TV 24-ში განვითარებული მოვლენების შესახებ "მედიაჩეკერთან“ ინტერვიუში  ტელევიზიის ახალი ამბების ტოქშოუს პროდიუსერმა, ირაკლი აბსანძემ ისაუბრა.


როგორ დაიწყო თქვენი და TV 24-ის თანამშრომლობა?

როცა მე არხზე მუშაობის დაწყების წინადადება მივიღე, რა თქმა უნდა, თავიდანვე მოვიკითხე, რა პოლიტიკური სარჩული შეიძლებოდა ჰქონოდა ამას, რა მიზნები ამოძრავებდა შალელაშვილსა და მის ოჯახს. მათ შორის, პოლიტიკოსებში, მედია სფეროში და ყველა მეუბნებოდა, რომ ქართული პოლიტიკის ტოქსიკური პოლუსებიდან არცერთს არ ეკუთვნის და ამ პოლუსებს მიღმა აპირებს ეს კაცი ოპერირებასო. ასეც იყო სამ კვირაზე მეტი ხნის განმავლობაში, სანამ ეს ამბები დატრიალდებოდა. მართლა გვქონდა სასურველი, გამორჩეული ვითარება ქართულ ტელემედიაში, როცა ფაქტობრივად არცერთი პოლიტიკური ძალის მედია გაგრძელებას არ წარმოვადგენდით და თანაბარი კრიტიკულობითა თუ კეთილგანწყობით შეგვეძლო ყველა პოლიტიკური პროცესის შესახებ მოგვეყოლა.

როგორც შემდეგ გაირკვა, ესეც რაღაც თაღლითური ფანდი იყო ამ დროის განმავლობაში, სანამ ჩვენ ვმუშაობდით და ამ ტელევიზიის რაღაცისთვის დამსგავსებას ვცდილობდით, ძალიან მწირი ტექნიკური და ადამიანური რესურსით. როგორც ჩანს და უკვე დადასტურებულად გაირკვა, შალელაშვილი და სანდრო თოფურია დადიოდნენ პოლიტიკურ მოთამაშეებთან და თავის თავს სთავაზობდნენ, როგორც ამ დაბალანსებული ტელევიზიის გარანტებს.


რას გულისხმობთ ფრაზაში  - "სანამ ეს ამბები დატრიალდებოდა". რა შეიცვალა ერთ დღეს? 

ეს დაიწყო ნანას [ლეჟავა] შეხვედრით მფლობელთან, შოთა შალელაშვილთან. მანამდე დირექტორის მხრიდან რამდენიმე ისეთი პასუხისმგებლობა დაგროვდა, რომელიც შეთანხმებული იყო შალელაშვილის მარჯვენა ხელთან, სანდრო თოფურიასთან და შემდეგ მან ამ ყველაფერზე უტიფრად თქვა უარი. მაშინ გაჩნდა პირველი განსაკუთრებული შეკითხვა და დასაბუთებული ეჭვი იმის შესახებ, რომ რადგან პოლიტიკური თამაში არ გამოუვიდათ, აპირებდნენ ტელევიზიის მილევად რეჟიმში გადაყვანას. მაგალითად, მფლობელმა დირექტორს მოსთხოვა, რომ სტაფი მნიშვნელოვნად უნდა შემცირებულიყო, როცა ისედაც ერთი ადამიანი ხუთის საქმეს აკეთებდა.

მაშინვე აშკარა გახდა, რომ ეს არ იყო კონსტრუქციული წინადადება და ეს არ შეიძლებოდა ტელევიზიის გაგრძელების მოტივით ახსნილიყო. ეს უკვე ტელევიზიის მილევად რეჟიმში გადაყვანისთვის ხდებოდა. სინამდვილეშიც ასე აღმოჩნდა. 


თქვენი სტატუსიდან გამომდინარე, იყავით ჩართული მოლაპარაკებებში?

არხის მენეჯმენტს მე არ წარმოვადგენდი, უბრალოდ ეს ყველაფერი ვიცი, იმიტომ რომ ფაქტობრივად, ყველამ ყველაფერი იცის იქ, ტელევიზიაში. ნანამ გადაწყვიტა ასე ღიად წასვლა, როცა მიხვდა, რომ თაღლითობას ჰქონდა ადგილი.


როგორ განვითარდა და დასრულდა ნანა ლეჟავას შოთა შალელაშვილთან შეხვედრა?

ნანას შეხვედრა შოთასთან ძირითადად ემსახურებოდა იმის გარკვევას, მხოლოდ სანდრო იყო ის, ვინც ამას უტიფრად უარყოფდა, თუ შალელაშვილსაც იგივე პოზიცია ჰქონდა. როგორც აღმოჩნდა, ისიც ამ პოზიციაზეა. ის ბოლომდე უარყოფს, რომ მიმდინარე პროცესების შესახებ ყველაფერი იცოდა, მათ შორის შესყიდვების შესახებაც, მაგრამ როგორც საქმე აჩვენებს და როგორი პათოსითაც ის ნანაზე ლაპარაკობს, დარწმუნებული ვარ, რომ ის ინფორმირებული ყველაფერზე იყო და სიტყვიერი თუ კონტრაქტის შეთანხმებების უარყოფაც მისი გადაწყვეტილება იყო.

ეს შეხვედრა ძალიან მძიმედ დასრულდა და ნანამ თქვა, რომ მათთან ბრძოლას სამართლებრივად გააგრძელებდა. მე, ისევე როგორც ჩემმა ბევრმა კოლეგამ, ამ შეხვედრის 22-წუთიან ჩანაწერს მოვუსმინეთ. იქ ჩანს, რომ შოთა შალელაშვილი აშკარად სანდრო თოფურიას უფრო ენდობა, ვიდრე ნანას. მის მხარესაა და შესაბამისად, მასთან რაიმე სახის არგუმენტების თქმას აზრი აღარ ჰქონდა. აბსოლუტურად შეთანხმებული წყვილი და ერთობლივად დაგეგმილი სპეცოპერაციაა. ახლა, მთელი ამბავი ისაა, რომ თურმე ნანამ არია ყველაფერი.

ძალიან საინტერესოა, როგორი იყო ჩვენი წამოსვლიდან მეორე დღესვე ნიუსის მუშაობის მთავარი ხაზი. დილიდან დააანონსეს TV24-ის ექსკლუზივი სალომე ზურაბიშვილის ირგვლივ ახალი პარტიის შექმნის შესახებ, რომელშიც მონაწილეობას შალელაშვილიც მიიღებდა. ეს არხმა საკუთარ ექსკლუზივად გაასაღა. მომდევნო გამოშვებაში კი შოთა შალელაშვილმა ეს ფაქტი კატეგორიულად უარყო და უარყვეს სხვებმაც.

ჩემი აზრით, ძალიან კარგად ჩანს, რომ ეს მაყურებლის მანიპულირების მცდელობა იყო. ძალიან უცნაურია, როდესაც არხი ავრცელებს ექსკლუზივს თავისი მფლობელის პოლიტიკური გეგმების შესახებ და შემდეგ ეს პოლიტიკური პირი ამ გაჟღერებულ ინფორმაციას უარყოფს. ეს შალელაშვილის მხრიდან ვითარების დაზვერვის ან ვა-ბანკზე წასვლის მცდელობას უფრო ჰგავდა, ვიდრე ექსკლუზივის მოპოვებას და მაყურებლისთვის იმის განმარტებას, რატომ შეიძლებოდა ეს მათთვის საინტერესო ყოფილიყო.


როგორი იყო არხის სარედაქციო პოლიტიკა ან თუ ჰქონდათ მისი შეცვლის მცდელობა?

ისედაც სამი კვირა ვიმაუწყებლეთ. მცდელობაც არ ჰქონიათ და ამასაც თავისი ახსნა აქვს. როდესაც სავაჭროდ ტელევიზიით დადიხარ და პოლიტიკურ ჯგუფებს ეუბნები, მე მათგან, რამდენიმესგან პირადად მაქვს ინფორმაცია, რომ ნახეთ, როგორი დაბალანსებული, მიუკერძოებელი ტელევიზია გვაქვს და როგორი მედია კულტურით გვინდა, შემოვიდეთ პოლიტიკურ სივრცეშიო, იქ შალელაშვილის კონტენტში მითითებების ადგილი არ იყო. ზუსტად იმიტომ შეარჩია მან ის დირექტორიც და შემდეგ ის ადამიანებიც, ვინც იქ მუშაობენ. სხვათაშორის, ყველა ადამიანი სანდრო თოფურიას და შესაბამისად, შალელაშვილის აქტიური თანხმობით იყო დასაქმებული. ალბათ, ზუსტად ამიტომ სჭირდებოდათ ეს სტაფი, რომ სხვებისთვის ეჩვენებინათ ტელევიზია, რომელიც არ იქნებოდა, როგორც მინიმუმ, სამარცხვინო.

ერთ დღეს ნანამ უკვე ყველა თანამშრომელს გაანდო, თუ რა ხდებოდა. როგორც თვითონ წერს, ვითარება უკვე 20 ივნისიდან შეიცვალა. ეს, ალბათ, უკვე ის თარიღია, როცა  შალელაშვილი დარწმუნდა, რომ ტელევიზიას პოლიტიკურად ვერ გამოიყენებდა და გადაწყვიტა, რომ გაჩერების რეჟიმზე გადაეყვანა. მაშინ დაიწყო წუწუნი, რომ მაგალითად, საინფორმაციო არხს, როგორც შალელაშვილი პოზიციონირებდა, რაში სჭირდება „როიტერსი“, საიდანაც მსოფლიო ახალ ამბებს ვგებულობთ. ძვირია და გააუქმეთო. ასევე, საუბრები იყო კამერაზე, სამონტაჟოებზე. ზუსტად ამ მემონტაჟეების ხარჯზე ეთერს არ ეტყობოდა, რომ ასეთ კუსტარულ ვითარებაში გავდიოდით ეთერში. აღარ ჩანდა ახალი შენობა, სადაც უნდა გავსულიყავით. მანამდე იყო საუბარი, რომ დიღომში, საიდანაც ადრე დიდი გადაცემებით „ტვ პირველი“ მაუწყებლობდა, შალელაშვილი აკეთებდა დიდ სატელევიზიო სტუდიას ახალი ამბების ტელევიზიისთვის.

პოლიტიკოსებისთვის ისიც კი ნათქვამი აქვს, რომ შევისყიდე და ეს იქნება ჩვენი ცენტრალური ოფისიო. თანდათან ჩნდებიან ადამიანები, ვისაც ამ სტუდიის მოწყობას უკვეთავდა და შემდეგ გაქრა. ძალიან კარგად ჩანს სურათი, რომ ყველაფერი, რასაც ეს ადამიანი აკეთებდა, იყო უბრალოდ ხმაურის შესაქმნელად. იმისთვის, რომ როცა მივიდოდა ვინმესთან სალაპარაკოდ, მას დახვედროდა ქალაქში მოარული ამბები, რომ შალელაშვილი დიდ ტელევიზიას აკეთებს, არემონტებს შენობას, აჰყავს სტაფი და ა.შ.

შემიძლია დავადასტურო, რომ 20 ივნისის შემდეგ, ყოველდღე ახალ-ახალი ეგეთი პრობლემა ჩნდებოდა. სანდრო თოფურია მაშინ საქართველოში არ იყო, შტატებში იყო თუ არ ვცდები და ხან ხმოვანი შეტობინებით, ხან წერილობით, ხან მეილით მუდმივად, ყოველდღიურად ახალ-ახალი უარყოფა მოდიოდა იმის, რაც შეთანხმებული იყო. მაგალითად, იურისტები, რომლებიც მისი სურვილით დასაქმდნენ, თურმე არ ყოფილა მასთან შეთანხმებული. ფილმები, რომელიც თვითონ აარჩია, თურმე მას არ უნდოდა და ა.შ.


როგორ განვითარდა პროცესები ნანა ლეჟავას მფლობელთან შეხვედრის შემდეგ? 

სტაფმა დაიწყო ფიქრი, როგორ შეიძლებოდა ემოქმედათ სამომავლოდ. იმ არხზე ადამიანები სამუშაოდ სხვა ტელევიზიებიდან წამოვიდნენ. შეიძლება ზუსტად იმის გამოც, რაც მე მაღლა ვთქვი. გამორჩეული ვითარება იყო, როცა ამ პოლიტიკური კონიუნქტურისგან დამოუკიდებლად, თავისუფლად მუშაობა შეგვეძლო. უფრო სწორად, გვეგონა, რომ ასე იყო. ადამიანებმა დატოვეს სამსახური და ახლა მუშაობენ იქ და ხელფასსაც არ აძლევენ.

შესაბამისად, თანამშრომლებშიც დაიწყო იმაზე ფიქრი, როგორ მოვიქცეთ? დაიწყეს იურისტებთან, მედია უფლებების დაცვით ორგანიზაციებთან, პროფკავშირებთან კონსულტაციები.პირველი რეაქცია იყო, რომ არ მივცეთ რაიმე ხელშესახები საბაბი, რომ საბოტაჟში დაგვადანაშაულონ, ამიტომ პირველი დღეები, მე არა, მე იმ დღიდან არ მივსულვარ ტელევიზიაში, მაგრამ ადამიანები მუშაობდნენ, ეთერში გადიოდა გადაცემა. ხარისხზე იქ ვერ დადებდა ვერავინ თავს, ადამიანებს ისეთ ფსიქოლოგიურ ვითარებაში უწევდათ მუშაობა, მაგრამ როცა უკვე ძალიან აშკარად გამოჩნდა, რომ ხელფასის გადახდასაც არ აპირებდნენ, ამ ხელფასის მძევლებად აპირებდნენ ადამიანების მოქცევას. ჩვენ კონტრაქტში გვიწერია, რომ პირველიდან ხუთამდე უნდა მიგვეღო ანაზღაურება. ახლა უკვე აღარ არის ხუთი, კარგახანია გადაცდა.

ჩვენ ვიცით, რომ წინა თვეში ადამიანებს ჩარიცხული აქვთ ზუსტად ის ხელფასი, რაც კონტრაქტში წერია. ამის შემდეგ შოთას რიტორიკაში გაჩნდა ის, რომ თურმე საშემოსავლო დაქირავებულის გადასახდელი ყოფილა. აქ კურიოზი ისაა, რომ წინა თვეში ჩარიცხულია ზუსტად ის, რაც კონტრაქტში წერია, უბრალოდ ახლა კანონიერად როგორ უნდა დაასაბუთონ ის, რომ ამ თვეში სხვა ხელფასი უნდა ჩაერიცხოს ადამიანებს, ეგ არ ვიცი. ეს უკვე შოთას გადასაწყვეტია.


ტელევიზიის თანამშრომლებს თუ შეხვდა შოთა შალელაშვილი ან მისი მეუღლე? როგორ ხდება მათ შორის კომუნიკაცია?

შალელაშვილს მანამდე ნანასთანაც არ ჰქონდა შეხვედრა. მისი საკონტაქტო პირი სანდრო თოფურია იყო. შემდეგ მან [ლეჟავამ] ითხოვა, რომ იქნებ თანამშრომლებს მაინც შეხვდეთ და გაარკვიოთ, რა ხდებაო. თუ არ ვცდები, სანდრო თოფურია თანამშრომლებს ერთხელ შეხვდა, შალელაშვილი კი მათ დღემდე არ შეხვედრია.


ვინ ასრულებს ახლა TV 24-ის დირექტორის მოვალეობას და რატომ არ გადის საინფორმაციო გამოშვებები ტელევიზიის ეთერში?

საინფორმაციო იმიტომ არ გადის ეთერში, რომ საეთეროს პერსონალმა თქვა, თუ ხელფასს არ გვაძლევთ, არ გავუშვებთ ეთერშიო. ნანა იმიტომ ინარჩუნებდა სიჩუმეს, რომ ადამიანებისთვის, თუნდაც კუთვნილი ანაზღაურების მიღებაში, ხელი არ შეეშალა. მის სამუშაო ოთახში ახლა ტექნიკური დირექტორი ზის, რომელიც სხვათაშორის, იმავე სანდრო თოფურიამ არაკეთილსინდისიერების გამო ცოტა ხნის წინ სამსახურიდან გაუშვა. ამბობდა, რომ „ატკატებს“ აკეთებდა, მკვდარ სულებს ხელფასებს უხდიდა და ასე შემდეგ. ანუ, ფაქტობრივად სისხლის სამართლის დანაშაულზე ლაპარაკობდა. ახლა ეს ადამიანი მოაბრუნეს და დირექტორის კაბინეტში ზის, ტექნიკური დირექტორის სტატუსით.

როგორც ვიცი, ტელევიზიაში თანამშრომლების ნაწილი დადის და ელოდებიან, როდის იქნება ხელფასი. ეთერში არ გადის არაფერი. რაც ვიცი ისაა, რომ ადამიანები კითხულობენ, როდის მოგვარდება ეს პრობლემა, რომ გაიგონ მაინც, ამ თვის ხელფასი ექნებათ თუ არა.


თუ გაქვთ ინფორმაცია, რას აპირებენ ჟურნალისტები?

როგორც კი ნანამ ეს ამბები გაასაჯაროვა, ვთქვი, რომ ამ თაღლითებთან თანამშრომლობას აღარ ვაპირებდი. ეს ცხადი გახდა მათთვისაც და იმის გამო, რომ გადაწყვეტილების ფორმირებაში არ ჩავრეულიყავი, ვცდილობ, რაც შეიძლება შემცირებული მქონდეს ურთიერთობაც, რომ რაიმე ზეწოლად არ აღიქვან. ეს ყველამ თავად უნდა გადაწყვიტოს. მაგრამ მას შემდეგ, რაც ეს პროცესი მიმდინარეობს, უბრალოდ არჩევანს არ უტოვებენ. როგორ შეიძლება მუშაობა გააგრძელო, როცა ხელფასზე გაწუწუნებენ და თითქოს, ჯილდო უნდა ჩაგირიცხონ, ისეთ  რანგში აიყვანეს კუთვნილი ანაზღაურების ჩარიცხვა.

თანამშრომლებს აქვთ კითხვები, ამ კითხვებს ვერავინ ვერ პასუხობს, მათ შორის ვერც საინფორმაციო სამსახურის უფროსი, იმედა დარსალია. ვიცი, რომ დარსალია ცდილობს, შეხვედრები ჰქონდეს მათ შორის შოთასთანაც. არ ვიცი, შეხვდა თუ არა, მაგრამ ის რომ რაიმე გასაგები გზავნილი მოსულიყო მფლობელების მხრიდან, რომელიც ამ ადამიანებს დააკვალიანებდა, აგრძელებენ მუშაობას თუ არა, ასეთი არ ყოფილა, თორემ ნამდვილად მეცოდინებოდა.


როგორ შეაჯამებდით, TV 24-თან თანამშრომლობას?

ბევრს ვიცნობდი, ბევრს არ ვიცნობდი, საინტერესო და ძალიან კარგი ახალგაზრდა კოლეგები გავიცანი. მართლა იყო შესაძლებლობა, მიუხედავად ტექნიკური და კადრობრივი სიდუხჭირისა, შემოქმედებითად გვემუშავა. კარგი შეგრძნება იყო, როცა ახალ ამბებს მხოლოდ მაყურებლის ინტერესის და მათთვის ინფორმირებული არჩევანის შესაძლებლობის პრიზმაში ატარებდი.

ბოლო მომენტამდე ერთ გუნდად ვმუშაობდით, ერთმანეთს ვეწუწუნებოდით: დავიღალე ძალიან, რამდენი ადამიანის საქმეს ვაკეთებ, მაგრამ ის, რომ ექსპერიმენტი ესე დასრულდებოდა, ვერ წარმოვიდგენდით.




როგორ განვითარდა მოვლენები TV 24-ში


ცნობილი, რომ TV 24 დირექტორმა და მთავარი საინფორმაციო გამოშვების ერთ-ერთმა წამყვანმა, ნანა ლეჟავამ დატოვა 8 ივლისს გახდა. თუმცა, საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტოს მონაცემებით, ლეჟავა დირექტორობის თანამდებობიდან 6 ივლისს გათავისუფლდა და TV 24-ის დირექტორი ისევ ტელეკომპანიის 100%-იანი წილის მფლობელი, შოთა შალელაშვილის მეუღლე, ირა ფიჩხაძე გახდა. ტელევიზიის ამ გადაწყვეტილებას ხელს როგორც მესაკუთრის მინდობილი პირი, შალელაშვილი აწერს. ლეჟავამდე ტელეკომპანიის დირექტორი სწორედ ფიჩხაძე იყო.

შოთა შალელაშვილის მეუღლემ TV 24 მიმდინარე წლის 29 იანვარს 50 000 აშშ დოლარად იყიდა. შალელაშვილი „ქართული ოცნების“ ყოფილი დეპუტატი და მილიონერი ბიზნესმენია. მან IX მოწვევის პარლამენტი 2019 წელს დატოვა. ამჟამად ის პარტიის - „თაობები საქართველოსთვის“ თავმჯდომარეა და 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილეობას გეგმავს. 

TV 24-მა საცდელი მაუწყებლობა 10 ივნისს დაიწყო. 1 თვის შემდეგ, 10 ივლისს კი, დაახლოებით 19:54 წუთზე ტელევიზიის ეთერში გაჩნდა წარწერა: „საცდელი მაუწყებლობის ეტაპი დასრულდა, მალე დაგიბრუნდებით“. ეთერში არ გასულა მთავარი საინფორმაციო გამოშვება, მაუწყებლობა არ განახლებულა დღესაც.

TV 24-დან დირექტორის წასვლის მიზეზებზე საუბრისას შოთა შალელაშვილის ასისტენტმა, სანდრო თოფურიამ იმავე დღეს, 8 ივლისს „მედიაჩეკერთან“ საუბრისას განაცხადა, რომ ნანა ლეჟავამ ეს გადაწყვეტილება თავად მიიღო, რადგან მფლობელისგან შეთავაზებულ თანამშრომლობის ფორმატზე კატეგორიული უარი თქვა, ფინანსურ ნაწილთან მისი დაკავშირება კი გამორიცხული იყო.  

TV 24-ის ყოფილმა დირექტორმა კი 10 ივლისს, დაახლოებით 20:00 საათზე ტელევიზიიდან მისი წამოსვლის მიზეზების შესახებ ვრცელი განცხადება სოციალურ ქსელში გამოაქვეყნა. 

„მედიაჩეკერმა“ შოთა შალელაშვილთან ინტერვიუ TV 24-ის მაუწყებლობის დაწყებამდე, 2024 წლის აპრილში ჩაწერა. მაშინ შალელაშვილმა მეუღლის მიერ ტელეკომპანიის ყიდვა საკუთარ პოლიტიკურ გეგმებსა და მოახლოებულ საპარლამენტო არჩევნებს არ დაუკავშირა და თქვა, რომ ტელევიზია მისი და მისი მეუღლის პირადი მომსახურეობისთვის არ იქნებოდა. 

„დამერწმუნეთ, სიტყვას გაძლევთ, რომ ბოროტად არ გამოვიყენებ. მე საერთოდ ბავშვობიდან მაქვს ობიექტურობის განცდა და ვერ ვიტან აი ზედმეტად პიარს, ზედმეტად დაუმსახურებლად გამოჩენას...ეს მე თვითონ ადამიანურად არ მახასიათებს, ამიტომ გპირდებით, რომ ჩვენი ტელევიზია იქნება ობიექტური, ხალხის სამსახურში და თუ ის დაკარგავს მის დანიშნულებას, რო ის ობიექტური იყოს, ჩემი მეუღლე მიიღებს გადაწყვეტილებას, რომ არ გააგრძელოს და ამით მორჩება ეს“, - თქვა შალელაშვილმა. 

„მედიაჩეკერმა“ შოთა შალელაშვილთან დაკავშირება 11 ივლისსაც სცადა, თუმცა, მან ჩვენს ზარებსა და შეტყობინებას არ უპასუხა.

ნანა ლეჟავამ კი, გუშინ საღამოს კიდევ ერთი ფეისბუკ პოსტი გამოაქვეყნა, სადაც წერს: „თაღლითები. დღე მეორე. ხელფასები ჩაურიცხეს მხოლოდ 17 თანამშრომელს. რა კრიტერიუმით, ვერ ვხვდები. პარტიის ოფისიდან  შემოუთვალეს ხალხს, კონტრაქტებშიო სამსახურის დაწყების ვადები არეულია და ვასწორებთო. თითოეულმა ადამიანმა იცის, როდის დაიწყო მუშაობა და ზუსტად ეგ თარიღები  უწერიათ კონტრაქტებშიც და მეორე, ადამიანმა აიღო წინა თვეში ხელფასი! და მათთვის ივნისი მეორე თვეა და მათ არ აძლევთ ხელფასს! ანუ წინა თვეში კარგად იყო ყველაფერი და ახლა აირია თარიღები??? რა ვადებს ამოწმებთ,ჩლუნგებო???  დააბოლეთ „თაობები საქართველოსთვის“ წევრები (ორნი ხართ სულ) და ხალხს მიეცით კუთვნილი ანაზღაურება. არ გავჩერდები!!! ხო, კიდევ  რეორგანიზაცია გამოუცხადებიათ))) კომპენსაციების გაცემა არ უნდათ. დანარჩენს ხვალ მოვყვები ზეგაც და ყოველ დღე, სანამ ყველა არ მიიღებს იმას, რისი ღირისაცაა!!“

 

რუსეთმა რამდენიმე დღის წინ, 8 ივლისს კიევში ბავშვთა საავადმყოფო დაბომბა. უკრაინის ჯანდაცვის მინისტრის განცხადებით, ჭურვი საავადმყოფოს ონკოლოგიურ და რეანიმაციულ განყოფილებას დაეცა. მედიის მიერ გავრცელებულ კადრებში ჩანდა შენობიდან ევაკუირებული და დაშავებული ბავშვები. როგორ უნდა გააშუქოს მედიამ ტრაგედია, როცა დაზარალებული ბავშვია, მისი უფლებების დაცვით - ამ თემაზე "მედიაჩეკერთან" ინტერვიუში ბავშვთა ფსიქოლოგმა, მაია ცირამუამ ისაუბრა. 

ცირამუას თქმით, ასეთ დროს, მართლაც ძალიან მნიშვნელოვანია ე.წ. ტრავმა ინფორმირებული მიდგომების გამოყენება. 

ტრავმა ინფორმირებული ჟურნალისტიკა გულისხმობს ამბის იმის გააზრებით თხრობას, თუ რა ზეგავლენა აქვს მატრავმირებელ მოვლენას მსხვერპლზე, მაქსიმალურად უნდა დავიცვათ იგი რეტრავმატიზაციისგან.  ჟურნალისტს უნდა ჰქონდეს ბაზისური ცოდნა ფსიქოლოგიური ტრავმის, მისი გამოვლინებების შესახებ და უნდა მოქმედებდეს “არ ავნო”-ს პრინციპით.

მე მესმის, რომ ჟურნალისტისთვის და ზოგადად მთელი სამყაროსთვის აქ შეიძლება სხვა ტიპის დილემა შემოვიდეს. როდესაც ასეთ სისასტიკეზეა ლაპარაკი, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანებს ჰქონდეთ ამ სისასტიკის მასშტაბებზე ინფორმაცია. შეიძლება არ აჩვენო ყველა დეტალი, სულის შემძვრელი კადრები, მაგრამ სურათი უნდა ასახო. იყო ასეთი კადრი: გარეთ გამოტანილი გადასხმის ხელსაწყო და ბავშვი დედასთან ერთად. სულის შემძვრელი კადრია და ამავე დროს, ძალიან ინფორმატიული. ეს კადრი სრულად აჩვენებს ზიანის მასშტაბს. 

თუ ბავშვის უფლებების კუთხით შევხედავთ, ცხადია, უმჯობესი იქნებოდა, რომ ბავშვის ფოტო არ ყოფილიყო იდენტიფიცირებადი. როდესაც ამ კადრს ფოტო რეპორტიორი თუ ოპერატორი იღებს, რამდენად ფიქრობს ამ მომენტში ეთიკურ სტანდარტებზე, არ ვიცით და ეს ნამდვილად ის თემაა, სადაც დილემები ჩნდება. 

თანაც, ალბათ თავად რეპორტიორიც სტრესის ქვეშ არის. ამიტომ, როდესაც  ინფორმაციის განთავსება ხდება მედიაში, მაშინ უნდა მოხდეს კადრების სწორად შერჩევა. მე ვფიქრობ, რომ ახლოდან არც ამ ტრაგედიის მონაწილეებისათვის და არც მნახველისთვის, ამ კადრების ნახვა არ იქნებოდა სასურველი. 

ასევე, სულის შემძვრელია და აჩვენებს მომხდარის შინაარსს კადრი, სადაც ასახულია ქალის მონუმენტი დანგრეულ შენობაში და გულზე აწევს ბავშვები. ეს არ არის რეალური კადრი, ხომ? მაგრამ ასეთი სახით ინფორმაციის მიწოდება დამზოგავია და ამავე დროს ინფორმაციასაც გადმოსცემს სრულად.

ამიტომ როდესაც ბავშვზე ვლაპარაკობთ, უნდა გვახსოვდეს, რომ ეს არის ისტორიული მასალა, რომელსაც შეიძლება მომავალში ეს ბავშვი წააწყდეს და მისთვის ძალიან სერიოზული ტრიგერი გახდეს, როგორც ამ ტრაგედიის შემახსენებელი. ამიტომ ტრავმა ინფორმირებული მიდგომების გამოყენება, ასეთ მასალაზე მუშაობისას ძალიან მნიშვნელოვანია. მგონია, რომ მიუხედავად სერიოზული დილემური სიტუაციებისა, ჟურნალისტმა მაინც უნდა იფიქროს ადამიანებზე, განსაკუთრებით ბავშვებზე, რომლებიც ან მონაწილეობდნენ უშუალოდ ამ მოვლენებში ან ამ ამბების შემსწრეები არიან. ბავშვისთვის მთავარი საყრდენი მისი ფსიქიკური ჯანმრთელობისთვის, კეთილდღეობისთვის არის საბაზისო უსაფრთხოების განცდა, რაც ამ დროს ირღვევა და ის ძალიან დიდ მუქარას იღებს სამყაროსგან. 

ზოგადად, როდესაც ვფიქრობ ბავშვებზე, რომელნიც ამ ეპოქაში ცხოვრობენ, არიან ისინი ომის შემსწრეები თუ დისტანციიდან უყურებენ ომს, სულ მეფიქრება, რომ ეს აუცილებლად ჰპოვებს ასახვას მათ ემოციებზე, ფსიქიკაზე და ა.შ. ძალიან საინტერესო ნეირომეცნიერული კვლევებით, რომელიც იკვლევს ზოგადად იმას, თუ როგორ იგება ადამიანის თვითრეგულირების სისტემა, ამბობს, რომ ეს იწყება მუცლად ყოფნის პერიოდიდან. ერთ-ერთ ავტორი ამბობს, რომ თუ სამყაროში ომია და ამ დროს ქალი არის ფეხმძიმედ, ნაყოფი ანუ ბავშვი ამ გარემოში უკვე იწყებს დასწავლას, როგორ გაქრეს, როგორ დაიმალოს, როგორ გაიქცეს, ანუ ეს მოცემულობა უკვე აყალიბებს ფსიქიკური და ემოციური თალსაზრისით გარკვეულ მოწყვლადობას მუცლადმყოფ ბავშვში. 

აი მაგალითად, ახლა ძალიან დიდი ალბათობით, ნებისმიერი კადრი შეიძლება მოხვდეს ტიკტოკზე. ჩვენ ვიცით, რომ ტიკტოკის მომხმარებლები ბავშვებიც არიან. ეს უკვე ძალიან საზიანო შეიძლება იყოს იმათთვისაც, რომელნიც ამ კადრს ნახავენ. 

რა სახის ემოციურ ინფორმაციას იღებენ ის ბავშვები, რომლებიც ტრაგიკული მოვლენების ამსახველ კადრებს ტელეეკრანსა თუ სოციალურ ქსელებში ხედავენ?

ეს შეიძლება აღმოჩნდეს ძალიან მატრავმირებელი ინფორმაცია. გეტყვით მაგალითს: ზრდასრული ადამიანისთვის, რომელმაც ბავშვობაში განიცადა ტრავმა, რეკონსტრუირებული მასალის ნახვაც კი საკმარისი აღმოჩნდა, მისი რეტრავმატიზაციისთვის. ბავშვისთვის ასეთი თვალმოკრული კადრიც კი შეიძლება დამაზიანებელი აღმოჩნდეს. სწორედ ამიტომ ვამბობ, რომ ძალიან მნიშვნელოვანია, ჟურნალისტმა იფიქროს იმაზეც, რომ ბავშვი შეიძლება გახდეს მისი მასალის, თუნდაც, უნებლიე მომხმარებელი და შესაძლოა, ეს  გადაიქცეს ამ ბავშვის სიზმრის შინაარსად, მისი ტრავმული თამაშის შინაარსად, გაუჩნდეს კითხვები...თუ დააკვირდებით, შეამჩნევთ, რომ ბავშვები აღარ თამაშობენ ომობანას, რადგან ომი გადაიქცა რეალობად. ეს აღარ არის მძაფრსიუჟეტიანი ფილმი, ეს სინამდვილეა. 

როგორ ფიქრობთ, რა არის იმის მიზეზი, რომ არ არსებობს ომის ამსახველი მასალა, დაზარალებული ბავშვების კადრების გარეშე?  

შესაძლებელია, ვიღაცას ჰქონდეს კეთილი ზრახვები, დააფიქროს სხვა ადამიანები იმ სისასტიკეზე, რომ ომი ბავშვსაც ეხება. აქაც მნიშვნელოვანია ზომიერება, რა კადრს აჩვენებ, როგორ აჩვენებ: ახლო ხედით თუ შორიდან, რა შინაარსს დებ ამ კადრში და ა.შ. თავისთავად, სამყაროს სჭირდება შეხსენება, რომ ომი არის ყველაზე დიდი სისასტიკე და მისგან ბავშვები მაინც უნდა დავიცვათ. ამ ყველაფრის მიუხედავად, გარკვეული მედია ეთიკის სტანდარტის დაცვა აუცილებელია, იმისთვის რომ მომხმარებლის როლში მყოფი ბავშვი მაინც არ დაზიანდეს. 

ასეთი კადრები ძირითადად არის გამიზნული ისეთი ადამიანებისთვის, რომელნიც თბილ სახლებში ყავას სვამენ და ძალიან გულგრილად უყურებენ ასეთ კადრებს პრინციპით - ეს მე არ მეხება. ვისაც ეს კადრები ეხება, ისინი შესაძლებელია, უფრო დიდ უიმედობასა და უსუსურობაში ჩააგდო. ამიტომ ასეთი მოვლენებისა და ტრაგედიების გაშუქებას პროფესიონალიზმთან ერთად, ადამიანურობა, ემპათიურობა სჭირდება. 
 

მედიის მიერ ომის სისასტიკის ჩვენება რა გავლენას ახდენს ამ გულგრილ ადამიანებზე? ჟურნალისტები ხშირად ამბობენ, რომ ბავშვის კადრი ყველაზე მეტად მოქმედებს მაყურებელზე და სწორედ, ამიტომ აჩვენებენ მას. სინამდვილეში რა შედეგი აქვს ამას? 

ძალიან ინდივიდუალურია, მაგრამ თუკი კადრი არის გამიზნულად მანიპულაციური იარაღი, შენ სისხლს, დაზიანებულ სხეულს გამიზნულად აჩვენებ ახლო ხედით, ბუნებრივია, ეს გამოიწვევს უფრო მეტად განრიდებას, გაქცევის, თავის არიდების რეაქციებს. ამ დროს ირთვება ადამიანის თავდაცვითი ინსტიქტები. ჩვენ ხომ ბევრი ადამიანი ვიცით, რომელიც მიზანმიმართულად არიდებს თავს ახალ ამბებს. დაუზოგავი მედია საშუალება ზოგჯერ პირიქით, ასეთი განრიდების რეაქციებს იწვევს და ფაქტობრივად, ინფორმაციის გარეშე ტოვებს ადამიანს. ასე, რომ ეს საფრთხეც უნდა გაითვალისწინონ მედიამ და ჟურნალისტებმა. 

• ბავშვთა საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელო
• ეთიკურად გაშუქების სახელმძღვანელო ჟურნალისტებისთვის 

 

ეთერ თურაძე გაზეთ „ბათუმელების“ მთავარი რედაქტორია.ის 20 წელზე მეტია ჟურნალისტად მუშაობს. თურაძემ „ბათუმელები“ კოლეგებთან ერთად 2001 წელს დააფუძნა. რუსული კანონი ოფიციალური სახელწოდებოთ "უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ" "უცხო ძალის ინტერესების გამტარ ორგანიზაციად" დარეგისტრირებას "ბათუმელებსაც" ავალდებულებს. თურაძის შეფასებით, საქართველოს ხელისუფლებას ყველა დამოუკიდებელი მედია პლატფორმის, მათ შორის „ბათუმელებისა“ და „ნეტგაზეთის“ განადგურების გეგმა აქვს, თუმცა, ის მუშაობის შეწყვეტას არ აპირებს.

„ბათუმელების“ მთავარმა რედაქტორმა 25 აპრილს, ბათუმში დასავლეთ საქართველოს მედიასაშუალებების წარმომადგენლებთან გამართულ შეხვედრაზე პარლამენტის თავმჯდომარეს სიტყვით მიმართა და შალვა პაპუაშვილს უთხრა: „მხოლოდ ამ ხელისუფლების პირობებში მომიწია, რომ ვიყო არა კითხვის დამსმელი, არამედ ოპონირება გაგიწიოთ იმიტომ, რომ თქვენ, თქვენი ამ კანონით ცდილობთ, გვიწოდოთ „უცხო ქვეყნის ინტერესების გამტარი ძალა“.




ინტერვიუ ეთერ თურაძე


გაზეთ „ბათუმელების“ მთავარმა რედაქტორმა "მედიაჩეკერთან" ინტერვიუში წარსულ ჟურნალისტურ გამოცდილებასა და გამოწვევებზე ისაუბრა. ეთერ თურაძემ ჟურნალისტად მუშაობა ასლან აბაშიძის მმართველობის პერიოდში, მაშინ დაიწყო, როდესაც რუსულ სკოლაში ქართულ ენასა და ლიტერატურას ასწავლიდა.


რატომ გადაწყვიტეთ ჟურნალისტობა?

ბევრი რამე იყო, ალბათ, ერთად. მათ შორის ის, რომ ტელევიზორში გამოჩენა მინდოდა, ალბათ, როგორც ყველა ახალგაზრდას. ასევე ის აუტანელი გარემო, რაც მაშინ გვქონდა...გავხდე ჟურნალისტი და შევცვალო ყველაფერი - ეს ნამდვილად არ იყო და ვერც იქნებოდა, რადგან თავიდან მუშაობა მაშინდელ აჭარის ტელევიზიაში დავიწყე და ეს ნამდვილად არ იყო თავისუფლების კუნძული. პირიქით, ეს იყო აბაშიძის რეჟიმის პროპაგანდის მანქანა. მუშაობა სტაჟიორად დავიწყე და სწორედ, მანდ ჩამოვყალიბდი და მივხვდი, თუ როგორი არ უნდა ყოფილიყო ჟურნალისტი.

ცხადია, იქიდან მალე წამოვედი, მაგრამ პირველი ნაბიჯები სწორედ, აჭარის ტელევიზიაში გადავდგი. ამის შემდეგ იყო გაზეთი „აჭარა PS”, სადაც უკვე კრიტიკული სტატიების მომზადება შეგვეძლო. როცა შედიხარ მდინარეში, უკვე ხედავ, საით შეგიძლია გაცურო და როგორ გაცურო, ასე იყო ამ გაზეთში მუშაობისას. აქ დავინახე, რეალურად რა იყო ჟურნალისტიკა და რა უნდა გაგვეკეთებინა.

საბოლოოდ, მე, მზია ამაღლობელი და თედო ჯორბენაძე წამოვედით სწორედ, იმ განზრახვით, რომ გაგვეკეთებინა მედია და არა პროპაგანდა. აი ამ პერიოდზე უკვე  თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ ეს იყო ჩვენი მიზანი.

2001 წელს დავაარსეთ “ბათუმელები”, რომელიც სასამართლო წესით მალევე დაგვიხურეს იმ საბაბით, თითქოს, ეს სახელწოდება ე.წ. მოპარული ინტელექტუალური საკუთრება იყო. ამის შემდეგ, ერთ კვირაში უკვე თბილისში დავრეგისტრირდით და თავიდან გავხსენით  “გაზეთი ბათუმელები”. შევინარჩუნეთ სახელი “ბათუმელები” და წინ მივამატეთ სიტყვა “გაზეთი”. ასე, რომ ჩვენ ერთხელ დახურულები უკვე ვართ და ამ საფუძველზე მოვახერხეთ, გავმხდარიყავით ნაციონალური გამოცემა, გავცდით რეგიონს.


თქვენ 3 სხვადასხვა ხელისუფლების პირობებში მუშაობის გამოცდილება გაქვთ. რა განასხვავებს ამ პოლიტიკურ ძალებს მედიასთან, კონკრეტულად კი “ბათუმელებთან” დამოკიდებულებაში?

პირველ რიგში უნდა ვთქვა, რომ ასლან აბაშიძის ხელისუფლებასთან ყველაზე ახლოს “ქართული ოცნებაა”. ეს ორი ხელისუფლება ერთმანეთს ჰგავს ერთი შეხედვით, პრიმიტივიზმით და მეორე მხრივ, სისასტიკით. თითქოს, ძალიან გულუბრყვილო ტექსტებს ამბობენ, თითქოს, რეაგირებენ მედიის მიმართ ჩადენილ ძალადობაზე და სინამდვილეში, ეს ყველაფერი იმართება მათი ხელით.

შევარდნაძის ხელისუფლება მე კარგად არ ვიცი, მაშინ ჩვენ მაინც ჩვენს ლოკალურ ნაჭუჭში ვიხარშებოდით და ერთადერთი ვფიქრობდით, თუ აქ აბაშიძის მთავრობა ძალიან ცუდად მოგვექცეოდა, წამოვიდოდით თბილისში და სამართლის მოსაპოვებლად მანდ ვიბრძოლებდით. ანუ თბილისი ჩვენთვის ერთგვარი გარანტი იყო. ახლა ასეთი გარანტი აღარ არსებობს. როგორც ასლან აბაშიძე ცდილობდა, ისე ეს ხელისუფლება ცდილობს, რომ ჩვენ საერთოდ არ ვიყოთ. ძალიან უცნაური შეგრძნებაა, როცა დრო, თითქოს, 20 წლით უკან ბრუნდება და სხვაობა მხოლოდ ის არის, რომ დღევანდელი პოლიტიკური ძალა უფრო ძლიერად გაწვება, ვიდრე 20 წლის წინანდელი.მაშინ ბევრად გამოუცდელები ვიყავით, ბევრად მეტ შეცდომას ვუშვებდით, უფრო არაკომპეტენტურებიც ვიყავით  და შეიძლება, მაშინ უფრო მეტი საფუძველი ჰქონდათ, რომ ასე მოგვქცეოდნენ. მაგრამ ახლა, როცა შეცდომებს, თითქმის, აღარ ვუშვებთ და თუ ვუშვებთ, ბოდიშს ვიხდით, როდესაც ვმუშაობთ გაცილებით უფრო პროფესიონალურად და ჩვენი ერთადერთი მიზანი საზოგადოების ინფორმირებაა, ამ დროს ძალიან რთულია, იმის გააზრება თუ რატომ გვებრძვიან, რატომ ხდება ეს?! ჩვენ რომ განადგურებას გვიპირებენ, ეს ხომ მხოლოდ ჩვენ, ერთ ადამიანს თუ ერთ ორგანიზაციას არ აზიანებს, ეს ხომ იმ უამრავი ადამიანის წინააღმდეგ არის მიმართული, ვინცნინფორმაციას ჩვენი საშუალებით იღებს.

უკანასკნელი 2 წლის განმავლობაში, როდესაც ჩვენ ვიბრძოდით გადარჩენისთვის, იყვნენ ადამიანები, რომელთაც იმედი ბოლომდე ჰქონდათ, რომ მაინც არ მიიღებდნენ ["უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ" რუსულ კანონს], აი, ახლა გაიწვევენ უკან, ჩააგდებენ, ხმები არ ეყოფათ, ვეტოს ვერ დაძლევენ და ა.შ. ყველა ეტაპზე მჯეროდა, რომ ბოლომდე გაიტანდნენ და მიიღებდნენ ამ კანონს. ახლაც ბევრი ფიქრობს, რომ მთელი სიმკაცრით არ აამოქმედებენ. მე კი ახლაც დარწმუნებული ვარ, რომ კი, სრული სიმკაცრით აამოქმედებენ, რადგან მათი განზრახვა ჩვენი გაქრობაა. 


რამდენად ჰგავს ერთმანეთს ასლან აბაშიძის "აღორძინებისა" და "ქართული ოცნების" ბრძოლის მეთოდები?

ასლან აბაშიძის დროს იყო ფიზიკური ძალადობა, ტექნიკის განადგურება… ასეთი შემთხვევა ბევრჯერ გვქონია, რომ ფიზიკურად გვისწორდებოდნენ. ახლა, თითქოს, ცდილობენ, რომ ფიზიკურად არ დაგვაშავონ, მაგრამ შინაარსი იგივეა.

მე 3 წელი ციხის მონიტორინგის ჯგუფის წევრი ვიყავი და იქ გვიყვებოდნენ, რომ ციხეში ასეთი წესია, როდესაც გცემენ, გცემენ ისე, რომ სხეულზე ამის კვალი არ დარჩეს; სველი ტილოთი გცემენ. შეიძლება, ბოთლი გაახვიონ ამ სველ ტილოში… პოლიციაშიც ასეთი მეთოდია. ასეა ზუსტად "ქართული ოცნება", ისე ძალადობენ რომ არ დაგაჩნდეს, ფიზიკური მტკიცებულება რომ არ იყოს.

განსაკუთრებით საშიში 2004 წელი იყო, როდესაც რევოლუციური ტალღა წამოვიდა, მაშინ დაიწყეს ხან წყლის ჭავლის გამოყენება, სპეცრაზმელების გამოყვანა, ჟურნალისტების დევნა და ა.შ. აქ ეს ჯერ არ ჩანს, თუმცა, მე ვფიქრობ, ესეც მალე იქნება. ამ ტიპის მმართველობის გაგრძელება ეს არის, ვეღარ ჩერდება


თქვენი აზრით, მაშინაც და ახლაც ეს ძალაუფლების შენარჩუნების მცდელობა იყო?

რა თქმა უნდა, ორივე შემთხვევაში ეს ბრძოლა ძალაუფლების შენარჩუნებისთვის იყო და არის. ორივე ეს ძალა კრემლის ინტერესებს ატარებს. ვის რა იძულების ფორმა აქვს და ვის რა ანგარიშვალდებულება, ეს მე არ ვიცი, მაგრამ ცალსახად ვიცი, რომ ასეა. ის, რაც აქ, აჭარაში 2003-2004 წლებში ხდებოდა, კრემლის ინტერესებში იყო. აქ იყო რუსი გენერალი, რომელიც პროცესებს მართავდა და რომლის ბრძანებითაც, ხიდები აფეთქდა. ახლაც ხომ იგივეა? ახლაც აფეთქდა ხიდები, რომელიც ჩვენ დასავლეთთან გვაკავშირებს.


რამდენად რთული იყო "ბათუმელების” არსებობა "ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის" მმართველობის დროს?

საწყის ეტაპზე ჩვენ "ნაციონალური მოძრაობისთვის" განვიხილებოდით, როგორც  ხელისუფლების აქაური მხარდამჭერები, რადგან ჩვენ პირველივე დღიდან დავიწყეთ მათი კრიტიკა. ვწერდით იმაზე, როგორ შეიჭრნენ აბაშიძის რეზიდენციაში, როგორ დაიტაცეს მისი ქონება, დაინაწილეს მანქანები და ა.შ. შეიქმნა რაღაც ბიუჯეტის ფონდი, რომლის შესახებ წარმოდგენა არავის არ ჰქონდა, აკავებდნენ ადამიანებს, ართმევდნენ ქონებას და ამბობდნენ, რომ ფული ამ ბიუჯეტში ირიცხებოდა. მაშინ ჩვენ ამას არ ველოდით და ამიტომ ცოტა შოკის მომგვრელიც იყო. არავინ ამბობს, რომ ასლან აბაშიძის ჩინოვნიკებს ფული არ ჰქონდათ მოპარული და ეს მოპარული ფული არ უნდა დაებრუნებინათ, მაგრამ სამწუხაროდ, ის, რაც აქ ხდებოდა, ეს უფრო ანგარიშსწორება იყო, ვიდრე  წართმეულის ხალხისთვის დაბრუნება. ცხადია, ამ ყველაფერს კრიტიკულად ვაშუქებდით.

არ ვიცი, კონკრეტულად რომელი ერთი მასალა გახდა ჩვენზე გაბრაზების საფუძველი, მაგრამ ჩვენთვის წითელი ხაზი იყო, როდესაც დაგვიწყეს პირადი ცხოვრების კადრებით შანტაჟი, სპეცსამსახურების მიერ ჩვენი ფიზიკური გატაცება. ეს ხდებოდა 2009-2010 წლებში, რაც ახლა ჩვეულებრივი პრაქტიკაა. მაშინ მგონი, მუქარისა და შანტაჟის პირველი შემთხვევა იყო, რასაც ჩვენ ბრიფინგი  მივუძღვენით. ეს ძალიან დიდი რისკიც იყო მაშინ როგორც ჩვენთვის, ასევე ჩვენი ოჯახის წევრებისთვის, ძალიან დიდი შეურაცხყოფაც და ტკვილიც. რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, ჩვენ გავიგეთ, ვინ გვაშანტაჟებდა, მაგრამ მაშინდელმა ხელისუფლებამ გადაწყვიტა, რომ ეს ადამიანი არ დაესაჯა. ჩვენ შემდეგ მისი საცხოვრებელი მისამართიც გავიგეთ, მზია ამაღლობელი მივიდა მასთან სახლში, დაუკაკუნა კარზე, გამოიძახა პოლიცია, უთხრა, რომ ეს ადამიანი იყო, ვინც გვაშანტაჟებდა, მაგრამ ცხადია, პოლიცია რეაგირების გარეშე გაბრუნდა უკან. ჩვენ ამ კაცს დავუტოვეთ კონსტიტუცია და წამოვედით.


დახურვის წინაშე თუ დამდგარა მაშინ "გაზეთი ბათუმელები"? 

სამართლებრივად არა, მაგრამ 2008 წლის ომის შემდგომ ვებგვერდი დაგვიზიანეს, მუდმივად იყო ჩვენზე თავდასხმები, მუქარა და ა.შ. ამას კერძო პირები აკეთებდნენ, მაგრამ ხელისუფლება არ რეაგირებდა და არავინ დაუსჯია, დღემდე მაქვს შენახული ის მეილები, სადაც სიცოცხლის მოსპობით მემუქრებოდნენ… მაგრამ ის, რომ სახელმწიფო მოძებნის გზას და დაგვხურავს, ამაზე არასდროს გვიფიქრია და ამის საფრთხე ნამდვილად არასდროს ყოფილა. 


რა ფორმით გიპირისპირდებოდათ დღევანდელი ხელისუფლება რუსული კანონის  მიღებამდე?

როგორც ყველასთან, ისე ჩვენთან ჰიბრიდული ომი აქვთ, ხდება ჩვენი პროფესიული  დისკრედიტაცია, პერსონალური ონლაინ და პირად ცხოვრებაზე აპელირებით თავდასხმები და ა.შ. ერთი სიტყვით, ტროლ-ბოტების ქარხანა, რომელიც შენ წინააღმდეგ მუშაობს. ასევე, არანაირი წვდომა არ გვაქვს საჯარო ინფორმაციაზე, ინტერვიუსა და კომენტარზე უკვე საუბარიც ზედმეტია. ცხადია, ეს არის მუშაობაში ხელის შეშლა.   

ყველა ხელისუფლებაზე ვილაპარაკე, მაგრამ ამ ხელისუფლებაზე მეტად დაუნდობლად არავინ მოგვქცევია, ეს უბრალოდ გვაუქმებს. ჯერ დაგვარქმევს ყველაზე შეურაცხმყოფელ სახელს, "უცხო ქვეყნის ინტერესების გამტარს" და მერე უბრალოდ დაგვხურავს. ხომ ყველა გვებრძოდა?! მაგრამ მაშინ ვფიქრობდით, რომ განვითარებადი დემოკრატიის ქვეყნებში, ალბათ, ასეთი რამეები ხდება და ჩვენი ვალდებულებაა, ვიბრძოლოთ ამ ყველაფრის წინააღმდეგ და ვიბრძოდით კიდეც, მაგრამ ახლა რაც გვჭირს, ასეთი არასდროს ყოფილა. 


ახლა რას აპირებთ?

ჩვენ არ ვაპირებთ იმ რეესტრში დარეგისტრირებას, რომელიც "უცხო ქვეყნის ინტერესების გამტარს" გვიწოდებს. ეს კანონი ანტიკონსტიტუციურია. თვითონ გადაწყვიტონ. ჩვენ ვაპირებთ, გავაგრძელოთ საზოგადოების ინფორმირება და ჟურნალისტური საქმიანობა… ვიცით, რომ ამ პირობებში მუშაობა ძალიან რთული იქნება, მაგრამ ვფიქრობ, რომ მაინც შევძლებთ. ამ ქვეყანაში დამოუკიდებელი მედიის არსებობა საჭიროა. ასევე, იმ ჯგუფების არსებობაა საჭირო, რომლებიც ათასობით ადამიანს უანგაროდ ეხმარებიან. სამი თუ ოთხი ადამიანის სურვილი რომ ჩვენ არ ვიყოთ, შეუძლებელია, რომ აღსრულდეს. ეს ვერ აღსრულდება და ჩვენ როგორც აქამდე, საქმიანობას აუცილებლად გავაგრძელებთ. ყველანი მზად ვართ, რაც გულისხმობს იმას, რომ ვაპირებთ ამ ქვეყანაში გავავრცელოთ ინფორმაცია ქართულ ენაზე საქართველოს მოქალაქეებისთვის საქართველოდან, ბათუმიდან, თბილისიდან. 

საზოგადოებრივ-ლიტერატურული ჟურნალი „არილი" შემოწირულობებისთვის ფონდს ქმნის და იმედი აქვს, რომ პირველი „სამოქალაქო" ნომრის გამოსაცემად საჭირო ფინანსური რესურსი მალე შეგროვდება.

"XIX საუკუნეში, „ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების" არსებობის გარიჟრაჟზე შესანიშნავი ტრადიცია არსებობდა, გამოცემული წიგნების ბოლო გვერდზე ხშირად შემომწირველების გვარები იყო ჩამოწერილი. ამ მიდგომამ ბევრ ქვეყანაში გაიდგა ფესვები და დღესაც არაერთ ასეთ გამოცემას შეხვდებით, რომელიც ადამიანების, გულშემატკივრების ნებით გამოდის, მათი მხარდაჭერით. ამიტომ, გადავწყვიტეთ, რომ ჟურნალის ფურცლებზე და ფეისბუკ გვერდზე ჩვენი შემომწირველებიც მოვიხსენიოთ ხოლმე მადლიერებით", - ვკითხულობთ "არილის" სოციალურ ქსელში გამოქვეყნებულ განცხადებაში.

რატომ გახდა საჭირო ფონდის შექმნა?

მიმდინარე წლის 8 მაისს ცნობილი გახდა, რომ საქართველოს კულტურისა და სპორტის სამინისტროს მიერ დაფინანსების შეწყვეტის გამო ჟურნალის გამოცემა წყდებოდა. 

"არილის" მაშინდელი განცხადებით, ეს გადაწყვეტილება პოლიტიკური“ იყო, რადგან ჟურნალი და მისი რედაქტორები "არ ემორჩილებიან სამინისტროს ცენზურას, ყოველთვის გამოხატავდნენ კრიტიკულ პოზიციას და ამ თვალსაზრისით არასდროს უფიქრიათ რაიმე კომპრომისზე. „არილმა“ მხარი დაუჭირა რუსული კანონის წინააღმდეგ მოძრაობას, სოლიდარობა გამოუცხადა თავისუფალ გამომცემლობებს, რომლებიც არაადეკვატური პოლიტიკოსების თავდასხმის სამიზნეები გახდნენ და, რაც მთავარია, ერთგულად აგრძელებდა საკუთარი ღირებულებებისა და პრინციპების დაცვას".

ჟურნალმა ამავე განცხადებით საკუთარ მკითხველებს, ავტორებს, მეგობრებსა და პარტნიორებს, საგამომცემლო სახლებსა და შესაბამის ფონდებს მიმართა, "არილის" გადასარჩენად ერთად ეფიქრათ. 

"არილის" ახალი ნომერი გამოვიდა


საზოგადობრივ-ლიტერატურულმა ჟურნალმა 8 მაისს მეორე - მხარდამჭერების სამადლობელი განცხადებაც გამოაქვეყნა და "არილის" შემდეგი ნომრის გამოცემაც დააანონსა.

მართლაც, მაისის ბოლოს "ბერძნული კულტურის ფონდის" (Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού) ფინანსური მხარდაჭერით "არილის" 2024 წლის მეორე -  თანამედროვე ბერძნული ლიტერატურისადმი მიძღვნილი ნომერი გამოიცა.

 

ინტერვიუ "არილის" რედაქტორთან

"არილის" გამოცემასთან დაკავშირებულ პრობლემებსა და სამომავლო გეგმებზე "მედიაჩეკერი" ჟურნალის რედაქტორს, ლექსო დორეულს ესაუბრა. 

რა პრობლემის წინაშე აღმოჩნდა „არილი“ კულტურის მინისტრად თეა წულუკიანის დანიშვნის შემდეგ?

პრობლემა „არილისთვისაც“ იგივეა, რაც, ზოგადად, კულტურის, ხელოვნების სექტორისთვის. თეა წულუკიანის მინისტრად დანიშვნით სახელმწიფოს მხრიდან კულტურის დაფინანსების პროცესის სრული პოლიტიზება მოხდა. 

კერძოდ, კულტურის დაფინანსების პოლიტიკა მთლიანად დაუკავშირდა იმას, ხარ თუ არა მმართველი პარტიის, „ქართული ოცნების“ დეკლარირებული მხარდამჭერი. არადა, დემოკრატიულ ქვეყნებში კულტურის სექტორის დაფინანსების უმთავრესი, ფუძემდებლური პრინციპი შეგვიძლია, ასე ჩამოვაყალიბოთ: სახელმწიფო აფინანსების კულტურას, მაგრამ არ ერევა მის ავტონომიურობაში, ფუნქციონირებაში. განათლებისა და კულტურის სფეროთა განვითარებისთვის გადამწყვეტია, რომ მასში ე. წ. „დაუინტერესებელი“, უანგარო ფული ჩაიდოს; ფული, რომელსაც თან არ მოჰყვება კონკრეტული პოლიტიკური ინტერესი. 

საქართველოს კულტურის სამინისტრომ, გარდა იმისა, რომ ამ პრინციპზე უარი თქვა, გადაწყვიტა უშუალოდ ხელოვნების ესთეტიკური პროცესის მეთვალყურეობა, მასში ხისტი ჩარევა და ინსტრუმენტალიზებაც კი. ეს, ცხადია, საბჭოთა წარსულს გვახსენებს და მსგავსი მიდგომები ავტორიტარული და ტოტალიტარული რეჟიმებისთვისაა დამახასიათებელი. ასე, კულტურა კარგავს ორ ფუნდამენტურ თვისებას, რომელთა გარეშეც მის არსებობას უბრალოდ აზრი არა აქვს - ავტონომიურობას და თავისუფლებას. 

„არილი“ ლიტერატურული გამოცემაა. ჩვენ, თითქმის, არასდროს დაგვიტოვებია ესთეტიკური სივრცე (გამონაკლისი იყო ჩვენი ქვეყნისთვის ეგზისტენციალური მნიშვნელობის საკითხი - ე. წ „რუსული კანონი“ და შეცვლილი პოლიტიკური კურსი ოკუპანტისკენ - რაზეც ფიზიკურად ვერ გავჩუმდებოდით), მაგრამ მისი რედაქტორები დამოუკიდებლად ყოველთვის გამოვხატავდით კრიტიკულ პოზიციას ქვეყანაში მიმდინარე პოლიტიკურ თუ სოციალურ მოვლენებთან დაკავშირებით. 

გარდა ამისა, „არილი“ აფიქსირებდა თავის მკაფიოდ კრიტიკულ პოზიციას კულტურის პოლიტიკის არსებულ გამოწვევებთან დაკავშირებით. შესაბამისად, სამინისტროს რეპრესიები ჩვენც შეგვეხო, დაფინანსება სრულად შეგვიწყვიტეს და ამ ეტაპზე ვერ ვახერხებთ გამოცემის გაგრძელებას. შედეგად, უამრავი ავტორი დარჩა თავისუფალი სივრცის, პლატფორმის გარეშე, სადაც საკუთარი იდეების, ტექსტების გამოქვეყნებას შეძლებდნენ. ეს ცენზურის ფორმაა და მეტი არაფერი. ჩვენი, მწერლების გაჩუმებას, „მოთვინიერებას“ ასე ცდილობენ და ფაქტია, ამ ეტაპზე ამ ქვეყანაში აღარ არსებობს თავისუფალი ლიტერატურული გამოცემა. თუ პათეტიკურად არ გაიჟღერებს, ბოლო ბასტიონი "არილი" იყო... მაგრამ კარგად გვესმის, რომ „არილის“ არსებობას მხოლოდ იმ შემთხვევაში აქვს აზრი, თუ ის თავისუფალი იქნება. 

როგორი იქნება „არილის“ მომავალი და როგორ გააგრძელებს ჟურნალი გამოცემას?

განცხადების გავრცელების შემდეგ დიდი მხარდაჭერა ვიგრძენით ავტორებისა და მკითხველებისგან. გამოხმაურება იმდენად მასშტაბური იყო, რომ ცოტა გაგვიკვირდა და გაგვიხარდა კიდეც. მოგეხსენებათ, „არილი“ ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი და ავტორიტეტული ლიტერატურული გამოცემაა. დღეში ჩვენს საიტს ათასობით ადამიანი სტუმრობს, ჩვენს რესურსს აქტიურად იყენებენ საგანმანათლებლო სივრცეშიც - სკოლებსა და უნივერსიტეტებში... მაგრამ მაინც არ ველოდით, თუ ამდენი გულშემატკივარი გვყავდა... ზოგიერთი იმასაც წერდა: „ახლა რა ვქნათ? როგორ ვიცხოვროთ არილის გარეშეო?“...

მკითხველები გამოთქვამენ სურვილს, ფინანსურად დაგვეხმარონ. გამოჩნდნენ ორგანიზაციებიც, რომლებმაც ასევე გამოთქვეს შემოწირულობების გაკეთების სურვილი. როგორც მოგეხსენებათ, "არილი" წლების მანძილზე თანამშრომლობდა საერთაშორისო ორგანიზაციებსა და დონორებთან. უამრავი თემატური ნომერი მოგვიმზადებია „ფონდი ღია საზოგადოება-საქართველოს“, სხვა საერთაშორისო ფონდებისა და ინსტიტუტების, საელჩოებისა და კულტურის ცენტრების ფინანსური მხარდაჭერით. მაგრამ „რუსული კანონის“ ამოქმედების შემთხვევაში, ვფიქრობ, ეს შესაძლებლობაც შეგვეზღუდება.. და მერე რა უნდა ვქნათ? ჩვენი არსებობა უბრალოდ შეუძლებელი გახდება ამ ქვეყანაში? არ ვიცი...

თქვენი აზრით, რატომ არის მნიშვნელოვანი, ქვეყანაში არსებობდეს მსგავსი გამოცემები? რაში და როგორ ეხმარება ის საზოგადოებას?

კულტურა და, განსაკუთრებით კი, ლიტერატურა არის მთავარი და ყველაზე ძლიერი მედიუმი, რეპრეზენტატორი იდეების, დისკურსების, ღირებულებების... ხშირად ადამიანებს პოლიტიკოსების არ სჯერათ, მაგრამ, სამაგიეროდ, სჯერათ მწერლების.

ლიტერატურის ენაზე თარგმნილი ღირებულებები და იდეები ყველაზე სწრაფად აღწევს ადამიანების ტვინებამდე. როგორც ჩანს, სწორედ, ეს გაიაზრეს არსებული პოლიტიკური რეჟიმის მესვეურებმა და ამიტომაც მოინდომეს რეპრესიების ქვეშ მოექციათ „არილი“. 

„არილი“ ხომ დასავლური ცივილიზაციის იდეებს, ღირებულებებს თარგმნადა ლიტერატურის ენაზე. სწორედ, ამ ყველაზე სანდო ენით აღწევდნენ თავისუფლების, ტოლერანტობის, თანასწორობის იდეები ადამიანებამდე ჩვენი საშუალებით; ვრცელდებოდნენ ისინი სკოლებსა და უნივერსიტეტებში, მკითხველების გონებაში... უამრავი ამერიკელი, ევროპელი ავტორი, ტექსტი სწორედ ჩვენი საშუალებით აღმოაჩინა მკითხველმა... 

მე მჯერა, არ არსებობს ლიტერატურაზე სანდო და საიმედო პარტნიორი იდეების გავრცელებაში... ამას აკეთებდა „არილი“ თავისი არსებობის 30 წლის მანძილზე... რეჟიმს, რომელშიც გვიწევს ცხოვრება და ვცდილობთ, ვებრძოლოთ, არ შევეგუოთ, როგორც ჩანს, გადაწყვეტილი აქვს, რომ გეზი დასავლური სამყაროდან ტერორისტული სახელმწიფოსკენ, რუსეთისკენ აიღოს და ამ გზაზე შეუძლებელია, თვალში არ გასჩხეროდა „არილი“...

საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიის რედაქტორი და წამყვანი, ირინა ყურუა და რადიოს რედაქტორი მაია მერკვილაძე "მედიაჩეკერთან" ინტერვიუში ტელევიზიაში არსებულ პრობლემებზე საუბრობენ და მედიის დღევანდელ მდგომარეობას აფასებენ. მერკვილაძე აჭარის ტელევიზიის საინფორმაციო სამსახურის უფროსის ყოფილი მოადგილეა. ის თანამდებობიდან 2020 წელს გაათავისუფლეს. 

მედიაჩეკერი: დღევანდელი პოლიტიკური კონტექსტის გათვალისწინებით, რა მდგომარეობაა დღეს საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიასა და რადიოში?

ირინა ყურუა: არ ულხინს დღეს აჭარის საზოგადოებრივ მაუწყებელს, როგორც ზოგადად მედიას, მაგრამ ახლა ყველაზე დიდი პრობლემა თვითცენზურაა. დარწმუნებული ვარ, ნიუსრუმს ან რომელიმე სხვა რგოლს ყოველწამიერად არავინ ურეკავს და დირექტივებს არ აძლევს. ყველაზე მეტად რაზეც მტკივა გული, არის ის, რომ ამ ხალხში არიან ის ძალიან კარგი, სწორი ღირებულებების მქონე ჟურნალისტები, რომელთან ერთადაც გვიმუშავია მეც, ჩემს საუკეთესო კოლეგებსაც, იმ ჟურნალისტებსაც, ვისზეც დღეს მედია დგას. დღეს ეს ადამიანები არსად, არსად იძებნებიან. რატომ? ისინი თვითგადარჩენის რეჟიმში არიან და თავს მალავენ. მე და მაიკოს [მერკვილაძეს] ხშირად გვიკამათია იმაზე, რომ ვერ ვიქნებით მკაცრები და ყველას გმირობას ვერ მოვთხოვთ, მაგრამ მგონია, რომ ჟურნალისტიკა არის ის ადგილი, სადაც პერსონალური გმირობაა საჭირო იმისათვის, რომ არ დაიკარგოს მთავარი მონაპოვარი - გამოხატვის თავისუფლება. 

მაია მერკვილაძე: როდესაც საარჩევნო პერიოდში კეთდებოდა არხის მონიტორინგი, იქ კარგად ჩანდა შედეგები. ვთქვათ, რამდენი პროცენტი ეთმობოდა ხელისუფლებას და მათ ოპონენტებს და ეს პროცენტულად კარგად ჩანდა, როგორც რაოდენობრივად, ისე თვისებრივად. ასე ზეპირი შეფასებით, არ ვიცი რამდენად ობიექტური იქნება, თუმცა, მე მაქვს ჩემი სუბიექტური აზრიც და შეფასებებიც. მე ვიცი, რას ვაკეთებდით ჩვენ და რა კეთდება ახლა. არ ვიტყვი, რომ საუკეთესო პროდუქტს ვქმნიდით, მაგრამ თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ ჩვენ ვსვამდით შეკითხვებს და ვცდილობდით, რომ პასუხები გვეპოვნა. ჩემი შეფასებით, ის, რისგანაც დაცლილია ახლა აჭარის საზოგადოებრივი მაუწყებელი, არის სწორედ შეკითხვები. აქედან გამომდინარე არ ჩანს ის ხალხი, ვისაც ეს შეკითხვები მიემართება. ტელევიზიაში მუშაობენ ჩემი კოლეგები, რომლებიც გრძნობენ ამ უხერხულობას, დარწმუნებული ვარ და ვხედავ ამას, ეს უხერხულობა არსებობს. თუმცა, ისე მოხდა შინაარსის შეცვლა და შეკითხვების გამოცლა, რომ კონკრეტული დავალება არ ყოფილა, თუ როგორ უნდა გაეკეთებინათ. მხოლოდ ის ითქვა, თუ რა არ უნდა ყოფილიყო. ასეთი პოლიტიკა იყო, რომ არ გაეკეთებინათ ადამიანებს ის, რაც მანამდე კეთდებოდა. 

ირინა ყურუა: საზოგადოებრივ მაუწყებელს, ყველა სხვა მაუწყებლისგან განსხვავებით, მეტი პასუხისმგებლობა და ტვირთი აქვს. როდესაც ხალხის ფულით იკვებები და არსებობ, ხალხი უნდა იყოს შენი პრიორიტეტი და არა ხელისუფლება. არაფერს ორიგინალურს არ ვამბობ, მაგრამ როდესაც ვერ იცავ ჟურნალისტურ პრინციპს, ეს უკვე სირცხვილი კი არა, დანაშაულია.  

მაია მერკვილაძე: ახლაც კონკრეტული მითითებები და მითუმეტეს რადიოში, სადაც მე ვმუშაობ, არაფერი ეგეთი არ არის. რაც შეეხება სხვა გადაცემებს ან თუნდაც ტელევიზიას, ის, რაც შეიძლება გარედან არ ჩანდეს, არის, რომ კონკრეტული ჟურნალისტების ზეწოლის შედეგად გადაწყვეტილებები იცვლება. მაგალითად, თუკი მიმდინარეობს აქცია და ის არ გადაიცემა პირდაპირ ეთერში, ეს ჟურნალისტები აპროტესტებენ, ითხოვენ და ამის შედეგად აქცია ირთვება პირდაპირ ეთერში. 

აგრეთვე, ამ პროცესში ყურში ძალიან ცუდად მხვდება, როდესაც ამ კანონპროექტს ეძახიან "გამჭვირვალობის კანონს". სამწუხაროდ, ეს ისმოდა ჩვენი ტელევიზიიდანაც. კლიშეებს მეც ვერიდები და მაგალითად, არც "რუსულ კანონს" ვეძახი და არც "აგენტების კანონს". მირჩევნია, ვთქვა კანონპროექტი უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ, მაგრამ მისთვის გამჭვირვალობის კანონის დარქმევა, ჩემი აზრით, არის მავნებლობა. ამ ტერმინებში ჩანს პოზიცია, სამწუხაროდ. 

მედიაჩეკერი: როგორ აფასებთ დღევანდელ პოლიტიკურ პროცესებსა და მედიის მდგომარეობას?

ირინა ყურუა: ახლა რასაც ჩვენ ვუყურებთ, არის ჟურნალისტებზე ზეწოლა. პატრულს ეძახი საშველად და ის არ მოდის. [საუბარია ნოდარ მელაძის განცხადებაზე „ტვ პირველის" მიმდებარედ ჩასაფრებასთან დაკავშირებით, რა დროსაც მელაძემ 112-ის მიმართა.] ისეა ჩამოშლილი ქვეყანაში ინსტიტუციები, რომ სწორედ, ჟურნალისტმა უნდა ამოიღოს ხმა. ახლა ბრძოლის პირველ ხაზზე უნდა იყვნენ ჟურნალისტები. რა არ გადაგვიტანია. ასლან აბაშიძის დროს კასეტებით გავრბოდით, უშიშროების სამსახურის მანქანები მოგვსდევდნენ და თბილისში მაინც ვაგზავნიდით მასალას. იმ დროს ციფრული ტექნოლოგიები განვითარებული არ იყო. მაშინ არ შეგვშინებია. სახლიდან რომ გამოვდიოდი. უშიშროების ბიჭებს ვესალმებოდი, ხომ კარგად ხართ-მეთქი, იმდენად ვცნობდით უკვე სახეზე ერთმანეთს. ასეთი გამოცდილების მქონე ჟურნალისტებს აშინებენ?! 

მე მაინც ვფიქრობ, რომ ჩვენმა კოლეგებმა შიგნიდან უნდა მოვძებნოთ ძალა. ეს დროებითი შემოტევებიც როგორღაც უნდა გადავლახოთ, თორემ ახლა რომ ჩავიკარგოთ, გავისუსოთ, დაველოდოთ, რომ წინა პლანზე ჩემი კოლეგა გავაგდო, ის მეხამრიდათ გამოვიყენო და ამით თავი დავიზღვიო, ასე არ გამოვა. სამსახურსაც დავკარგავთ, მერე რა?! რამდენჯერ გვაქვს ეს გამოცდილი. მთავარია, ჩვენი პროფესიული პრინციპი არ დაიკარგოს, იმიტომ რომ დღეს ჟურნალისტიკა ადამიანებზე, პერსონებზე დგას. ასეთი ხანა უდგას საქართველოში დღეს ჟურნალისტიკას და ესეც არ არის ახალი. ყოველთვის გამოსულა მედია ამ წნეხიდან. 

მე სოლიდარობის იმედი მაქვს ამ ჩვენი ჟურნალისტური ოჯახის. კი, ძალიან ბევრი ადამიანი დღეს ძალიან ცუდ როლს თამაშობს და მათ ნამდვილად უღალატეს საკუთარ პროფესიას, მაგრამ მგონი, ახლა იმის დროც არ არის, რომ დავიყოთ ჩვენიანებად და სხვისიანებად. პირიქით, მე მაშინ უფრო ბედნიერად ვიგრძნობ თავს, როდესაც უფრო მეტი ადამიანი მიხვდება, რომ არასწორ მხარეს დგომა ჟურნალისტიკა არ არის. ახალი თაობა გვასწავლის, რა უნდა ვქნათ. არა აქვს მნიშვნელობა რა პროფესიის ან მომავალი პროფესიის არიან. მე უნდა ვიყო იქ, სადაც ჩემი სტუდენტები არიან, რომელნიც იმდენად სწორად აზროვნებენ, რომ მათგან ვსწავლობ ბევრ რამეს. და ახლა მათ ხომ ვერ დავემალები?! ვიდრე მაქვს საშუალება ვცდილობ, სადაც სათქმელია, ვილაპარაკო. მეტი რა შემიძლია?! ამიტომ ვფიქრობ, რომ ეს თვითცენზურაც როგორღაც უნდა გადავლახოთ და ერთმანეთი გავაძლიეროთ. 

ძალიან მესიამოვნა, იმ დღეს სოლიდარობის მიზნით კოლეგები რომ მივიდნენ „ტვ პირველის“ ოფისთან  და გაამაგრეს ერთმანეთი. ასეც უნდა იყოს, მეც მივიდოდი, უბრალოდ შორს ვარ.

“უკრაინელი ქალები ფრონტის ხაზზე, მაგრამ არა სათაურებში” - Foreign Policy-ზე გამოქვეყნებულ სტატიაში ვკითხულობთ, რომ რესპონდენტებს შორის, რომლებიც უკრაინის ომთან დაკავშირებით საუბრობენ, მხოლოდ 23%-ია ქალი. ეს ერთი მაგალითიც კარგად აჩვენებს, რამდენად დიდი გამოწვევაა გენდერულად მგრძნობიარე გაშუქება, განსაკუთრებით კი, კონფლიქტებისა და ომის დროს.

საკითხი მნიშვნელოვანია, რადგან

• მედია საზოგადოების ინფორმირებულობის მხრივ მნიშვნელოვან როლს თამაშობს - მას შეუძლია, სტერეოტიპები გააძლიეროს, ან პირიქით, დაამსხვრიოს.
• კონფლიქტების გაშუქებისას, ზოგიერთ შემთხვევაში არ არის გათვალისწინებული გენდერული პრობლემატიკა.
• ჟურნალისტებმა ყურადღება უნდა მიაქციონ იმას, რომ კონფლიქტის ანალიზის დროს კაცებთან ერთად ქალების ხმები და შეხედულებები გათვალისწინებული იყოს.

თემის აქტუალობის გათვალისწინებით, საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ შეიმუშავა სახელმძღვანელო წესები. დოკუმენტი მოიცავს რეკომენდაციებს იმასთან დაკავშირებით, თუ რა საკითხებს უნდა მიაქციოს ყურადღება ჟურნალისტებმა მასალის მომზადების, რესპონდენტების მოძიების, კითხვების დასმის, შეგროვებული მასალის დამუშავების პროცესში და ა.შ.

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭოს თავმჯდომარე, ხატია ღოღობერიძე საუბრობს მედიაში გენდერულად მგრძნობიარე საკითხების გაშუქების მნიშვნელობაზე.

მედიაჩეკერი: კონფლიქტებისა და ომის გაშუქება ნებისმიერ შემთხვევაში საფრთხილოა. მაგრამ როდესაც ამ გარემოებას გენდერულად მგრძნობიარე საკითხები ემატება, გაცილებით სენსიტიურია. როგორ ფიქრობ, რა არის ძირითადი გამოწვევები?

ხატია ღოღობერიძე: ზოგადად, გენდერულად სენსიტიური გაშუქება გამოწვევაა ჩვენს მედიაში და არა მხოლოდ. ამიტომ გადავწყვიტეთ, ერთობლივად გაგვეკეთებინა სახელმძღვანელო, რომლითაც ჟურნალისტებს მივცემდით რეკომენდაციებს, როგორ შეიძლება, მოიქცნენ ასეთ დროს.

ჩემი აზრით, ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა არის ქალების საჭიროებებზე ნაკლები ყურადღების მიქცევა. არსებულ რეალობაში, როდესაც სამხედროების უმრავლესობა კაცია და საომარი მოქმედებები მიდის, მათზეა დიდი აქცენტი. მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ომის დროს ქალები არ ზიანდებიან და ომს არ აქვს მათზე გავლენა. მნიშვნელოვანია, ქალები ჩანდნენ მედიების მასალებში, მათ შორის, მათი საჭიროებებიც. ქალებს უფრო ხშირად ვხედავთ პასიურ როლებში და ნაკლებად ჩანან ქალები, რომლებიც არიან ლიდერები და ცვლიან გარემოს - იქნება ეს სამშვიდობო მოლაპარაკებებში ჩართვა თუ სამხედრო ქალები, რომლებიც ძალიან ბევრს აკეთებენ იმისთვის, რომ არსებული ვითარება გაუმჯობესდეს.

ერთ-ერთ მაგალითს გავიხსენებ - როდესაც უკრაინელებისთვის ჰუმანიტარული დახმარება გროვდებოდა, ყველას ახსოვდა ტანსაცმელი, მაგრამ არავის გახსენებია, ვთქვათ, ჰიგიენური საფენები, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ჩვეულებრივ მარტივად ხელმისაწვდომი ნივთები ომის დროს რთულად საშოვნელია. ამიტომ მედია თუ გაამახვილებს ყურადღებას იმაზე, რა საჭიროებები აქვთ ქალებს, იქნება ძალიან კარგი.

სახელმძღვანელოში მოკლედაა მიმოხილული ტერმინოლოგია, რეკომენდაციები გაშუქებისა და უსაფრთხოების ნაწილში. ასევე, არის რეკომენდაციები მედიამენეჯერებისთვის, რა უნდა გაითვალისწინონ ეთიკური გაშუქებისას. მაგალითად, გადაამზადონ ჟურნალისტები, უზრუნველყონ ფიზიკური და მენტალური ჯანმრთელობის საკითხების მოგვარება იმ რეპორტიორებისთვის, ვისაც უწევს მსგავს საკითხებზე მუშაობა და ა.შ.

მედიაჩეკერი: სახელმძღვანელო წესებში გაწერილია ძირითადი პრინციპები, რაც ჟურნალისტს ამ საკითხის გაშუქებისას მეტ ცოდნას მისცემს. როგორ აფასებ, ზოგადად, მსგავსი სახელმძღვანელო წესების არსებობასა და როგორია მათი გამოყენების პრაქტიკა მედიაში?

ხატია ღოღობერიძე: სახელმძღვანელო მაქსიმალურად ეყრდნობა დღევანდელ პრაქტიკას და ვეცადეთ, ისეთი ინფორმაცია შეგვეგროვებინა, რაც ჟურნალისტებს მიმდინარე პერიოდში გამოადგებოდათ. როცა ეს სახელმძღვანელო იქმნებოდა, ისრაელში ომი არ იყო, მომზადების იდეა უკრაინის ომის შემდეგ გაჩნდა. ვეცადეთ, რომ პრაქტიკული ნაწილი გაგვეთვალისწინებინა და ჟურნალისტებისთვის ყოფილიყო გამოსადეგი.

როგორც ჟურნალისტმა, შემიძლია ვთქვა, რომ ძალიან ხშირად შევსულვარ ეთიკის ქარტიის ვებგვერდზე, მინახავს სხვადასხვა სახელმძღვანელო და გამომიყენებია. უნდა ვიხელმძღვანელოთ წესებით და რეკომენდაციებით იმისთვის, რომ ჩვენი მედიაპროდუქტი იყოს სანდო და დაბალანსებული, მათ შორის, გენდერულად დაბალანსებული. მგონია, რომ ძალიან გამოსადეგი და ასევე მარტივად მოძიებადიცაა. ქარტიის ვებგვერდზე ყველას შეუძლია ნახოს და ჩაიკითხოს ძირითადი პრინციპები, რაც მუშაობისას გამოადგება.

მედიაჩეკერი: ჟურნალისტიც იმ საზოგადოების ნაწილია, სადაც იზრდება, შესაბამისად, შესაძლებელია, მასაც ჰქონდეს სტერეოტიპები. როგორ ფიქრობ, რამდენად მნიშვნელოვანია, ჟურნალისტმა დაივიწყოს წინასწარ განწყობები და ისე გააშუქოს ამბავი?

ხატია ღოღობერიძე: მე ხშირად ვამბობ ხოლმე სწორედ ამას, რაც მკითხე. ჩვენ, ჟურნალისტებს ისეთივე განათლება გვაქვს, რასაც განათლების არსებული სისტემა გვაძლევს და ჩვენც ვართ ამ საზოგადოების ნაწილი. შესაბამისად, შეიძლება ვიყოთ სტერეოტიპების გავლენის ქვეშ. ეს, ცხადია, არ არის კარგი, მაგრამ რეალობაა. მეორე მხარეს არის მედიის პასუხისმგებლობა. როდესაც ირჩევ ამ პროფესიას, გაქვს დამატებითი პასუხისმგებლობაც - შენ არ ხარ უბრალოდ დამკვირვებელი ან აუდიტორია, რომელიც მხოლოდ "მოიხმარს" ინფორმაციას, არამედ ხარ ადამიანი, რომელიც ავრცელებს მას.

ჟურნალისტი ვალდებულია, იზრუნოს თვითგანვითარებაზე და გამოიჩინოს უფრო მეტი პასუხისმგებლობა, რადგან მედიის როლი ძალიან დიდია. მედიას შეუძლია სტერეოტიპების როგორც გაღრმავება, ასევე პირიქით, მის დამსხვრევაში მონაწილეობის მიღება - ცხადია, მან უნდა აირჩიოს მეორე და ამისთვის აუცილებელია, მოინდომოს უფრო მეტ საკითხში გარკვევა. უნდა მოინდომონ მედიამენეჯერებმაც, რადგან მხოლოდ ჟურნალისტების ნებით ეს ვერ ხდება.

მედიაჩეკერი: ახლაც ახსენე და სახელმძღვანელოშიც ერთ-ერთი საკითხი, რაზეც ყურადღება გაქვთ გამახვილებული, არის მედიამენეჯერები. შენი შეფასებით, რამდენად დიდია მათი როლი და რამდენად ეკისრებათ პასუხისმგებლობა მედიამენეჯერებს გადაცდომების, ამბების სტერეოტიპულ გაშუქებაში?

ხატია ღოღობერიძე: ეთიკის ქარტიიდან რამდენ შეხვედრაზეც ვყოფილვარ ჟურნალისტებთან, ალბათ, ყველგან გაჟღერებულა ეს აზრი - ჩვენ კი ვიცით, რომ ასეა სწორი, მაგრამ რა ვქნათ, როდესაც მედიამენეჯერები სხვა რამეს გვავალებენ. რეალურად, მედიის გარკვეულ ნაწილში ეს პრობლემა არსებობს, როდესაც მედიამენეჯერები ერთპიროვნულად წყვეტენ, რა არის მათთვის უფრო საინტერესო და ეთიკურად გააშუქებენ თუ "სკანდალურად".

მედიამენეჯერების როლი მგონია ძალიან მნიშვნელოვანი. ამას ვუწოდებდი ერთგვარ პოლიტიკურ ნებას, პოლიტიკურ გადაწყვეტილებას მათი მხრიდან, რომ ეთიკურად გაშუქდეს ესა თუ ის საკითხი, განსაკუთრებით ქალებთან, უმცირესობებთან დაკავშირებით და ა.შ. თუმცა აქაც ჟურნალისტის პასუხისმგებლობას ვერ გამოვრიცხავდი. მესმის სამსახურის დაკარგვის საფრთხე, მესმის ის, რომ რთულია, ზემდგომს შეეწინააღმდეგო. შეიძლება, ჩემთვის ეს ნაკლებად რთულია, მაგრამ ვითვალისწინებ სხვა ადამიანების გამოცდილებასაც - ყველასთვის არ არის მარტივი ხელმძღვანელისთვის წინააღმდეგობის გაწევა, მაგრამ ჩვენ გვაქვს ჩვენი პასუხისმგებლობა და როდესაც იცი, რომ რაღაც არის არასწორი და გაქვს შენი პრინციპები და ღირებულებები, ძალიან რთულია, რომ ამაზე ხელი მოაწერო.

რეალურად, ორივე რგოლის მუშაობაა საჭირო. მხოლოდ მედიამენეჯერებს არ დავაკისრებდი პასუხისმგებლობას. თუმცა მგონია, თუ მათი პოლიტიკური ნება იქნება, ბევრად უფრო ეთიკურად გაშუქდება სხვადასხვა საკითხი, ვიდრე დღეს შუქდება.

რუსეთის უკრაინაში სრულმასშტაბიანი შეჭრის შემდეგ, ომის კორესპონდენტები ეპიცენტრიდან ჰყვებიან რეალურ ამბებს მსოფლიოსთვის.

შესაძლებელია, ჟურნალისტებმა შეინარჩუნონ ობიექტურობა საკუთარ ქვეყანაში ომის გაშუქებისას? რა ეთიკურ და მორალურ დილემებს აწყდება უკრაინული მედია, უკრაინაში რუსეთის ომის გაშუქებისას — "The Kyiv Independent"-ის ერთ-ერთ დამფუძნებელთან, ჟურნალისტ ანნა მირონიუკთან ინტერვიუში ვისაუბრეთ.

მოკლედ ანნა მირონიუკზე:

• ანნა მირონიუკი უკრაინული გამოცემა, "The Kyiv Independent"-ის საგამოძიებო დეპარტამენტის ხელმძღვანელია.
• სტატიებს წერს ისეთი გავლენიანი გამოცემებისთვის, როგორიცაა New York Times, Washington Post, OCCRP და სხვა.
• მისი ჟურნალისტური გამოძიება მოიცავს ისეთ თემებს, როგორიცაა ადამიანის უფლებები, ჯანდაცვასა და კორუფცია.
• 2023 წელს, ევროპის პრესის პრიზის გამარჯვებული გახდა სტატიისთვის, რომელიც საერთაშორისო ლეგიონში ხელმძღვანელების მხრიდან მებრძოლთა შეურაცხყოფასა და მუქარას შეეხებოდა.
• 2023 წლის ივნისში, ამბის თხრობის ფესტივალის ფარგლებში (*ZEG), USAID მედია პროგრამის მხარდაჭერით, ანნა მირონიუკი თბილისში ქართველ კოლეგებს შეხვდა და გამოცდილება გაუზიარა.

ინტერვიუს მთავარი გზავნილები:

• "ომის დროს არ გაქვს უფლება, რომ უბრალოდ, სხვა ამბავზე "გადაერთო".
• "ობიექტურობა ნიშნავს, რომ აუდიტორიას მიაწოდო საჭირო კონტექსტი და სრული სურათი, რათა თავად მიიღონ გადაწყვეტილება."
• "ვფიქრობ, "The Kyiv Independent"-ი თავისი გაშუქებით ადასტურებს, რომ ჩვენ არ ვართ ხელისუფლების პრეს-სამსახური."
• "პრეზიდენტი ზელენსკი არ მიიჩნევს, რომ მედია შუამავლად ესაჭიროება, მას შეუძლია, პირდაპირ მიმართოს საზოგადოებას და "კუთხეში მომწყვდეულს" არ მოუწიოს ჟურნალისტების კრიტიკულ კითხვებზე პასუხის გაცემა."
• "იმოქმედეთ ეთიკურად და მიჰყევით ფაქტებს, სწორედ ეს არის ჟურნალისტიკის ფუნდამენტი, სხვა შემთხვევაში ხდები პიარი ან პროპაგანდისტი."
  
  

მედიაჩეკერი: რა გამოწვევების წინაშე დგას უკრაინული მედია, მათ შორის, "The Kyiv Independent"?

ანნა მირონიუკი: ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა უსაფრთხოებაა, რადგან ჩვენი გამოცემა კიევში მდებარეობს. უკრაინის დედაქალაქი კი, პირველი სამიზნეა რუსული სამხედრო ძალებისთვის.

დამატებით, ჩვენი რეპორტიორები უკრაინის სხვადასხვა ტერიტორიებიდან, ომის ცხელი წერილებიდან მუშაობენ - სადაც მათი სიცოცხლე საფრთხეშია. 2022 წლის 24 თებერვლიდან უკრაინაში მოქმედებს საომარი მდგომარეობა, რაც თავისთავად ზღუდავს გამოცემების სიტყვის თავისუფლებას.

ამასთანავე, ჟურნალისტების მენტალური მდგომარეობა და "გადაწვა" მნიშვნელოვანი გამოწვევაა, რადგან ისინი რუსეთის ომს უკრაინაში 2014 წლიდან აშუქებენ. თუმცა, ახლანდელი სრულმასშტაბიანი ომი განსაკუთრებით აისახება მათ ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე.

ომის დროს ყოველ წამს ამ ამბავში ხარ, არ გაქვს უფლება, რომ რაიმე სხვაზე გადაერთო. ისმენ ადამიანების ისტორიებს და ეს აუდიტორიამდე მიგაქვს, ცხადია, რომ ამას შენზე აქვს გავლენა.

მედიაჩეკერი: როდესაც საკუთარი ქვეყნის ომს აშუქებ, ობიექტურობის შენარჩუნება შესაძლებელია?

ანნა მირონიუკი: ვფიქრობ, ობიექტურობა ნამდვილად შესაძლებელია. ზოგიერთი ჟურნალისტი ფიქრობს, რომ ეს ორი მხარისთვის საუბრის შესაძლებლობას ნიშნავს, რაც ასე არ არის. "იმან თქვა ის, ამან თქვა ეს", სრულ კონტექსტს უნდა მოარგო და ისე მიაწოდო საზოგადოებას.

ჩემთვის, ობიექტურობა აუდიტორიისთვის სრული სურათის წარმოდგენაა, რათა შემდეგ, მიღებული ინფორმაციით, თავად შეძლონ გადაწყვეტილების მიღება.

ვფიქრობ, "The Kyiv Independent"-ი თავისი გაშუქებით ადასტურებს, რომ ჩვენ არ ვართ ხელისუფლების პრეს-სამსახური. კრიტიკა, მიუკერძოებლობა და გულწრფელობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელია.

მედიაჩეკერი: ომის დაწყების შემდეგ, გაიზარდა ცენზურა? ანუ უკრაინის ხელისუფლება უფრო სენსიტიური გახდა კრიტიკული მასალების მიმართ?

ანნა მირონიუკი: საომარი მდგომარეობა ხელისუფლებას აძლევს საშუალებას, რომ გააკონტროლოს ქვეყანაში გამოქვეყნებული მასალები. გართულდა საჯარო ინფორმაციაზე წვდომა, რადგან გვპასუხობენ, რომ გამოთხოვილი ინფორმაცია ახლა სახელმწიფო საიდუმლოებას წარმოადგენს.

თუმცა, გართულებულ პირობებშიც კი, არსებობს უკრაინული გამოცემები, რომლებიც დამოუკიდებლად მუშაობას აგრძელებენ.

მედიაჩეკერი: რუსეთის უკრაინაში ომის დროს, პრეზიდენტ ზელენსკის ფიგურა რომანტიზებულია, მათ შორის, ქართველი ჟურნალისტების ნაწილშიც. ომამდე, ზელენსკი ხშირად არ ჩნდებოდა კამერებსა და ჟურნალისტებთან. შეიცვალა მისი ეს დამოკიდებულება?

ანნა მირონიუკი: ვერ ვიტყოდი, რომ კამერების წინ დგომა არ უყვარს, პირიქით, უბრალოდ, მას ჟურნალისტები არ მოსწონს. ის კამერასთან საკმაოდ კომფორტულადაა და ყოველდღიურ ვიდეოებსაც წერს, თუმცა, მას არ სჭირდება ჟურნალისტი, როგორც საზოგადოებასთან "შუამავალი".

ეს, ვფიქრობ, მისი მხრიდან პოპულისტური ნაბიჯია, რადგან ღიაობის ილუზიას ქმნის და მე, როგორც ჟურნალისტს, შანსს არ მაძლევს, საზოგადოებისთვის საინტერესო და მნიშვნელოვანი კითხვები დავუსვა. ის ინტერვიუს არ აძლევს უკრაინულ მედიას, ესაუბრება უცხოურ გამოცემებს, თუმცა, ეს სხვა რამ არის.

რამდენჯერმე იყო "off the record" (*ჩანაწერის გარეშე) შეხვედრა - "ფავორიტი ჟურნალისტების" შეკრებები, თუმცა, სხვა არის, როდესაც სრულ ინტერვიუში პასუხობ კრიტიკულ გამოცემას.

ვფიქრობ, მისი დამოკიდებულება არ შეცვლილა, რადგან პირველად საპრეზიდენტო არჩევნებისასაც სწორედ ასე ფიქრობდა, რომ მედია არ სჭირდება, როგორც შუამავალი. მას შეუძლია პირდაპირ საზოგადოებას მიმართოს, თუმცა, ფაქტია, კრიტიკული კითხვებით "კუთხეში მომწყვდევა" არ მოსწონს.

მედიაჩეკერი: ადამიანები იღლებიან ნეგატიური ამბებით. 2022 წლის თებერვლიდან-აპრილამდე, Google Trends-ის მიხედვით, "რუსეთის ომი უკრაინაში" ყველაზე ხშირად მოძიებული ფრაზა იყო, თუმცა, 2023 წლის იმავე პერიოდში ეს რიცხვი მკვეთრად შემცირდა.

ცხადია, უკრაინელებისთვის ომს შეწირულთა რაოდენობა სტატისტიკა არასდროს გახდება, თუმცა, რას ხედავს მსოფლიო? როგორ ფიქრობთ, აკლია უკრაინულ მედიას ადამიანური ისტორიები?

ანნა მირონიუკი: მე არ ვიცი რას ხედავს მსოფლიო. უკრაინელი ჟურნალისტი ვარ და კიევში ვცხოვრობ, ამიტომ ჩემთვის თითოეულ დაღუპულს თავისი სახელი, ოჯახი და ტრაგედია აქვს და არ არის მხოლოდ ერთი რიცხვი.

არ ვფიქრობ, რომ უკრაინული გამოცემები მხოლოდ მშრალი სტატისტიკებით წერენ. ბევრი სიღრმისეული სტატია ქვეყნდება დაზარალებულ ოჯახებსა და იმ მოქალაქეებზე, რომლებმაც ქვეყნისთვის ბრძოლას სიცოცხლე შესწირეს.

მედიაჩეკერი: "The Kyiv Independent"-ს ვებგვერდზე დაემატა ახალი ველი "ვხსნით უკრაინას" (Explaining Ukraine), ასევე, გამოეცით წიგნი "უკრაინელების გამძლეობის ომის დღიურები." რას უყვებით მსოფლიოს?

ანნა მირონიუკი: ჩვენმა გამოცემამ დიდი რესურსი ჩადო მრავალფეროვნებაში, ცალკე გავხსენით დეპარტამენტი, რომელიც ომის დანაშაულზე მუშაობს.

ასევე, დავიწყეთ დოკუმენტურ ფილმებზე მუშაობა და გამოვეცით წიგნი - ეს ძირითადად, ჩვენი გაშუქებული მასალების შედარება და შეჯამებაა ომის დაწყებიდან - წიგნის გამოცემამდე.

რაც შეეხება, "ვხსნით უკრაინას", ადამიანებს ვუხსნით უკრაინის კულტურასა და ტრადიციებს, ვსაუბრობთ ჩვენს ქვეყანაზე დამკვიდრებულ სტერეოტიპებსა და სტიგმებზე.

მედიაჩეკერი: რას ურჩევდით საგამოძიებო მასალებზე მომუშავე ჟურნალისტებს, განსაკუთრებით, ომის დროს?

ანნა მირონიუკი: მტკიცე და დაუღალავი უნდა იყო, იმიტომ, რომ ხშირად გულდასაწყვეტია და დემოტივაციას იწვევს, რომ "დაკაკუნებისას კარს არ გიღებენ". ბევრჯერ გიწევს თავიდან სცადო, რომ მიიღო სასურველი ინფორმაცია, თუმცა, იყავით კრეატიული, მრავალი სხვა გზაც არსებობს.

მედიაჩეკერი: როგორ შეიძლება შეეწინააღმდეგო რუსულ პროპაგანდას და მიიჩნევთ, რომ რაღაც ეტაპზე, ომში ყოფნისას, თქვენც პროპაგანდისტი ხდებით?

ანნა მირონიუკი: ჩემი მიდგომა განსხვავებულია. არ მიმაჩნია, რომ რუსულ პროპაგანდას აუცილებლად უკრაინული პროპაგანდა უნდა დავუპირისპიროთ. ერთადერთი სწორი გზა, პროპაგანდასთან საბრძოლველად არის, რომ თქვა სიმართლე, რადგან ის ანგრევს და ანადგურებს ნებისმიერ პროპაგანდას.

უბრალოდ იმოქმედეთ ეთიკურად და მიჰყევით ფაქტებს. სწორედ ეს არის ჟურნალისტიკის ფუნდამენტი, სხვა შემთხვევაში ხდები პიარი ან პროპაგანდისტი.

"მან, ქართველ ხალხში მიძინებული ეროვნული თვითშეგნება და სახელმწიფოებრივი აზროვნება გამოაღვიძა" — დაწერა ირაკლი ღარიბაშვილმა ილია ჭავჭავაძეზე, 2021 წლის 8 ოქტომბერს — "მისმა მრავალმხრივმა საზოგადო მოღვაწეობამ განვითარების ის გზა დასახა, რომელსაც დღესაც მივყვებით, და რომელიც კვლავაც დიდხანს იქნება ჩვენი უმთავრესი ორიენტირი."

"ქართული ოცნების" ილიასეული ორიენტირის ერთგულება ეჭვებს იწვევს ხელისუფლებაში მესამე ვადით მოსვლის შემდეგ, რასაც მედიაგარემოს მნიშვნელოვანი გაუარესება მოჰყვა. აზიანებს ხელისუფლება პრესის მდგომარეობას, ნიშნავს, აზიანებს დემოკრატიას. დემოკრატიული ინსტიტუტების შესუსტება კი, ქმნის ნიადაგს ავტორიტარიზმისთვის.

ჭავჭავაძის პრინციპების ერთგულებას განსაკუთრებით უქმნის საფრთხეს ხელისუფლების ანტიდასავლური რიტორიკა, რაც, რუსეთის უკრაინაში შეჭრიდან 1 წლის თავზე, სამთავრობო პროპაგანდის ძირითად ხაზად იქცა.

რადგან:

• ილია ჭავჭავაძის, ისევე, როგორც "თერგდალეულების" უმთავრესი ორიენტირი ევროპისაკენ სწრაფვა და რუსეთის იმპერიასთან ბრძოლა იყო.
• თვითშეგნებისა და სახელმწიფოებრივი აზროვნების გამოღვიძების აუცილებლობას, მეცხრამეტე საუკუნეში, სწორედ რუსიფიკატორული (*რუსული ენისა და სხვა რუსული თვისებების ნებაყოფლობით, ან ძალდატანებით მიღება) პოლიტიკა ქმნიდა.
• ამას, ჭავჭავაძე, ისევე, როგორც იმ დროინდელი პროდასავლური საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ჯგუფები, დასავლურ სამყაროსთან საზიარო ღირებულებებით აღჭურვილ, ქართული სახელმწიფოს იდეას უპირისპირებდა.

ამ დროს პრესა რუსულ ტოტალიტარიზმთან ბრძოლის ძირითადი ინსტრუმენტი იყო. იმდროინდელ რუსიფიკატორულ პოლიტიკას სწორედ გაზეთის ფურცლებით უპირისპირებდნენ დასავლურ ღირებულებებს, და ამას მოჰყვა ქვეყანაში ეროვნული თვითშეგნებისა და სახელმწიფოებრივი აზროვნების გამოღვიძება, რადგან, დასავლური, ევროპული ღირებულებების გავრცელება, უმთავრესად, გულისხმობდა თავისუფლებისკენ, კანონის უზენაესობისა და დემოკრატიისკენ სწრაფვას. ამიტომ ებრძოდა რუსული იმპერია პრესას საქართველოში.

ქვეყნის მთავარი მტერი, ამ საუკუნეშიც უცვლელია — სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის 2015/21 წლების დოკუმენტებში წერია, რომ საქართველოს წინააღმდეგ, რუსეთი აწარმოებს ჰიბრიდულ და საინფორმაციო ომს, და ოკუპაციასთან ერთად, ანექსიის (*ტერიტორიის მითვისება ძალით, ან მისი გამოყენების მუქარით) გეგმებიც აქვს.

პრობლემაა, რომ:

• საქართველოს ხელისუფლება, მტრად არა რუსეთს, არამედ, დასავლეთსა და პროპაგანდისთვის გამოგონილ არარსებულ "გლობალურ ომის პარტიას" განსაზღვრავს.
• და საზოგადოებაში ნერგავს ჟურნალისტების მიმართ ზიზღს, უნდობლობას. სამთავრობო პროპაგანდა მედიასა და საზოგადოების კრიტიკულ ჯგუფებს მოიხსენიებს ხალხის მტრად, რაც 20-30-იანი წლების საბჭოთა პრესის ფურცლებს გვახსენებს.

"ტრივიალურია, მაგრამ მუდმივად უნდა ვიმეოროთ, რომ არ არსებობს არანაირი თავისუფლება და მით უფრო, დემოკრატია, სიტყვის თავისუფლების გარეშე. ამიტომაც არის სიტყვის თავისუფლება არადემოკრატიული და ტოტალიტარული რეჟიმების ძირითადი სამიზნე: თუ ამ ველზე გაიმარჯვებს, ყველა სხვა სფეროში გამარჯვება გარანტირებული აქვს", — გვითხრა ირაკლი ხვადაგიანმა, "საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორიის" მკვლევარმა.

მასთან ვისაუბრეთ, როგორ უპირისპირდებოდა ქართული პრესა რუსული იმპერიის ცენზურას.

მოკლედ, ირაკლი ხვადაგიანის შესახებ:

• ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის დოქტორანტი;
• იკვლევს კავკასიას ევროპულ და გლობალურ კონტექსტში;
• მუშაობს კვლევებზე საზოგადოებრივი და პოლიტიკური პროცესების შესახებ, შემდეგ პერიოდებში: მეცხრამეტე საუკუნის ბოლო - მეოცე საუკუნის დასაწყისი, საქართველოს პირველი რესპუბლიკა (1918-1921 წწ), 1920-იანი წლების წინააღმდეგობის მოძრაობა.

---

ბრძოლა დამოუკიდებლობისთვის: ეროვნული და ევროპული იდეების გავრცელება

ირაკლი ხვადაგიანი: დამოუკიდებლობის გამოცხადებამდეც და შემდეგაც, ქართული პრესა ყოველთვის დასავლური ყაიდის იყო.

იმპერიის ცენზურის მიუხედავად, ცდილობდნენ, სათქმელი მიეტანათ აუდიტორიასთან. პარალელურად, ყველა ეს მოძრაობა და რედაქცია აცნობიერებდა, რომ მათ ძალიან მნიშვნელოვანი საგანმანათლებლო ფუნქცია ჰქონდათ: ეს არ იყო მხოლოდ ახალი ამბების ჟურნალისტიკა, ან მხოლოდ პოლიტიკური პუბლიცისტიკა, ეს იყო საგანმანათლებლო რესურსი მოსახლეობისთვის, რომელიც ნელ-ნელა სწავლობდა წერა-კითხვას და პრესის წვლილი ამ პროცესშიც ძალიან მნიშვნელოვანია. და რაც მთავარია, პრესა ფარავდა იმ აუდიტორიასაც, რომელსაც თავად არ შეეძლო კითხვა, მაგრამ მათ სხვები უკითხავდნენ და ასეც გადასცემდნენ ინფორმაციას, ხშირად ზეპირმეტყველებით.

• მე-19 საუკუნის მეორე ნახევრისთვის პრესის როლი განსაკუთრებით იზრდება, რადგან ქვეყანაში მასობრივი ევროპული ტიპის პოლიტიკური მოძრაობები ჩნდება. იმდროინდელი მაქსიმალურად მკაცრი შემზღუდავი პოლიტიკის კვალდაკვალ, პრესა ცენზურისთვის გვერდის ავლის გზებს სწავლობს და ფაქტობრივად, იატაკქვეშა, არალეგალური გამოცემების წარმოება იწყება.
• დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ (1918 წ.), მდგომარეობა უმჯობესდება და ფაქტობრივად, გარანტირებულია ქვეყანაში სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება. ამან მოიტანა მრავალფეროვნება პრესაშიც და პოლიტიკაშიც.
• გამონაკლისი იყო ქვეყნის დამოუკიდებლობის მიმართ მტრულად განწყობილი ძალებისა და მოძრაობების ხელში იარაღად ქცეული ბოლშევიკური პრესა, რომლის მიმართ დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობას საკმაოდ მკაცრი პოლიტიკა ჰქონდა.

თუმცა, ზოგადად, მაშინდელი სტანდარტებით, ძალიან თავისუფალი და დემოკრატიული გარემო იყო მედიისთვის, რომელიც, რა თქმა უნდა, ფუნდამენტშივე განადგურდა და გაქრა საქართველოში საბჭოთა რუსული საოკუპაციო რეჟიმის დამკვიდრებისთანავე.

რუსული საოკუპაციო რეჟიმის ცენზურის პირისპირ

ფაქტობრივად, ომისა და ოკუპაციის პირველსავე დღეებში, როდესაც თბილისში საბჭოთა რუსული არმიის ნაწილები შემოდიან, დემოკრატიული რესპუბლიკის დროინდელი გამოცემები ქრება. დაიხურა როგორც ქართულენოვანი, ასევე, რუსულ- და სომხურენოვანი გამოცემები.

• არსებობის უფლებას აძლევენ მხოლოდ რამდენიმე ჯგუფს, რომლებიც კოლაბორაციას იწყებენ საოკუპაციო რეჟიმთან. ისინი, პოლიტიკური თვალსაზრისით ესაჭიროებოდა საბჭოთა რეჟიმს, რომ ეჩვენებინა, თითქოს, ქვეყნის შიგნით მოკავშირეები ჰყავდა, თუმცა, მალევე, 1921 წლის ბოლოსთვის, ამ გამოცემებმა ეს ფუნქცია შეასრულეს, და შესაბამისად, დახურეს.
• მოკავშირე გაზეთებში დასაქმებულთა ნაწილი რეპრესიის მსხვერპლი გახდა, ზოგი კი, წინააღმდეგობის გზას დაადგა, თუმცა, შემდეგ წლებში მათაც გაუსწორდნენ.
• მცირე ნაწილი, ყოფილი ესერები (*სოციალისტ-რევოლუციური პარტია) ფაქტობრივად, შეუერთდა ბოლშევიკურ პარტიას, მაგრამ ამ ჯგუფების ლიდერებიც ფიზიკურად გაანადგურა რუსულმა რეჟიმმა, 30-იანი წლების დიდი ტერორის დროს.

1921 წლის პირველი ოკუპაციისას, ბოლშევიკური რეჟიმის წარმომადგენელი ძალები ქვეყანაში არანაირ ლეგალურ გამოცემას არ ტოვებენ. ბრუნდება ცენზურა, თანაც, იმპერიის პერიოდის ცენზურაზე ბევრად უფრო მკაცრი.
სისტემა პრევენციულადვე მკაცრია: არაფერი იბეჭდება ცენზორთა გარეშე, და ეს ეხება არა მხოლოდ პრესას, ნებისმიერ მხატვრულ, მასობრივ ნაწარმოებსაც: თეატრში, კინოში, მუსიკაშიც კი, ანუ არის ტოტალური კონტროლი.
თუმცა, 20-იანი წლების ძალიან ძლიერი და მასობრივი წინააღმდეგობის მოძრაობა ცდილობს, იატაკქვეშა არალეგალური ბეჭდური გამოცემები ჰქონდეს.

რაც შეეხება იატაკქვეშა გამოცემების შინაარსს:

• წერდნენ, რა პროცესები ვითარდებოდა ევროპულ და მსოფლიო პოლიტიკაში. ასევე, პუბლიცისტიკა იყო მთავარი ელემენტი: აქვეყნებდნენ კონკრეტულ მაგალითებსა და მტკიცებულებებს, რეჟიმის მსხვერპლთა შესახებ.
• არალეგალური პრესა აერთიანებდა პოლიტიკურ მებრძოლთა სხვადასხვა ჯგუფის იდეებს, და ხელს უწყობდა კონსოლიდაციას, საოკუპაციო რეჟიმის დამხობისა და დამოუკიდებლობის აღდგენის ირგვლივ.
• თავისი ადგილი ეკავა ხელოვნებას, ლიტერატურას. იატაკქვეშა გამოცემებში ისევ იბეჭდებოდა ლექსები, ჩანახატები, მცირე ნოველების მსგავსი.

20-იანი წლების დასაწყისში, ძირითადად, საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტია ახერხებს იატაკქვეშა გაზეთების გამოცემას, ასევე, პროკლამაციების ბეჭდვასა და გავრცელებას, თუმცა, 1924 წლის მარცხისა და აჯანყების ჩახშობის შემდეგ, ტოტალიტარული რეჟიმის გამკაცრებისა და პოლიტიკური ტერორის მასშტაბის გაღრმავების კვალდაკვალ, ეს სულ უფრო რთული ხდება.

ამის საკომპენსაციოდ, ევროპაში ემიგრირებული მთავრობა და პარტიები გამოცემების იქ დაბეჭდვას იწყებენ და არალეგალურად გზავნიან და ავრცელებენ საქართველოში.

30-იანების რეპრესიები

20-იანი წლების მეორე ნახევარში, ქვეყნის შიგნით, ეროვნული იდეებით დატვირთული რედაქციების არსებობა შეუძლებელი ხდება. პროევროპული პოლიტიკური ჯგუფები ძირითადად, იმასღა ახერხებენ, გამოსცენ ფურცლები, პროკლამაციები, რომელიც ეხმიანებოდა კონკრეტულ თარიღებს, როგორიცაა, მაგალითად, დამოუკიდებლობის დღე. შინაარსი შეახსენებდა მკითხველს, რომ სოციალ-დემოკრატიული პარტია იყო ქართული და დასავლური ტიპის მოძრაობა და უპირისპირდებოდა ბოლშევიკურ იდეებს.

ამის პარალელურად, რუსული ტოტალიტარული რეჟიმი კვლავ ცეცხლითა და მახვილით ებრძოდა იატაკქვეშა სტამბებს, ეძებდა და სპობდა მათ.
შედეგად,

• 30-იანი წლების მეორე ნახევრის შემდეგ, ფაქტობრივად, აღარ არსებობს ორგანიზებული წინააღმდეგობრივი საინფორმაციო პლატფორმები და დგება ინდივიდუალური მცდელობების დრო — კონკრეტული ახალგაზრდული ჯგუფები ერთიანდებიან იდეის გარშემო და ცდილობენ, გაავრცელონ პროკლამაციები და პერიოდული გამოცემები ხელნაწერების, ან იმდროინდელი კუსტარული ტექნოლოგიების საშუალებით. ინფორმაციას ავრცელებდნენ საფოსტო გზავნილებითაც, აგზავნიდნენ მათ კონკრეტულ მისამართებზე, უნივერსიტეტში და სტუდენტთა საერთო საცხოვრებლებშიც, თუმცა, ამას აფიქსირებდა რეჟიმი და სჯიდა მათ.

საბჭოთა პროპაგანდისტული პრესის მიზნები საქართველოში

როდესაც მთელი საინფორმაციო სისტემა საოკუპაციო ტოტალიტარული რეჟიმის ხელშია, ბოლშევიკურ-კომუნისტური რეჟიმი პირდაპირ ამბობს, როგორ უყურებს პრესას:

• მათთვის, პრესას არ გააჩნია ტრადიციული გაგება, იყოს საზოგადოების სხვადასხვა ინტერესთა ჯგუფის წარმომადგენელი, ან მმართველობის მაკონტროლებელი დარაჯი.
• საბჭოური ტოტალიტარული, რუსული დოქტრინით, მედია მასობრივი ორგანიზატორი, აგიტატორი და პროპაგანდისტია, და ამას ამბობდნენ პირდაპირ და ღიად.

საქართველოში, ეროვნული იდეების მქონე პრესის ცენზურის პარალელურად, რეჟიმის პროპაგანდის ამოცანაა, შექმნას ფაქტობრივად, ახალი ტიპის ადამიანი.

გზავნილია ახალი, უკლასო და აღმატებული საზოგადოების შენება, რეალურად კი, ეს გულისხმობდა უინიციატივო, მორჩილ, იოლად მართვად მასას, რომელიც მოქმედებს იმის შესაბამისად, რა სიგნალსაც მიიღებს მმართველობიდან.

ტოტალიტარული რეჟიმის პრესა გამოიყენებოდა, როგორც ორგანიზატორი სიძულვილის თესვის, მოწინააღმდეგის დეჰუმანიზების, განადგურების, იარლიყების მიკერების, მტრის ხატის შექმნის პროცესში. და ეს დაიწყო საქართველოს ოკუპაციისთანავე.

• თუმცა, 1937/38 წლებში, ეს რა თქმა უნდა, იღებს უფრო მასშტაბურ სახეს და საბჭოთა პრესიდან მძაფრდება ადამიანებისთვის ხალხის მტრების, ჯაშუშების, გამყიდველების, სამშობლოს მოღალატეების, მუშათა კლასის სისხლით მოვაჭრეთა იარლიყების "მიკერება".

ჩვენი, "საბჭოთა კვლევის ლაბორატორიის მკვლევარმა" გაანალიზა ტოტალიტარული სიძულვილის ენა ქართულ საბჭოურ კომუნისტურ პრესაში და ნათლად ჩანს, რომ სიძულვილის ენის მთელი ეს არსენალი არანაირად არ არის ქართული ენობრივი და სააზროვნო სივრცის პროდუქტი და ადგილობრივი პროპაგანდისტები თარგმნიდან ცენტრიდან — რუსეთიდან წამოსულ გზავნილებს.

საბჭოთა პროპაგანდის მეთოდები თანამედროვე ავტორიტარიზმში

ეს მონსტრი, რუსული პროპაგანდა, ტოტალიტარული ძალადობის ვერტიკალის საუკუნოვანი მემკვიდრეობის წიაღშია დაბადებული და შემდეგ თავს ახვევს ყველა ძალით დაპყრობილ და დამონებულ ერებსა და ხალხებს, და რა თქმა უნდა, ეს მემკვიდრეობა არსად წასულა და პირიქით — თანამედროვე რუსეთიც ამაზე დგას, რასაც არც უარყოფს პუტინიზმის პროექტი და პირიქით, ამაყობს კიდეც და წარმატების მოდელადაც განიხილავს, რომ აი, რაც ერთხელ უკვე შევძელით, უნდა შევძლოთ კიდევ და აღვიდგინოთ დიდება.

სოციალური ქსელები, მთელი ეს ინფორმაციული ეპოქა, ერთი მხრივ ტოტალიტარული კონტროლის შესუსტებისა და რღვევის საშუალებაა, მაგრამ მეორე მხრივ, თუ რეჟიმი აითვისებს მას, როგორც მექანიზმს, ინტერნეტიც, სოციალური ქსელებიც მის ხელში იარაღდება დემოკრატიისა და სიტყვის თავისუფლების წინააღმდეგ.

ამას უკვე ნათლად ვხედავთ ჩვენსავე ქვეყანაში, სადაც იმავე სქემით მუშაობს დღეს რუსეთის სატელიტი რეჟიმი. მათ, არსებითად, არაფერი გამოუგონიათ, იღებენ მზა გამოცდილებას და ამოცანაა, მოარგონ აქაურ რეალობას. იმავენაირად ცდილობენ შექმნან ვირტუალური რეალობა ტროლებისა და ბოტების არმიით და მათთან ერთად, სიძულვილის ენისა გავრცელების ინსტრუმენტად აქციეს ადმინისტრაციული რესურსებიც.

რუსულმა ტოტალიტარულმა რეჟიმმა, სოციალური ქსელების ეპოქაში დახვეწა პროპაგანდისტული მეთოდებით, ადამიანებზე ზემოქმედების ფორმები და მათი სატელიტი ადგილობრივი რეჟიმიც ცდილობს, რომ ზუსტად იგივე პრინციპით იმოქმედოს, რადგან აღარ გააჩნიათ ძალაუფლების სხვა გზების შენარჩუნების რეალური და ლეგიტიმური გზები.

20 მარტს, გამოცემა "ტაბულას" ჟურნალისტმა, მაკო ჯაბუამ, სოციალურ ქსელში გაავრცელა ინფორმაცია, რომ რამდენიმე წლის წინ გასაუბრებაზე, ტელეკომპანია "პოს ტვს' თანადამფუძნებელმა, შალვა რამიშვილმა სექსუალურად შეავიწროვა.

მის "ფეისბუქ პოსტს" გამოეხმაურნენ სხვა ქალები, რომლებიც რამიშვილს იმავე დანაშაულში ამხელდნენ.

ეს პირველი შემთხვევა არ არის, როდესაც რამიშვილს სექსუალურ შევიწროებაში ადანაშაულებენ.

ის 2018 წელს, ტელეკომპანია "იმედის" ყოფილმა თანამშრომელმა, თათია სამხარაძემაც ამხილა და სასამართლო პროცესი მოუგო. რამიშვილს თბილისის საქალაქო სასამართლომ 2 ათასი ლარის გადახდა დააკისრა, სააპელაციომ გადაწყვეტილება ძალაში დატოვა.

იურისტ ანა აბაშიძეს ვესაუბრეთ სექსუალური შევიწროების თემაზე დამკვიდრებულ სტერეოტიპებსა და მედიის მიერ სწორად გაშუქების მნიშვნელობაზე.

მოკლედ, ანა აბაშიძეზე

• უფლებადამცველი ანა აბაშიძე "პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის" ერთ-ერთი დამფუძნებელია.
• სწორედ ეს ორგანიზაცია იცავდა სააპელაციო სასამართლოში თათია სამხარაძის ინტერესებს.

მოკლედ, ინტერვიუს მთავარი გზავნილები

• კონკრეტული ცვლილებებისთვის მედია არის სრულფასოვანი პარტნიორი და ეს მათ შორის ხელისუფლებისთვისაც ასე უნდა იყოს.
• ინდივიდის პერსპექტივიდან, რომ შევხედოთ ვერც ერთი ქალი ვერ გააგონებდა ხმას ვერავის, რომ არა მედიის მხარდაჭერა, თათიას დროსაც და ახლაც.
• საერთო ინტერესია, რომ მედიის სტანდარტები დაიხვეწოს, მათ შორის, იმისთვისაც, რომ არ დაიკარგოს საზღვარი იმისა, თუ რა არის სწორი სტანდარტი? - "პოს ტვს" კონკრეტული გადაცემები თუ ეთიკური მედიის, რომლებიც დროს და ენერგიას არ იშურებენ, რომ უკეთ გააშუქონ.
• ჩვენთვის, ყოველთვის ძალიან მტკივნეულია, როდესაც მედიას რაღაც არასწორად ესმის, განსაკუთრებით თუ განზრახვა აქვს, რომ რაღაც "გააფუჭოს" ამას აქვს ძალიან დიდი, დამაზიანებელი შედეგი.
• ხალხი მუდმივად უნდა იყოს კრიტიკული მედიის მიმართ და ითანამშრომლონ პროფესიულ წრეებთან, მაგალითად ჩვენ ("პარტნიორობა ადამიანთა უფლებებისთვის") "ვმეგობრობთ" ყველა მედიასთან, მაგრამ საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიაში თითქმის ყველა მათგანის წინააღმდეგ შეგვიტანია განცხადება.

როგორ ფიქრობთ, რა შეცვალა თათია სამხარაძის შემთხვევამ, როგორ შეიცვალა საზოგადოება 2018 წლიდან დღემდე?

თათია სამხარაძის შემთხვევა იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც სამსახურეობრივ ურთიერთობაში, არასასურველი სექსუალური შინაარსის ურთიერთობების სამართლებრივი შეფასება სადისკუსიო თემა გახდა.

ამგვარი სამართალდარღვევები, სამწუხაროდ, ყოველთვის ხდებოდა, თუმცა მანამდე, ქალები ვერ ბედავდნენ ამ თემაზე ღიად საუბარს და კაცები არცკი აღიქვამდნენ დანაშაულად.

დამატებით, ქალებს არც ეგულებოდათ სამართლებრივი სივრცე, რომ ეს საკითხი საზოგადოებისა და მართლმსაჯულებისთვის სამსჯელო გაეხადათ.

რომ შევადაროთ, დღეს, ყველამ იცის, რომ:

• სექსუალური შევიწროება არის კანონდარღვევა;
• სამუშაო გარემოში სექსუალური შინაარსის კომუნიკაციები პრობლემურია;
• განსაკუთრებით ხელმძღვანელისგან, არასასურველი ფლირტი, უხამსი ან ნებისმიერი სექსუალური შინაარსის მიმართვა არის მიუღებელი;

პირველი რაც ყოველთვის ხდება, არის საუბარი და მერე ეს ღია საუბრები გადაინაცვლებს სასამართლოში. დღეს, ვხედავთ, რამდენი ქალია, რომელიც თამამად საუბრობს და ეს მხოლოდ საზოგადოების ზრდასა და ქალთა უფლებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესებას მიანიშნებს.

ტექნიკურად, სწორედ თათია სამხარაძის საქმის შემდეგ მოხდა საქართველოს კანონმდებლობის სრულყოფა და დაემატა განსაზღვრებები, მაგალითად ანტიდისკრიმინაციულ კანონში გაჩნდა ახალი მუხლი, შრომის კოდექსს დაემატა მკაფიო ჩანაწერები, სადაც ასევე სექსუალური შევიწროების აკრძალვაზეა საუბარი.

სასამართლო სისტემას თათია სამხარაძემდე არცერთხელ უმსჯელია სამსახურეობრივ ურთიერთობებში სექსუალური შევიწროების შემთხვევებზე.

შეტანილი ცვლილებების გათვალისწინებით, დღევანდელი მოცემულებით, რამდენად ეფექტიანია ის კანონმდებლობა რაც არსებობს სექსუალურ შევიწროებაზე?

შემიძლია შევაფასო, რომ ეს საკანონმდებლო ბაზა ჩვენ, იურისტებს გვაძლევს შესაძლებლობას დავიცვათ ქალები და აქ მნიშვნელოვანი წინააღმდეგობები არ გვხვდება.

ალბათ, ამ ეტაპზე მეტად საჭიროა, რომ თვითონ საქმეთა წარმოების დროს გავაძლიეროთ მოსამართლეები, ჰქონდეთ შესაძლებლობა თვალი ადევნონ სხვა ქვეყნების პრაქტიკას, საერთაშორისო კანონმდებლობას, იმისთვის, რომ გადაწყვეტილების მიღებისას ისინი არ დაეყრნონ მხოლოდ ქართულ კანონმდებლობას.

მნიშვნელოვანია მოსამართლეების მხარდაჭერა იმ თვალსაზრისითაც, რომ მათ კარგად ესმოდეთ მოძალადის და მსხვერპლის მდგომარეობა, იმისთვის, რომ არ "გაეპაროთ" სტერეოტიპული შეფასებები, რომელიც არაერთხელ გვინახავს სასამართლო გადაწყვეტილებებში.

მიმდინარე პროცესების დროს, შალვა რამიშვილმა და მისმა თანაწამყვანებმა ("სამნი და კო") არაერთხელ თქვეს, რომ ის რაც ამ ქალებმა გაასაჯაროვეს, იყო უბრალოდ კომპლიმენტი და ისინი აქტიურად ამართლებენ რამიშვილს, მთლიან პროცესს კი "დაგეგმილ კამპანიას" უწოდებენ.

რამდენად უწყობს ხელს მსგავსი იდეების ტელევიზიით გავრცელება სექსუალური შევიწროების რომანტიზებას და იმას, რომ არასერიოზულად აღიქვან ქალები, რომლებიც ამ თემებზე საუბრობენ?

პირველ რიგში ვთქვათ ის, რომ ეს გადაცემა ("სამნი და კო") არის მხარე და ეს არ არის ნეიტრალური მედია, რომელზეც მედიის სტანდარტებით უნდა ვიმსჯელოთ, რადგან გადაცემის წამყვანი (შალვა რამიშვილი) არის სექსუალურ შევიწროებაში მხილებული ადამიანი, რომელიც სასამართლო პროცესზე წარმოადგენდა მხარეს.

ცალკეულ ჟურნალისტს, რომელიც დღეს შეიძლება ამ ტელევიზიაში მუშაობს, არ იზიარებს რამიშვილის სარედაქციო პოლიტიკას, მაგრამ ვერ ცვლის, ვერ ეწინააღმდეგება, მე, რა თქმა უნდა, პატივს ვცემ, თათია სამხარაძეც იგივე მდგომარეობაში იყო, ვერ ეწინააღმდეგებოდა დამსაქმებლის პოლიტიკას და სამუშაო ადგილის დატოვება მოუწია.

სხვადასხვა ტელევიზიისა თუ ჟურნალისტის პროფესიული ეთიკის შეფასებისთვის მეტნაკლებად ამ კრიტერიუმებს ვიყენებთ:

• არის თუ არა ის ნეიტრალური?
• საზოგადოების ინფორმირებაზე ორინტირებული?
• სტერეოტიპებისგან დაცლილი?

ეს გადაცემა და მისი წამყვანები "არ ითვალისწინებენ" ამ კრიტერიუმებს, ამიტომ მათ შეგნებულად მცდარი ინფორმაცია მიაქვთ მოსახლეობასთან, თავიანთ იდეოლოგიას ავრცელებენ ზოგადსაკაცობრიო იდეად და მინიმუმ იმასაც არ ამბობენ, რომ ეს "კომპლიმენტი" სექსულურ შევიწროებად ფასდება სხვადასხვა წრეებში.

გადაცემა "სამნი და კო" არ ემსახურება იმ მიზნებს, რასაც ზოგადად მედია უნდა ემსახურებოდეს.

მე მხარს ვუჭერ მედიათავისუფლებას, მაგრამ არის გარკვეული საკითხები, სადაც შეიძლება მეტი პროფესიული რეგულაცია იყოს. მაგალითად, უკანონობის ამგვარი გავრცელებისას, როდესაც მოსახლეობას შეგიძლია უთხრა, რომ შევიწროება შევიწროება არაა, რაც ფაქტსა და საქართველოს კონსტიტუციას ეწინააღმდეგება, ეს უნდა ჩაითვალოს თუ არა მედია თავისუფლებად პროფესიულმა თემმა უნდა გადაწყვიტოს.

ვფიქრობ, რომ ამგვარი "თავისუფლება" დააზიანებს ზოგადად მედიას, მის ღირებულებებს და ვერ შეასრულებს საზოგადოებისთვის მთავარ მიზანს - ინფორმირებას.

პროფესიულ წრეში უნდა დაისვას ეს შეკითხვები სად გადის ზღვარი "თავისუფლებასა" და დამაზიანებელ მედიაპროპაგანდას შორის.

როგორია მედიის როლი და შეიცვალა თუ არა გაშუქების სტანდარტი 2018 წლიდან დღემდე?

მედიას დღეს, პრაქტიკულად, გადამწყვეტი როლი აქვს იმაში, თუ როგორ წავა საზოგადოებრივი განვითარების ხაზი. მას შეუძლია დრამატული ზიანი მიაყენოს ამ განვითარებას და ამავდროულად, შეუძლია, დადებითი თვალსაზრისით, ყველაზე სწრაფი ცვლილებაც კი გამოიწვიოს.

ამას, რა თქმა უნდა, დახვეწილი ეთიკური და დაბალანსებული შინაარსით აკეთებს, ამიტომ, მე, მედიას ერთ-ერთ მთავარ აქტორად მივიჩნევ ადამიანის უფლებებში, ჩვენ მათ გარეშე გაგვიჭირდებოდა იმ საქმეების გაკეთება, რომელსაც ჩვენს ქვეყანაში ადამიანებისთვის სასიკეთო შედეგი მოაქვთ.

ჩვენთვის, ყოველთვის ძალიან მტკივნეულია, როდესაც მედიას რაღაც არასწორად ესმის, განსაკუთრებით თუ განზრახვა აქვს, რომ რაღაც "გააფუჭოს" ამას აქვს ძალიან დიდი, დამაზიანებელი შედეგი, მაგალითად, შალვა რამიშვილის კონკრეტულ გადაცემებს სადაც უშუალოდ მონაწილეობს და კიდევ რამდენიმეს სადაც თავად არ მონაწილეობს მაგრამ მისი სარედაქციო პოლიტიკა არის წამყვანი.

ვცდილობთ, ხოლმე რომ მედიასთან ჩვენი თანამშრომლობა იყოს პროფესიონალური და ურთიერთმხარდაჭერითი. ინდივიდის პერსპექტივიდან, რომ შევხედოთ ვერცერთი ქალი ვერ გააგონებდა ხმას ვერავის რომ არა მედიის მხარდაჭერა თათიას დროსაც და ახლაც.

დღეს მედია უფრო ეთიკურად აშუქებს და ნაკლებ შეცდომას უშვებს, ამიტომაც სწორად ჩანს პრობლემა. თუმცა, აქაც არის გამოწვევები, საერთო ინტერესია, რომ მედიის სტანდარტები დაიხვეწოს, მაგალითად იმისთვისაც, რომ არ დაიკარგოს საზღვარი რა არის სწორი სტანდარტი? "პოს ტვს" კონკრეტული გადაცემები თუ სხვა ეთიკური მედიის, რომლებიც დროს და ენერგიას არ იშურებენ, რომ უკეთ გააშუქონ.

პათეტიკის გარეშე, სრულიად თანაბარმნისშველოვანია ნაწილია დემოკრატიისა და მშვიდობის შენების - ასე ვხედავთ ჩვენ მედიის როლს.

ხშირად, მედია თავად ავრცელებს სტერეოტიპებს, რა გზები არსებობს ამ პრობლემის მოსაგვარებლად?

ამ თემაზე უამრავი კვლევა არსებობს და უკვე შეფასებულია, რომ როდესაც არ ხარ მზად და რისკები გააზრებული არ გაქვს, შენ ნებით თუ უნებლიედ, შეიძლება, სტერეოტიპები გაატარო ან კვლავ აწარმოო ანუ ის გააცოცხლო, რომლებიც მილევის რეჟიმშია.

რა თქმა უნდა, სხვადასხვა გზა არსებობს, იმისა თუ როგორ შეიძლება მსგავსი შეცდომები თავიდან ავიცილოთ:

• პირველ რიგში, პროფესიული კრიტიკა, "ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიას" ვგულისხმობ, სადაც ამ თემაზე ორიენტირებული პროფესიონალების ზრდა აწევდა გაშუქების ხარისხს.
• არსებობს პრაქტიკა, რომ მედიასაშუალებებში ჰყავთ ე.წ "მრჩევლები", კონკრეტული ადამიანები, რომლებიც კრიტიკული თვალით უყურებენ კონტენტს დაგეგმვის დროს, ადამიანის უფლებების, განსაკუთრებით სენსიტიური საკითხების გაშუქებისას, რადგან არ ვართ სპეციალიზებულები და შეიძლება აქ მეტად დავუშვათ შეცდომა.
• არის მიდგომა, რომ ჟურნალისტები პერიოდულად გადიოდნენ გარკვეულ ტრენინგებსა და გადამზადებებს.
• ახლოს ყოფნა თემის წევრებთან, საიდანაც ყველაზე სწორად გაიგებს რა უნდა გაშუქდეს ან რამ შეიძლება რომ არასწორი ინტერპრეტაციები გამოიწვიოს.
• საზოგადოებრივი კრიტიკა, ხალხი მუდმივად უნდა იყოს კრიტიკული მედიის მიმართ და ითანამშრომლონ პროფესიულ წრეებთან, მაგალითად ჩვენ ("პარტნიორობა ადამიანთა უფლებებისთვის") "ვმეგობრობთ" ყველა მედიასთან, მაგრამ "საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიაში" თითქმის ყველა მათგანის წინააღმდეგ შეგვიტანია განცხადება, თუმცა ამას არ შეუქმნია ჩვენს შორის "მტრული გარემო". ეს არის პროფესიული გზა, რომლითაც ერთმანეთს განვითარებაში ვეხმარებით.

ბოლო პერიოდის თემებს რომ შევეხოთ, პროფესიული წრეები დუმან. მაგალითად, დღემდე არ გვაქვს განცხადება ეთიკის ქარტიისგან, "პოს ტვს" ბოლოდროინდელი ქმედებების პროფესიული შეფასებაზე, რაც დაგვიანებულია, დამაზიანებელია ჩვენთვისაც და ეს ხელს უწყობს არაეთიკური მედიის ქცევის გაგრძელებას.

სამართლებრივად რაზე შეიძლება ვედაოთ რამიშვილს, იმიტომ, რომ ის ამავდროულად ჟურნალისტია - ამაზე პასუხი მე პროფესიულმა თემმა უნდა მითხრას.

საქართველოში სატელევიზიო რეიტინგებს 2 კომპანია ითვლის. მათი მონაცემები განსხვავებულია, თუმცა, ორივე მონაცემში სამთავრობო არხების, განსაკუთრებით — "იმედის" უპირატესობა ჩანს, რომლის რეიტინგი, ხშირ შემთხვევაში, კრიტიკული არხების ჯამურ მაჩვენებელზე მეტია. მთლიანობაში, ხელისუფლება აკონტროლებს იმ არხების დიდი ნაწილის საინფორმაციო პოლიტიკას, რომელიც 10 ყველაზე ყურებად არხს შორისაა.

ამას მედიის მიტაცება ჰქვია და ეს აერთიანებს რუსეთში პუტინის რეჟიმს, უნგრეთში ვიქტორ ორბანს, საქართველოში "ოცნებას" და ბელარუსში — ალექსანდრე ლუკაშენკოს.

• პოლიტიკური და მედიალანდშაფტი ყველგან განსხვავებულია, მაგრამ მედიის პროპაგანდად ინსტრუმენტალიზების მეთოდები საერთოა: რაც შეიძლება მეტი კრიტიკული, დამოუკიდებელი მედიის გაჩუმება და დაქვემდებარებული მედიებით, დასავლეთისგან მტრის ხატის შექმნა.

მსგავსია პოლიტიკური და საკანონმდებლო ბერკეტებიც, რომელსაც რუსული ორბიტის ქვეშ მყოფი მთავრობები, დამოუკიდებელი მედიის წინააღმდეგ მიმართავენ.

ეს კი, ხშირად, ჟურნალისტების აბსურდული ბრალდებებით დევნას გულისხმობს, რისი მაგალითიც არის ბელარუსი, სადაც:

• მედიის წარმომადგენლებს სხვადასხვა "სამართლებრივი მიზეზებით" აპატიმრებენ, გამოცემებს კი ბლოკავენ;
• დევნიან არა მხოლოდ მედიასაშუალებებს, არამედ, ვიკიპედიის ავტორებს, ტელეგრამის, ტიკტოკის მომხმარებლებს, მათ შორის, მიზეზით — "ყალბი ანტირუსული მასალების გავრცელება";
• "ტერორისტებად" და "ექსტრემისტებად" აცხადებენ ათასობით ადამიანს, და არა მხოლოდ ჟურნალისტებს: მწერლებსაც, ბლოგერებსაც, წიგნების მაღაზიებსა და გამომცემლებსაც.

ლუკაშენკო კი, უფრო აქტიურ "კონტრპროპაგანდას" ითხოვს, რაც, ავტორიტარულ ქვეყანაში, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების ტოტალურ აკრძალვას მოიაზრებს.

ამაზე ვისაუბრეთ თეონა სეხნიაშვილთან, რომელიც ვენაში, "პრესის საერთაშორისო ინსტიტუტში" (*IPI) მუშაობს. იკვლევს და ეხმარება დამოუკიდებელ მედიას აღმოსავლეთ ევროპაში, სადაც ამ კუთხით ყველაზე საგანგაშო მდგომარეობა ახლა ბელარუსშია — ახლახან 12-წლიანი პატიმრობა მიუსაჯეს დამოუკიდებელ ჟურნალისტებს, რომლებიც კრიტიკულ მედიას, TUT.by-ს მართავდნენ. მანამდე, ეს გამოცემა ლუკაშენკოს რეჟიმმა "ექსტრემისტულად” გამოაცხადა.

თეონა სეხნიაშვილი ამბობს, რომ საქართველოსა და ბელარუსს ბევრი ფაქტორი განასხვავებს, თუმცა, საერთოა ტენდენცია, არა მხოლოდ მარგინალიზების გზით, საკანონმდებლო ბერკეტებითაც ჩაახშონ დამოუკიდებელი მედიის ხმა.

მოკლედ, თეონა სეხნიაშვილის შესახებ:

• ვენის "პრესის საერთაშორისო ინსტიტუტის" (IPI) პროექტების ოფიცერი;
• ცენტრალური ევროპის უნივერსიტეტის (CEU) პოლიტიკის მეცნიერების მაგისტრი.

მისი ძირითადი საქმიანი მიმართულებებია:

• ევროპის მედია-ეკოსისტემის განვითარება;
• მედიის პლურალიზმისა და ადგილობრივი მედიების განვითარების ხელშეწყობა.

მედიაჩეკერი: გავლენიანი მაღალჩინოსნებისგან, მედიის მიმართ, სულ უფრო ხშირად გვესმის შეფასებები, "ფაშისტები", "ექსტრემისტები" და ა.შ. სწორედ "ექსტრემისტებად" გამოაცხადა ლუკაშენკომ დამოუკიდებელი მედიები ბელარუსში, თანაც, საკანონმდებლო გზებით. რა პარალელებსა და საფრთხეებს ხედავთ ამ მხრივ საქართველოში?

თეონა სეხნიაშვილი: საქართველოში, ამგვარი ნიშნები ნათლად დავინახეთ ჯერ 2021 წლის 5 ივლისს, შემდეგ კი რუსული კანონის ინიციირებისას. ასეთი შინაარსის კანონები კი "ციდან არ ცვივა". რეალურად, ამას წინ უძღოდა ოპოზიციის, დამოუკიდებელი მედიისა და არასამთავრობო სექტორის "ერთ ქვაბში მოხარშვა", რომ ისინი ერთნი არიან, "რადიკალურები" არიან. შემდეგ, ამას დაამატეს ევროპული და დასავლური ინსტიტუტები, რომ ისინიც "ნაციონალები" არიან, შემდეგ კი, ყველა ეს ჯგუფი, პროპაგანდის მიერ გამოგონილი "გლობალური ომის პარტიის" ქვეშ გააერთიანეს.

ბელარუსსა და საქართველოში, მედიის დემონიზების კამპანიისას გამოყენებული ტერმინების მსგავსებაც ბევრზე მიმანიშნებელია. კრიტიკულად განწყობილი მედიისა თუ სამოქალაქო ჯგუფების "ექსტრემისტებად" მოხსენიება და შესაბამისი საკანონმდებლო ცვლილებები ბელარუსში ბევრად ადრე დაიწყეს და ამ სიტყვის სტიგმატურ-პროპაგანდისტულმა დატვირთვამ კანონის სახეც მიიღო.

---

*სარედაქციო ჩანართი: კანონი, "ექსტრემიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ" ბელარუსში 2007 წელს მიიღეს. 2021 წელს კი, საკანონმდებლო ცვლილების შედეგად, გააფართოვეს "ექსტრემისტების" განსაზღვრება და ახლა ის ვრცელდება ბეჭდურ, აუდიო, თუ ვიზუალურ საინფორმაციო გზავნილებზეც, რომელიც მთავრობის ხედვით არის "დესტრუქციული" და ვრცელდება არა მხოლოდ მედიაზე, არამედ მათ შორის, ლიტერატურასა და დემონსტრაციებისას პლაკატების შინაარსზეც კი. 2023 წლის მარტის მონაცემებით, ბელარუსში "ექსტრემისტად" 2000-ზე მეტი ადამიანია გამოცხადებული, მათ შორის, მედიასაშუალებები და რიგითი მოქალაქეები, ასევე, ტელეგრამის არხები. კანონი ეხება "ექსტრემისტული მასალების" გამომწერებსაც კი.

---

თეონა სეხნიაშვილი: იმავენაირად რადიკალური და კრემლისტურია ეს ლექსიკა საქართველოში, როგორც - ბელარუსში. პრემიერმა ღარიბაშვილმა "ექსტრემისტები" უწოდა პროდასავლური პროტესტის მონაწილეებს საპარლამენტო ტრიბუნიდან, ინტერპელაციის წესით მოხსენებისას. მანამდეც, მხოლოდ არასამთავრობოები და მედია კი არა, თინეიჯერებსა და სტუდენტებსაც ეძახა ექსტრემისტები "იმედის" ეთერიდან.

განსხვავება ისაა, რომ იქ, პირდაპირ ამბობს ლუკაშენკო, ჩვენ ავტორიტარული ქვეყანა-ვართო და, ამით ამაყობს კიდეც. საქართველოში კი, თან გვეუბნებიან, დემოკრატიული ქვეყანა ვართ და მაღალია ჩვენთან პრესის დამოუკიდებლობის ხარისხიო, და ამავდროულად, აშკარად ავტორიტარიზმისკენ მიდიან და ზღუდავენ სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებას. ამ გადმოსახედიდან, ლუკაშენკო, რომელიც გაცხადებულად ავტორიტარი მმართველია, ბევრად გულწრფელია, ვიდრე — საქართველოს ხელისუფლება.

მედიაჩეკერი: რა შეაჩერებდა ხელისუფლების გამოხატულ სურვილს, დააზიანოს დამოუკიდებელი მედიის რეპუტაცია, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება კი საკანონმდებლო ბერკეტებით შეზღუდოს?

თეონა სეხნიაშვილი: ხომ ვხედავთ, სადამდე მივიდა ჟურნალისტებისა და რიგითი მოქალაქეების გამოხატვის შეზღუდვის ფორმები ბელარუსში. მათ პირდაპირ ციხეში უშვებენ. მგონია, ამ მოცემულობით, ძალიან ძნელია ვთქვათ, რომ იქ რამე შეიძლება ეშველოს ჟურნალისტთა უფლებრივ მდგომარეობას, თუ არ შეიცვლება ხელისუფლება და სამწუხაროდ, მანამდე ვერც დაკავებული ჟურნალისტების გათავისუფლების პერსპექტივას ვხედავ.

ვიდრე საქართველოშიც მოხდება ავტორიტარიზმის ამგვარი კონსოლიდაცია, ვიდრე ჯერ კიდევ გვაქვს მმართველობის "ჰიბრიდული რეჟიმი", ჩემი აზრით, ყველაზე მეტად ახლა აქვს აზრი ბრძოლას. ახლა უნდა ვიბრძოლოთ სიტყვის თავისუფლებისთვის, სანამ აბსოლუტური დევნა დაიწყება. ახლა, საქართველოში საუკეთესო მომენტია ამისთვის, შესაძლებლობის ფანჯარა გვაქვს, წავიდეთ ისევ დემოკრატიისკენ, რაც მათ შორის, ნიშნავს ხელისუფლების ცვლილებას, ან კიდევ მეტად მივუახლოვდეთ ბელარუსს, სადაც, 2020 წელს საოცარი საპროტესტო ტალღა იყო, მართლა ყველაფერი გააკეთა იგივე, დამოუკიდებელმა პრესამაც და მოსახლეობამაც, მაგრამ ვეღარაფერი შეცვალა. ძალიან რთულია კონსოლიდირებულ ავტორიტარიზმის დამარცხება და ეს გაცილებით უფრო მარტივია ამ მომენტში საქართველოში, სადაც პროტესტს ჯერ კიდევ აქვს აზრი.

ამ მომენტში გვაქვს ამის შესაძლებლობა, მერე აღარ გვექნება. რუსეთზე ვამბობთ-ხოლმე, რატომ არ გამოდის ხალხიო. სიმართლე ისაა, რომ ძალიან რთულია ეს მოხდეს ქვეყანაში, როცა სახეზეა სახელმწიფოსა და ძალაუფლების შეპყრობა, მიტაცება. ეს ძალიან ართულებს წინააღმდეგობის გაწევას.

მედიაჩეკერი: მთავრობისთვის ახლა მტერია ყველა, ვინც "უცხოური გავლენის შესახებ" კანონპროექტში რუსულ მოტივებს ხედავს. და ვინც მტერია ხელისუფლებისთვის, მტერია სამთავრობო მედიისთვისაც, რომელიც აქციეს ისრად, დამოუკიდებელი მედიის წინააღმდეგ. წლებია, მიზანმიმართულად აზიანებენ პრესას, როგორც დემოკრატიის ერთ ძირითად ფუნდამენტს და, ამ ძალისხმევის შედეგად, ვფიქრობ, საზოგადოების ერთ ნაწილს, შეიძლება კარგად აღარ ჰქონდეს გააზრებული, რატომ ეხება პრესაზე მიმართული შეზღუდვები უშუალოდ მას და მისი შვილის მომავალს. რას ეტყოდით მათ, ვისზეც მოახდინა გავლენა პროპაგანდამ?

თეონა სეხნიაშვილი: მეც მათ შორის ვარ, ვისაც ეგონა, რომ პრესის წინააღმდეგ შემუშავებული რუსული კანონის წარდგენას არ მოჰყვებოდა მასობრივი საპროტესტო ტალღა, ვფიქრობდი, რომ რიგით ადამიანს არ აღელვებს საქართველოში პრესის შეზღუდვა, მაგრამ შედეგმა გვაჩვენა, რომ ეს ასე არ არის.

ყველაფერი შეიცვალა, როდესაც მმართველი პარტიის თავმჯდომარე, ირაკლი კობახიძე, საქართველოში რუსული პროპაგანდის გამავრცელებელ ფიგურად იქცა. მისი საჯარო გამოსვლები ძალიან ჰგავს კრემლის პროპაგანდისტულ ლექსიკას და გაჯერებულია აბსურდული შინაარსებით, რაზეც თავიდან კი გვეცინებოდა, მაგრამ ახლა უკვე იმდენად ინტენსიურია ეს კამპანია, რომ თითქოს, მიეჩვია ყური ამ აბსურდს, რაც ბადებს ნიჰილიზმს. ვფიქრობ, სწორედ ამ ნიჰილისტური განწყობების იმედად იყვნენ რუსული კანონის შეთავაზებისას და ფიქრობდნენ, რომ არ ექნებოდა ამ საკითხზე ხალხს რეაქცია.

პროტესტის ამ ტალღაში დიდი როლი ჰქონდა ძლიერ სამოქალაქო სექტორსა და დამოუკიდებელ მედიას. ჩვენ, სამწუხაროდ, ხშირად არ ვსაუბრობთ, რამდენად ძლიერი სამოქალაქო საზოგადოება გვყავს.

მნიშვნელოვანია, რომ კიდევ რაც შეიძლება მეტმა ადამიანმა იცოდეს, რომ ბელარუსი და რუსეთია იმის ნათელი მაგალითი, რომ პრესისთვის განსაზღვრული საკანონმდებლო შეზღუდვები რეალურად, მიემართება ყველას, ვისაც კრიტიკულ აზროვნებაზე, და ამ კრიტიკული მოსაზრებების ხმამაღლა გამოხატვაზე აქვს პრეტენზია.

მედიაჩეკერი: ხელისუფლების ბრძოლაში დამოუკიდებელი პრესის წინააღმდეგ, ძალადობის წამახალისებელი ლექსიკა ერთ-ერთი არსენალია, რასაც ჟურნალისტებზე ძალადობრივი ჯგუფების თავდასხმები არაერთხელ მოჰყვა. შიშის დანერგვის საერთო კამპანიის ნაწილში უნდა დავინახოთ ესეც?

თეონა სეხნიაშვილი: კი, ეს არის დაშინების მექანიზმი. როდესაც ხალხი ხედავს, როგორ ექცევა ხელისუფლება დამოუკიდებელი მედიის რედაქტორებს, ცხადია, ეს მათში ნერგავს შიშს: მას თუ იჭერენ, ასე ამცირებენ საჯაროდ და სწამებენ ცილს, ანადგურებენ ტროლ-ბოტებით, მე რას მიზამენ? და როცა ჩნდება ტოტალური შიში, მერე ყველა დერეფნებში და სამზარეულოებში იწყებს საუბარს, რაც "1984"-ის სიურრეალიზმს რეალურს ხდის.

და თუ დღეს არ ექნება ამ ყველაფერზე წინააღმდეგობა რიგით მოქალაქეს, შესაძლოა, ათ წელში საქართველო გახდეს ბელარუსის ანალოგი, ამაში დარწმუნებული ვარ.

საქართველოსთან მიმართებით ხშირად საუბრობენ პოლარიზებაზე და ვფიქრობ, ეს სიტყვა უნდა ამოვიღოთ ლექსიკონიდან, ან უნდა დავუმატოთ განსაზღვრება, რომ ძალიან ხშირად, ეს პოლარიზაცია არის ხელოვნურად შექმნილი და არა — ბუნებრივი. როდესაც ბოტები წერენ ფეისბუქზე, ეს ბუნებრივად არ ხდება, ეს არის "ქართული ოცნების" პოლიტიკა მიზნით — დაყავი და იბატონე, ოღონდ, საკუთარი მოსახლეობის მიმართ: მოდი, ამ ხალხს დავანაწევრებ, წარმოვაჩენ, რომ ეს არის დაყოფილი და პოლარიზებული საზოგადოება და ასე შევინარჩუნებ ძალაუფლებას. ჩემი აზრით, მედიაგარემოშიც და ზოგადადაც, ეს ძალდატანებითი პოლიტიკა ქმნის პოლარიზებას. როცა ამდენი ხალხი გამოდის 7-8 მარტის აქციებზე და მეორე დღეს რამდენიმე წაქეზებული ადამიანი ევროკავშირის დროშას დაწვავს, არ ნიშნავს, რომ პოლარიზებული საზოგადოება ვართ. მგონია, რომ ეს არის თავსმოხვეული ხელოვნურად დაყოფა.

მედიაჩეკერი: სუს-ის კონტრდაზვერვის ანგარიშებით, საზოგადოების დაყოფა რუსეთის მიზანია საქართველოში, მაგრამ ამაზე დუმს სამთავრობო მედია. როგორ ხედავთ საქართველოს წინააღმდეგ რუსეთის ჰიბრიდული და საინფორმაციო ომის ფონზე სამთავრობო მედიის პასუხისმგებლობას?

თეონა სეხნიაშვილი: არ მიყვარს ადამიანების რაიმე ნიშნით "მარკირება", მაგრამ მგონია, რომ ისინიც, მთავრობასთან ერთად, ამის თანამონაწილეები არიან.

მედიაჩეკერი: ვფიქრობ, ამ არხებზე არიან ადამიანები, ვინც იაზრებს დემოკრატიისთვის დამოუკიდებელი პრესის მნიშვნელობას, რადგან თავად იყვნენ წინა ხელისუფლების დროს დამოუკიდებელ მედიაზე შეტევის მსხვერპლი.

თეონა სეხნიაშვილი: მე არ ვარ ასეთი ოპტიმისტი, სკეპტიკურად ვარ განწყობილი, თუნდაც, "იმედის" არსებული შემადგენლობის მიმართ. მე მგონია, რომ აი აქ და ახლა გადის ზღვარი. ახლა თუ არ წავლენ, ამას არ გააკეთებენ ხვალ. ვინც თავის დროზე დაინახა ცენზურის პირველი ნიშნები, უკვე დიდი ხნის წინ დატოვა არხი, მაგალითად, დიანა ტრაპაიძემ, თამუნა ჩიხლაძემ. დღეს კი, "იმედი", თავისი შინაარსით იგივე დონეა, რაც "პოსტივი", ან "ალტ ინფო".

მედიაჩეკერი: ვსაუბრობთ, როგორ დაემსგავსა ხელისუფლება ავტორიტარულ ლუკაშენკოს, ქართული სამთავრობო მედიები რამდენად დაემსგავსნენ მთავრობის გავლენის ქვეშ მოქცეულ მედიებს ბელარუსში?

თეონა სეხნიაშვილი: ბელარუსში კვლევა გააკეთა ჟურნალისტების ასოციაციამ. პროპაგანდის მთავარი გზავნილები შემდეგნაირია:

• 50/50-ზე იყო ის გზავნილები, სადაც აქებდნენ მთავრობას და ის გზავნილები, სადაც დისკრედიტებდნენ ევროპას, მოიხსენიებდნენ "ტერორისტად" და მიაწერდნენ ყველა პრობლემას.
• შემდეგ, ძალიან პატარა ნაწილი იყო ღიად პრორუსული, პირდაპირი მოწოდება, რომ რუსეთია კარგი.

ეს არის ერთ-ერთი ძირეული, რაც ქართულ სახელისუფლებო მედიასა და ბელარუსულს ახასიათებს და ეს ტექნიკები არის გამოყენებული რუსეთშიც, რომ ყველაფერი უბედურების წყარო დასავლეთშია. ბელარუსში, თუ ომამდე ლოკალური იყო სამთავრობო მედიის ნარატივი, უკრაინაში რუსეთის შეჭრისა და სრულმასშტაბიანი ომის დაწყების შემდეგ, ის რუსეთის საინფორმაციო სივრცის ნაწილად იქცა, ისევე, როგორც — საქართველოში სახელისუფლებო მედია.

რუსული პროპაგანდა კი, ასე მუშაობს:

• დემონიზება შენი მოწინააღმდეგის;
• არაარგუმენტირებული დისკურსი: აბა, შენ რით ხარ უკეთესი? შენ უარესი ხარ, შენ არ გაქვს ხმის ამოღების უფლება;
• აპელირება ემოციებზე, და ეს არის ასევე, რელიგიაზე აპელირება, რომ ჟურნალისტები ებრძვიან ეკლესიას — იგივეა ბელარუსში, რომ თითქოს, ჟურნალისტები ლახავენ სხვების რელიგიურ გრძნობებს და ამის გამო სვამენ მათ ციხეში.
• ბრალდებების განზოგადება: თუნდაც რელიგიური თემების მაგალითზე, თუ ერთი ვინმე ადამიანი, ჟურნალისტი, ან არასამთავრობო სექტორიდან გაბედავს, გააკრიტიკოს ეკლესია, ან პატრიარქის რაიმე პოზიცია, ამას განაზოგადებენ, რომ აი, ნახეთ, როგორ სძულთ ჟურნალისტებსა და არასამთავრობოებს პატრიარქი.
• და შიშზე აპელირება: რომ, თუ შენ მე არ დამიჭერ მხარს, მოვლენ "ნაციონალები", რომლებიც სისხლის მდინარეებს დააყენებენ. რომ თუ ჩვენ არ დაგვიჭერ მხარს — ომი დაიწყება. ანუ შიშზე აპელირება არის ერთ-ერთი მთავარი პროპაგანდისტული ხერხი და ბოლოს, ამ ყველაფერის ისტერიულად გამეორება, რადგან რაც მეტად იმეორებენ, ნაკლებად სასაცილო ხდება მათი აბსურდული გზავნილები და ესეც, ცხადია, რუსეთის მიერ კარგად "დატესტილი" პროპაგანდისტული მიგნება და მეთოდია.

მედიაჩეკერი: ამ მოცემულობას უპირისპირდება დამოუკიდებელი მედია. თუმცა, ხელისუფლების თავდასხმებისა და ფინანსურ პრობლემების გამო, ძალიან რთულია ეს ბრძოლა. მნიშვნელოვანია, რომ ამ უდიდესმა გამოწვევებმა შეუძლებელი არ გახადოს ჩვენი საქმიანობის მთავარი მიზანის რეალიზება — ვემსახურებოდეთ აუდიტორიის, რიგითი მოქალაქის საუკეთესო ინტერესს. რა რჩევები გაქვთ?

თეონა სეხნიაშვილი: არსებობს რამდენიმე ბერკეტი, რაც დამოუკიდებელ მედიას გახდის უფრო მდგრადს ხელისუფლების წნეხის მიმართ.

• 1. საქართველოში არსებული დამოუკიდებელი მედია უნდა გახდეს საერთაშორისო ჟურნალისტური ქსელის უფრო აქტიური ნაწილი, რაც გულისხმობს იმას, რომ აქტიური კავშირი უნდა დაამყაროს საერთაშორისო ორგანიზაციებთან, მონაწილეობა მიიღოს საერთაშორისო ჟურნალისტურ ღონისძიებებში და ისაუბროს საქართველოს მედიის წინაშე არსებულ პრობლემებზე, იმაზე, თუ რატომ და რა მიმართულებით არის საჭირო საერთაშორისო საზოგადოების დახმარება.
• 2. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მედიაგარემო იყოს დაფუძნებული არა კონკურენციაზე, არამედ კოლაბორაციაზე. ვფიქრობ, საქართველოში თავისუფალ მედიას შეუძლია ძალების გაერთიანება, უფრო აქტიური თანამშრომლობა, თუნდაც როცა საქმე ეხება, კონტენტის მომზადებას, განსაკუთრებით ეფექტურია თანამშრომლობა ჟურნალისტური გამოძიებების მიმართულებით.
• 3. დამოუკიდებელი მედიის მთავარი ამოცანა უნდა იყოს, მოიპოვოს პუბლიკის ნდობა, რაც შესაძლოა ხშირად უფრო მნიშვნელოვანიცაა, ვიდრე რეიტინგი, გვერდის ნახვები და ა.შ. ამისთვის აუცილებელია პუბლიკასთან მუდმივი უკუკავშირის ქონა.

ასევე წაიკითხეთ: რით ჰგავს "ოცნების" პროპაგანდისტული გზავნილები კრემლის ტაქტიკებს — ინტერვიუ ირინე კურტანიძესთან