04.04.2024
3 აპრილს, დილის 11 საათზე მამუკა მდინარაძის კიდევ ერთი ბრიფინგი დაიწყო, რომელმაც 2 აპრილს, გვიან ღამით მმართველი პარტიის ოფისში გამართული შეხვედრის შედეგები გაგვაცნო. "ქართულმა ოცნებამ" გადაწყვეტილება მიიღო ხელმეორედ, თითქმის ერთი წლის თავზე, კვლავ დააინიციროს რუსული კანონი, სახელწოდებით „უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ კანონი“. პარლამენტში კანონპროექტი უცვლელი სახით დაბრუნდა. მდინარაძე ბრიფინგზე ხშირად იმეორებდა სიტყვებს „მდიდარი ენჯეოები“ და დაუფარავად აცხადებდა, რომ ამ ქვეყენაში (როგორც ჩანს ქვეყანაში "ქართული ოცნება" მოიაზრება) პრობლემას სწორედ ეს არასამთავრობო სექტორი და გარედან დაფინანსებული მედიები წარმოადგენს.
"ქართული ოცნების"აღმასრულებელი მდივანი რუსული კანონის მიღების აუცილებლობას რამდენიმე „არგუმენტით“ ხსნის და წინა წლების გამოცდილებით ასაბუთებს. 2020 წლის არჩევნების დროს „სამართლიანი არჩევნების“ მიერ გამოქვეყნებული ხმების პარალელური დათვლის შედეგები და მოვლენები, რომელიც მას ცენტრალური საარჩევნო კომისიის მიმდებარე ტერიტორიაზე მოჰყვა. 2021 წელი, რომელშიც ალბათ, 5 ივლისს განვითარებული პროცესები იგულისხმა. მდინარაძემ გაიხსენა 2022 წელს ევროკავშირის კანდიდატის სტატუსის ვერ მიღებით ხალხში გამოწვეული უკმაყოფილება და ქუჩის მანიფესტაციებიც. არასამთავრობო სექტორის მიერ წარმოებული კამპანია დამოუკიდებელი და სამართლიანი სასამართლოს მოთხოვნით, მისი განცხადებით, კიდევ ერთი არგუმენტია საიმისოდ, რომ მათ არსებობას პრობლემები შევუქმნათ. ცხადია, სამოქალაქო საზოგადოების მიმართ ე.წ. ლგბტ პროპაგანდა კიდევ ერთი პრეტენზიაა. ამას თან მოსდევს „ქართული ოცნების“ მიერ „გახსნილი“ საქმეები: „დროას“, „ფრანკლინის კლუბისა“ და „კანვასის ტრეინინგების“ შესახებ, რომელიც მდინარაძის თქმით, პოლარიზაციის გაღვივებას უწყობს ხელს. უმრავლესობის ლიდერის განმარტებით, გამჭვირვალობის უზრუნველყოფის თხოვნით „დემოკრატიის ევროპულ ფონდსა“ (EED) და „დემოკრატიის ნაციონალურ ფონდსაც“ (NED) მიმართეს, მაგრამ შედეგს ვერ მიაღწიეს.
ერთი სიტყვით, ეს არის ის მთავარი საკითხები, რომლის მეშვეობითაც"ქართული ოცნება" ცდილობს, რუსული კანონპროექტის დაბრუნების აუცილებლობა ახსნას. მამუკა მდინარაძე მედიას შეჰპირდა, რომ კანონპროექტს კენჭს დაჩქარებული წესით არ უყრიან და დებატებში მონაწილეობას მიიღებენ. თუმცა, ეს არაფერს ნიშნავს. სიტყვაზე არ უნდა ვედნოთ, რადგან მამუკა მდინარაძე და "ქართული ოცნება" მთელი ქვეყნის მოსახლეობას ჰპირდებოდა, რომ რუსულ კანონსაც აღარ დაუბრუნდებოდნენ. მდინარაძემ ღიად განაცხადა, რომ მათ არჩევნებში გამარჯვების პრობლემა არ აქვთ, უბრალოდ მათი მიზანი საკონსტიტუციო უმრავლესობით მოსვლაა. სწორედ აქედან მინდა, დავიწყო საუბარი. რომ დიახ, უკვე აშკარაა, ამ ქვეყნის ბედი 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნებში გადაწყდება. "ქართული ოცნება" ცდილობს მეოთხე ვადით მოიპოვოს ძალაუფლება, თანაც საკონსტიტუციო უმრავლესობით, ისე როგორც 2012 წელს იყო. ამ მიზნის მიღწევაში მას ხელს მხოლოდ ორი, ამ დროისათვის მარტოდ დარჩენილი სამოქალაქო საზოგადოება და დამოუკიდებელი მედია უშლის. ორივე მათგანი სწორედ საერთაშორისო დონორებისგან ფინანსდება, ამიტომაც მათი ინტერესი სწორედ ამ დონორებისთვის იმგვარი პრობლემების შექმნაა, რომელიც მათ იძულებულს გახდის გავიდნენ ქვეყნიდან, ისე როგორც გავიდნენ რუსეთიდან.
მე მაქვს კითხვები და იქიდან გამომდინარე, რომ მამუკა მდინარაძის ბრიფინგზე ვერასდროს მოვხვდები და არც ის დამთანხმდება ინტერვიუზე, სულ რამდენიმეს აქ დავწერ. ვფიქრობ, ეს ნათლად გამოაჩენს იმ დიდი აბსურდის ერთ პატარა ნაწილს, რომელსაც მმართველი პარტიის ლიდერი ავრცელებს.
- 5 ივლისს მოძალადე ჯგუფები ემუქრებოდნენ ქვიარ თემის წევრებსა და მათ მხარდამჭერებს, თავს დაესხნენ მედიის წარმომადგენელებს და ფიზიკურად გაუსწორდნენ მათ. ამ თავდასხმას 40-მდე ჟურნალისტის ფიზიკური დაზიანება და ერთი მათგანის, ლექსო ლაშქარავას სიცოცხლე შეეწირა. რაში მდგომარეობს დონორების თუ არასამთავრობო ორგანიზაციების ბრალეულობა? მხოლოდ პრაიდ ფესტივალის ჩატარების სურვილში, რომელიც მთელს ცივილიზებულ სამყაროში ტარდება, გარდა რუსეთის, ჩინეთის, ირანისა და სხვა ავტორიტარული თუ ტოტალიტარული სახელმწიფოებისა? რატომ არ დააკავეთ ამ ძალადობრივი თავდასხმის ორგანიზატორები და რატომ არ აღკვეთეთ ეს დანაშაული ისე, როგორც ეს 2022 წლის 2 ივლისს?
- კონკრეტულად „დროას“, „ფრანკლინის კლუბისა“ და „კანვასის ტრეინინგების“ რა საქმეები გახსენით? სად არის მტკიცებულებები? რატომ ისმის მხოლოდ ზოგადი ბრალდებები? თუკი მტკიცებულებები არსებობს, რატომ არ ასაჯაროვებთ? კადრები, რომელიც გაავრცელეთ არაფერს ამტკიცებს. მსგავსი ტრეინინგები ყოველთვის ტარდება და "ფრანკლინის კლუბის" მსგავსი საგანმანათლებლო ცენტრებიც ბევრია.
- კონკრეტულად რის გამჭვირვალობას ითხოვდით და ვერ მიიღეთ? უფრო ზუსტად, რა გაინტერესებთ და არ იცით? რატომ ატყუებთ თქვენს ამომრჩეველს, რომ რომელიმე დაფინანსების შესახებ ინფორმაცია დამალულია?
- თქვენ არასამთავრობო სექტორს ბრალს სდებთ ე.წ. ლგბტქ პროპაგანდაში. გთხოვთ განმარტოთ, რას ნიშნავს ლგბტ პროპაგანდა? კონკრეტულად რაში გამოიხატება? სად ვლინდება? ვისზე მოახდინა გავლენა? როდის? როგორ? როგორ არის შესაძლებელი, რომ ადამიანმა სექსუალური იდენტობა პროპაგანდის საშუალებით შეიცვალოს? როგორ აპირებთ, რომ საუბარი და ინფორმაცია განსხვავებული სექსუალური იდენტობების შესახებ დაარეგულიროთ და შეზღუდოთ ინტერნეტ სივრცეში, რომლის მომხმარებელიც ახალგაზრდა თაობაა. ის თაობა, რომელზე ზრუნვითაც თქვენ იძულებული ხართ, მიიღოთ კიდევ ერთი პუტინის რუსეთის კანონი?!
- და ბოლოს, ინფორმაცია, რომელიც ბოლო დღეებია აქტიურად ვრცელდება, სწორედ იმიტომ რომ რუსული კანონის ხელმეორედ დაინიცირებას მეტი ლეგიტიმაცია ჰქონოდა. „მთავარმა არხმა“ მიიღო საერთაშორისო გრანტი იმისათვის, რომ დამოუკიდებლად არსებობა გააგრძელოს. ყველამ კარგად იცის, რომ არსებობს ორი ტიპის გრანტი - თემატური და ორგანიზაციის გასაძლიერებლად გაცემული დახმარება. მედია მისი ინტერესების მიხედვით ითხოვს დაფინანსებას. ნებისმიერი გრანტი საბოლოო ჯამში დემოკრატიული პრინციპების განვითარების ხელშეწყობისთვის არის გამიზნული. რატომ ცდილობს „ქართული ოცნება“ ეს დაფინანსება ჰომოფობიური პროპაგანდის ქვეშ მოაქციოს? რა მტკიცებულებები გაქვთ, რომ ეს გრანტი თემატურად იყო გაცემული?
ეს მხოლოდ ის რამდენიმე კითხვაა, რომელიც ჩემს საქმესა და ინტერესის სფეროს ეხება, მაგრამ კითხვები ძალიან ბევრია. კითხვები, რომელიც ყველგან უნდა ისმოდეს. ახლა საქმე მედიასა და იმ კონკრეტულ ჟურნალისტებზეა, რომელთაც საშუალება მიეცემათ კითხვები მამუკა მდინარაძეს და "ქართული ოცნების" სხვა ლიდერებს დაუსვან და გამოააშკარავონ მათი ტყუილები, მათი მიზანმიმართული პროპაგანდა, მანიპულაცია, რომლის მიზანიც ერთადერთია - ქვეყნის სათავეში მეოთხედ მოსვლა და თანაც საკონსტიტუციო უმრავლესობით.
![დებატებში, რომლებიც პოლარიზებულ საზოგადოებებში წარმოებს,
კომპლექსურობის დაკარგვის რისკი ყოველთვის არსებობს. როდესაც
საზოგადოება ორ, სამ ან მეტ ნაწილად არის გახლეჩილი და
რადიკალიზირებული, სიმართლის თქმა პრიორიტეტულობას კარგავს. ამ დროს
უფრო მნიშვნელოვანი ის ხდება, თუ ვინ ვის მხარესაა.
აღნიშნული პრობლემა ძალიან მკვეთრად გამოჩნდა საერთაშორისო,
ავტორიტეტულ მედიასა და საჯარო სივრცეში, ისრაელ-პალესტინის
კონფლიქტის განახლების ფონზე. ამ საკითხზე მთელი მსოფლიო გადაჯგუფდა
ბანაკებად და განსაკუთრებით, ჰამასის ტერორისტული თავდასხმის პირველ
დღეებში, ყველა ცდილობდა, რომ თავისი სიმართლე კომპლექსურობისა და
ნიუანსების იგნორირების ხარჯზე დაეცვა.
ჩემთვის, ამ პერიოდში, განსაკუთრებით შვებისმომგვრელი იყო CNN-ის
წამყვანის, კრისტიან ამანპურის ინტერვიუ ისრაელელ ისტორიკოსისთან და საჯარო
ინტელექტუალთან, იუვალ ნოე ჰარარისთან. ამ ინტერვიუში, ისრაელის
ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე მძიმე მომენტში, როგორც წამყვანი, ისე
რესპონდენტი ცდილობენ, რომ ისაუბრონ იმაზე, თუ რატომ გვჭირდება
კომპლექსური აზროვნება.
ინტერვიუს ერთ-ერთი მომენტში, ამანპური ჰარარის შემდეგ კითხვას
უსვამს:
„თქვენი მთელი კარიერა და ინტელექტუალიზმი დაფუძნებულია კომპლექსურ
აზროვნებაზე. გვაქვს თუ არა აქ სახეზე მორალური ლაბირინთი? არსებობს
თუ არა იმის შესაძლებლობა, რომ ორი სხვადასხვა აზრი გვქონდეს ერთსა და
იმავე მომენტში? მაგალითად, პირველი ის, რომ [ჰამასის მიერ
განხორციელებული] ხოცვა-ჟლეტა ყველაზე უარესია, რაც შეიძლებოდა
მომხდარიყო და მეორე, რომ ყველას აქვს უფლება, ჰქონდეს უფლებები და
ღირსება, მათ შორის, პალესტინელ ხალხს. ბუნებრივია, მე არ ვსაუბრობ
ჰამასზე, არამედ ვსაუბრობ პალესტინელი ხალხის ლეგიტიმურ
მისწრაფებებზე, რომლებიც 75 წელი გრძელდება - მათ შორის, 56 წელი
ოკუპაციის პირობებში.“
ჰარარი, რა თქმა უნდა, ეთანხმება იმას, რომ შესაძლებელია, მინიმუმ,
ორი სხვადასხვა აზრის ერთდროულად ქონა. ის, ასევე, ხაზს უსვამს
იმასაც, რომ რომ შესაძლებელია, დაუშვა, რომ შეიძლება იყო „მსხვერპლი
და მოძალადე ერთდროულად“. თუმცა ჰარარი იქვე ამატებს, რომ
ფსიქოლოგიურად, კონფლიქტში ჩართული ადამიანებისთვის ამის გაკეთება
ძალიან ძნელია.
კომპლექსურობის დანახვა ზოგჯერ რთულია კონფლიქტიდან ასობით კილომეტრით
დაშორებული ადამიანებისთვისაც - მათ შორის, ყველაზე ავტორიტეტული
შემფასებლებისთვისაც კი. ამისი კარგი მაგალითია წამყვანი ამერიკული
გამოცემის, „ნიუ-იორკ ტაიმსის“ შეცდომა, ღაზის სექტორში საავადმყოფოს
აფეთქების ფაქტთან დაკავშირებით.
23 ოქტომბერს, „ნიუ-იორკ ტაიმსმა“ გამოაქვეყნა სარედაქციო სვეტი,
რომელშიც აღიარა, რომ გაზეთი ზედმეტად დაეყრდნო „ჰამასის“
განცხადებებს იმის გადმოსაცემად, თუ ვის შეიძლებოდა დაკისრებოდა
პასუხისმგებლობა ღაზის სექტორში მდებარე საავადმყოფოს
დაბომბვაზე. გაზეთის განცხადებით, „ნიუ-იორკ
ტაიმსის“ რედაქტორებს უფრო მეტად გაესვათ ხაზით იმისთვის, თუ რა
ინფორმაცია ექვემდებარებოდა გადამოწმებას.
თუ ყველაზე დაძაბულ მომენტში ასეთი შეცდომა ყველაზე პროფესიონალურ და
გაწონასწორებულ მედიასაც კი შეიძლება მოუვიდეს, ადვილი წარმოსადგენია,
თუ ფსიქოლოგიურად რამდენად რთულია რიგითი მოქალაქეებისთვის (რომელთა
ნაწილიც სოციალური ქსელების ტოქსიკურ გარემოში გამოთქვამს აზრს)
საკუთარი თავისგან დისტანცირება და ცივი გონებით განსჯა.
არადა, კონფლიქტების დიდი ნაწილის გრძელვადიანი გადაჭრა მოითხოვს
კომპლექსურ აზროვნებასა და ნიუანსების გარკვევას. სხვა შემთხვევაში,
სისხლიანი თუ უსისხლო დაპირისპირებების დეტალების იგნორირებით,
ლეგიტიმაციას მივცემთ ძალადობის ჩაკეტილ წრეს, რომელიც არასდროს
დასრულდება.
ამანპურისა და ჰარარის დიალოგი, პირველ რიგში, იმას გვაჩვენებს, რომ
ყველაზე დაძაბულ მომენტშიც კი როგორც მედიას, ისე სხვადასხვა დარგის
ექსპერტებს შეუძლით გადამწყვეტი როლი ითამაშონ საზოგადოებების
გამოსაფხიზლებლად. ასეთ პერიოდებში, საზოგადოებრივ აზრზე გავლენის
მქონე აგენტებმა, იმის ნაცვლად, რომ ცეცხლზე ნავთი დაასხან და რთული
პოლიტიკური გამოწვევები კიდევ უფრო გაამარტივონ, განსაკუთრებული
ყურადღება უნდა მიაქციონ სხვადასხვა ტიპის მოსაზრებებისა და მორალური
მტკიცებების ერთმანეთისგან განცალკევებას.
ამავე დროს, აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ ისიც, რომ კომპლექსურობა
მორალურ რელატივიზმს არ გულისხმობს. მაგალითად, ტერორიზმი
ერთმნიშნველოვნად და უპირობოდ ბოროტებაა და ჰამასის ნებისმიერი ფორმით
გაიგივება პალესტინელების ლეგიტიმურ ინტერესებთან და მისწრაფებებთან
ცალსახად არასწორია.
მორალური ბუნდოვანების შემოტანის საპირისპიროდ, კომპლექსური
აზროვნების მიზანი საკითხების დახარისხება და კრიტიკული განსჯის
წახალისებაა. იქამდე, სანამ ადამიანებს ამის გაკეთების უნარი
შეგვწევს, ყოველთვის უნდა დავიტოვოთ იმის იმედი, რომ სამართლიანობა და
მშვიდობიანი თანაცხოვრება ჩვენს პლანეტაზე მიღწევადი იქნება.](https://cdn.gweb.ge/buffer/1001663/pictures/category/b369befd1e831b9c7341fde4d0b46561.png "დებატებში, რომლებიც პოლარიზებულ საზოგადოებებში წარმოებს,
კომპლექსურობის დაკარგვის რისკი ყოველთვის არსებობს. როდესაც
საზოგადოება ორ, სამ ან მეტ ნაწილად არის გახლეჩილი და
რადიკალიზირებული, სიმართლის თქმა პრიორიტეტულობას კარგავს. ამ დროს
უფრო მნიშვნელოვანი ის ხდება, თუ ვინ ვის მხარესაა.
აღნიშნული პრობლემა ძალიან მკვეთრად გამოჩნდა საერთაშორისო,
ავტორიტეტულ მედიასა და საჯარო სივრცეში, ისრაელ-პალესტინის
კონფლიქტის განახლების ფონზე. ამ საკითხზე მთელი მსოფლიო გადაჯგუფდა
ბანაკებად და განსაკუთრებით, ჰამასის ტერორისტული თავდასხმის პირველ
დღეებში, ყველა ცდილობდა, რომ თავისი სიმართლე კომპლექსურობისა და
ნიუანსების იგნორირების ხარჯზე დაეცვა.
ჩემთვის, ამ პერიოდში, განსაკუთრებით შვებისმომგვრელი იყო CNN-ის
წამყვანის, კრისტიან ამანპურის ინტერვიუ ისრაელელ ისტორიკოსისთან და საჯარო
ინტელექტუალთან, იუვალ ნოე ჰარარისთან. ამ ინტერვიუში, ისრაელის
ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე მძიმე მომენტში, როგორც წამყვანი, ისე
რესპონდენტი ცდილობენ, რომ ისაუბრონ იმაზე, თუ რატომ გვჭირდება
კომპლექსური აზროვნება.
ინტერვიუს ერთ-ერთი მომენტში, ამანპური ჰარარის შემდეგ კითხვას
უსვამს:
„თქვენი მთელი კარიერა და ინტელექტუალიზმი დაფუძნებულია კომპლექსურ
აზროვნებაზე. გვაქვს თუ არა აქ სახეზე მორალური ლაბირინთი? არსებობს
თუ არა იმის შესაძლებლობა, რომ ორი სხვადასხვა აზრი გვქონდეს ერთსა და
იმავე მომენტში? მაგალითად, პირველი ის, რომ [ჰამასის მიერ
განხორციელებული] ხოცვა-ჟლეტა ყველაზე უარესია, რაც შეიძლებოდა
მომხდარიყო და მეორე, რომ ყველას აქვს უფლება, ჰქონდეს უფლებები და
ღირსება, მათ შორის, პალესტინელ ხალხს. ბუნებრივია, მე არ ვსაუბრობ
ჰამასზე, არამედ ვსაუბრობ პალესტინელი ხალხის ლეგიტიმურ
მისწრაფებებზე, რომლებიც 75 წელი გრძელდება - მათ შორის, 56 წელი
ოკუპაციის პირობებში.“
ჰარარი, რა თქმა უნდა, ეთანხმება იმას, რომ შესაძლებელია, მინიმუმ,
ორი სხვადასხვა აზრის ერთდროულად ქონა. ის, ასევე, ხაზს უსვამს
იმასაც, რომ რომ შესაძლებელია, დაუშვა, რომ შეიძლება იყო „მსხვერპლი
და მოძალადე ერთდროულად“. თუმცა ჰარარი იქვე ამატებს, რომ
ფსიქოლოგიურად, კონფლიქტში ჩართული ადამიანებისთვის ამის გაკეთება
ძალიან ძნელია.
კომპლექსურობის დანახვა ზოგჯერ რთულია კონფლიქტიდან ასობით კილომეტრით
დაშორებული ადამიანებისთვისაც - მათ შორის, ყველაზე ავტორიტეტული
შემფასებლებისთვისაც კი. ამისი კარგი მაგალითია წამყვანი ამერიკული
გამოცემის, „ნიუ-იორკ ტაიმსის“ შეცდომა, ღაზის სექტორში საავადმყოფოს
აფეთქების ფაქტთან დაკავშირებით.
23 ოქტომბერს, „ნიუ-იორკ ტაიმსმა“ გამოაქვეყნა სარედაქციო სვეტი,
რომელშიც აღიარა, რომ გაზეთი ზედმეტად დაეყრდნო „ჰამასის“
განცხადებებს იმის გადმოსაცემად, თუ ვის შეიძლებოდა დაკისრებოდა
პასუხისმგებლობა ღაზის სექტორში მდებარე საავადმყოფოს
დაბომბვაზე. გაზეთის განცხადებით, „ნიუ-იორკ
ტაიმსის“ რედაქტორებს უფრო მეტად გაესვათ ხაზით იმისთვის, თუ რა
ინფორმაცია ექვემდებარებოდა გადამოწმებას.
თუ ყველაზე დაძაბულ მომენტში ასეთი შეცდომა ყველაზე პროფესიონალურ და
გაწონასწორებულ მედიასაც კი შეიძლება მოუვიდეს, ადვილი წარმოსადგენია,
თუ ფსიქოლოგიურად რამდენად რთულია რიგითი მოქალაქეებისთვის (რომელთა
ნაწილიც სოციალური ქსელების ტოქსიკურ გარემოში გამოთქვამს აზრს)
საკუთარი თავისგან დისტანცირება და ცივი გონებით განსჯა.
არადა, კონფლიქტების დიდი ნაწილის გრძელვადიანი გადაჭრა მოითხოვს
კომპლექსურ აზროვნებასა და ნიუანსების გარკვევას. სხვა შემთხვევაში,
სისხლიანი თუ უსისხლო დაპირისპირებების დეტალების იგნორირებით,
ლეგიტიმაციას მივცემთ ძალადობის ჩაკეტილ წრეს, რომელიც არასდროს
დასრულდება.
ამანპურისა და ჰარარის დიალოგი, პირველ რიგში, იმას გვაჩვენებს, რომ
ყველაზე დაძაბულ მომენტშიც კი როგორც მედიას, ისე სხვადასხვა დარგის
ექსპერტებს შეუძლით გადამწყვეტი როლი ითამაშონ საზოგადოებების
გამოსაფხიზლებლად. ასეთ პერიოდებში, საზოგადოებრივ აზრზე გავლენის
მქონე აგენტებმა, იმის ნაცვლად, რომ ცეცხლზე ნავთი დაასხან და რთული
პოლიტიკური გამოწვევები კიდევ უფრო გაამარტივონ, განსაკუთრებული
ყურადღება უნდა მიაქციონ სხვადასხვა ტიპის მოსაზრებებისა და მორალური
მტკიცებების ერთმანეთისგან განცალკევებას.
ამავე დროს, აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ ისიც, რომ კომპლექსურობა
მორალურ რელატივიზმს არ გულისხმობს. მაგალითად, ტერორიზმი
ერთმნიშნველოვნად და უპირობოდ ბოროტებაა და ჰამასის ნებისმიერი ფორმით
გაიგივება პალესტინელების ლეგიტიმურ ინტერესებთან და მისწრაფებებთან
ცალსახად არასწორია.
მორალური ბუნდოვანების შემოტანის საპირისპიროდ, კომპლექსური
აზროვნების მიზანი საკითხების დახარისხება და კრიტიკული განსჯის
წახალისებაა. იქამდე, სანამ ადამიანებს ამის გაკეთების უნარი
შეგვწევს, ყოველთვის უნდა დავიტოვოთ იმის იმედი, რომ სამართლიანობა და
მშვიდობიანი თანაცხოვრება ჩვენს პლანეტაზე მიღწევადი იქნება.")
