კომუნიკაციების კომისიამ დაუშვებლად ცნო „საქართველოს დემოკრატიული ინიციატივის“ თავმჯდომარის, ედუარდ მარიკაშვილის საჩივარი „ალტ ინფოს“ წინააღმდეგ. ამ ბლოგში განვმარტავ, რატომ მგონია კომისიის გადაწყვეტილება სწორი.

---

საქმის დეტალები

მარიკაშვილი ითხოვდა „ალტ ინფოს“ სამართალდამრღვევად ცნობას, „არასრულწლოვნებზე მავლე ზეგავლენის მქონე იფნორმაციის გავრცელებისთვის“.

ედუარდ მარიკაშვილის არგუმენტები:

• ალტ ინფო ამართლებს რუსეთის შეჭრას უკრაინაში.
• ცდილობს, გაამართლოს კაცობრიობის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაული და ისაუბროს მის „მორალურ საფუძვლებზე“
• შესაბამისად, სახეზეა „დანაშაულებრივი ქმედებების გამართლება და კრიმინალის გაიდეალება.

კომისიის არგუმენტები:

• რომ ომის პროპაგანდა მაუწყებლის თვითრეგულირების ორგანოს განსახილველი საკითხია.
• ხოლო „ომის პროპაგანდის დაყვანა მხოლოდ არასრულწლოვნებისთვის მავნე ზეგავლენის მომხდენ პროგრამამდე, წინააღმდეგობაში მოვა „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 56-ე მუხლის არსთან და პრინციპებთან.

რამდენად სწორი გადაწყვეტილება მიიღო კომისიამ?

ერთი შეხედვით ამბავი აღმაშფოთებელია. 2021 წლის 5 ივლისის ორგანიზატორი, რომლის მოწოდებების შედეგად მედიის 50-ზე მეტი წარმომადგენელი დაშავდა, ერთი კი გარდაიცვალა ჯერ ეროვნული საეთერო მაუწყებელი ხდება, შემდეგ კი უკვე ტელევიზიიდან ფორმატში აგრძელებს უკრაინის დადანაშაულებას ომის დაწყებაში და ოკუპანტის გამართლებას.

თუმცა, ვის კომპეტენციაშია ამ საკითხის განხილვა?

• კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის ნამდვილად არა.

კომისია რომ წლებია ცდილობს თვითრეგულირებას მიკუთვნებული საკითხების რეგულირებაში გადატანას, ამაზე ბევრჯერ დაიწერა.

ომის პროპაგანდა, მართლაც ,,მაუწყებლობის შესახებ” საქართველოს კანონის 56-ე მუხლით დარეგულირებული საკითხია და კომისიის უფლებამოსილების სფეროში არ შედის ის თვითრეგულირებას მიკუთვნებული საკითხია. მაუწყებელთა თვითრეგულირების მექანიზმები საკმარისად ეფექტიანი რომ არ არის, ამაზეც ხშირად ვსაუბრობთ.

მეორე მხრივ, კი ჩვენი მტკიცებით, უცილებელია, ქვეყანაში გამოხატვის თავისუფლების არსებული სტანდარტის შენარჩუნება და რეგულირების სფეროების არსებულ ჩარჩოებში დატოვება, რადგან მედიისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ ჩვენი კანონმდებლობა სრულად არის მორგებული დასავლურ სტანდარტებს.

სახელმწიფო და კომუნიკაციების კომისია, დიდი ხანია ცდილობენ, მედია კანონმდებლობით დაარეგულირონ და ამის მთავარ არგუმენტად კი სწორედ „თვითრეგულირების მექანიზმების არაეფექტიანობა“ მოჰყავთ“.

თუმცა ესაც კომისიის ბრალია, რადგან სწორედ მან უნდა უზრუნველყოს ამ მექანიზმების გამართული ფუნქციონირება - რეგულაცია გამოსავალი არ არის. კომისია არ ცდილობს თვითრეგულირების მექანიზმების გაუმჯობესებას, ისინი ხომ სწორედ კომისიის მიერ მიღებული წესებით ხელმძღვანელობენ. 

ალბათ მარეგულირებლის მისამართით იმის აღნიშვნაც არ უნდა დაგვავიწყდეს, რადგან საჩივრის არდაკმაყოფილებით მან არ შექმნა უფლებამოსილების გაფართოების და კონტენტის შინაარსში ჩარევის კიდევ ერთი პრეცენდენტი, (თუმცა მას ეს ადრე არაერთხელ გაუკეთებია).

კომისიამ ედუარდ მარიკაშვილის საჩივარზე მიღებული გადაწყვეტილებით კიდევ უფრო გაიმყარა არგუმენტები თვითრეგულირების არაეფექტიანობასთან დაკავშირებით და ახლა უნდა ველოდოთ, რომ უკვე ,,ალტ-ინფოს” საქმით ეცდება მოახერხოს კანონით დაარეგულიროს ეთიკური საკითხები.

შეიძლება, ვინმეს ეგონოს, რომ ან ალტინფოს სამქიანობას არ მივიჩნევ პრობლემურად ან თვითრეგულირების ფარგლებში განსახილვევი საკითხი მგონია.?

სინამდვილეში ეს საკითხი უფრო მეტად პრობლემურია, ვიდრე კომუნიკაციების კომისიის სფეროში შემავალი საკითხი შეიძლება იყოს.

,,ალტ-ინფო” ეს არის ძალადობრივი დაჯგუფება, რომელის ქმედებებიც შეიცავს სისხლის სამართლის დანაშაულის ნიშნებს და საფრთხეს უქმნის სახელმწიფოს უსაფრთხოებას.

ამიტომ აუცილებელია, ამ საკითხში შესაბამისი უწყებებს, მაგალითად - პროკურატურას, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს მივმართავდეთ და არა მედიის მარეგულირებელს - მათგან მოვითხოვოთ პასუხი, თუ რატომ არ დამდგარა დღემდე მათი სამართლებრივი პასუხისმგებლობის საკითხი?

მედიამ კი გავაგრძელოთ თვითრეგულირების მექანიზმების გაძლიერება და ეთიკის საკითხებზე ადმინისტრაციული ორგანოს გარეშე პროფესიულ წრეებში ვიმსჯელოთ.

რუსეთის უკრაინაში შეჭრა, რუსი სამხედროების მიერ მშვიდობიანი მოსახლეობის განზრახ ხოცვა და რუსეთის მთავრობისგან წამოსული ბირთვული აპოკალიფსის მოწყობის მუქარები რომ ბოროტებაა, ამაზე წესით ნორმალურ საზოგადოებაში ორი აზრი არ უნდა არსებობდეს. ამიტომ, ამ კონტექსტში განგებ ვიყენებ მორალურად და ემოციურად დატვირთვულ სიტყვას - „ბოროტებას“.

ვფიქრობ, რუსეთის ქმედებები სწორედ ამგვარი მეტაფიზიკურ-რელიგიური ტერმინით უფრო უკეთ აღიწერება, ვიდრე სეკულარულ-პროფესიული ჟარგონებით (აქვე გავიხსენოთ ამერიკის პრეზიდენტი რონალდ რეიგანი, რომელმაც თავის დროზე საბჭოთა კავშირი დაახასიათა, როგორც „ბოროტების იმპერია“).

რუსეთის იმპერიის სახით პრიმორდიალურ, ანუ პირველყოფილ ბოროტებასთან გვაქვს საქმე - ისეთთან, როგორზეც მსოფლიოს სხვადასხვა ხალხების თქმულებები მოგვითხრობენ (ნიშანდობლივია, რომ რუს ჯარისკაცებს უკრაინელები ტოლკიენის რომანების პერსონაჟებს ადარებენ და მათ „ორკებად“ მოიხსენიებენ).

ერთ-ერთი მთავარი კითხვა, რომელიც ამ ბოროტებასთან მიმართებაში ჩნდება, არის ის, თუ როგორ ოპერირებს ის. ამ კითხვაზე პასუხის ძიებაში ამ დღეებში ბევრს გაახსენდებოდა ინგლისელი მწერლის, ჯორჯ ორუელის გენიალური ნაწარმოები „1984“. შეიძლება ითქვას, რომ ეს ნაწარმოები ბევრმა ჩვენგანმა რუსეთის ქმედებებზე ფონზე ახლებურად გაიაზრა (და განიცადა).

ზუსტად ისე, როგორც ორუელის „1984“-ში, იმპერიალისტურმა დესპოტურმა სახელმწიფომ რეალურ დროში შექმნა თავისი ალტერნატიული რეალობა, რომელშიც ყველაფერი თავდაყირაა დაყენებული. გავიხსენოთ, რომ ორუელის ნაწარმოებში ტოტალიტარული სახელმწიფოს, ოკეანიის მმართველ პარტიას სამი მთავარი სლოგანი აქვს: „ომი არის მშვიდობა“, „თავისუფლება არის მონობა“ და „უცოდინრობა არის ძალა“. სამივე მათგანი განსაცვიფრებლად ზუსტად ასახავს დღევანდელი რუსეთის პროპაგანდისტულ სტრატეგიას, რითიც ის უკრაინაში თავისი რეგულარული ჯარების შეჭრასა და უდანაშაულო ადამიანების უმოწყალოდ ხოცვას ამართლებს.

„ომი არის მშვიდობა“ - ამგვარად შეგვიძლია დავახასიათოთ რუსეთის მიერ გამოცხადებული „სპეციალური სამხედრო ოპერაციის“ ძირითადი პათოსი. რუსეთის მთავრობა ამტკიცებს, რომ ამ ე.წ. „სპეციალური ოპერაციის“ - სინამდვილეში კი, სრულმასშტაბიანი ომის მიზანი უკრაინის „დენაციფიკაციაა“.

ამ მიზნის მისაღწევად, ცხადია, რომ რუსეთს სჭირდება უკრაინის ტერიტორიის დაკავება და უკრაინელი ერის დამორჩილება. თუმცა პუტინისა და მისი მიმდევრების მიხედვით, ეს მოსახლეობის დამონება კი არა, პირიქით, გათავისუფლება იქნება. მაგალითად, პუტინმა თავის 24 თებერვლის გამოსვლაში ხაზგასმით აღნიშნა, რომ თურმე “რუსეთის მიზნებში არ შედის უკრაინის ტერიტორიის ოკუპაცია”. ამრიგად, პუტინის ვერსიით, გამოდის, რომ თავისუფლება, რომელსაც რუსეთის „დახმარებით“ უკრაინამ უნდა მიაღწიოს, არის მონობა.

ეს ტყუილები უწყვეტად ცირკულირებს რუსულ მასმედიაში. რუსეთის ტერიტორიაზე აკრძალეს ალტერნატიული ინფორმაციის წყაროები - მათ შორის, მსოფლიოში პოპულარული სოციალური ქსელები: „ფეისბუქი“ და „ინსტაგრამი“.

რუსეთის მოსახლეობის დიდ ნაწილს არ აქვს ადეკვატური წარმოდგენა იმაზე, თუ რა ხდება კონფლიქტის ზონაში. თუმცა ეს, გარკვეული აზრით, ნებაყოფილობითი უცოდინრობა სახელმწიფოს კი არ ასუსტებს, არამედ პირიქით, აძლიერებს. ამრიგად, გამოდის, რომ უცოდინრობა არის ძალა.

ის, რომ ორუელის მიერ გამოგონილი სლოგანები ასე ზუსტად აღწერს რუსული პროპაგანდისტული მანქანის მუშაობას, შემთხვევითი არ არის. როგორც ჩანს, ორუელმა მიაგნო ბოროტების ზოგად მატრიცას - მან აღწერა ის, თუ როგორ ოპერირებს ბოროტება თანამედროვე (და ალბათ ისტორიულ) საზოგადოებებში.

ბოროტების ეს მატრიცა შემდეგნაირია: როგორც წესი, ბოროტების ჩამდენი და გამავრცელებელი არ ეუბნება ხალხს, რომ ის სჩადის ისეთ საქციელს, რომელიც ზოგადსაკაცობრიო დონეზე დანაშაულად ითვლება. ამის ნაცვლად, მანიაკი უარყოფს თავად რეალობას და სიკეთის ენაზე თარგმნის მის მიერ ჩადენილ ბოროტებებს.

ამის გათვალისწინებით, დღესდღეობით, იმპერიალისტური რუსეთის ბოროტების წინააღმდეგ ბრძოლის ერთ-ერთ მთავარ ფრონტს მედია სივრცე წარმოადგენს. ყალბ ახალ ამბებთან, პუტინისტ ბოტებთან და ტროლებთან მებრძოლი ადამიანები ურტყამენ ბოროტების მთავარ არტერიას. ისინი აშიშვლებენ კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილ ომის დანაშაულებებს, რომლებიც სიკეთის სახელით ინიღბებიან.

აქედან გამომდინარე, გარკვეული აზრით, დღევანდელი პროფესიონალი და მოქალაქე ჟურნალისტები, რომლებიც რუსეთის ტყუილებს აშიშვლებენ, მეომრები არიან. მეტაფორულად რომ ვთქვათ, მათი სიტყვები არიან ჯაველინები, სათაურები კი - ბაირახტრები. ამიტომ, მათ ბრძოლას ბოროტების იმპერიის მიერ შექმნილი ალტერნატიული რეალობის წინააღმდეგ ისეთივე მხარდაჭერა უნდა გამოვუცხადოთ, როგორსაც ვუცხადებთ ცეცხლსასროლი იარაღებით მებრძოლებს.

თუ ბოროტების მატრიცა სწორედ ისეთია, როგორიც ორუელმა აღწერა, მაშინ მისი დამარცხების ერთ-ერთ გზა ტყუილების გამშიფვრელი მედიის გაძლიერებაა. სხვანაირად ბრძოლის ველზე მოპოვებული ყველა გმირული თავგანწირვა შესაძლოა მტერმა სამუდამოდ ამოშალოს ისტორიის ფურცლებიდან.

ხშირად ამბობენ, რომ 90-იან წლებში მომხდარი იუგოსლავიის ომები თავისი მასშტაბით, მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ევროპის კონტინენტზე ყველაზე სისხლიანი მოვლენები იყო. 21-ე საუკუნეში განვლილი ორი დეკადის შემდეგ კი სასტიკი ომის მანქანა ევროპიდან არ წასულა - უკრაინაში მასშტაბური ომია.

რეჟისორ მაიკლ უინტერბოტომის 1997 წელს გამოსული დრამა „კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება სარაევოში“ (Welcome to Sarajevo), რომელიც ბრიტანელი კორესპონდენტის, მაიკლ ნიკოლსონის მემუარზეა დაფუძნებული, ერთ-ერთი პირველი ფილმია იუგოსლავიის კონფლიქტებზე, კერძოდ კი - ბოსნიის ომზე (1992-1995).

Welcome to Sarajevo ჯერ კიდევ დანგრეულ ქალაქში გადაიღეს. ომის სისასტიკესა და უდანაშაულო ადამიანთა ხოცვას დასაწყისშივე ვხედავთ ნახევრად დოკუმენტური, საკმაოდ რეალისტური და შემზარავი კადრებით. მოქმედება 1992 წელს იწყება, სიუჟეტის ცენტრში კი ბრიტანელი სამხედრო რეპორტიორია, რომლის გადამღები ჯგუფიც სარაევოს ქუჩებში მინი-ვენით გადაადგილდება და ახალ ამბებს ცხელი წერტილიდან აწვდის მსოფლიოს.

ჩვენთვის კარგად ნაცნობი, 90-იანი წლების რუხი ფერებისა და მძიმე ატმოსფეროს ფონზე კორესპონდენტი სარაევოს ობოლთა თავშესაფარში შედის, იქ კი ორასი ბავშვია, რომელთა სიცოცხლე აგრესორ სერბებს არაფრად უღირთ. ჟურნალისტთა ჯგუფი ცდილობს მცირეწლოვანთა დახმარებას, მაგრამ სერბი „ჩეტნიკების“ მიმართ, რომლებიც უდედმამო ბავშვებს იტაცებენ და კლავენ, მაინც უძლურები არიან. საბოლოოდ, მთავარი გმირისთვის მთავარ ამოცანად თალმუდისტური სიბრძნის მსგავსად, ერთი გოგონას სიცოცხლის გადარჩენა იქცევა.

ზოგადად ამ ფილმსა და უკრაინაში მიმდინარე ომს შორის ბევრი პარალელი ივლება - ალყაში მოქცეულ სარაევოს, რომელმაც რამდენიმე წლით ადრე ოლიმპიურ თამაშებს უმასპინძლა (გაიხსენეთ, 2012 წელს დონეცკი ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატის მასპინძელი ქალაქი იყო, ორიოდე წელიწადში კი ომის ქარცეცხლში გაეხვია), დაუნდობლად ბომბავს სერბეთი, ეს „მინი-რუსეთი“, როგორც მას ხშირად უწოდებენ; ბრიტანეთის პრემიერი კი უკიდურესად შეშფოთებულია.

დღეს უამრავი ადამიანი ამბობს ხმამაღლა, რომ კრემლის ამჟამინდელ მამებს მაშინდელი სერბი სამხედრო ჯალათებივით ადრე თუ გვიან სამხედრო ტრიბუნალი ელით. მოუწევთ კი ოდესმე ჰააგაში ჩასვლა პუტინს, შოიგუსა თუ ლავროვს რადოვან კარაჯიჩისა და რატკო მლადიჩის მსგავსად, ანდა საბჭოთა კავშირის მემკვიდრე რუსეთი თუ მიიღებს სერბეთის მსგავს პასუხს, ეს დღეს ბევრ ფაქტორზეა დამოკიდებული. ბოლოს და ბოლოს, იუგოსლავიის ფედერაციის, როგორც მინი-საბჭოთა კავშირის არსებობა ხომ დასავლეთისა და NATO-ს მიერ ბოლომდე დაქუცმაცებითა და სერბეთის მკაცრი დასჯით დასრულდა.

ყველა კარგი ჟურნალისტური სტანდარტი ერთმანეთს ჰგავს. ყოველ ეთიკურ გადაცდომას კი თავისი გამოწვევა აქვს, ხშირად ახალი და განსაკუთრებული.

---

9 თებერვალს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ გამოაქვეყნა გადაწყვეტილება თანდართული დასაბუთებით, რომელსაც მე არ ვიზიარებ. ამ ბლოგპოსტში შევეცდები ავხსნა - რატომ.

რა მოხდა

პირველ თებერვალს საქართველოს პარლამენტი განიხილავდა უკრაინის მხარდამჭერ რეზოლუციას. დისკუსიის დროს დეპუტატი ალექსანდრე ელისაშვილი სიტყვით გამოვიდა.

ვიდრე კითხვას გააგრძელებთ, ჩემი დაჟინებული თხოვნაა, უყუროთ ვიდეოს, სულ ორ წუთს გრძელდება.




განცხადების სრული ტექსტიდან ტელეკომპანიებმა, „TV პირველმა” და „კავკასიამ” ამოიღეს და სოციალურ ქსელში „ქარდებად“ გამოაქვეყნეს ფრაზა: - „როდესაც შენ ჯოხი გიჭირავს ხელში და მოწინააღმდეგეს ტანკი ჰყავს, ლულაში არ უნდა უჩხიკინებდე და არ უნდა აგინებდე, იმიტომ, რომ გესვრის და გაგაქრობს“.

ამას სოციალურ ქსელებში, უფრო კონკრეტულად კი ფეისბუქზე, კრიტიკისა და ლანძღვის კორიანტელი მოჰყვა. დეპუტატმა ტელეკომპანიები მანიპულაციაში დაადანაშაულა და ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიას მიმართა.

არგუმენტები

მნიშვნელოვანია, თავიდანვე ვიცოდეთ, რომ ქარტიისავე დამკვიდრებული პრაქტიკით, პრობლემაა მანიპულაციური სათაურიც კი, თუნდაც სტატია/ვიდეო სტანდარტების დაცვით იყოს დაწერილი/შექმნილი. ამგვარი შემთხვევები ქარტიას დარღვევად უცნია. ცნობილი ამბავია, რომ სოცქსელების მომხმარებელთა უმეტესობა მხოლოდ სათაურს და "ქარდზე წარწერას (რაც ბოლო დროის ტრენდია), ანუ ძირითად მესიჯს კითხულობს. ამიტომაც იგი უნდა აღვიქვათ, როგორც ცალკე მედიაპროდუქტი.

გავიხსენოთ 1 თებერვლის კონტექსტი, როცა დეპუტატი განცხადებას აკეთებდა - ყველა აქტიურ, პოლიტიკით დაინტერესებულ მოქალაქეს აინტერესებდა, ვინ იწონებდა ამ მართლაც ცუდ, რუსეთუხსენებელ რეზოლუციას. ალექსანდრე ელისაშვილის ის “ქარდი”, იმ სახით, როგორც ტელეკომპანიებს ჰქონდათ, ტოვებდა აღქმას, რომ პარლამენტის წევრი სრულად იზიარებდა ხელისუფლების პათოსს და ეთანხმებოდა რეზოლუციაში რუსეთის არხსენებას, ხოლო ჩაწერას იგი ადარებდა „ტანკის ლულაში ჯოხის ჩხიკინს”. ეს აჩენდა განცდას, რომ ელისაშვილი ეთანხმებოდა ზოგად პოლიტიკას, რასაც ხშირად შევნიშნავთ მთავრობის წარმომადგენლებში - „დათვი რომ მოგერევა, ბაბაია უნდა დაუძახო”.

(საბოლოოდ, პარტია „მოქალაქეებმა” მხარი დაუჭირა რეზოლუციას, თუმცა ჯერ ერთი, ამის წინასწარმეტყველება ქარდების შემქმნელთათვის შეუძლებელი იყო; და მეორე, პარტიის ლიდერებს არ უთქვამთ, რომ რეზოლუციას მხარს უჭერდნენ, რადგან მისი პათოსი გაიზიარეს, არამედ მათი თქმით, უფრო მნიშვნელოვანი იყო უკრაინის მხარდაჭერაში ერთიანობის ჩვენება. უშუალოდ ტექსტის კრიტიკა კი განაგრძეს. თუმცა, ეს უკვე პოლიტიკოსების შესაფასებელი თემაა. რაზეც დაე, მათ იკამათონ. ჟურნალისტურ ეთიკასთან და ჩვენს განსახილველ საქმესთან ამას კავშირი არ აქვს).

დეპუტატის 2-წუთიანი გამოსვლის გააზრებისას ადვილი მისახვედრია, რომ მას კატეგორიულად არ მოსწონს იგი. „სიბეჩავეს” და „სისაწყლეს” უწოდებს. ამ ფონზე კი ტელევიზიები გვთავაზობენ “ქარდს”, საიდანაც მკითხველი, ვისაც დეპუტატის სრული გამოსვლა არ უნახავს, იფიქრებს, რომ, მისი აზრით, კარგია, თუ რეზოლუციაში რუსეთს არ ვახსენებთ, და ამით ჯოხს არ შევუჩხიკინებთ ტანკის ლულაში.

ჩემთვის ერთი შეხედვითვე გახდა ნათელი, რომ ის, რაც ქარდზე იყო გამოტანილი, ელისაშვილის განცხადების შინაარსს არ ასახავდა. ეს იყო მანიპულაცია.

(თუ მაინცდამაინც სრული ტექსტის შემოკლება გვსურს, ელისაშვილი ამბობს, რომ არგაღიზიანების პოლიტიკას კი ეთანხმება, მაგრამ რეზოლუციის ეს ტექსტი არგაღიზიანება კი არა, ლაჩრობაა და სამარცხვინოა).

„TV პირველისა” და „კავკასიის” შემთხვევა ოდნავ განსხვავდება ერთმანეთისგან. „TV პირველთან” სრული ტექსტიც კი არ იყო ხელმისაწვდომი. თუკი “კავკასიის” შეფასებისას შეიძლება ცოტა იყოყმანო, რაკიღა მან ქარდს ბმულიც დაურთო, „TV პირველმა” მხოლოდ ციტატა შესთავაზა მკითხველს, რომელიც ბოლოს საერთოდაც წაშალა და ამით, ჩემი აზრით, პირველთან ერთად ქარტიის მეხუთე პრინციპიც დაარღვია (მეხუთე პრინციპი განმარტავს შეცდომის გასწორების წესს).

თუმცა მაღალ ჟურნალისტურ სტანდარტად არც „კავკასიის” ბმულიან „ქარდს” მივიჩნევდი. „მკითხველს აქვს მოლოდინი და ნდობა, რომ სათაური ზუსტად გადმოსცემს სტატიაში მოყვანილ ფაქტებსა და მოსაზრებებს. ზოგ შემთხვევაში შეიძლება არც ჩათვალოს საჭიროდ ტექსტის სრულად გაცნობა, იმ დაშვებით, რომ სტატიის ძირითადი მიგნება მან უკვე წაიკითხა სათაურში”, - ეს არის ციტატა ქარტიის საბჭოს 2018 წლის, ჩემი აზრით სამაგალითო გადაწყვეტილების დასაბუთებიდან, სადაც საუბარი სწორედ ციტატის მეშვეობით მანიპულაციაზეა. მიმაჩნია, რომ ახლაც მსგავს საკითხზე ვსაუბრობთ და „ქარდები“ შეგვიძლია განვიხილოთ იმ მედიაპროდუქტად, რომელსაც ქარტიის პრაქტიკა „სათაურში” მოიაზრებს.

ქარტიის სხდომის აუდიოჩანაწერი გულდასმით მოვისმინე. კავკასიის წარმომადგენელი, ნინო ჯანგირაშვილი მთავარ არგუმენტად იშველიებდა, რომ მისმა აუდიტორიამ სრულად მიიღო ინფორმაცია იმის შესახებ, რაც თქვა დეპუტატმა. რომ მათ გააშუქეს, როგორც „ტანკისა და ჯოხის”, ასევე „რეზოლუციის სიბეჩავის” ამბავი. თუ კავკასიის ამ „ქარდს“ მოძებნით და კომენტარებს ჩაუყვებით, ნახავთ 400-მდე კომენტარს და ამდენივე ლანძღვა-გინებას, რაც მიუთითებს იმახე, რომ აუდიტორია „შეცდომაში შევიდა”.

კი, ჯანგირაშვილი ქარტიის საბჭოს სხდომაზე ამბობდა, რომ მან ჯერ ცალკე ელისაშვილის ის მოსაზრება გააცნო თავის აუდიტორიას, რომელშიც რეზოლუცია არის „ბეჩავობა” და „სისაწყლე”, თუმცა, ლეგიონი იქნება მათი სახელი, ვინც ნახა „ქარდი“, რეზოლუციაზე შეფასება კი - არა.

ისედაც ცხადია, რომ ეს ორი ნიუსი ორი სხვადასხვა მედიაპროდუქტია და წარმოუდგენელია მას აბსოლუტურად იდენტური აუდიტორია ჰყოლოდა.

და რა წავიკითხეთ ქარტიის გადაწყვეტილებაში? რომ ალექსანდრე ელისაშვილი პოლიტიკოსია, რომ მან განცხადება პარლამენტის ტრიბუნიდან წარმოთქვა, და რომ მან ისაუბრა სხვადასხვა საკითხზე - რუსეთის არგაღიზიანების პოლიტიკასა და უკრაინის მხარდამჭერ რეზოლუციაზე, და რომ ეს შეგვიძლია განვიხილოთ ერთმანეთისგან დამოუკიდებელ ამბებად.

მე კი სწორედ ამგვარ შეხედულებას ვუწოდებდი მანიპულირებას.

ეს რომ მართლაც ასე იყოს, რატომ მიიღებდა ელისაშვილი მძაფრ კრიტიკასა და ლანძღვას? თავისთავად, ცალკე აღებული ტანკის ლულაში ჯოხის შეყოფა რომ კარგი აზრი არ არის, ვინაიდან ჯოხიანი დარჩება წაგებული, ეს ხომ ტრუიზმია. ტანკს უნდა დაუპირისპირდე ტანკსაწინააღმდგო ნაღმით, ჯოხით - აზრი არ აქვს. ამ ვითარებას უკრაინის რეზოლუცია და რუსეთის ხსენება/არხსენება კონტექსტი რომ ჩამოაშორო, ცალკე აღებულ, უკონტექსტო ფრაზად რომ დატოვო, არც არავინ გააკრიტიკებდა დეპუტატს.

როგორც უკვე აღვნიშნე, ადამიანთა უმეტესობა ახალ ამბებს სწორედ სათაურებით და, ე.წ. „ქარდებით“ ეცნობა, შესაბამისად, მათ აქვთ მოლოდინი, რომ ეს სათაურები და ციტატები მათ მთავარ ამბავზე, შინაარსზე, გამოკვეთილ მესიჯზე უყვება. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, გაითვალისწინო უკვე მრავალჯერ ნახსენები კ ო ნ ტ ე ქ ს ტ ი, პატივი სცე მკითხველის უფლებას, მიიღოს ზუსტი ინფორმაცია. ამ შემთხვევაში სიზუსტეს ფართო მნიშვნელობა აქვს. იგი გულისხმობს არა მხოლოდ ციტატის სიტყვა-სიტყვით განმეორებას, არამედ საერთო კონტექსტის მოტანას.

საერთოდ, წესით ქარტია უნდა მიდიოდეს სტანდარტის აწევის და არა დაწევის მიმართულებით. მით უმეტეს, როდესაც უკვე არსებულ პრაქტიკას ცვლი, დასაბუთება ცოტათი მაინც უნდა სჯობდეს წინას. ახლა კი, ვინც დალინკულ გადაწყვეტილებაზე გადავა, ნახავს ქარტიის საბჭოს დასაბუთების სტანდარტს და თუ მას შეადარებს წინამდებარე საქმის სამოტივაციო ნაწილს, შესაძლოა გულიც კი დაწყდეს, თუკი ქარტიის გულშემატკივრად მიიჩნევს თავს.

აღარაფერს ვიტყვი იმ უცნაურ ლაფსუსზე, რომ თუკი „კავკასიის” შემთხვევაში საბჭომ სრულიად არადამაკმაყოფილებელი, მაგრამ მაინც გარკვეული არგუმენტები მოიშველია, საერთოდ არ გაამახვილა ყურადღება „TV პირველის” შემთხვევაზე და იგი ერთგვარად „მიასამშაბათა”.

ჟურნალისტიკა მათემატიკა არ არის. სადაც ორჯერ ორი ყოველთვის ოთხია. აუდიტორიისადმი უპატივცემულობის გამოვლინებაც სიზუსტის დარღვევაა. უპატივცემულობაა, როდესაც ყველა ღონეს არ ხმარობ სრული სურათის შესაქმნელად.

მოდი, დავსვათ მარტივი კითხვა - რა იყო იმ დღეს ახალი ამბავი? - „არგაღიზიანების პოლიტიკა“ (რაზეც ქარტიაც მიუთითებს თავის გადაწყვეტილებაში, რომელიც განგრძობითი, ძველი, საანალიზო თემაა, რომელზეც ელისაშვილს აზრები მანამდეც გამოუთქვამს და სკანდალი არ მოჰყოლია), თუ რეზოლუციის ტექსტი? - ცხადია, ეს უკანასკნელი, და აუდიტორიაც ამ თემის კონტექსტში აღიქვამდა „ქარდს“. შესაბამისად, შეცდა (თან ფაქტია, რომ შეცდა) და ჩათვალა, რომ ელისაშვილი იწონებდა რეზოლუციის ტექსტს.

სინამდვილეში ამგვარ „ქარდებს“ მედიაჟარგონზე „კლიკბეითი“ ჰქვია. მას იყენებენ სოციალურ ქსელებში რიჩის, ანუ წვდომის და ინგეიჯმენტის, ანუ ჩართულობის გასაზრდელად. ეს კი მარტივია, თუ ემოციების გამომწვევ მასალებს შევქმნით. ხშირ შემთხვევაში ასეთ დროს დავიწყებას ეძლევა სიზუსტე, ეთიკის სტანდარტები, ჟურნალისტიკის ძირეული პრინციპები.

რატომ არის ეს ქეისი მნიშვნელოვანი?

რამდენიმე თვის წინ "მედიაჩეკერზე" წავიკითხე ვრცელი ინტერვიუ პარლამენტის ახლად არჩეულ თავმჯდომარესთან, შალვა პაპუაშვილთან. ჩემთვის ყველაზე საგულისხმო იყო მისი გამუდმებული წუწუნი იმის თაობაზე, რომ ხელისუფლებას საკმარისი ბერკეტები არ აქვს მედიის გასაკონტროლებლად, მისი აზრით - „კეთილშობილური მიზნისთვის”.

მედიის წინააღმდეგ უფრო მძლავრი სამართლებრივი ბერკეტების შექმნის იდეა ახალი არ არის, და იგი დროდადრო იტესტება. ჩემი აზრით, შორს არ არის ის დრო, როდესაც პარლამენტი დაიწყებს მსჯელობას, როგორ ებრძოლონ ტყუილს, დეზინფორმაციას, მანიპულაციას, კანონის ძალით, გამოიყენებენ მათთვის ესოდენ საყვარელ ტერმინ „ფეიკს” და სინამდვილეში შეეცდებიან უფრო აქტიურად, საკანონმდებლო დონეზე ჩაერიონ მედიის თავისუფლებაში.

ამგვარი რისკების მქონე მედიაგარემოში საკვანძო საკითხია - თვითრეგულირების სისტემის გამართულობა, მაღალ სტანდარტზე ორიენტირება, იმის ჩვენება, რომ ეთიკურ დარღვევებთან თუ დილემებთან სახელმწიფოს არაფერი ესაქმება და ეს თავად ჟურნალისტების საქმეა.

ასეთ დროს არგუმენტებს აცლი ხელისუფლებას, რომელსაც მედიის კანონით დარეგულირების აქტიური მისწრაფება აქვს. მსგავსი საკითხები არა მოსამართლის ჩაქუჩის, არამედ თვითრეგულირების ორგანოს ქვეშ უნდა ექცეოდეს.

და ვფიქრობ, ამგვარი შეცდომებით ჩვენ მხარს არ ვუჭერთ იდეას, რომ ეთიკურ დარღვევებთან სახელმწიფოს არაფერი ესაქმება და ჩვენვე უნდა გვაცალონ.

დაბოლოს, ყველაფერს აქვს მოტივი. რა შეიძლება იყოს ქარტიის საბჭოს ასეთი გადაწყვეტილების მოტივი? თუ საბჭოს შემადგენლობას შეავლებთ თვალს, არაპროფესიონალიზმი ვერ იქნება. ვერც ქარტიის პრაქტიკის უცოდინრობაზე ვისაუბრებთ, ბოლოს და ბოლოს მათ დათო კლდიაშვილი ჰყავთ.

რჩება შთაბეჭდილება, რომ საბჭო, ე.წ. ოპოზიციურ ტელევიზიებს ხელისუფლებისგან ჩაგრულად, ჟურნალისტებს კი უფლებაშელახულად მიიჩნევს, რაც სრული სიმართლეა, მაგრამ სწორედ ამ გარემოებების გათვალისწინებით ოპოზიციური მედიის მიმართ საბჭოს მცირედი ლოიალურობაც კი დათვური სამსახურია, და საბოლოოდ მათ დასუსტებას მეტად შეუწყობს ხელს, ვიდრე გაძლიერებას, მეტიც - ასეთი ლოიალობა დაასამარებს თვითრეგულირებას და მოაახლოებს რეგულირებას.

ჩვენ, ჟურნალისტები, ვცხოვრობთ, რათა მოვყვეთ. და ეს ისე არ უნდა გავაკეთოთ, რომ წლების შემდეგ, რომელიმე ავტორიტარული ხელისუფლების მიერ „კედელთან მიყენებული” ჟურნალისტები იმ არცთუ ისე შორეულ დროს ვიხსენებდეთ, როცა მეტის გაკეთება შეგვეძლო, მაგრამ კარგად არ მოვინდომეთ.

ბოლო პერიოდში უფრო და უფრო მეტი ადამიანი გამოხატავს ნიჰილისტურ განწყობებს ქართული მედიის მიმართ. ხშირად ამბობენ, რომ სერიოზული დისკუსიის ადგილი მედიაში აღარ დარჩა და განსაკუთრებით, ტელევიზიები გადართულები არიან პოლიტიკურ პროპაგანდის გავრცელებასა და სენსაციონალიზმზეო. „სენსაციონალიზმი“ განიმარტება, როგორც სენსაციების ძიება სიზუსტისა და ობიექტურობის ხარჯზე.

პროპაგანდითა და სენსაციონალიზმით გაჯერებულ გარემოში ზოგიერთმა სერიოზულმა მედია საშუალებამაც შეიძლება ჩაიქნიოს ხელი; თქვას, რომ აბა, ვის რაში სჭირდება ჩვენი პროფესიონალიზმი, როდესაც მოთხოვნა სულ სხვა რამეზეაო. დასავლეთში ზოგიერთი, ერთ დროს მაღალი ხარისხის მედია საშუალება სწორედ ასეც მოიქცა და წარსულში აკრძალული ტრიუკების გამოყენებას მიჰყო ხელი. თუ ამ მიმართულებით სვლა მომავალშიც გაგრძელდება, ხარისხიანი ჟურნალისტიკა მალე წარსულის რელიქვიად დარჩება; ტენდენციური და ტყუილებით სავსე მედია დისკურსი კი მთელ პლანეტას დაიპყრობს.

თუმცა სანამ მედია აპოკალიფსის მოლოდინში კაპიტულაციას დავაპირებთ, კარგად დავფიქრდეთ იმაზე, თუ რამდენად ყოვლისმომცველი ან თვისებრივად ახალია ზემოთაღწერილი ტენდენციები. მაგალითად, სენსაციონალიზმზე ორიენტირებული ბრიტანული ტაბლოიდები დიდი ხანია, რაც ადგილობრვი მედია კულტურის განუყოფელ ნაწილად იქცნენ. ამას ბრიტანულ მედიაში პროფესიული სტანდარტების განადგურება, ჯერჯერობით, არ მოჰყოლია. ასევე, შეგვიძლია გავიხსენოთ გერმანული ტაბლოიდი Bild-იც, რომელსაც ბრიტანული ტაბლოიდების მსგავსად, 1960-იანი წლებიდან მოყოლებული განსაკუთრებით უარყოფითი გავლენა აქვს გერმანულ მედია დისკურსზე. მსგავსი მაგალითები ბევრ სხვა სტაბილური დემოკრატიის ქვეყანაშიც მოიძებნება.

ისეთ პოლიტიკურად პოლარიზებულ ქვეყნებში, როგორიც საქართველო და ბოლო წლების აშშ-ა, „ტაბლოიდიზაციას“ ბევრად უფრო ღრმად აქვს ფესვები გადგმული მეინსტრიმ მედიაში, ვიდრე მაგალითად, გერმანიაში, მაგრამ ეს აუცილებლად არ ნიშნავს იმას, რომ ჩვენთან რამე თვისებრივად ახალი ხდება. როგორც პოლარიზებულ, ისე არაპოლარიზებულ საზოგადოებებში, პროპაგანდასა და სენსაციონალიზმზე ორიენტირებული მედია თითქმის ყოველთვის იყო ფინანსურად ძლიერი, თუ არა დომინანტური მედია ბიზნესი.

თუ პროპაგანდასა და სენსაციონალიზმს მედიის გარდაუვალ ნეგატიურ ეფექტებად აღვიქვამთ და მათ არსებობას შევეგუებით, მაშინ პროფესიული ჟურნალისტიკის როლსა და მნიშვნელობასაც სხვანაირად დავინახავთ. პოლარიზებულ გარემოში პროფესიული მედია დომინანტურ პოზიციებს, სავარაუდოდ, ვერასდროს შეინარჩუნებს. როგორც ზემოთ დავწერე, ჩვენზე გაცილებით მეტად დემოკრატკიულ და სტაბილურ ქვეყნებშიც კი - მაგალითად, გერმანიაში, ტაბლოიდებს არნახულად დიდი გავლენა აქვთ საზოგადოებრივ აზრზე.

ამიტომ, რეალისტურად თუ შევხედავთ, ჩვენნაირ პოლარიზებულ და ნახევრად ავტორიტარულ ქვეყანაში პროფესიული მედიის მიზანი ნიშის შენარჩუნება და აუდიტორიის ნაბიჯ-ნაბიჯ გაზრდა უფრო უნდა იყოს, ვიდრე პროპაგანდისა და სენსაციონალიზმის ალაგმვა. ამგვარ რეალისტურ მიზანზე თუ ვკონცენტრირებით, ამით ნიჰილიზმსაც დავამარცხებთ და მომავალშიც უფრო გრძელვადიან მოგებაზე ორიენტირებულ ნაბიჯებს გადავდგამთ.

დასავლეთშიც და საქართველოშიც მეტნაკლებად წარმატებული და ზოგჯერ, დომინანტური პროფესიული მედიის არა ერთი მაგალითი გვაქვს. Yougov-ის მიხედვით, 2021 წლის მეოთხე კვარტალში, ყველაზე პოპულარული ამერიკული ახალი ამბების ვებსაიტების სიაში მე-8 ადგილს New York Times-ი იკავებს. ბრიტანული BBC-ის მსოფლიოს ახალი ამბების სერვისი კი გლობალური მედია ბაზრის ერთ-ერთი დომინანტური მოთამაშეა; მისი პოპულარობა დღითიდღე იზრდება. ეს და სხვა მაგალითები გვაჩვენებს, რომ პროფესიული სტანდარტების უკომპრომისოდ დაცვა არ არის შეუთავსებელი მედიის, როგორც ბიზნესის ინტერესებთან.

საქართველოში პროფესიონალიზმისა და ბიზნეს ინტერესების შეთავსება შედარებით რთულია, იმის გამო, რომ ქვეყანა ღარიბია, მაგრამ ზოგიერთმა ადგილობრივმა დამოუკიდებელმა მედია საშუალებამ მაინც შეძლო თავის დამკვიდრება. მაგალითად, Top.ge-ის მიხედვით, დამოუკიდებელი ინტერნეტ გამოცემის, „ნეტგაზეთის“ ვებგვერდს თვეში საშუალო 700 000 ადამიანი სტუმრობს. მედიისთვის, რომელიც მკვეთრად არასენსაციონალისტურ ახალ ამბებზე ორიენტირებული და პოლიტიკური პროპაგანდით არ არის დაკავებული, ვფიქრობ, ეს ცუდი შედეგი არ უნდა იყოს.

რა თქმა უნდა, საქართველოსნაირ ღარიბ ქვეყანაში, დონორების დახმარების გარეშე, დამოუკიდებელი მედიისთვის ფინანსური მდგრადობის შენარჩუნება ძნელია, მაგრამ საერთაშორისო პრაქტიკა გვაჩვენებს, რომ გადარჩენა და ზრდა თეორიულად მაინც შესაძლებელია. დანარჩენი უკვე ჩვენი ეკონომიკის ზრდის ტემპსა და დემოკრატიზაციის ხარისხზეა დამოკიდებული.

ხალხი იფიქრებს იმას, რასაც ვეტყვი!

მოქალაქე კეინი, ორსონ უელსი

---

დემოკრატია არის ხალხის მმართველობა, ხალხისთვის და ხალხის მიერ.

ხალხი წყვეტს, თავისი ქცევით დაამყარებს კარგ მმართველობას, თუ შემთხვევითობას და ძალმომრეობას დაუქვემდებარებს თავის პოლიტიკურ მოწყობას.

თუმცა, დემოკრატიას - რესპუბლიკას, ოქლოკრატიისგან ის განასხვავებს, რომ ინსტიტუტებს, ელიტებს და გამორჩეულ ინდივიდებს განსაკუთრებული როლი და დიდი პასუხისმგებლობა ეკისრებათ.

ქართველმა ხალხმა თავისუფლების მოპოვების შემდეგ კარგი მმართველობის მაგალითების შექმნა შევძელით, მაგრამ ახლა ავტორიტარიზმის და პოპულიზმის ჭაობში ვართ. თუ ამ წუმპიდან თავი ვერ დავიხსენით და დემოკრატიული ტრადიცია ვერ დავამკვიდრეთ, ეს ნამდვილად ეროვნული ტრაგედია იქნება, იმიტომ, რომ კიდევ დიდი ხნით გამოვესალმებით ჩვენს ისტორიულ მიზანს - უსაფრთხოებას, თავისუფლებას - და რუსეთის პერიფერიის კვაზი სახელმწიფოდ დავრჩებით.

ახლა ისევ ჩვენი ქცევით უნდა გადავწყვიტოთ, გავაგრძელებთ დემოკრატიული პრეცედენტების შექმნას მყარ ტრადიციად ქცევამდე, თუ ისევ შემთხვევითობის და ძალმომრეობის წრეზე წავალთ.

იმისთვის, რომ რაღაც გადავწყვიტოთ, უნდა ვიმსჯელოთ, ინფორმაცია გავცვალოთ, გავავრცელოთ - დემოკრატია ხომ ინფორმირებულ მოქალაქეს ემყარება? ამ პროცესში პოლიტიკურ სპექტრთან ერთად სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ჯანსაღი მედია.

მაგრამ ბარიერი ისაა, რომ ქართული მედიის მნიშვნელოვან ნაწილს, განსაკუთრებით ტელემედიას საკუთარი როლი სწორად არ ესმის და თავი არა ინფორმატორი, ან კომენტატორი, არამედ მანიპულატორი ჰგონია, ამ სულისკვეთებით ოპერირებს და სივრცე, რომელიც დისკუსიას უნდა ეკავოს, კერპთაყვანისმცემლური რიტუალებით, მჩხიბაობითა და უშინაარსო მოთქმა-გოდებითაა შევსებული.

ორსონ უელსი თავის კულტად ქცეულ ფილმში გამომცემელ ჩარლზ ფოსტერ კეინზე მოგვითხრობს, რომელიც წარმატებული მედია იმპერიის შექმნის შემდეგ, ძალაუფლებას დახარბებულ, წარუმატებელ მონსტრად იქცევა და ყველასგან მიტოვებული, იზოლაციაში კვდება.

მოქალაქე კეინი ეკრანებზე 1941 წელს გამოვიდა.

ამ დროს ჰიტლერს ოკუპირებული აქვს თითქმის მთელი ევროპა. ჩერჩილი რუზველტს ჰიტლერის განადგურების აუცილებლობაში არწმუნებს და ომში ჩართვას სთხოვს. შეერთებულ შტატებში ძალიან ძლიერია იზოლაციონისტური განწყობები - პრეზიდენტს პირობა აქვს დადებული, რომ ამერიკას ომში არ ჩაითრევს. პირობის შეცვლას ძალიან დიდი წინააღმდეგობა ხვდება როგორც კონგრესში, ისე მედიაში. მოწინააღმდეგეთა შორისაა ამერიკის ყველაზე გავლენიანი გამომცემელი, იზოლაციონიზმის მედია ლორდად წოდებული უილიამ რენდოლფ ჰერსტი, რომელიც ფართომასშტაბიან პროპაგანდას უწევს ამერიკის ჩაურევლობას. იზოლაციონისტურია მოსახლეობის განწყობაც.

მოქალაქე კეინის მთავარი გმირის ინსპირაცია სწორედ ჰერსტია. იმასაც ამბობენ, რომ უელსმა ფილმი რუზველტის მხარდასაჭერად გადაიღო და კეინის სიმარტოვეში სიკვდილი იზოლაციონისტური საგარეო პოლიტიკის ალუზიაა. მედია მაგნატმა ჯერ ფილმის დაბლოკვა სცადა და არ გამოუვიდა. შემდეგ მისი რეკლამირება, გაშუქება და ხსენებაც კი აკრძალა საკუთარ გამოცემებში.

„ირონიულია ჰერსტის პროტესტი, მან საკუთარი საგამომცემლო იმპერია სწორედ სენსაციონალიზმზე ააგო, ხოლო მოქალაქე კეინი ამერიკული კინოინდუსტრიის ყველაზე სენსაციური ნამუშევარია“- წერდა ჟურნალი TIME 1941 წელს.

ამ ფილმზე ასე ვრცლად იმიტომ მოვყევი, რომ საუკუნის წინანდელ დრამაში ჩვენთვის საგულისხმო პარალელები ჩანს და თანაც ვფიქრობ, რომ მზერის სხვაგან გადატანა ხშირად საკუთარი რეალობის უკეთ აღქმაში გვეხმარება.

ნიშანდობლივია, რომ მიუხედავად უდიდესი გავლენისა, როგორც მედიაში, ისე ჰოლივუდში, ჰერსტმა ფილმის წინააღმდეგ ვერაფერი გააწყო, ორსონ უელსის სენსაციური ნამუშევარი დღემდე ყველა დროის საუკეთესო ამერიკულ ფილმად რჩება. არც იზოლაციონისტურმა პროპაგანდამ იმუშავა და ხალხის განწყობა ცალსახად ჰიტლერის შეკავებისკენ გადაიხარა. პერლ ჰარბორის დაბომბვის შემდეგ ამერიკა მეორე მსოფლიო ომში ჩაერთო. რუზველტი პრეზიდენტად მეოთხედ სწორედ ომის დროს, 1944 წელს აირჩიეს.

ძალიან ნაცნობია საუკუნის წინანდელი ამერიკელი მედია მფლობელების მახინჯი წარმოდგენა მედიის როლზე - მედიის შესაძლებლობების მითოლოგიზაცია, ხალხის ცხვრის ფარად აღქმა, სკანდალსა და სენსაციაზე გათვლილი სარედაქციო პოლიტიკით ტირაჟისთვის ბრძოლა, ყალბი ინტერვიუები, შანტაჟი, ცილისწამება, ფსევდომეცნიერული კვლევებით და თვითმარქვია ექსპერტებით ხალხის დაზაფრა. ნიშანდობლივია, რომ თავად ორსონ უელსიც ცნობილი თავზარის შემოქმედია - 1938 წელს მან შეერთებული შტატების მოსახლეობას შოკი მოჰგვარა, როცა რადიო შოუში გაავრცელა, რომ ნიუ-ჯერსის თავს მარსელები დაესხნენ.

განსხვავება ისაა, რომ საუკუნის წინანდელი ამერიკული პრესის ამგვარი აღვირახსნილობა მაშინ საგამომცემლო და სამართლებრივი წრეების დისკუსიის საგნად იქცა. ჩაითვალა, რომ სიმართლე თავისუფალი კონკურენციის, იდეათა თავისუფალი ბაზრისა და თავისუფალი სასამართლოს პირობებში უკეთ გაიკვალავდა გზას და მართლაც, მალევე გაჩნდა მედია, რომელმაც ფსონი მკითხველის ნდობაზე დადო და პროფესიული ეთიკის სტანდარტები დაიწესა. ცხადია, მედიის სენსაციონალიზმი და სიყალბე არსად გამქრალა, მაგრამ თავისუფლებამ და კონკურენციამ დეზინფექტორის როლი ითამაშა.

ქართული მედია წლებია იმავე დილემის წინაშე დგას, რაც საუკუნის წინანდელმა ამერიკულმა პრესამ შეუზღუდავი თავისუფლებით გადაჭრა - სენსაციონალიზმი, სკანდალები, მანიპულაცია, ცილისწამება, ყალბი დრამატიზმი და ზედაპირულობა ქართველი ტელემაყურებლის გარდაუვალი რუტინაა. მაგრამ, ამერიკისგან განსხვავებით, აქ ეთიკური მედიის გაძლიერებას საშველი ვერ ადგება - ქართული მედია, კარგი კანონმდებლობის მიუხედავად, თავისუფალი არ არის, იმიტომ, რომ თავისუფალი სასამართლო არ არსებობს და ქვეყანაში დიდი გაჭირვებაა. ვინც სამთავრობო პროპაგანდას არ იმეორებს, ის ფინანსური წნეხის ქვეშაა. ბიზნესი კრიტიკულ მედიაში რეკლამის ყიდვას ერიდება, რადგან სამართალს ვერსად ნახავს, რომ ხელისუფლებისგან თავი დაიცვას. ვინც არ ერიდება, ხელისუფლება საკანონმდებლო ბარიერებს უქმნის, რომ კრიტიკულ მედიას შემოსავალი დააკლოს.

ასეთი ზეწოლის პირობებში მედია თავს ვერ ინახავს და ფინანსურად პარტიებზე და ამ პარტიებთან აფილირებულ ოლიგარქებთან შედის გარიგებებში. პოსტ-საბჭოთა ოლიგარქებისთვის, ტელევიზია არა ბიზნესი, ან იდეოლოგიური პლატფორმა, არამედ საკუთარი პოლიტიკური და ბიზნესინტერესების დაცვის იარაღია. ოლიგარქიული ინტერესები, როგორც წესი, მწყობრ პოლიტიკურ ხედვას არ ემყარება და პრიორიტეტები ხშირად იცვლება, რაც მათზე დამოკიდებულ მედიებს თანმიმდევრული სარედაქციო პოლიტიკის გატარების შესაძლებლობას ართმევს და მფლობელის ბერკეტად, ხშირად კი, შურისძიების იარაღადაც აქცევს. ასეთი კორუმპირებული პრაქტიკა მედიას ხრწნის და მის მიმართ საზოგადოების ნდობას ანადგურებს. შედეგად იმას ვიღებთ, რომ ჩვენს ბედს ცუდად ინფორმირებული ამომრჩეველი წყვეტს.

არიან ონლაინ მედიები და ცალკეული ჟურნალისტები, რომლებიც კორუმპირებულ წესრიგს არ ემორჩილებიან, სარედაქციო დამოუკიდებლობის შემლახავ გარიგებებში არ შედიან, პროფესიულ ეთიკას არ ღალატობენ და აუდიტორიის ნდობას უფრთხილდებიან. მაგრამ მათ განუზომლად დიდი გარჯა უწევთ მხოლოდ იმისთვის, რომ იარსებონ, ათჯერ უფრო დიდი იმისთვის, რომ წინ წავიდნენ და გავლენა გაიფართოონ. „ურჩების“ გარჯა ფუჭი არ არის, მზარდია მათი რიცხვი, ვისაც ტელემედიის აღვირახსნილი დეზინფორმაცია გულს ურევს და ინფორმაციას ინტერნეტით, ახალი მედიიდან იღებს.

ეს დინამიკა ტოქსიკური მედიაგარემოს დაბალანსების პერსპექტივას აჩენს, მაგრამ დღის პოლიტიკური წესრიგის განმსაზღვრელად ჯერჯერობით მაინც ტელევიზია რჩება, რომელიც პოლიტიკური დრამის ცენტრალურ თემად სააკაშვილსა და ივანიშვილს შორის დაპირისპირებას ინარჩუნებს. დანარჩენი პოლიტიკური სპექტრი ამ დაპირისპირების კომენტატორად ჰყავს ქცეული და კონკურენტი პარტიების დღის წესრიგს, მიუხედავად მათი რეზონანსულობისა, საინფორმაციო ბადიდან აქრობს და მათ ამომრჩეველს თამაშგარე მდგომარეობაში ტოვებს.

ალბათ, ყველა ვთანხმდებით, რომ ივანიშვილის რეჟიმისთვის ყველაზე მძიმე კრიზისი 2019 წლის 20 ივნისს შეიქმნა, მაგრამ მსჯელობის საგანი არ გამხდარა ძალიან საგულისხმო ფაქტი - გავრილოვზე კამპანია ოპოზიციურ მედიას 20 ივნისამდე არ ჰქონია. მიზეზი ძალიან ბანალურია - გავრილოვის ვიზიტი და მართლმადიდებლური ასამბლეა ნაციონალური მოძრაობის თემა არ იყო. რუსეთის დუმის დეპუტატის ვიზიტზე ევროპულმა საქართველომ ატეხა განგაში და, რუსთავი ორის სარედაქციო პოლიტიკიდან გამომდინარე, მათი საინფორმაციო დღის წესრიგის ნაწილად არ იქცა.

პარადოქსია, მაგრამ შესაძლოა პარტიული ტელემედიის დუმილი სასარგებლოც კი აღმოჩნდა, იმიტომ, რომ გიორგი კანდელაკის პარლამენტში მისვლა და საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის სავარძელში მოკალათებული დუმის დეპუტატის ერთი კადრი ეყო ხალხს იმისთვის, რომ ქუჩაში გამოსულიყო და ივანიშვილის რეჟიმისთვის უმძიმესი კრიზისი შეექმნა.

საინტერესოა, არა? - უკვე წლებია, ოპოზიციური ტელემედია და მათი სპიკერები მოსახლეობის რეჟიმზე გაბრაზებას ყოველდღე და 24 საათი ითხოვენ, მაყურებელს ემუდარებიან, ემუქრებიან, აშანტაჟებენ, ლანძღავენ და არავინ ყურს არ იბერტყავს, გარდა პარტიებთან აფილირებული აქტივისტებისა, მაშინ, როცა ერთი მშრალი კადრი აღმოჩნდა საკმარისი მოქალაქეების განსარისხებლად. რატომ?

საქმე ისაა, რომ ჩვენ არ ვიცით და ვერ გვეცოდინება, რა ემოციები გადაება ქართველების ცნობიერებაში ერთმანეთს, რამაც გავრილოვის დანახვაზე პროტესტის აფეთქება გამოიწვია 2019 წელს. არც ის ვიცით, მომავალში რა გამოიწვევს ამგვარ პროტესტს. ამ კითხვაზე პასუხს მთელ მსოფლიოში ეძებენ და ჯერ ვერავინ გასცა - ხალხის ბრაზს ვერავინ დაგეგმავს, ვერც ყველაზე გავლენიანი მედია. გარკვეულწილად, ხალხის ეს თავისებურება სცემს პასუხს კითხვას, რატომ არ აპროტესტებს საზოგადოება იმას, რასაც ოპოზიციური მედია და პოლიტიკური სპექტრი სთავაზობს დაჟინებით გასაპროტესტებლად. წინასწარ რომ ვიცოდეთ, რას გააპროტესტებს ხალხი, დიქტატურები ხომ არ იარსებებდა, რადგან ცვლილებები გაცილებით იოლი განსახორციელებელი იქნებოდა? ამიტომ, გარდა იმისა, რომ სწორია, პრაგმატულიცაა ხალხის ბრაზის დაგეგმვის არარეალისტური ამოცანიდან მედიამ ხელი აიღოს, საკუთარი შესაძლებლობები სწორად შეაფასოს და ის აკეთოს, რაც მისი საქმეა - მიმდინარე მოვლენები გააშუქოს მათი აქტუალურობიდან და არა პარტიული კუთვნილებიდან გამომდინარე და საზოგადოებამ დასკვნები თავად გამოიტანოს.

ისიც აშკარაა, რომ მედია მფლობელებსა და ჟურნალისტების მნიშვნელოვან ნაწილს ტელემაყურებელი კოლექტიურად ბრიყვი ჰგონია. ამიტომ, ფაქტებად ურთიერთგამომრიცხავ ილუზიებს ასაღებს, კომენტატორებად - ეგზოტიკურ მჩხიბავებს, რომლებიც ბიძინა ივანიშვილს ხან მიცვალებულად აცხადებენ, ხან ქვეყნიდან გაქცეულად და მტკიცებულებად რკინის სასახლეში შეპარული ჟანგი მოჰყავთ. მჩხიბავებს რა გამოლევს, მაგრამ პრობლემა სხვაგანაა - თავზარდამცემია, რომ ქართული მედიის წარმომადგენელთა პროფესიულ თავმოყვარეობას საერთოდ არ ლახავს, რომელიმე საბჭოთა მოღვაწის დასაფლავებაზე, ცოტა ხნით ადრე მათ მიერვე მკვდრად გამოცხადებული ცოცხალი ივანიშვილის დანახვა, თითქოს თვლიან, რომ ასე მოქცევა ნორმალურია - ხალხის მოტყუება მადლია, თუ ამ მადლს ექსკლუზიურობას შესძენ და სკანდალს დაარქმევ.

არადა, საბჭოთა კავშირში ვინც დავიბადეთ, თითქოს მათ ხომ მაინც უნდა გვახსოვდეს დრო, როდესაც ოჯახთან ერთად ტელევიზორთან ვიკრიბებოდით და საბჭოთა პროპაგანდას ვუსმენდით? თუ ხალხი ცხვარია და მათი განწყობების კონტროლი ასეთი იოლი, რატომ ვერ შეძლო საბჭოთა კავშირმა ხალხიც ისეთივე ბედნიერი ყოფილიყო საბჭოთა ცხოვრებით, როგორც საბჭოთა პრესა და ტელევიზია გადმოსცემდა? თუ პროპაგანდა და განსხვავებული აზრისთვის მედია სივრცის დახურვა საკმარისია, რატომ დახოცა სტალინმა მილიონები? ანაც რა შორს მივდივართ - პანდემია მძვინვარებს, რატომ არ აიცრა ამდენი ხალხი სატელევიზიო პროპაგანდის მიუხედავად?

მედია ცალსახად გავლენის ინსტრუმენტია, მას ნამდვილად შეუძლია ბევრი გააფუჭოს, ან გააკეთოს, მაგრამ ხალხის აზროვნებაზე კონტროლს ვერ დაამყარებს, იმიტომ რომ ადამიანი კომპლექსური არსებაა და შეხედულებებს ბევრი ფაქტორის გათვალისწინებით იყალიბებს. თუმცა, მედიის წარმომადგენლებს ამის გაგება უჭირთ, იმიტომ, რომ გავლენასთან შეხება ადამიანებს საკუთარ შესაძლებლობებზე გაზვიადებულ წარმოდგენას უქმნის. თუ არავინ და არაფერი აწონასწორებთ, ხშირად თავზე კონტროლს კარგავენ და რეალობას წყდებიან. „თქვენ მე ვიღაც თაღლითი პოლიტიკოსი არ გეგონოთ...“ - ამ სიტყვებით იგულიანებს თავს ორსონ უელსის პერსონაჟი, როდესაც წარუმატებელ პოლიტიკურ კარიერას იწყებს. „პოლიტიკოსებში არ აგერიოთ, ჩვენ ქართული მედია ვართ და ჩვენ თქვენ დაგამთავრებთ“ - ასეთი იყო ქართველი ჟურნალისტების პათოსი ლექსო ლაშქარავას მკვლელობის შემდეგ, როდესაც პრემიერის გადადგომა მოითხოვეს, წარუმატებლად.

ამასთან, პოლიტიკური სპექტრი და მედია ერთმანეთს ვერ შეეჯიბრება, ვერც ჩაანაცვლებს - პოლიტიკურ პროცესს შინაარსს პოლიტიკოსები და სამოქალაქო საზოგადოება სძენს, მაგრამ ეს შინაარსი დღის სინათლეზე მედიას გამოაქვს. იმისთვის, რომ სინათლის სხივმა დეზინფექტორის როლი შეასრულოს და პოლიტიკური შინაარსი აუდიტორიამდე სწორად მივიდეს, საჭიროა ჟურნალისტებმა კითხვები დასვან, გადაამოწმონ, მოვლენები ისტორიულ და გეოპოლიტიკურ კონტექსტში ჩასვან, წარსულ განცხადებებს შეადარონ, პერსპექტივაში გააანალიზონ. იმისთვის, რომ პოლიტიკოსები გაფრთხილდნენ და სიტყვას წონა მიეცეს, მათ უნდა იცოდნენ, რომ საკუთარ სიტყვებს ყველგან შეახსენებენ, მათ შორის კეთილგანწყობილ მედიაშიც.

მაგრამ ადგილობრივი მედია საკუთარ როლს ასე არ ხედავს - ჟურნალისტების მნიშვნელოვან ნაწილს ღირებულებების და პროფესიის სამსახური კლანური ინტერესების სამსახური ჰგონია, ამიტომ, ვინც მოწინააღმდეგეა უაპელაციოდ აშავებს, ვინც არა, კრიტიკულ კითხვებს არ უსვამს.

„მეგობრები არ იყავით?“ - შფოთავს, თუ სხვა საუბრობს კრიტიკულად და არ აინტერესებს, როგორ არის ორი ურთიერთგამომრიცხავი ფაქტი ერთდროულად მართალი და რომელს უნდა დაუჯეროს ხალხმა, ამიტომ არც მათი ფავორიტი პოლიტიკოსები იზღუდავენ თავს და რაც პირზე მოადგებათ, ლაპარაკობენ. მიაჩნიათ, რომ ხალხი ცხვარია და ყველაფერი შერჩებათ. თუ შემთხვევით რომელიმე ურჩმა სტუმარმა არათანმიმდევრულობა შენიშნა და კითხვა დასვა, ჟურნალისტისგან ხშირად ისმის ბრალდება, რომ „ოპოზიციის ოპოზიციაა“. ძნელია, გააგებინო, რომ ამ კითხვებს თავად უნდა სვამდეს, თუ საკუთარი როლის შესრულება და საზოგადოების ინფორმირება მნიშვნელოვნად მიაჩნია, მაგრამ „რა დროს კითხვებია, როცა ქვეყანა იღუპება“? ამ დროს, რთული არაა იმის გაგება, რომ სწორედ ქვეყნის დემოკრატიული მომავლის გადარჩენას სჭირდება, მედიამ საკუთარი როლი პირნათლად შეასრულოს, ფაქტები გადაამოწმოს, კომენტარი ფაქტისგან გამიჯნოს, რესპონდენტებს არათანმიმდევრულობაზე პასუხი მოსთხოვოს იმისთვის, რომ პოლიტიკური სპექტრი ფორმაში ამყოფოს, გააწონასწოროს, წინააღმდეგობის სისტემამ უფრო გამართულად იმუშაოს და მოქალაქეებმა ინფორმირებული არჩევანი გააკეთონ.

ემოციურმა ინჟინერიამ მოკლევადიანი შედეგი შეიძლება მოიტანოს, მაგრამ ჭაობიდან ასე ვერ გავაღწევთ - პროპაგანდა ვიღაცაზე ჭრის, მაგრამ იმდენზე არა, რომ ცვლილებების პროცესი დაძრას. ტელემედიების მიერ დადგმული ოპტიკურ-ილუზორული დრამა მოქალაქეების ნაწილს პროცესიდან აუცხოებს, ადამიანების დიდ ნაწილს არ უყვარს, როდესაც თავს მანიპულირებულად გრძნობს, ჯიუტდება და სტატუს კვოსადმი მიკერძოების ჭაობში იძირება.

პოლიტიკური ცვლილება კომპლექსური პროცესია და ძალიან ბევრ, ერთმანეთისგან, ერთი შეხედვით, დაუკავშირებელ ფაქტორზეა დამოკიდებული. ზემოთაც აღვნიშნე, რომ ცვლილებების რეცეპტის გამოწერა შეუძლებელია, მაგრამ შეგვიძლია, დარწმუნებით ვთქვათ, რომ რეალობა რომ შევცვალოთ, უპირველეს ყოვლისა, ეს რეალობა სწორად უნდა დავინახოთ: ივანიშვილს აქვს ძალიან დიდი ფინანსური უპირატესობა, აკონტროლებს ხელისუფლების ყველა შტოს, ბიზნესს, მნიშვნელოვანწილად მედიას - პირდაპირ, ირიბად და ძალმომრეობით. რეჟიმის მხარესაა საპატრიარქო, მისი მოკავშირეა კრიმინალური სამყარო, მისკენ არიან მოძალადე ორკები და რუსეთი. ძალაუფლება ასეთი კონცენტრირებული ერთი ადამიანის ქვეშ არასოდეს ყოფილა გასული 30 წლის განმავლობაში.

თქმაც არ უნდა, რომ ასეთი ავტორიტარული რეჟიმის შეცვლა გაცილებით უფრო რთულია და კიდევ უფრო რთულდება, თუ წინააღმდეგობის პროცესის ყველა ძირითადმა ელემენტმა საკუთარი როლი სათანადოდ არ შეასრულა. ამიტომ, ძალიან სამწუხაროა ტელემედია საკუთარ როლს არ ასრულებს და პოლიტიკურ სპექტრს ნაგაზად არ უდგას. მაგრამ იმის მიუხედავად, რამდენად ავტორიტარულია რეჟიმი და რამდენად არაადეკვატურია ოპოზიციური ტელემედია, ქართველი ხალხის ამოცანა არ იცვლება. ჩვენ გვჭირდება, გადავწყვიტოთ, რას ვაკეთებთ - ავტორიტარიზმის ჭაობში ვრჩებით, თუ დემოკრატიული ცვლილებების გზით, კარგ მმართველობას ვამყარებთ.

იმისთვის, რომ გადავწყვიტოთ, უნდა ვიმსჯელოთ, ვიკამათოთ, არგუმენტები გავცვალოთ. რადგან ამ მედიაგარემოში სრულფასოვანი დისკუსია არ გამოდის, დღეს ინტერნეტი არსებობს - ალტერნატიული სივრცეები უნდა შევქმნათ და ხალხს იქ ველაპარაკოთ. იქაც ვიმეოროთ, რომ ტელემედიის მიერ საკუთარი როლის თვითლიკვიდაცია, სახიფათო, კონტრპროდუქტიული და არასწორია.

რას უნდა ველოდოთ "მეტავერისისგან"? უნდა გვეშინოდეს მისი, თუ უნდა მოვემზადოთ?

---

დაახლოებით სამი თვის წინ „ფეისბუქმა“ სახელი შეიცვალა და „მეტად“ იქცა. კომპანიის პრეზიდენტმა, მარკ ცუკერბერგმა გამოაქვეყნა პრეზენტაცია, რომელშიც ის მომავლის ვირტუალურ სივრცეზე - მეტავერსზე საუბრობს. მეტავერსის იდეა ის არის, რომ არსებული ვირტუალური რეალობა ისეთ სივრცედ უნდა გარდაიქმნას, სადაც არა მხოლოდ „შევალთ“ და ინფორმაციას გავცვლით, არამედ რომელშიც საგნებსა და მოვლენებს შევიგრძნობთ.

„მეტავერსის“ იდეა უკვე ძალიან ბევრი პერსპექტივიდან გააკრიტიკეს. ზოგმა თქვა, რომ ამაში ახალი არაფერია; ცუკერბერგი სად იყო, ჩვენ რომ ონლაინ თამაშებს ვთამაშობდითო. მართლაც, გეიმერებისთვის რეალურის მსგავსი ვირტუალური სამყაროები დიდი ხანია, არსებობს. თუმცა უნდა ვაღიაროთ, რომ ვირტუალური რეალობას სრულფასოვნად განცდას ვერც ერთი არსებული ვიდეო თამაში ვერ გვთავაზობს. „მეტა“ და სხვა კომპანიები ისეთი ტექნოლოგიების განვითარებას გვპირდებიან, რომლებიც ვირტუალურ რეალობას „გააცოცხლებენ“.

---

ნახეთ მეტი, "მეტავერსის" შესახებ: რა არის მეტავერსი?

---

კრიტიკოსების ერთი ნაწილი თვლის, რომ ცუკერბერგის მიერ აღწერილი ვირტუალური მომავალი კაცობრიობას კარგს არაფერს უქადის. ისინი „მეტავერსს“ უწოდებენ დისტოპიას, ანუ ნეგატიურ უტოპიას. ამ მოსაზრების მიხედვით, ადამიანები, რომლებმაც რეალურ პრობლემების გამოსწორება ვერ შეძლეს, საცხოვრებლად ვირტუალურ სივრცეში გადაინაცვლებენ. „მეტავერსში“ რეალობიდან გაქცეულებს ზრდისა და განვითარების შეზღუდული შესაძლებლობები დახვდებათ. აქედან გამომდინარე, კრიტიკოსების აზრით, ეს კაცობრიობის მომავალს სერიოზული საფრთხის ქვეშ დააყენებს.

ზემოთხსენებული კრიტიკოსებისგან განსხვავებით, ვთვლი, რომ „მეტავერსის“ წინდაწინვე დისტოპიად მონათვლა გადაჭარბებულია. მსგავსი რადიკალურად ნეგატიური შეფასებები უფრო მეტად „მეტავერსის“ ისეთ დისტოპიურ ვერსიას მიემართებიან, რომელშიც ფიზიკური რეალობა თითქმის მთლიანად იგნორირებულია. სინამდვილეში, აუცილებელი არ არის, რომ მოვლენები ასეთი პესიმისტური სცენარით განვითარდეს.

რეალური ცხოვრების ვირტუალურით ჩანაცვლება ერთი მარტივი მიზეზის გამო არის შეუძლებელი: ვერც ერთი ვირტუალური სამყარო ვერ შესთავაზებს ადამიანს იმხელა სიურპრიზებსა და რისკებს, როგორსაც ფიზიკური რეალობა სთავაზობს. ადამიანი კი თავისი ბუნებით შემეცნებისკენაა მიდრეკილი.

ახალი გამოცდილებების მიღება და იდეების აღმოჩენა სრულფასოვნად მხოლოდ ფიზიკურ სამყაროშია შესაძლებელი. ჩვენ ხომ ჯერ კიდევ უამრავი რამ გვაქვს გასაგები საკუთარი პლანეტისა და კოსმოსის შესახებ; ბევრი ელემენტარული ნაწილაკი და ნივთიერებაა აღმოსაჩენი; ბევრი პოლიტიკური და სოციალური რეფორმაა (და ზოგ შემთხვევაში, რევოლუციაც) გასატარებელი... ბოლოს და ბოლოს, სიცოცხლისა და სიკვდილის გარდაუვალობა, პირველ რიგში, ფიზიკური რეალობის ნაწილია.

სინამდვილეში, „მეტავერსისგან“ მომავალი საფრთხის გაბუქება ხელს შეგვიშლის მის ნეგატიურ, მაგრამ ატანად ან გამოსწორებად მხარეებზე ფოკუსირებაში. მაგალითად, რა ნეგატიურ გავლენას იქონიებს „მეტავერსი“ პოლიტიკურ პროცესზე?

ჩვენ ვნახეთ, რომ სოციალურმა ქსელებმა ლამის მსოფლიოს ყველაზე ძველი და ძლევამოსილი დემოკრატია შეიწირეს. როგორ გაიმიჯნება მომავალში ერთმანეთისგან ვირტუალური, საჯარო და პირადი სივრცე, ან მომხმარებლების პირადი მონაცემების დაცვა? როგორც წინა ბლოგში ვწერდი, ჩვენ ვნახეთ, რომ სოციალურ ქსელში ადამიანის პირადი სივრცე და მონაცემები სათანადოდ დაცული არ არის. რა უარყოფით გავლენას იქონიებს „მეტავერსი“ სილამაზის სტანდარტებზე და ადამიანების თვითშეფასებაზე? ჩვენ ვნახეთ, რომ „ინსტაგრამი“ ამ მხრივ არაერთგვაროვან და ზოგჯერ ნეგატიურ გავლენას ახდენს, განსაკუთრებით, მოზარდებზე.

თუ ამ და სხვა საკითხებზე ფიქრს წინდაწინვე დავიწყებთ, მაშინ ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად, „მეტავერსი“, შესაძლოა, კაცობრიობის ერთ-ერთ ყველაზე მძლავრ ტექნოლოგიურ ინსტრუმენტად იქცეს. „მეტავერსის“ მეშვეობით ჩვენ მინიმუმადე დავიყვანთ ბევრ არასაჭირო აქტივობას, გავაჩენთ ახალ სამუშაო ადგილებს, შევამცირებთ ეკოლოგიურ ზეგავლენას ბუნებაზე, განვივითარებთ ახალი ტიპის ეკონომიკას (ერთი მონაცემებით, მომავლის ვირტუალურ სივრცეში უკვე 500 მილიონი დოლარის „უძრავი ქონებაა“ გაყიდული, გავაადვილებთ სწავლებას და შესაძლოა, გავზარდოთ ახლობელ ადამიანებთან გატარებული დროც... „მეტავერსი“ შეიძლება იქცეს აქამდე არნახულ ტექნოლოგიურ ნახტომად, რომელიც კაცობრიობას საკუთარი პოტენციალის უკეთ გამოვლენაში დაეხმარება. ამისათვის კი ახალ ვირტუალურ სივრცესთან მიმართებაში წინდაწინვე სწორი თეორიული და პრაქტიკული ფოკუსის პოვნაა საჭირო.

პირველი თებერვლის საღამო, როგორც „ანტივაქსერების საღამო“, ქართული ტელევიზიის უახლეს ისტორიაში “ოქროს ასოებით” ჩაიწერება. სატელევიზიო მედიისთვის აქამდე აქტუალურ კითხვას — რა ვუყოთ ანტივაქსერებს, პასუხი ერთდროულად ორმა პოპულარულმა მაუწყებელმა - „რუსთავი 2“-მა და „ტვ პირველმა“ მათთვის პრაიმტაიმში ეთერის დათმობით გასცა.

ვიდრე შევაფასებთ, ეს რას ნიშნავს და რამდენად დამაზიანებელი იქნება ვაქცინაციის პროცესისა და ზოგადად, ტელემაყურებლის ჯანმრთელობაზე ზრუნვის თვალსაზრისით, ერთად გავიხსენოთ, რა უძღოდა წინ „ანტივაქსერების საღამოს“.

ჩვენ ვცხოვრობთ ქვეყანაში, სადაც მთავრობა უკვე ორი წელია, ლამის გვაყვედრის, რომ იდეალურად მართავს პანდემიის პროცესს. მართალია, ყველაფერი საპირისპიროზე მიუთითებს, მაგრამ რა ვუყოთ ჯანდაცვის სექტორის მაღალჩინოსნებს, რომლებიც ზოგჯერ სრული დამაჯერებლობით ტელეეკრანიდან იმასაც კი გვიმტკიცებდნენ, „საქართველომ ამ პროცესში სამაგალითო პრაქტიკით განვითარებული ქვეყნების ყურადღებაც კი მიიპყრო და რჩევებისთვისაც მოგვმართავენო“.

ძალიანაც რომ მოვინდომოთ ამის დაჯერება, გაუგებარია, რა იგულისხმება პანდემიის კარგად მართვაში — ვაქცინაციის სრულიად ჩავარდნილი საინფორმაციო კამპანია, დაგვიანებით შემოტანილი ვაქცინები, ამის საპირისპიროდ - დღეისათვის დასაწყობებული და გაფუჭებისთვის განწირული დოზები, თუ ინფიცირების დღიური მაჩვენებლები, რომელიც 2 თებერვლის მონაცემებით, 26 000-ზე მეტია.

სანამ ადამიანების ჯანმრთელობისა და სიცოცხლის დასაცავად მთავრობა სწორი კომუნიკაციის ფორმად ყოველდღიურ სამთავრობო ბრიფინგებს მიიჩნევდა (რომელსაც უკლებლივ ყველა პოპულარული სატელევიზიო არხი, თუ ონლაინ-მედია პირდაპირ ეთერში გადასცემდა), რაც მოსახლეობის ნაწილს პანდემიისა და ვაქცინაციის პროცესის ეფექტურად წარმართვის ილუზიას უქმნიდა, ანტივაქსერებმა მთავრობაზე უკეთ გაიაზრეს ოცდამეერთე საუკუნის უპირატესობები და საკუთარი ანტივაქსერული პოზიციების გასავრცელებლად ყველა ციფრული საკომუნიკაციო პლატფორმა წარმატებით აითვისეს.

იმდენად წარმატებულად, რომ ფაქტია, სამთავრობო ტრიბუნიდან გაკეთებულ აცრისკენ მოწოდებებზე მეტი შედეგი სწორედ სოციალურ ქსელებში წარმოებული საპირისპირო კამპანიებით „დადეს“.

მათი მუშაობა, რომელიც ერთიანად მოიცავდა ფეისბუქს, ტიკტოკსა და ტელეგრამის არხებსაც კი, შესაძლოა, ერთი შეხედვით ქაოტურადაც კი გამოიყურებოდა, მაგრამ ახლა რომ დავფიქრდეთ, კამპანია საკმაოდ გეგმაზომიერი იყო. ცნობილ პლატფორმებზე ერთიმეორეზე აბსურდული „არგუმენტებით“ გაჯერებული დეზინფორმაციით უდიდესი დაფარვაც მოიპოვეს და უკეთესი შედეგების მისაღწევად არც „ინფლუენსერების“ ჩართულობა დავიწყებიათ.

ონლაინ აქტივობებს ერთი-ორი ინტერნეტს მიღმა აქტივობაც დაამატეს, გამართეს აქციები და შედეგებმაც არ დააყოვნა. მათი მუშაობის შედეგები ყველაზე უკეთ „აშშ-ის ეროვნულ-დემოკრატიული ინსტიტუტის“ (NDI) კვლევებმა აღწერა, რომელშიც, კითხვაზე — გაიკეთებდით თუ არა ვაქცინას, გამოკითხულთა 47%-მა პროცენტმა უპასუხა, არაო. მაშინ, როდესაც ამ კითხვაზე დადებითი პასუხი გამოკითხულთა მხოლოდ 35-მა პროცენტმა გასცა.

მოდით, ახლა დავუბრუნდეთ შეკითხვას — რა ვუყოთ ანტივაქსერებს?

მედიამ, რომელსაც კარგად აქვს გააზრებული, რა დრამატული გავლენა შეიძლება იქონიოს ანტივაქსერული პოზიციების ტირაჟირებამ ადამიანების გადაწყვეტილებასა და შესაბამისად, ჯანმრთელობაზე, ამ კითხვაზე პასუხი ვაქცინის მოწინააღმდეგეთათვის ეთერის დახურვით გასცა. თუმცა, სხვებმა, ვინც სამართლიანი იქნება აღვნიშნოთ, რომ ამავე მიდგომით ბევრი ითმინეს, ითმინეს მაგრამ საბოლოოდ, არგუმენტით - აბა, რა ვქნათ, მედალს ორი მხარე აქვს და მათგან ერთის დაცენზურების შემთხვევაში, საზოგადოების ამ ნაწილის ხმა არ იქნება წარმოდგენილიო, ანტივაქსერების საღამო მოაწყეს.

ჰო, თითქოს სხვა დანარჩენ შემთხვევებში, მათ შორის პოლიტიკურ, თუ საზოგადოებრივად მნიშვნელოვან სხვა საკითხებზე სულ ორი და მეტი პოზიცია ისმოდეს მათი ეთერებიდან.

მაუწყებლებს დაავიწყდათ, რომ ამ ქვეყანაში ანტივაქსერების ხმა ისედაც ძალიან, ძალიან ხმამაღლა ისმის. მათი ხმა ისმის სოციალურ ქსელებში, ანტივაქსერული განწობებით ცნობილ არაერთ მცირე რეიტინგების ტელევიზიაში, მათი ხმა ისმის საზოგადოებრივ მაუწყებელზეც, მთავრობაშიც, ეკლესიებშიც, ქუჩებშიც. მათი ხმა ბევრი ჩვენგანის, ან ჩვენი ახლობლის ოჯახებშიც ისმის და პოპულარულ ტელეარხებზე, ყველაზე უფრო ყურებად დროს ბევრი ანტივაქსერის გამოჩენა მათ ხმას კიდევ და კიდევ უფრო აძლიერებს.

პირადად ჩემთვის, ყველაზე ცუდი მთელ ამ ამბავში წამყვანების, ამ არხების წარმომადგენლების პოზიციები იყო.

„ტვ პირველის“ გადაცემა „რეაქციის“ წამყვანი ინგა გრიგოლია, რომელმაც ეთერი ანტივაქსერული განწყობებით ყველაზე ცნობილ ინტერნეტვარსკვლავს, ხატია სიჭინავას დაუთმო, თანაც ზუსტად იმ დროს, როდესაც ქვეყანაში ინფიცირებულთა რაოდენობა ყველა რეკორდს აჭარბებდა, სტუმრის „არგუმენტებს“ პროვაქსერული პოზიციების სასარგებლოდ მხოლოდ საკუთარ ემოციურ დამოკიდებულებას უპირისპირებდა.

წამყვანს ანტივაქსერი სტუმრისთვის არ მოუყვანია სამეცნიერო ფაქტები, სტატისტიკები და სხვა სარწმუნო ინფორმაცია, რომელიც აჩვენებდა სტუმრის არარაციონალური, აბსურდული შიშებით გაჯერებულ რწმენას, თითქოს, კოვიდვაქცინაცია საზიანოა.

კიდევ უფრო გამაოგნებელი იყო „რუსთავი 2“-ის შემთხვევა, სადაც ჯერ ანტივაქსერული პოზიციების მქონე პოპულარულ ადამიანებს დაუთმეს ტრიბუნა, შემდეგ კი, ამავე გადაცემაში სტუმრად მყოფმა არხის აღმასრულებელმა დირექტორმა ირაკლი იმნაიშვილმა საყვედურებით აავსო გადაცემის ანტივაქსერი სტუმარი ეკა კვალიაშვილი. „თქვენთვის გასაგებია, რომ თქვენი განცხადება ადამიანების სიცოცხლისთვის საზიანოა?.. იღებთ პასუხისმგებლობას, რა შედეგი შეიძლება მოჰყვეს თქვენს განცხადებას, თუ თქვენს ნათქვამს ვინმე დაუჯერებს?“ — აღშფოთებით მიმართა არხის ერთ-ერთმა მთავარმა მენეჯერმა სტუმარს. ოღონდ ამ ყველაფერს ისე ეუბნებოდა ანტივაქსერ კვალიაშვილს, თითქოს, ეს ყველაფერი რომელიმე სხვა არხზე ხდებოდა და არა არხზე, რომლის აღმასრულებელი დირექტორიც თავადვეა. თითქოს სწორედ მის არხს არ მოეწვია ეს სტუმარი ზუსტად იმისთვის, რომ კვალიაშვილს ეთქვა ის, რაც თქვა.

ორივე გადაცემის შემდეგ, სრულიად გაუგებარია, რა საზოგადოებრივ სიკეთეს ემსახურებოდა დისკუსია შინაარსით — ავიცრათ, თუ არა. რა შემატა ტელევიზიების ყველაზე უფრო ყურებად პერიოდში ანტივაქსერების ეკრანზე გამოჩენამ პროვაქსერულ კამპანიას, და საერთოდ, იყო კი საერთოდ ეს ამ ტელეგადაცემების მიზანი?

გადაცემებში ანტივაქსერების გამოჩენას შეეძლო მხოლოდ გაეძლიერებინა სკეპტიკოსების პოზიციები, მით უფრო, რომ ახლა ამ პოზიციებს კიდევ უფრო მასშტაბური დაფარვის ტრიბუნებიდან კიდევ უფრო მეტი პოპულარული ადამიანი ახმოვანებდა.

დაბოლოს, ვფიქრობ, ტელევიზიების მიერ გამართულმა „ანტივაქსერების საღამომ“ ძალიან მარტივად გვაჩვენა პასუხი კითხვაზე — რა ვუყოთ ანტივაქსერებს? თუ მედიისთვის ადამიანის ჯანმრთელობაზე ზრუნვა უზენაესი ინტერესია, ვერაფერს, საერთოდ ვერაფერ კარგს ვერ მოუტანს ამ დისკუსიებისთვის სივრცის გახსნა პანდემიის პროცესს.

იქნებ, უბრალოდ, უმჯობესია, რომ ეს თემაც, პროვაქსერული პოზიციების სასარგებლოდ, ისეთივე ცალმხრივად გააშუქონ, როგორც ამას პოლიტიკური პროცესების შემთხვევაში აკეთებენ. პოლიტიკური პოზიციებისგან განსხვავებით, ანტივაქსერული პოზიციებისთვის გვერდის ავლას საზოგადოებრივი სიკეთე მაინც მოაქვს.

ბოლო ხანს პირადი სკანდალებით თავგზაარეული ჯონი დეპი ჰოლივუდმა სხვა ბევრის მსგავსად რომ აითვალწუნა და მაღალბიუჯეტიან პროექტებს ჩამოაცილა, ყველასთვის კარგადაა ცნობილი. ფან-ფავორიტი მსახიობის ბოლო ფილმებიც ნამდვილად ვერ დაიკვეხნის მაღალი რეიტინგითა და დადებითი გამოხმაურებებით, თუმცა ოსკარის სამგზის ნომინანტი ვარსკვლავის უკანასკნელი სურათი, რომელშიც მან ცნობილი ამერიკელი სამხედრო ჟურნალისტი და ფოტორეპორტიორი უილიამ იუჯინ სმიტი განასახიერა, ნამდვილად იმსახურებს იმაზე მეტ ყურადღებასა და დაფასებას, რაც აქამდე ერგო.



„მინამატა“ - სწორედ იაპონური ტოპონიმის სახელი ჰქვია რეალურ მოვლენებზე დაფუძნებულ ბიოგრაფიულ დრამას იმ დასახლების მძიმე ისტორიაზე, სადაც 1970-იანი წლების დასაწყისში, ამერიკელმა რეპორტიორმა სამხრეთ იაპონიის მოსახლეობის გამანადგურებელი სოციალური პრობლემები ფოტოებზე აღბეჭდა. დღეს ეს ყველაფერი ე.წ. მინამატას დაავადების სახელითაა ცნობილი, სინდრომით - რომლითაც ვერცხლისწყლით მოწამლული ადამიანები იტანჯებიან.

უცნობი რეჟისორის, ენდრიუ ლევიტასის ფილმის სიუჟეტი თავად სმიტისა და მისი იაპონელი მეუღლის, აილინ მიოკო-სმიტის წიგნზეა დაფუძნებული. მემუარში მოთხრობილია მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ პაუზააღებული იუჯინ სმიტის იაპონიაში დაბრუნების შესახებ, რაშიც იგი ჟურნალ Life-ის რედაქტორმა რალფ გრეივსმა დაარწმუნა - გაეშუქებინა მინამატას მაცხოვრებელთა უმძიმესი ყოფა.

ჯონი დეპი მთავარი როლის შემსრულებლის გარდა ფილმის პროდიუსერიცაა. თავშეკავებული, საზოგადოებისგან იზოლირებული და ემოციებისგან დაცლილი მთავარი გმირის სოლიდური თამაში ბევრმა კრიტიკოსმა დადებითად, პირადი პრობლემების შემდგომ ერთგვარ გამოსყიდვის მცდელობად თუ რიხიან დაბრუნებად შეაფასა, უფრო ბევრმა კი ბანალურად და არქაულად მიიჩნია მისი როლი.

„მინამატა“ თითქოს ზედმეტად გრძელი, საკმაოდ ნელი, თუმცა დეტალებით დატვირთული ფილმია: კარგად გადაღებული კადრებით, ლამაზი ფერებით, შთამბეჭდავი ლანდშაფტებით, რიუიჩი საკამოტოს გამორჩეული მუსიკითა და რაღა თქმა უნდა ისტორიული ფოტოებით, მაგრამ ყველაზე მთავარი ისაა, რომ იგ იმ ტრაგიკული ისტორიის შესახებაა, რომელზეც საჭირო იყო ამბის მოყოლა, ისევე როგორც თავის დროზე ფოტოდოკუმენტირება, მინამატას ისტორია ხომ კორპორაციულ სიხარბეზეა, რომელიც საკმაოდ დიდ ხანს დარჩა შეუმჩნეველი.

ფილმის დასასრულს მაყურებელი ხედავს და ხვდება იმას, თუ რატომ იბრძოდა უილიამ იუჯინ სმიტი სიმართლისთვის. შეიძლება ითქვას ისიც, რომ ფოტოგრაფი იმ დროს ერთადერთი იყო ძლიერ მტერთან ბრძოლაში, რომელშიც მხარი ვერავინ აუბა.

ასეა თუ ისე, 2020 წელს გამოსულმა ბიოპიკმა ფართო მასებისთვის შეუმჩნევლად და უყურადღებოდ ჩაიარა, ქარიზმატულმა ჯონი დეპმა თითქოს გაიბრწყინა, მაგრამ უშედეგოდ. საბოლოოდ, საკამოტოს ჰანგებივით სევდიანმა სიუჟეტმა კინოკრიტიკოსებისა და მაყურებლების გულები მაინც ვერ მოიგო - თანამედროვე მკაცრი კინოსამყარო ჯონი დეპის უკანასკნელ ფილმში წამოჭრილ საკითხებს, მინამატაში ქიმიური კატასტროფის მთავარი შემოქმედის, კორპორაცია Chisso-ს ხელმძღვანელობასავით გულგრილად შეხვდა.

ამ ბლოგში ვისაუბრებ საკითხზე, რომელსაც სულ უფრო და უფრო მეტ ყურადღებას უთმობენ სოციალური ქსელების შესახებ მიმდინარე ქაოტურ დისკუსიებში. ჩემი შეკითხვა ასეთია: რა სახის სოციალურ პლატფორმებთან გვაქვს საქმე სოციალური ქსელების შემთხვევაში - საჯაროსთან თუ ნაწილობრივ, კერძოსთან? ვფიქრობ, ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა ამ პლატფორმებიდან მომავალი ზოგიერთი საფრთხის სწორად გააზრებაში დაგვეხმარება.

მსოფლიოში ბევრი იურისდიქცია ერთმანეთისგან მიჯნავს კერძოსა და საჯარო სივრცეს. როგორც წესი, კერძო საუბრების ჩაწერა (მონაწილის ან მონაწილეების თანხმობის გარეშე) ან გამოქვეყნება ისჯება, იმ შემთხვევაში, თუკი არ არსებობს სასამართლოს ნებართვა ან დასაბუთებადი საჯარო ინტერესი.

ამასთან ერთად, კერძო და საჯარო სივრცე ერთმანეთისგან გამიჯნულია არა მხოლოდ სამართლებრივად, არამედ ეთიკური თვალსაზრისითაც. როგორც წესი, ჩვენ გვაქვს გარკვეული მოლოდინები იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორი ქცევაა მისაღები კერძო ან საჯარო სივრცეში. მსგავსი დაყოფის გაუქმებას ადამიანების უმეტესობა არ დაეთანხმებოდა, გარდა გამონაკლისი შემთხვევებისა, როდესაც არსებობს საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვანი ინტერესი.

სოციალურ ქსელებში კერძო და საჯარო სივრცე ერთმანეთში ისეა აზელილი, რომ ძნელია გარკვევა, თუ სად მთავრდება ერთი და იწყება მეორე. ცხადია, „საჯარო“ (Public) აუდიტორიისთვის განკუთვნილი სტატუსები და პოსტები ცალსახად საჯაროა და მათ ავტორებს ამაზე სხვა პრეტენზია ვერ ექნებათ, მაგრამ როდესაც პოსტები მხოლოდ კონკრეტული აუდიტორიისთვის - მაგალითად, მეგობრებისთვის არის განკუთვნილი, გაუგებარია, თუ რატომ უნდა ჩაითვალოს ისინი აუცილებლად საჯაროდ.

სოციალურ ქსელებში კერძო აუდიტორიისთვის განკუთვნილი დისკუსიების საჯაროდ მიჩნევა, შესაძლოა, დაახლოებით იგივე იყოს, რომ საჯაროდ მივიჩნიოთ ფიზიკურ საჯარო სივრცეში მიმდინარე ნებისმიერი სახის დისკუსია. ზოგიერთ ქვეყანაში საჯარო სივრცეში - მაგალითად, ქუჩაში, მიმდინარე საუბრები, გარკვეულ შემთხვევებში, კერძო ხასიათის მქონედ ითვლება. ვფიქრობ, იგივე ლოგიკა შეიძლება გავრცელდეს სოციალურ ქსელებზეც.

ვითარებას კიდევ უფრო ართულებს ის, რომ სოცქსელებში კერძო ხასიათის მესიჯების გაგზავნა და დახურული ჯგუფების შექმნაც არის შესაძლებელი. ამ ჩატებსა და ჯგუფებში შეკრებილი მონაცემების სამართლებრივი ან ეთიკური სტატუსი ბოლომდე გაურკვეველია. ხშირად, შეიძლება, თავად სოციალური ქსელის მომხმარებლებიც გაუაზრებლად არღვევდნენ პირადი მონაცემების დამუშავებისა და გავრცელების ნორმებს. როგორც წინა ბლოგში ვწერდი, ჩვენ ჯერ კიდევ აღმოსაჩენი გვაქვს სოცქსელებით სარგებლობის ეთიკა.

თუკი სოციალურ ქსელებში დისკუსიების და მონაცემების ნაწილი კერძოა, რამდენად უნდა ჰქონდეს კერძო კომპანიას ან მთავრობას ამ მონაცემების დიდი ხნით შენახვის ან დამუშავების უფლება? 2016 წელს ევროკავშირმა მიიღო „ზოგადი მონაცემების დაცვის რეგულაცია“, რომელიც სოციალურ ქსელებს კერძო მონაცემების დამუშავების უფლებას სერიოზულად უზღუდავს (https://gdpr-info.eu/). ევროკავშირს მოგვიანებით ზოგიერთმა სხვა იურისდიქციამაც (მაგალითად, აშშ-ს ზოგიერთმა შტატმაც) მიბაძა. თუმცა აქ ორი პრობლემაა:

პირველი.

ევროკავშირსაც კი არ აუკრძალავს კერძო მომხმარებლების პირადი ინფორმაციის შენახვა და დამუშავება კომპანიებისთვის. ევროკავშირის კანონმდებლობით, ეს მონაცემები მაქსიმალურად ანონიმური უნდა იყოს (იმისათვის, რომ გართულდეს კონკრეტული ადამიანების იდენტიფიცირება), თუმცა მათი დამუშავება და კომერციული მიზნებისთვის გამოყენება დასაშვებია. ვფიქრობ, მსგავსი მიდგომა ვირტუალურ სამყაროში მომხმარებლების კერძო სივრცეს ადეკვატურად ვერ დაიცავს. ამის საპირისპიროდ, ადამიანებს სოციალურ ქსელებში დაახლოებით ისეთივე დაცული კერძო სივრცეები უნდა შევუქმნათ, როგორებითაც ისინი ფიზიკურ რეალობაში სარგებლობენ.

მეორე.

მსოფლიოს დიდ ნაწილში - მათ შორის, განვითარებად ქვეყნებში, სადაც მთავრობები ისედაც იშვიათად იცავენ პირადი ცხოვრების უფლებას (ზოგ ტრადიციულ საზოგადოებაში, ბევრ ადამიანს, ფაქტობრივად, არც აქვს „პირადი სივრცე“), სოციალური ქსელების პოპულარობა კიდევ უფრო აიოლებს პირად სივრცეზე პოლიტიკური კონტროლის დამყარებას. ავტორიტარული სუპერსახელმწიფოების - რუსეთისა და ჩინეთის მიერ კონტროლირებადი სოციალური ქსელების პოპულარობის ზრდა კი ახალ ორველიანურ შიშებს ბადებს (არ დაგვავიწყდეს, რომ ყველაზე პოპულარული დომეინის მქონე სოცქსელი, TikTok-ი ჩინურია.

ყველაფერი აქედან გამომდინარე, ისე ჩანს, რომ კაცობრიობას ვირტუალურ სამყაროში კერძო სივრცის გამაგრება სასწრაფოდ სჭირდება იმისათვის რომ საჯარო (ვირტუალური) სივრცე მავნე აქტორების ზემოქმედებიდან დაიცვას.

ბევრმა ალბათ უკვე ნახეთ ფილმი Don’t Look Up ("არ აიხედო"), მაგრამ მათთვის ვისაც სურათი არ უნახავს, რამდენიმე სიტყვას სიუჟეტზე ვიტყვი. ორი მეცნიერი აღმოაჩენს, რომ დედამიწა ერთ-ერთი კომეტის სამიზნეა და თუ კაცობრიობა არაფერს იღონებს, ზუსტად 6 თვეში ციური სხეული პლანეტას გაანადგურებს. ისინი ყველა შესაძლო ხერხს მიმართავენ პრეზიდენტის და მისი ადმინისტრაციის ყურადღების მისაპყრობად, თუმცა ამაოდ. ამიტომ, ერთადერთი გამოსავალი მათთვის მედიაა. ყველა სხვა რგოლის მსგავსად, სამყაროს განადგურების შესახებ ცნობას მედიაც არასერიოზულად იღებს, მასთან ერთად არასერიოზულად უყურებს ამ ახალ ამბავს საზოგადოებაც.

ირონიულია ალბათ, რომ ფილმის გამოსვლა ისეთ ახალ ამბავს დაემთხვა, რომლის თანახმადაც, 18 იანვარს დედამიწას ასტეროიდი ახლოს, თუმცა უვნებლად ჩაუვლიდა. ზუსტი სამეცნიერო ცნობები, სამწუხაროდ, ქართული სატელევიზიო მედიისთვის არ აღმოჩნდა საკმარისი, ეს ახალი ამბავი სრულ გროტესკად არ ექცია. თუ ფილმში საგანგაშო ინფორმაციის მიმართ ყველა გულგრილია ჟურნალისტების ჩათვლით, ჩვენს რეალობა პირიქითაა, ზოგიერთი ტელევიზია აჟიოტაჟის ატეხას ცარიელ ადგილზე შეეცადა.

რამდენიმე სიტყვას გაშუქების ვიზუალურ ნაწილზე ვიტყვი. ამ ახალი ამბის საილუსტრაციოდ დედამიწის გულისკენ მიმავალი ცეცხლმოკიდებული ობიექტია შერჩეული, რაც საშიშზე მეტად კომიკურად გამოიყურება, მაგრამ, მთავარი ისაა, რომ ეს ილუსტრაცია სრულად აცდენილია თავად ამბის შინაარს. კიდევ უფრო კომიკურია აღწერები, რაც ასეთ ილუსტრაციებს თან ერთვის. მაგალითად, დროის ათვლა მოვლენაზე, რომელსაც შეუიარაღებელი თვალით ვერ დავინახავთ, მაგრამ, ესეც არაფერია, იმასთან შედარებით, რა შეკითხვაც დაგვისვეს - იგრძენით? - გვეკითხებიან მოვლენაზე, რაც ჩვენგან 2 მილიონი კილომეტრის დაშორებით მოხდა.



ამ პოსტის კომენტარებს გადავხედე, ადამიანები მეტწილად დასცინიან შინაარსსს და ქართული სატელევიზიო მედიის რწმენას, რომ ინტერნეტზე, Google-ზე და ინგლისური ენაზე მხოლოდ მას აქვს წვდომა და სისულელე შეუმჩნეველი დარჩება. ერთი ფეისბუქ მომხმარებელი იმასაც წერდა, საქართველოს გარდა არსად ადარდებთ ეს ამბავიო. მეც გადავავლე თვალი საერთაშორისო გამოცემებს, თითქმის ყველამ გააშუქა ასტეროიდის შესახებ ახალი ამბავი, სენსაციონალიზმის გარეშე, სათაურშივე იმაზე აქცენტით, რომ ციური სხეული დედამიწას გვერდს აუვლის. საქმიანი და ეთიკური გაშუქების მაგალითები ცხადია, ქართულ მედიაშიც მოიძებნა.

ახალი ამბის გაუფასურების ტენდენციის დანერგვას ტელევიზია ახლა ონლაინ სივრცეში ცდილობს. სატელევიზიო რეიტინგის ციფრული თარგმანი ის გამოხმაურებები და მყისიერი უკუკავშირია, რისი მიღებაც ტელევიზიისგან განსხვავებით სოციალური ქსელებითაა შესაძლებელი. აბსურდული ვიზუალიზაციაც და შეკითხვებიც, შეგვიძლია დამზაფვრელი მუსიკის და წამყვანების დაძაბული ტონის ციფრულ ალტერნატივად ჩავთვალოთ, რაც საბოლოო ჯამში ფეისბუქ აუდიტორიის უკუკავშირს ნიშნავს, თუნდაც უარყოფითს ან დამცინავს.

მეტ აუდიტორიაზე წვდომის სურვილში არაფერია დასაძრახი. მედიის მუშაობა აზრს კარგავს, თუ მას არ უყურებენ, არ კითხულობენ ან არ უსმენენ, მაგრამ მედიის მუშაობა მაშინაც კარგავს აზრს, როდესაც მედია მისი ფუნქციონირების მიზნებს შორდება - რეიტინგისთვის გადაჭარბების ხერხებს მიმართავს და საბოლოოდ აყალბებს ამბავს, ან საინფორმაციო ღირებულებას მოკლებული ამბების გაშუქებას იწყებს. დედამიწის და ასტეროიდის ამბავი კი სწორედ გადაჭარბების ნიმუშია.

ონლაინ მედია გარემო ლამის ყოველდღიურად იცვლება, ახალი პლატფორმების გაჩენა მის შინაარსზეც ახდენს გავლენას. ეჭვგარეშეა, რომ მედიამ ახალ ტენდენციებს ფეხი უნდა აუწყოს, მათ შორის ინსტაგრამს, ტიკ-ტოკს და ყველაფერს, რაც მომავალში გახდება პოპულარული. ამის წინააღმდეგ ყოფნა იმთავითვე წაგებული ბრძოლაა. შეუძლებელია, მედიის გულშემატკივარი იყო და ამავდროულად მას ციფრული პლატფორმების ათვისებისთვის აკრიტიკებდე. წერისას 2016 წლის გამოცდილება გამახსენდა, როცა ამერიკის შეერთებულ შტატებში წავედით ქართველი ჟურნალისტების ციფრული თხრობის უნარების გასაუმჯობესებლად, ბევრი საინტერესო შეხვედრა გვქონდა - გავლენიანი გამოცემების პარალელურად პატარა გამოცემებსაც ვესტუმრეთ, ერთგან ჩვენთვის სრულიად პარადოქსული რამ გვითხრეს. გამოძიება ჩავატარეთ და მეტ ადამიანს რომ მივწვდომოდით რეპად ვაქციეთ და გაამართლაო. ბოლო შეხვედრა „ნიუ-იორკ ტაიმსის“ რედაქციაში გვქონდა, გაზეთის სამი რედაქტორი გვესაუბრა, ერთი ციფრული განყოფილებიდან, ვკითხეთ ემოჯებს თუ იყენებთ, როცა მასალებს ფეისბუქით აზიარებთო, იშვიათადო, მხოლოდ მსუბუქი ხასიათის მასალებსო - ენთუზიაზმის გარეშე გვიპასუხეს.

აუდიტორიის გასაზრდელად ყველა სტრატეგია და ხედვა მისაღებია, თუ მასზე ნაფიქრია და მხოლოდ სენსაციონალიზმზე გათვლას არ ეფუძნება. ამის დადასტურებაა ისიც, რომ თითქმის ყველა პატივსაცემ საერთაშორისო გამოცემას ინსტაგრამის გვერდი და ტიკ-ტოკის არხი აქვს. ზოგი ტიკტოკს განმარტებითი ჟურნალისტიკისთვისაც იყენებს, კოვიდ პანდემიაზე, კლიმატის კრიზისზე და სხვა მნიშვნელოვან საკითხებზე სასაუბროდ, ზოგიც სამზარეულოს და რეცეპტების პოპულარიზაციისთვის. მოიძებნებიან ისეთებიც, რომლებიც ტიკ-ტოკზე გასართობ შინაარსს ქმნის, მაგრამ ეს კონტენტი მედიაორგანიზაციების სხვა პლატფორმებისგან გამიჯნულია.

ციფრული მასალების შექმნა დამატებით რესურსს მოითხოვს, რედაქტორების, პროდიუსერების, ჟურნალისტების პარალელურად, მედია ორგანიზაციებს ციფრულ თხრობაში დახელოვნებული ადამიანების ქირაობაც უწევთ და შესაძლოა, მსახიობებისაც. ონლაინ დინამიკისთვის ფეხის აყოლა დიდ ხარჯებთანაცაა დაკავშირებული და გაცილებით რთულია, ვიდრე ეს საქართველოში მედიამენეჯერებს წარმოუდგენიათ. თუმცა, რადგან ციფრული სამყარო დომინანტური ხდება, ამ ხარჯის გაწევაც გარდაუვალი აუცილებლობაა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, შესაძლოა ზემოთხსენებული ფილმის სცენარი იმაზე ადრე გაცხადდეს, ვიდრე ეს წარმოგვიდგენია.

სტატიის გარეკანზე გამოყენებულია ბექა ბერიძის სატირული ილუსტრაცია.

სიზუსტე, მიუკერძოებლობა, ბალანსი — ახალი ამბების პატიოსნად წარმოების ამ ძირითად ფორმულას ჟურნალისტიკის ფაკულტეტზე ასწავლიან, თუმცა, ხშირ შემთხვევაში, სატელევიზიო სივრცის რეალობა განსხვავებულია და, უიშვიათესი გამონაკლისების გარდა, ამ მთავარ მცნებებს არაფრად დაგიდევენ. ტელევიზიებს, მეტწილად, მოსწონთ ხმაური, დაძაბულობა, ისედაც დრამატული გარემოს მეტად დრამატიზება და აბა, ასეთ მოცემულობაში რა სიზუსტე, რა მიუკერძოებლობა, რა ბალანსი?!

ამ თემას — რამდენად შეიცვალა ახალი ამბების გაშუქების სტანდარტი ბოლო წლებში, როგორ დაკარგეს პოლიტიკურ პარტიებთან აფილირებულმა მაუწყებლებმა მიუკერძოებელი გაშუქების ფორმალური სახეც კი, სხვა ბლოგპოსტში მივუბრუნდები. მანამდე კი, სხვა ხარვეზებს ჩამოვთვლი, რომელთა მიზეზით ქართული ტელევიზიები პირადად ჩემთვის სულ უფრო და უფრო უინტერესო ხდება და ვისურვებდი, ეს ხარვეზები 2021 წელს დარჩეს.

1. ისე მოქცევა, თითქოს ხალხი და სოციალური პრობლემები არ არსებობდეს

საინფორმაციო გამოშვებაში გასაშუქებელი ძირითადი თემების მხოლოდ პოლიტიკური მოვლენებით გაჯერება მაყურებელს თამაშგარე მდგომარეობაში გვამყოფებს, რადგან გამოშვებებში თითქმის არაფერს ამბობენ ჩვენზე, ჩვენს პრობლემებზე, გასაჭირზე, იმ შემთხვევების გარდა, თუ რომელიმე ჩვენგანი ყურადღების მიქცევის მიზნით ბენზინს არ გადაისხამს, ან რამე მსგავსი.

2. რეალითი შოუს კეთება პოლიტ-ელიტაზე

როდესაც ახალ ამბებს ვაშუქებდი, მჯეროდა, რომ ძალიან მნიშვნელოვანი იყო მაყურებლისთვის/მკითხველისთვის იმის მოსმენა, რა თქვა ამა თუ იმ მორიგ პოლიტიკურ კინკლაობაზე მეორე მხარემ, რას პასუხობს პირველ მხარეს და რა კომენტარს აკეთებენ ამ კინკლაობის შესახებ სხვა პოლიტიკოსები. იმ მომენტში მიმაჩნდა, რომ სწორედ ის იყო ყველაზე უფრო "ცხელი" თემა, რომელიც მკითხველს, ან მაყურებელს შეიძლება აინტერესებდეს.

ახალი ამბებისგან დისტანცირებამ ბევრი რამ სხვაგვარად დამანახა. აღმოვაჩინე, რამდენად უინტერესო და ქვეყნის განვითარებისთვის სრულიად არაფრისმომცემია ყოველი მეორე პოლიტიკური დაპირისპირება და რეალურად, რამდენად არის აცდენილი იმას, რომელიც მე, როგორც ამ ქვეყნის რიგითი მოქალაქე ახალი ამბებისგან ველი. ის კი, რაც ახლა ახალ ამბებში ხდება, ერთი დაუსრულებელი რეალითი შოუა პოლიტიკოსების მონაწილეობით.

3. წამყვანების კომიკურობამდე მკაცრი ტონალობა და ხმოვნებზე უმოწყალოდ "დაწოლა"

გთხოვთ, წელს მაინც აღარ გინდოდეთ ყოველი გამოშვების ისეთი სახითა და ტონით დაწყება, თითქოს, ეს სამყაროს აღსასრულის შესახებ ცნობა იყოს. ნურც თვალებს დაგვიბრიალებთ მეტჯერ, თუ შეიძლება.

4. საგამოძიებო ჟურნალისტიკის გაუფასურება (რა შევუკვეთე, რა ჩამოვიდა)

კარგი საგამოძიებო ჟურნალისტიკა საქართველოსნაირი მყიფე დემოკრატიის ქვეყნისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. მით უფრო იმ ფონზე, როდესაც ხელისუფლება სუსტი დემოკრატიის ხარვეზებით ბოროტად სარგებლობს და თანაც — ახლა უკვე მესამე ვადით. თუმცა, უდიდესი იმედგაცრუებაა შინაარსისგან დაცლილი, სკანდალზე ორიენტირებული შაბათის გადაცემების ზოგიერთი „საგამოძიებო“ სიუჟეტი, რომელთა ანონსი ქვასაც კი გახეთქავს, თუმცა, სიუჟეტის შინაარსისი ძალიან ხშირად გვახსენებს გასული წლების ტრენდული მიმების სერიას – რა შევუკვეთე და რა ჩამოვიდა.

5. ერთი და იგივე სტუმრების ჩამოტარება ყველა არხის ყველა თოქ-შოუში

თოქ-შოუს, როგორც სადისკუსიო სივრცის მთავარი ხიბლი ფაქტების ანალიზი, მაყურებლისთვის მოვლენების ფართო ხედვით ჩვენება და პრობლემების შესაძლო გადაჭრის გზების ძიებაა. თუმცა, როდესაც ყველა ეთერში ერთი და იგივე პოლიტიკოსი, ან ექსპერტი საუბრობს, მათი მონაწილეობით დისკუსიის მოსმენა სრულიად კარგავს აზრს. თითოეულმა მაყურებელმა უკვე წინასწარ ვიცით რომელი არხის რომელი სტუმარი როგორ უყურებს აწმყოს, წარსულსა, თუ მომავალს. იმედია, თოქ-შოუების პროდიუსერები მალე განაახლებენ რესპონდენტების სიას.

6. ტრაგედიებით მანიპულირება

დაბოლოს, გასული წლის უდიდესი ტრაგედიის — ბათუმში ჩამონგრეული კორპუსის გაშუქების ერთმა კონკრეტულმა ფაქტმა ვფიქრობ, ყველაზე მტკივნეულად და ნათლად დაგვანახა, რამდენად დიდი სიფრთხილე მართებს მედიას ასეთი ამბების შესახებ სიუჟეტის მომზადებისა თუ პირდაპირი ეთერით ტრანსლირებისას.

დროა, ამ შეცდომამ მაინც შეცვალოს ტრაგიკული ამბების გაშუქების სრულიად მიუღებელი მიდგომა, რომელიც ერთგვარ სტანდარტადაც კი იქცა და ამ მიდგომას ზოგიერთი პროდიუსერი “მაყურებლის ინტერესით” ამართლებს.

არ ვიცი, შესაძლოა, მართლაც არსებობენ ადამიანები, ვისაც სიამოვნებას ანიჭებს ინტერვიუ თვალცრემლიან ჭირისუფალთან, რომელიც ჩაწერის მომენტში უდიდეს ტკივილს უმკლავდება, ან კუბოს ახლო კადრით ჩვენება, მაგრამ არა — უმრავლესობას.

არა, ნუ დააბრალებთ ჩვენს ინტერესს. არ მოგვწონს ამ ყველაფრის ყურება და მეტიც, უდიდეს ადამიანურ ტკივილს გვაყენებს ყოველი ასეთი კადრი. არც რომელიმე ჩვენგანი ისურვებდა ანალოგიურ ვითარებაში დაუპატიჟებლად მოშვერილი მიკროფონის ხილვას. ამის დასტური სწორედ ის გამოხმაურებები იყო, რომელიც ბათუმის ტრაგედიის გაშუქებისას ერთ-ერთი მედიის მიერ დაშვებულ შეცდომას მოჰყვა.

ასე რომ, იმედი მაქვს, ყველაფერი ზემოთ თქმული, განსაკუთრებით კი ტრაგედიებით მანიპულირება, გაჰყვება გასულ წელს და ამიერიდან მედია, ამ ნაწილში მაინც შეძლებს ეთიკის მაღალი სტანდარტის დაცვას.