საქართველოში მედიაგარემოს საკითხზე ევროპარლამენტში გამართული დებატები „იმედმა“ კრიტიკული აქცენტების გარეშე, მანიპულაციურად გააშუქა.

---

რა ხდება

საქართველოში მედიის თავისუფლებისა და ჟურნალისტების უსაფრთხოებაზე 8 ივნისს გვიან ღამით ევროპარლამენტში დებატები გაიმართა.

მნიშვნელოვანი ამბავი: ევროპარლამენტარებმა საქართველოში მედიაგარემოს გაუარესებაზე მწვავე და კრიტიკული განცხადებები გააკეთეს. გამომსვლელებმა ისაუბრეს ჟურნალისტებზე ძალადობასა და თავდასხმებზე, მედიის წარმომადგენლების სამართლებრივ დევნაზე, ასევე ბიძინა ივანიშვილისთვის სანქციების დაწესების საკითხზე.

როგორ გააშუქა „იმედმა“

• ტელეკომპანია „იმედმა“ დებატები პირდაპირ ეთერში არ გააშუქა.
• „იმედინიუსზე” კი ევროპარლამენტარების გამოსვლები კრიტიკული აქცენტების გარეშე გამოქვეყნდა.

„იმედინიუსი“ უშუალოდ ევროპარლამენტარების მიერ გაკეთებულ განცხადებებს 2 ნიუსით გამოეხმაურა:

• რიჩარდ ჩარნეცკი: სამიტმა უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება მოიწვიოს საქართველო უკრაინა და მოლდოვა ევროკავშირში, როგორც კანდიდატი ქვეყნები. ეს რომ არ მოხდეს, ეს იქნება ძალიან ხელსაყრელი პრეზიდენტ პუტინისთვის
• გრეგორევას ჯგუფი მედიის თავისუფლების შესახებ რეზოლუციის ფარგლებში ბიძინა ივანიშვილის წინააღმდეგ ხმას არ მისცემს

„იმედმა“ არ გააშუქა იმ ევროპარლამენტარების გამოსვლები, რომლებიც ეხებოდა:

• მედიაგარემოს გაუარესებას.
• მთავარი არხის დამფუძნებლის, ნიკა გვარამიას დაკავებას.
• ჟურნალისტებზე ძალადობასა და თავდასხმას.
• მთავრობისა და პოლიტიკოსების მხრიდან მედიის დევნას.

ასევე, იმედს არ გაუშუქებია იმ ევროპარლამენტარების გამოსვლა, რომლებიც ამბობდნენ, რომ „საქართველოს ევროპული გზის მხარდამჭერისთვის მნიშვნელოვანია ოლიგარქ ბიძინა ივანიშვილის სანქცირება“.

დამატებითი კომენტარები:

ევროპარლამენტიდან წამოსული კრიტიკის თემაზე „იმედინიუსმა“, კონტექსტის დართვის გარეშე, ხელისუფლებისადმი მიკერძოელბული ანალიტიკოსის - გია აბაშიძის ფეისბუქ სტატუსი გამოაქვეყნა:

• გია აბაშიძე: რა არასიღრმისეული ჟრიამულია „ნაცებისა“ Facebook-კედლებზე, „იმხიარულონ“ და ელოდონ ნანატრ სანქციებს“, თუ საქართველოს „აუტსაიდერობას“
• პოსტში საუბარია იმაზე, რომ „ევროკავშირის უმაღლესი ინსტიტუტებიდან პოლონეთსა და უნგრეთზეც კი უმწვავესი განცხადებები კეთდება“.

„იმედინიუსმა“კონტექსტის გამოაქვეყნა ზაალ ანჯაფარიძის ფეისბუქ სტატუსიც:

• ზაალ ანჯაფარიძე: ევროპარლამენტში გამართულ დებატებს არაფერი ჰქონდა საერთო საქართველოში არსებულ რეალობასთან, იქნება ეს მედია თუ მართლმსაჯულება
• ანჯაფარიძე ევროპარლამეტარების კრიტიკულ განცხადებებზე წერს, თითქოს, დებატების მიზანი, საქართველოსთვის რეპუტაციული ზიანის მიყენება იყო.

მხოლოდ „ქართული ოცნების“ წევრების შეფასებები

გაშუქების პარალელურად, „იმედინიუსი“ მხოლოდ „ქართული ოცნების“ წევრების შეფასებებს აქვეყნებს, სადაც აქცენტი კეთდება იმაზე, თითქოს, ევროპარლამენტარების კრიტიკა რეალობას არ შეესაბამება.

მაგალითად:

• მმართველი გუნდის ლიდერი მამუკა მდინარაძე: ევროპელი პოლიტიკოსების განცხადებები აბსოლუტურად აცდენილია რეზოლუზიის შინაარსს და ისინი „ფეიკებს“ ავრცელებენ.
• არჩილ თალაკვაძე: „სიმართლე ჩვენ მხარესაა - არც ნიკა გვარამიაა თავისუფალი მედია და არც მიხეილ სააკაშვილი გახლავთ დემოკრატიის შუქურა და რეზოლუციის ამაზე აგება წინააღმდეგობაში მოდის რეალობასთან“.

„ტვ პირველმა“ ფეისბუკზე მოიხადა ბოდიში მშობლების მკვლელობის საქმეზე ბრალდებულის ნაცვლად, ეთერში უდანაშაულო ადამიანის ფოტოს არასწორად ჩვენების გამო. კაცი, რომელიც ფოტოზე იყო გამოსახული ითხოვს, ტელეკომპანიამ ბოდიში სატელევიზიო ეთერში მოიხადოს.

---

„ოჯახის წევრებმა ტელევიზორიდან გაიგეს და ძალიან ინერვიულეს. დედა ისედაც ავადმყოფობს და შეუძლოდ გახდა“ - ამბობს 29 წლის კაცი, რომლის ფოტოც „ტვ პირველმა“ არასწორად, სავარაუდო დამნაშავის ფოტოს ნაცვლად აჩვენა ეთერში.

რა მოხდა?

28 აპრილს „ტვ პირველის“ ეთერში გავიდა სიუჟეტი განზრახ მკვლელობის ბრალდებით დაკავებული კაცის შესახებ. საინფორმაციო გამოშვების წამყვანი და ჟურნალისტი ყვებოდნენ, რომ „შვილმა დედ-მამა იარაღით მოკლა. დანაშაულის დასაფარად კი, სახლში ხანძარი გააჩინა და მშობლების ცხედრები დაწვა“.

• ბრალდებულის საჩვენებლად, ეთერში გასული ფოტოებიდან ერთ-ერთზე ასახული იყო სხვა ადამიანი, რომელსაც დანაშაულთან არანაირი კავშირი არ აქვს.
• ბრალდებული, სასამართლოს განაჩენამდე, ეთერში გამოაცხადეს მკვლელად და გაასაჯაროეს მისი სახელი, გვარი და ფოტოები.

დაახლოებით 4 საათის შემდეგ, „ტვ პირველმა“ ფეისბუქის გვერდზე ატვირთა ეთერში შეცდომით გაშვებული ფოტო და ადრესატს ბოდიში მოუხადა.

რა პრობლემაა?

1. უდანაშაულობის პრეზუმფცია

მიუხედავად იმისა, სასამართლოს განაჩენი ჯერ არ არის ცნობილი, წამყვანმა და ჟურნალისტმა ბრალდებული წინასწარ მკვლელად გამოაცხადეს და ეთერში დანაშულის დეტალებს ყვებოდნენ.

• სტანდარტის მიხედვით, პირი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გამამტყუნებელი განაჩენით.

2. იდენტიფიცირება

• დანაშაულისა და ანტისოციალური ქმედების გაშუქებისას, მედიამ თავი უნდა აარიდოს სავარაუდო დამნაშავის, ბრალდებულის ან მსჯავრდებულის იდენტიფიცირებას, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა მისი სახელი საზოგადოებისთვის ცნობილია ან საქმე საზოგადოებრივი ინტერესის მქონეა.

რას ამბობს „ტვ პირველის“ საინფორმაციო სამსახურის უფროსი?

„ეს არის ყველა ქართული მედიასაშუალების ერთიანი დამკვიდრებული პრაქტიკა, რომლითაც ხელმძღვანელობს ქართული მედია. ალბათ, გაქვთ ინფორმაცია, რომ მხოლოდ „ტვ პირველი“ არ ასახელებს გვარს, სახელს ადამიანისას, არ იყენებს ფოტოს. ეს, ზოგადად, დისკუსიის საგანია. ეს შეიძლება იყოს კონფერენციის საგანი. მაგალითად, მოაწყეთ [ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ] კონფერენცია ამ საკითხთან დაკავშირებით - ხომ არ უნდა შეიმუშავოს ქართულმა მედიამ რაიმე ახალი სტანდარტი? ეს არის გრძელვადიანი მსჯელობის საგანი, რომელზეც, ახლა, სამწუხაროდ ვერ გიპასუხებთ“ - ამბობს ნოდარ მელაძე

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის სტანდარტი კრიმინალის გაშუქების შესახებ

ქარტიის კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელო წესების მიხედვით, მედიას უნდა ესმოდეს ის რისკი, რასაც ბრალდებულის შესახებ ინფორმაციის გავრცელება გამოიწვევს.

მედიამ უნდა გაითვალისწინოს, რომ:

• ბრალდებულის შესახებ ინფორმაციის გავრცელებამ შესაძლებელია გამოიწვიოს აგრესია საზოგადოებაში როგორც მის, ისე მისი ახლობლების მიმართ.
• მედიამ უნდა მიიღოს ყველა გონივრული ზომა ადამიანის რეპუტაციისათვის გაუმართლებელი ზიანის მიყენების თავიდან ასაცილებლად

შესწორების სტანდარტი

„ტვ პირველმა“ ეთერში შეცდომით გაშვებული ფოტოს გამო, ადრესატს ბოდიში ფეისბუქის გვერდზე მოუხადა.

კაცი, რომლის ფოტოც ეთერში არასწორად აჩვენეს, ითხოვს რომ „ტვ პირველმა“ იმავე საინფორმაციო გამოშვებაში აღიაროს დაშვებული შეცდომა და ბოდიში საჯაროდ მოიხადოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, არხის წინააღმდეგ ქარტიას და სასამართლოს მიმართავს.

დაშვებულ შეცდომაზე ტელეკომპანიას საინფორმაციო ეთერში განმარტება ჯერჯერობით არ გაუკეთებია.

შესწორების სტანდარტის მიხედვით:

• მაუწყებელმა ღიად და დაუყოვნებლივ უნდა განაცხადოს დაშვებული შეცდომის შესახებ და თანაზომადი ფორმით შეასწოროს ის.
• მაგალითად, თუ შეცდომა დაუშვეს პრაიმ ტაიმში, მთავარ საინფორმაციო გამოშვებაში, ინფორმაცია ამავე გადაცემაში მეორე დღეს უნდა გავიდეს. თუმცა, რა არის თანაზომადი შესწორება, ეს კონკრეტულ შემთხვევაზეა დამოკიდებული.
• საკითხის აქტუალობიდან გამომდინარე შესაძლებელია, დაზუსტება უმჯობესი იყოს არა შემდეგ დღეს იმავე გადაცემაში, არამედ უახლოეს მომდევნო გადაცემაში.
• მასალის დროულად გასასწორებლად, შესაძლებელია, გამოიყენოთ მაუწყებლის ოფიციალური გვერდი
• ინტერნეტში.ეთერში გასული შესწორებული ვიდეო-მასალა ახალი რედაქციით უნდა აიტვირთოს ოფიციალური ვებსაიტზე და ასევე, შესწორდეს ყველა პლატფორმაზე.

ნოდარ მელაძე ამბობს, რომ არხის შიდა რეგულირების ორგანოს გადაწყვეტილების შესაბამისად იმოქმედებენ:

„მსგავს საკითხებზე, დადგენილი პრაქტიკის შესაბამისად, მსჯელობს შიდა რეგულირების ორგანო. შესაბამისად, შიდა რეგულირების ორგანოს გადაწყვეტილებას დაემორჩილება საინფორმაციო სამსახური.“ - ამბობს ტვ პირველის საინფორმაციო სამსახურის უფროსი.

რედაქტორის შენიშნვა: მთავარი საინფორმაციო გამოშვების გასვლის შემდეგ, მასალა განახლდება

ჩვენ დავაკვირდით რუსთაველის გამზირზე, უკრაინის მხარდამჭერი აქციების სატელევიზიო გაშუქებას 25 თებერვლიდან 1 მარტის ჩათვლით. ცენტრალური ტელევიზიების ხედვა ამ აქციების მიმართაც განსხვავებულია.

---

რა ხდება

24 თებერვლიდან, მას შემდეგ რაც რუსეთი უკრაინაში შეიჭრა, რუსთაველის გამზირზე ყოველდღე იმართებოდა ხალხმრავალი აქციები უკრაინის მიმართ სოლიდარობის ნიშნად და საქართველოს მთავრობის პოზიციის გასაპროტესტებლად.

რას დავაკვირდით?

• ჩვენ ვაკვირდებოდით 25, 26, 27, 28 თებერვალსა და 1 მარტს აქციების გაშუქებას შვიდ ცენტრალურ მაუწყებელზე.
• ეს ტელევიზიებია: პირველი არხი, იმედი, ფორმულა, რუსთავი 2, ტვ პირველი, მთავარი არხი, პოსტვ.
• დაკვირვება მოიცავდა 18:00 საათიდან 00:00 საათამდე პერიოდს.
• დაკვირვებისას დათვლილია მაუწყებლების მიერ უშუალოდ თბილისში მიმდინარე აქციების გაშუქებისთვის დათმობილი დრო.
• არ ვითვლიდით საინფორმაციო გამოშვებების/ტოქშოუების მიმდინარეობისას სტუდიაში წამყვანის/რესპონდენტების მიერ აქციების შესახებ გაჟღერებულ ინფორმაციას.

რა აღმოვაჩინეთ?

• ყველა მაუწყებლისთვის საინფორმაციო გამოშვებების მთავარი თემა უკრაინაში მიმდინარე მოვლენები იყო.
• ფორმულა, მთავარი არხი და ტვ პირველი საგანგებო რეჟიმში მაუწყებლობდნენ და 18:00 საათიდან გვიან ღამემდე ეთერში თითქმის უწყვეტ რეჟიმში გადიოდა საინფორმაციო გამოშვებები და ტოქშოუები, ხოლო რუსთაველის გამზირზე მიმდინარე აქციები პირდაპირ ეთერში გადაიცემოდა.
• ცვლილებები იყო რუსთავი 2-ის და იმედის ბადეში - საინფორმაციო გამოშვებები და ტოქშოუები გახანგრძლივებულად მაუწყებლობდნენ. თუმცა, ამ არხებისთვის აქციების გაშუქება პრიორიტეტი არც ერთ დღეს არ ყოფილა.
• სხვა მაუწყებლების მსგავსად, პირველი არხიც პერიოდულად საგანგებო რეჟიმში მაუწყებლობდა. თუმცა, პირველ მარტამდე აქციის გაშუქებას პრიორიტეტს არც ეს ტელევიზია ანიჭებდა.
• თითქმის არანაირი ცვლილება არ ყოფილა პოსტვ-ის საინფორმაციო ბადეში. არხი, ფაქტობრივად, არ აშუქებდა აქციებს.

ამ პერიოდში გამართულ აქციებს შორის ორი ყველაზე ხალხმრავალი იყო:

• 25 თებერვალს რუსთაველის გამზირზე შეკრებილი მოქალაქეები უკრაინისთვის სოლიდარობის გამოცხადებასთან ერთად, აპროტესტებდნენ პრემიერ მინისტრის გადაწყვეტილებასაც.
• ირაკლი ღარიბაშვილმა 25 თებერვალს დღეს თქვა, რომ საქართველო არ შეუერთდება რუსეთისთვის დაკისრებულ საერთაშორისო სანქციებს და ეს გადაწყვეტილება "ეროვნული ინტერესების გათვალისწინებით" ახსნა.
• 1 მარტს უკრაინის პრეზიდენტმა, ვოლოდიმირ ზელენსკიმ კონსულტაციებისთვის საქართველოდან უკრაინის ელჩი იგორ დოლგოვი გაიწვია. მიზეზად „მოხალისეების არგამოშვება და სანქციებთან დაკავშირებით ამორალური პოზიცია“ დაასახელა.
• ამ დღეს აქციაზე შეკრებილმა ოპოზიციონერმა პოლიტიკოსებმა, აქტივისტებმა, საჯარო პირებმა და მოქალაქეებმა უკრაინის მხარდაჭერის პარალელურად, საქართველოს მთავრობის გადადგომა და ევროკავშირის წევრობაზე განაცხადის შეტანა მოითხოვეს.

უფრო დეტალურად:

პირველი არხი

• 25, 26, 27, 28 თებერვალს, პირველი არხისთვის რუსთაველის გამზირზე მიმდინარე ხალხმრავალი აქციების გაშუქება პრიორიტეტული არ ყოფილა.
• თითოეულ დღეს აქციების შესახებ ინფორმაციას “მოამბე“ 21:00 საათიანი გამოშვების შუა ან დასკვნით ნაწილში გადასცემოდა.
• გაშუქების დრო თითოეულ დღეს დაახლოებით 1-დან 5 წუთამდე მერყეობდა.

ყველაზე დიდი დრო, ჯამში დაახლოებით 1 საათი, აქციის გაშუქებას პირველმა არხმა 1 მარტს დაუთმო.

• აქციის გაშუქებისას ჟურნალისტი ამბობდა, რომ „წინა დღეებისგან განსხვავებით, ამ დღეს პოლიტიკური ხასიათის აქცია“ იმართებოდა.
• წამყვანიც და ადგილზე მყოფი კორესპონდენტიც აქცენტს აკეთებდნენ, რომ რუსთაველზე „ნაციონალური მოძრაობის მიერ ორგანიზებული“ აქცია იმართებოდა და პროტესტს სხვა ოპოზიციური პარტიებიც უერთდებოდნენ.

იმედი

ტელეკომპანია „იმედი“ რუსთაველზე მიმდინარე აქციას თავდაპირველად არ აშუქებდა.

• 25 თებერვალს „იმედს“ აქცია არ გაუშუქებია.
• 26-27 თებერვალს „იმედმა“ აქციის გაშუქებას რამდენიმე წამი დაუთმო. ჟურნალისტმა სხვა თემების წარდგენისას თქვა, რომ „თბილისში სოლიდარობის აქცია იმართება“ 
• შედარებით დიდი დრო, ჯამში, დაახლოებით 4 წუთი, „იმედმა“ აქციის გაშუქებას 28 თებერვალს დაუთმო. ამ დღეს "ქართული ოცნების" თავმჯდომარე ირაკლი კობახიძემ მოქალაქეებს უკრაინის მიმართ განსაკუთრებული სოლიდარობის გამოხატვისთვის მადლობა გადაუხადა.
• 1 მარტის აქციას „იმედი“ ჯამში დაახლოებით 6 წუთის განმავლობაში აშუქებდა. „თბილისში რადიკალები პრემიერის გადადგომას და ვადამდელი არჩევნების დანიშვნას ითხოვენ“ - ამბობდა გადაცემა „იმედი LIVE-ის“ წამყვანი პირდაპირ ეთერში.

რუსთავი 2

25 თებერვლიდან 1 მარტამდე პერიოდში გამართული აქციები „რუსთავი 2-სთვის“ პირდაპირ ეთერში გასაშვებად პრიორიტეტული არ ყოფილა.

მაუწყებელი ამ ამბავს საინფორმაციო გამოშვებების შუა ან დასკვნით ნაწილში აშუქებდა და ყოველ დღე ჯამში დაახლოებით 2-დან 6 წუთამდე დროს უთმობდა.

მთავარი არხი, ფორმულა, ტვ პირველი

25 თებერვლიდან 1 მარტის ჩათვლით პერიოდში, ფორმულა, მთავარი არხი და ტვ პირველი საგანგებო რეჟიმში მაუწყებლობდნენ და 18:00 საათიდან გვიან ღამემდე ეთერში თითქმის უწყვეტ რეჟიმში გადიოდა საინფორმაციო გამოშვებები და ტოქშოუები.

• სამივე არხი რუსთაველის გამზირზე მიმდინარე აქციებს პირდაპირ ეთერში აშუქებდა.
• საინფორმაციო გამოშვებებში თუ ტოქშოუებში სხვა თემებზე საუბრისას და ეთერში სიუჟეტების გასვლის პარალელურადაც, ეკრანზე აქციის კადრები ჩანდა.

პოსტვ

პოსტვ რუსთაველზე მიმდინარე აქციებს პირველი 4 დღის განმავლობაში საერთოდ არ შეხებია. სამაგიეროდ, მაყურებელს არწმუნებდა, რომ „ხელისუფლება უკრაინას სრულ მხარდაჭერას უცხადებს და ამ პოზიციას ყველა პოლიტიკურ ასპარეზზე აფიქსირებს“.

• აქცია პოსტივის საინფორმაციო გამოშვებაში პირველად 1 მარტს გაშუქდა. არხმა თემაზე საუბარს 37 წამი დაუთმო. 
• ჟურნალისტი ამბობდა, რომ „რამდენიმე დღეა რუსთაველზე მოქალაქეები სოლიდარობას უცხადებენ უკრაინას, ნაციონალური მოძრაობა კი პარლამენტის პიკეტირების ინიციატივით მივიდა, თუმცა, „სირცხვილიას“ წევრებთან რადიკალიზაციის გზებზე ვერ შეთანხმდა“.

ამ დღეს აქციაზე საუბარი გაგრძელდა გადაცემებში - „პოლიტიკური ინტერვიუ დათა გვასალიასთან ერთად“ და „სამნი და Co“. წამყვანები ეთერში პერიოდულად უშვებდნენ ფორმულას პირდაპირი ეთერიდან ამოჭრილ ფრაგმენტებს, აქციაზე ზურაბ ჯაფარიძის, გიორგი მარგველაშვილის, მიშა მშვილდაძის, გიგა ბოკერიას გამოსვლებიდან და ცდილობდნენ მათ დისკრედიტაციას.

პოსტვ ირწმუნებოდა, რომ ოპოზიციას საქართველოს ომში ჩართვა სურს, მთავრობა კი ეროვნულ ინტერესებს იცავს.

 

თბილისის საქალაქო სასამართლომ ტელეკომპანია "TV პირველს" და მის ჟურნალისტ, მაია მამულაშვილს, კახა კალაძის სასარგებლოდ, 15 000 ლარის ანაზღაურება დაეკისრა.

არხს ასევე დაავალა უარყოფა თოქ-შოუს მსვლელობისას, წამყვანის ფრაზის — "კალაძემ 60 მილიონი ერთ-ერთი ტენდერიდან ჩაიდო ჯიბეში."

რა ხდება?

• 2020 წლის 20 ივნისს, კახა კალაძემ საქალაქო სასამართლოში სარჩელი შეიტანა ტვ პირველისა და მაია მამულაშვილის წინააღმდეგ.
• მერი არხს და ტელეწამყვანს ცილისწამისთვის ედავებოდა ეთერში ნათქვამი ფრაზის გამო — "კალაძემ 60 მლნ ერთ-ერთი ტენდერიდან ჩაიდო ჯიბეში" და ითხოვდა 100 00 ლარიან კომპენსაციას და ინფორმაციის უარყოფას.
• "ტვ პირველი" უარყოფდა, რომ კალაძეს ცილი დასწამა და ამბობდა, რომ ტელეწამყვანმა ეთერში კალაძის მიმართ უკვე არსებული ბრალდებები მოიყვანა ციტატად.
• მოსამართლე ზაალ მირუაშვილმა განაჩენის გამოცხადების შემდეგ თქვა, რომ "არხისა და მისი წამყვანის მიერ გავრცელებული ინფორმაცია შეეხებოდა ტენდერთან დაკავშირებულ ფაქტსა და სხვაობას".

რატომ ვერ გადაიხდის არხი კომპენსაციას?

ტვ პირველის საინფორმაციო სამსახურის უფროსი, ნოდარ მელაძე ამბობს, რომ ტვ პირველის ანგარიშებს ინკასო ადევს, შესაბამისად არხი კალაძეს თანხას "ვერანაირად ვერ გადაუხდის".

შემოსავლების სამსახურის ვალის მართვის დეპარტამენტის ბრძანების დოკუმენტის მიხედვით, ტვ პირველის ქონებას ინკასო 2021 წლის 20 ოქტომბრიდან ადევს "გადასახადის, საურავის და ჯარიმის თანხების ჩამოწერის და შესაბამის ბიუჯეტში ჩარიცხვის მიზნით."

"ალბათ, შემდეგი ნაბიჯი ის იქნება, რომ კალაძე აღსრულების პოლიციას გამოაგზავნის, და წაიღებენ კამერას, კომპიუტერს, ან რაც მოეწონებათ 15 000 ლარის ღირებულების ფარგლებში — მაგიდას, სავარძელძელს. ან მაია მამულაშვილის სახლიდან წაიღებენ ტელევიზორს, ან მაცივარს. სხვა ფორმით აღსრულებას ვერ შეძლებენ", — ამბობს ნოდარ მელაძე. სასამართლო სარჩელის შეტანამდე კახალ კალაძეს არ მიუმართავს თვითრეგულირების ორგანოსთვის, რაც ნოდარ მელაძის შეფასებით, "მიზნად ისახავს არხის დასუსტებას ფინანსური სანქციების გზით".

"ეს არ არის ერთადერთი დავა, რომელიც არხის მიმართ ფინანსურ სანქციების დაკისრებას გულისხმობს. "ქართული ოცნება" და მათთან დაკავშირებული პირები - კობახიძის დედა, სიძე, ირაკლი ღარიბაშვილის გარემოცვა ითხოვდა ჩვენი ჟურნალისტების ბინებისა და ანგარიშების დაყადაღებასაც. ეს მიმართულია იმისკენ, რომ ფინანსურად შეავიწროვონ ისედაც მძიმე ფინანსურ მდომარეობაში მყოფი კრიტიკული არხი." - ამბობს მელაძე.

მეტი ამ თემაზე: მაღალჩინოსნების სასამართლო პროცესები კრიტიკული მედიის წინააღმდეგ

ტვ პირველის იურისტი, თორინიკე მიგინეიშვილი ამბობს, რომ არხი სასამართლოს გადაწყვეტილებას გაასაჩივრებს.

"ქართული ოცნების" წარდგენილი კანონპროექტი "დეოლიგარქიზაციის შესახებ", ვენეციის კომისიაში გაიგზავნება. ამისკენ მმართველ პარტიას, ოპოზიციასთან ერთად, დასავლელი დიპლომატებიც მოუწოდებდნენ. "ოცნების" კანონპროექტი უკრაინული კანონის ანალოგია და შესაძლოა, იმდენადვე შეეხოს მდიდარ, გავლენიან ადამიანებს, რამდენადაც — მედიას.

რატომ გვაინტერესებს ეს თემა?

"ამ კანონის მიზანია პოლიტიკოსთა, მედიისა და მსხვილი ბიზნესის შერწყმის შედეგად წარმოშობილი ინტერესთა კონფლიქტის დაძლევა და ადამიანის ძირითადი უფლებების, დემოკრატიისა და სახელმწიფო სუვერენიტეტის დაცვა", — ასე აღწერეს კანონპროექტის მიზანი ავტორებმა. შესაბამისად, კანონპროექტს, კანონად ქვევის შემთხვევაში, მნიშვნელოვანი გავლენის მოხდენა შეუძლია საქართველოს მედიაგარემოზე.

ის საქართველოს კონტექსტში აჩენს კითხვას: ხომ არ დააზიანებს მედიას, როგორც დემოკრატიის ერთ-ერთ ფუნდამენტს.

რა პრობლემაა?

• კანონპროექტის ერთ-ერთი ინიციატორი ანრი ოხანაშვილი ამბობს, რომ "აქსიომაა, რომ "დეოლიგარქიზაციის კანონი" ივანიშვილზე არ გავრცელდება და ისიც აქსიომაა, რომ ამ კრიტერიუმებით, კეზერაშვილია ოლიგარქი."
• "ქართული ოცნების" თავმჯდომარე, ირაკლი კობახიძე კი ამბობს, რომ "ოლიგარქი ივანიშვილი კი არა, სააკაშვილი და კეზერაშვილი არიან".
• დავით კეზერაშვილი საქართველოში ერთ-ერთ დიდ ტელეკომპანიას, "ფორმულას" დამფუძნებელია და 51%-ით, არხის საკონტროლო პაკეტს ფლობს.
• შესაბამისად, ჩნდება ეჭვი, ხომ არ იქნება ეს კანონპროექტი მიმართული ოპოზიციური მედიის წინააღმდეგ.

როგორ განისაზღვრება, ვინ არის ოლიგარქი?

დეოლიგარქიზაცია ერთ-ერთია ევროკომისიის იმ 12 რეკომენდაციას შორის, რომელმაც საქართველოსთვის ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მინიჭების საკითხი უნდა განსაზღვროს.

კანონპროექტის მიხედვით, ოლიგარქი შეიძლება იყოს ის, ვინც ამ ოთხიდან სამ კრიტერიუმს მაინც აკმაყოფილებს:

• მონაწილეობს პოლიტიკურ ცხოვრებაში;
• მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებზე;
• არის იმ მეწარმე იურიდიული პირის საბოლოო ბენეფიციარი, რომელსაც 1 წლის განმავლობაში ბაზარზე დომინანტური მდგომარეობა უკავია;
• თუ მისი ქონება მილიონჯერ მეტია საარსებო მინიმუმზე.

გაურკვევლობა:
ავტორებს კანონპროექტში არ დაუკონკრეტებიათ, რა ბედი ეწევა მედიას, თუ კანონი მის მფლობელს ოლიგარქად ცნობს.

იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის თავმჯდომარის მოადგილემ და "ქართული ოცნების" წევრმა, დავით მათიკაშვილმა გვითხრა, რომ ამაზე ვერავინ გვიპასუხებს, და "თუ ასეთი შედეგი დადგება, ეს იქნება ინდივიდუალურად განსახილველი შემთხვევა, რასაც შესაბამისი პასუხისმგებელი ორგანო, ანუ — მთავრობა შეაფასებს."

კანონპროექტი, მედიის ნაწილის გარდა, აკონკრეტებს სხვა შემთხვევებს, თუ რა აეკრძალება ოლიგარქად დასახელებულ პირს.

ჩამონათვალშია:

• პოლიტიკური პარტიების მატერიალურ-ფინანსური მხარდაჭერა;
• პოლიტიკური კამპანიების დაფინანსება;
• პოლიტიკური დემონსტრაციების დაფინანსება;
• ფართომასშტაბიანი ობიექტების პრივატიზების პროცესში მონაწილეობა;

"თუ [სახელმწიფოს მიერ ოლიგარქად ცნობილი პირი] პოლიტიკურ პროცესებს ჩამოშორდება, მისი აქტუალურობა მედიასთან მიმართებაში იკლებს. კანონში კონკრეტულად მედიაზე იმიტომ არ წერია, რომ ამას თავისთავად გაეცემა პასუხი", — გვითხრა დავით მათიკაშვილმა.

მდიდრების პოლიტიკა და მედია

"უფრო სავარაუდოა, რომ ამ კანონპროექტის მიზანი, პოლიტიკურად მოწინააღმდეგე მდიდარ ადამიანზე თავდასხმა და "გაჩერებაა", — ამბობს პლატფორმა "კომენტარის" რედაქტორი, იურისტი, მერაბ ქართველიშვილი - "ოპოზიციას უნდა, კანონპროექტის შედეგები მხოლოდ ივანიშვილთან მიმართებით დადგეს, ხელისუფლებას, პირიქით - შეეხოს ყველას, ივანიშვილის გარდა, და განსაკუთრებით, კეზერაშვილს."

"სამწუხაროა, რომ მედიები, საჯარო ინტერესზე მეტად, კონკრეტული პირების ინტერესებს ემსახურებიან და მათ უმეტესად, მდიდარი ადამიანები ფლობენ. ამის მაგალითებია: ბადრი პატარკაციშვილის "იმედი", ბიძინა ივანიშვილის "მეცხრე არხი", ზაზა ოქუაშვილის "იბერია", კობა ნაყოფია, რომელიც "რუსთავი 2"-ს აფინანსებდა. ასეთივე შემთხვევაა კეზერაშვილის "ფორმულა". ამ მდიდარ ადამიანებს ყოველთვის ჰქონდათ და აქვთ პოლიტიკური ინტერესი. ოლიგარქების რეესტრის შექმნა შესაძლოა, კავშირში იყოს ხელისუფლების სურვილთან, შეასუსტოს ოპოზიციური მედიები, რაც ძალიან ცუდი და არასწორი მიდგომაა და არც დეოლიგარქიზაციის ნაწილში მოიტანს შედეგს", — ამბობს ქართველიშვილი.

უკრაინის კონტექსტი

უკრაინის პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სამართლებრივ და უსაფრთხოების პროცესებზე ოლიგარქების დიდმა გავლენებმა ქვეყანაში დეოლიგარქიზაციის კანონის მიღების აუცილებლობა შექმნა, თუმცა კანონპროექტს მოწინააღმდეგეები ჰყავდა როგორც ოპოზიციაში, ასევე არასამთავრობო სექტორში.

უკრაინულ ანტიოლიგარქიულ კანონზე ამ დრომდე არ გამოქვეყნებულა ვენეციის კომისიის დასკვნა, შესაბამისად უცნობია, რა ხარვეზებს ხედავენ ევროპელი სამართლის ექსპერტები მასში.

უკრაინაში რუსეთის შეჭრამ გაართულა, იმის გაზომვა, თუ რა გავლენა იქონია უკრაინულ მედიაზე ქვეყანაში მიღებულმა ამ კანონმა.

ამის მიუხედავად, გვაქვს რინატ ახმეტოვის მაგალითი:

• ქვეყნის ყველაზე მდიდარი ადამიანი კანონმა აიძულა, სახელმწიფოსთვის ეჩუქებინა "მედია ჯგუფი უკრაინა", რომელიც რამდენიმე სპორტულ და გასართობ არხთან ერთად, საინფორმაციო არხებსაც ფლობდა და მათ შორის, 1+1 და Україна 24.
• ამ გადაწყვეტილებით, მან თავი დაიზღვია, არ შეხებოდა ანტიოლიგარქიული კანონი.
• ომის დაწყებამდე 1 წლით ადრე, პრეზიდენტმა ზელენსკიმ ის სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობაში დაადანაშაულა, რაც მილიარდერმა უარყო.

პოლიტიკასა და ეკონომიკაზე ოლიგარქების აშკარა გავლენა მღელვარებას იწვევდა თეთრ სახლში, ბარაკ ობამას დროსაც და ახლაც, ბაიდენის პრეზიდენტობისას. მათი გზავნილების მიხედვით, უკრაინაში ოლიგარქია კვებავდა კორუფციას და ასუსტებდა ინსტიტუტებს.

2021 წლის მარტში, აშშ-მა მედიამფლობელს, ოლიგარქ იგორ კოლომოისკის დაუწესა სანქციები, "უკრაინის ზედმეტად ძლიერი ოლიგარქიული ელიტის წინააღმდეგ" და მართლმსაჯულების სექტორის რეფორმებისადმი მხარდაჭერის გამოხატულების ნიშნად.

"მედია, ოლიგარქებისთვის პოლიტიკური ბერკეტია, შეუტიონ ოპონენტებს. ოლიგარქები, მედიაზე კონტროლის საშუალებით მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ დისკურსებისა და ცნობიერების ფორმირებაში", — უთხრა "ალ ჯაზირას" 2016 წელს, ყოფილმა გამომძიებელმა ჟურნალისტმა და იმ დროისათვის დეპუტატმა სერგეი ლუშჩენკომ.

საქართველო: კეზერაშვილი, ოლიგარქთა რეესტრი და "ფორმულა"

"თუ "ფორმულას" ამგვარი ბრუტალური მეთოდებით "წაიღებენ", ჩვენც გადავდგამთ გარკვეულ ნაბიჯებს. როდის, რა ფორმითა და მასშტაბით — ინტერნეტმაუწყებლობით, თუ სატელევიზიო ფორმატში, ცხადია, გვაქვს გეგმები და შესაბამის გადაწყვეტილებებს მივიღებთ ხელისუფლების ქმედებების საპასუხოდ", — ამბობს გენერალური დირექტორი, ზუკა გუმბარიძე.

სააკაშვილის ხელისუფლების თავდაცვის ყოფილ მინისტრს კეზერაშვილს, პროკურატურა "წვრთნების საქმეზე" 5 მილიონის გაფლანგვაში დებდა ბრალს და 2021 წლის სექტემბერში, უზენაესმა სასამართლომ 5-წლიანი პატიმრობა დაუსწრებლად შეუფარდა.

გუმბარიძე აღნიშნავს, რომ არხის დამფუძნებლის წინააღმდეგ კიდევ ერთი სასამართლო დავა მიმდინარეობს, "რომელიც სინამდვილეში, "ფორმულას" წინააღმდეგაა მიმართული".

"თუ ამ სასამართლო პროცესში გამამტყუნებელი განაჩენი დადგა, არხის დასაცავად მივმართავთ როგორც ევროპული სასამართლოს, ასევე, ყველა სხვა ბერკეტს. ამავე ხასიათისაა ანტიოლიგარქიული კანონიც, არ ვიცით, როგორ მოხდება მისი იმპლემენტაცია და რა ეფექტით აისახება "ფორმულაზე". დაველოდებით და ამის მიხედვით გადავწყვეტთ ჩვენს სამოქმედო გეგმას დავით კეზერაშვილთან ერთად", — გვითხრა გუმბარიძემ.

მას შემდეგ, რაც 2022 წლის პირველ მარტს, კანონით აზარტული თამაშების რეკლამები აიკრძალა, ტელევიზიების სარეკლამო შემოსავლები შემცირდა.

რამდენს ხარჯავდა აზარტული თამაშების ინდუსტრია ტელერეკლამაში?

• კანონის ამოქმედებამდე, გასულ 2021 წელს, 6-მა ონლაინ-კაზინომ სატელევიზიო რეკლამაში ჯამურად, 40 მლნ ლარი დახარჯა ["ევროპაბეთის" მონაცემები].
• ეს თანხა სხვადასხვა არხის შემოსავლებზე გადანაწილდა.
• სარეკლამო სააგენტო "Betterfly Media"-ს მონაცემებით, 2021 წელს ტელევიზიებში რეკლამის განმთავსებელი 20 ძირითადი კომპანიიდან, სამი - ონლაინ-კაზინო იყო.

ტელევიზიების შემოსავლები — უახლესი მონაცემები:

კანონით, მაუწყებლები ვალდებულები არიან, კომერციული სარეკლამო შემოსავლების შესახებ მონაცემები კვარტალში ერთხელ, კომუნიკაციების მარეგულირებელ კომისიას მიაწოდონ.
კომერციული სარეკლამო შემოსავალი მოიცავს: კომერციულ რეკლამას, სპონსორობას, პროდუქტის განთავსებას, ტელეშოპინგს, განცხადებებს.

მაუწყებლების მიერ, 2022 წლის მესამე კვარტალში წარგენილი მონაცემებით, ტელევიზიების საერთო სარეკლამო შემოსავალი 15 მილიონი ლარი იყო.

აქედან:

• 69.3% — პირდაპირი რეკლამა
• 17.3% — სპონსორობის წილი. ეს მონაცემი, წინა წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით, 7.8%-ით მეტია.

უფრო დეტალურად:

• ტელეიმედი — 4.9 მლნ ლარი

0.4 მლნ ლარით ნაკლები, გასული წლის მესამე კვარტალთან შედარებით.

• მთავარი არხი — 2.1 მლნ ლარი

0.2 მლნ ლარით ნაკლები, ვიდრე გასული წლის ანალოგიურ პერიოდში.

• "მედია ჰოლდინგი" (ყოფილი "რუსთავი 2") — 1.5 მლნ ლარი

0.2 მლნ ლარით ნაკლები, გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით.

• პოსტვ — 1.4 მლნ ლარი

ამდენივე იყო ამ არხის შემოსავალი გასული წლის ანალოგიურ პერიოდშიც.

• ტვ პირველი — 1.1 მლნ ლარი

0.2 მილიონი ლარით ნაკლები, ვიდრე გასული წლის ანალოგიურ პერიოდში.

• ფორმულა — 0.9 მლნ ლარი

ამდენივე იყო ამ არხის შემოსავალი გასული წლის ანალოგიურ პერიოდშიც.

• GDS TV — 0.8 მლნ ლარი

ამდენივე შემოსავალი ჰქონდა გასული წლის ანალოგიურ პერიოდშიც.

• საზოგადოებრივი მაუწყებელი — 0.4 მლნ ლარი

0.2 მილიონი ლარით ნაკლები კომერციული სარეკლამო შემოსავალი, გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით.


საგულისხმოა, რომ 2021-2022 წლის ანალოგიურ პერიოდში, ტელემაუწყებლები არამხოლოდ სარეკლამო შემოსავლებს, რეიტინგებსაც კარგავენ. რატომ? — ამ სტატიაში ნახავთ.

ლატვიის მაუწყებელთა მარეგულირებელმა რუსული დამოუკიდებელი არხის “დოჟდის” მაუწყებლობის ლიცენზია გააუქმა.

რატომ?

მარეგულირებლის თავმჯდომარის განმარტებით, რუსული დამოუკიდებელი ტელევიიზისთვის ლიცენზიის გაუქმება “ეროვნული უსაფრთხოებისა და საზოგადოებრივი წესრიგისთვის საფრთხეს უკავშირდება”.

გადაწყვეტილების თანახმად, “დოჟდის” მაუწყებლობა 8 დეკემბერს შეჩერდება.

დეტალები

ლატვიის მაუწყებელთა მარეგულირებლის თავმჯდომარემ დამატებით კომენტარი გააკეთა რუსულენნოვან მედიასთან.

მისი განმარტებით:

• მარეგულირებელი დარწმუნდა, რომ “დოჟდის” ხელმძღვანელობას არ ესმის დარღვევების მნიშვნელობა და სერიოზულობა. შესაბამისად, არ შეუძლია ლატვიის ტერიტორიაზე იმაუწყებლოს.
• მარეგულირებელი ლატვიაში “დოჟდის” Youtube-ზე დაბლოკვასაც მოითხოვს.

კონტექსტი

• ტელეკომპანია “დოჟდი” რუსეთის მიერ უკრაინის წინააღმდეგ ომის დაწყებიდან რამდენიმე დღეში რუსეთში დაბლოკეს.

• ივნისში ცნობილი გახდა, რომ “დოჟდმა” ლატვიაში მაუწყებლობის უფლება მიიღო, ივლისში კი ტელეკომპანიამ მაუწყებლობის განგრძელების შესახებ დააანონსა.

• დეკემბერში ლატვიის მარეგულირებელმა არხის 10 000 ევროთი დააჯარიმა ეთერში რუკის ჩვენების გამო, რომელზეც ყირიმი რუსეთის ნაწილად იყო ნაჩვენები. ასევე, რუსეთის არმიასთან მიმართებით “ჩვენი არმია” ფრაზის გამოყენების გამო.

• 2022 წლის დეკემბერში კი ლატვიის თავდაცვის მინსიტრი ტელევიზიის თანმაშრომლებისთვის ბინადრობის უფლების გაუქმების მოწოდებით გამოვიდა მას შემდეგ, რაც ტელეკომპანიის წამყვანმა ალექსეი კოროსტელევმა პირდაპირ ეთერში თქვა, რომ რუსი სამხედროების დახმარება შეეძლოთ.

2022 წელს ინტერნეტზე ცენზურა 27 ქვეყანაში გაიზარდა, მათ შორის ავღანეთში, სადაც თალიბანის რეჟიმის დაბრუნების შემდეგ 200-ზე მეტი მედიასაშუალება დაიხურა.

კიბერუსაფრთხოების კომპანია Comparitech-ის ინფორმაციით, მსოფლიოს მოსახლოების 60%-ზე მეტი (5.03 მილიარდი ადამიანი) ინტერნეტმომხმარებელია. ქვეყნების ნაწილი კი ინტერნეტზე წვდომას სხვადასხვაგვარად ზღუდავს.

Comparitech-მა დეტალურად შეისწავლა ყველა ქვეყანა და ინტერნეტზე ცენზურის მიხედვით 11-ქულიანი სისტემით შეაფასა. რაც უფრო მაღალია ქულა, მით უფრო მაღალია ქვეყანაში ინტერნეტის ცენზურა.

ინტერნეტზე ცენზურა მოიცავს ტორენტების, პორნოგრაფიის, სოციალური მედიის, პოლიტიკური მედიის, შეტყობინებების აპლიკაციებისა და VPN-ების (ვირტუალური კერძო ქსელი) შეზღუდვას ან სრულად აკრძალვას.

საქართველო

საქართველოს კვლევაში მხოლოდ 2 ქულა აქვს მინიჭებული და იმ ქვეყნებში შედის, სადაც ინტერნეტზე ცენზურა დაბალია.

• საქართველოს დეტალური შეფასება:
• ტორენტების შეზღუდვა და აკრძალვა - 2
• პორნოგრაფიის შეზღყდვა და აკრძალვა - 0
• პოლიტიკური მედიის შეზღუდვა და აკრძალვა - 0
• სოციალური მედიის შეზღუდვა და აკრძალვა - 0
• VPN-ების მედიის შეზღუდვა და აკრძალვა - 0
• ხმოვანი შეტყობინებების და ინტერნეტით დარეკვის შეზღუდვა - 0

მეზობელი ქვეყნების ქულები კი ასეთია: სომხეთი - 3, აზერბაიჯანი - 5, რუსეთი - 7, თურქეთი - 8.

ქვეყნები, სადაც ინტერნეტზე ცენზურა ყველაზე მაღალია

ყველაზე მეტი ინტერნეტ შეზღუდვა ჩრდილოეთ კორეასა და ჩინეთშია. ამ ქვეყნებში მცხოვრებ ადამიანებს არ შეუძლიათ დასავლური სოციალური ქსელების ან VPN-ების გამოყენება. მთავრობის გავლენის ქვეშაა საინფორმაციო მედიასაშუალებებიც. ქვეყნებში აკრძალულია შეტყობონენების უცხოური აპლიკაციებიც, რის გამოც ადამიანები იძულებულნი არიან ადგილობრივი აპლიკაცია გამოიყენონ, სადაც მათი ინფორმაციის უსაფრთხოება დაცული არ არის.

• ინტერნეტზე ცენზურა მაღალია ( 11-დან 9 ქულა) ირანში, მიანმარში, თურქმენეთსა და არაბთა გაერთიანებულ საამიროებში.

• ბელარუსში, ომანში, პაკისტანში, კატარში, სირიაში, ტაილანდში, თურქეთსა და უზბეკეთში (8/11) კი აკრძალულია პრონოგრაფია, ცენუზურის ქვეშაა მედიაც, ასევე შეზღუდულია სოციალური მედიისა და VPN-ების გამოყენება.

რა ხდება ევროპაში?

კვლევის თანახმად ევროპის 18-მა ქვეყანამ აკრძალა ტორენტები. დამატებით 25 ქვეყანას კი ამისთვის შესაბამისი ზომები აქვს მიღებული, თუმცა ასეთი ვებგვერდები ჯერ არ დაუბლოკავთ.

ონლაინ პორნორაფია უკრაინაში შეზღუდულია, ბელარუსსა და თურქეთში კი სრულად დაბლოკილი. თურქეთში აკრძალულია WhatsApp-იც. ასევე შეზღუდულია VPN-ის გამოყენება თურქეთში, ბელარუსში კი სრულად აკრძალულია.

ჩრდილოეთ ამერიკაში კი აშშ-ს, კანადასა და მექსიკას დაბლოკილი აქვს ტორენტები. კონტინენტზე კუბა ერთადერთი ქვეყანაა, სადაც შეზღუდულია ონლაინ პორნოგრაფია, VPN და ცენზურა აქვს მედიას.

მსოფლიოში უმდიდრესი ადამიანი, ილონ მასკი ერთ-ერთი პოპულარული და გავლენიანი სოციალური ქსელის “ტვიტერის” მფლობელი გახდა.

• კომპანია Tesla-სა SpaceX-ის ხელმძღვანელმა “ტვიტერი” 44 მილიარდ ამერიკულ დოლარად იყიდა.

• “ ჩიტი გათავისუფლებულია” - ამ ტვიტით მიანიშნა მასკმა კომპანიის შესყიდვის შესახებ 28 ოქტომბრის დილას. “ტვიტერის” ლოგო ლურჯი ჩიტია.

• 28 ოქტიმბრიდან “ტვიტერის” აქციები საფონდო ბირჟაზე აღარ გაიყიდება.

ილონ მასკის მიერ “ტვიტერის” შეძენა კომპანიაში გარდაუვალ ცვლილებებს გამოიწვევს. ჯერ დეტალები უცნობია, თუმცა მასკი სოციალურ ქსელთან მიმართებით მუდმივად ახსენებს “სიტყვის თავისუფლებას”.

ილონ მასკის პირველი გადაწყვეტილება

ამერიკული მედიის ინფორმაციით, “ტვიტერის” შესყიდივისთანავე მასკმა კომპანიის ხელმძღვანელები გაათავისუფლა.

საუბარია კომპანიის აღმასულებელ, ფინანსურ და იურიდიულ დირექტორებზე, რომლებიც 27 ოქტომბრის საღამოს "ტვიტერის" სან-ფრანცისკოს მთავარი ოფისიდან გაიყვანეს.

მასკი ამბობს, რომ სოციალური ქსელი “კაცობრიობის დასახმარებლად” შეიძინა და სურს “ცივილიზაციას საერთო ციფრული თავშეყრის ადგილი ჰქონდეს”

• ილონ მასკმა “ტვიტერის” აქციების შესყიდვა ჯერ კიდევ 2022 წლის იანვარში დაიწყო.

• მარტში ცნობილი გახდა, რომ ის კომპანიის 5%-იანი წილი მოაგროვა და მომდევნო თვეს “ტვიტერის” ყველაზე დიდი აქციონერი გახდა.

• აპრილის ბოლოს მასკმა “ტვიტერის” შესყიდვის შეთანხმებას ხელი მოაწერა, თუმცა მომდევნო თვეებში აზრი შეიცვალა და თქვა, რომ კომპანიის შეძენა აღარ სურდა.

• ივლისში “ტვიტერმა” ილონ მასკის წინააღმდეგ სასამართლოში სარჩელი შეიტანა, რათა მილიარდერს მიღწეული შეთანხმება შეესრულებინა.

• ოქტომბერში მასკმა იმ პირობით, რომ სასამართლო პროცესი შეჩერებულიყო, კომპანიის შეძენის გეგმები განაახლა.

• სასამართლომ მხარეებს შეთანხმების დასრულებისთვის ვადა 28 ოქტომბრამდე მისცა.

რას ამბობს ახალი მფლობელი?

ილონ მასკმა “ტვიტერის” ყიდვისთანავე, თავის გვერდზე რეკლამის განმთავსებლებს ვრცელი წერილით მიმართა.

წერილში მილიარდერი იმ მიზეზებს განმარტავს, რის გამოც სოციალური ქსელი შეიძინა:

• ცივილიზაციას უნდა ჰქონდეს ერთიანი ციფრული სივრცე, სადაც შესაძლებელი იქნება დებატები განსხვავებულ შეხედულებებზე ჯანსაღი წესით, ძალადობის გარეშე.

• “ტვიტერი არ მიყიდია იმისთვის, რომ მეტი ფული ვიშოვო, ეს გავაკეთე იმისთვის, რომ ვეცადო დევახმარო კაცობრიობას, რომელიც მიყვარს”

• „ტვიტერი, ცხადია, ვერ გახდება ყველასთვის თავისუფალი ადგილი, სადაც ყველაფრის თქმა შედეგების გარეშე იქნება შესაძლებელი”

• “პლატფორმა უნდა იყოს თბილი და მიმღები ყველას მიმართ.”

მასკის თქმით, “ტვიტერის” მომხმარებლების საჭიროებისთვის რეკლამები რელევანტური უნდა გახდეს. ასეთი რეკლამები კონტენტი იქნება, რომელიც გაართობს ან ინფორმაციას მიაწოდებს მომხმარებლებს იმ სერვისის, პროდუქტისა თუ მედიკამენტის შესახებ, რომლის არსებობაზე არც იცოდნენ, თუმცა მათთვის საინტერესოა. ნაკლებად რელევანტურ რეკლამებს კი მასკი “სპამს” უწოდებს.

მანამდე, 4 ოქტომბერს მასკმა “ტვიტერზე” დაწერა, რომ სოციალური ქსელის ყიდვა დააჩქარებდა “ყველაფრის აპლიკაციის” შექმნას.

The Guardian-ის ინფორმაციით, “ყველაფრის აპლიკაციაში” ილონ მასკი, სავარაუდოდ, ჩინური მრავალფუნქციური პლატფორმის WeChat-ის მსგავს აპლიკაციას გულისხმობს.

“ტვიტერზე” მოსალოდნელია დაბლოკილი ადამიანების დაბრუნებაც, მათ შორის აშშ-ის ყოფილი პრეზიდენტის, დონალდ ტრამპის, რომელიც “ტვიტერმა” 2021 წლის 8 იანვარს, კაპიტოლიუმის შენობაზე ტრამპის მხარდამჭერების მიერ მიტანილი შტურმის შემდეგ დაბლოკა. კომპანიის მიზანი იყო თავიდან აეცილებინა ტრამპის ტვიტების მიერ ძალადობის წაქეზების რისკი.

ილონ მასკმა “ტვიტერის” ამ გადაწყვეტილებას “სულელური” უწოდა. მასკი წარსულში აკრიტიკებდა “ტვიტერის” კონტენტის მოდერაციის პოლიტიკას და ის პლატფრომაზე ადამიანების სამუდამოდ დაბლოკვის წინააღმდეგია.

თუმცა, აშშ-ის 45-ე პრეზიდენტი, დონალდ ტრამპი ამბობს, რომ მისი ანგარიშის აღდგენის შემთხვევაში ის “ტვიტერზე” დაბრუნებას არ აპირებს და თავის პლატფორმა Truth Social-ზე დარჩება.

სხვა სოციალური ქსელების მფლობელებისგან განსხვავებით, რომლებიც თავიანთი პოლიტიკური შეხედულებების საჯაროდ გაცხადებისგან თავს იკავებენ, ცნობილია, რომ ილონ მასკი 2022 წლის შუალედურ არჩევნებში აშშ-ში რესპუბლიკური პარტიის წარმომადგენელს დაუჭერს მხარს.

მასკის დაპირებით, “ტვიტერზე” შეეცდება “დაამარცხოს სპამები, ბოტები და რეალური ადამიანების ავთენტურობა დაადასტუროს”.

გავრცელებული ინფორმაციით, ილონ მასკმა ინვესტორებს უთხრა, რომ “ტვიტერის” სამუშაო ძალის 75%-ის გათავისუფლებას გეგმავს, თუმცა ვრცელდება ცნობებიც იმის შესახებ, რომ მასკმა კომპანიაში პირველი ვიზიტის დროს თანამშრომლებს უთხრა, რომ ამ რაოდენობით ადამიანების შემცირებას არ აპირებს. “ტვიტერს” ამ ეტაპზე 7,500 თანამშრომელი ჰყავს.

კრიტიკის მიუღებლობა.

თავის მოკატუნების გარეშე ვთქვათ, დიდად არავის მოგვწონს, როცა გვაკრიტიკებენ და უნდა ვაღიაროთ, რომ ნეგატიური უკუკავშირის მიუღებლობა ერთგვარი ადამიანური რეფლექსიც კია: იქამდე, ვიდრე ჩვენი ტვინი კრიტიკის შინაარსის რაციონალურად გააზრებას დაიწყებს, ამ პროცესს წინ მაინც ბრაზი, ან წყენა უფრო უსწრებს-ხოლმე.

მაგრამ არსებობს თავისი დანიშნულებითა და არსით იმდენად საჯარო პროფესიები, მაგალითად, მედია, პოლიტიკა, სადაც სფეროში ფეხის შედგმისთანავე ვაწერთ ხელს, რომ კი, ჩემი ტექსტი, რეპორტაჟი, საჯარო გამოსვლა ან, თუნდაც, რეპლიკა, შეფასდება საზოგადოებისგან, რადგან ეს საქმიანობები თავისთავადვე, ჩანაფიქრშივე უკაკავშირზეა "მიბმული".

თითქოს, ამ პროფესიაში მომუშავე ადამიანებისთვის, ურთიერთობის ეს ფორმულა იმდენად მარტივია, რომ უხერხულობასაც კი ქმნის ამაზე საუბარი, მაგრამ მოცემულობამ გვიკარნახა, ვისაუბროთ ამ თავისთავად ცხად აზრზე, რომელსაც დამტკიცება არ სჭირდება.

ეთერიდან გაძევება

ვიღაცამ შეიძლება იფიქროს, მერე რა, ისიც ხომ ადამიანია, ნერვებმა უმტყუნაო, მაგრამ მე ასე შევაფასებ: რესპონდენტისა და ტელემაყურებლისთვის უპატივისცემლობის სამწუხარო მაგალითი გვიჩვენა აჭარის საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა, როდესაც არხის პოლიტიკური თოქ-შოუს წამყვანმა, ვახო ხუზმიაშვილმა მის მიერვე მოწვეული სტუმრის კრიტიკას ეთერიდან აგრესიული ტონით გაძევებით უპასუხა.

აი, რა მოხდა:

• გადაცემა, "თავისუფალი სივრცის" 30 ნოემბრის გამოშვება "ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის" შიდა პარტიულ დაპირისპირებებს, დაგეგმილ შიდა არჩევნებსა და ამ პარტიის შემადგენლობიდან ერთი ნაწილის მიერ დაანონსებულ საპროტესტო აქციას დაეთმო.
• გადაცემამ, მიხეილ სააკაშვილის ჯანმრთელობის მდგომარეობასთან დაკავშირებული ფაქტები და მოსაზრებებიც განიხილა, ოღონდ ეს ისე, რომ 45-წუთიან გადაცემაში თავად ამ პარტიიდან არც ერთი წარმომადგენლის აზრი არ შეუთავაზებია მაყურებლისთვის.
• სამაგიეროდ, წამყვანმა 25 წუთზე მეტი დაუთმო არჩილ თალაკვაძეს და ამ დიალოგში, მაყურებელი მოქმედი მთავრობის მაღალჩინოსნისგან ისევ და ისევ, დაუსრულებლად უსმენდა, რა ცუდი და დამაზიანებელია პარტია, რომელიც ქვეყანას უკვე 10 წელია, აღარ მართავს.

მართალია, ეს უკვე ათასჯერ მაინც მოგვისმენია სხვადასხვა ეთერებიდან, მაგრამ წამყვანს ნებისყოფა ამის მოსასმენად მაინც ეყო, მაშინ, როცა არ ეყო პროფესიული უნარი, არ გამოეხატა ღია აგრესია სხვა სტუმრის მიმართ, რომელიც ისე "ჩართო" და "გამორთო" ეთერიდან, ფაქტიურად, საუბრის შესაძლებლობა არ მისცა. "ჩართვასა" და "გამორვას" შორის იმ რამდენიმე წუთშიც,  ტელემაყურებელს მეტწილად, მხოლოდ წამყვანის აღელვებული საუბარი ესმოდა.

ფოტოკოლაჟი: გადაცემის წაყვანი და არჩილ თალაკვაძე / გადაცემის წამყვანი და მაია ნადირაძე

გადაცემის 39-ე წუთზე, წამყვანმა ვახო ხუზმიაშვილმა საქართველოს VI მოწვევის პარლამენტის წევრი "ნაციონალური მოძრაობიდან", მაია ნადირაძე ჩართო ეთერში, თუმცა რესპონდენტს საკუთარი მოსაზრების გამოხატვის შესაძლებლობა არ მისცა.



წამყვანმა სტუმარი ეთერში ჩართვიდან 3 წუთში გათიშა როცა მისგან მიიღო კრიტიკა, იმაზე, თუ რატომ არ შეაჩერა გადაცემის პირველი სტუმარი, არჩილ თალაკვაძე, როდესაც ის, ნადირაძის შეფასებით, წარმოადგენს "რუსეთზე ორიენტირებულ ხელისუფლებას", რომელიც მხოლოდ მტრულად განწყობილი ქვეყნის დირექტივების შესრულებითა და "მილიარდერ ბიძინა ივანიშვილის დაცვით არის დაკავებული".

საქმე ისაა, რომ ხუზმიაშვილი მხოლოდ ამ თოქ-შოუს წამყვანი კი არა, აჭარის საზოგადოებრივი მაუწყებლის საინფორმაციო სამსახურის უფროსიდ მოადგილეა, შესაბამისად, მისი პასუხისმგებლობა ორმაგად იზრდება რესპონდენტისა და ტელემაყურებლების წინაშე.

გაურკვეველია, რა იყო წამყვანის მოტივაცია, გარდა რესპონდენტის საჯარო დამცირებისა. რა აზრი ჰქონდა სტუმრის მოწვევას, რომელსაც არც საუბარს დააცდიდა და არც ტელემაყურებელს მისცემდა მისი მოსაზრების მოსმენის შესაძლებლობას?! თუნდაც, მის მიმართ უსიამოვნო კრიტიკული რეპლიკის მიუხედავად, რატომ არ იყო მისთვის უფრო მნიშვნელოვანი, დაეცვა რესპონდენტისა და მაყურებლის პატივისცემის მედიასტანდარტი, რომელიც საზოგადოებრივ მაუწყებელზე სამაგალითო უნდა იყოს.

პროფესიული წიგნებიდან რომ არ დავიწყოთ შესაბამისი ნორმების ციტირება, ახალი ამბების, ან ანალიტიკური გადაცემების ყურებისას, მაყურებელს ამ გადაცემების წამყვანების ემოციების ნახვის კი არა, ინფორმაციის მიღებისა და გაანალიზების მოტივი ამოძრავებს და გვინდა, რომ ეს ყველაზე მეტად პირველ რიგში, სწორედ საზოგადოებრივი მაუწყებლის არხებზე ესმოდეთ, განსაკუთრებით — ხელმძღვანელ პირებს, როგორიც ვახო ხუზმიაშვილია.

ქართულ მედიაში პოლარიზაცია ყოველთვის არსებობდა, თუმცა დღევანდელი სიტუაცია, გარკვეული აზრით, მაინც განსაკუთრებულია. საქმე ის არის, რომ მიუხედავად ჩვენს ხელთ არსებული ინოვატორული ტექნოლოგიური ინსტრუმენტისა - სოციალური ქსელებისა, პოლარიზაციის გადალახვა ან შემსუბუქება მაინც ვერ ხდება. პირიქით, ზოგჯერ სოციალური მედია ცეცხლზე ნავთს ასხამს და დაპირისპირებულ მხარეებს უფრო მეტად აჯახებს ერთმანეთთან.

ამ სტატიაში შევეცდები ავხსნა, თუ რატომ ხდება ისე, რომ საქართველოში სოციალური ქსელები, ნაცვლად იმისა, რომ პოლარიზაცია შეამსუბუქონ, ზოგჯერ მას უფრო მეტად ამძაფრებენ. ამ შემთხვევაში, ყურადღებას გავამახვილებ კონკრეტულ სოციალურ ქსელზე - ფეისბუქზე, ვინაიდან პოლიტიკურად აქტიური ქართველების დიდი ნაწილი სწორედ ამ პლატფორმას იყენებს.

ქართული ფეისბუქის ერთ-ერთი დამახასიათებელი თვისება ის არის, რომ ის, როგორც წესი, ამცირებს კონტაქტს სხვადასხვა შეხედულების ადამიანებს შორის და ქმნის, ფაქტობრივად, ჩაკეტილ ბაბლებს. ასეთ ბაბლებში ადამიანები მხოლოდ იდენტური ან მსგავსი შეხედულებების ადამიანებთან აქვთ კონტაქტი. შესაბამისად, ბუნებრივად მცირდება არგუმენტების მრავალფეროვნება და ძალიან ადვილი ხდება, რომ დაიჯერო რაღაც, რაზეც საკმარისი ინფორმაცია ან კონტრარგუმენტები არ მოგისმენია.

პოლიტიკური პოლარიზაციის პირობებში, ეს იმას ნიშნავს, რომ ფეისბუქის მომხმარებლები საერთო ნიადაგის შექმნისკენ კი არ ისწრაფვიან, არამედ პირიქით - უფრო და უფრო შორდებიან ერთმანეთს. ზოგჯერ, მომხმარებლებმა საპირისპირო მხარის შეხედულებებზე, ფაქტობრივად, არაფერი იციან. მართლაც შეუძლებელია სიღრმისეულად გაიგო, რას ფიქრობს „მოწინააღმდეგე ბანაკის“ წევრი, თუ მასთან თითქმის არასდროს გქონია რამე სახის დიალოგი და მისი აზრი არც სხვაგან წაგიკითხავს ან მოგისმენია.

გარდა ამისა, რადგან საპირისპირო შეხედულების მქონე ფეისბუქ მომხმარებლებს შორის (და ზოგჯერ, მსგავსი შეხედულების მქონეებს შორისაც) ურთიერთობის დომინანტური ფორმა აგრესიაა, ამ პლატფორმაზე წახალისებულები არიან ისეთი აქტივისტები, ვინც ყველაზე მეტად არიან ამ მიმართულებით დახელოვნებულები. ფეისბუქის ტოქსიკურ დებატებში, სადაც „ბულინგი“ ნორმალიზებული და ზოგჯერ წახალისებულია, არც თუ ისე იშვიათად „იმარჯვებენ“ ისეთები, ვინც უფრო მეტად ტოქსიკურები არიან. ამის გამო, ზოგჯერ ისეთი ადამიანებიც კი, რომლებიც რეალურ ცხოვრებაში, არ გამოირჩევიან აგრესიით, ფეისბუქზე ცდილობენ მოირგონ დაუნდობელი და უცენზურო მოპაექრისა და მჩაგვრელის იმიჯი.

ამასწინათ, მეგობრებთან ერთად ვცდილობდი გამეხსენებინა ადამიანები, რომლებიც რეალურ ცხოვრებაში საკმაოდ მშვიდობიანები და კონსტრუქციულები არიან, ფეისბუქზე კი სრულიად საპირისპიროდ იქცევიან. ჩემდა გასაკვირად, ასეთი არაერთი ჩამოვთვალეთ. შემდეგ დავფიქრდი მიზეზებზე, თუ რატომ იქცევიან ეს ადამიანები ასე და იმ დასკვნამდე მივედი, რომ არა მხოლოდ ქართული პოლიტიკა, არამედ ფეისბუქზე არსებული ტოქსიკური გარემოც ბევრ მომხმარებელს სწორედ აგრესიული ქცევისკენ უბიძგებს.

დაბოლოს, აღსანიშნავია, რომ პოლარიზაციას ამძაფრებს ფეისბუქის “მოწონებების“ სისტემა და ალგორითმები, რომლებიც პოპულარულ და პოტენციურად საინტერესო პოსტებს ანიჭებს უპირატესობას. პოპულარული აზრი ყოველთვის სწორი აზრი არ არის. რაციონალური დებატების ყველაზე დიდი თეორეტიკოსები, დაწყებული ჯონ სტიუარტ მილიდან და დამთავრებული იურგენ ჰაბერმასით, სწორედ იმაზე მიანიშნებენ, რომ სიმართლე ზოგ შემთხვევაში რთული მოსასმენია და მის გასახმოვანებლად საჭიროა არსებობდეს გავლენებისგან თავისუფალი საჯარო სივრცე.

არაპოპულარული აზრი, თავისთავად, ბევრად ნაკლებ „მოწონებასა“ და „გაზიარებას“ იმსახურებს, ვიდრე პოპულარული (თუნდაც ეს უკანასკნელი შეთქმულების თეორია იყოს) და შესაბამისად, რიგით მომხმარებელს ის ნაკლებად ხვდება თვალში. რაც უფრო ნაკლებ არაპოპულარულ აზრს მოისმენს მომხმარებელი, ბუნებრივია, ის უფრო მეტად გაიმყარებს იმ წარმოდგენებს, რომლებიც მისი „ბაბლისთვის“ მისაღებია. ეს კი პოლარიზაციას, რა თქმა უნდა, უფრო მეტად გაამძაფრებს.

გარდა ამისა, ფეისბუქი (და მასზე უფრო მეტად ტვიტერი, რომელსაც საქართველოში მასობრივად არ იყენებენ) თავისი ფორმატიდან და ალგორითმებით გამომდინარე, ახალისებს ისეთ მოსაზრებებს, რომლებიც ნიუანსური არ არის. ხშირად ეს არის პათეტიკური პოსტები, რომლებიც ანალიტიკისგან თითქმის მთლიანად დაცლილია ან ხუმრობები, რომლებიც, როგორც თითქმის ყველანაირი იუმორი, რაღაც ტიპის გაზვიადებებს ეყრდნობა (იუმორის ამ თვისების წინააღმდეგი არ ვარ, უმალ პირიქით). სერიოზული დისკუსიები ქართულ ფეისბუქზე იშვიათია და როგორც წესი, მომხმარებლების დიდი ნაწილი თვლის, რომ ასეთი განსჯების ადგილი სოციალურ ქსელში არც არის.

ზემოთჩამოთვლილი ფაქტორების კომბინაციით, ვიღებთ ქართულ ფეისბუქს, რომელიც ერთგვარი მედია-საბერველია, რომლითაც მომხმარებლები, თავისდა უნებურად, უფრო მეტად აღვივებენ პოლარიზაციას. რთული სათქმელია, რა შეიძლება იყოს აქედან პრაქტიკული გამოსავალი. თუმცა იმაში დარწმუნებული ვარ, რომ ფეისბუქის მავნე ეფექტების გააზრება და ამ თემაზე ღია დისკუსია გამოსავლის პოვნაში დაგვეხმარება.

რაში ცდება ილონ მასკი: ტვიტერი ქალაქის ვირტუალური მოედანი არ არის.

მას, შემდეგ, რაც ტვიტერი მსოფლიოში ყველაზე მდიდარმა ადამიანმა, ილონ მასკმა შეიძინა, ამ კომპანიის თავს ბევრი რამ ხდება:

• მასკი გეგმავს, რომ ტვიტერი ბანკად გადააქციოს.

• მენეჯმენტის ცვლილების ფონზე, კომპანიიდან ბევრი თანამშრომელი გაუშვეს და ზოგიც თავისი ნებით წავიდა;

•  კომპანიის ახალმა მფლობელმა მიანიშნა, რომ შეიძლება ტვიტერი ვერ გაუმკლავდეს ფინანსურ გამოწვევებს და უახლოეს მომავალში, გაკოტრდეს;

•  ტვიტერზე დაბლოკილი აშშ-ს პრეზიდენტი დონალდ ტრამპი კომპანიას სასამართლოში უჩივის და სარჩელში საკუთარ თავს გალილეო გალილეის ადარებს;

მოკლედ, მსოფლიოში ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარული სოციალური ქსელის მომავალი ამ ეტაპზე გაურკვეველი და ბუნდოვანია. ამ ფონზე, სამსჯელო და საკამათო ბევრი რამეა.

ამ სტატიაში მინდა, რომ ტვიტერის წინაშე მდგარ ერთ-ერთ მთავარ პოლიტიკურ პრობლემაზე გავამახვილო ყურადღება. ეს პრობლემა უკავშირდება სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების იმ ინტერპრეტაციას, რომელსაც ტვიტერის ახალი მფლობელი იზიარებს.

ილონ მასკი საკუთარ თავს „სიტყვის თავისუფლების აბსოლუტისტს“ უწოდებს. მას სჯერა, რომ ადამიანებს საკუთარი მოსაზრებების გამოხატვის თითქმის შეუზღუდავი უფლება უნდა ჰქონდეთ.

ამ სტატიაში მინდა ვაჩვენო, რომ ტვიტერთან და სხვა სოციალურ ქსელებთან მიმართებაში „სიტყვის თავისუფლების აბსოლუტიზმი“ ლოგიკურად გაუმართავი შეხედულებაა.

იმის უკეთ გასაგებად, თუ რა დგას „სიტყვის თავისუფლების აბსოლუტიზმის“ უკან და რაში მდგომარეობს მისი მთავარი პრობლემა, მასკის ძველი „ტვიტი“ გამოგვადგება. 2022 წლის მარტში მასკმა ტვიტერზე შემდეგი კითხვა დასვა: „იქიდან გამომდინარე, რომ ტვიტერი ახლა, დეფაქტოდ, ქალაქის საჯარო მოედანია, სიტყვის თავისუფლების პრინციპების დარღვევა დემოკრატიისთვის ძირის გამოთხრას უდრის. როგორ ფიქრობთ, რა შეიძლება, რომ გაკეთდეს?“

ტვიტერთან მიმართებაში „სიტყვის თავისუფლების აბსოლუტიზმის“ მთავარი ჩავარდნა სწორედ მასკის ამ ტვიტში ჩანს. საქმე ისაა, რომ სოციალური ქსელები და მათ შორის, ტვიტერი ვირტუალურ ქალაქის მოედნებად ვერ ჩაითვლებიან, იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ ისინი კერძო კომპანიებია, რომლებიც ნაწილობრივ მაინც, პასუხისმგებლად შეიძლება ჩაითვალონ იმაზე, რასაც ავრცელებენ.

აშშ-ში ეს დებატები მჭიდროდ არის დაკავშირებული „კომუნიკაციის მართებულობის აქტთან“, რომელიც სოციალურ ქსელებს სწორედ საჯარო მოედნებად აღიქვამს. თუმცა ბოლო დროს, ეს ანალოგია წამყვანმა პოლიტიკურმა ლიდერებმა ეჭვის ქვეშ დააყენეს.

მაგალითად, აშშ-ს პრეზიდენტმა ბაიდენმა რამდენჯერმე მოუწოდა კონგრესს, შეიტანონ „კომუნიკაციის მართებულობის აქტში“ ცვლილებები და ინტერნეტ პლატფორმებს დააკისრონ პასუხისმგებლობა იმ ინფორმაციაზე, რასაც მომხმარებლები მათი მეშვეობით ავრცებენ.

ამერიკელი დემოკრატებისთვის წამყვანი პრიორიტეტი ცრუ ინფორმაციასთან და სიძულვილის ენასთან ბრძოლაა, კონსერვატორებს კი, განსხვავებული პოლიტიკური შეხედულებების საფუძველზე, მომხმარებელთა დისკრიმინაციის გაუქმება უფრო აინტერესებთ (მათს ნაწილს სჯერა, რომ სოციალური ქსელები ტენდენციურები არიან და კონსერვატორულ შეხედულებებზე ცენზურას აწესებენ).

მთავარი განსხვავება სოციალურ ქსელებსა და ქალაქის მოედანს შორის ის არის, რომ ქალაქის მოედანი, სოციალური ქსელისგან განსხვავებით, არ ერევა იქ გაკეთებული განცხადებების შინაარსში. მაგალითად, ვიღაცას შეუძლია, რომ ქალაქის მოედანზე გავიდეს და ღიად რასისტული შეხედულებები გამოთქვას. ამაზე პასუხისმგებლობა (რა თქმა უნდა, იმ შემთხვევაში, თუკი მოცემულ იურისდიქციაში სიძულვილის ენის წინააღმდეგ მიმართული კანონები არსებობს) დაეკისრება აღნიშნულ პიროვნებას და არა „ქალაქის მოედანს“ ან მის მფლობელს (როგორც წესი, მუნიციპალიტეტს).

ქალაქის მოედნისგან განსხვავებით, სოციალური ქსელი, გარკვეული აზრით, მედიაა, რომელიც ხელოვნურად არის შექმნილი (როგორც რადიო ან ტელევიზია), კომპლექსური ალგორითმებით მუშაობს და კონკრეტულ კერძო ან საჯარო ორგანიზაციას ეკუთვნის.

ამასთან ერთად, სოციალური ქსელები მომხმარებლების პირად ინფორმაციას ფლობენ და ინახავენ და, როგორც წესი, კომერციულ მოგებაზე არიან ორიენტირებულები. შესაბამისად, მათ სხვა სახის რეგულაციები უნდა მიემათებოდეს, ვიდრე ქალაქის საჯარო მოედანს, რომელიც თვისებრივად განსხვავებული, ხელოვნურად შექმნილი გავლენებისგან და ბარიერებისგან მეტნაკლებად თავისუფალი სივრცეა.

ბოლო პერიოდში, ევროკავშირი სწორედ მასკის საპირისპირო შეხედულებისკენ იხრება. 2022 ევროპარლამენტმა მიიღო „ციფრული სერვისების აქტი“ და „ციფრული ბაზრის აქტი“

 ორივე შემთხვევაში, ევროკავშირმა ჩათვალა, რომ სოციალური ქსელები არ არიან, უბრალოდ, „ქალაქის მოედნები“, არამედ ისინი წარმოადგენენ კერძო პლატფორმებს, რომლებიც, ნაწილობრივ მაინც უნდა იღებდნენ თავიანთ თავზე პასუხისმგებლობას იმაზე, რაც მათი მეშვეობით ვრცელდება (და ასევე, იმ მავნე გავლენებზეც, რაც შესაძლოა ჰქონდეთ მომხმარებლებზე).

ვფიქრობ, რომ ევროკავშირის მიდგომა, მასკის მიდგომისგან განსხვავებით, არამხოლოდ მეტად გამართულია ლოგიკურად, არამედ, ის მეტად რეალისტურიც არის და პასუხობს თანამედროვე ინტერნეტ სივრცის გამოწვევებს.

ასევე, სავარაუდოა, რომ რაც უფრო აშკარა გახდება სოციალური ქსელების მავნე გავლენები, მით უფრო მეტ იურისდიქციაზე გავრცელდება აღნიშნული მიდგომა. იქამდე, შეგვიძლია მასკის „აბსოლუტიზმის“ ექსპერიმენტს დავაკვირდეთ და მომავალში მისგან სასარგებლო დასკვნები გამოვიტანოთ.