2011 წლიდან, თითქმის ყველა დიდი აქცია გამიშუქებია და ასეთი აგრესია არ მახსოვს. აგრესიაც ცოტა მსუბუქი ნათქვამია, ეს იყო მიზანმიმართული ნადირობა ჟურნალისტებზე.

შუადღისას, როდესაც თბილისი პრაიდმა მარში გააუქმა, ჟურნალისტების ნაწილმა გადავწყვიტეთ, აღარ გაგვეშუქებინა ჰომოფობიური აქცია და რედაქციებში დავბრუნებულიყავით. ექვსი ჟურნალისტი ჭავჭავაძის გამზირზე ტაქსის ველოდებოდით, როდესაც ორმა კაცმა ჩაგვიარა, შორიახლოს გაჩერდა და ჩვენი თვალიერება დაიწყო.

ორიოდე წუთში ერთ-ერთმა ტელეფონი ამოიღო, რის შემდეგაც ამ ორს კიდევ ხუთი შემოუერთდა და ჩვენკენ დაიძრნენ. როდესაც საფრთხე გავიაზრეთ, სწრაფადვე გავეცალეთ იქაურობას. ჩვენ გადავრჩით, მაგრამ ბევრი ჩვენი კოლეგა სერიოზულად დაშავდა.

ჩემს პრაქტიკაში ყველაზე მეტი დაშავებული ჟურნალისტი 2019 წლის 20 ივნისის აქციის დარბევის დროს მახსოვს, როდესაც ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ 40-მდე დაზარალებული დათვალა

ამ სვეტის გამოქვეყნების მომენტში უკვე 48 დაშვებული ჟურნალისტის შესახებ ვიცით და მათი უმეტესობა სასტიკად სცემეს ძალადობრივი ჰომოფობიური აქციის მონაწილეებმა.

მედიის მიმართ აგრესია დილიდანვე კარგად ჩანდა, ამიტომ გადავწყვიტეთ, მედიის ყველა მაიდენთიფიცირებელი ნიშანი მოგვეხსნა ან დაგვემალა, რომ პირდაპირი სამიზნე არ გავმხდარიყავით, თუმცა კამერებს და მიკროფონების ვერსად დავმალავდით.

შინაგან საქმეთა სამინისტრო ჯერ ისევ იმას ამბობს, რომ ჟურნალისტებზე თავდამსხმელების დაკავების შესახებ ინფორმაცია არ აქვს. არადა, გავრცელებულ ფოტო-ვიდეო მასალაში მარტივად შეიძლება მოძალადეების ამოცნობა. 

პოლიციამ არაფერი ქნა, როდესაც მრგვალ ბაღთან ძალადობრივი აქციის მონაწილეებმა „ფორმულას“ ოპერატორს კვერცხი ესროლეს. არც მაშინ, როდესაც ისინი „მთავარი არხის“ გადამღებ ჯგუფს აგინებდნენ და ისევ პოლიციას მიმართავდნენ, აქედან გაიყვანეთო.

სამართალდამცავები უბრალოდ კორდონად იდგნენ და აქციის მონაწილეებს გზის გადაჭრის საშუალებას არ აძლევდნენ.

რაც ყველაზე მთავარია, ხელისუფლების წარმომადგენლები საუბრობენ იმაზე, რომ "ეს აგრესია გამოიწვია პრაიდის უკან მდგომმა "რადიკალურმა ოპოზიციამ", და ყურადღბას არ ამახვილებენ აგრესიული ჯგუფების პასუხისმგებლობაზე.

დღეს თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ პირველად შემეშინდა აქციაზე წასვლის. პირველად დავმალე პრეს-ბარათი და პირველად გადავწყვიტე, აღარ დავრჩენილიყავი გასაშუქებლად დღის ბოლომდე.

მაგრამ ეს არ არის მხოლოდ დღევანდელი პრობლემა. თუ სახელმწიფომ ჟურნალისტებზე თავდასხმის ყველა შემთხვევა სერიოზულად არ გამოიძია, ქვეყანაში მედია მუდმივად იქნება საფრთხეში. და თუ დღეს თითო ჟურნალისტზე ხუთი-ათი კაცი იწევდა საცემად, კაცმა არ იცის მომავალში ვის რისთვის გაიმეტებენ.

 

მას შემდეგ, რაც გაირკვა, რომ 5 ივლისს თბილისში „ღირსების მარში - #სოლიდარობისთვის!“ გაიმართება, გააქტიურდნენ ანტილიბერალური ჯგუფებიც. პარალელურად, მედიაში სულ უფრო ხშირად ისმის მათი დისკრიმინაციული, მოქალაქეების ჯანმრთელობისა და სიცოცხლისთვის საფრთხის შემცველი განცხადებები.

შესაბამისად, ისევ დღის წესრიგში დადგა კითხვა, უნდა გააშუქოს თუ არა მაღალი სტანდარტის მქონე მედიამ ამგვარი ჯგუფების წარმომადგენლებთან ინტერვიუები, მათი მოწოდებები თუ განცხადებები, მიიწვიოს თუ არა სტუმრად თოქ-შოუებში?

პასუხია, დიახ. მაგრამ მთავარი გამოწვევაა, როგორ გავაშუქოთ ამგვარი საკითხები ისე რომ:

1. მოქალაქეების ჯანმრთელობას და სიცოცხლეს არ მიადგეს ზიანი
2. საზოგადოებას გააგონოს არადომინანტური, ხშირად, ხმაწართმეული მოქალაქეების ხმა.
3. მოქალაქეებმა მიიღონ ფაქტებზე დაფუძნებული გადამოწმებული ინფორმაცია.
4. მოქალაქეებმა აღიქვან სიმართლე სრული კონტექსტით.
5. მედიამ შეასრულოს თავისი როლი და ფუნქცია დემოკრატიული სამოქალაქო საზოგადოების გაძლიერების პროცესში და დაიცვას პროფესიული ეთიკის სტანდარტები.

ხუთი რჩევა მედიას ამ საკითხებთან გასამკლავებლად:

ვაჩვენოთ არა სენსაციური ახალი ამბავი, არამედ სიმართლე მთელი კონტექსტით

უნდა გვახსოვდეს, რომ მედიის თავისუფლების განუყოფელი ნაწილია მისი პასუხისმგებლობა საზოგადოების წინაშე. მედიამ საზოგადოებას ინფორმაცია უნდა მიაწოდოს, რომ მოქალაქეებმა მეტი გაიგონ კონკრეტული საკითხების შესახებ და შემდეგ, სწორი დასკვნები გამოიტანონ.

ამისთვის, პირველ რიგში უნდა შეგეძლოს იმის გარკვევა, თუ ვინ არიან ეს ძალადობრივი ექსტრემისტული ჯგუფები.

ისტ ანგლიის უნივერსიტეტის პროფესორი, კარენ ფერგიუსონი, 2016 წლის ნაშრომში, „როგორ დავუპირისპირდეთ ძალადობრივ ექსტრემიზმს მედისა და კომუნიკაციის სტრატეგიით“, წერს:

„ძალადობრივი ექსტრემიზმი უფრო იდეოლოგიაა რომელიც შეიძლება ითარგმნოს ან არ ითარგმნოს ძალადობრივ ქმედებებში. ძალადობრივი ექსტრემიზმი ქმედებასთან ერთდ ან მის გარეშე მოიცავს იმ ადამიანების მრწამსს, შეხედულებებსა და სამოქმედო სტრატეგიებს, რომლებიც მხარს უჭერენ ან იყენებენ ძალადობას მათი პოლიტიკური, რელიგიური თუ სხვა ტიპის იდენტობით განპირობებული შეხედულებების გასავრცელებლად ან გასამყარებლად.“

მნიშვნელოვანია, ვაჩვენოთ არა მხოლოდ ცალკეული მოქმედება, არამედ ისიც, რა მნიშვნელობა, მიზეზები და შედეგები შეიძლება ქონდეს ამგვარ მოქმედებას.

სიძულვილის ენასთან გასამკლავებლად, ფერგიუსონის ერთ-ერთი რეკომენდაცია კარგად ხსნის სიძულვილის ენის პრაქტიკის მქონე ძალადობრივი ჯგუფების გაშუქების პრინციპსაც:

„სიძულვილის ენის დაძლევა მოითხოვს ბევრად უფრო სიღრმისეულ სტრატეგიას, ვიდრე უბრალოდ ამგვარი შინაარსის აკრძალვა ან დაბლოკვაა. ის მოითხოვს ერთიან მიდგომას, რომელიც დაძაბულობისა და საზოგადოების დაყოფის მიზეზების წარმოშობის საფუძვლებს ეხება“.

იდენტობების (ნამდვილი ქართველობა, მართლმადიდებლობა, კაცობა და ა.შ.) დაცვის სახელით, ექსტრემისტული ჯგუფები ცდილობენ მათგან განსხვავებულის მათი იდენტობისთვის საფრთხედ და დაწესებული სოციალური ნორმისგან გადახრად წარმოჩენას, მათ შევიწროვებას; მათი ხილვადობის შემცირების მიზნით, საჯარო სივრციდან განდევნას და ამით საკუთარი გავლენის შენარჩუნებას.

მათი ძალისა და გავლენის დემონსტრირებისთვის ამგვარი ექსტრემისტული გაერთიანებები მათთვის მიუღებელ სხვადასხვა ჯგუფს მათივე იდენტობის გამო ესხმიან თავს, უზღუდავენ კონსტიტუციით მინიჭებულ უფლებებს და ცდილობენ მათ დაშინებას.

წყაროების მიმართ ვიყოთ ჯეროვნად მიუკერძოებლები, მაგრამ არა ნეიტრალურები და ინდეფერენტულები

ინფორმაციის წყაროს შერჩევისას, ჟურნალისტმა უნდა გაითვალისწინოს, რა სარგებლობა შეიძლება მოუტანოს მან საზოგადოებას, რატომ არის ამ რესპონდენტის პოზიციის გაშუქება, მისი აზრის მოსმენა საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვანი, არის თუ არა კომპეტენტური აღნიშნულ საკითხზე სასაუბროდ და ა.შ. ასევე, წყაროს მიმართ მიუკერძოებლობის პრინციპის დაცვა ჟურნალისტური ეთიკის უმნიშვნელოვანესი პრინციპია.

თუმცა, ჟურნალისტებს, ხშირად, მიუკერძოებლობა და ნეიტრალობა, მიუკერძოებლობა და განსხვავებული პოზიციების ბალანსი ახალ ამბებში, პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ თოქ-შოუებისა და სხვა პროგრამებში ერთმანეთში ერევათ. არადა, მიუკერძოებლობა ბევრად მეტია, ვიდრე უბრალოდ ბალანსი და ნეიტრალურობა.

განსაზღვრეთ, რა არის სიძულვილის ენა

სიძულვილის ენად მიიჩნევა ის მოსაზრებები და ტექსტები, რომლებიც დაკავშირებულია ადამიანის ან ადამიანთა ჯგუფის ეთნიკურ, რელიგიურ, გენდერულ, სექსუალურ იდენტობასა თუ სხვა ნიშანთან და შეურაცხმყოფელია კონკრეტული ჯგუფის ან ადამიანის მიმართ.

საქართველოში სიძულვილის ენას არეგულირებს სხვადასხვა საკანონმდებლო ნორმა, მათ შორისაა „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი (2004) და მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი (2009), რომელიც მედიას დისკრიმინაციული პროგრამების გაშვებას უკრძალავს. სისხლის სამართლის კოდექსი (1999) კი ყველას, არა მხოლოდ მედიას, აკისრებს პასუხისმგებლობას ისეთ მოწოდებაზე, რომელიც სხვადასხვა ნიშნის, იდენტობის მქონე ჯგუფებს შორის განხეთქილების ჩამოგდებას ისახავს მიზნად და ქმნის ძალადობის აშკარა, პირდაპირ და არსებით საფრთხეს.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მე–7 მუხლი მიუთითებს, რომ „ჟურნალისტს უნდა ესმოდეს მედიის მიერ დისკრიმინაციის წახალისების საფრთხე; ამიტომ ყველაფერი უნდა იღონოს ნებისმიერი პირის დისკრიმინაციის თავიდან ასაცილებლად რასის, სქესის, სექსუალური ორიენტაციის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების, ეროვნული ან სოციალური წარმოშობის საფუძველზე ან რაიმე სხვა ნიშნით.“

მედიას აქვს პასუხისმგებლობა, არ დაუთმოს საკუთარი პლატფორმა სიძულვილის ენის გავრცელებას მისი მკაფიო იდენტიფიცირებისა და სახელდების გარეშე

სიძულვილის ენა აძლიერებს შუღლსა და შეუწყნარებლობას, ხელს უწყობს საზოგადოების დაყოფასა და რადიკალიზაციას და, რაც მთავარია, ადამიანთა ერთი ჯგუფის მიერ მეორეზე ძალადობას აქეზებს, რაც საფრთხეს უქნის ადამიანების ჯანმრთელობასა და სიცოცხლეს.

დაპირისპირებული, ერთმანეთის მიმართ აგრესიულად განწყობილი საზოგადოება აღარ იძლევა მრავალფეროვნების, თანასწორობის, ერთმანეთის მიმართ შემწყნარებლობისა და მშვიდობიანი თანაცხოვრების საშუალებას.

მაგალითდ, ჰომოფობიური შეხედულებების მქონე ულტრანაციონალისტი ბიზნესმენი ლევან ვასაძე, რომელიც დაკავშირებულია „ევრაზიონისტულ“ მოძრაობასა და მის ლიდერთან, ალექსანდრე დუგინთან ხელისუფლებას ულტიმატუმს უყენებს და ღირსების მარშის გაუქმებას სთხოვს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ის იხსნის პასუხისმგებლობას მარშის გასაპროტესტებლად მისული ადამიანების ქცევაზე და ამბობს, რომ თითოეული ადამიანი ისე მოიქცევა, როგორც საჭიროდ მიიჩნევს. პარალელურად, ჯგუფი „ალტ-ინფო“ აცხადებს მომხრეების მობილიზებას და „სამოქალაქო რეაგირების ჯგუფების“ შექმნას, რათა ხელი შეუშალონ ღირსების მარშის ჩატარებას.

საბოლოოდ, მედიამ რაღა თქმა უნდა, უნდა გააშუქოს ღირსების მართშან დაკავშირებული საკითხები, მათ შორის მარშის ჩატარების მოწინააღმდეგეთა მოსაზრებები და პოზიციები, იმ პირობით, რომ:

1. ძალადობრივ ექსტრემისტულ ჯგუფებსა და მათ წარმომადგენლებსა თუ მხარდამჭერებს დაარქმევს თავის სახელს და არ მოიხსენიებს მათი ამგვარი სახელდების გარეშე.
2. აჩვენებს არა სენსაციურ ახალი ამბავს, ინტერვიუსა თუ განცხადებას ყოველგვარი შეფასების გარეშე, არამედ აჩვენებს ამგვარი განცხადებისა თუ ინტერვიუს არსს, ასახავს სიმართლეს მთელი კონტექსტით.
3. წყაროების მიმართ იქნება ჯეროვნად მიუკერძოებელი, მაგრამ არა ნეიტრალური, რაც ნიშნავს წყაროსთვის მხოლოდ მისი თვალსაზრისის პროპორციული დროის დათმობას და არა მექანიკურ ბალანსს წყაროთა შორის და მიუთითებს წყაროს ნებისმიერ მახასიათებელს, რომელიც მაყურებელს მისი მოტივაციის და განცხადების შეფასების საშუალებას მისცემს.
4. არ დაუთმობს საკუთარ პლატფორმას სიძულვილის ენის გავრცელებას, რომელიმე ჯგუფის დისკრიმინაციას მისი იდენტობის საფუძველზე ამგვარი ენის მკაფიო იდენტიფიცირებისა და სახელდების გარეშე.

დამატებით: როგორ გავაშუქოთ მიუკერძოებლად, მაგრამ ჯეროვნად?

დიდი ბრიტანეთის საკომუნიკაციო სერვისების მარეგულირებელი ორგანოს (Ofcom) განმარტებით, სიტყვა “ჯეროვანი” მიუკერძოებლობის არსის სწორად გაგების მნიშვნელოვანი პირობაა.“ თავად მიუკერძოებლობა ნიშნავს იმას, რომ ერთ მხარეს არ უნდა მიენიჭოს რაიმე სახის უპირატესობა მეორე მხარესთან შედარებით. “ჯეროვანი” კი ნიშნავს “ადეკვატურს” ან “შესაბამისს” გასაშუქებელი საკითხის მიმართ.

წინააღმდეგობრივი და საკამათო პოლიტიკური თუ სოციალურ-ეკონომიკური საკითხების გაშუქებისას, რა თქმა უნდა, ყველა მნიშვნელოვანი თვალსაზრისი და პოზიცია უნდა აისახოს სიუჟეტში ან სიუჟეტების ციკლში, რომელიც ამ თემას ეხება. თუმცა, “ჯეროვანი მიუკერძოებლობა არ ნიშნავს დროის თანაბარ განაწილებას თითოეული თვალსაზრისის ან პოზიციისთვის, ან იმას, რომ ყველა არგუმენტი ან ყველა არგუმენტის ყველა ასპექტი იყოს წარმოდგენილი”.

ჯეროვანი მიუკერძოებლობა წყაროს მიმართ ნიშნავს, რომ მას იმდენი დრო უნდა დაეთმოს, რამდენსაც მოითხოვს იმ საკითხისა თუ მოვლენის არსი და კონტექსტი, რომლის შესახებაც სიმართლის დადგენას ცდილობს ჟურნალისტი. გაშუქების მიზანი მოძალადესა და მის მსხვერპლს შორის მექანიკური ბალანსის დაცვა, თითოეულისთვის თანაბარი დროის მექანიკურად დათმობა კი არ არის, არამედ, სწორედ საკითხის არსიდან გამომდინარე, ყველა რესპონდენტისთვის საჭიროა იმ მნიშვნელოვანი კითხვების დასმა, რომელიც სიმართლის დადგენას, დემოკრატიის პრინციპების დაცვას, დაჩაგრული, ხმაწართმეული მოქალაქის პოზიციის საზოგადოებისთვის გაცნობას, საზოგადოების სამსახურში ყოფნასა და მოქალაქეების ყოველდღიურ ცხოვრებაზე საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებული პირების მოქმედებებისა და გადაწყვეტილების გავლენის ჩვენებას ემსახურება.

შესაბამისად, წყაროს მიმართ მიუკერძოებელი, მაგრამ საკითხის მიმართ არანეიტრალური ჟურნალისტი შეეცდება, რომ ზედმიწევნითი სიზუსტით შეისწავლოს საკითხი, გააანალიზოს არსებული ფაქტები და შესაბამისი პროპორციულობით ასახოს ინფორმაციის წყაროების პოზიციები. რა თქმა უნდა, თავად წყაროებს (პოლიტიკოსებს, ინტერესთა ჯგუფებს, სხვა რესპონდენტებს) არ აქვთ მიუკერძოებლობის ვალდებულება აუდიტორიასთან და ისინი შეიძლება ემხრობოდნენ ამა თუ იმ თვალსაზრისს, მაგრამ ჟურნალისტებმა უნდა მიუთითონ წყაროს ნებისმიერი მახასიათებელი, რომელიც მაყურებელს მისი მოტივაციის შეფასების საშუალებას მისცემს.

• ჟურნალისტების ნაწილი ხელოვნურად ქმნის გმირებს “ნამახვანჰესის” მოწინააღმდეგეებისგან;
• ზოგიერთი მედია ღიად მუშაობს ჰესის მოწინააღმდეგეების გაშავებაზე;
• რატომ აშუქებს ან პირიქით არ აშუქებს მედია იმას, რომ ჰესის საწინააღმდეგო აქციაში პრორუსული, ქსენოფობიური და ჰომოფობიური ჯგუფებიც მონაწილეობენ?

დაახლოებით ასეთ ურთიერთბრალდებების რეჟიმში მიმდინარეობს მწვავე დისკუსია ონლაინ-სივრცეში მედიისა და საზოგადოებრივი ჯგუფების წარმომადგენლებს შორის ბოლო დღეებში - მას შემდეგ, რაც “ნამახვან ჰესების კასკადის” წინააღმდეგ საპროტესტო აქციის ლოკაცია გასცდა რიონის ხეობას და უფრო მასშტაბური ფორმით დედაქალაქში გადაინაცვლა.

ჰესის მშენებლობის საკითხი თითქმის ყოველთვის იწვევს საქართველოში აზრთასხვაობას და პოლარიზაციას. ამის ფუნდამენტური მიზეზი ხელისუფლების საზოგადოებასთან კომუნიკაციის არასწორი პოლიტიკაა, რომელსაც არ აქვს ნება ან არ ჰყოფნის კომპეტენცია, რომ მოსახლეობას დასაბუთებულად და არგუმენტირებულად აუხსნას კონკრეტული ჰესის მშენებლობის აუცილებლობა და სარგებელი.

ასეთ დროს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მედიის როლი, რომელმაც ხელი უნდა შეუწყოს პოლარიზაციის შემცირებას.

მიუკერძოებლობა და ბალანსი

საქართველოში ბოლო წლებში ჩატარებული მედიამონიტორინგები აჩვენებს, რომ პოლარიზაცია ერთ-ერთი ყველაზე დიდი გამოწვევაა. მედიაში პოლარიზაციის შემცირების გასაღები კი მიუკერძოებლობის პრინციპშია.

მიუკერძოებლობა არ ნიშნავს ობიექტურობას, ვინაიდან მედიას ხშირად უწევს ისეთი საკითხების გაშუქება, როდესაც შეუძლებელია ობიექტურობის პრინციპის დაცვა.

მაგალითად, იგივე “ნამახვანჰესთან” დაკავშირებით შეუძლებელია მედიამ ობიექტურად გააშუქოს პროექტის ნეგატიური ეკოლოგიური გავლენა ან პოზიტიური ეკონომიკური ეფექტი, როდესაც პრაქტიკულად ხელმიუწვდომელია პროექტის დეტალები, შესაბამისი კვლევები, ანგარიშები ან დასკვნები.

ასეთ შემთხვევებში მნიშვნელოვანია, რომ მედიამ იხელმძღვანელოს მიუკერძოებლობის პრინციპით, ანუ დაბალანსებულად და კონტექსტის გათვალისწინებით გააშუქოს განსხვავებული პოზიციები და დაპირისპირებული მხარეები.

თავშივე უნდა ვთქვათ, რომ ახალი ამბების გაშუქება, ზოგადად, დაცლილი უნდა იყოს რასიზმისგან, სექსიზმისგან, უმცირესობების შეურაცხყოფისგან და სხვა ნიშნით დისკრიმინაციისგან. ამ შემთხვევაში “მეორე მხარის პოზიციის” წარმოჩენა არანაირად არ ემსახურება მიუკერძოებლობის პრინციპის დაცვას.

სამწუხაროდ, “ნამახვანჰესის” საკითხის გაშუქების დროს მედიის დიდი ნაწილი ვერ ახერხებს მიუკერძოებლობის პრინციპის დაცვას და ვერ უზრუნველყოფს საზოგადოებას მრავალმხრივი ინფორმაციით.

იმის მიუხედავად, რომ ჰესის მშენებლობას რიონის ხეობაში ადგილობრივი მოსახლეობა 200 დღეზე მეტია აპროტესტებს და მათ აქციებს აშუქებს მედია, საზოგადოებას დღემდე არ აქვს ზუსტი ინფორმაცია, რამდენად საფუძვლიანია ის არგუმენტები, რასაც პროტესტი ეფუძნება, მაგალითად, არ ვიცით, რამდენად რეალურია, რომ:

• ქუთაისს 35-მეტრიანი ტალღა წალეკავს;
• დაიტბორება სოფლები და მნიშვნელოვნად შეიცვლება მიკროკლიმატი;
• გადაშენდება ყურძნის ჯიშები, რომლითაც მზადდება, მაგალითად, ღვინო “ტვიში” და ა.შ.

იმის მიუხედავად, რომ მედია თითქმის ერთი წელია აშუქებს რიონის ხეობაში ჰესის მშენებელი კომპანიის, ხელისუფლებისა და ჰესის მშენებლობის მომხრეების განცხადებებს, საზოგადოებას დღემდე არ აქვს ზუსტი ინფორმაცია, მაგალითად:

• რამდენად დასაბუთებულია ამ ჰესის ეკონომიკური სარგებელი?
• რამდენად შესწავლილია ეკოლოგიური საფრთხეები?
• რატომ აყენებს ინვესტორ კომპანიასთან ხელისუფლების მიერ გაფორმებული ხელშეკრულება გაცილებით უპირატეს მდგომარეობაში კომპანიას და ა.შ.

მეორეხარისხოვანი დეტალები მნიშვნელოვანი ინფორმაციის ნაცვლად

სამაგიეროდ, მედიამ ახლო ხედით და ზოგჯერ საკმაოდ ჰეროიკულადაც გაგვაცნო უშუალოდ საპროტესტო აქციების აქტორები - გავიცანით, ე.წ. “რიონის ხეობის მცველები”, მათი ოჯახის წევრები, რელიგიური მრწამსი, შინაური ცხოველებიც კი და ა.შ.

ასე იქცნენ ისინი სახალხო გმირებად, რომლებიც მოსწონთ, უძღვნიან ლექსებს, მითებს, სადღეგრძელოებს.

ზუსტად ასევე იქცნენ ისინი საჯარო ფიგურებად, რომელთა მიმართ მაღალია და თან მზარდი - საზოგადოებრივი ინტერესი, ამიტომ მათი აზრისა და შეხედულებების გაგება საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე, მათ შორის ჰომოფობიაზე, ცხადია, საზოგადოებრივი ინტერესის საგანია.

რა თქმა უნდა, საზოგადოებრივი ინტერესის საგანია, თუკი მედია იკვლევს როგორ და რატომ უერთდებიან საპროტესტო აქციას პრორუსული, ქსენოფობიური და ჰომოფობიური ჯგუფები, მაგრამ აქციის ორგანიზატორებისთვის მსგავსი იარლიყების მიკერება შესაბამისი ფაქტობრივი მტკიცებულებების გარეშე უმძიმესი პროფესიული შეცდომაა.

მიუკერძოებლად გაშუქების პირობებში, მედია მუდმივად უნდა აწვდიდეს საზოგადოებას მრავალმხრივ ინფორმაციას საპროტესტო აქციის მთავარ არსზე - “ნამახვანჰესის” საკითხზე.

დიახ, სწორედ მედიის საქმეა კონკრეტული ენერგოპროექტის საფრთხეებზე ან კონკრეტულ სარგებელზე ზუსტი პასუხების მოძიება და საზოგადოებისთვის შესაბამისი ინფორმაციის მიწოდება.

მნიშვნელოვანია ის, რომ მიუკერძოებლობის პრინციპი მხოლოდ მედიის დაბალანსებულ გაშუქებას არ უკავშირდება და ის მედიაორგანიზაციების წარმომადგენელი ჟურნალისტების ქცევასაც ზღუდავს სოციალურ ქსელებში.

ჟურნალისტები სოციალურ ქსელში

ჟურნალისტების ნაწილი საქართველოში ღიად არის ჩართული სოციალურ ქსელებში ე.წ. რიონის ხეობის მცველების ადვოკატირებაში ან პირიქით, რაც კითხვის ნიშნებს აჩენს მათი დამსაქმებელი მედიაორგანიზაციების მიუკერძოებლობის საკითხზე.

BBC-ის სარედაქციო ქცევის კოდექსის მიხედვით, “თანამშრომლების გარე აქტივობებმა ან საჯარო კომენტარებმა, მაგალითად, სოციალურ მედიაში, შესაძლოა დააზიანოს BBC-ის მიუკერძოებლობის აღქმა აუდიტორიაში”.

აშშ-ის საზოგადოებრივი რადიოს ეთიკის კოდექსის მიხედვით კი, თანამშრომლები აცნობიერებენ რა იმას, რომ მათმა განცხადებებმა და ქმედებებმა შესაძლოა დააზიანოს NPR-ზე საზოგადობის აზრი, ისინი იზღუდავენ საკუთარ თავს ისე, რომ პატივი სცენ მათ პროფესიულ მიუკერძოებლობას: “ჩვენ გვაქვს მოსაზრებები, მოგვწონს ადამიანები. მაგრამ საზოგადოება იმსახურებს ფაქტებზე დაფუძნებულ ინფორმაციას და ინფორმირებულ ანალიზს, რომელიც დაცლილია ჩვენი შეხედულებებისგან”.

მსოფლიო პრესის თავისუფლების დღის წლევანდელი დევიზია, „ინფორმაცია საზოგადო სიკეთეა“. იუნესკო ამ დევიზით წელს გადამოწმებული და სანდო ინფორმაციის მნიშვნელობაზე ამახვილებს ყურადღებას. „თავისუფალ პროფესიონალ ჟურნალისტებს საკვანძო როლი აქვთ გადამოწმებული და სანდო ამბების გავრცელებაში, რომ ყალბ და მავნე ინფორმაციას ებრძოლონ“, - წერს იუნესკოს გენერალური დირექტორი ოდრი აზულაი.

ყალბ ინფორმაციასთან ბრძოლა მედიის ბოლო დროის ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა. ყველა მხრიდან გვესმის სიტყვები „პოლარიზაცია“, „ყალბი ამბები“, „დეზინფორმაცია“ და ა.შ. ასობით კამპანია იწყება და მთავრდება ამასთან საბრძოლველად, თუმცა პრობლემა ჯერ ისევ მწვავეა.

როდესაც ყალბ ამბებთან ბრძოლაზე ვსაუბრობთ, ხშირად აღვნიშნავთ, რომ საჭიროა, ხალხმა ინფორმაციის გადამოწმება ისწავლოს. ვცდილობთ, მეტი ვილაპარაკოთ ინფორმაციის გადამოწმების გზებზე, სხვადასხვა სანდო წყაროს გამოყენებაზე, ყალბი ამბების გამავრცელებლების აღმოჩენაზე და ა.შ. ხანდახან ისეთი შეგრძნებაც კი ჩნდება, რომ დეზინფორმაციასთან ბრძოლაში ყველაზე დიდ პასუხისმგებლობას აუდიტორიას ვაკისრებთ.

იუნესკოს პრესის თავისუფლების დღის წლევანდელი დევიზი შესანიშნავად ჟღერს, თუმცა თუ „ინფორმაცია საზოგადო სიკეთეა“, პირველ რიგში, იმაზე უნდა ვილაპარაკოთ, ვის ხელშია ეს სიკეთე და როგორ იყენებს მას. ვინ ქმნის და ავრცელებს ინფორმაციას; როგორ ავრცელებს მას და რა გზებს პოულობს აუდიტორიამდე მისაღწევად?

ერთია, რამდენად ღირებულ და სანდო ინფორმაციას ავრცელებ და მეორეა, ვის სწვდება შენი ხმა. დღეს, ინტერნეტისა და სოციალურ ქსელის ეპოქაში, ინფორმაციის გავრცელება, ერთი შეხედვით, ყველაზე მარტივი გახდა, თუმცა არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ დიდი საინფორმაციო ნაკადი სულაც არ ნიშნავს ინფორმაციის ხელმისაწვდომობას.

ჩვენი აუდიტორია რიცხვებად იქცა და ასობით და ათასობით მაყურებელი, მსმენელი თუ მკითხველი ჩვენს ციფრულ მთვლელებზე ყალბ წარმოდგენას გვიქმნის ჩვენი ინფორმაციის გავრცელების მასშტაბებზე.

მედიის პასუხისმგებლობაა, დაფიქრდეს, ხომ არ ჩაიკეტა ამ ბოლო დროის ყბადაღებულ სიტყვაში, „ბაბლში“, ანუ ბუშტში, ანუ ერთგვარ ჩაკეტილ წრეში. ხომ არ არის დრო, დავფიქრდეთ იმ ადამიანებზე, რომლებიც უნებლიედ ამ ბუშტს მიღმა დარჩნენ: ადამიანებზე, რომლებიც რეგიონებში ცხოვრობენ და არ აქვთ წვდომა ინტერნეტზე. ან წვდომა აქვთ, თუმცა არ იციან, სად მიაგნონ კარგ ინფორმაციას. ან მათ, ვისი მთავარი სალაპარაკო ენა ქართული არ არის, ან მეტიც, იმ ადამიანებზე, ვისაც ფიზიკური შესაძლებლობების გამო არ მიუწვდება ხელი ინფორმაციაზე.

თუ გვინდა, რომ ინფორმაცია ჭეშმარიტად საზოგადო სიკეთე გახდეს, მაშინ ჩვენ უნდა მივიდეთ საზოგადოებასთან, ვესაუბროთ მათ, გავაცნოთ თავი. ოღონდ ვესაუბროთ არა კონფერენციებიდან, ონლაინ კამპანიებიდან ან სოციალურ ქსელში დარეკლამებული პოსტებიდან, არამედ - პირდაპირ, უშუალოდ. ეს, რა თქმა უნდა, ბევრად რთული გზაა, თუმცა, როგორ შეიძლება შენი ხმა მიაწვდინო ადამიანებს, თუ არ იცი, რა სჭირდებათ მათ, რა აკლიათ, რას ეძებენ, ან რას ელიან მედიისგან? ან იქნებ წლების განმავლობაში მათ მედიაზე არასწორი წარმოდგენა შეექმნათ და ხომ არ მოვიდა დრო, პირდაპირ ვაჩვენოთ მაგალითი იმისა, თუ რა არის კარგი და სანდო ჟურნალისტიკა.

ორჯერ ორი ოთხია - ინფორმაცია საზოგადო სიკეთეა, დეზინფორმაცია - დიდი პრობლემა. თუმცა, ამ პრობლემის მოსაგვარებლად, პირველ რიგში, მედიამ უნდა აიღოს პასუხისმგებლობა და არა მისმა მომხმარებელმა.

საზოგადოების გულის, უფრო ზუსტად კი ხმების მოსაგებად წინასაარჩევნოდ ბავშვით ხელში ან მათ ფონზე მოღიმარი პოლიტიკოსები არახალი და უკვე კარგად ნაცადი ხერხია. კონკრეტულ სამიზნე აუდიტორიის ემოციებზე ზუსტად გათვლილი ჟესტი, როგორც წესი კარგადაც ჭრის და ავტორის მიზანიც მიღწეულია - მისმა ჩანაფიქრმა გაამართლა და არჩევნების დღეს შედეგის სახით მის სასარგებლოდ მოხაზულ საარჩევნო ბიულეტენებად დახურდავდა.

მიუხედავად მრავალწლიანი გამოცდილებისა, დღესაც, ხშირად პოლიტიკოსების მიერ ამ ერთი შეხედვით არცთუ ისე ორგინალური, არითმეტიკული სიზუსტით გათვლილი ხერხის გამოყენებასა და მათი ჩანაფიქრის სისრულეში მოყვანას ხელს სწორედ მედია უწყობს, კონკრეტულ კადრს ვირუსულად ავრცელებს, არაერთგზის ატრიალებს და ნებსით თუ უნებლიეთ მიზანმიმართული კამპანიის გამტარი ხდება.

ხშირია ისეთი შემთხვევაც, როდესაც მედია ამგვარი პროპაგანდის არათუ უნებლიე მონაწილის როლში, არამედ მის წამახალისებლადაც კი გვევლინება. ამის თვალსაჩინო მაგალითად რამდენიმე დღის წინ, ერთ-ერთი ტელეარხის სოციალური მედიის პლატფორმით გავრცელებული ვიდეოც გამოდგება, რომელშიც გულამოსკვნით მოტირალი მცირეწლოვანი გოგონა ამბობს, რომ არ იცის, თუ როდის გამოუშვებენ ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის თავმჯდომარეს, ნიკა მელიას ციხიდან, რომ მასთან უნდა და სწორედ ამიტომ ტირის.

რამდენიმე დღის წინ, ასევე ერთ-ერთი ტელეკომპანიის სოციალური მედიის პლატფორმის მეშვეობით გავრცელდა ბავშვების მონაწილეობით კიდევ ერთი ემოციური ვიდეო, სადაც ნამახვაჰნესის საწინააღმდეგო აქციაზე მცირეწლოვნები „არა ნამახვანჰესს“ და „გაუმარჯოს საქართველოს შეძახილებით“ მიაბიჯებენ და ხელში შემდეგი შინაარსის საპროტესტო ბანერები უჭირავთ - „წადით, წადით, წადით“, „დაგვიცავი მომავალი თაობა“, „უფალი ჩვენთანაა, ამინ!“.

ეს ერთი შეხედვით უწყინარი, ბევრისთვის ემოციისა და ემპათიის მომგვრელი ვიდეოები პრობლემა, ალბათ, სულაც არ იქნებოდა, ისინი ზრდასრული ადამიანების გააზრებულ სურვილებსა და პროტესტს რომ გამოხატავდნენ და არა მცირეწლოვნების გაუცნობიერებელ განცდებს. ასაკის გათვალისწინებით, რთულად წარმოსადგენია, რომ მათგან რომელიმეს კონკრეტული პოლიტიკოსის მიმართ ჩამოყალიბებული პოზიცია და სიმპათია ჰქონდეს, ან ჰესის მშენებლობის ავკარგიანობა ესმოდეს, მის გარშემო არგუმენტირებული მსჯელობა შეძლოს და კონკრეტულ კამპანიაში ჩართვა მისი ჩამოყალიბებული არჩევანი იყოს.

მიუხედავად იმისა, რომ მსგავსი საკითხები საკანონმდებლო დონეზე არ რეგულირდება და ამ თვალსაზრისით მედიას კონკრეტული შეზღუდვები არ აქვს, არასრულწლოვნების სხვადასხვა პოლიტიკური და კამპანიური მიზნებით გამოყენების თავიდან აცილების მიზნით, ამ უკანასკნელს ეთიკური გაშუქების თვალსაზრისით თავისი წილი პასუხისმგებლობა მაინც ეკისრება. ის გადაწყვეტილებას ბავშვის ულებების გათვალისწინებით უნდა იღებდეს და მას პირდაპირ თუ ირიბად ამა თუ იმ მიზნის მიღწევის ინსტრუმენტად არ უნდა აქცევდეს.

პოლიტიკურ კამპანიებში ბავშვის, როგორც დეკორაციის გამოყენების პრობლემაზე „მედიაჩეკერი“ ადრეც წერდა. მაშინ ბავშვთა და მოზარდთა ფსიქოთერაპევტმა მაია ცირამუამ ამგვარი პრაქტიკა „ბავშვებით მანიპულირებას“ შეადარა და თქვა, რომ ასეთი მცდელობები მედიამ „კადრს მიღმა უნდა დატოვოს“ და მის გავრცელებას ხელი არ შეუწყოს.

ამასთან, საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის „ბავშვთა საკითხების გაშუქების“ სახელმძღვანელო წესებში ვკითხულობთ, რომ „ბავშვების უფლებები ყველაზე ადვილად შეიძლება დაირღვეს, მათ შორის, მშობლების მხრიდანაც. ამიტომ მედიას აკისრია უდიდესი პასუხისმგებლობა, დაიცვას ბავშვის ინტერესები, ხელი არ შეუწყოს მათი უფლებების დარღვევას“.

„არ შეიძლება ბავშვი გამოყენებული იყოს დაცინვის, ანდა გართობის ობიექტად, „საყვარელ“ არსებად, რომლის ნათქვამსაც არასერიოზულად აღიქვამენ“, - ხაზგასმულია ამავე სახელმძღვანელოში.

ამავე თემაზე ნახეთ:

• მედია, არჩევნები და ბავშვი, როგორც დეკორაცია

რატომ მიყვარს ჟურნალისტიკა? ბევრჯერ მიფიქრია ამაზე. მაშინაც კი, როდესაც ჩემივე საქმიანობით იმედგაცრუებული ვფიქრობდი, ნეტავ არასწორად ხომ არ ავირჩიე ეს საქმიანობა-მეთქი.

არადა, 2009 წელს, უნივერსიტეტში პირველად რომ შევდგი ფეხი და დაბნეული ვცდილობდი საგნების არჩევას, ერთადერთი რამ ვიცოდი ზუსტად: მთავარ მიმართულებად ჟურნალისტიკა უნდა ამერჩია. მეუბნებოდნენ, არ იჩქარო, ჯერ სხვა დისციპლინების შესავალი საგნები გაიარე და შემდეგ გადაწყვიტეო, მაგრამ პირველივე დღეს, თვალის დაუხამხამებლად ავირჩიე ეს პროფესია.

თითქმის 12 წლის შემდეგ ვზივარ და ვწერ პირველ სარედაქციო სვეტს მედიაჩეკერისთვის. პლატფორმისთვის, რომლის მთავარი მიმართულება მედიაზე დაკვირვება და ხშირად მისი კრიტიკაცაა. არ არის ადვილი საქმე.

ადვილი არ არის განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მედიას კრიტიკა ისედაც არ აკლია. როდესაც გარემო იმდენად პოლარიზებულია, რომ გვექმნება წარმოდგენა, თითქოს ყველაფერი ან შავია, ან თეთრი. როდესაც ირგვლივ ინფორმაციის უზარმაზარი ნაკადი ტრიალებს, თუმცა რატომღაც მაინც გვაკლია ინფორმაცია.

ამიტომაც, ჩემთვის, "მედიაჩეკერის" რედაქტორობა დიდი გამოწვევაა. ჟურნალსტიკა არ არის სწორხაზოვანი საქმე, არც ზუსტი პროფესიაა, სადაც გამზადებული ფორმულებით შეიძლება რამის მიღწევა. ამიტომაც არ მგონია, რომ "მედიაჩეკერი" უნდა იყოს მხოლოდ "მედიის მოკრიტიკე პლატფორმა", რომელსაც შიგადაშიგ ხან ერთი ჟურნალისტი გადახედავს უკმაყოფილებით, ან მეორე.

არც ის მგონია, რომ ეს პლატფორმა მხოლოდ ჟურნალისტებისთვისაა. მედიის განვითარება პირველ რიგში საზოგადოების ინტერესია, ამიტომაც ჩვენი ამოცანაა, რაც შეიძლება მეტ ადამიანს დავანახოთ რა არის ჟურნალისტიკა სინამდვილეში და რას უნდა ველოდოთ და ვითხოვდეთ მედიისგან. ამიტომაც, ჩვენი მთავარი მიზანია, ვიქცეთ მეტად ღია, სახალხო პლატფორმად.

მარტივად რომ ვთქვა, მინდა ჩემი მშობლები "მედიაჩეკერს" მხოლოდ იმიტომ კი არ იცნობდნენ, რომ მე ვარ აქ, არამედ იმიტომ, რომ აქედან იღებდნენ ინფორმაციას, რომელიც პირველ რიგში მათ გამოადგებათ.

დღეს ჩემი რედაქტორობის პირველი დღეა და ზუსტად ისევე, როგორც 2009 წლის სექტემბერში, უნივერსიტეტში შესვლისას, წარმოდგენა არ მაქვს, სად წამიყვანს ეს გზა. მაგრამ ერთი რამ ისევ ზუსტად ვიცი: ჩვენ გვჭირდება კარგი მედია, გვჭირდება კარგი ჟურნალისტიკა და ვიმსახურებთ ამას.

რამდენად შეგვიძლია ამის მიღწევა? ძალიანაც.

---

ფოტო: FES Regional Office "Dialogue Eastern Europe"

ეს კითხვა განსაკუთრებით აქტუალური გახდა პრემიერ-მინისტრ ირაკლი ღარიბაშვილს, სახელმწიფო დაცვის სამსახურის უფროსს ანზორ ჩუბინიძესა და მმართველი პარტიის, „ქართული ოცნების“ ყოფილი თავმჯდომარის, ბიძინა ივანიშვილის შვილის ბერა ივანიშვილის სატელეფონო საუბრების “TV პირველის“ ეთერში, ნოდარ მელაძის საავტორო გადაცემაში გასვლის შემდეგ.

კანონიერია თუ არა მედიით ფარული სატელეფონო ჩანაწერის გავრცელება - ეს არ არის კითხვა, რომელზეც შეუძლებელია ერთმნიშვნელოვნად დადებითი ან უარყოფითი პასუხი გაიცეს. ამის მიზეზი არის ის, რომ მედიის გამოხატვის თავისუფლებას უპირისპირდება სატელეფონო საუბრის მონაწილე პირთა პირადი ცხოვრების უფლება. როგორც გამოხატვის თავისუფლება, ისე პირადი ცხოვრება არის კონსტიტუციით გარანტირებული თანაბარი რანგის უფლებები. არც ერთ მათგანს არა აქვს უპირატესობა მეორის მიმართ.

პირადი ცხოვრების უფლებას უნდა მიენიჭოს უპირატესობა თუ გამოხატვის თავისუფლებას, ეს დამოკიდებულია კონკრეტულ შემთხვევაზე, პირველ რიგში, კი თავად ჩანაწერის შინაარსზე, სატელეფონო საუბრის მონაწილე პირთა სტატუსზე, მედიის კეთილსინდისიერებაზე.

სისხლის სამართლის კოდექსის 158-ე მუხლის მე-2 ნაწილით ისჯება კერძო კომუნიკაციის ჩანაწერის (მათ შორის სატელეფონო საუბრის) უკანონოდ გამოყენება, გავრცელება ან ხელმისაწვდომობის სხვაგვარი უზრუნველყოფა. ამგვარად, სისხლის სამართლის კოდექსის 158-ე მუხლის მე-2 ნაწილით არ დაისჯება სატელეფონო საუბრის კანონიერად გავრცელება. შესაბამისად, უნდა გავარკვიოთ, რა შემთხვევაში ეძლევა მედიას უფლება, კანონიერად გაავრცელოს სატელეფონო ჩანაწერი.

კანონი, რომელიც გარკვეული პირობების დაცვით, მედიას პირადი ინფორმაციის გავრცელების შესაძლებლობას აძლევს, არის „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის მე-3 პუნქტი, სადაც აღნიშნულია: „კერძო ცხოვრების ხელშეუხებლობისა და პერსონალური მონაცემების დაცვის მოტივით არ შეიძლება შეიზღუდოს გამოხატვის თავისუფლება იმ მოვლენასთან დაკავშირებით, რომლის ცოდნაც აუცილებელია ადამიანისათვის დემოკრატიულ სახელმწიფოში საზოგადოებრივი თვითმმართველობის განსახორციელებლად.“ ეს კანონი ასევე განსაზღვრავს იმას, თუ რა არის საკითხი, რომლის ცოდნაც დაკავშირებულია დემოკრატიულ საზოგადოებაში საზოგადოებრივი თვითმმართველობის განსახორციელებლებთან. ასეთი საკითხი შეიძლება იყოს პირადი ინფორმაციის ისეთი ასპექტი, რომლის მიმართაც არსებობს საზოგადოების ინტერესი და არა ცალკეულ პირთა უბრალო ცნობისმოყვარეობა („სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ კანონის პირველი პუნქტის „ზ“ ქვეპუნქტი..)

სატელეფონო საუბარი, რაც ეხება პოლიტიკოსის მიერ სავარაუდო დანაშაულის ჩადენას, არის საკითხი, რაც უნდა იცოდეს ამომრჩეველმა საიმისოდ, რომ დემოკრატიულ სახელმწიფოში პასუხი მოსთხოვოს მის მიერ არჩეულ პოლიტიკოსს, ამით განახორციელოს საზოგადოებრივი თვითმმართველობა. ასეთ შემთხვევაში კანონი უპირატესობას ანიჭებს გამოხატვის თავისუფლებას პოლიტიკოსის პირადი ცხოვრების უფლებასთან შედარებით. მეორე მხრივ, თუკი სატელეფონო საუბარი ეხება პოლიტიკოსის ინტიმურ ცხოვრებას ან ისეთ საკითხს, რაზეც არსებობს მხოლოდ ცალკეულ პირთა უბრალო ცნობისმოყვარეობა, პოლიტიკოსის პირადი ცხოვრების უფლება უპირატესია მედიის გამოხატვის თავისუფლებასთან შედარებით.

მედიის მიერ ფარული ჩანაწერების გავრცელებისას გამოხატვის თავისუფლების და პირადი ცხოვრების უფლების დაბალანსებასთან დაკავშირებით უფრო კონკრეტული პასუხი გასცა ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე RADIO TWIST A.S. v. SLOVAKIA. ამ საქმეში სლოვაკურმა რადიოსადგურმა „ტვისტმა“ 6 საათიან საინფორმაციო გამოშვებაში გაავრცელა ფარული სატელეფონო საუბრის ჩანაწერი პრემიერ-მინისტრსა და იუსტიციის სამინისტროს სახელმწიფო მდივანს (პოლიტიკური თანამდებობის პირი) შორის. სატელეფონო საუბარი ეხებოდა მმართველ კოალიციაში შემავალ ორ პარტიას (მოძრაობა დემოკრატიული სლოვაკეთისთვის და სლოვაკეთის ნაციონალური პარტია) შორის დაპირისპირებას სახელმწიფო სადაზღვევო კომპანიის პრივატიზაციის საკითხზე. საპრივატიზაციო საბჭომ, რომელსაც მოძრაობა დემოკრატიული სლოვაკეთისთვის აკონტროლებდა, სადაზღვევო კომპანიის დირექტორის თანამდებობიდან გაათავისუფლა სლოვაკეთის ნაციონალური პარტიის წევრი. ამ უკანასკნელმა უარი თქვა, დამორჩილებოდა გათავისუფლების თაობაზე გადაწყვეტილებას: სადაზღვევო კომპანიის ძველმა მენეჯმენტმა, დაცვის კერძო სამსახურის და პოლიციის გამოყენებით დაიკავა სადაზღვევო კომპანიის კუთვნილი შენობები, საიდანაც გააძევა ახალი მენეჯმენტი. რამდენიმე დღის შემდეგ, ახალმა მენეჯმენტმა მოახერხა, მათ მიერ დაქირავებული კერძო დაცვის სამსახურის დახმარებით, შენობებზე კონტროლის დაბრუნება.

რადიო „ტვისტის“ გავრცელებულ ფარულ ჩანაწერებში სახელმწიფო მდივანი ეკითხებოდა ფინანასთა მინისტრს, რატომ მონაწილეობდა პოლიცია შენობიდან ახალი მენეჯმენტის გაძევებაში, რაზეც ფინანსთა მინისტრი პასუხობს იმას, რომ საპოლიციო ძალების მეთაური სლოვაკეთის ნაციონალური პარტიის წევრია და ამით თანაპარტიელ, ძველი მენეჯმენტის წარმომადგენლებს იცავდა.

ამ ჩანაწერების ეთერში გაშვებისათვის სამოქალაქო წესით პირველი ინსტანციის სასამართლოს სარჩელით მიმართა იუსტიციის სამინისტროს სახელმწიფო მდივანმა. ეს უკანასკნელი დავობდა, რომ უკანონოდ მოპოვებული ფარული ჩანაწერით შეილახა მისი პიროვნული ხელშეუხებლობა. პირველი ინსტანციის სასამართლომ ეს სარჩელი დააკმაყოფილა და რადიო „ტვისტს“ დაავალა სახელმწიფო მდივნისათვის მიყენებული მორალური ზიანის და სასამართლო ხარჯების ანაზღაურება. პირველი ინსტანციის სასამართლოს თქმით, მედიას ჰქონდა უფლება საკუთარი დასკვნები და აზრი გამოეთქვა მიმდინარე მოვლენაზე, ფარული ჩანაწერის გავრცელების გარეშე. ეს გადაწყვეტილება ძალაში დატოვა სააპელაციო ინსტანციის სასამართლომ, რომელმაც განაცხადა, რომ სატელეფონო მომსახურების აბონენტის პირადი ცხოვრება ილახებოდა მისი სატელეფონო საუბრის უკანონოდ მოპოვებული ჩანაწერის გავრცელების გზით.

სლოვაკეთის ეროვნული სასამართლოების პოზიცია არ გაიზიარა ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ, რომელმაც რადიო „ტვისტის“ სანქცირება შეაფასა კონვენციის მე-10 მუხლის (გამოხატვის თავისუფლება) დარღვევად. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ, პირველ რიგში, შეაფასა ფარული სატელეფონო საუბრის მონაწილე პირთა სტატუსი: ერთი მოსაუბრე იყო ფინანსთა მინისტრი, ხოლო მეორე იუსტიციის სამინისტროს სახელმწიფო მდივანი, რაც არა პროფესიული, არამედ პოლიტიკური თანამდებობა იყო. ამგვარად, საუბრის მონაწილეები იყვნენ საჯარო და არა კერძო პირები.

ამის შემდეგ, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ შეაფასა გავრცელებული ჩანაწერის შინაარსი. საუბარი ეხებოდა ორ პარტიას შორის დაპირისპირებას სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებული კომპანიის პრივატიზაციის თაობაზე. პარტიებს შორის დაპირისპირება იყო პოლიტიკური შინაარსის, ხოლო სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული საწარმოს მართვის და პრივატიზაციის საკითხი არის საჯარო ინტერესის მქონე თემა. ამგვარად, ფარული სატელეფონო საუბარი არ ეხებოდა პირადი ცხოვრების რაიმე დეტალებს, არამედ პირადი კომუნიკაციის თემა იყო პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხები.

ევროპულმა სასამართლომ ასევე მხედველობაში მიიღო ის გარემოება, რომ არც მოსარჩელე მედიასაშუალებას, არც მის თანამშრომელს არ დაურღვევია კანონმდებლობა და ფარულად არ ჩაუწერია მაღალი თანამდებობის პირები. უკანონო ქმედება ჩაიდინა მესამე პირმა. ევროპული სასამართლოს თქმით, „რადიო „ტვისტი“ დასჯილი იქნა იმ ინფორმაციის ეთერში გაშვებისათვის, რაც მესამე პირმა უკანონოდ მოიპოვა. ევროპული სასამართლო თვლის, რომ მესამე პირის მიერ კანონის დარღვევით ინფორმაციის მოპოვება, არ ართმევს მედიას კონვენციის მე-10 მუხლით გათვალისწინებულ გარანტიას, გაავრცელოს ეს ინფორმაცია.“

ბოლოს ევროპულმა სასამართლომ გაარკვია, საჯარო პირებს შორის საჯარო ინტერესის მქონე საკითხზე მესამე პირის მიერ მოპოვებული ფარული ჩანაწერი ხომ არ იყო გაყალბებული მისი გამავრცელებელი მედიის მიერ. ამ კითხვაზე ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ უარყოფითი პასუხი გასცა. ევროპული სასამართლოს თქმით, ეროვნული სასამართლოების წინაშე ვერ დადასტურდა ის, რომ ჩანაწერი შეიცავდა უზუსტო და დამახინჯებულ ინფორმაციას და ამ არაზუსტი ინფორმაციის გავრცელებამ რაიმე ზიანი მიაყენა მოსარჩელის რეპუტაციას.

ამ გარემოებების გათვალისწინებით ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ სახელმწიფო მდივნის რეპუტაციის დასაცავად აუცილებელი არ იყო რადიოსადგურის სამოქალაქო წესით სანქცირება. სლოვაკეთის სახელმწიფომ ამით დაარღვია ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლი.

ამგვარად, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკიდან გამომდინარე, ფარული ჩანაწერების მედიით გავრცელების კანონიერების საკითხის გასარკვევად უნდა დაგინდეს შემდეგი საკითხი:

1) სატელეფონო საუბარი ეხება საჯარო თუ კერძო პირებს;

2) სატელეფონო საუბრის შინაარსი არის პირადი ხასიათის თუ მაღალი საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ინტერესის მქონე საკითხი;

3) სატელეფონო საუბარი მისმა გამავრცელებელმა მედიამ ჩაიწერა უკანონოდ თუ მესამე პირმა;

4) რედაქტირების გზით დაამახინჯა თუ არა მედიამ ჩანაწერის შინაარსი, რითაც გავრცელდა ზიანის მომტანი არაზუსტი ინფორმაცია;

საჭიროდ ვთვლით, გავარკვიოთ რამდენად პასუხობს TV პირველის მიერ ფარული სატელეფონო ჩანაწერების გავრცელება ამ სტანდარტებს. საუბარში მონაწილეობს საქართველოს პრემიერ-მინისტრი და სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის უფროსი. უდავოდ, ეს ორი თანამდებობის პირი არის საჯარო პირი, რომლებსაც კერძო პირებთან შედარებით თმენის მეტი ვალდებულება ეკისრებათ მედიაში მათ შესახებ გავრცელებულ ფაქტებთან დაკავშირებით.

სატელეფონო ჩანაწერის შინაარსი არ ეხებოდა საუბრის მონაწილე ან სხვა პირების პირადი ცხოვრების ასპექტებს. სატელეფონო საუბრის შინაარსი იყო მმართველი პარტიის ყოფილი თავმჯდომარის შვილის გავლენა მოქმედ პრემიერ-მინისტრსა და სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის უფროსზე, ასევე სავარაუდო დანაშაულებრივი ქმედებებს, რომლშიც მოქმედი მაღალი თანამდებობის პირები შეიძლება ყოფილიყვნენ ჩართული. ამგვარად, ჩანაწერი არ არის პირადი შინაარსის, რომლის მიმართაც გარკვეულ ჯგუფებს შესაძლოა უბრალო ცნობისმოყვარეობა ჰქონდეს, ჩანაწერის შინაარსი არის მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესის საგანი.

სატელეფონო საუბარი არ ჩაუწერია TV პირველს ან მის რომელიმე თანამშრომელს. ეს ჩანაწერი გააკეთა მესამე პირმა და TV პირველმა წყაროს მიერ მიწოდებული ჩანაწერი გაავრცელა. ის, რომ მესამე პირმა დაარღვია კანონი, ეს გარემოება არ ართმევს TV პირველს გამოხატვის თავისუფლებით დაცულ უფლებას, გაავრცელოს ამგვარი ინფორმაცია, თუკი მის მიმართ მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესი არსებობს.

ამ ეტაპზე ექსპერტიზის დასკვნით არ არის დადგენილი ჩანაწერის ავთენტურობა. ამის მიუხედავად, საუბრის მონაწილეებმა დაადასტურეს ჩანაწერში ასახული საუბრის ყველაზე მნიშვნელოვანი მონაკვეთის ავთენტურობა. შესაბამისად, ამ ეტაპზე არ იკვეთება ჟურნალისტების მხრიდან ფარული ჩანაწერების გაყალბების, უზუსტო ინფორმაციის გავრცელებით სხვისთვის რეპუტაციული ზიანის მიყენების ფაქტი.

ამგვარად, TV პირველის შაბათის ეთერში ფარული სატელეფონო საუბრების გავრცელების ფაქტი სრულად შეესაბამება როგორც საქართველოს კანონმდებლობის მოთხოვნებს, ისე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკას.

მას შემდეგ, რაც ხელისუფლებაში “ქართული ოცნება” მოვიდა,  კრიტიკული მედიის კანონმდებლობით შეზღუდვის საკითხი მუდმივად განახლებად რეჟიმშია. “კანონის სახელით” კრიტიკულ მედიასთან ბრძოლის არაერთი ეპიზოდი ირიცხება წინა ხელისუფლებების სახელზეც.

ბოლო ათწლეულებია ვუყურებთ ომს ამ მოჯადოებულ წრეში, იმის მიუხადავად, რომ მედიასთან ბრძოლის ყველა რაუნდი ყოველი ხელისუფლებისთვის მნიშვნელოვანი ზიანის მიყენებითა და მარცხით სრულდება.

⇒ "რუსთავი 2-ის" ეპიზოდი -  20 წლის წინ:

2001 წლის ოქტომბერში, ხელისუფლებამ სასამართლოსგან დადგენილება ანუ “კანონიერი უფლება” მიიღო და უშიშროების სამინისტროს თანამშრომლები კრიტიკული ტელევიზიის - “რუსთავი 2-ის” ოფისში გაგზავნა ფინანსური დოკუმენტაციის ამოსაღებად და შესამოწმებლად.

უშიშროების თანამშრომლების ტელევიზიაში შეჭრა მაყურებელმა პირდაპირ ეთერში იხილა. საზოგადოების რეაქციამ არ დააყოვნა და პროტესტიდან ორ დღეში, მაშინდელი პრეზიდენტი ედუარდ შევარდნაძე იძულებული გახდა მთავრობა გადაეყენებინა.

ამ ამბიდან ერთი წლის თავზე ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებში ოპოზიციამ გაიმარჯვა, შემდეგ წელს კი საპარლამენტო არჩევნების შედეგების გაყალბებას “ვარდების რევოლუციის” გზით ხელისუფლების ცვლილება მოჰყვა.

⇒ რატომ მოხდა ეს ყველაფერი ასე 20 წლის წინ?

საზოგადოებამ დაინახა, რომ ხელისუფლების მიმართ კრიტიკული ტელევიზია ამხელდა ხელისუფლების მანკიერებებს - კორუფციულ და სხვა არალეგალურ საქმიანობაში მთავრობის წევრების მონაწილეობას და ა.შ.

საზოგადოებამ დაინახა, რომ ხელისუფლებამ განიზრახა კრიტიკული მედიის ჩახშობა და ამ განზრახვის “კანონიერი შეფუთვისთვის” სასამართლოს მიმართა. სასამართლოს, რომელიც არ იყო დამოუკიდებელი, იყო მიკერძოებული და ჩაფლული იყო კორუფციაში.

საზოგადოებამ დაინახა, რომ ხელისუფლების “კანონიერი” ბრძოლა კრიტიკული ტელევიზიის წინააღმდეგ იყო უსამართლო და საბოლოოდ ხელისუფლება შეიცვალა.

⇒ "იმედის" ეპიზოდი - 14 წლის წინ:

2007 წლის 7 ნოემბერს, მაშინდელმა პრეზიდენტმა მიხეილ სააკაშვილმა საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ დეკრეტი გამოსცა. იმავე დღეს ტელეიმედს სასამართლომ სამაუწყებლო სიხშირის გამოყენების უფლება შეუჩერა. “კანონით აღჭურვილი” სპეცრაზმი ტელევიზიაში შეიჭრა, რაც მაყურებელმა პირდაპირ ეთერში იხილა. სპეცრაზმმა დაარბია ტელევიზია, დაშავდა რამდენიმე ათეული ჟურნალისტი და ოპერატორი. მაუწყებლობა გაითიშა. მეორე დღეს, ანუ 8 ნოემბერს კომუნიკაციის ეროვნულმა კომისიამ “მაუწყებლობის შესახებ კანონის დარღვევის მოტივით” ტელეკომპანია ”იმედს” სამაუწყებლო ლიცენზია სამი თვით შეუჩერა.

საზოგადოების რეაქციამ არ დააყოვნა, მასობრივი საპროტესტო აქციების შემდეგ, “იმედის” დარბევიდან 2 კვირაში, მიხეილ სააკაშვილი გადადგა და რიგგარეშე საპრეზიდენტო არჩევნები დანიშნა.

⇒ რატომ მოხდა ეს ყველაფერი ასე 14 წლის წინ?

საზოგადოებამ დაინახა, რომ ხელისუფლების მიმართ კრიტიკული ტელევიზია ამხელდა ხელისუფლების მანკიერებებს - ძალადობრივ ანგარიშსწორებას მოქალაქეებთან, ბიზნესის ტერორს, ადამიანის უფლებების დარღვევის სხვადასხვა მძიმე ფაქტებს და ა.შ.

საზოგადოებამ დაინახა, რომ ხელისუფლებამ განიზრახა კრიტიკული მედიის ჩახშობა და ამ განზრახვის “კანონიერი შეფუთვისთვის” მიმართა სასამართლოს. სასამართლოს, რომელიც არ იყო დამოუკიდებელი და ასრულებდა პროკურატურის და ხელისუფლების “ნოტარიუსის” ფუნქციას; მიმართა კომუნიკაციების კომისიას, რომელიც დაკომპლექტებული იყო სახელისუფლებო კადრებით და გამოიყენებოდა კრიტიკულად განწყობილ მედიებთან ანგარიშსწორებითვის. საზოგადოებამ დაინახა, რომ ხელისუფლების “კანონიერი” ბრძოლა კრიტიკული ტელევიზიის წინააღმდეგ იყო უსამართლო და პროტესტის შედეგად ხელისუფალი გადადგა.

"TV პირველის" ეპიზოდი - რა ხდება ახლა:

9 მარტს თბილისის საქალაქო სასამართლოს მოსამართლე ლაშა კლდიაშვილმა გამოსცა განჩინება, რომლითაც პროკურატრურას მისცა უფლება ამოიღოს ტელევიზიისთვის ანონიმური წყაროს მიერ გადაცემული მასალა, ანუ როგორც მოსამართლის განჩინებაშია დაკონკრეტებული, “კონვერტი” და “ელექტრონული ინფორმაციის მატარებელი მოწყობილობა”. შედეგად პროკურატურას, ანუ ხელისუფლებას აქვს “კანონიერი უფლება”, რომ შეიჭრას ტელევიზიაში, როგორც ეს გააკეთა 2001 წელს ხელისუფლებამ ტელეკომპანია “რუსთავი 2-ში" ან 2007 წელს - ტელეკომპანია “იმედში”.

2001 წელს ხელისუფლება აცხადებდა, რომ "რუსთავი 2-ში" დამალულ 1.5 მილიონს ეძებდა; 2007 წელს ხელისუფლება ირწმუნებოდა, რომ “იმედმა” “ამბოხების გზით ხელისუფლების დამხობის რეალური საფრთხე შექმნა”. ამჟამად ხელისუფლება ცდილობს დაგვარწმუნოს, რომ სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელიც ტელევიზიაში ან ჟურნალისტების სახლში იძულებით შეჭრის “კანონიერ უფლებას” აძლევს მათ უნებართვო მიყურადების საქმის სრულყოფილი გამოძიებისთვის სჭირდება.

რატომ ხდება ეს ყველაფერი დღეს ასე?

საზოგადოება ხედავს, რომ ხელისუფლების მიმართ კრიტიკული ტელევიზიები ამხელენ ხელისუფლების მანკიერებებს - კორუფციას, ნეპოტიზმს, არაფორმალურ მმართველობას, ოლიგარქიას, ფარული ჩანაწერების უკანონო გავრცელებას, რუსეთთან კავშირებს და ა.შ.

საზოგადოება ხედავს, რომ ხელისუფლებას განზრახული აქვს კრიტიკული მედიის ჩახშობა და ამ განზრახვის “კანონიერი შეფუთვისთვის” მიმართავს საკანონმდებლო ინიციატივებს ცილისწამების ან სიძულვილის ენის კრიმინალიზაციისთვის, იყენებს კომუნიკაციების კომისიას მედიის შინაარსობრივი რეგულირებისთვის ანუ ცენზურისთვის; კომისიას, რომელიც უწინდებურად ხელისუფლების მსახურებაში ერთგულების ნიშნით შერჩეული კადრებითაა დაკომპლექტებული. იყენებს სასამართლოს კრიტიკული მედიის საქმიანობაში ხელშეშლისთვის. სასამართლოს, რომელიც წინა ხელისუფლების დროს აღზევებული ჩინჩალაძე-მურუსიძის კლანით დააკომპლექტა ამჯერად უვადოდ.

საზოგადოება ხედავს, რომ ხელისუფლების “კანონიერი” ბრძოლა კრიტიკული ტელევიზიების წინააღმდეგ არის უსამართლო და…

… და რაც ამის შემდეგ ხდება, ეს უკვე არაერთხელ არის ასახული საქართველოს უახლეს ისტორიაში.

ბოლო პერიოდში კომუნიკაციების კომისიის მხრიდან გახშირდა მედიის მიმართ სანქციის გამოყენება ეთერში უხამსი პროგრამის გაშვებისათვის. ამის მაგალითია, სერიალ „ჩემი ცოლის დაქალების“ ეთერში გაშვების გამო, სადაც პერსონაჟები იყენებდნენ პროფანაციულ გამონათქვამებს, ტელეკომპანია "ფორმულას" დაჯარიმება 2500 ლარით. განსაკუთრებით საგანგაშო იყო პარლამენტის საქმიანობის გაშუქებისათვის ტელეკომპანია „მთავარი არხის“ სამართალდამრღვევად ცნობა 2021 წლის 28 იანვრის გადაწყვეტილებით. „მთავარ არხზე“ გავიდა სიუჟეტი, სადაც ნაჩვენებია კადრები, როგორ იფხანს ფინანსთა მინისტრი, ივანე მაჭავარიანი სასქესო ორგანოს. ჟურნალისტი ამ ვიდეომასალას იყენებს არხის სარედაქციო პოლიტიკის წარმოსაჩენად, რომ პარლამენტი, რომელშიც ოპოზიცია არ არის წარმოდგენილი, იქნება იმ საქმიანობით დაკავებული, რითაც ფინანასთა მინისტრი პარლამენტის პირველივე სხდომაზე.

„ჩემი ცოლის დაქალებისაგან“ განსხვავებით, „მთავარი არხის“ სიუჟეტი მთლიანად იყო პოლიტიკური შინაარსის გამოხატვა. ამ ფორმით „მთავარმა არხმა“ და სიუჟეტის ავტორმა გამოხატა თავისი კრიტიკული პოლიტიკური პოზიცია პარლამენტისა და მთავრობის მიმართ. სიუჟეტში ასახული იყო ნამდვილი ფაქტები, რაც ხდებოდა საჯაროდ, პარლამენტის წევრების, ელჩების, ჟურნალისტების თანდასწრებით.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართალის მიხედვით, სახელმწიფოს შესაძლებლობა, შეზღუდოს პოლიტიკური გამოხატვა არის ძალიან ვიწრო, სხვა შინაარსის გამოხატვასთან შედარებით. ამის მიზეზი არის ის, რომ მოქალაქეებს მიეცეთ, შეუზღუდავი შესაძლებლობა, მათი აზრი გამოხატონ ხელისუფლების მიმართ. პოლიტიკური სიტყვის მაქსიმალური თავისუფლების გარეშე, პოლიტიკოსები არ იქნებოდნენ ანგარიშვალდებულნი მათი ამომრჩევლების წინაშე, ხალხს გაუჭირდებოდა ხელისუფლებაზე აზრის ფორმირება და არჩევნების გზით ხელისუფლების ცვლილება. ამით კი საფრთხე შეექმნება დემოკრატიულ მმართველობას.

არ არსებობს დემოკრატია პოლიტიკური გამოხატვის მაქსიმალური თავისუფლების გარეშე. სწორედ ამიტომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, „კერძო პირებთან შედარებით, დასაშვები კრიტიკის ფარგლები უფრო ფართოა პოლიტიკოსებთან მიმართებაში. პოლიტიკოსები თავისი სიტყვებით და ქმედებით გააზრებულად იპყრობენ ჟურნალისტებისა და ფართო საზოგადოების ყურადღებას, ამის გამო, პოლიტიკოსებმა თმენის ვალდებულების მაღალი ხარისხი უნდა გამოავლინონ კრიტიკის მიმართ".

გარდა იმისა, რომ სიუჟეტში ასახული იყო „მთავარი არხის“ კრიტიკული პოზიცია, პარლამენტის, როგორც ინსტიტუტის მიმართ, კრიტიკის ობიექტი პოლიტიკოსი ფინანსთა მინისტრი, ივანე მაჭავარიანი იყო. „მთავარი არხის“ კრიტიკული დამოკიდებულება გამოიწვია საჯარო ფუნქციის შესრულებისას, ხალხმრავალ ადგილას, მინისტრის არცთუ ისე მიღებულმა ქცევამ. ამგვარად, „მთავარი არხის“ სიუჟეტი სრულად არის დაცული გამოხატვის თავისუფლებით.

ის, რომ პოლიტიკური გამოხატვა განსაკუთრებით არის დაცული ამაზე მიუთითებს, „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონი, რომლითაც უხამსობად არ ითვლება გამონათქვამი, რომელსაც არა აქვს პოლიტიკური ღირებულება და რომელიც უხეშად ლახავს საზოგადოებაში საყოველთაოდ დამკვიდრებულ ეთიკურ ნორმებს. ცხადია, რომ „მთავარი არხის“ სიუჟეტს ჰქონდა პოლიტიკური ღირებულება, ამიტომ ქართული კანონმდებლობის კეთილსინდისიერად განმარტების შემთხვევაშიც კი ეს სიუჟეტი „უხამსობად“ არ უნდა ჩაითვალოს.

როგორც მოსალოდნელი იყო, უხამსობის აღმოფხვრის, მორალის დაცვის სახელით და ამ გზით პოლიტიკური სიტყვის შეზღუდვის მიზნით საქმეში ერთვება საქართველოს კომუნიკაციების კომისია. ეს უკანასკნელი თავის განცხადებაში უთითებს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის გადაწყვეტილებაზე, რაც თითქოს კომუნიკაციების კომისიას უხამსობის შემცველი მასალის ეთერში გაშვების გამო მაუწყებლის სანქცირების უფლებას ანიჭებს. კომისია აცხადებს: „2009 წელს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების საფუძველზე, კომუნიკაციების კომისია ვალდებულია განიხილოს და სამართლებრივი რეაგირება მოახდინოს, როდესაც მაუწყებლის ეთერში ადამიანის ღირსებისა და ძირითად უფლებათა შემლახავი უხამსობის შემცველი გადაცემის განთავსება ხდება".

არის თუ არა ვალდებული კომუნიკაციების კომისია, 2009 წლის გადაწყვეტილებით, აღკვეთოს მედიაში უხამსობის შემცველი მასალის მოხვედრა, ამის გასარკვევად, უნდა წავიკითხოთ, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის გადაწყვეტილების სარეზოლუციო, ისე სამოტივაციო ნაწილი.

თავდაპირველად უნდა ვთქვათ ის, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ აღნიშნული გადაწყვეტილების მიღებამდე, „მაუწყებლობის შესახებ“ კანონი კრძალავდა ადამიანისა და მოქალაქის ღირსებისა და ძირითად უფლებათა შემლახავი ისეთი პროგრამის ან რეკლამის განთავსებას ეთერში რომელიც შეიცავს უხამსობას“. იმავდროულად, ასეთი პროგრამის ან რეკლამის წინააღმდეგ საჩივრის წარდგენა შესაძლებელი იყო მაუწყებლის თვითრეგულირების მექანიზმში. მაუწყებლის თვითრეგულირების მექანიზმით უკმაყოფილო ადამიანს არ ჰქონდა უხამსი რეკლამის ან პროგრამის სასამართლოში, კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიაში ან სხვა ადმინისტრაციულ ორგანოში გასაჩივრების შესაძლებლობა.

მოქალაქეებმა გიორგი ყიფიანმა და ავთანდილ უნგიაძემ მიმართეს საკონსტიტუციო სასამართლოს. მოსარჩელეები აცხადებდნენ, რომ გასაჩივრებული ნორმები მათ ართმევდა სასამართლოსათვის მიმართვის შესაძლებლობას. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ მოსარჩელეებს საკონსტიტუციო სასამართლოში არ უმტკიცებიათ ის, რომ მათ უნდა ჰქონოდათ კომუნიკაციების კომისიისათვის მიმართვის უფლება. რასაც მოსარჩელეები ითხოვდნენ იყო ის, რომ უხამს პროგრამებთან დაკავშირებით რეაგირება უნდა მოეხდინა მხოლოდ სასამართლოს. სწორედ ამიტომაც მოსარჩელეები ამტკიცებდნენ, რომ გასაჩივრებული ნორმები ეწინააღმდეგებოდა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს (კონსტიტუციის ძველი რედაქცია). ამ მუხლის თანახმად: „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“.

კონსტიტუციის ძველი რედაქციის 42-ე მუხლით არ იყო გარანტირებული სასამართლოს გარდა სხვა ადმინისტრაციული ორგანოსათვის მიმართვის უფლება. ამაზე მეტყველებს თავად საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაც, მაგალითად, 2016 წლის 4 აგვისტოს მიღებულ გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ საქმის განხილვისას არ მოქმედებდა კონსტიტუციის ძველი რედაქციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული დაცვის უფლება. ამავე გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ კონსტიტუციის 42-ე მუხლი მაშინ იწყებდა მოქმედებას, როდესაც საკითხი ადმინისტრაციული ორგანოდან გადაინაცვლებდა სასამართლოში.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2019 წლის 21 მარტს მიღებულ საოქმო ჩანაწერში კიდევ უფრო მეტად დააზუსტა ის, თუ რა იგულისხმება კონსტიტუციის ძველი რედაქციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტში ჩაწერილ სიტყვა „სასამართლოში.“ საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ სიტყვა სასამართლოში იგულისხმება მხოლოდ საქართველოს საერთო და საკონსტიტუციო სასამართლოები:“

ამგვარად, კონსტიტუციის ძველი რედაქციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტში ჩაწერილ სიტყვა „სასამართლოში“ არ იგულისხმება კომუნიკაციების კომისია. მოსარჩელე გიორგი ყიფიანს და ავთანდილ უნგიაძეს რომ იმის სურვილი ჰქონოდათ, რომ კომისიასა და სხვა ადმინისტრაციულ ორგანოსაც ჰქონოდა უხამს გადაცემებზე რეაგირების შესაძლებლობა, სარჩელში მხოლოდ კონსტიტუციის 42-ე მუხლს არ მიუთითებდნენ. საკონსტიტუციო სასამართლო კი ვერ გაცდებოდა მოსარჩელეების მოთხოვნას და ვერ იმსჯელებდა, სასამართლოს გარდა სხვა სახელმწიფო ორგანოსათვის მიმართვის უფლებაზე და ეს ასეც მოხდა. საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ სადავო ნორმა გამორიცხავდა კონსტიტუციით გარანტირებული ნებისმიერი უფლების დასაცავად სასამართლოსათვის მიმართვის შესაძლებლობას. საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ სიტყვის თავისუფლება არ იყო აბსოლუტური უფლება, სხვათა უფლებების დასაცავად შეიძლება ეს უფლება შეზღუდულიყო, თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე განაცხადა: „ცალკეულ შემთხვევაში, აზრისა და გამოხატვის თავისუფლებას შეიძლება მიენიჭოს უპირატესობა სხვა უფლებებთან შედარებით, მაგრამ ამის მართლზომიერების შეფასება ზუსტად სასამართლოში უნდა მოხდეს ... სასამართლოს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, შეაფასოს გამოხატვის ფორმის და შინაარსის ღირებულება, მისი საზოგადოებრივი მნიშვნელობა და, მეორე მხირვ, ის ზიანი, რომელიც ამ უფლების რეალიზაციამ გამოიწვია.“

ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, ის, რომ თუკი უხამსი პროგრამებით შეილახა სხვისი უფლება, იმ ადამიანს, რომლის უფლებაც პროგრამამ შელახა, საკონსტიტუციო სასამართლო აძლევს შესაძლებლობას, მიმართოს სასამართლოს და არა კომუნიკაციების კომისიას. ასეთ საქმეში სასამართლო აფასებს პროგრამის ფორმას და შინაარსს და ამის საფუძველზე სარჩელს აკმაყოფილებს და გამოხატვის თავისუფლებას ზღუდავს, ასევე აუნაზღაურებს მოსარჩელეს უხამსი პროგრამით მიყენებულ ზიანს, ან სარჩელს არ აკმაყოფილებს და უპირატესობას გამოხატვის თავისუფლებას ანიჭებს. ნებისმიერ შემთხვევაში სასამართლო და არა კომუნიკაციების კომისიაა, ის სახელმწიფო ორგანო, რომელმაც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით უხამს პროგრამასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს.

სასამართლოსაგან განსხვავებით, კომუნიკაციების კომისია მაუწყებლის წინააღმდეგ საქმის განხილვას იწყებს იმის მიუხედავად, პროგრამით თავს გრძნობს თუ არა ვინმე დაზარალებულად. ამასთან მაუწყებლისათვის კომისიის მიერ დაკისრებული ჯარიმა მიემართება სახელმწიფო ბიუჯეტში და არ ემსახურება პროგრამით მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას. ეს მაშინ როცა საკონსტიტუციო სასამართლო 2009 წლის გადაწყვეტილებაში აცხადებს: „მაუწყებლის მიერ დარღვეული უფლების აღდგენის, მათ შორის, უფლების დარღვევით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნით სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.“

საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში არ გვხდება არც ერთი ჩანაწერი იმასთან დაკავშირებით, რომ პარლამენტის მიერ დაწესებული აკრძალვა - კომუნიკაციების ეროვნულმა კომისიამ რეაგირება მოახდინოს უხამს პროგრამაზე - გაუქმებულია. გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილში აღნიშნულია: „ ცნობილ იქნეს არაკონსტიტუციურად „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–14 მუხლის მე–2 პუნქტის სიტყვები „გარდა ამ კანონის 52-ე, 54-ე, 56–ე ... მუხლებით გათვალისწინებული ნორმებისა“ იმ ნაწილში, რომელიც ეხება 56-ე მუხლის მე–4 პუნქტის სიტყვებს „...ადამიანისა და მოქალაქის ღირსებისა და ძირითად უფლებათა შემლახავი ისეთი პროგრამის ან რეკლამის განთავსება, რომელიც შეიცავს უხამსობას“, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმარებით.“ ამ ჩანაწერში მნიშვნელოვანია ის, რომ სადავო ნორმა საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად სცნო კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებაში. ეს იყო მუხლი, რომლითაც გარანტირებული იყო სასამართლოსათვის და არა კომუნიკაციების ეროვნული კომისიისათვის ან სხვა ადმინისტრაციული ორგანოსათვის მიმართვის უფლება. ამგვარად, არც გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილი გამოდგება იმის მტკიცებისათვის, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ გააუქმა კომისიის მიერ უხამს პროგრამაზე რეაგირების აკრძალვა.

ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის გადაწყვეტილება არათუ არ ავალდებულებს, არამედ უკრძალავს კიდეც სასამართლოს გარდა სხვა რომელიმე ადმინისტრაციულ ორგანოს, მათ შორის კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიას, უხამსობასთან დაკავშირებული საჩივრების განხილვის შესაძლებლობას. კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიას ისევე ეკრძალება ასეთი საჩივრების განხილვა, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის გადაწყვეტილების მიღებამდე ეკრძალებოდა.

 

ბოლო დღეებში ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტის ერთ-ერთი პატარა სოფელი ბუკნარი ქვეყნის პოლიტიკურ დღის წესრგიში აქტიურად გამოჩნდა. მოსახლეობისთვის აქამდე უცნობმა ტოპონიმმა ქვეყნის მედია სივრცეში პროტესტის და დაძაბულობის მნიშვნელობა შეიძინა. უნდა ითქვას, რომ ბუკნარის მუსლიმი მოსახლეობის სამართლიანმა მოთხოვნამ, რომ სოფელში შეექმნათ სალოცავი სივრცე და ამ სივრცეში თავისუფლად და კოლექტიურად აღესრულებინათ რელიგიური რიტუალები, სოფლის ქრისტიანი მოსახლეობის გაღიზიანება და გაბრაზება გამოიწვია. უკმაყოფილებების გაღრმავების პარალელურად, დაფიქსირდა ფიზიკური დაპირისპირების შემთხვევებიც. სიტუაცია უფრო გამწვავდა გარე აქტორების ჩართვის შედეგად, როცა მხარეები საკუთარი იდენტობების, წუხილების და შიშების გავლენებში, არსებული პრობლემის მოგვარებაზე უფრო მეტად, საკუთარი სიმართლის დამტკიცებაზე გადავიდნენ, მათ შორის ძალადობით.

ამ დაძაბულმა პროცესმა მრავალი სიღრმისეული გამოწვევა წარმოაჩინა. თუმცა, სანამ რეაქციული მედია და პოლიტიკური დღის წესრიგი ბუკნარის სახელწოდებას დაივიწყებს, ამ წერილით მინდა გაგიზიაროთ ჩემი მოსაზრებები ერთ-ერთ კრიტიკულად მნიშვნელოვან საკითხზე. კერძოდ, საქართველოში ქართველობის პრობლემურ გაგებაზე, რომელიც ყველა რელიგიურ იდენტობას, გარდა მართმადიდებელი ქრისტიანობისა, ქართველის განმარტებისგან არსებითად რიყავს. ამ გარიყულობის ყველაზე თვალნათელი და საჯარო მაგალითი საქართველოს პარლამენტის წევრის, ნინო წილოსანის სოციალურ ქსელებში აქტიურად გავრცელებული ციტატა იყო, რომლის მიხედვითაც: „ქართველებსა და მუსლიმებს შორის არანაირი პრობლემა არ არის“.

ასეთმა ფორმულირებამ სოციალურ ქსელებში წილოსანის მიმართ კრიტიკა, დაცინვა და ბულინგიც კი გამოიწვია. სინამდვილეში კი წილოსანის ეს განცხადება საქართველოში არსებული განწყობების და დამოკიდებულებების რეალური ანარეკლია. უფრო მეტიც, “ქართველი VS მუსლიმი” ფორმულირება ექსკლუზიურად წილოსანის გამოგონილი არ არის. სამწუხაროდ, ასეთი ფორმულირება მედია საშუალებებმაც გააჟღერეს და ეს მოხდა, არა როგორც ზეპირი განაცხადი ან წამოცდენა, არამედ წინასწარ დაწერილი ჟურნალისტური ტექსტი, რომელიც ტვ პირველის წამყვანმა სტუდიდან, პირდაპირ ეთერში  წაიკითხა.

რა თქმა უნდა, პროფესიონალი პოლიტიკოსისთვის ეს შეცდომა არსებითად პრობლემური იქნებოდა, თუმცა, იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ ქალბატონი წილოსანი არც კარიერული პოლიტიკოსია და არც კონფლიქტების და იდენტობების სიღრმისეული მცოდნე, მისი ეს შეცდომა კომიკური, მაგრამ არა ტრაგიკული მოვლენაა. ჩემი აზრით, უფრო პრობლემური ზუსტად, რომ მედიასაშუალების მიერ დაშვებული შეცდომაა, რომელიც ხშირად პოლიტიკოსების დაუფიქრებელ და არაკომპეტენტური განცხადებების ფონზე, შეუმჩნეველად და რეაქციის გარეშე გადადის. თუმცა, ასეთი „შეუმჩნეველი შეცდომები“ უფრო ღრმა და არსებით კვალს ტოვებს საზოგადოების კოლექტიურ ცნობიერებაში.

ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ ტვ პირველმა ბუკნარის საკითხის ეროვნულ მედიაში აქტუალიზაციისას მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა. უფრო მეტიც, სწორედ ეს ტელევიზია გვევლინება არადომინანტური ჯგუფების ერთ-ერთ მთავარ ადვოკატად მედიაში. და მაინც, ისიც კი ხშირად უშვებს ასეთ შეცდომებს. ეს კიდევ ერთხელ ამტკიცებს ზემოთ გამოთქმულ მოსაზრებას, რომ დეკლარაციული თანასწორობა და ინკლუზიურობა ხშირად ღმა ანალიზით და რეფლექსირებით არ არის გამყარებული, არც პოლიტიკურ ელიტაში და არც მედია სივრცეში.

გამიჭირდება ვიფიქრო, რომ არსებული პოლიტიკური ელიტა ჩვენს ყოფაში შეძლებს საკუთარი ზედაპირული და მერკანტილისტური იდეების ტრანსფორმაციას. თუმცა, იმედი მაქვს, რომ მედია ორგანიზაციები უფრო მეტი პასუხისმგებლობით და თვითკრიტიკულობით მიუდგებიან ამ საკითხს და შეძლებენ ამ შეცდომაზე რეფლექსირებით საზოგადოების ცნობიერში დალექილი ქართველობის განმატების კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენებას. ჩვენს ქვეყანაში ქართველი მუსლიმები არსებობენ და მათთვის აღნიშნული სიტყვათა შეთანხმების ნორმალიზება და პოპულარიზაცია ღირსების საკითხია. მედიების მიერ კი ამ პროცესში ქართველი მუსლიმების მიმართ გამოხატული მხარდაჭერა და სოლიდარობა საკუთარი შეცდომების საჯაროდ აღიარება იქნებოდა.

რას მივიღებთ, თუ მიზოგინიას¹ ეპატაჟის² წარუმატებელ მცდელობას დავამატებთ და კარგად გავაზავებთ? რიგით 33-ე გაბულოგს, რომელიც “მთავარი არხის” ეთერში 2020 წლის 17 მაისს, 21:00 საათზე გავიდა.

გიორგი გაბუნიას მონოლოგები ე.წ გაბულოგები გადაცემა “პოსტ ფაქტუმში” მეტაფორული ენითა და “განთქმული” ენამახვილობით გადმოცემული კიჩური ჩანართებია, რომლებიც სხვადასხვა თემას ეძღვნება.

17 მაისის გაბულოგი “ქართულ ოცნებას” და მისი “მშობიარობის” უნაყოფო მცდელობებს ეძღვნებოდა. ერთი შეხედვით, შეუძლებელია, მშობიარობის სრულიად ბუნებრივი და ბევრი ადამიანისთვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პროცესი შეურაცხმყოფელ და უარყოფით ამბად წარმოაჩინო, თუმცა, უნდა ვაღიარო, გიორგი გაბუნიამ ეს შესანიშნავად შეძლო, როდესაც მშობიარობის პროცესი და მისი თანმდევი მოვლენები პოლიტიკური პარტიის დასაკნინებელ ანალოგიად გამოიყენა.

ტელეწამყვანს “ქართული ოცნების” მეტი სიმკვეთრით გასაკრიტიკებლად არც კიდევ უფრო “შეურაცხმყოფელი” ეპითეტის “ბერწის” მოშველიება დავიწყებია.

“... ბავშვი იქ არ არის, “ქართულ ოცნებას” ცრუ ორსულობა სჭირს, თან უკვე მერამდენედ. რაც სულაც არ არის გასაკვირი, ბერწი ადამიანის დაფეხმძიმება შეუძლებელია და რამდენიც არ უნდა ეძახო შობე, დარეჯან, შობე” მაინც ვერაფერს გააჩენს” - ვუსმენდი გაბუნიას პათეტიკური თეატრალობით წარმოთქმულ ამ სიტყვებს და ყველა იმ ქალზე მეფიქრებოდა, ვისაც ქვეყნის ერთ-ერთი ყველზე მაღალრეიტინგული ტელეარხის პრაიმტაიმიდან კიდევ ერთხელ შეახსენეს, რომ თუ შთამომავლობას ვერ და არ ტოვებს, უფუნქციო, არასრულყოფილი ადამიანია და მისი ადგილი აქ არ არის.

დარწმუნებული ვარ, ამ ბლოგის წაკითხვის შემდეგ, ვინმე აუცილებლად მიმითითებს გაბულოგის მეტაფორულ ენაზე და მეტყვის, რომ ვაჭარბებ, ვინმე კი, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების პრინციპების გადაკითხვისკენ მომიწოდებს, თუმცა, მე მჯერა, რომ მედიას მშვიდობიანი, ტოლერნატული, გენდერულად მგრძნობიარე, არადისკრიმინაციული გარემოს ჩამოყალიბებასა და სტერეოტიპების შემცირებაში უნიკალური და ძალიან მნიშვნელოვანი როლი აქვს. “ბერწი ქალების” წუნდებულად წარმოჩენა “პოსტ ფაქტუმში” კი ამ როლს, სრულიად არ შეესაბამება.

მიზოგინური ენით გაბულოგის მხოლოდ დასაწყისი როდი გამოირჩეოდა, არა და არა, ტრიუმფალური ფრაზა გიორგი გაბუნიამ ბოლოსკენ შემოგვინახა, როცა დაასკვნა, რომ “ქართულმა ოცნებამ” გაითვალისწინა პოპულარული რჩევა და გაუპატიურების გარდაუვალობის გააზრებისას, უბრალოდ მოეშვა და პროცესისგან სიამოვნებას იღებს. არხის სოციალური მედიის გუნდმა ეს ფრაზა ისეთ საინტერესო მოვლენად ჩათვალა, რომ “მთავარი არხის” ოფიციალურ ფეისბუქზე, რომელსაც ნახევარ მილიონზე მეტი მომწონებელი ჰყავს, ვიდეოს ატვირთვისას, აღწერაშიც კი გამოიყენა.

სექსუალური ძალადობის მსხვერპლების მიმართ ქართული მედიის უგულო და არაეთიკური დამოკიდებულება არახალია. ეროვნული მედიის დიდი ნაწილი მუხლჩაუხრელად ცდილობს გააძლიეროს საზოგადოებაში გავრცელებულ სტერეოტიპი იმის შესახებ, რომ გაუპატიურება, სექსუალური ძალადობა ან/და შევიწროვება მსხვერპლის ბრალი იყო, მონდომებით ამოწმებს, მსხვერპლს “შარვალი ეცვა თუ კაბა” და მისი “საეჭვო რეპუტაციით” გულწრფელად შეწუხებული მეზობლების კომენტარებსაც არ გვაკლებს.

ამჯერად გიორგი გაბუნიას ემპათიისგან დაცლილმა, მიზოგინურმა ფრაზამ მოახდინა მსხვერპლების გრძნობების უგულვებელყოფა, მათი ტრამვების გაუბრალოება და ისე წარმოჩენა, თითქოს ადამიანის ნების საწინააღმდეგო, ძალადობრივი ქმედება, რომელიც ფსიქიკას მძიმე დაღს ასვამს, სასიამოვნო შეიძლება იყოს.

ხელმძღვანელობის მიერ გენდერული თანასწორობის ხელშეწყობა; სამსახურში ყველა ქალისა და კაცის მიმართ თანასწორი მოპყრობა, პატივისცემა, ადამიანის უფლებების დაცვისა და არა-დისკრიმინაციული მიდგომის პატივისცემა და ხელშეწყობა; ყველა ქალი და კაცი თანამშრომლის ჯანმრთელობის, უსაფრთხოებისა და კეთილდღეობის უზრუნველყოფა; ქალების განათლების, პროფესიული მომზადებისა და განვითარების ხელშეწყობა; საწარმოს განვითარება, მიწოდების ჯაჭვები და მარკეტინგის პრაქტიკა, რომლებიც ხელს უწყობს ქალთა გაძლიერებას;თანასწორობის ხელშეწყობა სათემო ინიციატივებისა და ადვოკატირების მეშვეობით; გენდერული თანასწორობის მიღწევაში პროგრესის გაზომვა და საზოგადოებისთვის გაცნობა - ასეთია გაეროს ქალთა გაძლიერების პრინციპები, ის პრინციპები, რომლებსაც ცოტა ხნის წინ “მთავარმა არხმა” ხელი პომპეზურად მოაწერა, რითაც რეგიონში პირველი ხელმომწერი მედია გახდა და განაცხადა, რომ არხის თანამშრომლობა გაეროს ქალთა ორგანიზაციასთან უკვე აქტიურ ფაზაში გადავიდა, რომ, არხის ჟურნალისტები სპეციალურ ტრენინგს გაივლიან, როგორც საქართველოში, ასევე ქვეყნის ფარგლებს გარეთ და რომ, თავის მხრივ, ორგანიზაცია “მთავარი არხის” სხვადასხვა გადაცემაში ქალთა უფლებების დაცვის საკითხების გაშუქებას მონიტორინგს გაუწევს.

მართალია, მე მეეჭვება, რომ არხი, რომლის ეთერიდანაც მიზოგინური მესიჯები აქტიურად ისმის, ამ პრინციპებით ხელმძღვანელობს, თუმცა, ვინ იცის, იქნებ, ჯერ, უბრალოდ, დატრენინგება ვერ მოასწრეს?

---

_{[1]მიზოგინია (ბერძ. misos — სიძულვილი, და gyne — ქალი) — ქალთმოძულეობა, ქალთა და გოგონათა მიმართ უნდობლობა, პათოლოგიური ანტიპათია.}

_{[2]ეპატაჟი (Fr. épatage) სკანდალური გამოხდომა; საქციელი, რომელიც არღვევს საერთოდ მიღებულ ნორმებსა და წესებს.}

ციანიდის სკანდალის შემდეგ, ნაციონალური მედიაორგანიზაციების ნაწილმა გაჭირვებით დაძლია რელიგიის ჟურნალისტიკის პირველი კლასის პროგრამა და თითქოს ეპისკოპოსისა და მღვდლის გარჩევა ისწავლა, თითქოს დაიზუთხა კიდეც სხვაობა პანაშვიდსა და პარაკლისს შორის, აღარც ბოლომდე მიწასგართხმული შემეოხებდა სრულიად საქართველოს მამებსა და დედებს, დროდადრო კი გვიგდებდა სახელგანთქმულ “ერორს”, როცა სინოდის სხდომიდან გამოვარდნილი ჭყონდიდელი მიტროპოლიტის კათოლიკოს-პატრიარქისადმი წაყენებული ბრალდების გადმოცემა უწევდა, ფიზიკის კანონებსაც კი აყენებდა ეჭვქვეშ დიდი შაბათის ცეცხლის დღესასწაულზე, მაგრამ კაცი მაინც იფიქრებდა, პანდემია რომ დაიწყოს, რაღაცას მოახერხებენო.

ო, წმიდაო გულუბრყვილობავ!

ჩვენ დაგვავიწყდა, რომ ვინც სასწაულების ფაქტად გასაღებით ფიზიკას აუქმებს, არც ვირუსოლოგიას დაინდობს და არც ეპიდემიოლოგიას.

მრავალგზის გვინახავს, როგორ მარცხდება მედია ფანატიზმთან, სიძულვილთან, ანტიმეცნიერებასთან თუ ფიზიკურ ძალადობასთან. ჟურნალისტებს მრავალგზის უმტყუნიათ საზოგადოებისთვის და უღალატიათ პროფესიული ეთიკისთვის, მაგრამ ის არასდროს ყოფილა ასე სასიკვდილოდ და მასშტაბურად არაადეკვატური.

და კი, რთულ დროს, სამოსნობაც ვერაფერი შეღავათია. საკმარისი არ არის, უბრალოდ აღარ იწვე, აღარ თვინიერებდე და ოდნავ გაკადნიერებას ბედავდე. საკმარისი არ არის შორენას მუქარანარევ ზარებს აღარ პასუხობდე, ან შენი სიუჟეტები კათოლიკოს-პატრიარქისადმი აღვლენილ ონლაინწირვას აღარ ჰგავდეს.

საკმარისი არ არის, ქალბატონ ეზუგბაიას, ბატონ გამყრელიძეს, იმნაძეს ან ცერცვაძეს ეკლესიის თავგასულობაზე კითხვებს უსვამდე, როცა ისინი დიდი უპასუხისმგებლობით იჩლექენ ენას, ან შეშინებულები ძლივს და უკვე დაგვიანებით ახერხებენ არტიკულაციას - წირვაზე არ წახვიდეთო. საკმარისი არ არის ხელისუფლებას, ჯანდაცვისა თუ იუსტიციის მინისტრებს ეკითხებოდე - მერე კანონი რომ ირღვევაო?

საკმარისი არ არის, რადგან მედია თავის მოვალეობას კითხვის დასმით არ ამოწურავს. ხანდახან მისი მოვალეობა პასუხის არმიღებაა.

პასუხის არმიღებაა საჭირო, როცა მეცნიერი - მეცნიერებას ჰყიდის, ხელისუფლება - ხელისუფლებას, ხოლო ეკლესია - რწმენას.

სხვა შემთხვევაში, ჟურნალისტებიც გავყიდით ფაქტებს.

ჩვენ არ უნდა ვიღებდეთ პასუხისმგებელი პირების არაადეკვატურ კომენტარებსა და აშკარა ტყუილებს, ზოგჯერ გონიერების გამაუქმებელთ.

ჩვენ არ უნდა ვჯერდებოდეთ მხოლოდ წინასწარ დაწერილი ნელთბილი გზავნილების ფოსტალიონობას.

ანგარიშვალდებული პირები უნდა უფრთხოდნენ მედიის რისხვას. უნდა უფრთხოდნენ პასუხისმგებლობით აღვსილი პროფესიონალების უმწვავეს კრიტიკასა და უკიდურესად, რეალობასთან ადეკვატურობაში გამწვავებულ და, მე თუ მკითხავთ, განრისხებულ ტონს.

ჩვენ უნდა ვასხვავებდეთ ფაქტებსა და ინტერპრეტაციებს.

რა არის ფაქტი?

ფაქტი ის არის, რომ პანდემიის კრიზისის დროს, ხელისუფლება და მედიცინა პრაქტიკულად ჩამოემხო გავლენიანი რელიგიური ფანატიკოსების ფერხთით და მხოლოდ კოსმეტიკური ჩარევითღა ცდილობს ჩვენს გამოსარჩლებას, საბოლოოდ კი მომავალ არჩევნებზე საკუთარი ბედის გამოსარჩლება სურს.

ფაქტი ის არის, რომ დღისით-მზისით თუ შუაღამით-კომენდანტით კანონი ირღვევა. ფანატიზმი კი მასზე აღზევდა.

ფაქტი ის არის, რომ ადამიანთა სიცოცხლე საფრთხეშია. ჩვენი ჯანმრთელობა მედიცინის პროფესიონალების ხელიდან გამოსტაცეს და ჭკუიდან შემცდარი ფანატიკოსებს გადაულოცეს.

ფაქტი ის არის, რომ ეპიდემიოლოგებმა თუ ინფექციონისტებმა ამ პოლიტიკურად მოტივირებულ უკანონობას უკიდურესად ყრუდ უპასუხეს და ჩვენს ჯანმრთელობას ზოგი ენამოჩლექით გამოესარჩლა - ზოგმაც, იმას ვიზამ, რასაც ფანატიკოსთა გავლენიანი ლიდერი მიბრძანებსო.

მედიამ ეს ფაქტები ვერ გადმოსცა. ვერ დაგვანახა. ვერ შემოგვთავაზა სურათი, სადაც თავსდამტყდარი უბედურება არსებითად იქნებოდა გადმოცემული, იმდენად, რომ უბედურების კატასტროფულობა აღგვექვა.

ამის პარალელურად, მან აირჩია ებალანსებინა სიკეთესა და ბოროტებას შორის.

ნაციონალური მედიაორგანიზაციები რელიგიურ ფანატიკოსებსა და მათ აპოლოგეტებს სასიკვდილოდ დიდ დროს უთმობდნენ, ეს მაშინ, როცა ადეკვატურად კრიტიკულ აზრს ზოგჯერ ეთერიდან აძევებდნენ.

უნდა გვესმოდეს, რომ მომაკვდინებელი ფანატიზმის სტერილური გაშუქება ჟურნალისტიკა არ არის, ჟურნალისტიკა ფაქტების ხელოვნებაა.

ჩვენ არ მოგვეთხოვება ვაბალანსოთ კანონსა და უკანონობას შორის.

ჩვენ არ მოგვეთხოვება პატივისცემა დავუდასტუროთ გავლენიან კრიმინალებს (“დიდი პატივისცემით, მამა ანდრია, მე თქვენ არ გებრძვით, მაგრამ რომ გვწამლავთ, მაინც მიწევს გაფხაკუნება”).

ჩვენ არ მოგვეთხოვება ამ კრიმინალებს საზოგადოების საღი აზრისგან გადარწმუნების შესაძლებლობა მივცეთ.

აბა, არ გავაშუქოთო?! გვკითხავენ ხოლმე კრიტიკოსებს კოლეგები. როცა ეს კითხვა უკვე ჩამოთვლილი არგუმენტების შემდეგ დაისმის, პასუხის ხასიათზე აღარ ხარ, მაგრამ პასუხი საჭიროა.

რაღა თქმა უნდა, გაშუქება აუცილებელია!

საქართველოს ეკლესია ამ ქვეყნის უმსხვილესი პოლიტიკური მოთამაშეა, მისი არგაშუქება, ან დისპროპორციულად მცირე გაშუქება მხოლოდ ბრიყვული, სტერილური და ელიტისტური გადაწყვეტილებაა, რომელსაც, როგორც იქნა, ჩვენი ლიბერალური მედიაც დაეხსნა.

გაშუქება აუცილებელია, მაგრამ აქ თავს იჩენს ცენზურის, სურვილისა და კომპეტენციის პრობლემები.

ხანდახან ცენზურა გავალებს, შენი კომპანიისა თუ ამ კომპანიის მფლობელთა უსაფრთხოებას მოუფრთხილდე, ხანდახან თვითცენზურას იწესებ, რომ ქუჩაში არ გცემონ, ხანდახან სურვილი კი გაქვს - მაგრამ კომპეტენცია არა.

კომპეტენცია კი მოითხოვს შემოქმედებითობასა და სიფხიზლეს. ვერც ერთი პროფესიონალი, ფუნდამენტური პრინციპების მიღმა ვერ დაწერს სტანდარტების სრულ ჩამონათვალს, რადგან სტანდარტები გარემოებებისა და მიზნების კომბინაციით ყალიბდება. გარემოებები კი მუდმივად იცლვება. კონტექსტი ხან ამას მოგვთხოვს, ხან იმას - დანარჩენები კი შედეგებით იზომება. თუ შედეგი საზოგადოების ინტერესებს აცდენილია, ჩვენ უარი უნდა ვთქვათ წარუმატებელ ფორმატებზე.

წარუმატებელი ფორმატები და წარუმატებელი გაშუქება პანდემიის დროს - აღარ არის პროფესიული ღირსებისა თუ საზოგადოების ინფორმირებული არჩევნის საკითხი - ჯანმრთელობის საკითხია.

კი ვხუმრობდით, მაგრამ ხანდახან მედია ჯანმრთელობისთვის საზიანოა.

ჩვენ უნდა ვცნოთ ახალი სინამდვილე, გადავაფასოთ საკუთარი თავი და მივხვდეთ, რომ გვჭირდება რელიგიის პროფესიონალი ჟურნალისტები.

ეს კრიზისი მხოლოდ საქართველოში არ დგას, დასავლური, რესპექტაბელური მედიებისთვის თვალის გადავლებაც კმარა, ერთ ნიუსში ათი შეცდომის საპოვნელად.

სწორედ ამ კრიზისის შედეგია ისიც, რომ მრავალი არაკომპეტენტური და გამოუცდელი კრიტიკოსი, ხანდახან იმგვარი სტანდარტების სასრულ ჩამონათვალს წარმოგვიდგენს, რომლებიც არაფრით პასუხობს მუდმივ ცვლადს - გარემოებას. ხანდახან ეს კრიტიკა ჩაშენებულია სიზარმაცეში - სჯობს ამტკიცო, რომ რაღაც არ უნდა გაშუქდეს, იმისთვის, რომ ოდნავ მეტი არ წაიკითხო, ხანდახან - განუსწავლელობაში.

პროფესიული სტანდარტების ფორმირება არ დასრულებულა, ის მიმდინარეობს აქ და ახლა - სტანდარტებიცა და ეთიკაც, საბოლოოდ პროცესია - მთავარია, არ იცვლებოდეს მიზნები.

გარდა ამისა, მნიშვნელოვანი კომპონენტია მედიის რეპუტაცია და ცნობადობა. ჰედლაინი, რომელსაც ერთი მედია ერთ აუდიტორიას აწვდის, შესაძლოა, სრულიად სხვაგვარად იკითხებოდეს, ვიდრე მეორის მიერ შერჩეული იგივე. სხვაა მედიაა, სხვაა აუდიტორია. ჩვენ უნდა ვიცნობდეთ საკუთარ აუდიტორიას, უსწრაფესი უკუგებით მუშაობაში ვაკორექტირებდეთ პოლიტიკას - საჭიროა ყოველდღიური გადაწყვეტილებების აქტიური მიღება და არა გამზადებული სტანდარტებით გაზარმაცება - “ტრენინგზე მოვისმინე და საკმარისია” ან “ნაცნობმა მედიაექსპერტმა გამობრძნა” - სავალალო შეცდომაა.

რა თქმა უნდა, არსებობს ლეგიტიმური დისკუსია და ლეგიტიმური განსხვავებები, მათ შორის, იმის შესახებ, რა არის სწორი და რა არასწორი მიზნის მისაღწევად და ეს დებატი კვლავ გაგრძელდება - მთავარია გადაწყვეტილებებს პროფესიონალები იღებდნენ და არა რეალობას მოწყვეტილი ზარმაცები, მთავარია მიზნები გვქონდეს საერთო.

ჩვენ არ უნდა ვიქცეთ არც კრიტიკოსთა ტყვეებად და არც მხოლოდ საკუთარ ნაბადს დანდობილ შეუვალ თავკერძებად. ჟურნალისტის მოვალეობაა ყოველდღიურად ვითარდებოდეს ახალ დისკუსიებსა და კონტექსტებში.

მოვიდა დრო, მედიამ აღიაროს თეოლოგიური და კანონიკური რწმენა-წარმოდგენების პოლიტიკურობა. კანონიკა ისეთივე პოლიტიკური შეიძლება იყოს, როგორც კანონი. უძველესი დოკუმენტებიც კი, დღემდე ახდენენ გავლენას გეოპოლიტიკაზე.

მაგალითად, აღარარსებული ქალაქის - კონსტანტინოპოლის საპატრიარქომ 1686 წელს, მის მიერვე გამოცემული სიგელი გააუქმა, 451 წლის ქალკედონის კრების მიერ მისთვის მინიჭებული უფლებამოსილებით, რომ 2019 წელს, უკრაინის ეკლესიისთვის ავტოკეფალია მიეცა. ყოფილა კანონიკა პოლიტიკის კომპონენტი?

როცა შენი მედია ამ თემატიკას დროს არ უთმობს, საზოგადოებრივ იმუნიტეტს აჩლუნგებ, შედეგად კი საზოგადოება ადვილად მოწყვლადია გავლენიანი რელიგიური ინსტიტუტების მავნებლური თუ მკვლელი ფანატიზმის წინაშე.

რელიგია გაშუქების მიღმა არ უნდა დაგვრჩეს.

ჩვენ სასიცოცხლოდ გვჭირდება რელიგიის პროფესიონალი ჟურნალისტები. ჟურნალისტები რომლებიც ამ პროფილს ცხოვრებას მიუძღვნიან.

სხვანაირად, არაფერი გამოვა.