22 მაისს 7 თვის შვილის განზრახ მკვლელობის ბრალდებით არასრულწლოვანი დააკავეს. მალევე შინაგან საქმეთა სამინისტრომ გაავრცელა განცხადება, რომ ბრალდებული დანაშაულს აღიარებდა. თუმცა, მეორე დღეს, 23 მაისს მდგომარეობა შეიცვალა. ბრალდებულის ადვოკატმა განაცხადა, რომ არასრულწლოვანი დუმილის უფლებას იყენებს, რაც არ ნიშნავს იმას, რომ იგი დანაშაულს აღიარებს.

აღაიანში მომხდარი ტრაგედია ორი დღის განმავლობაში მაუწყებლების და ონლაინ მედიის მთავარი თემა იყო. ზოგიერთმა გამოცემამ 22 მაისს დღის განმავლობაში ამბის გაშუქებას 15-ზე მეტი ახალი ამბავი მიუძღვნა. მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლოს ოფიციალური ვერდიქტის გამოცხადებამდე, ბრალდებულს უდანაშაულობის პრეზუმფცია იცავს, მედიამ ამბის სენსაციურ ჭრილში გაშუქებით, არასრულწლოვნის იდენტიფიცირებით და არასაჭირო, პირადი ცხოვრების დეტალების გასაჯაროვებით, სასამართლოს განაჩენის დადგომამდე, ბრალდებული ერთადერთ დამნაშავედ შერაცხა.

მომხდარის გაშუქება

თავდაპირველად, ცნობილი გახდა, რომ ტრაგედია კასპის რაიონის სოფელ აღაიანში მოხდა და ბრალდებული მშობელი 16 წლის იყო. მოგვიანებით კი მედია ალაპარაკდა დანაშაულის ჩადენის სავარაუდო მოტივებზე.

ჟურნალისტები მომხდარის მიზეზს ეძებდნენ მეზობლებთან, ოჯახის ახლობლებთან და მათზე დაყრდნობით ნელ-ნელა ამჟღავნებდნენ პირადი ცხოვრების ისეთ დეტალებს, რასაც არანაირი კავშირში არ ჰქონდა მომხდართან. მძიმე ემოციურ მდგომარეობაში მყოფი ადამიანების კომენტარებს, ვარაუდებს, შეფასებებს, დადასტურებულ ფაქტად სთავაზობდნენ მკითხველს.

მედიამ არ შეაფასა ის რისკი, რასაც ბრალდებულის შესახებ მსგავსი ინფორმაციების გავრცელება გამოიწვევდა. ღვივდებოდა საზოგადოების ინტერესი მომხდარის მიმართ, მედია კი ნაბიჯ-ნაბიჯ, ირიბად ახდენდა არასრულწლოვნის იდენტიფიცირებას. შედეგად, კმაყოფილდებოდა საზოგადოების ცნობისმოყვარეობა და არა საზოგადოებრივი ინტერესი.

ბრალდებული არასრულწლოვნის იდენტიფიცირება

ეთიკური ჟურნალისტიკის სახელმძღვანელოები ხაზგასმით მიუთითებენ მედიებს, რომ მსგავსი საკითხების გაშუქებისას განსაკუთრებული სიფრთხილე მართებთ და დაუშვებელია კრიმინალურ ისტორიებში მონაწილე, დაზარალებული, ბრალდებული და მსჯავრდებული არასრულწლოვნის იდენტიფიცირება.

მიუხედავად იმისა, რომ მთელი დღის განმავლობაში სხვადასხვა ფორმით, ირიბად ხდებოდა არასრულწლოვნის იდენტიფიცირება, პირველ დღეს ფართო აუდიტორიისთვის მაინც უცნობი იყო ბრალდებულის სახელი და გვარი. მომხდარის გასაჯაროვებიდან დაახლოებით 15 საათის შემდეგ კი, ერთ-ერთმა გამოცემამ ცალკე ახალ ამბად დაწერა და მკითხველს „ექსკლუზიურად“ აცნობა 7 თვის ბავშვის მკვლელობაში ბრალდებულის სახელი და გვარი. მოხდა არასრულწლოვნის პირდაპირი იდენტიფიცირება.

ონლაინ გამოცემების ნაწილმა მომხდარიდან მალევე ბრალდებულის ფოტოები გამოაქვეყნა და აჩვენა საზოგადოებას მისი სახე.

საზოგადოებრივი ინტერესი თუ საზოგადოებრივი ცნობისმოყვარეობა

გამოცემების ნაწილმა მომხდარის გაშუქებისას, პრობლემის ჩვენების ნაცვლად პირველ რიგში „დამნაშავე დედის“ ძიება დაიწყო. მკითხველის ყურადღების მიქცევას გამოცემები არასრულწლოვნის ფოტოების გასაჯაროებით და სენსაციური სათაურებით ცდილობდნენ. გარდაცვლილის ახლობლების ემოციურ ფონზე გაკეთებულ კომენტარებსა და არასრულწლოვნის მიმართ გაჟღერებულ ყველაზე მძიმე ბრალდებებს სათაურში ციტირებდნენ და თითოეულის კომენტარს ახალ ამბად სთავაზობდნენ მკითხველს.

მედიასაშუალებების ნაწილის მთავარი აქცენტი არ ყოფილა არასრულწლოვნის ქორწინებასა თუ პოსტნატალურ პრობლემაზე მსჯელობა, არ განუხილავთ, რას შეიძლება მიყვანა არასრულწლოვანი ამ ქმედებამდე, არ უმსჯელია ხომ არ არის ბრალდებული თავადაც მსხვერპლი. ამის ნაცვლად ისინი ფოკუსს აკეთებდნენ იმაზე, თუ რას ამბობდა გარდაცვლილი ბავშვის ბაბუა, მამიდა და რა ვერსიები ჰქონდა სამეზობლოს… შედეგად, დაუდასტურებელი ინფორმაცია და ბრალდებულის პირადი ცხოვრების არასაჭირო დეტალები ვირუსულად გავრცელდა სოციალურ ქსელში, რასაც საზოგადოების აგრესია და სიძულვილის ენის შემცველი, სექსისტური დისკუსია მოჰყვა.

„ბრალდებულის შესახებ ინფორმაციის გავრცელებამ შეიძლება გამოიწვიოს აგრესია საზოგადოებაში როგორც მის, ისე მისი ახლობლების მიმართ. შესაბამისად, მედიას უნდა ესმოდეს ის რისკი, რასაც რასაც ბრალდებულის შესახებ ინფორმაციის გავრცელება გამოიწვევს“ - ვკითხულობთ კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში.

როგორ უნდა გააშუქოს მედიამ მსგავსი შემთხვევები

ეთიკური ჟურნალისტიკის მიხედვით, მსგავსი მძიმე საკითხების გაშუქებისას, მედია უნდა ფოკუსირდეს არა კონკრეტულ შემთხვევაზე, არამედ პრობლემაზე ფართო კონტექსტში. ქარტიის მიერ შემუშავებული სახელმძღვანელო წესები კი მიუთითებს მედიებს, რომ უბედური შემთხვევების, ტრაგედიების, ძალადობის გაშუქებისას უნდა მოხდეს ბალანსის დაცვა საზოგადოებრივ ინტერესსა და ეთიკურ გაშუქებას შორის.

„როდესაც საქმის გარემოებები რთულია, საჯარო ინტერესი კი მაღალი, ამბის მეორეხარისხოვანი დეტალების გაშუქების ვნება ქმნის რეალურ საფრთხეს შეიქმნას ბრალდებულების და მათი ახლობლების „დევნის“ პრეცენდენტი, რისი თავიდან აცილებაც შეიძლება მხოლოდ ძირითადი, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი, გადამოწმებული ფაქტების გაშუქებით, რაც ამცირებს სპეკულაციებისა და საზოგადოებაში მცდარი შეხედულებების შექმნის საშიშროებას.“ - ვკითხულობთ კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში.

ამავე სახელმძღვანელოს მიხედვით, კრიმინალური ფაქტის გაშუქების დროს, ეთიკის სტანდარტების დარღვევის უფრო დიდ რისკი არსებობს ახალი ამბების მომზადებისას. განსაკუთრებით საფრთხილოა კრიმინალური შემთხვევის ახალ ამბად გაშუქება, როდესაც საქმე ეხება არასრულწლოვანს.

„როდესაც ფაქტი ახალი მომხდარია, ემოციური ფონი გამძაფრებულია და ხშირად ჟურნალისტები მისი ზეგავლენის ქვეშ ექცვიან. ჟურნალისტი უნდა შეეცადოს, შეინარჩუნოს ნეიტრალურ ტონი და არ მოექცეს ამბის მონაწილეთა ემოციური გავლენის ქვეშ.“

რაც შეეხება პირადი ცხოვრების დეტალების გასაჯაროების საკითხს, ჟურნალისტის მიერ პირის პირად ცხოვრებაში შეჭრა გამართლებულია მხოლოდ მაშინ, როდესაც მოპოვებული ინფორმაციის მიმართ არსებობს საჯარო ინტერესი. ამასთანავე, მედია უნდა დაფიქრდეს, რა უარყოფითი შედეგები შეიძლება მოჰყვეს პირის პირად ცხოვრებაზე ინფორმაციის გამოქვეყნებას და დეტალების გასაჯაროებით დაკმაყოფილებული საჯარო ინტერესი გადაწონის თუ არა მისთვის მიყენებულ ზიანს. უნდა გაიაზროს, პირადი ცხოვრების შესახებ ინფორმაციის გავრცელება ხომ არ გამოიწვევს პირის სტიგმატიზებას, თემიდან გარიყვას, დისკრიმინაციას.

22 მაისს მედიის საშუალებით გავრცელდა ინფორმაცია, რომ კასპის რაიონში 16 წლის არასრულწლოვანი დედა 7 თვის შვილის გაგუდვის გამო დააკავეს. ამბავი დღის მთავარი თემაა როგორც მაუწყებლებისთვის, ისე ონლაინ გამოცემებისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ მომხდარიდან მხოლოდ რამდენიმე საათია გასული, სხვადასხვა ონლაინ გამოცემების გვერდებზე და სოციალურ ქსელში ვირუსულად ვრცელდება არასრულწლოვნის ფოტოები, დაუდასტურებელი ინფორმაცია დანაშაულის ჩადენის მოტივზე და პირადი ცხოვრების დეტალები, რომელიც კავშირში არ არის მომხდართან.

ეთიკური ჟურნალისტიკის სახელმძღვანელო წესების მიხედვით, ასეთ დროს მნიშვნელოვანი აქცენტი უნდა გაკეთდეს პრობლემაზე, იმ გარემოებებზე, რაც ასეთ ტრაგედიას იწვევს და ნაკლებად ფოკუსირდეს მედია კონკრეტულ პირთა პირად ცხოვრებაზე.

ბავშვთა საკითხების გაშუქების წესების მიხედვით დაუშვებელია ბრალდებული არასრულწლოვნის იდენტიფიცირება. აქ იგულისხმება ვინაობის როგორც პირდაპირ, ისე ირიბად გამჟღავნება. გარდა ამისა, მედიამ თავი უნდა შეიკავოს დაზარალებულის, ბრალდებულის და შემთხვევასთან დაკავშირებული სხვა პირთა ცხოვრებიდან ისეთი დეტალების გასაჯაროვებისგან, რომელიც საქმესთან კავშირში არ არის.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის  პირადი ცხოვრების გაშუქების სახელმძღვანელო წესების თანახმად,  მნიშვნელოვანია ჟურნალისტმა გაანალიზოს:

• ამ დეტალების გარეშე შეძლებთ თუ არა პრობლემის სრულყოფილად წარმოჩენა?
• რა დამატებით ინფორმაციას იძლევა მასალა?
• რა ზიანს მიიღებს პირი მისი პირადი ინფორმაციის გამოქვეყნებით?
• გამოქვეყნებით დაკმაყოფილებული საჯარო ინტერესი გადაწონის თუ არა პირისთვის მიყენებულ ზიანს?
• რა ალტერნატიული ხერხები არსებობს ამბის გასაშუქებლად?

ამავე რეკომენდაციების თანახმად, მსგავსი საკითხების გაშუქებისას, მედიამ უნდა გაითვალისწინოს მოსალოდნელი საფრთხე, უარყოფითი შედეგები და ამბის გაშუქებამდე, დაფიქრდეს, რა ზიანის მომტანი შესაძლოა იყოს მსგავსი დეტალების გასაჯაროება.

გარდა ამისა, როდესაც არსებობს მძიმე ემოციური ფონი დაუდასტურებელი ინფორმაციის გავრცელება განსაკუთრებით რისკის შემცველია. ეს ხელს უწყობს სპეკულაციებს და შეცდომაში შეჰყავს საზოგადოება.

15 მაისს ქარელში 16 წლის მოზარდი სავარაუდოდ, სუიციდის შედეგად გარდაიცვალა. აღნიშნული შემთხვევა მალევე მოექცა ონლაინმედიის ფოკუსში. გამოცემების ნაწილმა ამბავი სენსაციურ ჭრილში გააშუქა, გამოაქვეყნა გარდაცვლილის ფოტოები, მკითხველს მოუყვა სუიციდის სავარაუდო მიზეზი, მეთოდი და სხვა არასაჭირო დეტალები.

15-17 მაისის პერიოდში ამბავი სენსაციურად გააშუქეს გვერდებმა: primetime.ge, cyc.ge, dianews.ge, resonancedaily.com, sarkenews.ge, progressnews.ge, presa.ge, kvira.ge, paqtebi.ge, mshoblebi.ge. თითოეულ მასალაში ამბის მთავარი ფოკუსი არა პრობლემის გაშუქება, არამედ კონკრეტული ტრაგედიის სენსაციურობა იყო. გამოცემები მყვირალა სათაურებით ცდილობდნენ მკითხველის ყურადღების მიქცევას.

სუიციდის შემთხვევების გაშუქება განსაკუთრებით საფრთხილოა მაშინ, როდესაც საქმე არასრულწლოვანს ეხება. სუიციდის გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში აღნიშნულია, რომ ისეთი სენსიტიური თემის გაშუქებისას, როგორიც სუიციდია, მნიშვნელოვანია არა კონკრეტულ შემთხვევაზე, არამედ ზოგადად პრობლემაზე ფოკუსირება.

ეთიკის ქარტიის სახელმძღვანელო ხაზგასმით მიუთითებს მედიებს, რომ მოერიდონ სუიციდის რომანტიზებას, შემთხვევის ერთ მარტივ მიზეზამდე დაყვანას, გარდაცვლილის ფოტოების და არასაჭირო დეტალების გასაჯაროებას. ქარტიის რეკომენდაციით, მედიამ უნდა შესთავაზოს აუდიტორიას ინფორმაცია იმ სერვისების შესახებ, რომელიც მძიმე მდგომარეობაში მყოფ ადამიანებს და სუიციდის მსხვერპლთა ოჯახის წევრებს ეხმარება.

საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს დირექტორის არჩევა მრჩეველთა საბჭოს 9 კანდიდატიდან მოუწევს.   მაუწყებლის ცნობით, კონკურსში მონაწილეობენ:

• თორნიკე მჟავანაძე - აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საარჩევნო კომისიის (უსკო) წევრი. მისი სახელი აჭარის ტელევიზიასთან დაკავშირებით ჯერ კიდევ მაშინ გაჟღერდა, ვიდრე მოქმედ დირექტორს, ნათია კაპანაძეს მრჩეველთა საბჭო თანამდებობიდან გადააყენებდა. მაშინ "ბათუმელები" წერდა, რომ სწორედ თორნიკე მჟავანაძის არჩევა იგეგმება. ის კანდიდატად მართლაც დარეგისტრირდა. 
  
• ნათია ზოიძე - ის ასრულებს ამჟამად აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს დირექტორის მოვალეობას, რადგანაც ნათია კაპანაძისთვის უნდობლობის გამოცხადებმდე ცოტა ხნით ადრე სწორედ ის დაინიშნა დირექტორის მოადგილედ. მანამდე ნათია ზოიძე "საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს" ბათუმის ოფისში მუშაობდა.
• გიორგი კოხრეიძე - იყო საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს წევრი. ამ პოზიციაზე ის სწორედ აჭარის უმაღლესი საბჭოს კვოტით იყო წარდგენილი.
• ირმა ზოიძე - ბათუმში მოქმედი საგამოძიებო სტუდია "REC-ის" ჟურნალისტი
• მერაბ წულუკიძე - საზოგადოებრივი მაუწყებლის კორესპონდენტი აჭარის რეგიონში
• ბაჩო გურაბანიძე - საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიის გადაცემა "დილის ტალღის" ხელმძღვანელი
• გიორგი წულაია - საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ყოფილი თანამშრომელი
• ბაჩუკი ჩხეიძე - იყო აჭარის მთავრობის თავმჯდომარის, ლევან ვარშალომიძის მრჩეველი, თანამდებობიდან გადადგომის შემდეგ კი "ქართულ ოცნებას" შეუერთდა. 2018 წელს ის მონაწილეობდა აჭარის საზოგადოებრივი მაუწყებლის მრჩეველთა საბჭოს წევრობის კონკურსშიც.ამჟამად საზოგადოება "ბათუმელის" წევრია.
• დავით ჩხარტიშვილი - ბათუმის მერიის მუნიციპალური სერვისების სააგენტოს თანამშრომელი

საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს დირექტორის თანამდებობაზე კონკურსი მას შემდეგ გამოცხადდა, რაც მრჩეველთა საბჭომ მოქმედი დირექტორი იმპიჩმენტის წესით გაუშვა უფლებამოსილების ვადის ამოწყრვამდე 6 თვით ადრე. სამოქალაქო საზოგადოების ნაწილი მიიჩნევდა, რომ საბჭოს გადაწყვეტილება იყო დაუსაბუთებელი და შეფასდა როგორც ამ მაუწყებლის დამოუკიდებელი სარედაქციო პოლიტიკის წინააღმდეგ გადადგმული ნაბიჯი, ვინაიდან ნათია კაპანაძის დირექტორობის პერიოდში აჭარის საზოგადოებრივი მაუწყებელი არაერთ ადგილობრივ და საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ მომზადებულ ანგარიშში დადებით კონტექსტში მოხვდა. ნათია კაპანაძის მხარდამჭერი განცხადებები გააკეტეს ევროკავშირის, ამერიკის შეერთებული შტატების საელჩოს, ეუთოს წარმომადგენლებმა. მიუხედავად ამისა, მრჩეველთა საბჭომ უნდობლობა მას მაინც გამოუცხადა. ნათია კაპანაძემ ეს გადაწყვეტილება სასამართლოში გაასაჩივრა და მისი იმპიჩმენტის შემდეგ გამოცხადებული კონკურსის შეჩერება ითხოვა. თუმცა, სასამართლომ ეს მოთხოვნა არ დაუკმაყოფილა. შედეგად ახალი დირექტორის შესარჩევი კონკურსი გაგრძელდა და 24 მაისს ამოიწურა განაცხადების მიღების ვადა.



სამი დღის ვადაში მრჩეველთა საბჭო გაეცნობა კანდიდატთა დოკუმენტაციას, რის შემდეგაც დაინიშნება გასაუბრება თითოეულ მათგანთან. მრჩეველთა საბჭო ამის შემდეგ გააკეთებს არჩევანს და ახალ დირექტორს დანიშნავს.

“არ შეგეშინდეს, მაგრამ აიძულე სხვები, რომ ეშინოდეთ”, - ამბობდა ამერიკელი გამომძიებელი ჟურნალისტი და პულცერის ჯილდოს მფლობელი სეიმურ მაირონი.

მსოფლიო საგამოძიებო ჟურნალისტიკას მრავალწლიანი ისტორია აქვს. ამ მიმართულების წყალობით საზოგადოებამ არაერთი მნიშნველოვანი დამალული და გასაიდუმლოებული ფაქტისა თუ მოვლენის შესახებ შეიტყო. გამომძიებელი ჟურნალისტების ნაშრომებმა ბევრი მაღალჩინოსანი, მათ შორის, პრეზიდენტებიც ამხილა. ჟურნალისტიკის ამ მიმართულებამ ფეხის მოკიდება დამოუკიდებელი საქართველოს ტელერეალობაშიც სცადა, თუმცა, მალევე საგამოძიებო პროდუქტი მთავარი მაუწყებლების ეკრანებიდან გაქრა, პატარა სტუდიებში გადაინაცვლა და შესაბამისი გავლენა და მასშტაბები დაკარგა. საგამოძიებო სტუდია “მონიტორის” მიერ მომზადებულმა ფილმებმაც ნაციონალური მაუწყებლის, “რუსთავი 2-ის” ეთერში გასვლა მხოლოდ რადიო “თავისუფლებასთან” თანამშრომლობის დაწყების შემდეგ შეძლო.

სწორედ “მონიტორის” ჟურნალისტ, გიორგი მგელაძეს ესაუბრა “მედიაჩეკერი” იმ პრობლემებზე, რომლის წინაშეც საქართველოში საგამოძიებო ჟურნალსტიკა დგას. ის წლებია ჟურნალისტურ გამოძიებებს ატარებს, რისთვისაც არაერთი პრიზი აქვს მიღებული.

- რა მნიშვნელობა აქვს საგამოძიებო ჟურნალისტიკას და რა წვლილი შეაქვს მას ქვეყნის დემოკრატიულ განვითარებაში, განსაკუთრებით ისეთ განვითარებად ქვეყნებში, სადაც კორუფციის მაღალი რისკები კვლავ არსებობს?

- ზოგადად საგამოძიებო ჟურნალისტიკა ჟურნალისტიკის სხვა მიმართულებისგან განსხვავებით, უფრო მეტ დეტალს, მრავლისმომცველ და სიღრმისეულ ინფორმაციას სთავაზობს აუდიტორიას. დეტალურად მოთხრობილი ამბები კი უფრო დიდხანს ახსოვს მაყურებელსა და მსმენელს. ჟურნალისტის მთავარი ფუნქცია ხელისუფლების მეთვალყურეობაა, ამიტომ ყოველდღიურ რეჟიმში, ახალი ამბების ჟურნალისტს შეიძლება ბევრი რამ გამორჩეს. მაგალითად, პოლიტიკოსმა დღეს შეიძლება ერთი დაპირება გასცეს, ხვალ მეორე, ზეგ მესამე, მაგრამ პირველი დაპირება შეასრულა თუ არა, ამაზე თვალყურის მიდევნება ახალი ამბების ჟურნალისტს მისი დროს, რესურსის და სხვა გარემოებების გათვალისწინებით შესაძლოა, გაუჭირდეს. გამომძებელ ჟურნალისტებს კი დროსა და რესურსის თვალსაზრისით ამა თუ იმ თემის სიღრმისეულად მოკვლევის მეტი ფუფუნება გვაქვს.

ჩვენნაირ ქვეყანაში საგამოძიებო ჟურნალისტიკა მხილების კარგი საშუალებაა. ბოლო ოცი წელია ჩემი გამოძიებების თემატიკა არ იცვლება - ნეპოტიზმი, კორუფცია და ა.შ. არის მთავარი ინტერესსის საგანი. ჩვენ მუდმივად ვეძებთ ხელისფულების ნაკლოვანებებს, რომლის შესახებაც საზოგადოებას საშუალებას ვაძლევთ ჰქონდეს ობიექტური და სრულყოფილი ინფორმაცია. ეს კი, თავის მხრივ, ამ ნაკლოვანებებზე რეაგირებას აადვილებს, რაც საჯარო პროტესტსა თუ სხვადასხვა აქტივობაში გამოიხატება. ყველაზე მნიშვნელოვანი კი მაინც ისაა, რომ ეს საარჩევნო ყუთთან ინფორმირებული ამომრჩევლის მისვლას უწყობს ხელს. კარგად ინფორმმირებული ამომრჩეველი უკეთეს არჩევანს აკეთებს. მგონია, რომ მიზანი, რომელსაც საგამოძებო პროდუქტი ემსახურება, სწორედ ეს არის.

- რა არის ის მთავარი პრობლემები, რომელსაც დღეს გამომძიებელი ჟურნალისტიები ყოველდღიური საქმიანობის პროცესში აწყდებიან?

- პირველი ეს არის საჯარო უწყებებიდან ოფიციალური კომენტარების მიღების პრობლემა. მაგალითად, თუკი ჩვენ ვიცით, რომ ახალი ამბების კეთების შემთხვევში თითქმის ნებისმიერი მინისტრის ან მისი მოადგილის კომენტარის მოპოვება პრობლემა არ არის, “მონიტორის” მაგალითზე გეტყვით, რომ გვიწევს რამდენიმე კვირით ადრე წერილების, კითხვების გაგზავნა და ბოლოს მინისტრის ან მისი მოადგილის ნაცვლად შესაძლოა, უბრალოდ რომელიმე სამსახურის ხელმძღვანელი ჩაგვაწერინონ, რომელიც პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებზე პასუხისმგებლობას ვერ იღებს. ამით კი ჩვენ ინფორმაციას სრულყოფილება და ყოველმხრივობა აკლდება.

კვლავ პრობლემად რჩება საჯარო ონფორმაციის მოპოვება. კანონი თითქმის ყველა შემთხვევაში ამბობს, რომ ინფორმაცია უნდა გაიცეს დაუყოვნებლივ, რაც ხშირად ირღვევა. მაგალითად, ამ მომენტისთვის ვაკეთებთ გამოძიებას და ერთ-ერთ სახელმწიფო კომპანიას საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნაზე წერილი დაახლოებით ერთი თვის წინ გავუგზავნეთ, მის ხელმძღვანელს დაახლოებით ერთი კვირის წინ ვესაუბრეთ, რომელიც ამბობს, რომ ინფორმაციას მოიკითხავს და ა.შ. თუმცა, ფაქტია, რომ ჩვენ ვაკეთებთ ფილმს, რომელიც რამდენიმე დღეში უნდა გავიდეს და ერთი თვეა იმ საჯარო ინფორმაციას ვერ ვიღებთ, რომელიც გვეკუთვნის.

პრობლემაა სასამართლოში ინფორმაციის მოპოვებაც. იყო დრო, როდესაც სისხლის სამართლის საქმეებს ვეცნობოდით ჟურნალისტები. ეს ხდებოდა შევარდნაძის ხელისუფლების დროს. სააკაშვილის ხელისუფლების დროს განაჩენებს გვაძლევდნენ დაუშტრიხავი სახით. დღეს ამ კუთხით მდგომარეობა გაუარესებულია, სასამართლოს გადაწყვეტილებების მოპოვება პრობლემურია, თითქმის წარმოუდგენელია. მაგალითად, შეიძლება რომელიმე სასამართლო პროცესს დავესწრო, განაჩენი საჯაროდ მოვისმინო, მაგრამ რომ მოვითხოვო, ეს განაჩენი არ მომცენ.

კიდევ ერთი კომპენენტი არის ის, რომ ონლაინ და სოციალური ქსელის განვითარების კვალდაკვალ, ბევრი პლატფორმა გაჩნდა, რომელიც გარკვეულწილად კონკურენციაში შემოდის. თუმცა, ამას ყველაზე ნაკლებ პრობლემურად მივიჩნევ, რადგან ჩვენც თანამედროვე მოთხოვნების შესაბამისად გადაწყობას ვცდილობთ.

- უფრო ზოგადად რომ შევხედოთ საქართველოში საგამოძიებო ჟურნალისტიკის გამოწვევებს, რამდენად არის საფრთხე, რომ ამ ტიპის ჟურნალისტიკამ არსებობა საერთოდ შეწყვიტოს?

- “მონიტორის” მაგალითზე რომ გითხრათ, საგამოძებო ჟურნალისტიკის ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა არსებობისთვის საჭირო ფინანსებია. მთელ მსოფლიოშია ცნობილი, რომ საგამოძიებო ჟურნალისტიკას რაკი ის ბევრ დროს, ენერგიასა და რესურსს მოითხოვს, მეტი ფინანსური საშუალება სჭირდება. დღეს საქართველოში საგამოძიებო ჟურნალისტიკისთვის ფინანსური წყაროების მოძიება ძალიან ძნელია. მაგალითად, “სტუდია მონიტორი” წლიდან-წლამდე ბეწვის ხიდზე გადის იმისთვის, რომ თანამშრომელთა რაოდენობა, ფინანსური რესურსები შეინარჩუნოს და იმის საშუალება ჰქონდეს, რომ რეგიონები მოვიცვას და მათი თემები წამოსწიოს. ყველაფერი ფინანსებთან არის დაკავშირებული, რომელიც შემცირებულია.

- რა არის გამოსავალი?

- მე როგორც ერთ ჟურნალისტს, ამ პრობლემიდან გამოსავლად ყოველთვის საზოგადოებრივი მაუწყებელი მიმაჩნდა, რომელსაც ჩვენი ტიპის ქვეყნისთვის სოლიდური დაფინანსება აქვს და ერთ-ერთი შანსი, რომ დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი საგამოძიებო ჟურნალისტიკა არსებობდეს, ეს სწორედ საზოგადოებრივ მაუწყებელთან ინტეგრირების გზით უნდა ხდებოდეს, თუმცა ვიცით, რომ ასე არ არის.

რაც შეეხება კერძო ტელევიზიებს, ზოგს მსგავსი პროდუქტის ქონის პოლიტიკური ინტერესი არ აქვს, ზოგი ამბობს, რომ მათთვის ეს ფინანსურად ზედმეტად მძიმე ტვირთია. ზოგიერთი ტელევიზია მსგავსი პროდუქტის ე.წ. “ნიუსთან” შეთავსებას ახერხებს, მაგრამ ცალკე აღებული სრულყოფილი საგამოძიებო გადაცემა, არცერთ მაუწყებელს აქვს.

- რატომ ვერ მოხერხდა საზოგადოებრივ მაუწყებლთან საგამოძიებო პროდუქტის ინტეგრირება? ეს არის პოლიტიკურ გადაწყვეტილება, ზეგავლენა, თუ ზოგადად, ამ მიმართულებისადმი ინტერესის ნაკლებობა?

- არ მინდა ვინმემ ისე გაიგოს, თითქოს საზოგადოებრივ მაუწყებელთან კონკრეტულად ჩვენი - “სტუდია მონიტორის” ინტეგრირება უნდა მოხდეს, არა. თვითონ იდეა საზოგადოებრივი მაუწყებლის არის ის, რომ მსგავსი პროდუქტისთვის კონკურსი უნდა გამოცხადდეს, სადაც კონკრეტული პირობები და შესაბამისი სტანდარტები იქნება გაწერილი, როგორც ამას აჭარის ტელევიზია ნათია კაპანაძის დირექტორობის დროს აკეთებდა. ასე უნდა ხდებოდეს, რაც არ ხდება.

მაინც მგონია, რომ ჩვენი ქვეყნის საერთო სურათთან მივდივართ, როდესაც ყველა ხელისუფლებას აქვს ცდუნება, რომ აკონტროლოს მედია. ჩემი დაკვირვებით, საზოგადოებრივი მაუწყებელი ყველა ხელისუფლების დროს ხელისუფლების კონტროლს დაქვემდებარებული იყო და დღესაც ასეა. ამიტომ, იქ, სადაც არის ხელისუფლების კონტროლი, ხელისუფლების თავისუფალი კრიტიკა წარმოდუგენელია. ჩემი აზრით, ის, რომ საზოგადოებრივ მაუწყებელზე არ არსებობს მიუკერძებელი, მაღალი სტანდარტის საგამოძიებო ჟურნალისტიკის გადაცემა, სტაბილური ეთერით და ზუსტი პერიოდულობით, ეს არის ხელისუფლების და ხელისუფლებას დაქვემდებარებული მენეჯმენტის ბრალი და პრობლემა.

- და ბოლოს, ვიცით, რომ სალექციო კურსის ფარგლებში მომავალ საგამოძიებო ჟურნალისტებსაც ამზადებ. რა არის შენი მთავარი რჩევა სტუდენტებისა და ზოგადად იმ ადამიანებისადმი, რომლებსაც პროფესიული საქმიანობის გაგრძელება საგამოძიებო ჟურნალისტიკის მიმართულებით სურთ?

- ერთი წიგნია, რომლის ავტორიც თუ არ ვცდები აკაკი გოგიჩაიშვილია, სადაც ის ამბობს, რომ თუ აირჩევ საგამოძიებო ჟურნალისტიკას, იცოდე, რომ შენ არავის ეყვარები, მათ შორის, არც შენ კოლეგებს, არც ხელისუფლებას, არც ოპოზიციას, ყველას მსგავსად, შენ არასდროს მიგიწვევენ ბანკეტებზე და არც ჯილდოებს მოგცემენ, უბრალოდ ის, რასაც შენ შექმნი ხალხს უფრო მეტად ემახსოვრება, ვიდრე უბრალო ახალი ამბავი.

საგამოძიებო ჟურნალისტიკა ძალიან დიდ შრომასა და მოტივაციაზე დამყარებული საქმიანობაა, ამიტომ, მგონია, რომ ნებისმიერ სტუდენტს, რომელიც გადაწყვეტს, რომ გახდეს გამომძებელი ჟურნალისტი, ძალიან უნდა აინტერესებდეს და ამ ყველაფრისთვის მზად უნდა იყოს. სამწუხაროდ, ასეთი ხალხი ცოტაა. “მონიტორიც” კი მუდმივად ხალხის ძიების პროცესშია.

ამ მიმართულებით ადამიანური რესურსის ნაკლებობა იმითაც არის გამოწვეული, რომ საგამოძიებო ჟურნალისტიკის დიდი სკოლა და დიდი ტრადიცია ჩვენს ქვეყანას ჯერჯერობით არ აქვს.

- მიზეზი ისიც ხომ არ შეიძლება იყოს, რომ ეს მიმართულება ანაზღაურების თვალსაზრისით, ბევრისთვის მომხიბვლელი არ არის ?

- რა თქმა უნდა. თუ სწორად მახსოვს, უნგრელი ტრენერი გვყავდა სტუმრად, რომელიც თავის ქვეყანაში გამომძიებელი ჟურნალისტი იყო, რომელმაც თქვა, რომ მისი ხელფასი თავისი ქვეყნის პრემიერ-მინისტრის ტოლფასია, ჩვენი ხელფასი კი საქართველოს პრემიერ-მინისტრის ხელფასის დაახლოებით მეხუთედია. ამიტომ, მე მგონია, რომ ესეც მნიშვნელოვანი მიზეზია. რაკი ამ დარგში ზოგადად ფინანსების ნაკლებობაა, ანაზღაურება და შესაბამისად ინტერესიც ავტომატურად ნაკლებია.

ამიტომ ვამბობ, რომ ამ სფეროში ის ადამიანები შემოვრჩით, რომლებსაც მაინცდამაინც ჟურნალისტიკის ეს კონკრეტული მიმართულება გვაინტერესებს. გარდა ამ საქმისადმი სიყვარულისა და ინტერესისა, სხვა მიზეზს ვერ ვხედავ. ამიტომ, მოქმედი ჟურნალისტები და სტუდენტები თუ გადაწყვეტენ, რომ გამომძიებელი ჟურნალისტები გახდნენ, უნდა იცოდნენ, რომ ამ პროფესიაში ყოფნა ბევრი რამის დათმობის ფასად მოუწევთ.

ეროვნულ დემოკრატიული ინსტიტუტის (NDI) მიერ 2019 წლის აპრილში ჩატარებული კვლევის მიხედვით, 2016 წლის ივნისიდან 2019 წლის აპრილის პერიოდში 9 პროცენტით შემცირდა არაქართულენოვან სატელევიზიო არხების მაყურებელთა რიცხვი. თუ 2016 წელს გამოკითხულთა 23% ადევნებდა თვალს პოლიტიკურ და მიმდინარე მოვლენებს არაქართულენოვან არხებზე, მათი რაოდენობა უკანასკნელ სამ წელიწადში 14%-მდე შემცირდა. მათგან უმრავლესობა კი რუსულ სატელევიზიო არხებს - НТВ, 1 Канал/ОРТ, Россия 1 და RTR-ს უყურებს. მხოლოდ მეოთხე ადგილზეა CNN-ი. საერთო ჯამში 17 უცხოენოვანი მაუწყებელიდან, რომელსაც მოსახლეობა ასახელებს, 11 რუსულენოვანი არხია. ამ არხებს ძირითადად სომხურ და აზერბაიჯანულენოვან დასახლებებში უყურებენ.

კვლევის მიხედვით, მედიასთან დაკავშირებული სხვა მონაცემები ბოლო წლების განმავლობაში თითქმის უცვლელია. მაგალთად, საქართველოში მიმდინარე მოვლენების შესახებ ინფორმაციის მისაღებად ყველაზე მნიშვნელოვან წყაროდ 72%-თ კვლავ ტელევიზია რჩება. მცირე ზრდა შეინიშნება იმ მოსახლეობის, ვინც ინფორმაციის მიღების პირველ წყაროდ ინტერნეტს ასახელებს. 2018 წლის მარტის შემდეგ ეს მონაცემი 18-დან 21%-მდე გაიზარდა. სტაბილურად იზრდება ინტერნეტის მომხმარებელთა რაოდენობაც. გამოკითხულთა 65% ამბობს, რომ ინტერნეტს კვირაში ერთხელ მაინც იყენებს. ეს მაჩვენებელი 2015 წელთან შედარებით 14%-ით არის გაზრდილი.


უცვლელია ტელეკომპანიების მიმართ ნდობა. მოსახლეობა კვლავ ყველაზე მეტად “იმედს” ენდობა. თუმცა, მის მიმართ ნდობის მაჩვენებელი 32 პროცენტს არ აჭარბებს. 2017 წლიდან თითქმის ათი პროცენტით შემცირდა “რუსთავი 2-ის” მიმართ ნდობა და მან მეორე ადგილზე სწორედ ამ პერიოდიდან გადაინაცვლა. მას 2019 წლის აპრილის მონაცემებით 28 პროცენტი ენდობა. მცირედით გაიზარდა და 4 პროცენტს მიაღწია ტვ პირველის მიმართ ნდობამ. საზოგადოებრივილი მაუწყებელი კი მხოლოდ მას შემდეგ მოდის 3 პროცენტიანი მაჩვენებლით. ამავე რაოდენობის ადამიანი ენდობა Az TV-ს. საზოგადოებრივი მაუწყებელი მხოლოდ ერთი პროცენტით უსწრებს და მას თითქმის იმდენივე პროცენტი ენდობა, რამდენიც "ობიექტივს" და Armenia TV-ს.  


ეროვნულ დემოკრატიულმა ინსტიტუტმა კვლევა „საზოგადოების განწყობა საქართველოში“ ჩაატარა 28 მარტიდან 15 აპრილამდე პერიოდში. კვლევის ფარგლებში, პირისპირ ინტერვიუს მეთოდით, 2,927 სრულწლოვანი ადამიანი გამოიკითხა . კვლევის შედეგების საშუალო ცდომილების ზღვარი +/- 2,3%-ია.

ჰარვარდის უნივერსიტეტის სტუდენტების სატირულმა გამოცემამ The Harvard Lampoon-მა ანა ფრანკის შეურაცხმყოფელი ფოტოსთვის ბოდიში მოიხადა.

გამოცემაში გამოქვეყნებული იყო ფოტო, რომელშიც ანა ფრანკის სახე ბიკინიანი მოდელის ტანზეა მიმაგრებული. ფოტოს სათაურად ეწერა: "თავის დრომდე გარდაცვლილი: ვირტუალური ასაკის მატების ტექნოლოგია გვიჩვენებს, როგორი იქნებოდა ანა ფრანკი რომ არ მომკვდარიყო. დაამატეთ ეს იმ მიზეზების ჩამონათვალს, თუ რატომ იყო ჰოლოკოსტი საშინელება".

მოგვიანებით The Lampoon-მა თავის ვებგვერდზე ბოდიში მოიხადა "ჩვენ ვაცნობიერებთ ჩვენს დანაშაულს და გვესმის, რომ ჩვენი ქმედებებისთვის პასუხისმგებლობა უნდა ავიღოთ”, - აღნიშნული იყო განცხადებაში. გამოცემამ აღნიშნა ისიც, რომ რედაქციაში მასალის განხილვის პროცესს შეცვლიდა.

"ეს ფოტო არ შეესაბამება ჰარვარდის კოლეჯის ღირებულებებს და ჩვენ უკვე დავიწყეთ დისკუსია იმ სტუდენტებთან და ორგანიზაციასთან, რომლებიც ამ საქმეში მონაწილეობდნენ, რათა დავრწმუნდეთ რომ შესაბამისი ზომები მიიღება", - განაცხადა ჰარვარდის უნივერსიტეტის წარმომადგენელმა აარონ გოლდმენმა The New York Times-თან.

გოლდმენის თქმით, გამოცემაში გამოქვეყნებული შეურაცხყოფს და ფოტო ჩრდილს აყენებს ანა ფრანკის ხსოვნას.

წყარო: iMediaEthics

ახალი ამბებისა და ფოტო სააგენტოს Splash News-ს პრინცი ჰარისა და ჰერცოგინია მეგან მარკლის სახლისთვის ფოტოების გადაღების გამო ლონდონის სასამართლომ კომპენსაციის გადახდა დააკისრა.

ფოტოები, რომლებშიც ბრიტანული სამეფო ოჯახის წევრების საძინებელი, სასადილო და მისაღები ოთახები ჩანდა, მედია კომპანიის წარმომადგენლებმა ვერტმფრენიდან გადაიღეს.

The Guardian-ის ცნობით, Splash News-მა ფოტოები რამდენიმე მედიასაშუალებას მიჰყიდა. როგორც პრინცი ჰარის წარმომადგენელი აცხადებდა, გავრცელებული ფოტოების გამო პრინცისა და მეგან მარკლის უსაფრთხოებას საფრთხე დაემუქრა, ამიტომ ისინი აღნიშნულ სახლში ცხოვრებას ვეღარ განაგრძობდნენ.

იანვრის თვეში გადაღებული ფოტოების გამო Splash-ს მოგვიანებით პრინცმა ჰარიმ სასამართლოში უჩივლა.

Associated Press-ის ცნობით, მიმდინარე კვირაში გამართულ სასამართლო პროცესზე სააგენტომ განაცხადა, რომ იმავეს აღარ გაიმეორებდა და სამეფო ოჯახის წევრების საცხოვრებელს ნებისმიერი მფრინავი საშუალებით ფოტოსა და ვიდეოს აღარ გადაუღებდა. Splash-მა მომხდარის გამო ბოდიშიც მოიხადა.

BBC-ის ინფორმაციით, ბუკინგემის სასახლეში აცხადებენ, რომ პრინცმა კომპანიის ბოდიში მიიღო. რა ოდენობის თანხის გადახდა დაეკისრა სააგენტოს პრინცი ჰარის სასარგებლოდ უცნობია.

წყარო: iMediaEthics

ავღანეთში, ქალაქ ქაბულში პოლიტიკოსი, ქალთა უფლებების დამცველი და ყოფილი ტელეწამყვანი მინა მანგალი მოკლეს. ინფორმაციას BBC ავრცელებს.

ავღანეთის სამართალდამცველი ორგანოები აცხადებენ, რომ მკვლელს აუცილებლად დაიჭერენ და შესაბამისად დასჯიან. უწყებაში აცხადებენ, რომ მკვლელობის მოტივი ჯერჯერობით უცნობია, თუმცა ერთ-ერთ ვერსიად ყოფილ ქმართან უთანხმოება განიხილება. ის მეუღლეს ორი წლის წინ, ოჯახური ძალადობის ნიადაგზე დაშორდა.

მინა მანგალის მკვლელობამ ავღანეთში ქალთა მიმართ ძალადობის საკითხი კიდევ ერთხელ გაააქტიურა. ავღანეთში ქალები შიშობენ, რომ დიდი ბრძოლის შედეგად მიღებულ უფლებებს, შესაძლოა, თალიბანის მებრძოლებთან ნებისმიერმა მოლაპარაკებამ კვლავ საფრთხე შეუქმნას. ცნობილია, რომ თალიბანი აშშ-სთან მოლაპარაკებებს აწარმოებს.

ადგილობრივ არასამთავრობო ორგანიზაციებს ქალთა მიმართ ძალადობის არაერთი შემთხვევა აქვთ აღწერილი. აქედან უმეტესობა სწორედ იმ ადგილებში ფიქსირდება, სადაც თალიბანი დომინირებს.

მკვლელობამდე რამდენიმე დღით ადრე, მანგალმა Facebook-ის საკუთარ გვერდზე დაწერა, რომ მან მუქარისა და სიცოცხლის ხელყოფის შესახებ შეტყობინებები მიიღო. თუმცა, მას მუქარის ავტორის ვინაობა არ დაუსახელებია.

წყარო: bbc.com

შაპირო, რომელიც მგზნებარე მოდებატეა და ხშირად დემაგოგიასაც არ ერიდება, მომდევნო დღეს სრულიად ინგლისურენოვანი Twitter-ის დაცინვის ობიექტად იქცა. როგორც აღმოჩნდა, ენდრიუ ნეილი თავად კონსერვატიულად განწყობილი ჟურნალისტია, ოდესღაც კონსერვატიული პარტიისთვის მუშაობდა მკვლევრად და ამჟამად სათავეში უდგას ჯგუფს, რომელიც ფლობს კონსერვატიულ ჟურნალს The Spectator. შაპიროს შეკითხვაზე ობიექტური ჟურნალისტი ხართ თუ მიკერძოებული ჟურნალისტი, ნეილს მარტივი პასუხი ჰქონდა: „მე ვარ ჟურნალისტი, რომელიც სვამს შეკითხვებს [...] ჩემი საქმეა დავუსვა კითხვები იმათ, ვისაც აქვთ მტკიცე შეხედულებები და ვაჩვენო ამ მოსაზრებების ალტერნატივა. თუ თქვენ აბორტის მოწინააღმდეგე ხართ, მე დაგისვამთ აბორტის მომხრეთა შეკითხვებს.“

ენდრიუ ნეილის პასუხი შაპიროს ბრალდებებზე, ალბათ, საუკეთესოდ აჯამებს ზოგადად რატომ შეიქმნა სატელევიზიო სივრცეში ტოქშოუები და რატომ ჰყავს ამ გადაცემებს წამყვანები. მხოლოდ და მხოლოდ საინფორმაციო გამოშვებების ხარჯზე დემოკრატიულ საზოგადოებაში რთულია ადამიანები სათანადოდ ინფორმირებული გყავდეს. ხოლო ისეთი გადაცემების დამატებით, როგორიც საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ტოქშოუებია, მაყურებელს უჩნდება შანსი, რომ აქტუალურ საკითხებზე მრავალმხრივი ინფორმაცია მიიღოს.

სიღრმისეული, დინამიკური და საინტერესო ფორმით ინფორმაციის მისაღებად კი ერთადერთი გზა ოპონირებაზე გადის. ქართული ტელესივრცისთვის რაც არ უნდა უჩვეულოდ ჟღერდეს, ოპონირება გადაცემის წამყვანმა უნდა გასწიოს და არა გადაცემაში მოსულმა, რესპონდენტთან დაპირისპირებულმა სხვა სტუმარმა. ყველა სხვა ფორმატი, სადაც ჟურნალისტი ოპონირების ფუნქციას არ ასრულებს, სცდება ჟურნალისტურ საზღვრებს და უახლოვდება პოლიტიკოსთა პიარს, ჟურნალისტის ფუნქციის დაკნინებას მოდერატორის ფუნქციამდე ანდა როგორც ხშირად ქართულ სადისკუსიო გადაცემებში ხდება ხოლმე - ქაოსს.

ქართულ ტელესივრცეში გასული ტოქშოუებიდან ალბათ თითზე შეიძლება ჩამოვთვალოთ ისეთი შემთხვევა, როდესაც ჟურნალისტმა თავისი არსებობის გამო რესპონდენტს ისეთი დისკომფორტი შეუქმნა, რომ გადაცემა პოლიტიკოსისათვის ტრიბუნის დათმობას არ დამსგავსებოდა. სამაგიეროდ, იოლად შეიძლება გავიხსენოთ ისეთი მაგალითები, სადაც როლები იცვლებოდა და რესპონდენტებს მიჰყავდათ გადაცემა. ასეთი ჟურნალისტური მარცხების თავიდან ასარიდებლად კი, ჩვენი ტელეწამყვანები რამდენიმე ხერხს მიმართავენ ხოლმე, სადაც ჟურნალისტები ასრულებენ შემდეგ ფუნქციებს:

1) მოდერატორ - გამშველებელი - მოგყავს ორი დაპირისპირებული პოლიტიკოსი, დასვამ ერთმანეთის პირისპირ, შუაში თავად ჩაჯდები, იტყვი რომ დღეს მოდერატორის ფუნქციას ასრულებ, რამდენიმე გამხსნელ შეკითხვას სვამ და შემდეგ უკვე ეთერში მოწვეულ ფალავნებს უთმობ ტატამს. განსაკუთრებულ შემთხვევებში, სტუმრებმა უნდა დაასისხლიანონ ერთმანეთი ისე, რომ მაყურებელს შეიძლება სულაც დაავიწყდეს ჟურნალისტის სტუდიაში არსებობის შესახებ მანამ, სანამ რომელიმე სტუმარი ჭიქას არ გადაალეწავს მეორეს და ამ დროს ირთვება შენში გამშველებლი. სტუდია იწყებს ზანზარს, ირღვევა დეკორაციები, სტუმარი გარბის, მეორე სტუმარი მისდევს და აჩქარებული სუნთქვით გადიხარ ეთერიდან. ასეთ შემთხვევაში, შეიძლება ევრონიუსზეც მოხვდეთ;

2) მსაჯი - სტუდია იყოფა ორ მხარედ. თითოეულ მხარეს სტუმართა რაოდენობა შესაძლოა მერყეობდეს 3-დან 6-მდე. სასურველია სტუმართა შორის იყოს იყვნენ „ექსპერტები“ და „ცნობადი სახეები“, რომლებსაც შეუძლიათ კვანტური ფიზიკიდან ფისკალურ პოლიტიკამდე ყველა თემაზე საუბარი. ხსნი გადაცემას შეკითხვით, „როგორია თქვენი კომენტარი“, საუბარს იწყებს ერთ-ერთი სტუმარი, რამდენიმე წუთში მას აჰყვება მეორე სტუმარი, საუბარში ერთვება მესამე რესპონდენტი, იწყება პოლიფონია, მოსაუბრეთა რაოდენობამ შესაძლოა ხუთსაც მიაღწიოს, ეკრანიდან ისმის კაკაფონია, ჰაერში გოგირდის სუნი ტრიალებს, კულმინაცია ახლოვდება, სცენაზე შემოდის წამყვანი და შელოცვასავით იმეორებს სიტყვებს „გთხოვთ, დაასრულებინეთ სათქმელი,“ „გთხოვთ, დაასრულებინეთ სათქმელი.“ სტუმრები (ზოგჯერ) ჩუმდებიან, მაგრამ რამდენიმე წუთში მეორე ტაიმი იწყება;

3) დირიჟორი - გადაცემაში მოსულ სტუმართა რაოდენობას თავისუფლად უნდა შეეძლოს თბილისის პარლამენტის მიმდებარე ტერიტორიის შევსება. სასურველია, სტუმართა 100-ვე პროცენტი ერთ აზრზე იყოს, მაგრამ რეგალიებით განსხვავდებოდნენ. აუდიტორიის ერთი ბოლოდან მეორე ბოლომდე ისე გადადის მიკროფონი, რომ რთული მისახვედრია ეკრანის შეხედვის გარეშე მიხვდე როდის მორჩა ერთი რესპონდენტი სათქმელს და გააგრძელა მეორემ. ვიდრე ერთი საუბრობს დანარჩენი 24 მორჩილად ელოდება რიგს. წამყვანის მთავარი ფუნქცია კი გამომსვლელთა რიგითობის დაცვაა. თითოეულ რესპონდენტს აქვს 5-7 წუთი (გარდა ტელევიზიის დირექტორისა), გადაცემა გრძელდება უსასრულობამდე, მაყურებელი იძინებს ტკბილად, ტელევიზორის პულტით ხელში.

4) დეკორაცია - უბრალოდ ზიხარ.

რა თქმა უნდა, ამით არ ამოიწურება ჩვენში საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ტოქშოუთა მრავალფეროვნება. თუმცა, ყველაზე ხშირად, სწორედ ამ 4 ტიპის ტელეწამყვანებს მოკრავთ თვალს ეკრანებზე. ქვეყანაში, სადაც წამლად ერთი ნორმალური Hard Talk შოუც კი არ გადის, შეუჩვეველმა აუდიტორიამ შესაძლოა იკითხოს - რა არის პრობლემა ასეთ გადაცემებში? რა და არაინფორმირებული მაყურებელი, რომელიც მათი ნახვის შემდეგ ან სრულ პოლიტიკურ აპათიაში ვარდება ან კიდევ უფრო ნაკლებად ინფორმირებული და დაბნეული თიშავს ტელევიზორს.

არადა, ყველაფერი სხვაგვარად იქნებოდა, ჩვენს წამყვანებს ოპონირება რომ ეცადათ.

მისაღებია თუ არა გინება პირდაპირ ეთერში? - ეს არის იმ ქვეყნის ორი მთავარი არხის მთავარი საკვლევი საკითხი, სადაც ბავშვები შიმშილით კვდებიან; სადაც სასამართლო უვადოდ ბარდება კლანს; სადაც ერთი ადამიანის ხელშია ყველა სახელისუფლებო ბერკეტი; სადაც ოკუპანტი ქვეყანა რბილი ძალის გამოყენებით სულ უფრო აფართოებს მხარდამჭერების წრეს, სადაც მოსახლეობა იძულებულია ქვებით და ხელკეტებით დაიცვას თავი ხელისუფლებისგან და ა.შ.

ჩამონათვალი ძალიან გრძელი გამოვა. იმდენი პრობლემაა, რომელიც მედიის ყურადღებას იმსახურებს, მაგრამ…

მაგრამ მთავარი არხის გენერალური დირექტორი ქვეყნის დე ფაქტო მთავარს აგინებს; მთავრის მაგინებელს კი საგულდაგულოდ შერჩეულ მოქალაქეებს აგინებინებს მთავარი ოპოზიციური პარტიის წინააღმდეგ საგანგებო რეჟიმში მომუშავე ტელეარხი.

და ზუსტად ამ დროს არ დააყოვნა საზოგადოების სახელით მოლაპარაკე ადამიანების ჯგუფის ინიციატივამაც, რომელიც მედიასივრციდან უხამსი ლექსიკის კანონით განდევნას ითვალისწინებს. ამ ინიციატივის თაობაზე ტელეიმედიდან შევიტყვეთ, რომელმაც საქართველოს მეცნიერთა, მწერალთა და კულტურის მოღვაწეთა მიმართვა უწოდა ერთგვერდიან წერილს, რომელსაც ხელს 60-მდე ადამიანი აწერს.

ამ წერილს მოჰყვა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის საპატრიარქოს პრესმდივნის განცხადებაც, რომლის მიხედვით, საპატრიარქოში სამუშაო ჯგუფი შეისწავლის სატელევიზიო სივრცის რეგულირების საერთაშორისო გამოცდილებას, რათა “ამ სივრციდან არ იღვრებოდეს, აგრესია, ძალადობა, უხამსობა”.

არადა, საქართველოში უკვე მოქმედებს ორი კანონი, რომლებშიც უხამსობაზეა საუბარი. ესენია, კანონები “სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებისა” და “მაუწყებლობის შესახებ”. ამ კანონების მიხედვით, უხამსობა - ეს არის განცხადება ან ქმედება, რომელსაც არ აქვს საზოგადოებრივ-პოლიტიკური, კულტურული, საგანმანათლებლო ან მეცნიერული ღირებულება და ლახავს საზოგადოებაში დამკვიდრებულ ეთიკურ ნორმებს.

აქვს თუ არა საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ღირებულება პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიმღები კონკრეტული ხელისუფალის, კონკრეტული ინსტიტუციის მიმართ ტელეეთერით გინებას? - ეს არის კითხვა, რომელზე პასუხიც ნებისმიერ ზემოთ აღნიშნულ მოქალაქეს შეუძლია დღეს მოქმედი კანონებითაც მიიღოს, თუკი ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში გადაწყვეტს მიმართოს კონკრეტული მაუწყებლის თვითრეგულირების ორგანოს ან პირდაპირ სასამართლოს.

მაშინ რატომ შეიძლება ირჯებოდნენ ისინი დამატებით და რა საფრთხის მატარებელია ამ მიმართულებით მედიის ნებისმიერი სახის რეგულირებაზე აპელირება?

ამ ხერხს უკვე მიმართა რუსეთმა. 2013 წლის მარტში რუსეთის დუმამ მიიღო კანონი, რომლითაც ჯარიმები დაწესდა მედიაში უცენზურო სიტყვებისა და გამონათქვამების გამოყენებისთვის. შედეგი იქამდე მივიდა, რომ როსკომნადზორი მედიასაშუალებებს უცენზურო გამონათქვამების შემცველი რეპ-ბათლის ვიდეოს გამოქვეყნებისთვისაც კი აჯარიმებს.

საქართველოს სინამდვილეში, ასეთი კანონის ამოქმედების შემთხვევაში, მედიასაშუალებების დაჯარიმესთვის საკმარისი იქნებოდა პარლამენტის სხდომების ვიდეოტრანსლაციაც, რადგან საპარლამენტო სხდომებზე აქ ნამდვილად “მოსულა” პრემიერის მხრიდან კეთილების გინება, შეიძლება ჩართულ ან გამორთულ მიკროფონშიც “გაიპაროს” სპიკერის უცენზურო გამონათქვამი და ა.შ.

უფრო მეტიც, პოლიტიკოსების მხრიდან გინება არ არის მხოლოდ საქართველოსთვის დამახასიათებელი მოვლენა. ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტი დონალდ ტრამპი ხშირად მიმართავს უხამს ლექსიკას და მას, ცხადია, აქტიურად აშუქებს მსოფლიო მედია.

თუმცა, მხოლოდ გინება არ არის უხამსობა. მაგალითად, სექსზე ტელეეთერიდან საუბარი რამდენიმე წლის წინ უხამსობად აღიქმებოდა საქართველოში საზოგადოების დიდ ნაწილში და ტელევიზიებთან მასობრივი საპროტესტო აქციებიც იმართებოდა ასეთი გადაცემის აკრძალვის მოთხოვნით. დღეს ამ თემაზე დისკუსიები იმართება, ვსაუბრობთ სკოლებში სექსუალური განათლების აუცილებლობაზე და ა.შ.

ამდენად, მედიაში ამ მიმართულებით დამატებითი რეგულაციების შემოღება ვერანაირად ვერ მოემსახურება საზოგადოების განვითარებისთვის აუცილებელ კეთილ ზრახვებს და ის მხოლოდ ხელისუფლებისთვის არასასურველი მედია ორგანიზაციების დევნისთვის შეიძლება იყოს გამოყენებული.

ამის პარალელურად, აუცილებელია უშუალოდ მედიის თვითრეგულირების მექანიზმების აქტიურად გამოყენება და მას, პირველ რიგში, საზოგადოება უნდა იყენებდეს. მაგალითად, გაერთიანებულ სამეფოში ერთ კონკრეტულ სტატიაზე ან ტელეგადაცემაზე შეიძლება 50 ათასი საჩივარი შევიდეს თვითრეგულირების ორგანოში მოქალაქეების მხრიდან. ასე იქცევა საზოგადოება, რომელსაც აღელვებს პირადი ცხოვრების უფლების დაცვა, ამბების ზუსტი და მიუკერძოებელი გაშუქება, ბავშვის უფლებები, მოქალაქეების დაცვა დისკრიმინაციისაგან და ა.შ.

და რაც მთავარია, ასეთ საზოგადოებაში ჟურნალისტები იძიებენ ფაქტებს, რომლებიც საზოგადოებაში აღძრავენ პროტესტს და შესაძლოა, იწვევენ საზოგადოების მხრიდან გინებასაც კონკრეტული ხელისუფლებების მიმართ. და ეს გინება, როგორც საზოგადოების გამოხატვის თავისუფლება, დაცული უნდა იყოს, მათ შორის, სატელევიზიო სივრცეში.

“კითხვები დამთავრებულია” - ჟურნალისტების ნაცვლად გადაწყვიტა შინაგან საქმეთა მინისტრმა გიორგი გახარიამ და მათ ზურგი აქცია. ის 21 აპრილს პანკისის ხეობაში პოლიციასა და ადგილობრივებს შორის დაპირისპირების შემდეგ ჩავიდა, ჟურნალისტებთან რამდენიმე წუთს გაჩერდა. შემდეგ ადევნებულ ჟურნალისტს გაღიმება ურჩია და თქვა: "მუშაობის საშუალებას მომცემთ?" 

ჟურნალისტებთან კომუნიკაცია საჯარო მოხელეების სამუშაოს ნაწილად ჩვენთან არასდროს აღიქმება არც ჩვეულებრივ, მშვიდ დღეებში და არც კრიზისული ვითარებისას. როდესაც ისეთი ამბავი ხდება, როგორიც 21 აპრილს პანკისში დაპირისპირება, 2017 წლის 22 ნოემბერს ბერი სალოსის ქუჩაზე სპეცოპერაცია თუ 13 ივნისს თბილისში მომხდარი წყალდიდობა იყო, საზოგადოებას ინფორმაცია სჭირდება. ჟურნალისტებიც ცდილობენ მომხდართან დაკავშირებით რაც შეიძლება მეტი დეტალი მოძიონ ყველა შესაძლო ხერხით. შევლენ ყველგან, სადაც შეუშვებენ, ჩაწერენ ყველას, ვინც გამოჩნდება იქნება ეს ადგილობრივი მოსახლე თუ საჯარო პირი. შეეცდებიან განიხილონ ყველა ვერსია, თავად ჩაატარონ გამოძიება და აუდიტორიას ინფორმაცია მიაწოდონ, რადგან იმ დროს ყველა სხვა თემაზე მომზადებული ამბავი არარელევანტურად ჩანს. ვერ გაუშვებენ ეთერში მხატვრულ ფილმს ბედნიერ ცხოვრებაზე, სერიალს ოჯახურ დრამაზე თუ რამე გასართობ გადაცემას, მაშინ, როდესაც ერთ-ერთ რეგიონში მოსახლეობა და სპეცრაზმი ერთმანეთს ურტყამს ანდა შუა ქალაქში სპეცოპერაცია ლამის მთელი დღე ტარდება. ეს ხდება არა იმიტომ, რომ ჟურნალისტებს უხარიათ უწყვეტად ეთერში ყოფნა ანდა სტატიების მომზადება, არამედ იმიტომ, რომ საზოგადოება იყოს დროულად ინფორმირებული.

კრიზისული ვითარებისას დაზუსტებული ინფორმაცია განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს, რადგან მიღებულმა ინფორმაციას შეიძლება მყისიერად შეცვალოს ადამიანის ქცევა. მაგალითად, დატოვოს საცხოვრებელი ადგილი, გაიაროს ქუჩაზე, რომელიც უსაფრთხო ჰგონია ანდა პირიქით, არაფერი გააკეთოს იმის იმედით, რომ ამბავი მას არ შეეხება. აღარაფერს ვამბობ პანიკის დათესვაზე და მასების მობილიზებაზე. ამ დაზუსტებულ ინფორმაციას ჟურნალისტი შესაბამის უწყებებიდან უნდა იღებდეს. ხელისუფლებას უნდა ჰქონდეს საკომუნიკაციო სტრატეგია თუ როდის რა ფორმით აწვდის მედიას ინფორმაციას.

ბოლო პერიოდში მსოფლიო მედიას არაერთი კრიზისული სიტუაციის, ტერორისტული აქტის თუ სხვა ტიპის ოპერაციების გაშუქების დიდი გამოცდილება დაუგროვდა. ძალიან მარტივი სანახავია, რომ ყველა ასეთ შემთხვევაში ოფიციალურ უწყებებებს გამოყოფილი ჰყავთ პირი, რომელიც მედიას პროაქტიულად აწვდის ინფორმაციას თუ რას და როგორ აპირებს ხელისუფლება, რა დაზუსტებული ცნობები აქვთ მომხდარის შესახებ, აკეთებენ განმარტებებს, აწვდიან ინსტრუქციას მედიას სამუშაო არეალის შესახებ, რათა არ შევიდნენ იქ, სადაც უსაფრთხო არ არის მათთვის და ამასთან ხელი არ შეუშალონ ოპერციის მიმდინარეობას. იქ მედიასთან ურთიერთობა სამუშაოს ნაწილია, ჩვენთან მინისტრგაკიდებულ ჟურნალისტს აქეთ ამადლიან რამდენიმე წამიან სინქრონს.

მაღალი საჯარო ინტერესის მქონე ამბისას ჟურნალისტების საინფორმაციო ვაკუუმში დატოვება ხელს უწყობს დაუზუსტებელი ცნობების, ვერსიების, ვარაუდების, სპეკულაციების გავრცელებას. როდესაც რელევანტური რესპონდენტი არ ჩანს, ჟურნალისტი იძულებულია, მას დაუსვას კითხვა, ვინც შემოხვდება, შედეგად მაგალითად, კრიმინალურ თემაზე შეიძლება მოვისმინოთ განათლების ანდა გარემოს დაცვის მინისტრის, დეპუტატის, ოპოზიციის თუ მავანის მოსაზრებები, რომელთაც ფაქტობრივი ინფორმაცია არ აქვთ. მერე ჟურნალისტებს აკრიტიკებენ დაუდასტურებელი ინფორმაციის გავრცელების გამო, ერთი და იმავე ცნობების გამეორების თუ ისეთი კადრების გამოქვეყნებისთვის, რაც აუდიტორიის აზრით, ოპერაციის მიმდინარეობას ხელს უშლიდა.

მედიას ცხადია აქვს თავისი პასუხისმგებლობა, ეთიკური სტანდარტები, წესები, რისი შესრულებაც მისი ვალდებულებაა, მაგრამ შეცდომების თავიდან აცილება და ზიანის შემცირება შესაძლებელია ანგარიშვალდებული ხელისუფლების პირობებში, როდესაც პროაქტიულად აწვდიან ინფორმაციას და გაღიმებას არ ურჩევენ ჟურნალისტებს კითხვებზე პასუხის ნაცვლად.