ფოტო : შოთა გუჯაბიძე


როგორია გოგი გვახარიას 52-წლიანი სატელევიზიო გამოცდილება, როგორი იყო ცენზურა სხვადასხვა დროსა და სხვადასხვა ტელევიზიაში, წაიკითხეთ „მედიაჩეკერის“ ინტერვიუში.

ხელოვნებათმცოდნეობასთან ერთად, ჟურნალისტად მუშაობის დიდი გამოცდილება გაქვთ. პირველად როდის დაიწყეთ ტელევიზიაში მუშაობა? 

- პირველად სკოლის მოსწავლე ვიყავი, 10 წლის. მაშინდელ სახელმწიფო არხზე, ახლა რომ საზოგადოებრივი მაუწყებელი ჰქვია, იყო ასეთი გადაცემა „კოცონი“, ამ გადაცემიდან მოვიდნენ პიონერთა სასახლეში, სადაც რომელიღაც წრის წევრი ვიყავი და შემარჩიეს. ამას მოჰყვა საბავშვო გადაცემა „ცხრაკლიტული“, რომლის ავტორიც ძალიან საინტერესო კაცი, შოთა ქარუხნიშვილი იყო. თვეში ერთხელ გადიოდა ეთერში, ყოველი თვის 9 რიცხვში და დაწყების დრო იყო - 20:09 (ცხრის ცხრა წუთი), იყო 9 გუნდი და თითოეულ გუნდში - 9 წევრი. ყველაფერში ვეჯიბრებოდით ერთმანეთს, იყო თეატრალური წარმოდგენები, სხვადასხვა ტიპის დავალება, იმპროვიზაციები, ინტელექტუალური თამაშები და ა.შ. მართლა ძალიან კარგი შოუ იყო.

ეს გადაცემა ბევრ რამეში დამეხმარა, მათ შორის ოქროს მედლის აღებაში. ფიზიკაში საკმაოდ სუსტი ვიყავი, რაც ხელს მიშლიდა. ვინაიდან გაცდენების საპატიო მიზეზი მქონდა, მხოლოდ კვირის ბოლოს მივდიოდი სკოლაში და პირდაპირ ვაბარებდი საგნებს, ფიზიკაშიც შეღავათი მივიღე და საბოლოოდ, ოქროს მედალიც მომცეს.

ჩვენს გუნდს „ილია და“ ერქვა (23-ე საშუალო სკოლა ილია ჭავჭავაძის სახელს ატარებდა). “ცხრაკლიტულში” მონაწილეობდნენ სკოლები რეგიონებიდანაც: ქუთაისიდან, ბათუმიდან, თელავიდან, სოხუმიდან… ყველანი ძალიან დავმეგობრდით. მესამე ადგილზე გავიდა 55-ე სკოლა, ზუსტად მახსოვს, მათ გუნდს ერქვა - „სამნი ძმანი კვადრატში, ანუ როგორც გენებოთ“. ამაზე დიდი ამბავი ატყდა, ეგონათ, რომ [ედუარდ] შევარდნაძეს გულისხმობდნენ, რადგან შევარდნაძეს ჰყავდა 2 ძმა.

როგორც გითხარით, სპექტაკლებსაც ვდგამდით. თემურ ჩხეიძე მოიყვანეს ჩვენს გუნდში, როგორც რეჟისორი. ცხადია, თვითონ თემური არ დგამდა ჩვენთან სპექტაკლს, მაგრამ მოიყვანა თავისი მოწაფე მიშა ბუკია. დეტალებში არ მახსოვს რა დავდგით, მაგრამ მახსოვს, ადამი და ევას ამბავი იყო. ადამი და ევა იღვიძებდნენ, ევას ფოთოლი ჰქონდა მიფარებული… ამ პროექტის ხელმძღვანელი, შოთა ქარუხნიშვილი რომ მოიყვანეს და დადგმა ნახა, თავში ხელი შემოირტყა და თქვა, ახლა სასწრაფოდ რამე დამაწყნარებელი მომეცით, ამ პორნოგრაფიას ვერ გავუშვებო. აი, ეს სპექტაკლი იყო ჩემი პირველი შეჯახება ცენზურასთან.


რა მოხდა სკოლის წლების შემდეგ?

- ამ გადაცემის შემდეგ მალე ჩავაბარე სამხატვრო აკადემიაში, ხელოვნებათმცოდნეობის ფაკულტეტზე. როგორც ჩანს, დამიმახსოვრეს და აკადემიის დასრულების შემდეგ დამირეკეს, საბავშვო რედაქციაში გვინდა, რომ გადაცემა წაიყვანოო. ეს იყო გადაცემა ბავშვებზე, რომლებიც ხატავდნენ და ერქვა - „ჯადოსნური საღებავი“. ბავშვები თვითონ ტელევიზიას მოჰყავდა, მე უბრალოდ წამყვანი ვიყავი. წინასწარი სცენარი არ არსებობდა, მთლიანად იმპროვიზაცია იყო, მე მათ ვესაუბრებოდი, ვუსვამდი კითხვებს და ა.შ. მაშინ ტელევიზიის დირექტორი ნუგზარ ფოფხაძე იყო. ეს ის პერიოდია, როცა [ლეონიდ] ბრეჟნევი ახალი მკვდარია, მაგრამ ჯერ [მიხეილ] გორბაჩოვი არ მოსულა. [იური] ანდროპოვი იყო მაგ დროს, ანუ 80-იანი წლების დასაწყისია. ტელევიზიაში მოვიდა ბრძანება, რომ ბავშვებს, რომლებიც გადაცემაში მოგყავთ, მიკი მაუსიანი ან ინგლისურ წარწერებიანი მაისურები არ ჩააცვათ, აკრძალულიაო. ასე მკაცრად აკონტროლებდნენ ამერიკულ გავლენას.

ნუგზარ ფოფხაძემ დამიბარა მაშინ და მითხრა, გაზეთ „სავეცკაია კულტურას” კორესპონდენტი ქალი ჩამოდის, რომელმაც ჩვენი გადაცემები ნახა, ყველაზე მეტად საბავშვო რედაქციის გადაცემა მოეწონა და შენი გაცნობა უნდაო. მაშინ გავიცანი ლენა ჩიკალოვა, რომელიც მოგვიანებით ლეონიდ პარფიონოვის ცოლი გახდა. დღეს ლენა და პარფიონოვი რუსეთში „აგენტებად“ ითვლებიან და საფრანგეთში ცხოვრობენ. ფოფხაძესთან ეს შეხვედრა სხვა მხრივაც დამამახსოვრდა - სწორედ მისგან გავიგე სიტყვა „გლასნოსტ“ (საჯაროობა), რომელიც შემდეგ, უკვე გორბაჩოვის პერიოდში აქტიურად ისმოდა. „გლასნოსტ“ ჩვენი ტელევიზიის პრინციპი უნდა იყოსო.

აკადემიაში დიპლომი დიმა ერისთავის კინოს მხატვრობაზე დავიცავი და მაშინ შევთავაზე ტელევიზიის კინორედაქციას, რომ გავაკეთებდი გადაცემას კინოზე, რაზეც დამთანხმდნენ და უკვე შტატში ამიყვანეს. იმ პერიოდში გადიოდა ოთარ სეფიაშვილის გადაცემა - „ილუზიონი“, სადაც მსოფლიო კინოს ნიმუშებს უჩვენებდნენ. მაშინ სხვა ქვეყნების ფილმებიდან მხოლოდ ფრაგმენტების ჩვენების უფლება გვქონდა, ამიტომ სეფიაშვილი ეშმაკურად ტიტრებს აჭრიდა და ჩვენებისას აცხადებდა, ფრაგმენტებს გთავაზობთო. ოთარმა მაშინ გადაცემის გაკეთება სოციალისტური ბანაკის ფილმებზე შემომთავაზა, მათი მთლიანად ჩვენების უფლებაც გვქონდა. ასე დავიწყე პირველი გადაცემის კეთება კინოზე, რომელსაც ერქვა - „ამბავი ნამდვილი ადამიანებისა“.

სხვათა შორის ზაზა შათირიშვილი მაგ გადაცემაზე მაბრალებს, „ლენინიანას“ აჩვენებდაო. სინამდვილეში, შეიძლება [სერგეი] ეიზენშტეინის ფილმი ვაჩვენე და ის ეგონა „ლენინიანა”. კარგ რეჟისორებს ვაჩვენებდით, როგორებიც არიან: [ანდრეი] ტარკოვსკი, [ილია] ავერბახი და ა.შ. იმ პერიოდში მე ძალიან ვმეგობრობდი კინომცოდნე ტატა თვალჭრელიძესთან, რომელმაც ლექციების წასაკითხად თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში მიმიყვანა. ვინც ტატას იცნობდა, ეცოდინება, რომ მისი მეგობარი და სტუდენტი „ლენინიანას“ ვერ გაუშვებდა. ერთხელ ასეთი ამბავიც მოხდა, ბაქოში ვიყავი ფესტივალზე, სადაც აჩვენეს ქეთი დოლიძის „კუკარაჩა“. ჩემი სტატია ამ ფილმზე ქეთიმ დასაბეჭდად წაიღო. მეორე დილით ტატამ დამირეკა, შენი სტატია გაზეთ „კომუნისტშიაო“ და 3 თვე არ მელაპარაკებოდა. ეს იყო პირველი და უკანასკნელი შემთხვევა. ამის შემდეგ გავიაზრე კარგად, რომ რაღაცები არ შეიძლებოდა და ეს ტატას დამსახურება იყო. 


რამდენ ხანს გადიოდა ეს გადაცემა?  

- ამის შემდეგ უკვე საბჭოთა კავშირიც დაინგრა, მე საფრანგეთში წავედი სასწავლებლად, საიდანაც 3 ჩემოდანი ფილმები ჩამოვიტანე. უკვე ის პერიოდია, როცა უცხოური ფილმების მთლიანად ჩვენება შეიძლება და არა მხოლოდ ფრაგმენტების. ისევ დავიწყე „პირველ არხზე“ მუშაობა და ეს უკვე იყო გადაცემა „სარკმელი“. ვაწყობდი რეტროსპექტივებს, ფილმები უკვე გადიოდა ქართული თარგმანით, ვაჩვენებდი ყველაფერს. მაგალითად, [პედრო] ალმოდოვარის ფილმები ვაჩვენეთ და არანაირი პრობლემა არ შეგვქმნია. იმ პერიოდში სრული თავისუფლება გვქონდა. არჩილ გოგელია იყო მაშინ დირექტორი.

იმავე პერიოდში ზაზა შენგელიამ ჩაატარა სატელევიზიო ფესტივალი - „მანა“, სადაც ჟიურის თავმჯდომარედ მე მიმიწვიეს. მაშინ გავრცელდა ხმა, ფესტივალის სპონსორი „მხედრიონიაო“. მახსოვს, ჯაბა იოსელიანის შვილი იჯდა ლოჟაში. ყველამ წინასწარ იცოდა, რომ გამარჯვებული სწორედ „იბერვიზია“ უნდა გამხდარიყო, მაგრამ „მანა“ „მეორე არხს“ მივეცით.

გადაცემა უპრობლემოდ გრძელდებოდა. დავიწყეთ რაინერ ვერნერ ფასბინდერის რეტროსპექტივა, „პეტრა ფონ კანტის ცხარე ცრემლები” უნდა გვეჩვენებინა, რომ დამირეკა ზურა აბაშიძემ, რომელიც მაშინ კინორედაქციის მთავარი რედაქტორი იყო და მითხრა, ეს ფილმი ლესბოსელებზეა და ვერ გავუშვებთო. როგორც ჩანს, ალმოდოვარის რეტროსპექტივაზე უკვე დაგროვილი იყო უკმაყოფილება, იფიქრეს, ჩავათავეთო და მე დავიწყე ფასბინდერი. ზურამ მითხრა, შევცვალოთ და სხვა რამე გავუშვათო. ეს გამორიცხული იყო. ამიტომაც გადაცემა იმ დღეს ეთერში არ გავიდა. გადაცემა რომ არ გავიდა, ჯერ - ერთმა, მერე - მეორე, მერე მესამე გაზეთმა დაწერა, რომ „სარკმელი“ ეთერში არ გავიდა. ამის შემდეგ ნანა ჯაფარიძემ, რომელიც „პირველ არხზე“ მუშაობდა, ამ ამბავზე თავის გადაცემაში დებატები მოაწყო. სტუმრები, ცხადია, მათ შეარჩიეს და ალბათ, ეგონათ, რომ ისინი მხარს მე არ დამიჭერდნენ. ამ სტუმრებისგან ერთი ადამიანიც კი არ აღმოჩნდა ტელევიზიის ამ გადაწყვეტილების დამცველი. ამიტომ თავად ზურა აბაშიძეს მოუხდა დაცვა. გადაცემაში მონაწილეობდნენ: ელდარ შენგელაია, ნოდარ კაკაბაძე, გიორგი მაისურაძე და ცხადია, ყველა მათგანმა დაგმო ცენზურა. ეს არის 1995 წელი. 

ანუ გადაცემა „სარკმელი“ დაიხურა.

- კი, წამოსვლის გადაწყვეტილება თამამად მივიღე, რადგან მანამდე, ზუსტად ერთი თვით ადრე, ჩემთან მოვიდნენ: ეროსი კიწმარიშვილი, ჯარჯი აქიმიძე და დათო დვალი, რომლებმაც „რუსთავი 2“-ზე მუშაობა შემომთავაზეს. 

და დაიწყო გადაცემა „ფსიქო“ „რუსთავი 2”-ზე?

- კი, ჯერ კიდევ რუსთავიდან თბილისში გადმოსვლის პროცესში იყვნენ. რემონტი იყო აქაურ ოფისში, რომ მივედი და მოვუყევი „ფსიქოს“ იდეა. მაშინ დათო დვალს ვუთხარი, რომ მინდოდა, მაყურებლებს სტუდიაში დარეკვის საშუალება ჰქონოდათ. მანამდე ესპანეთში ვიყავი, სადაც რაღაც გადაცემას მოვკარი თვალი ტელევიზორში: სტუდიაში იჯდა „მკითხავი“ გაშლილი კარტით მაგიდაზე, ხალხი პირდაპირ ეთერში ურეკავდა და რაღაცებს ეკითხებოდა. აქედან მომივიდა სტუდიაში დარეკვის იდეა. 

ამან პრობლემებიც მოიტანა… მაყურებლების ნაწილი პირდაპირ ეთერში რეკავდა და გვლანძღავდა. შემდეგ ჩვენი რეჟისორი წინასწარ ესაუბრებოდა, ვითომ ხმასა და ლაპარაკზე შევატყობ, რატომ რეკავსო, რაღაც ხანი გაჭრა ამ ეშმაკობამ, მაგრამ მერე ამას მლანძღველებმაც აუღეს ალღო და საბოლოოდ, ეთერში მაინც აღწევდნენ და იგინებოდნენ. 

ამ დროს „რუსთავი 2“-ის ხელმძღვანელობას პრობლემა არ ჰქონია, მაგალითად, „პირველი არხისგან“ განსხვავებით? 

- არა, რა თქმა უნდა. „რუსთავი 2“-ის ხელმძღვანელობისგან ამ მხრივ, მინიმალური პრობლემაც კი არ ყოფილა არასდროს. 

ერთი ასეთი შემთხვევა იყო, რომ არხზე გავიდა მარტინ სკორსეზეს ფილმის - „ქრისტეს უკანასკნელი ცდუნების“ ანონსი. მივედი სამსახურში და ვხედავ, გარეთ, შენობასთან უამრავი ხალხია, უჭირავთ ტრანსპარანტები, რომლებზეც წერია: „ძირს გვახარია“. გადაწყვიტეს, რომ ამ ფილმს მე ვაჩვენებდი, სინამდვილეში კი, მე არაფერ შუაში ვიყავი. 

კიდევ ერთი სასაცილო ამბავი იყო: ტელეკომპანია „იმედის“ ერთ-ერთი შოუს წამყვანი რომ არის გია ჯაჯანიძე, მაშინ თეატრალურ ინსტიტუტში ასწავლიდა, მგონი, ფსიქოლოგიას, მან თქვა რომელიღაც ინტერვიუში, რომ გადაცემა „ფსიქო“ არ მომწონს, რადგან იქ [პიერ პაოლო] პაზოლინის „სალო“ აჩვენესო. სინამდვილეში, არ მიჩვენებია. მაგრამ ხომ იცით, დეზინფორმაცია როგორ ვრცელდება. დაიჯერეს და აქამდე იმეორებენ: „სალო უჩვენა! მაგან სალო უჩვენა“.

გამოდის, რომ თუკი სადმე „სალოს“ ან „ქრისტეს უკანასკნელი ცდუნების“ მსგავს კადრებს თვალს მოკრავდნენ, ეგონათ, რომ ეს ფილმი „ფსიქოში“ გადიოდა? 

- ასე გამოდის. „ფსიქომ“ 7 წელი იარსება, 1998-დან 2005 წლამდე. შემდეგ „რუსთავი 2“-ზე დაიწყო ლაპარაკი, რომ აღარ უნდოდათ ამდენი პოლიტიკური გადაცემა, ტოქშოუ და უნდოდათ გასართობი გადაცემები. პირველი ეგეთი ლაივ შოუ იყო - „ჯეო-ბარი“, რომელიც ეთერში ყოველ ღამე გადიოდა, ამიტომ ჩემი გადაცემის დაწყების დრომ ძალიან გვიან გადაიწია. თან ისე გადაწიეს, რომ არც შემითანხმეს. ერთი სიტყვით, გავბრაზდი და აღარ გავაგრძელე გადაცემა.

ამის შემდეგ ტელეკომპანია „იმედთან“ იწყებთ ხანმოკლე თანამშრომლობას, ხომ? 

კი, იმ პერიოდში უკვე „რადიო თავისუფლებამ“, რომელიც ჩემი ძირითადი სამსახური იყო, გადაწყვიტა ერთობლივი პროექტები გაეკეთებინა და მაღალი რეიტინგის გამო მისი არჩევანი „იმედი“ იყო. ასე დავიწყეთ გადაცემა  „თავისუფლების თეორემა“, რომელმაც მხოლოდ 2 თვე იარსება. დაგვხურეს, რაც ძალიან გაგვიხარდა. საშინელი პირობები შეგვიქმნეს, „იმედზე“ ვეჯავრებოდით ყველას, გამოთქმა რომ არის, კედლებსაც ეჯავრებიო, ასე ვიყავით. გადაცემასაც უხარისხოდ გვიკეთებდნენ. ერთი სიტყვით, ეს ის შემთხვევა იყო, როცა გადაცემის დახურვით უბედნიერესი ვიყავი. ოფიციალური არგუმენტი დაბალი რეიტინგი იყო.




შემდეგ ისევ „პირველ არხზე“ დაბრუნდით?

- კი, ამის შემდეგ იწყება გადაცემა „წითელი ზონა“, ჯერ თამარ კინწურაშვილის, შემდეგ კი უკვე გია ჭანტურიას დირექტორობის პირობებში. ხაზგასმით მინდა ვთქვა, რომ არც ერთი მათგანის დროს არავითარი ცენზურის შემთხვევა არ ყოფილა.

ერთხელ, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდში გამართულ დისკუსიაზე, სადაც მე მოდერატორი  ვიყავი, გია ჭანტურია კი - ერთ-ერთი სპიკერი, „პირველი არხი“ გავაკრიტიკე. ჭანტურია იქვე შემეკამათა და მიპასუხა. ალბათ, სულ არ ესიამოვნა ეს კრიტიკა, თუმცა, სამომავლოდ ეს არც გადაცემასა და არც ჩემთან თანამშრომლობაზე არ ასახულა. იმ პერიოდში შემეძლო „რადიო თავისუფლებაზე“ გამეკეთებინა რეპორტაჟი და მწვავედ გამეკრიტიკებინა „პირველი არხი“, ვთქვათ, გადაცემისთვის - „ნოემბრიდან ნოემბრამდე“ და ამავე დროს იქ მემუშავა. დღეს ასეთი რამე ვერც ერთ სამთავრობო არხზე ვერ მოხდება. 

თამარ კინწურაშვილსა და გია ჭანტურიას შორის, ძალიან ცოტა ხნით „პირველი არხის“ დირექტორი ლევან ყუბანეიშვილი იყო, მაშინ ასეთი შემთხვევა მოხდა: გადაცემა მოვამზადეთ, სადაც ვაჩვენებდით უზარმაზარ ფრაგმენტს ,ცნობილი გადაცემიდან, რომელშიც „პირველი არხის“ ჟურნალისტები, კახა თარგამაძე, ნუგზარ ფოფხაძე, ელდარ შენგელაია მონაწილეობდნენ. მაშინ უთქვამს ყუბანეიშვილს, რომ გადაცემაში მეც ვარ, ჩემი კოლეგებიც და ამ კონტექსტში მისი ჩვენება არაკოლეგიალური არისო, მაგრამ გადაცემა ეთერში მაინც გავიდა. 

სანამ გადაცემა „წითელ ზონას“ დახურავდნენ, იყო ცენზურის სხვა შემთხვევები? 

- სხვათაშორის ჯერ კიდევ გიორგი ბარათაშვილის დროს დაიწყო საუბარი. ბარათაშვილის მოადგილე იყო სერგი გვარჯალაძე. სერგიმ მითხრა, რომ იქნებ მხოლოდ კინოზე იყოს ეს გადაცემა, არხზე ხელოვნებაზე გადაცემების დეფიციტია, იქნებ „ილუზიონის“ ტიპის გადაცემა გავაკეთოთო და ა.შ. მაშინ ცოტა ხნით აღადგინეს კიდეც „ილუზიონი“, რომელიც ბაჩო ოდიშარიას და გური სულთანიშვილს მიჰყავდათ. სხვათაშორის არ იყო ცუდი გადაცემა და ნეტავ, ეგ გაეგრძელებინათ. მოკლედ, ამგვარი ლაპარაკი, რომ გამეკეთებინა გადაცემა კინოზე, ცხადია, არ იყო პირდაპირი ცენზურა, მაგრამ იყო მცდელობა ამ გზით დაესრულებინათ „წითელი ზონა“. გადაცემის შინაარსში არასდროს ჩარეულან. 

2017 წელს, ვასილ მაღლაფერიძის დირექტორად დანიშვნისთანავე, ძალიან მალე გვითხრეს, რომ მომდევნო თვიდან კონტრაქტი აღარ გაგრძელდებოდა. დეკლარირებული მიზეზი იყო, რომ არხი ცვლის ფორმატს და აღარ იქნება ერთობლივი პროექტები. „წითელი ზონა“ და სალომე ასათიანის გადაცემა ერთდროულად დახურეს. ყველაზე მეტად გული დამწყვიტა ია ანთაძემ, რომელიც „რადიო თავისუფლების“ თანამშრომელი იყო, ძალიან ვმეგობრობდით და ჩვენი გადაცემებიც მოსწონდა. მაგრამ, ფაქტია, გადაცემები „მისმა გუნდმა“ დახურა და ისიც ფაქტია, რომ „რადიო თავისუფლებასთან“ კონტრაქტის გაწყვეტის შემდეგ არ გამოგვხმაურებია. 

საზოგადოებრივი მაუწყებლის „აჭარის ტელევიზიის“ დირექტორი მაშინ ნათია კაპანაძე იყო, სწორედ ნათიას მიწვევით გახდა შესაძლებელი გადაცემის აღდგენა „აჭარის ტელევიზიაში“. ახლა რომ ვფიქრობ, ნათიას მხრიდან ეს გმირობა იყო. საზოგადოებრივი მაუწყებლის ერთი არხის მიერ დახურული გადაცემა თავისთან წაიღო. თუმცა, მალე ნათიაც მოხსნეს და ჩვენი გადაცემაც. 

ამის შემდეგ ერთობლივი პროექტები აღარ გქონიათ, ხომ? 

- ნათია ზამბახიძის ხელმძღვანელად მოსვლის შემდეგ, რადიო თვითონ ამზადებს გადაცემებს, რომლებიც სხვადასხვა არხზეც გადის. ჩემი უკანასკნელი პროექტი - „შვილი“ „ტვ პირველზე“ გადის. 

მთელი თქვენი სატელევიზიო გამოცდილება არის გადაცემები კინოზე. „შვილი“ უკვე აღარ არის კინო. როგორ მოხდა ეს?

- ვერ დაგეთანხმებით. კი, გადაცემა კინოზე არ არის, მაგრამ ჰგავს კინოს. ჩვენ გვინდოდა, რომ კინოსავით ინტერვიუ ყოფილიყო. მიუხედავად იმისა, რომ ყოველთვის მაინტერესებდა თაობების ურთიერთობა, ამ გადაცემის იდეა შემთხვევით დაიბადა. მიხეილ სააკაშვილის შვილზე, ედუარდ სააკაშვილზე გავრცელდა ჭორი, პოლიტიკაში მოდისო. თვითონ მოინდომა ამ ჭორის გაქარწყლება და უთქვამს, გოგის მივცემ ინტევიუსო. ეს ინტერვიუ ძალიან კარგი და საინტერესო გამოვიდა. მაშინ გამიჩნდა ამ სერიის გაკეთების იდეა, სადაც გამოჩნდებოდა, რომ შესაძლოა, შვილმა და მშობელმა იმეგობრონ, მაგრამ იყვნენ სრულიად განსხვავებულები. მახსოვს, შალვა რამიშვილის შვილმა ღია წერილი რომ დაწერა მამაზე, გაივსო ჩემი ინბოქსი. ყველა მწერდა, რომ ჩემი გადაცემის ნამდვილი გმირი გამოჩნდა, სინამდვილეში, ეს გადაცემა არ არის მშობლის დაგმობაზე. ასევე, ჩემი სურვილი არ იყო, რომ აუცილებლად ცნობილი მშობელი ან შვილი ყოფილიყო. მე მინდოდა თაობების ურთიერთობა გვეჩვენებინა. გარკვეულწილად „წითელი ზონის“ იდეაც არის აქ, რადგან ქვეყნის ისტორია ამ სხვადასხვა თაობაშია. მე ჯერ ისევ ძალიან მაინტერესებს ამ გადაცემის კეთება. 

იმ პერიოდიდან მოყოლებული, რაც თქვენ ტელემედიაში მუშაობთ, ბევრი რამ შეიცვალა: გაჩნდა რეიტინგები, „კლიკები“ და ა.შ. თუ წასულხართ კომპრომისზე, იმისთვის რომ თქვენს გადაცემას მეტი ნახვა ჰქონოდა? 

- კანის ფესტივალზე ვიყავი, თბილისში პროფაშისტურმა ძალებმა რომ მარში მოაწყვეს. კომპიუტერში ვხედავ, რომ არც ერთი ტელევიზია არ აჩვენებს ამ მარშს და აჩვენებს ჩემი რადიო. იმდენად აღვშფოთდი, რომ მივწერე ჩემს კოლეგებსა და მეგობრებს, რას აკეთებთ, რატომ აჩვენებთ-მეთქი. მაშინ ასე მიპასუხეს, რომ თუკი რაღაც მოვლენა ხდება, ჩვენი ვალია, ეს მოვლენა ხალხს ვაჩვენოთ. მე ვთვლი, რომ არის რაღაცები, რაც არ უნდა გააშუქო. ან აჩვენო ფრაგმენტები და შესაბამისი კომენტარი გააკეთო. ლაივ რეჟიმში, უკომენტაროდ ასეთი რამეების ჩვენება სრულიად დაუშვებელია. რატომ მოვყევი ეს ამბავი, იმიტომ, რომ ტელევიზიები ამ მარშს არ აჩვენებდნენ და ვაჩვენებდით ჩვენ, ნახვები იყო ძალიან ბევრი. ასეთ კომპრომისებს მე არ ვეთანხმები.

სხვა ტიპის კომპრომისს რაც შეეხება, მე გითხარით, რომ ჩვენი გადაცემა არ არის აუცილებლად ცნობილი მშობლის შვილთან ინტერვიუ, მაგრამ როდესაც ხედავ, რომ სწორედ ცნობილი მშობლის შვილს აქვს გაცილებით მეტი ნახვა, რაღაც დროს კი, ნამდვილად მიდიხარ კომპრომისზე და ეძებ რესპონდენტს სწორედ ამ ნიშნით. 

მე, როგორც ინტერვიუერს, მაქვს ერთი ცუდი, უფრო სწორედ არაჟურნალისტური თვისება. მე არასდროს გავაკეთებ ინტერვიუს ადამიანთან, რომლის მიმართაც არ მაქვს სიმპატია. ასევე, მე არ შემიძლია, რომ რესპონდენტს ჩემი კითხვით დისკომფორტი შევუქმნა. აქედან გამომდინარე, ამ მხრივ, კომპრომისზე არასდროს წავსულვარ. მაგალითად, გვყავს გადაცემაში პოლიტიკოსის შვილი, ვიღაცას მოუნდებოდა, რომ შვილს მამაზე რამე ცუდი ეთქვა და შესაბამის კითხვასაც დასვამდა, მაგრამ მე ამას არ გავაკეთებ. 

ისევ რომ შემოგთავაზონ ტელევიზიაში მუშაობა, დათანხმდებით?

- კი, პროექტიც გვქონდა. ამ გადაცემის სახელი უნდა ყოფილიყო - „ოკუპაციის 100 წელი“ და გვინდოდა წლების მიხედვით გამოვყოლოდით და თითოეულ გადაცემაში იმ წლის ერთი გმირი გვეჩვენებინა. ეს გმირი შეიძლება ანტიგმირიც ყოფილიყო. ერთი სიტყვით, პერსონაჟი, რომელიც იმ წლის მოვლენებს თავისი ბიოგრაფიით, განწყობით გამოხატავდა. ძირითადად ისეთი ადამიანები ავირჩიეთ, რომლებიც იმ წელს გარდაიცვალნენ, ზოგი ბუნებრივი სიკვდილით, ზოგი 30-იან წლებში  დაისაჯა და ა.შ. ცხადია, ამ გადაცემების მომზადებას არქივები სჭირდებოდა. მაშინ რადიოს დირექტორმა, ნათია ზამბახიძემ „პირველი არხის“ გენერალურ დირექტორს, თინათინ ბერძენიშვილს წერილი მისწერა და გვითხრეს, ასეთი გადაცემა უკვე გვაქვს, რომელსაც გიო ახვლედიანი უძღვება და ამიტომ ეს აღარ გვინდაო. ის სრულიად სხვა ტიპის გადაცემაა, მაგრამ მაინც უარი გვითხრეს, ჩვენ კი არქივის გარეშე ამ გადაცემას ვერ გავაკეთებდით. 

როგორც დამკვირვებელი, როგორ შეაფასებდით დღევანდელ ქართულ მედიას?

- მე ვფიქრობ, რომ ჩვენ არ გვაქვს ცუდი ჟურნალისტიკა. მე ვუყურებდი, როგორ აშუქებდნენ არჩევნებს მოლდოვაში და პროფესიონალიზმის დონე იქ გაცილებით დაბალია. თუმცა, ეს თამასა როდემდე იქნება შენარჩუნებული, არავინ იცის. „მთავარი არხის“ დახურვის შემდეგ განსაკუთრებით გამიმძაფრდა ეს შიში. რამდენი კარგი ჟურნალისტი გაქრა უბრალოდ. 

მე არ მივეკუთვნები იმ ადამიანების რიცხვს, რომელსაც ეს ე.წ. ობიექტური ჟურნალისტიკა მოსწონს. მე მიყვარს პიროვნებები, რომელთაც აქვთ პოზიცია და არ არიან რობოტები. მე არ მაღიზიანებს, როდესაც ჟურნალისტი თავის პოლიტიკურ გემოვნებას არ მალავს. აი, მეორე მხარეს მყოფი ჟურნალისტებიც რომ გულწრფელები იყვნენ და მართლა სჯეროდეთ იმის, რასაც ლაპარაკობენ, არც ისინი გამაღიზიანებდნენ, თორემ პოზიციის ხელოვნური შენიღბვა და ობიექტურის როლის მორგება სულ არ მხიბლავს. ვერავინ იქნება ობიექტური, თანაც ასეთ დროს. 

დასავლეთშიც არის პოლარიზებული მედია, მაგრამ იქ იდეოლოგიების მიხედვით. მაგალითად, საფრანგეთში „ლიბერასიონი“, „ლუმანიტე“ და სხვები მემარცხენე იდეოლოგიის გაზეთებია, „ფიგარო“ - მემარჯვენეების და ეს ძალიან კარგია. იქ იდეოლოგიურ, პოლიტიკურ და მათ შორის, მორალურ მხარეებად არიან დაყოფილები, მაგრამ როდესაც შენ პოლიტიკურ ჯგუფს ემსახურები, ეს უკვე სულ სხვა რამეა. პარტიული მედია ვერ იქნება საინტერესო. ამის სურვილი აქვს „ქართულ ოცნებასაც“ და წინა ხელისუფლებასაც ეს უნდოდა. ამიტომ უნდა არსებობდეს ისეთი საზოგადოებრივი მაუწყებელი, სადაც ყველანაირი საზოგადოების ხმა იქნება გაჟღერებული. ჩვენ ძალიან ჭრელი საზოგადოება გვაქვს და ამ არხზე სწორედ ეს სიჭრელე უნდა ჩანდეს. 

ბოლოს, როგორ ხედავთ ქართული მედიის მომავალს, „ქართული ოცნების” მიერ მედიის შეზღუდვის პირობებში?  

- ჩემი ხედვები ძალიან პესიმისტურია, ამიტომ არ გირჩევთ, რომ ინტერვიუში ამ კითხვაზე პასუხი მოხვდეს. 

დამოუკიდებელი მედიებისა და ჟურნალისტების ბრძოლისუნარიანობისა და პრინციპულობის პირობებშიც?  

- კი, მიუხედავად ამისა. 

კონტექსტი: საქართველოში დამოუკიდებელ და კრიტიკულ მედიას მუშაობა რთულ გარემოში უწევს. „ქართულმა ოცნებამ“ ერთიმეორის მიყოლებით მიიღო მედიის შემზღუდავი საკანონმდებლო ცვლილებები. მნიშვნელოვნად შეიზღუდა მედიისთვის სასამართლოში მუშაობაც.

31 მაისიდან ამოქმედდა „უცხოეთის აგენტების რეგისტრაციის აქტიც“, რომელსაც „ქართული ოცნება“ ამერიკული FARA-ს სიტყვასიტყვით ნათარგმნს უწოდებს, სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები კი მიიჩნევენ, რომ ის მიზნად ისახავს დამოუკიდებელი ორგანიზაციებისა და მედიების გაჩუმებას, დისკრედიტაციასა და დევნას. 

კრიტიკული ტელევიზიების წინააღმდეგ საჩივრებით „ქართულმა ოცნებამ“ მიმართა კომუნიკაციების კომისიასაც. მიმართვის საფუძველი „მაუწყებლობის შესახებ“ კანონში შეტანილი ის ცვლილებები გახდა, რომლითაც კომისიას აქამდე თვითრეგულირების სფეროში მოქცეული საკითხების განხილვისა და მაუწყებლების დასანქცირების შესაძლებლობა მიეცა.

თითქმის 6 თვეა უკანონო პატიმარია „ბათუმელები“/„ნეტგაზეთის“ დამფუძნებელი და დირექტორი მზია ამაღლობელი; სატელევიზიო მაუწყებლობა შეწყვიტა ხელისუფლების მიმართ კრიტიკულად განწყობილმა ტელეკომპანია „მთავარმა არხმა“. საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა სამსახურიდან გაათავისუფლა ნინო ზაუტაშვილი, ვასილ ივანოვ-ჩიქოვანი და დახურა გადაცემა „რეალური სივრცე“. ისინი „პირველი არხის“ სარედაქციო პოლიტიკას ღიად აკრიტიკებენ და პოლიტიკურ გავლენებზე საუბრობენ. 

ჟურნალისტებს ხელს უშლიან პროფესიული მოვალეობის შესრულებისას, მათ აქციების გაშუქებისას აჯარიმებენ „გზის ხელოვნურად გადაკეტვისთვისაც“. ამასთან, დღემდე არ დასჯილან პროევროპული აქციების გაშუქებისას ჟურნალისტებზე (გურამ როგავა, ალექსანდრე ქეშელაშვილი, მაკა ჩიხლაძე, გიორგი შეწირული და სხვები) თავდამსხმელები. 

უნგრეთში დამოუკიდებელი და კრიტიკული მედიის მდგომარეობა ბოლო წლების განმავლობაში მნიშვნელოვნად გაუარესდა. „რეპორტიორები საზღვრებს გარეშეს“ 2024 წლის მონაცემებით, მედიის თავისუფლების ხარისხით, ევროკავშირის წევრ ქვეყნებს შორის, უნგრეთი ერთ-ერთი ყველაზე დაბალ ადგილს იკავებს. როგორც პრესის თავისუფლების დამცველი საერთაშორისო ორგანიზაცია (RSF) წერს, ვიქტორ ორბანმა ნამდვილი მედიაიმპერია ააშენა, რომელიც მისი პარტიის ბრძანებებს ემორჩილება, დამოუკიდებელი მედიასაშუალებები კი პოლიტიკური, ეკონომიკური და მარეგულირებელი ორგანოს ზეწოლის ქვეშ არიან.

ატილა პოთი უნგრელი ჟურნალისტია, რომელიც გერმანიის საზოგადოებრივი მაუწყებლისთვის (ARD) ბუდაპეშტიდან მუშაობს, აგნეს საბო კი გერმანიაში ცხოვრობს და მასალებს უნგრული „დოიჩე ველესთვის“ ამზადებს. 

დამოუკიდებელ უნგრელ ჟურნალისტებთან ინტერვიუ სპეციალურად „მედიაჩეკერისთვის“ თამარ ილურიძემ მოამზადა. 

კონკრეტულად რა პოლიტიკური ნაბიჯები გადადგა ან როგორი საკანონმდებლო ზომები მიიღო უნგრეთის ხელისუფლებამ პრესის თავისუფლებაზე ზემოქმედების მიზნით?

- ატილა პოთი: 1998 წელს, როგორც კი ვიქტორ ორბანი პრემიერ-მინისტრი გახდა, თანდათანობით გარდაქმნა პარტია ლიბერალურიდან მემარჯვენე-კონსერვატიულად. მან გააცნობიერა, რომ კონსერვატიულ სპექტრში მეტი თავისუფალი სივრცე იყო, სადაც დამკვიდრება შეეძლო. თუმცა, მიუხედავად მრავალი ნაბიჯისა და სარგებლისა, რაც ოჯახებსა და ამომრჩევლებს შესთავაზა, 2002 წელს მისი პარტია მაინც დამარცხდა. ორბანმა ეს მარცხი მის მიმართ მედიის მტრული განწყობით ახსნა, ის შეურაცხყოფილად გრძნობდა თავს, რამდენიმე თვე პარლამენტშიც არ ჩნდებოდა. ამის შემდეგ კი აქცენტი ეკონომიკურ მშენებლობაზე გადაიტანა და განათლებული, ავტორიტეტული კონსერვატორი ადამიანები შემოიკრიბა, რომლებსაც იდეოლოგია აერთიანებდათ. ამ პროცესში ორბანსა და „ფიდესთან“ დაახლოებულმა ბიზნესმენებმა და კომპანიებმა მედიის ყიდვა და დაარსება დაიწყეს. უნგრეთის მედიას, განსაკუთრებით ბეჭდურ მედიას, ფინანსური პრობლემები ჰქონდა. „ფიდესმა“ ნელ-ნელა მედიაიმპერია შექმნა და 2010 წლისთვის ყველაფერი მოიმზადა, შედეგად ორბანმა არჩევნები მოიგო. 

სახელმწიფო კომპანიებმა, ისე, როგორც თავად სახელმწიფომ, რეკლამების განთავსება მხოლოდ პროსამთავრობო მედიაში დაიწყეს. თუ რომელიმე რედაქცია ფინანსური პრობლემების გამო ინვესტორს ეძებდა, მაშინვე ჩნდებოდნენ „ფიდესთან“ დაახლოებული ბიზნესმენები და ყიდულობდნენ: გაზეთს, ვებსაიტს ან ჟურნალს. თანდათან ნათელი გახდა: ვინც მთავრობას აკრიტიკებდა, მას ბაზრიდან ნაკლები შემოსავალი ჰქონდა. რამდენიმე წლის წინ „კლუბრადიოს“ მფლობელმა მითხრა, რომ იყვნენ ინვესტორები, რომლებიც რეკლამას დაუკვეთავდნენ, მაგრამ მიიღეს არაოფიციალური გაფრთხილება და მუქარა, რომ თუ „კლუბრადიოს“ დააფინანსებენ, სახელმწიფო ტენდერებზე აღარ მოხვდებოდნენ. ოფიციალურად ყველაფერი ისე გამოიყურებოდა, თითქოს მედიას მფლობელი ეკონომიკური მიზეზებით ეცვლებოდა. უნგრული გაზეთების უმეტესობა გერმანელ და ავსტრიელ ინვესტორებს ეკუთვნოდათ. პროსამთავრობო ბიზნესმენებმა მათ კარგი ფასი შესთავაზეს, ბუნებრივია, მათაც უკვე ნაკლებად მომგებიანი მედიასაშუალებები გაჰყიდეს. ამასობაში დამოუკიდებელი და საგამოძიებო ჟურნალისტები სერიოზულ პრობლემებს აწყდებიან: თვალთვალი, მუქარები. ასევე, კრიტიკულ და დამოუკიდებელ მედიას ხშირად არ იწვევენ მთავრობის პრესკონფერენციებზე. ან თუ იწვევენ, კითხვების დასმის უფლება არ აქვთ. სამინისტროები ძირითადად კითხვებს არ პასუხობენ. პირადად მეც მქონდა შემთხვევა, რომ რამდენჯერმე მივწერე მათ, მაგრამ პასუხი ვერ მივიღე ან ფორმალურად უაზრო პასუხი გამომიგზავნეს, რომელიც კითხვას საერთოდ არ ეხებოდა. საჯარო მონაცემებზე წვდომა ურთულესია, ჟურნალისტებს წლების მანძილზე აქვთ სასამართლო დავები.   ამასთან, პროსამთავრობო მედიაში დამოუკიდებელ ჟურნალისტებსა ან კრიტიკულ მედიაზე მუდმივად დისკრედიტაციული, ცრუ სტატიები და მასალები ვრცელდება.

- აგნეს საბო: 2010 წელს, უნგრეთის პარლამენტმა მიიღო მედიის ახალი კანონი, რომლითაც მედიის მაკონტროლებელ უწყებას ფართო უფლებამოსილება მიანიჭა. მას აპელაციის გარეშე შეუძლია მედიაორგანიზაციას ფულადი ჯარიმები  დააკისროს და ლიცენზიები გაუუქმოს. საზოგადოებრივ მაუწყებლებს ბიუჯეტი შეუმცირეს, ბევრი თანამშრომელი სამსახურიდან გაუშვეს, ხოლო სხვებმა პოლიტიკური ლოიალობის მიხედვით დაიკავეს თანამდებობები. ახალმა კანონმდებლობამ მედია მჭიდროდ დააკავშირა ცენტრალიზებულ სტრუქტურასთან, რომლის მეშვეობითაც ყველა ტიპის მედია, მათ შორის: ტელევიზია, რადიო, ბეჭდური და ონლაინ მედია (ბლოგებიც) ერთი უწყების მიერ კონტროლდება. ამავდროულად წამყვანებს აეკრძალათ საინფორმაციო გადაცემებში კომენტარების გაკეთება.

წინა თვეში, ბუდაპეშტში ათასობით ადამიანმა კიდევ ერთხელ გააპროტესტა ორბანის მთავრობის მიერ შემუშავებული ახალი კანონპროექტი, რომელიც მედიასა და სამოქალაქო სექტორს კიდევ უფრო დიდი წნეხის ქვეშ აქცევს. ჩანს, რომ ამ საკითხის შესახებ საზოგადოებრივი აზრი კრიტიკულია. 

- ატილა პოთი: რა თქმა უნდა, აქციაზე ბევრი მხარდამჭერი მივიდა, რომლებიც არც ჟურნალისტები არიან და არც სამოქალაქო საზოგადიების ორგანიზაციებში მუშაობენ. უფრო და უფრო მეტი ადამიანი ხვდება, რატომ არის გამჭვირვალობა და სამოქალაქო კონტროლი მნიშვნელოვანი როგორც მათთვის, ისე ქვეყნისთვის. ხალხს სურს, იცოდეს, რა ხდება მათი გადახდილი გადასახადებით. რატომ არის ჯანდაცვის სისტემა ასეთ რთულ მდგომარეობაში, როცა მთავრობა მილიარდობით ფორინტს ხარჯავს მაგალითად, პლაკატების კამპანიებზე?

- აგნეს საბო: სამწუხაროდ, ათასობით ადამიანი ძალიან ცოტაა თუ გავიაზრებთ, რამდენად მნიშვნელოვანი პრობლემა და კრიზისია. ამ დროს რაც კარგად გამოჩნდა და რაც ძალიან სასიხარულოა, ის არის, რომ ამ წნეხის მიუხედავად დამოუკიდებელი ონლაინმედიები მჭიდროდ თანამშრომლობენ. ისინი მუდმივად აშუქებენ მოვლენებს, იწვევენ ექსპერტებს, ხელოვანებს, პოლიტოლოგებს, ინფლუენსერებსა და ჟურნალისტებს, რომლებიც ღიად გამოხატავენ სოლიდარობას და  ეს, რა თქმა უნდა, იმედის მომცემი ტენდენციაა.  

რამდენად ახერხებს დამოუკიდებელი ან კრიტიკული მედია უნგრეთში საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვანი თემების სრულად გაშუქებას? რა სახის სირთულეებს აწყდებიან ისინი?

- ატილა პოთი: საბედნიეროდ, ჯერ კიდევ არსებობენ დამოუკიდებელი რედაქციები, რომლებიც დიდ და მნიშვნელოვან საქმეს ასრულებენ,  უამრავი წინააღმდეგობის მიუხედავად. როგორც ვახსენე, ეს ჟურნალისტები ვერ იღებენ პასუხს ვერც ოფიციალური უწყებებისგან, ვერც მოხელეებისგან, ვერც მთავრობისგან, მათ არ იწვევენ საჯარო ღონისძიებებზე. შემდეგ კი მთავრობა ჩივის, თითქოს ეს მედია ცალმხრივია, თუმცა არ ახსენებენ, რომ თავად არ პასუხობენ კითხვებს. კრიტიკული მედია თითქმის არ იღებს რეკლამებს სახელმწიფო კომპანიებისგან. შემოსავლის გარეშე კი თანამშრომლებისთვის ანაზღაურების მიცემა რთულია.  

- აგნეს საბო: დამოუკიდებელი მედია იძულებული გახდა ონლაინ სივრცეში გადასულიყო, მხოლოდ ონლაინ პლატფორმებზე შეუძლიათ მათ მუშაობა.  ისინი, მართალია, თავისუფალი მედიისთვის მცირე კუნძულებია, მაგრამ საკმაოდ პოპულარულიც არიან, მიუხედავად იმისა, რომ ძირითადად ონლაინ (არა ბეჭდურ ან სატელევიზიო სივრცეში) მუშაობენ და დამოკიდებული არიან გამომწერებისა და უცხოური დაფინანსების მხარდაჭერაზე. შენ შეგიძლია გამოიწერო ისინი ან წელიწადში ერთხელ გადასახადების 1%-ით დაუჭირო მხარი. თუმცა, თუ ახალი კანონი ამოქმედდა, ეს 1% მხოლოდ იმ შემთხვევაში დაიშვება, თუ მათ არ აქვთ უცხოური დაფინანსება. უცხოეთიდან არც გამოწერა იქნება შესაძლებელი და არც ფულადი მხარდაჭერა. მათ მკაცრად გააკონტროლებენ და შეიძლება საერთოდ აკრძალონ.

როგორ დაახასიათებთ პროპაგანდას პროსამთავრობო მედიაში? რა საკითხები დომინირებს და რა თემები ქრება მიზანმიმართულად მათი სივრციდან?

- ატილა პოთი: პროსამთავრობო მედიაში არ არსებობს არანაირი კრიტიკა მთავრობის მიმართ. მხოლოდ კარგი ამბებია: რამდენად შესანიშნავად და იდეალურად მუშაობს უნგრეთის მთავრობა, ყველა იმ სირთულის მიუხედავად, რაც ვითომდა „ბოროტი მტრებისგან“ მოდის. ასეთ მედიაში ვერ წაიკითხავთ, რომ მთავრობამ რამე შეცდომა დაუშვა. პროპაგანდისტული მედიები პასუხისმგებლობას მუდმივად სხვა, გარეშე პირს აკისრებენ, ხელისუფლების წევრების გადასარჩენად.

პროსამთავრობო მედიები ქმნიან მტრის ხატს, რომელიც ზუსტად არავინ იცის, ვინ არის. მათი დავალებაა, ხალხს დააჯერონ, რომ ორბანი ქვეყანას ამ მტრისგან იხსნის. 15 წელია ორბანი ხელისუფლებაშია და მაინც იმავეს იმეორებენ, რომ ორბანმა უნდა გააგრძელოს ამ მტერთან ბრძოლა. რა თქმა უნდა, ეს მტერი ვინ არის, ამაზე პასუხი არ არსებობს. 

რაც შეეხება უკრაინის ომს, პროსამთავრობო მედია ხშირად ავრცელებს რუსულ ნარატივებს, რუსულ პროპაგანდასა და ინფორმაციას. 

- აგნეს საბო: სამთავრობო მედიებიდან გესმის და ხედავ მხოლოდ სიძულვილს: პოლიტიკური ოპონენტების, უკრაინის, LGBTQ+ თემის, ლტოლვილებისა და ევროკავშირის მიმართ: წყაროების გარეშე, არავითარი კონტექსტი, არგუმენტები ან ახსნა. მიზანია არარაციონალური შიშის გაღვივება და იმის განცდა, რომ ორბანი ერთადერთია, ვინც უნგრეთს დაიცავს. დებატები არ იმართება, საზოგადოებრივ მაუწყებლებში ოპოზიციურ წარმომადგენლებს არ იწვევენ.

რა მიზანი ამოძრავებს ორბანის მთავრობას მედიის დამოუკიდებლობის შეზღუდვისა და პრესის თავისუფლების წინააღმდეგ ბრძოლის დროს? 

- ატილა პოთი: 2010 წლის შემდეგ, პირველად გამოჩნდა „ფიდესის“ რეალური მოწინააღმდეგე. ზოგიერთი გამოკითხვის მიხედვით, ოპოზიციური პარტია - TISZA უკვე უფრო პოპულარულია, ვიდრე ორბანის პარტია. წარსულში ხელისუფლება სტერეოტიპულად ახერხებდა ოპოზიციონერი პოლიტიკოსების დისკრედიტაციას ცრუ კამპანიებითა და ღირსების შელახვით. მაგრამ ახლა ეს აღარ მუშაობს. პარტიის თავმჯდომარე პიტერ მაგიარი თითქოს „ტყვიაგაუმტარია“. ეს იწვევს დაბნეულობას „ფიდესში“. მაჯარი საუბრობს ისეთ თემებზე, რომლებიც ხელისუფლებისთვის უხერხულია. თავადაც დიდი ხანი სისტემის ნაწილი იყო და ზუსტად იცის, როგორ მუშაობს ყველაფერი და სად აქვთ სუსტი წერტილები. ამიტომაც ეშინია „ფიდესს“. 

მთავრობამ, რა თქმა უნდა, კარგად იცის: საინფორმაციო სივრცის კონტროლით არჩევნებზე უდიდესი გავლენა აქვს და ექნება, ამიტომ ცდილობენ მედიის კონტოლს. დამოუკიდებელი ანალიტიკოსებისა და პოლიტოლოგების აზრით, ორბანი და მისი გუნდი ყველაფერს აკეთებენ, რომ ძალაუფლება შეინარჩუნონ, მათთვის ეს სიცოცხლისა და სიკვდილის საკითხია. ისინი იყენებენ ძველ პრინციპს: გაყავი და იბატონე. ქმნიან მტრის ხატს, რომლისაც უნდა გეშინოდეს, და ყველგან იმეორებენ, რომ ამ მტრისგან ქვეყანას მხოლოდ „ფიდესი“ გადაარჩენს. ეს წმინდა სოციალური ფსიქოლოგიაა, რომლის თეორებსაც თავის სასარგებლოდ კარგად იყენებენ. 

- აგნეს საბო: ყველა გამოკითხვა პროგნოზირებს ახალი ოპოზიციური პარტიის - TISZA გამარჯვებას. ისინი რეალურად გაძლიერდნენ. თუ კიდევ უფრო მეტი კორუფციული ფაქტი გამჟღავნდა, ორბანმა, შესაძლოა, არჩევნები წააგოს, მაგრამ მას ძალაუფლების დათმობა არ სურს, ამიტომაც ცდილობს, მედიაზე კონტროლი არ დაკარგოს.

გრძნობენ თუ არა თავს უსაფრთხოდ კრიტიკულ მედიაში მომუშავე ჟურნალისტები? რა გამოწვევებს აწყდებიან ისინი?

- ატილა პოთი: ძალიან თავდადებული კოლეგები მუშაობენ დამოუკიდებელ რედაქციებში. ყველას აქვს შიში იმის, რა იქნება მომავალში. ბოლოს და ბოლოს, ისინი მშობლები არიან, მათ ოჯახზე ზრუნვა უწევთ. ბოლოს რამდენიმე რედაქციამ განაცხადა, რომ გაჩუმებას მათ ვერავინ აიძულებს, ისინი დარჩებიან და გააგრძელებენ მუშაობას. ბოლო წლებში მათ არც ისე იოლი ცხოვრება ჰქონდათ. პირადად მეც ხშირად ვაწყდები, რომ რესპოდენდენტებს საკუთარი აზრის გამოთქმის ეშინიათ, მაშინაც კი, როცა ამ ინტერვიუს ანონიმურად გამოქვეყნებაზეა საუბარი. 

კრიტიკული მედიამასალა ხშირად ბევრ ადამიანამდე ვერ მიდის, სამთავრობო პროპაგანდული გზავნილები კი ყველგან აღწევს. უფასო გაზეთები, კომერციული ტელევიზიები და რადიოები - ყველგან ხელისუფლების ნარატივი იფრქვევა. ვისაც განსხვავებული აზრის მოსმენა სურს, სერიოზულად და საფუძვლიანად უწევს ინფორმაციის ძებნა. 

- აგნეს საბო: ორბანის ახლო წრის ოლიგარქებმა ყველა რეგიონული გაზეთი და ჟურნალი  შეისყიდეს, მათ შორის ყველაზე წარმატებული - Népszabadság. 2016 წლის ოქტომბერში ის მთავრობისადმი ლოიალურ Mediaworks-ს გადაეცა და 8 ოქტომბერს გაზეთი მოულოდნელად, მოტივაციის გარეშე დახურეს. თანამშრომლებს უთხრეს, რომ პირადი ნივთები წაეღოთ, რადგან ოფისი სხვა მისამართზე „გადადიოდა“. მომდევნო დღეს, შაბათს, დილით სერვერები გათიშეს. ვებგვერდი აღარ ჩაირთო და ოფისი ხელმიუწვდომელი გახდა. რადიოსიხშირეებიც გადაინაწილეს, სოფლებში მხოლოდ პროსამთავრობო მაუწყებლები გადიან ეთერში. დამოუკიდებელ ჟურნალისტებს კი სოციალურ სივრცეში ტროლები ჰყავთ მიჩენილი, რომლებიც მათზე ფსიქოლოგიურად ძალადობენ, აშანტაჟებენ და ემუქრებიან. 

რამდენად ხშირად და რა კონტექსტში აშუქებს უნგრული მედია საქართველოს?

- ატილა პოთი: ბოლო პერიოდში საქართველო რამდენჯერმე მოხვდა ჰედლაინებში. კონტექსტი და შინაარსი დამოკიდებულია იმაზე, ეს მასალა პროპაგანდისტულ მედიაში გამოქვეყნდა თუ დამოუკიდებელ გამოცემაში. ამის შესაბამისად, სრულიად განსხვავებული წარმოდგენა გექმნება. დამოუკიდებელი მედია წერდა, რომ ქვეყანამ უნდა გადაწყვიტოს: ევროპული თუ რუსული გზა. „ფიდესთან“ დაახლოებული მედია კი აღფრთოვანებული იყო პრორუსი პოლიტიკოსებით. ბოლო წლებში მრავლად გაჩნდა ტურისტული სტატიებიც საქართველოზე. 

- აგნეს საბო: სამწუხაროდ, ისეთი სიხშირით არა, როგორც საჭიროა. ახლა ჩემი რედაქცია მუშაობს სტატიაზე, თუ რატომ ეშინიათ საქართველოში რუსეთის და როგორ უყურებენ ევროკავშირს.

კონტექსტი: საქართველოში დამოუკიდებელ და კრიტიკულ მედიას მუშაობა რთულ გარემოში უწევს. „ქართულმა ოცნებამ“ ერთიმეორის მიყოლებით მიიღო მედიის შემზღუდავი საკანონმდებლო ცვლილებები. 

31 მაისიდან ამოქმედდა „უცხოეთის აგენტების რეგისტრაციის აქტიც“, რომელსაც „ქართული ოცნება“ ამერიკული FARA-ს სიტყვასიტყვით ნათარგმნს უწოდებს, სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები კი მიიჩნევენ, რომ ის მიზნად ისახავს დამოუკიდებელი ორგანიზაციებისა და მედიების გაჩუმებას, დისკრედიტაციასა და დევნას. 

კრიტიკული ტელევიზიების წინააღმდეგ საჩივრებით „ქართულმა ოცნებამ“ მიმართა კომუნიკაციების კომისიასაც. მიმართვის საფუძველი „მაუწყებლობის შესახებ“ კანონში შეტანილი ის ცვლილებები გახდა, რომლითაც კომისიას აქამდე თვითრეგულირების სფეროში მოქცეული საკითხების განხილვისა და მაუწყებლების დასანქცირების შესაძლებლობა მიეცა.

თითქმის ხუთი თვეა უკანონო პატიმარია „ბათუმელები“/„ნეტგაზეთის“ დამფუძნებელი და დირექტორი მზია ამაღლობელი; სატელევიზიო მაუწყებლობა შეწყვიტა ხელისუფლების მიმართ კრიტიკულად განწყობილმა ტელეკომპანია „მთავარმა არხმა“. საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა სამსახურიდან გაათავისუფლა ნინო ზაუტაშვილი, ვასილ ივანოვ-ჩიქოვანი და დახურა გადაცემა „რეალური სივრცე“. ისინი „პირველი არხის“ სარედაქციო პოლიტიკას ღიად აკრიტიკებენ და პოლიტიკურ გავლენებზე საუბრობენ. 

ჟურნალისტებს ხელს უშლიან პროფესიული მოვალეობის შესრულებისას, მათ აქციების გაშუქებისას აჯარიმებენ „გზის ხელოვნურად გადაკეტვისთვისაც“. ამასთან, დღემდე არ დასჯილან პროევროპული აქციების გაშუქებისას ჟურნალისტებზე (გურამ როგავა, ალექსანდრე ქეშელაშვილი, მაკა ჩიხლაძე, გიორგი შეწირული და სხვები) თავდამსხმელები. 

როგორ გაჩნდა „პუბლიკა“, რას აპირებს გამოცემა მომავალში და რა მნიშვნელობა აქვს სოლიდარობას დღეს, წაიკითხეთ ზურა ვარდიაშვილთან „მედიაჩეკერის“ ინტერვიუში. 

რა იყო მთავარი მოტივაცია, რის გამოც 2000-იან წლებში ჟურნალისტობა გადაწყვიტეთ?

- მართალი გითხრა, მე მინდოდა გამომძიებლობა. მომწონდა სასამართლო პროცესების ყურება, ასევე ფილმები და წიგნები სასამართლო პროცესებსა და გამოძიებაზე. ამ განსჯის პროცესზე დაკვირვება აღმაფრთოვანებდა. მაგრამ მალე, ჯერ კიდევ სკოლის პერიოდშივე გავაცნობიერე, რომ საქართველოში ის სასამართლო არ არის, რასაც მე ფილმებში ვუყურებდი და ამერიკელი პროკურორებით აღფრთოვანება იმით შეიცვლებოდა, რასაც დღეს ვხედავთ. ამის შემდეგ ვიფიქრე, რომ ჟურნალისტიკა ახლოს იდგა გამოძიებასა და სამართალთან. თან მგონი ცოტა ნარცისული ვნებებიც ამუშავდა და ვფიქრობდი, რომ კარგი იქნებოდა, თუკი ჩემი გამოძიებული საქმეების შესახებ ყველა შეიტყობდა. 

კიდევ ერთი მიზეზი, რის გამოც გამომძიებლობა გადავიფიქრე, იყო სწორედ ამ 2000-იანი წლების რეალობა. მე ვხედავდი, რომ პოლიციელი, გამომძიებელი, პროკურორი, მოსამართლე და კრიმინალური სამყარო ერთმანეთისგან არ განსხვავდებოდა. დაახლოებით იგივე იყო მაშინ, რაც დღეს. დღეს მე არ ვიცი, კრიმინალისგან უფრო დიდი საფრთხე მოდის ჩემ მიმართ თუ სამართალდამცავისგან. უფრო სწორედ, ცალსახად შეიძლება ითქვას, რომ მე დღეს საფრთხეს სწორედ სამართალდამცავისგან ვგრძნობ.  

ძალიან გამიმართლა და ზუსტად იმ წელს, როდესაც ვაბარებდი, ეროვნულმა გამოცდებმა მომიწია. მე არ ვიყავი შეძლებული ოჯახიდან და ჩვენ არ გვქონდა ფულის გადახდის საშუალება, ამიტომ შესაძლოა უნივერსიტეტის მიღმაც დავრჩენილიყავი. ბაკალავრის დასრულების შემდეგ, სიმართლე გითხრათ, არ ვიცოდი, რა მეკეთებინა და ამიტომ მაგისტრატურაშიც ჩავაბარე, საინტერესო პროგრამა იყო  - მედია და ტექნოლოგიები. მანდაც გამიმართლა, რადგან კარგი ლექტორები მყავდა: მაგდა მემანიშვილი, ია ანთაძე, ასევე სოზარ სუბარი.  

სოზარ სუბარი რას გასწავლიდათ? 

- მედია სამართალს. ეს იყო სტრასბურგის სასამართლო პრაქტიკების სწავლა, რომელიც გამოხატვის თავისუფლებას ეხებოდა. ავიღებდით ისეთ ცნობილ საქმეებს, მაგალითად, როგორიც იყო „ჰენდისაიდი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“ და განვიხილავდით. მაშინ სოზარ სუბარი ძალიან გახსნილი, ლიბერალური ღირებულებების მქონე ადამიანი იყო. შესაძლოა, როგორც პედაგოგი, მასზე უკეთესებიც იყვნენ, მაგრამ ეს საგანი და ამ საქმეების განხილვა ნამდვილად საინტერესო იყო. 

ზოგადად სწავლის პერიოდში, სხვადასხვა კურსზე ჩვენ აქტიურად განვიხილავდით ხოლმე მაშინდელი „ლიბერალის“, „ბათუმელების“, „ნეტგაზეთის“ სტატიებს. კარგად მახსოვს, დავით ბუხრიკიძის სტატიებს რომ ვკითხულობდი, ვფიქრობდი, ნეტავ ოდესმე ასე წერას თუ შევძლებ-მეთქი. დაახლოებით ამ პერიოდს ემთხვევა, „ლიბერალში“ ახალგაზრდა ჟურნალისტების ძებნა რომ დაიწყეს. მაშინ „ლიბერალის“ გაცხადებული პოლიტიკა იყო, ბევრი ახალი ჟურნალისტი, ჯერ ისევ სტუდენტი ან ახალდამთავრებული მიეღოთ სამუშაოდ. იმ პერიოდში „სტუდია მონიტორი“ და „ლიბერალი“ ერთ შენობაში, ერთად იყვნენ. მე, ლიკა ზაკაშვილი, თათია ხალიანი და კიდევ ბევრი, მაშინ დამწყები ჟურნალისტი ერთად მივედით მაგ დროს „ლიბერალში“. 

იქიდან გამომდინარე, რომ საგამოძიებო ჟურნალისტიკა მაინტერესებდა, „ლიბერალის“ დამფუძნებელმა და რედაქტორმა, შორენა შავერდაშვილმა ჩემი თავი ნინო ზურიაშვილს მიაბარა. ზურიაშვილმა მაშინ სასამართლო პროცესებზე სიარული დამავალა. იმ პერიოდში „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“ სასამართლო პროცესების მონიტორინგს ახორციელებდა. ესწრებოდნენ სხდომებს და შემდეგ ერთგვარი კითხვარივით იყო, რამდენი მოწმე გამოკითხეს, ვის რამდენი დრო ჰქონდა სალაპარაკოდ, ბალანსი რამდენად იყო დაცული და ა.შ. ამ კითხვარს ავსებდნენ. მაშინ რომ მეგონა, სასამართლოში მაგზავნიან და იქიდან დიდი სკანდალური გამოძიებით დავბრუნდები, ზურიაშვილმა მითხრა, რომ წადი ახლა და ამ იურისტთან ჩაი დალიეო. თავიდან ვერ მივხვდი, რას გულისხმობდა, მაგრამ ამ გზით დავიწყე სასამართლო სპეციფიკის გაცნობა, შესწავლა და შემდეგ უკვე მუშაობა. ასე დაიწყო ჩემი ჟურნალისტური კარიერა. ეს იყო 2011 წლის ოქტომბერი. 

ცხადია, ალბათ, ყველაზე მეტი, სწორედ „ლიბერალში“ მუშაობის პირველ წლებში, 2011-13 წლებში ვისწავლე. მყავდა შესანიშნავი მენტორი ნინო ზურიაშვილი და ძალიან კარგი რედაქტორი შორენა შავერდაშვილი. ამავე დროს, მაშინ შესანიშნავი გუნდი იყო „ლიბერალში“. გამოცემა მაშინ ბეჭდური იყო და სწორედ იმ პერიოდში იქოქებოდა ვებგვერდი. მაშინ ჟურნალი კვირაში ერთხელ გამოდიოდა და ვებზე დღეში ერთი ნიუსი იდებოდა. ვები, როგორც დამოუკიდებელი პროდუქტი ჯერ არ არსებობდა. მაშინ იყო მედიაჰოლდინგი „დეკომი“, რომელიც აერთიანებდა: ჟურნალ „ცხელ შოკოლადს“, „ლიბერალს“ და რადიო „ცხელ შოკოლადს“. ამ სამი მედიის თანამშრომლობაც ძალიან კარგი გამოცდილება იყო ჩემთვის. ხშირად ყოფილა, რომ რაღაც მასალაზე წასულს, იქიდან მომქონდა ნიუსი „ლიბერალისთვის“, სინქრონი რადიოსთვის და ვთქვათ პრეინტერვიუ ჟურნალ „ცხელი შოკოლადისთვის“.

ერთი სიტყვით, ძალიან რთული და საინტერესო პერიოდი იყო სამუშაოდ, განსაკუთრებით 2011-2012 წლები. თან მე პენიტენციური სისტემაც მეხებოდა, საიდანაც წელიწადში 500 გარდაცვლილი ადამიანი გადიოდა. პირველად, როდესაც ერთ კონკრეტულ ამბავზე ვმუშაობდი და ტელეფონში აკანკალებული ქალის ხმა მესმოდა, რომელიც ციხეში ტუბერკულოზით გარდაცვლილი პატიმარი ძმის შესახებ მიყვებოდა, მაშინ მივხვდი, რომ ჟურნალისტობა გარდა საინტერესო პროფესიისა, ძალიან მძიმეც არის.

რამდენი წელი იმუშავეთ „ლიბერალში“?

- „ლიბერალში“ სხვადასხვა პოზიციაზე ვიმუშავე. ჯერ ჩემი რუბრიკა მქონდა, რომელიც სამართალს ეხებოდა, შემდეგ ვიყავი რედაქტორი, შემდეგ - მთავარი რედაქტორი, წილის მფლობელიც კი. საბოლოოდ, ჩვენი ურთიერთობა შორენა შავერდაშვილთან 2017-2018 წლებში გართულდა, ძალიან აშკარა განსხვავებები გამოიკვეთა ჩვენ შორის და ამიტომ 2019 წელს, მე და ლიკა ზაკაშვილმა „ლიბერალი“ დავტოვეთ.  

რა იყო ეს განსხვავებები, რომელიც თქვენს შორის გამოიკვეთა?

- შესაძლოა, ეს განსხვავებები ადრეც იყო, მაგრამ შორენა ხელისუფლების ცვლილების შემდეგ მალე წავიდა. მან დაგვიბარა მე და ლიკა ზაკაშვილი და გვითხრა, რომ ამ ეტაპზე ამ მიმართულებით მუშაობა დაასრულა და მიდის ბიზნესში. მაშინ მე და ლიკას ჟურნალის წილის 20-20 პროცენტი გადმოგვიფორმა და დაგვემშვიდობა. ამის შემდეგ რამდენიმე წელი საერთოდ არ ერეოდა ჟურნალის საქმეში. ჩვენ მოვაგვარეთ და გავასწორეთ მთელი ადმინისტრაციული საქმეები, ვიშოვეთ დაფინანსება და წელში გავიმართეთ. რაღაც ხნის შემდეგ, შორენამ ისევ დაიწყო დაინტერესება და საკუთარი სურვილების გამოთქმა. მაგალითად, მისი აზრით, ზაზა შათირიშვილი იმდენად საინტერესო მოაზროვნე იყო, რომ მასთან ინტერვიუები ჟურნალში ხშირად უნდა ყოფილიყო. რაღაც ასეთი ტიპის სურვილებს გამოთქვამდა. ერთ-ერთ ბოლო შეხვედრაზე გამოთქვა მოსაზრება, თუ როგორ უნდა გაგვეზარდა „ლიბერალის“ გავლენა. ხომ ხედავთ, შალვა რამიშვილმა ახლა გახსნა ტელევიზია და უკვე როგორი გამოხმაურება აქვსო. ჩვენ კარგად ვიცოდით, რის ხარჯზე გააკეთა ეს შალვა რამიშვილმა და საერთოდ რა მიზნით გახსნა ტელევიზია. ცხადია, ეს ჩვენთვის მიუღებელი იყო. ე.წ. ნიშურ ონლაინ მედიებს ხომ გვაქვს ის ფუფუნება, რომ ყველაფერს არ მივედმოვედოთ, ყვითელი თემები არ გავაშუქოთ, საჯარო ინტერესები დავიცვათ, მედია სტანდარტი დავიცვათ… ეს ჩვენ  გავრცელების არეალს კი გვიზღუდავს, მაგრამ გვაძლევს საშუალებას ეთიკური მედიაპროდუქტი შევქმნათ. ერთი სიტყვით, საბოლოოდ ძალიან გაგვირთულდა ურთიერთობა შორენა შავერდაშვილთან, საერთო ენა დავკარგეთ დაწყებული პოლიტიკურ თუ რელიგიურ თემებზე, დამთავრებული უმცირესობების საკითხებზე. მაგალითად, მაშინ ჩვენ გვქონდა პროფაილი ტრანსგენდერ ქალზე, რომლის ფოტოც იმ გამოშვების ქავერზე იყო, მაშინ მან გვითხრა, რომ ამით ვაღიზიანებდით მკითხველს. ამ სიტუაციაში ჯერ შევთავაზეთ, რომ მოეყიდა ჩვენთვის „ლიბერალი“ და ნელ-ნელა დავფარავდით, ამაზე არ დაგვთანხმდა და ამიტომ საბოლოოდ, 2019 წელს წამოვედით. 

რამდენიმეთვიანი პაუზის შემდეგ მე და ლიკამ დავიწყეთ ახალ გამოცემაზე ფიქრი, გავამზადეთ პროექტი და დაფინანსებაც ვიშოვეთ. 2019 წლიდან უკვე დავიწყეთ „პუბლიკას“ გამოშვება. 

რა იყო „პუბლიკას“ მთავარი მიზანი? 

- ჩვენი მთავარი იდეა და კონცეფცია ყველა ჰედლაინის ქვეშ იწერება. ეს არის - „„პუბლიკა“ - ინფორმირებული არჩევანისათვის“. ყველა ავტოკრატიულ თუ დიქტატორულ რეჟიმს აქვს მარტივი იარაღი, გადაკეტოს საინფორმაციო არხები და დატოვოს მხოლოდ ერთი. დღევანდელ დღეს, ტექნოლოგიურად განვითარებულ სამყაროში ამის განხორციელება ძნელია, თუ ჩრდილოეთ კორეა არ ხარ და ფეისბუკიც აკრძალული არ გაქვს. თუმცა, დღეს ეს ტექნოლოგიური სიკეთე იქცა გამოწვევად, რადგან მათ მიეცათ საშუალება დეზინფორმაციული კამპანიების წყალობით, ადამიანების თავში ჰიბრიდული ომი გამართონ. ახლა ისინი ამ მრავალ არხს, წყაროს, საშუალებასა თუ მეთოდოლოგიას იყენებენ საზოგადოების სამართავად. ჩემი სტუდენტობის დროს იყო სულ ამ საფრთხეზე საუბარი, რომ შესაძლოა, აკადემიური მედია გაქრეს და მობილური ტელეფონით და ლაივის ჩართვით ნებისმიერს შეეძლოს ჟურნალისტობა. ეს ძალიან კარგი და მნიშვნელოვანი მონაპოვარია, მაგრამ ჟურნალისტიკა არ არის მხოლოდ ლაივის ჩართვა, ჟურნალისტიკა არის ინფორმაციის მოძიება, მისი გადამუშავება და შემდეგ ამ ყველაფრის მედიის ყველა სტანდარტის დაცვით გავრცელება. ასევე, დიდი გამოწვევაა ის პროპაგანდისტული მედიები, რომელსაც მე დეზინფორმაციის ინფრასტრუქტურას ვუწოდებ. ამ ყველაფრის საპირწონე და ერთადერთი წამალი არის დამოუკიდებელი, მიუკერძოებელი და ობიექტური მედია, რომლის კეთებასაც ვცდილობთ. 

ჟურნალ „ლიბერალში“ იყო ასეთი რუბრიკა - „2 აზრი“. ამა თუ იმ ახალ ინიციატივაზე, კანონპროექტზე განსხვავებული მოსაზრებების მქონე ავტორების ბლოგები იბეჭდებოდა ხოლმე. დისკუსიაც იყო ამ ფორმით. დღეს, იქიდან გამომდინარე რომ „ქართული ოცნება“ და მათი მხარდამჭერები თქვენთან არ თანამშრომლობენ, როგორ ავსებთ ამ სივრცეს? 

- დიახ, სამწუხაროდ, ისეთ პოლარიზებულ გარემოში გვიწევს მუშაობა, რომ არ არსებობს ადგილი, სადაც განსხვავებული ხედვებით და არგუმენტებით გაიმართება დისკუსია. ამ ხელისუფლების მიზანი თავიდანვე ეს იყო, რომ შუა უნდა გაიკრიფოს, ანუ ან ჩვენთან ხარ, ან ჩვენი მტერი ხარო. ამიტომ, ამ მხრივ სერიოზული შიმშილი გვაქვს. ჩვენ კი ვცდილობთ, მაშინ როდესაც რაიმე სერიოზული მასალა გვაქვს, რომელიც ახსნას საჭიროებს, განმარტებებით დავტვირთოთ, მაგრამ მაინც არ არის საკმარისი. თუკი ჯერ კიდევ რამდენიმე წლის წინ შესაძლებელი იყო მმართველი ძალისგან კომენტარის მიღება, დღეს უკვე არანაირი ურთიერთობა არ გვაქვს, ახლოს მიღწევაც აღარ შეგვიძლია. ეს მდგომარეობა მათ აწყობთ და ამას გამიზნულად აკეთებენ. ასე ჩვენ პროპაგანდის სამიზნე ვართ, რომ აი, განსხვავებული აზრი ჩანს თქვენს გამოცემაში და ამით ახდენს მარგინალიზაციას. ხშირად გვესმის იმ ჟურნალისტების კრიტიკა, ინტერვიუსთვის რესპონდენტს რომ მისდევენ. წარმოუდგენელია ჟურნალისტს ეს სიამოვნებას ანიჭებდეს, მაგრამ რა ქნას? როგორ მოიპოვოს კითხვებზე პასუხი? და ამას ყველაფერს შენთვის, მკითხველისთვის აკეთებს. შენ ხომ გაინტერესებს შარშან დანიშნულმა ჩინოვნიკმა, რომელსაც ერთი სამოთახიანი ბინა ჰქონდა, როგორ აიშენა სასახლე, შენი ფული ხომ არ მოიპარა?! ეს კითხვები მაყურებლისა თუ მკითხველისთვის ისმება. ამიტომ კი, ხანდახან გვიწევს სადღაც გაკიდება, შესვლა, სახლის ან სამსახურის სახლთან დახვედრა, რომ ეს კითხვები დავსვათ. 

დღეს რომ ინტერვიუსთვის მზაობა გამოიჩინონ, მიხვალთ?

- რა თქმა უნდა. მიუხედავად იმისა, რომ მათი ლეგიტიმაციის პრობლემა არსებობს, მე ჟურნალისტი ვარ და დაველაპარაკები არალეგიტიმურ ხელისუფლებასაც. ჟურნალისტი „ჰამასის“ ლიდერთანაც მივა და კითხვებს დაუსვამს. ბინ ლადენთან ჩაუწერიათ ინტერვიუ და თუ საშუალება მექნება, მეც ნებისმიერთან მივალ. მაგრამ ცხადია, საშუალება არ იქნება, რადგან ისინი სიკვდილივით გაურბიან კითხვებს. 

„პუბლიკა“ ბოლო პერიოდში „ქართული ოცნების“ მაღალჩინოსნებისთვის განსაკუთრებულ სამიზნედ იქცა. რა არის ამის მიზეზი, როგორ ფიქრობთ? 

- პირველ რიგში, ეს ამოჩემება ჩვენს გავლენას ნიშნავს. ეს, ასევე, ერთგვარი კომპლიმენტია ჩვენთვის. თუ დიქტატურის გზაზე დამგარ ხელისუფლებას არ მოსწონხარ და შენს რეპრესირებას ცდილობს, ესე იგი სწორად მუშაობ. 

მეორე მხრივ, ეს არის კიდევ ერთი ცხადი ნიშანი, თუ როგორ ექცევა ხელისუფლებაში მყოფი ძალა მედიას, ზოგადად სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებას. მას საკმარისად არ მიაჩნია ჩვენი ფიზიკური დევნა, დაჭერა, დრაკონული კანონები და სურს „მსუსხავი ეფექტი“ რაც შეიძლება მძლავრად გაავრცელოს ჩვენზე. თუმცა, მისი სურვილი ერთია და ჩვენ როგორ ვპასუხობთ მას - მეორე. და ჩვენ ამას ვპასუხობთ იმის კეთებით, რის გამოც ვყავართ ამოჩემებული: ახალი ამბების გავრცელებით, საგამოძიებო მასალების მომზადებით, კორუფციის კვლევით, სიღრმისეული ანალიზით და ა.შ.

როგორ გაგრძელებას „პუბლიკა“ მუშაობას? 

- მე ვიცი, რასაც ვაპირებ, მაგრამ რეალურად რა იქნება, ეგ არ ვიცი, იმიტომ რომ ბევრი რამ ჩემზე არ იქნება დამოკიდებული. თუმცა, ერთი, რაც ზუსტად ვიცი, არის ის, რომ ვაპირებ ზუსტად იმავე საქმიანობის გაგრძელებას, რასაც ახლა ვაკეთებ. ვაპირებ მუშაობას, ვაპირებ ინფორმაციების მოძიებას, მის გადამუშავებას, მის გავრცელებას, იმისთვის რომ ადამიანებს ჰქონდეთ შესაძლებლობა, რომ გააკეთონ ინფორმირებული არჩევანი. ხოლო მე ვაცნობიერებ, ცხადია, იმ რისკებს და იმ საფრთხეებს, რომელიც გველის. ეს რისკები იწყება უბრალოდ რაღაცა ფინანსური შევიწროვებიდან გაგრძელებული ციხეში ჩასმით და დასრულებული მკვლელობებით. მაგრამ ვართ სიტუაციაში, როდესაც, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სხვა გზა არ გვაქვს, იმიტომ რომ ჩვენ უკან ახლა, ამ წუთას დგას არა უბრალოდ ჩვენი პროფესია, არა უბრალოდ რაღაცა კონკრეტული პოლიტიკური პარტიის გამარჯვება ან დამარცხება, არამედ დგას ჩვენი საერთო სამშობლოს ყოფნა-არყოფნის საკითხი, რაც არ უნდა პათეტიკურად ჟღერდეს ახლა ეს ჟურნალისტისგან და ზოგადად ადამიანისგან არ მიყვარს ეს ტონი, მაგრამ ამ წუთას სწორედ აი ასეთ სიტუაციაში ვიმყოფებით. 

ბოლოს, სოლიდარობის მნიშვნელობაზე მინდა ვისაუბროთ. ოთხ თვეზე მეტია, რაც მზია ამაღლობელი, „ბათუმელები“/„ნეტგაზეთის“ დამფუძნებელი და დირექტორი უკანონო პატიმარია. „პუბლიკა“ მისი ერთ-ერთი გამორჩეული მხარდამჭერია. ამასთან, თქვენ ერთმანეთის კონკურენტები ხართ.

- კონკურენცია ჩვენ შორის აქამდეც იყო და ახლაც არის, მაგრამ ეს კონკურენცია ნიშნავს, რომ დღესაც მინდა რაღაც სიახლე პირველად ჩვენს გამოცემაში გამოჩნდეს, დღესაც მინდა, რომ ყველაზე კარგი ჟურნალისტური გამოძიება გვქონდეს, ექსკლუზიური ინტერვიუ და ა.შ. ეს ჩვენს პროფესიაში პატარ-პატარა ჯილდოებია. დღესაც მომეშლება ნერვები, თუ რაღაც სიახლის გამოქვეყნებას სხვა გამოცემა დამასწრებს. ეს კონკურენცია არის, რაც გვანვითარებს და გვზრდის ყველას. 

მაგრამ დღევანდელ სიტუაციაში ამ კონკურენციაზე უფრო ძლიერი განცდა არის ერთიანობა, სოლიდარობა ერთმანეთის მიმართ და რაც მთავარია, ჩვენ ძალიან დავუმეგობრდით ერთმანეთს. ყველას კარგად ახსოვს, საწყის ეტაპზე „ლიბერალის“ და „ტაბულას“ დაპირისპირებაში გადასული კონკურენცია, თუმცა, ვფიქრობ, ეგეც უფრო რედაქტორების დაპირისპირება იყო. მაგრამ დღეს, რუსთაველზე სამუშაოდ გასულებს სპეცრაზმელები რომ მოგვდევენ, ერთად გავრბივართ, ერთ ვაფარებთ თავს… ყოფილა შემთხვევები, რომ ინფორმაციაც გაგვიზიარებია ერთმანეთისთვის და წყაროებიც, რადგან დღეს ჩვენთვის ექსკლუზივზე გაცილებით მნიშვნელოვანი, მკითხველამდე ამბის მიტანაა. ჩვენ დღეს ყველა ერთად ვართ. შესაძლებელია იყოს საკითხები, რომელზეც განსხვავებული მოსაზრებები გვაქვს, მაგრამ ეს ხელს არ გვიშლის, მზია ამაღლობელის თავისუფლება ერთად მოვითხოვოთ და ვიყოთ სოლიდარულები ერთმანეთის მიმართ. 

დღეს, ჩვენ ყველას ერთი, საერთო მტერი გვყავს და ამ საერთო მტერში არა რომელიმე პარტია, არამედ დიქტატურა და მისი საფრთხეები იგულისხმება. 

.......................................................

კონტექსტი: საქართველოში დამოუკიდებელ და კრიტიკულ მედიას მუშაობა რთულ გარემოში უწევს. „ქართულმა ოცნებამ“ ერთიმეორის მიყოლებით მიიღო მედიის შემზღუდავი საკანონმდებლო ცვლილებები. 31 მაისიდან მოქმედებას დაიწყებს „უცხოეთის აგენტების რეგისტრაციის აქტი“, რომელსაც „ქართული ოცნება“ ამერიკული FARA-ს სიტყვასიტყვით ნათარგმნს უწოდებენ. 

ოთხ თვეზე მეტია უკანონო პატიმარია „ბათუმელები“/„ნეტგაზეთის“ დამფუძნებელი და დირექტორი მზია ამაღლობელი; სატელევიზიო მაუწყებლობა შეწყვიტა ხელისუფლების მიმართ კრიტიკულად განწყობილმა ტელეკომპანია „მთავარმა არხმა“. საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა სამსახურიდან გაათავისუფლა ნინო ზაუტაშვილი, ვასილ ივანოვ-ჩიქოვანი და დახურა გადაცემა „რეალური სივრცე“. ისინი „პირველი არხის“ სარედაქციო პოლიტიკას ღიად აკრიტიკებენ და პოლიტიკურ გავლენებზე საუბრობენ. 

ჟურნალისტებს ხელს უშლიან პროფესიული მოვალეობის შესრულებისას, მათ აქციების გაშუქებისას აჯარიმებენ „გზის ხელოვნურად გადაკეტვისთვისაც“. ამასთან, დღემდე არ დასჯილან პროევროპული აქციების გაშუქებისას ჟურნალისტებზე (გურამ როგავა, ალექსანდრე ქეშელაშვილი, მაკა ჩიხლაძე, გიორგი შეწირული და სხვები) თავდამსხმელები. 

ფოტო : ქავერი წიგნისა Cold War Radio: The Russian Broadcasts of the Voice of America and Radio Free Europe/Radio Liberty


რას უპირისპირებდა საბჭოთა ხელისუფლება დასავლურ საინფორმაციო კამპანიას - გოგი თუშმალიშვილი, ჟურნალისტი, წიგნის - „მედიაპოლიტიკა: სიტყვიერი, ბეჭდვითი და გამოსახულებითი კომუნიკაციების შესახებ“ ავტორი სპეციალურად „მედიაჩეკერისთვის“ . 

მიმდინარე წლის თებერვალში აშშ-ის სახელისუფლებო ეფექტიანობის დეპარტამენტმა (DOGE), რომელსაც ხელმძღვანელობს ილონ მასკი, გაახმოვანა წინადადება, თანხების დაზოგვის მიზნით „რადიო თავისუფლებისა“ და „ამერიკის ხმის“ დახურვის შესახებ. თავად ილონ მასკმა სოციალურ ქსელში შემდეგი შინაარსის ტვიტი გამოაქვეყნა ამ გადაწყვეტილების დასასაბუთებლად: 1) ევროპა უკვე თავისუფალია (თუ არ მივიღებთ მხედველობაში მგუდავ ბიუროკრატიას); 2) მათ აღარავინ უსმენს; 3) მხოლოდ რადიკალი გიჟი მემარცხენეები ესაუბრებიან ერთმანეთს და ამით ქარს მიაქვს ამერიკელი გადამხდელის 1 მილიარდი დოლარი წელიწადში.

მალევე, დონალდ ტრამპმა გასცა განკარგულება „გლობალური მედიის ამერიკული სააგენტოს“ (USAGM) შემცირების თაობაზე, „ბიუროკრატიის შეზღუდვის“ მოტივით. იმავდროულად, RFE/RL-ის თანამშრომლებმა მიიღეს ელექტრონული შეტყობინება, რომ ჩაებარებინათ სააკრედიტაციო ბარათები, სამსახურებრივი ტელეფონები და სხვა ეკიპირება. ერთი სიტყვით, ისინი დაითხოვეს სამსახურიდან. დონალდ ტრამპის გადაწყვეტილებას უკვე მიესალმნენ რუსეთის, ჩინეთის და სხვა ავტორიტარული ქვეყნების მმართველები, ხოლო RFE/RL-ის დირექტორმა სასამართლოში გაასაჩივრა ეს გადაწყვეტილება და განაცხადა, რომ ამ რადიოსადგურების დახურვა „დიდი საჩუქარია ამერიკის მტრებისთვის.“

ამ მხრივ შეიძლება წარმოვიდგინოთ, რომ ყველა იმ ტოტალიტარული სახელმწიფოს მოსახლეობა, იქნება ეს რუსეთი, კავკასია, ცენტრალური აზია, ახლო თუ შორეული აღმოსავლეთი, დარჩება მართალი სიტყვისა და მიუკერძოებელი ინფორმაციის გარეშე, რაც ვერანაირად ვერ მოემსახურება თვით ამერიკის შეერთებული შტატების გრძელვადიან ინტერესებს.

„დასავლური ხმების“ დაფუძნების მიზეზები

მეორე მსოფლიო ომის დამთავრებისთანავე ცხადი შეიქმნა, რომ საბჭოთა კავშირსა და ანგლოსაქსურ ქვეყნებს შორის ომისდროინდელი მოკავშირეობა მხოლოდ პრაგმატული მიზნებით იყო განპირობებული და რომ ის იდეოლოგიური ნაპრალი, რომელიც დასავლეთსა და აღმოსავლეთ სამყაროებს შორის არსებობდა, პრობლემურს გახდიდა მშვიდობიან თანაარსებობას.

მოსკოვიდან წამოსული აგრესიული რიტორიკისა და, განსაკუთრებით, საერთაშორისო არენაზე საბჭოთა კავშირის ექსპანსიონისტური ქმედებების ფონზე, პრეზიდენტ ტრუმენის ადმინისტრაცია მივიდა დასკვნამდე, რომ ამ ყველაფრისთვის აქტიური საინფორმაციო პოლიტიკა უნდა დაეპირისპირებინა. თუმცა, იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ ფაქტობრივად შეუძლებელი იყო ბეჭდვითი ნაწარმის ან კინოფირების გატანა „რკინის ფარდის“ მიღმა, საბჭოთა მოსახლეობისთვის, ისევე როგორც კრემლის დაქვემდებარებაში მყოფი აღმოსავლეთ ვროპელებისთვის, ხმის მისაწვდენად ერთადერთ საშუალებად რადიომაუწყებლობა რჩებოდა.

ჯერ კიდევ 1945 წლის ნოემბერში აშშ-ის ელჩმა მოსკოვში, ავერელ ჰარიმანმა გამოთქვა მოსაზრება, რომ შეერთებულ შტატებს უნდა აეგო მძლავრი რადიოსადგური ევროპაში, რომელიც წამოიწყებდა მაუწყებლობას ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების მისამართით და მათ მშობლიურ ენებზე გაავრცელებდა ობიექტურ ინფორმაციას. თავის ერთ-ერთ ანგარიშში ჰარიმანი იუწყებოდა, რომ საბჭოთა პროპაგანდა გამუდმებით ცდილობდა ამერიკის გამრუდებული სურათი დაეხატა. მაგალითად, კრემლის პროპაგანდისტები ამტკიცებდნენ, რომ ომის დამთავრების შემდეგ შეერთებულ შტატებში სამხედრო ინდუსტრიაზე მომუშავე ექვსი მილიონი ქალი იძულებული გახადეს მეძავებად ან მაღაზიების ვიტრინებში ცოცხალ მანეკენებად ემუშავათ. ელჩი ვაშინგტონის ადმინისტრაციას მოუწოდებდა ჩამოეყალიბებინა ქმედითი და გააზრებული საინფორმაციო პოლიტიკა, რომელიც თავიანთ ენებზე „სიმართლეს ეტყოდა რკინის ფარდის მიღმა მყოფ ხალხს.“

მსგავსი საინფორმაციო პოლიტიკის გატარების აუცილებლობა კიდევ უფრო გაიზარდა 1950 წელს კორეის კონფლიქტის დაწყებისთანავე, რომელიც საბჭოთა პროპაგანდამ მთლიანად ვაშინგტონსა და „მას დაქვემდებარებულ“ ქვეყნებს გადააბრალა.

უხერხულობა სიტყვა „პროპაგანდის“ გამო

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ შემუშავებული, ომისშემდგომი „შეკავების პოლიტიკისთვის“ აუცილებელი იდეოლოგიური კომპონენტი ანუ მისი პროპაგანდისტული მხარდაჭერა პირველ ეტაპზე საგრძნობ წინააღმდეგობას აწყდებოდა. ტერმინს - „პროპაგანდა“ ამერიკაში იმპერიალიზმთან, ბელიციზმთან, დიქტატურასთან და, საერთოდ, ყოველივე დემონურთან აიგივებდნენ. ამერიკული ისტებლიშმენტის მრავალი წარმომადგენლისთვის პროპაგანდა არ თავსდდებოდა ამერიკულ ტრადიციებთან. „ჯენტლმენები არ კითხულობენ სხვის წერილებს“, - ამბობდა ჰენრი სტიმსონი, რომელსაც თავის დროზე სამხედრო მდივნის (Secretary of War), შემდეგ კი სახელმწიფო მდივნის თანამდებობა ეკავა.

თუმცა, მალევე გამოიძებნა გამოსავალი და იმას, რაც ფაქტობრივად სხვა არაფერი იყო, თუ არა პროპაგანდა, „სიმართლის კამპანია“ (Campaign of Truth) დაერქვა. პრეზიდენტ ტრუმენის განმარტებით, აუცილებელი იყო „იმპერიალისტური კომუნიზმის ძალებს, მარტივი, პირდაპირი, შეულამაზებელი სიმართლით“ დაპირისპირებოდნენ.

„სიმართლის კამპანიის“ არსს ოთხი ძირითადი კომპონენტი განსაზღვრავდა: „ჯანსაღი“ საერთაშორისო საზოგადოების ჩამოყალიბება; ამ საზოგადოებისთვის ამერიკის მიზნების სათანადოდ წარდგენა; საბჭოთა მავნებლური პროპაგანდის განეიტრალება; და, ყველა არსებული საშუალების გამოყენებით, მსოფლიო მასშტაბით საბჭოთა გავლენის შეფერხება.

„რადიო თავისუფალი ევროპა“/„რადიო თავისუფლების“ დაფუძნება

„რადიო თავისუფალი ევროპა“ (Radio Free Europe - RFE), რომელმაც ფრანკფურტის მახლობლად, ლამპერტჰაიმში აგებული გადამცემიდან დაიწყო მაუწყებლობა, 1950 წლის ივლისში დაფუძნდა. პირველ ხანებში გადაცემები ხუთი ქვეყნის: ჩეხოსლოვაკიის, ბულგარეთის, უნგრეთის, პოლონეთისა და რუმინეთის მიმართულებით ხორციელდებოდა. თანაც, „ამერიკის ხმისა“ და BBC-სგან განსხვავებით, რომლებიც მხოლოდ მოკლე პერიოდებით მაუწყებლობდნენ, RFE დღეში 18-საათიან მაუწყებლობას გეგმავდა და, ამდენად, ის სამიზნე ქვეყნებში სრულფასოვანი მედიუმი ხდებოდა.

1953 წლის პირველ მარტს, სტალინის გარდაცვალებამდე სამი დღით ადრე, კიდევ ერთი რადიოსადგური - „რადიო თავისუფლება“ (Radio Liberty - RL) ამოქმედდა. თეორიულად „რადიო თავისუფლება“ იმავე ამოცანებს ემსახურებოდა, რასაც „რადიო თავისუფალი ევროპა“. თუმცა, წინამორბედისგან განსხვავებით, მისი სამიზნე არა კრემლის სატელიტი ქვეყნები, არამედ თვით საბჭოთა კავშირი იყო. ეს რადიოსადგური სსრკ-ის შემადგენლობაში მყოფი თექვსმეტივე რესპუბლიკის ენაზე მაუწყებლობდა.

სტალინურ საბჭოთა კავშირში დასავლური სადგურების მოსმენა სერიოზულ რისკებს შეიცავდა. აპარატის შეძენისას, რომლის ფასი საბჭოთა მოქალაქის თითქმის ერთი თვის ხელფასს უდრიდა, მყიდველს პირადობის დამადასტურებელი მოწმობა უნდა წარედგინა და, სავარაუდოდ, მისი მონაცემები უშიშროების სამსახურებში იგზავნებოდა. თუ ვინმეს წაუსწრებდნენ დასავლური სადგურების მოსმენისას, ამ პიროვნებას შეიძლება უსიამოვნება შეხვედროდა სასწავლებელსა თუ სამუშაო ადგილზე.

რას უპირისპირებდა დასავლურ საინფორმაციო კამპანიას საბჭოთა ხელისუფლება?

საწყის ეტაპზე დასავლური მაუწყებლობისადმი საბჭოთა ხელისუფლების დაპირისპირება ძირითადად ორი მიმართულებით ხორციელდებოდა. პირველ რიგში, ეს იყო კონტრპროპაგანდისტული აგიტაცია, როდესაც საბჭოთა ინტელექტუალური ელიტის წარმომადგენლები მასობრივ მედიასაშუალებებში სისტემატურად გმობდნენ დასავლური პროპაგანდის მიერ „საბჭოთა რეალიების გაშავების“ მცდელობას. ეს აგიტაცია თავისი ფორმით მრავალმხრივი იყო. მაგალითად, 1950 წელს კონტრპროპაგანდისტული კამპანიის ფარგლებში დაიდგა სპექტაკლი „ამერიკის ხმა“, რომლისთვისაც დრამატურგ ბორის ლავრენიევს სტალინური პრემია მიენიჭა.

დაპირისპირების მეორე მიმართულება ელემენტარულ ჩახშობას გულისხმობდა. 1940-იანი წლების ბოლოდან მოყოლებული საბჭოთა კავშირში 1400 სპეციალიზებული ჩამხშობი სადგური აიგო, რომლებიც „ამერიკის ხმის“, “ბი-ბი-სის“, „რადიო თავისუფლების“ და სხვა დასავლური  სადგურების ტრანსლაციების დაახლოებით 60%-ს წვდებოდა.

თუმცა, ამ ჩამხშობი სადგურების უარყოფით მხარეს მათი განსაკუთრებული სიძვირე წარმოადგენდა. BBC-ის მიერ 1980-იან წლებში მომზადებული ანგარიში იტყობინებოდა, რომ საბჭოთა კავშირს ჩახშობის ოთხი დღე იმდენივე უჯდებოდა, რაც BBC-ის მთელი წლის განმავლობაში რუსული რედაქციის შენახვა. „რადიო თავისუფლების“ მონაცემებით, საბჭოთებს ჩახშობა წელიწადში 250-300 მილიონი დოლარი უჯდებოდათ.

დასავლური სადგურების მოსმენის აკრძალვითი ზომები აბსურდამდე მიდიოდა. საბჭოთა  და კრემლის სატელიტი ქვეყნების სკოლებში მასწავლებლები მოუწოდებდნენ მოსწავლეებს, დაჰკვირვებოდნენ საკუთარ მშობლებს და თუ შეამჩნევდნენ, რომ უფროსები რადიოსადგურებს უსმენდნენ, ეს მათ სკოლისთვის უნდა ეცნობებინათ.

რას წარმოადგენდა თვით საბჭოთა პროპაგანდა?

ფრანგი ლიტერატორი, მარკიზი დე კიუსტინი ჯერ კიდევ 1839 წელს წერდა, რომ რუსეთში საზოგადოებრივი მოწყობის ენდემური მახასიათებლებია იდუმალება და სიმართლის მიჩქმალვა: „აქ ცრუობა საზოგადოების დაცვას ნიშნავს, სიმართლის თქმა კი სახელმწიფო გადატრიალების ტოლფასია“. ასეთი სახელმწიფოებრივი მიდგომა კიდევ უფრო გამძაფრდა საბჭოთა მმართველობისას. ამასთან ერთად, დასავლური პროპაგანდის საპასუხოდ, საჭირო იყო კონტრზომების შემუშავება, საბჭოთა საინფორმაციო საშუალებების არსებულ რეალობასთან ადაპტირება.

1964 წლის აგვისტოში მაუწყებლობა დაიწყო საბჭოთა კონტრპროპაგანდის უმთავრესმა იარაღმა, რადიოსადგურმა Маяк („შუქურა“). Маяк -ის ფორმატი დასავლურ მოდელზე იყო აგებული: 24-საათიანი მაუწყებლობა ახალი ამბების განმეორებითი ბლოკებისგან შედგებოდა, შუალედებში კი მუსიკა, ინტერვიუები და კომენტარები გადაიცემოდა. დასავლურ საინფორმაციო საშუალებებთან ბრძოლაში საბჭოთა ჟურნალისტებს, იდეოლოგიურ სიფხიზლესთან ერთად, სამაგალითო ოპერატიულობაც უნდა გამოეჩინათ.

მაგრამ, არსებული ბიუროკრატიული სისტემიდან გამომდინარე, საბჭოთა საინფორმაციო საშუალებები ინფორმაციის სწრაფად გავრცელების თვალსაზრისით მუდამ წამგებიან პოზიციაში იმყოფებოდნენ. თუ დასავლელი ჟურნალისტები ინფორმაციის გამოქვეყნებისას მხოლოდ თავიანთ პროფესიულ მსჯელობას ეყრდნობოდნენ, მათი საბჭოთა კოლეგები ცენზორი ინსტანციის - „მთავლიტის“ გადაწყვეტილებას უნდა დალოდებოდნენ. ეს კი, თავისთავად, აფერხებდა ინფორმაციის გავრცელების სისწრაფეს.

დაშინება, მკვლელობები, ტერაქტები

„ცივი ომის“ პირობებში მიმდინარე იდეოლოგიურ დაპირისპირებაში სსრკ და მისი სატელიტი ქვეყნები მხოლოდ კონტრპროპაგანდისტული და სააგიტაციო მეთოდებით არ შემოიფარგლებოდნენ. საბჭოთა საიდუმლო სამსახურების ზედამხედველობით ფართოდ გამოიყენებოდა დასავლეთის საინფორმაციო საშუალებებში საკუთარი აგენტების ჩანერგვის პრაქტიკა, ამ რედაქციების წინააღმდეგ ტერორისტული აქტების ორგანიზება და ზოგჯერ არასასურველი ჟურნალისტების ლიკვიდაციაც კი.

რადიოსადგურების რედაქციებში ინფილტრირებული აგენტების მეშვეობით, აღმოსავლური სპეცსამსახურები იმ ემიგრირებული ადამიანების იდენტიფიცირებას ახდენდნენ, რომლებიც რადიოსადგურებში იყვნენ დასაქმებულნი და „რკინის ფარდის“ მიღმა დარჩენილი მათი ახლობლებისა და ნათესავების წინააღმდეგ რეპრესიებს მიმართავდნენ. მეტიც, ნადირობა იყო გამოცხადებული თვით ამ ემიგრირებული პერსონალის წინააღმდეგ დასავლეთის ქვეყნების ტერიტორიაზეც. 1954 წლის სექტემბერში „რადიო თავისუფლების“ ბელორუსული სამსახურის ჟურნალისტი ლეონიდ კარასი დამხრჩვალი იპოვეს მიუნხენის მახლობლად, მდინარე იზარში. ორიოდე თვის შემდეგ მიუნხენში, ერთ-ერთ ბინაში, მოკლული ნახეს ამავე რადიოსადგურის აზერბაიჯანული რედაქციის ხელმძღვანელი აბო ფატალიბეი.

1978 წლის სექტემბერში ქოლგის ჩხვლეტით, სასიკვდილოდ მოწამლეს ბულგარელი დისიდენტი-მწერალი გეორგი მარკოვი, რომელიც ლონდონში, BBC-ის რედაქციაში მუშაობდა. 1981 წლის თებერვალში, მიუნხენში მდებარე „რადიო თავისუფალი ევროპა/რადიო თავისუფლების“ სათავო ოფისში მოხდა აფეთქება. ვარაუდობენ, რომ რუმინელი დიქტატორის, ნიკოლაე ჩაუშესკუს დავალებით აფეთქება განახორციელა ცნობილმა ვენესუელელმა ტერორისტმა ილიჩ რამირეს სანჩესმა („კარლოსი“). თუმცა, КГБ-ს ყოფილი აგენტის, ოლეგ კალუგინის ინფორმაციით, აფეთქება განახორციელა საბჭოთა სპეცსამსახურების მიერ რადიოსადგურში ჩანერგილმა აგენტმა.

დასავლური რადიოსადგურების პოლიტიკური გავლენა

„შეიძლება დედამიწამ მზის გარეშე იარსებოს?“ - ამბობდა 1980-იანი წლების პოლონური საპროტესტო მოძრაობის ლიდერი ლეხ ვალესა. მისი თქმით, პოლონეთში დემოკრატიული მოძრაობის დაბადებისთანავე „რადიო თავისუფალი ევროპის“ პოლონური სამსახური თან ახლდა ამ ბრძოლის ყველა ნაბიჯს როგორც 1980 წლის ერთობის დღეებში, ისე 1981 წლის, ანუ საგანგებო მდგომარეობის შემოღებისა და ოპოზიციის ლიდერების დაკავების ძნელბედობისას: „ეს ჩვენი რადიოსადგური იყო. მაგრამ არა მხოლოდ რადიოსადგური. აკრძალული ნაწარმოებების ჩვენთვის წარმოდგენისას, ის ჩვენი კულტურის სამინისტრო იყო. აბსურდული ეკონომიკური პოლიტიკის გაშუქებისას, ის ჩვენი ეკონომიკის სამინისტრო იყო. ამა თუ იმ მოვლენაზე სათანადოდ და სწრაფად რეაგირებისას, ის ჩვენი ინფორმაციის სამინისტრო იყო“.

დასავლეთ სადგურების როლი საბჭოთა სისტემის რღვევაში

საბჭოთა ხელისუფლება გამუდმებით მალავდა ნეგატიურ ინფორმაციას. საინფორმაციო საშუალებები არასდროს, ან დიდი გაჭირვებით ახმოვანდებდნენ ბუნებრივ თუ ადამიანის შეცდომის შედეგად მომხდარ კატასტროფებს. საკმარისია ითქვას, რომ 1986 წლის 26 აპრილის ღამეს მომხდარი ჩერნობილის კატასტროფის შესახებ დასავლურმა რადიოსადგურებმა იმავე დღეს აცნობეს სამყაროს, ხოლო საბჭოთა მთავრობამ მხოლოდ 28 აპრილს, საღამოს ცხრა საათზე გააკეთა განცხადება. თანაც, ჩერნობილი ცენტრალური ტელევიზიის მთავარი საინფორმაციო პროგრამა „ვრემიას“ რიგით მეშვიდე სიუჟეტი იყო. საბჭოთა ლიდერი მიხაილ გორბაჩოვი საბჭოთა ტელევიზიით აფეთქებიდან მხოლოდ სამი კვირის თავზე, 14 მაისს გამოჩნდა და ისიც იმიტომ, რომ საბჭოთა კავშირის „დისკრედიტაციის მცდელობაში“ დასავლური მედია დაედანაშაულებინა.

ჯამში, ხალხის იმ რაოდენობამ, რომელმაც საკუთარ თავზე იწვნია ჩერნობილის შედეგები და დროის იმ მონაკვეთმა, რომელიც საბჭოთა ხელისუფლებას სიმართლის სათქმელად დასჭირდა, მძიმე რეპუტაციული ზიანი მიაყენა იმდროინდელ რეჟიმს.

დასავლური რადიოსადგურები პოსტ-საბჭოთა რუსეთში

მართალია, 1991 წელს რუსეთის პრეზიდენტმა ელცინმა ნება დართო „რადიო თავისუფლებას“ გაეხსნა საკუთარი ოფისი მოსკოვში, მაგრამ ვითარება მკვეთრად გაუარესდა პუტინის მმართველობისას. მას შემდეგ, რაც რუსეთში შემოიღეს კანონი უცხოური გავლენის აგენტების შესახებ, „როსკომნადზორმა“, ანუ რუსეთის მედია-ზედამხედველობის სააგენტომ, ხუთასზე მეტი „ქეისი“ აღძრა RFE/RL-ის წინააღმდეგ, ხოლო დაწესებული ჯარიმების რაოდენობა 2,5 მილიონ დოლარს მიუახლოვდა. ამასთან, რადიოსადგურის რედაქციას პერმანენტულად ემუქრებოდა საპოლიციო რეიდები, საბანკო ანგარიშებზე ყადაღის დადება და თანამშრომლების დაკავება. ჯამში, „რადიო თავისუფლება“, სხვა რვა ამერიკულ საზოგადოებრივ ორგანიზაციასთან ერთად, პირველ უცხოურ „მედია აგენტად“ გამოცხადდა ჯერ კიდევ 2017 წელს.

ამჟამად, პოლიტიკური მოტივებით „რადიო თავისუფლების“ მაუწყებლობა აკრძალულია რუსეთში, ბელარუსში, აზერბაიჯანში, ტაჯიკეთში, თურქმენეთში, უზბეკეთში და ირანში.

და ბოლოს, ვითარება საქართველოში

საქართველოს ამჟამინდელი ხელისუფლების პროპაგანდისტული ნარატივი ტიპურად საბჭოთა, სტალინური სულისკვეთებისაა. ამ სულისკვეთებისთვის დამახასიათებელი პარანოიდალური ეჭვიანობა დასავლური სამყაროსადმი, დაუცველობის შეგრძნება და საკუთარი სირთულეების გადაბრალება „გარეშე ძალებზე“, უხვად გვხვდება მმართველი წრეების რიტორიკაში. ხელისუფალთა საკომუნიკაციო ენაში საკვანძო სიტყვაა - „სუვერენიტეტი“. ხშირად გვიმეორებენ, რომ არასდროს ყოფილა ქვეყანა ისეთი სუვერენული, როგორც ახლა, ხოლო „გარეშე ძალები“, პირველ რიგში კი მათი საინფორმაციო საშუალებები, ცდილობენ ეროვნული იდენტობის მოსპობას და, „ელგებეტე“ პროპაგანდაზე დაყრდნობით, სრულიად ქვეყნის მორალურად გარყვნას.

ამ მხრივ, ერთ-ერთი უპირველესი სამიზნე „რადიო თავისუფლებაა“, რომლის მიმართულებით მასირებული, ორგანიზებული შეტევების კონტურები იკვეთება. ამის ნათელი მაგალითია ამ მაუწყებლის ინტერნეტ-გვერდზე დაქირავებული ტროლ-ბოტებისა თუ გულმხურვალედ „ოცნებისტი“ მოქალაქეების მიერ დატოვებული ბრაზიანი, ხშირად შეურაცხყმყოფელი კომენტარები.

ცალსახად ნათელია, რომ რუსეთის მსგავსად, საქართველოს ხელისუფლების მიზანს ალტერნატიული აზრისა და თავისუფალი სიტყვის ჩახშობა წარმოადგენს.

 

დავით კაკაბაძე პროფესიით გერმანისტია. მან თბილისის ივ. ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დასავლეთ ევროპის ენებისა და ლიტერატურის ფაკულტეტი დაამთავრა; სწავლობდა იენის ფრიდრიხ შილერის სახელობის უნივერსიტეტშიც. 

კაკაბაძე 1993-დან 2018 წლამდე მუშაობდა „რადიო თავისუფლების“ ქართულ სამსახურში მიუნხენსა და პრაღაში. მანამდე ის სპორტულ გამოცემებში: ჟურნალ „მართვესა“ და გაზეთ „ლელოში მუშაობდა, იყო „სოვეტსკი სპორტის“ კორესპონდენტიც სამხრეთ კავკასიაში.

„1989 წლის 9 აპრილის შემდეგ მივხვდი, რომ „სოვეტსკი სპორტში“ ვეღარ ვიმუშავებდი და წამოვედი. დავბრუნდი ისევ გერმანისტიკაში და დავიწყე ლექციების კითხვა საზღვარგარეთის ლიტერატურის ისტორიაში. 1990 წელს მივიღე კონრად ადენაუერის ფონდის სტიპენდია და სადოქტორო ნაშრომის დასაწერად გავემგზავრე კიოლნის უნივერსიტეტში, სადაც თითქმის სამ წელიწადს დავყავი. 1993 წლის ზაფხულში, თბილისში დაბრუნებამდე ცოტა ხნით ადრე, მიუნხენიდან დამირეკა ჩემმა ძველმა მეგობარმა, ბიძინა რამიშვილმა, რომელიც 1991 წლიდან დღემდე „რადიო თავისუფლებაში“ მუშაობს და მითხრა, ქართული რედაქციიდან ჯანრი კაშია წავიდა და ვაკანსია გაჩნდაო. სწორედ ბატონი ჯანრის ადგილზე დავიწყე მუშაობა 1993 წლის აგვისტოში“, - როგორია დავით კაკაბაძის 25 წელი „რადიო თავისუფლებაში“ წაიკითხეთ „მედიაჩეკერთან“ ინტერვიუში.

1993 წელს საბჭოთა კავშირი უკვე დაშლილი იყო, რა ხდებოდა ამ დროს „რადიო თავისუფლებაში“? 

- მუშაობის დაწყებიდან ძალიან მალე ამერიკის კონგრესში დაიწყო ლაპარაკი იმაზე, რომ ამ რადიოს არსებობის საჭიროება აღარ იყო და უნდა დაეხურათ. აღარ არსებობდა საბჭოთა კავშირი, დაინგრა კომუნისტური ბლოკი, გაიხსნა საზღვრები. საბედნიეროდ, კონგრესმენთა შორის აღმოჩნდნენ ისეთებიც, ვინც ამბობდა, რომ პოსტსაბჭოთა ქვეყნებს სწორედ ახლა სჭირდებოდათ დახმარება თავისუფალი მედიისა და დემოკრატიის გაძლიერებაში. საბოლოოდ, მოინახა კომპრომისული ვარიანტი და გადაწყდა, რომ რადიო მკვეთრად შემცირებული ბიუჯეტით გააგრძელებდა არსებობას. ზუსტად მახსოვს, მაშინ წლიური ბიუჯეტი 210 მილიონი დოლარი იყო და 70 მილიონამდე  დაიყვანეს. ამ ფულით მიუნხენში დარჩენა შეუძლებელი იქნებოდა. ეს იმ პერიოდს დაემთხვა, როდესაც ჩეხეთის პრეზიდენტი ვაცლავ ჰაველი იყო. მასთან ვიზიტად ჩასულ ბილ კლინტონს, აშშ-ის პრეზიდენტს, ჰაველმა სწორედ მაშინ შესთავაზა, რადიო მიუნხენიდან პრაღაში გადმოიტანეთ და შენობას უსასყიდლოდ დაგითმობთო. იმხანად პრაღაში ჩეხოსლოვაკიის პარლამენტის შენობა უფუნქციოდ იყო დარჩენილი, რადგან ჩეხეთისა და სლოვაკეთის გაყოფის შემდეგ ჩეხეთის პარლამენტი თავის ისტორიულ შენობაში გადაბარგდა. სწორედ ჩეხოსლოვაკიის პარლამენტის ყოფილ შენობაში შესახლდა რადიო 1995 წელს. ასე გადარჩა რადიო პირველ ჯერზე და ის ვაცლავ ჰაველმა გადაარჩინა.

კომუნისტების ბატონობის ხანაში ჰაველი „რადიო თავისუფალი ევროპის“ ჩეხოსლოვაკური სამსახურის შტატგარეშე კორესპონდენტიც იყო. 1979 წელს კი, როდესაც ის „ანტისახელმწიფოებრივი საქმიანობისთვის“ დააპატიმრეს, სწორედ ამ რადიოსადგურმა ატეხა განგაში და ამან გადაარჩინა. ჰაველის სიტყვებია: „რომ არა „რადიო თავისუფალი ევროპა“, მე ციხეში გამაქრობდნენ ზუსტად ისე, როგორც ათასობით ადამიანი გააქრეს“. 90-იანი წლების დასაწყისში დიდი ამერიკული ორგანიზაციის პრაღაში დაბინავებას მისთვის სტრატეგიული მიზანიც ჰქონდა - ეს, გარკვეულწილად, უსაფრთხოების გარანტია იყო. ჯერ მაინც ახლად დაშლილი იყო საბჭოთა კავშირი და ჰაველმა კარგად იცოდა, რომ ასე მალე ჩეხეთში ვერც ნატოს ჯარს შეიყვანდა და ვერც რომელიმე ამერიკულ ბაზას. ასე რომ, რადიოს გადარჩენა და მისთვის შენობის დათმობა ერთი მხრივ მადლიერების გამოხატულებაც იყო და მეორე მხრივ - უსაფრთხოების გარანტიაც მთელი ქვეყნისთვის. 

რა მისია ჰქონდა „რადიო თავისუფლებას“ 90-იან წლებში, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ? 

- თუკი მთლიანად რადიოზე ვილაპარაკებთ, იმ პერიოდში შეიცვალა ფოკუსი. საბჭოთა პერიოდში არსებობდა ღია პროპაგანდა იმის, რომ კომუნისტური პარტია ცუდია. ეს ხანა დამთავრდა. ჩვენი ამოცანა იყო, მიუკერძოებელი და საგულდაგულოდ გადამოწმებული ინფორმაცია მიგვეწოდებინა მსმენელისთვის. 

ასევე, ეტაპობრივად იხურებოდა იმ ქვეყნების ბიუროები და სამსახურები, რომლებიც ნატოსა და ევროკავშირის წევრები ხდებოდნენ. უნგრული, ბულგარული, სლოვაკური და ა.შ. სამსახურების ნაცვლად გაიხსნა ერაყული, ირანული, ავღანური და სხვა ისეთი ქვეყნების სამსახურები, სადაც თავისუფალი პრესა არ არსებობდა. 2009 წელს ქართულმა სამსახურმაც გახსნა რუსულენოვანი „ეხო კავკაზა“, რომელიც აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონისთვის მაუწყებლობს. ასე რომ, რადიოს შემადგენლობა ეთნიკურადაც შეიცვალა.

როდესაც მკითხეთ, რა იყო მაშინდელი რადიოს მთავარი მისია, გარდა დემოკრატიული ღირებულებების პოპულარიზაციისა, მიუკერძოებელი და თავისუფალი გაშუქებისა, ჩვენი პრიორიტეტი არასდროს იყო ოპერატიულობა. მაგალითად, „ფრანს პრესი“ თითქმის ყოველთვის გვასწრებდა ამა თუ იმ მნიშვნელოვანი ცნობის გავრცელებას. ხელმძღვანელობა ჩვენგან ყოველთვის მოითხოვდა, რომ ინფორმაცია არ გამოგვექვეყნებინა მანამ, სანამ მას ორი დამოუკიდებელი წყარო არ დაადასტურებდა. გამონაკლისის დაშვება მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლებოდა, თუკი მოვლენის თვითმხილველი ჩვენი კორესპონდენტი იყო. 

საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრის, სალომე ზურაბიშვილის სტუმრობა „რადიო თავისუფლებაში“, 2005 წელი. 

რამდენი ქვეყნის სამსახური იყო რადიოში თავიდან? 

- ეს რიცხვი მუდამ მერყეობდა. რადიოში ჩემი მისვლის დროს იუგოსლავიის გარდა კომუნისტური ბლოკის ყველა ქვეყანას (თუმცა, იუგოსლავიის ომის დაწყების შემდეგ ბალკანური სამსახურიც გაიხსნა) და 15 საბჭოთა რესპუბლიკას თავისი სამსახური ჰქონდა. „რადიო თავისუფალი ევროპა“ მაუწყებლობდა ყოფილი კომუნისტური ბლოკის ქვეყნებისთვის, ხოლო „რადიო თავისუფლება“ - საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკებისთვის. ამ ორ რადიოს ერთი პრეზიდენტი ჰყავდა და ჯერჯერობით ჰყავს.  

მიუნხენიდან პრაღაში გადასვლის შემდეგ პირველი 14 წელი, ანუ 1995-დან 2009 წლამდე, ჩეხოსლოვაკიის პარლამენტის ყოფილ შენობაში გავატარეთ. შემდეგ ვაცლავ კლაუსმა (ჩეხეთის მაშინდელმა პრეზიდენტმა) აღარ მოინდომა შენობის უსასყიდლოდ დათმობა და გადაწყდა ახალი შენობის აგება პრაღის ცენტრიდან ოდნავ მოშორებით, თუმცა იმავე ვინოჰრადსკას ქუჩაზე. 2009 წელს, ახალი შენობის საზეიმო გახსნაზე რადიოს მაშინდელმა პრეზიდენტმა, ჯეფ გედმინმა ვაცლავ ჰაველიც დაპატიჟა. არ ველოდით, რომ მოვიდოდა, რადგან უკვე მძიმედ იყო ავად. მაგრამ შემოგვითვალა, აუცილებლად მოვალ იმ პირობით, თუ პირველ სარედაქციო თათბირს ჩამატარებინებთო. და მართლაც, ყველაფერი სწორედ ასე მოხდა. ახალ შენობაში დიდი ოვალური მაგიდა გვქონდა, სადაც გაუკეთეს სპეციალური წარწერა - „რედაქტორი ვაცლავ ჰაველი“. როცა მოვიდა, მართლა ყველას გამოგვკითხა, რომელ ქვეყანაში რა სიტუაცია იყო. პრაქტიკულად, ნამდვილი თათბირი ჩაატარა. შემოქმედი კაცი იყო და შესანიშნავი სპექტაკლიც დადგა!

რამდენად პოპულარული იყო იმ პერიოდში „რადიო თავისუფლება“ საქართველოში?

- თბილისში ჩვენი ბიურო, თუ არ ვცდები, 1995 წელს გაიხსნა. მანამდე საქართველოში ბიურო არ იყო და მაუწყებლობა გარედან ხდებოდა. მხოლოდ შტატგარეშე კორესპონდენტები გვყავდა. ერთ-ერთი პირველი კორესპონდენტი იყო, მაგალითად, კახა მჭედლიძე, რომელიც რადიოში დღემდე მუშაობს. თანდათან გაჩნდა მსმენელთან კომუნიკაციის ახალ-ახალი საშუალებები და ძალიან სასიამოვნო იყო, მეილებს რომ გვწერდნენ, ზოგჯერ გვირეკავდნენ კიდეც… ანუ მუდმივად იყო გამოხმაურებები ჩვენს მასალებზე. ერთხელ მახსოვს, ერთ სოციალურად დაუცველ ოჯახზე გავაკეთეთ ვრცელი რეპორტაჟი და საფრანგეთში მცხოვრებმა შეძლებულმა ქართველმა, რომელმაც თავისი ვინაობის გამხელა არ ისურვა, ამას მოუსმინა და კარგა დიდი თანხით დაეხმარა. 

ჩემი პირადი გამოცდილებიდან ერთ ამბავს გავიხსენებ. მიუხედავად იმისა, რომ სრულიად თავისუფალ გარემოში ვმუშაობდით, თვითონ ვირჩევდით თემებს, ერთად ვგეგმავდით და ვაკეთებდით ჩვენს საქმეს ყველანაირი „კარნახისა“ თუ „კონტროლის“ გარეშე, როგორც ჩანს, მაინც სულ მქონდა ეჭვი (როგორც საბჭოთა კავშირში გაზრდილ ადამიანს), რამდენად შემეძლო, ვთქვათ, ამერიკის პრეზიდენტის კრიტიკა. სწორედ იმ პერიოდს დაემთხვა ბილ კლინტონისა და მონიკა ლევინსკის გახმაურებული ამბავი. დავიწყეთ ამ ამბის გაშუქება ისე, როგორც მსოფლიო მედიაში შუქდებოდა, ვწერდით აქტიურად და ერთხელაც ჩემი თავი დავიჭირე, რომ ველოდი, როდის დამირეკავდა „ვიღაც ზემოდან“ და მეტყოდა, ამას რაებს წერ ჩვენს პრეზიდენტზეო. ცხადია, ცოტას ვაზვიადებ, მაგრამ უცნაური განცდა რომ ასე თავისუფლად, კრიტიკულად შეგვეძლო წერა იმ ქვეყნის პრეზიდენტზე, რომელიც ჩვენს რადიოს აფინანსებდა, ნამდვილად მქონდა. ასეთი იყო საბჭოთა რეჟიმით მოწამლული ტვინები. ამ ამბავმა რომ ჩაიარა და არავინაც არ დამირეკა, პირველად მაშინ ვიგრძენი ყველაზე უკეთ, რას ნიშნავს თავისუფალი სამყარო. 

დღეს შემიძლია ვთქვა, რომ ეს იყო ჩემთვის ბედნიერი წლები. მუდამ დიდი სიყვარულითა და პატივისცემით ვიხსენებ ჩემს ყოფილ კოლეგებს, განსაკუთრებით ქართული სამსახურის დირექტორს, აწ გარდაცვლილ გულნარა პატარიძეს. იშვიათი თვისებებით დაჯილდოებული, მრავალმხრივ ნიჭიერი ქალი გახლდათ. სულ „რადიო თავისუფლებაში“ 25 წელი გავატარე, აქედან ნახევარი (2005-დან 2018 წლამდე) - ქართული სამსახურის ხელმძღვანელად. 

როგორ გარდაიქმნა „რადიო თავისუფლება“ მულტიმედიურ საინფორმაციო საშუალებად? 

- დროთა განმავლობაში რადიოს, როგორც მედიუმს, თანდათან აკლდებოდა მსმენელი, ამიტომ ნელ-ნელა ჩვენც ვცდილობდით გადაწყობას. ჯერ გავაკეთეთ ვებგვერდი, შემდეგ მოვიფიქრეთ სატელევიზიო გადაცემები. იქიდან გამომდინარე, რომ ჩვენი ტელევიზია არ გვქონდა, სხვადასხვა ტელეარხთან ვთანამშრომლობდით, შემდეგ უკვე YouTube-ის არხიც შევქმენით და ასე ვცდილობდით ტექნიკური პროგრესისთვის ფეხის აწყობას. მთავარი გარდატეხა მაინც იმ პერიოდს უკავშირდება, როდესაც ჩვენი თბილისის ბიუროს უფროსად მარინა ვაშაყმაძე მოვიდა და ბევრი ნიჭიერი ახალგაზრდა მოიყვანა. ასე დავიწყეთ ნელ-ნელა გადაწყობა. 

ამ ცვლილებებს ჰქონდა როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი მხარეები. თვითონ რადიოშიც შეიცვალა სტრატეგია, უცებ მნიშვნელოვანი გახდა ეს ე.წ. ნახვები, დაწკაპუნებები, „კლიკები“ და დაიწყო ფიქრი ისეთ რამეებზე, რაც მანამდე ჩვენთვის სრულიად უცხო იყო. ფეისბუკის კულტურამ მოიტანა ეს ჩემთვის, სუბიექტურად, უარყოფითი მხარეები. მანამდე ხომ ყოველთვის გვქონდა ფუფუნება, არ გვეფიქრა რეიტინგზე და საქმე ისე გვეკეთებინა, რის საშუალებაც კომერციულ ტელევიზიასა თუ რადიოს ვერასოდეს ექნებოდა. 

ამ ახალ მოდელზე გადასვლის ინიციატორი მხოლოდ რადიო არ ყოფილა. კონგრესიდანაც წამოვიდა სიგნალი, ამდენ ფულს თუ ვხარჯავთ, აუდიტორიაც მრავალრიცხოვანი უნდა გვყავდეს და პოპულარობაზეც უნდა ვიზრუნოთო. არადა, ვაცლავ ჰაველის ცნობილი ნათქვამია, რომ ჩეხოსლოვაკიაში რევოლუციამდე „რადიო თავისუფალი ევროპის“ მსმენელის ხვედრითი წილი სამ პროცენტსაც არ შეადგენდა, მაგრამ სწორედ იმ სამმა პროცენტმა მოახდინა მთავარი ცვლილებებიო. იმის თქმა მინდა, რომ მხოლოდ რეიტინგითა და მსმენელთა რაოდენობით ვერ გაზომავ ამა თუ იმ მედიუმის ეფექტიანობასა და გავლენას.

ფოტოზე: ბიძინა რამიშვილი, სალომე ასათიანი, დავით კაკაბაძე, „რადიო თავისუფლების“ სტუდია, 2006 წელი. 

რას შეიძლება ველოდოთ დღეს? 

- დღეს, საუბედუროდ, ვუბრუნდებით იმ დროს, რომელზეც გვეგონა, რომ სამუდამოდ ჩავაბარეთ ისტორიას - ვითარება სულ უფრო მეტად ემსგავსება საბჭოთა პერიოდს. მაშინ „რადიო თავისუფლება“ გარედან მაუწყებლობდა, კორესპონდენტები აქ არ ჰყავდა. ამ ხელისუფლებისა და მის მიერ მიღებული კანონების მეშვეობით, თუკი რადიო გადარჩა და არ დაიხურა, ისევ ასე მოუწევს მუშაობა. ძალიან მძიმე სიტუაციაა და დღეს რადიოს გადარჩენა და არსებობა ძალიან მნიშვნელოვანია. ახლა მისი დახურვა უდიდესი შეცდომა იქნება. 

რადგან საბჭოთა პერიოდი ახსენეთ, საინტერესოა, თავად თუ იყავით მაშინ „რადიო თავისუფლების“, „რადიო თავისუფალი ევროპის“ ან „ამერიკის ხმის“ მსმენელი?

- დასამალი არაფერია, ჩემს ახალგაზრდობაში ქართული სამსახური არ იყო ისეთი ძლიერი და ამიტომ პირადად მე ძირითადად რუსულ სამსახურს ვუსმენდი, რომელიც მაშინ უაღრესად საინტერესო გადაცემებს ამზადებდა. სხვადასხვა გადაცემების გარდა, ვუსმენდით დისიდენტურ ლიტერატურას, რომელსაც პირდაპირ ეთერში კითხულობდნენ. მაგალითად, „არქიპელაგი გულაგის“ ნაწყვეტები და რამდენიმე სხვა საეტაპო ნაწარმოები პირველად სწორედ იქ მოვისმინე. „ამერიკის ხმაზე“ ინტენსიურად ვუსმენდით ვილის კონოვერის გადაცემას „ჯაზის საათი“ - Jazz Hour. ასევე, მაგალითად, იყო „რადიო თავისუფალი ევროპის“ რუმინული სამსახურის ბრწყინვალე გადაცემა როკმუსიკაზე. ამ გადაცემის ავტორი დისიდენტი ჟურნალისტი კორნელ კირიაკი იყო. ევროპასა თუ ამერიკაში რომელიმე როკჯგუფის ახალი ალბომი რომ გამოდიოდა, ეს კაცი ლამის მეორე დღეს უკვე თავის გადაცემაში გვაცნობდა ამ ალბომის ცალკეულ სიმღერებს. მისი წყალობით როკმუსიკით დაინტერესებული ახალგაზრდები სულ საქმის კურსში ვიყავით ამ მუსიკალური სიახლეების.  

----------------------------------

1967 წელს კორნელ კირიაკმა რუმინეთის სახელმწიფო რადიოში დაიწყო პოპულარული გადაცემა - Metronome, რომელშიც ის უშვებდა დასავლურ როკ, პოპ და ჯაზ მუსიკას. 1969 წელს, საბჭოთა კავშირის მიერ ჩეხოსლოვაკიის ოკუპაციის შემდეგ, კირიაკმა ეთერში გაუშვა The Beatles-ის სიმღერა - Back in the U.S.S.R., რაც ცენზურამ მაშინვე ვერ შეამჩნია, მაგრამ მოგვიანებით გადაცემა დახურეს, აკრძალეს და კირიაკის დევნა დაიწყეს. იმავე წელს კირიაკი რუმინეთიდან გაიქცა და მუშაობას დაიწყო მიუნხენში, „რადიო თავისუფალი ევროპის“ რუმინულ სამსახურში. იქ მან თავისი გადაცემები განაახლა, მათ შორის Metronom, Jazz magazin და Jazz à la carte, რომლებსაც მთელი საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე აქტიურად უსმენდნენ. 

----------------------------------

ხშირად სპორტის სიახლეებსაც ამ „მტრული“ რადიოსადგურების მეშვეობით ვიგებდით. მაგალითად, 1975 წელს ჩეხი ჩოგბურთელი მარტინა ნავრატილოვა ამერიკაში რომ წავიდა და დარჩა, მისი სახელის ხსენება საბჭოთა მედიაში აკრძალული იყო. 1978 წელს უიმბლდონიდან რეპორტაჟებში მის სახელს ვერ ახსენებდნენ. ამასობაში ნავრატილოვა თამაშს თამაშზე იგებდა… ნახევარფინალშიც გავიდა, მერე - ფინალშიც, და ბოლოს ტურნირის გამარჯვებულიც გახდა. მაგრამ მის გვარს საბჭოთა პრესა ჯიუტად არ ახსენებდა. საბოლოოდ მივიღეთ კურიოზული ვითარება, რომ 1978 წლის უიმბლდონის ჩემპიონი ქალთა თანრიგში გახდა ამერიკელი ჩოგბურთელი (სახელისა და გვარის გარეშე). 

ბოლოს, ახლა რომ ისევ მედიამენეჯერი იყოთ, რა იქნებოდა დღეს თქვენთვის მთავარი გამოწვევა? 

- დღევანდელ დღეს ხელმძღვანელობდე მედიასაშუალებას და იყო სრულიად ობიექტური, ძალიან რთულია. ახლა ისეთი სიტუაციაა შექმნილი, რომელ მიუკერძოებლობაზე შეიძლება იყოს ლაპარაკი?! დღევანდელი ხელისუფლება ქვეყანას უფსკრულისკენ მიაქანებს. შეიძლება პათეტიკურად მოგეჩვენოთ, მაგრამ ის, რასაც „ქართული ოცნება“ აკეთებს, ჩვენი დიდი წინაპრების ღალატია, ილიას საქმის ღალატი. 

მიხარია, რომ „რადიო თავისუფლების” ქართული სამსახურის ხელმძღვანელი აღარ ვარ, რადგან დღეს მიუკერძოებელ ჟურნალისტად დარჩენა ძალიან გამიძნელდებოდა, იქნებ ვერც კი მომეხერხებინა. არ ვამბობ, რომ ჟურნალისტი მოწოდებებით უნდა გამოდიოდეს, მაგრამ როგორ უნდა შეძლო, შეინარჩუნო დისტანცია და შენი დამოკიდებულება არ გაამჟღავნო, არ ვიცი.

გზა მსახიობობიდან ჟურნალისტობამდე, რადიოდან ტელევიზიამდე, გასართობი გადაცემების წამყვანობიდან სიღრმისეულ სოციალურ-პოლიტიკურ ტოქშოუმდე, მემარჯვენეობიდან მემარცხენეობამდე - როგორია ნინო ზაუტაშვილის 40-წლიანი სატელევიზიო გამოცდილება წაიკითხეთ „მედიაჩეკერთან“ ინტერვიუში. 

------------------------------------
საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა ნინო ზაუტაშვილი და ვასილ ივანოვ-ჩიქოვანი სამსახურიდან 11 აპრილს გაათავისუფლა. „რეალური სივრცის“ წამყვანსა და კორესპონდენტს, იოსებ კაციტაძესა და თამარ მშვენიერაძეს, პულტის რეჟისორს და შეთავსებით სპორტული არხის რეჟისორს, კახაბერ მელიქიძეს, ბრენდინგისა და პრომოციის ჯგუფის რეჟისორს, ირმა ჩუბინიძეს კი თინათინ ბერძენიშვილმა „მაუწყებლობის სარედაქციო დამოუკიდებლობის და მიუკერძოებლობის ეჭქვეშ დაყენებითა და ამის შედეგად, დამსაქმებლისთვის რეპუტაციული ზიანის მიყენების” გამო საყვედური გამოუცხადა და ისინი 12 თვის განმავლობაში „ანალოგიური ან/და სხვა სახის დარღვევის შემთხვევაში” შესაძლო გათავისუფლების შესახებ გააფრთხილა.
------------------------------------

როგორც ვიცით, ჟურნალისტიკა თავიდანვე არ იყო თქვენი არჩევანი. მსახიობობა გინდოდათ?

- დიახ, მსახიობობა მინდოდა და რატომ: ერთი პერიოდი დედა [მერი მიქელაძე] მძიმედ იყო ავად, მაშინ მასთან განსაკუთრებულად დიდი დროის გატარება მომიწია. ამ ინტენსიური ურთიერთობისას, ცხადია, ძალიან ბევრს ვლაპარაკობდით. სწორედ მაშინ მიყვებოდა დედა, როგორი გულნატკენი წამოვიდა რუსთაველის თეატრიდან. ძალიან კარგი მსახიობი იყო, მაგრამ ისე მოხდა, და ამაში მამამაც საკუთარი როლი ითამაშა, რომ თეატრიდან წამოვიდა, რასაც ბოლომდე განიცდიდა. ამან ჩემზეც ისე იმოქმედა, რომ გადავწყვიტე შური მეძია, არ ვიცი ვისზე, მაგრამ ასე გადავწყვიტე გავმხდარიყავი მსახიობი. მიუხედავად იმისა, რომ დედას ძალიან არ უნდოდა და ძალიან მთხოვდა ამ გზით არ წავსულიყავი, მეუბნებოდა, რომ ვერ გავუძლებდი, მაინც ჩავაბარე თეატრალურში. თეატრალური ინსტიტუტის დასრულების შემდეგ პირდაპირ მივედი მარჯანიშვილის თეატრში და დაახლოებით 5-6 წელი იქ ვიყავი. როგორც დამწყებ მსახიობს, ცხადია, მქონდა მეორეხარისხოვანი როლები. ერთ მშვენიერ დღეს გამოაცხადეს კონკურსი, რომელსაც რაღაც ატესტაციის მსგავსი შინაარსი ჰქონდა. ამაში მონაწილეობა აღარ მივიღე და თეატრიდან წამოვედი.

ამ დროს დედა სახელმწიფო რადიოში მუშაობდა. სრულიად განსაკუთრებული და განსხვავებული ხმა ჰქონდა. დედამ შემომთავაზა, მოდი, აქ მუშაობა მოსინჯეო. რადიოში მანამდეც დავდიოდი ხოლმე, რაღაც საბავშვო გადაცემაც მიმყავდა და ძალიან მომწონდა. რადიოს მსმენელთან ურთიერთობისას სრულიად განსხვავებული ინტიმი აქვს. ამის შემდეგ იწყება „პიკის საათი“, რომელიც მართლაც ახალი სიტყვა და ეტაპი იყო მაშინდელ მედიაში და იქ დავიწყე მუშაობა. 1983 წელი იყო. 

საინტერესოა, როგორი იყო საბჭოთა კავშირის დროინდელი მედია? 

- იმ პერიოდში არსებობდა „მთავლიტი“, რომელსაც საბოლოო ტექსტები უთანხმდებოდა. გადაცემას ხომ ჰყავდა რედაქტორი, რომელიც საბოლოო ტექსტს ასწორებდა, ამის შემდეგ იყო კიდევ „მთავლიტი“. ის იყო მთავარი ცენზორი და გარანტი, რომ ტექსტში რაიმე არ გაპარულიყო. მიუხედავად ასეთი, რამდენიმესაფეხურიანი ცენზურისა, მაინც იყო შესაძლებელი ტექსტებში რაღაც გაგეძვრინა. როგორც ახლა, მაშინაც რადიოს ყველაზე ნაკლები ყურადღება ექცეოდა, რადგან თვლიდნენ, რომ რადიოს ძალა ნაკლები იყო. შესაბამისად, რადიოში ოდნავ მეტი თავისუფლება იყო, ვიდრე ტელევიზიაში. 

თუმცა, იმ პერიოდში რადიოს გაცილებით მეტი მომხმარებელი ჰყავდა, რადგან ე.წ. ხაზის რადიო მაშინ ყველა ოჯახის სამზარეულოში ეკიდა და მუდმივად ჩართული იყო. ტელევიზორი კი ყველას არ ჰქონდა.

- ნამდვილად ასე იყო და მიუხედავად ამისა, რადიოში მაინც ნაკლები წნეხი იყო. 

რა იყო ის ინფორმაცია, რასაც 80-იანი წლების ბოლოს, უკვე დაშლის პირას მყოფ საბჭოთა კავშირში, „მთავლიტის“ თვალს აპარებდით? 

- მაგალითად, ინტერვიუ რომელიმე ისტორიკოსთან, რომელიც იტყოდა ისეთ რამეს, რასაც წიგნში ვერ წაიკითხავდი. მსგავსი ინტერვიუები ლიტერატორებთან, ხელოვნებათმცოდნეებთან, კრიტიკოსებთან… ასეთ მასალებში შეგეძლო რაღაც ისეთი გაგეძვრინა, რაც ჩვეულებრივ სიტუაციაში ცენზურას ვერ გაუძლებდა. ძალიან გამიმართლა, რომ „პიკის საათის“ გუნდში მოვხვდი.

ამის შემდეგ, ჩემთვის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი და გარდამტეხი პერიოდი აფხაზეთის ომი იყო. ჩვენი გუნდის [„პიკის საათის“] ერთი ნაწილი წასული იყო და ინფორმაციას იქიდან გვაწვდიდა, მე და ქეთი სადღობელაშვილი კი აქ ვმუშაობდით. ვხვდებოდით თვითმფრინავებს, რომლებითაც ქართველი ჯარისკაცები ჩამოდიოდნენ, ზოგი დაჭრილი იყო, ზოგი - ისეთ მდგომარეობაში, რომ ბრძოლას ვეღარ აგრძელებდა… ამ ბიჭების სახეები არასდროს დამავიწყდება და სწორედ მათ სახეებში იკითხებოდა, რომ ამ ომს ვაგებდით. შემიძლია ვთქვა, რომ მაშინ მივხვდი, რას ნიშნავს პროფესია ჟურნალისტი. 

სად გააგრძელეთ მუშაობა „პიკის საათის“ შემდეგ? 

- ამის შემდეგ ლერი სახაროვმა გააკეთა გადაცემა - „ტელე-სინე-ვიდეო“ და წამყვანობა შემომთავაზა. მაშინ დაუწერელი წესივით იყო, რომ სატელევიზიო გადაცემის წამყვანი უნდა ყოფილიყო: ლამაზი, კოხტა, კარგი ვარცხნილობით და ა.შ. მაგრამ მე აღმოვჩნდი ეკრანზე კიკინით, ჩვეულებრივად ჩაცმული, თითქმის უმაკიაჟოდ და რაც მთავარია, ვლაპარაკობდი ჩვეულებრივად. ერთხელ გადაცემაში ვთქვი: „ვისკონტი გაგიჟდა“ და მახსოვს გაოგნებული ხალხი ტელევიზიის შიგნითაც და გარეთაც, როგორ მკიცხავდნენ და მაკრიტიკებდნენ ამ სიტყვების გამო - როგორ შეიძლება ტელევიზორიდან ადამიანი ასე ლაპარაკობდესო?! 

„ტელე-სინე-ვიდეოში“ შედგა ჩემი სატელევიზიო დებიუტი, 1986 წელს, რასაც მოჰყვა დილის გადაცემა - „ალიონი“, რომელიც გაცილებით უფრო მრავალფეროვანი იყო. წამყვანობასთან ერთად, სიუჟეტებსაც ვამზადებდი, ამიტომ „ალიონში“ უკვე „პიკის საათის“ გამოცდილებაც გამოვიყენე და ახალიც შევიძინე, რომელიც დღემდე მეხმარება. უნდა ვაღიარო, რომ „რეალურ სივრცემდე“ ჩემს სამუშაო ბიოგრაფიაში ძირითადად შემეცნებით-გასართობი გადაცემები იყო.

თუმცა, მანამდე მუშაობდით ტელეკომპანია „იმედშიც“, ხომ?

- დიახ, „იმედში“, 2002 წლიდან შემეცნებით-გასართობი მიმართულების მთავარი პროდიუსერი ვიყავი, ჩემი გადაცემა არ მქონდა. ბიძინა ბარათაშვილთან, ოთარ ბაქრაძესთან და კიდევ ბევრ ძალიან კარგ ადამიანთან ერთად მიწევდა მუშაობა. მიუხედავად იმისა, რომ პოლიტიკურ ნაწილთან შეხება არ მქონდა, ცხადია, ვიცოდი, რომ ტელევიზია, რომელიც ერთ ადამიანს ეკუთვნოდა, ბოლომდე თავისუფალი არ იქნებოდა.  

ამ პერიოდში „იმედზე“ დახურეს გოგი გვახარიას „თავისუფლების თეორემა“. რა იყო მაშინ ამ გადაცემის დახურვის მიზეზი? 

- მაშინ მეუბნებოდნენ, რომ ერთადერთი მიზეზი გადაცემის ურეიტინგობა იყო. მე სულ ამას ვამბობდი, რომ გვახარია უნდა გყავდეს ტელევიზიაში და ამ შემთხვევაში დაბალი რეიტინგი არ უნდა იყოს მნიშვნელოვანი. მიუხედავად ამისა, მაინც დახურვის გადაწყვეტილება მიიღეს და რა თქმა უნდა, დაბალი რეიტინგი არ იქნებოდა ამის ერთადერთი და მთავარი მიზეზი. 

2009 წელს უკვე მეც წამოვედი „იმედიდან“. მალევე შემომთავაზეს კასტინგის გავლა გადაცემისთვის - „სამოთხის ვაშლები“, რომელიც მაშინ მზადდებოდა. „პირველ არხზე“ ამ გადაცემით დავბრუნდი. თავიდან „სამოთხის ვაშლებს“ უფრო მეტად გასართობი ხასიათი ჰქონდა, ეს უნდა ყოფილიყო გადაცემა THE VIEW-ს ანალოგი, რომელიც სინამდვილეში, უფრო სოციალური ტოქშოუა. ამიტომაც, რაღაც პერიოდში, ჩვენთანაც შემოვიდა სოციალური თემები. ქვეყანაში უკვე ისეთი სიტუაცია იყო, არ გამოდიოდა მათთვის თავის არიდება. თუმცა, რაღაც არ გამოვიდა და საბოლოოდ, გადაცემა დაიხურა.

როდის დაიწყო „რეალური სივრცე“?

• „სამოთხის ვაშლების“ პარალელურად, გიორგი ბარათაშვილმა შემომთავაზა სოციალური გადაცემის გაკეთება და წაყვანა. მივედი ჩემს პროდიუსერთან, ქეთი კაპანაძესთან და ერთად შევკარით სრულიად შესანიშნავი გუნდი, რომელიც ნებისმიერი ქვეყნის საუკეთესო ტელევიზიაში გააკეთებდა უმაღლესი დონის გადაცემას. ასე იწყება უკვე „რეალური სივრცის“ პერიოდი, რომელიც კიდევ ერთ ძალიან დიდ გარდატეხას ახდენს ჩემს პროფესიულ ცხოვრებაში. 
•  

შემოქმედებითი ჯგუფის ძირითადი ნაწილი იყვნენ ახალგაზრდები, რომლებმაც მასწავლეს ჟურნალისტიკის რეალური არსი. ის, რომ ამ გადაცემას აქვს თავისი სახელი, ჰყავს თავისი მაყურებელი, ეს ყველაფერი არის ქეთი კაპანაძისა და ამ ახალგაზრდების დამსახურება. მე ამ გადაცემის შექმნაში ყველაზე უმნიშვნელო როლი მქონდა. ის, რასაც „პიკის საათში“ თუ „ალიონში“ ვაკეთებდი სულ სხვა დრო და სხვა ჟურნალისტიკა იყო, „რეალური სივრცე“ კი იყო ზღვა, რომელშიც ისე ჩავხტი, რომ ცურვა არ ვიცოდი. პრაქტიკულად, ყველაფრის თავიდან სწავლა მომიხდა იმ ახალგაზრდებისგან, რომლებიც გადაცემაზე მუშაობდნენ. ყველა თემას ვამუშავებდით ერთად, მე დავიწყე კანონების კითხვა, გაგება და დღეს შემიძლია კვალიფიციური კითხვების დასმა, თითქმის, ყველა მიმართულებით, ვინაიდან ყველა გადაცემის წინ თემას ვსწავლობდი საფუძვლიანად, რაც გაცილებით დიდ შრომასა და ენერგიას მოითხოვს.

12 წლის განმავლობაში დავდიოდი სოფლებში, ვუსმენდი ადამიანებს, მათ პრობლემებს, მომქონდა ეს თემები, ვამუშავებდით და ვამზადებდით გადაცემებს. გადაცემამდე ვაკეთებდით პრეინტერვიუებს, ამას ბევრი არ აკეთებს საქართველოში.

იქონია გავლენა „რეალურმა სივრცემ“ თქვენს პოლიტიკურ იდეოლოგიაზე? 

- დიახ. მე ვიყავი ჩამოყალიბებული მემარჯვენე და შიგნით ჯგუფში უმწვავესი კამათი გვქონდა ხოლმე. ძალიან სასაცილო იყო, თავიდან უკმაყოფილება სახეზეც კი მეტყობოდა. ყურში ქეთი[კაპანაძე] მყავდა და ჩამძახებდა: „ნინო, გაასწორე სახე, გეტყობა, რომ ეთანხმები“. ხშირად ვიზიარებდი იმ სტუმრების მოსაზრებებს, რომლებიც უფრო მემარჯვენე მოსაზრებებს გამოთქვამდნენ. მე მახასიათებს, როცა ადამიანის მოსაზრებას ვეთანხმები, სახეზე მეტყობა, ხოდა ამ დროს ჩამძახებდა ხოლმე ქეთი. მერე აშკარად და ძალიან ახლოდან დავინახე უთანასწორობის რეალური პრობლემები, ვნახე, როგორ უჭირთ ადამიანებს საქართველოში… ბევრი ვიარე და განსაკუთრებით რეგიონებში ისეთ პრობლემებს წავაწყდი, რომ ბუნებრივად გადმოვიხარე მარცხნივ. 

შეგიძლიათ თქვათ, რომ „რეალური სივრცე“ ყველაზე მნიშვნელოვანი საფეხურია თქვენს პროფესიულ ცხოვრებაში? 

- კი, თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ ამ ერთი გადაცემით მე გაცილებით მეტის გაკეთება შევძელი სხვა ადამიანებისთვის, ვიდრე ერთად ყველა იმ გადაცემით, რომელშიც მანამდე მიმუშავია. ძალიან ახლოს მივედი ადამიანებთან და გაცილებით მეტი გავიგე მათ შესახებ. „ის წითელთმიანი ქალი“ - ასე მიცნობდნენ და მათ ვეგულებოდი, როგორც მათი პრობლემების გამხმოვანებელი. 

2018 წელს, ერთხელ უკვე სცადეს „რეალური სივრცის“ დახურვა. რა იყო მაშინ ამის მიზეზი? 

- 2017 წელს საზოგადოებრივი მაუწყებლის დირექტორის არჩევნები იყო, რომელშიც ვასილ მაღლაფერიძემ გაიმარჯვა. მეორე დილით დამირეკა და მითხრა, რომ უნდა კიდევ უფრო მეტად გააძლიეროს „რეალური სივრცე“, დეკორაციაც გააუმჯობესოს, ჯგუფიც თუ საჭიროა გაზარდოს და ა.შ. ჩვენც დავიწყეთ ფიქრი, კიდევ რა შეიძლებოდა, რომ გაგვეკეთებინა, ცხადია, ვიფიქრეთ რეგიონებზე, იქ როგორ გაგვეძლიერებინა ჩვენი წარმომადგენლობა კიდევ უფრო მეტად. მაშინ ეთერში ყოველდღიურ რეჟიმში ვიყავით და რეგიონებთან - მუდმივ კომუნიკაციაში. მახსოვს ერთხელ, მაგალითად, დაგვირეკეს გრიგოლეთიდან, უნდოდათ ეჩვენებინათ, რა დღეში იყო ზღვის სანაპირო და ეს ყველაფერი პირდაპირ ეთერში გავუშვით. მეორე დღეს ისევ პირდაპირ ეთერში გადავამოწმეთ და სანაპირო გასუფთავებული იყო. ეს მხოლოდ ერთი მაგალითია და ასეთი უამრავი იყო. ერთი სიტყვით, ეს გადაცემა თავის მისიას ასრულებდა.

ცოტა ხნის შემდეგ, ნაცვლად გაძლიერებისა, ვასილ მაღლაფერიძემ ეს ყოველდღიური ეთერი დახურა. რაღაც დროის შემდეგ კი გვითხრა, რომ გადაცემაც უნდა დაიხუროს და თქვენ ყველანი „მოამბეში“ უნდა გადახვიდეთო. მახსოვს, გიორგი გვიმრაძემ მითხრა, სოციალურ თემებს ჩვენ დავფარავთო. არ ვიცი, ისინი რას გულისხმობდნენ, მაგრამ დაფარვა ის არის, რომ პრობლემას მისი აღმოჩენიდან აღმოფხვრამდე მიჰყვე. 

შემდეგ როგორ განვითარდა მოვლენები? 

- მერე გვითხრეს, რომ კარგით, კონკურსს ჩავატარებთ და თქვენც მიიღეთ მონაწილეობაო. ეს გამოსავალი მოძებნეს და ამ კონკურსში, რომელშიც სამი თუ ოთხი ჯგუფი მონაწილეობდა, ჩვენ გავიმარჯვეთ. 

თქვენ მაშინ საზოგადოებრივი მაუწყებლის პროფესიული კავშირის თავმჯდომარე გახდით. რატომ მიიღეთ ეს გადაწყვეტილება? 

თანამშრომლების დაცვის საჭიროება სულ იყო, ყოველი ახალდანიშნული ან არჩეული თავმჯდომარე, როგორც წესი, რეორგანიზაციით იწყებდა. მაგრამ 2017-2018 წლებში ეს პრობლემა განსაკუთრებით მწვავედ დადგა. ძალიან ბევრი უკანონოდ გათავისუფლებული თანამშრომელი იყო. მათ სწორედ პროფკავშირის მეშვეობით მოახერხეს გასაჩივრება და სასამართლო პროცესებიც მოიგეს. ერთ-ერთი ყველაზე დიდი პრობლემა იყო და არის ის, რომ მაუწყებელს არ ჰქონდა და დღემდე არ აქვს საშტატო განრიგი. 

როგორ გააგრძელა „რეალურმა სივრცემ“ მუშაობა ამის შემდეგ?

- ვაგრძელებდით მუშაობას და ნელ-ნელა გვაცლიდნენ ძალებს. ხან ჯგუფის შემცირებაზე იყო ლაპარაკი, მუდმივად იცვლებოდა საეთერო დრო, ხან სტუდია დაგვიპატარავეს… მიუხედავად ამისა, ყველაზე მნიშვნელოვანი თემები გამოგვქონდა და ვაშუქებდით. მაგალითად, „ოფშორების კანონი“ მიღებული არ იყო, რომ ჩვენ გადაცემაში უკვე გვქონდა, იმისთვის რომ საზოგადოებას სცოდნოდა, რას ემსახურება ეს კანონი. ბევრი გადაცემა გვაქვს მიძღვნილი ე.წ. აგენტების კანონისთვისაც. ერთი სიტყვით, მიუხედავად პრობლემებისა მაინც ვმუშაობდით, მაგრამ ამის შემდეგ ჯერ ევროპის საფეხბურთო ჩემპიონატი იყო და გაგვაჩერეს, შემდეგ ახალ შენობაში გადასვლის პროცესი დაიწყეს და რადიოში გადაგვიყვანეს. არჩევნების წელს ჩვენ ეთერში არ ვიყავით. 

თქვენმა ჯგუფმა, რომლებმაც საზოგადოებრივი მაუწყებლის კრიტიკა ღიად დაიწყეთ, შექმენით „საზოგადოებრივი მაუწყებლის მცველები“. სამეურვეო საბჭოს თავმჯომარემ, ვასილ მაღლაფერიძემ ტელევიზიის იურისტს თანამშრომლებზე „მოკვლევა“ ჩაატარებინა. ამის შემდეგ კი, „პირველმა არხმა“ განაცხადა, რომ თქვენი მხრიდან საჯაროდ გავრცელებული განცხადებები რეაგირების გარეშე ვერ დარჩება. როგორ აფასებთ ამ პროცესს?

- ჩაატარეს ე.წ. მოკვლევა. არავინ იცის, რას იკვლევდნენ, მაგრამ დაადგინეს, რომ ჩვენ დამნაშავეები ვართ და ჩვენი საქმე პროკურატურამ უნდა შეისწავლოს. ძალიან კარგი იყო, რომ ის სხდომა, რომელიც 5 საათის განმავლობაში გრძელდებოდა და საბჭოს 8 წევრი ესწრებოდა, ყველამ ნახა. ცხადია, ყველამ დაინახა, ვინ მართავს სინამდვილეში ბორდსაც და ტელევიზიასაც, რომ ეს არის ვასილ მაღლაფერიძე. ამ ადამიანებმა ჩვენთან მიმართებაში არაერთგზის დაარღვიეს კანონი და ცხადია, ჩვენ ამას ვასაჩივრებთ როგორც პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურში, ისე სასამართლოში. ტელეკომპანია „იმედის“ წინააღმდეგ, რომელმაც ჩვენი პერსონალური შემოსავლები დაამახინჯა და ისე გაასაჯაროვა, ცხადია, ცალკე საჩივარს ვამზადებთ. ამ საქმეს აუცილებლად მივყვებით ბოლომდე, რადაც არ უნდა დაგვიჯდეს, თუნდაც იმისთვის, რომ აღარასდროს განმეორდეს მსგავსი რამ. 

ცალკე აგებს პასუხს სამეურვეო საბჭოს წევრი თამილა დოლიძე, რომელმაც იმ გრანტის 4 წლის ხელფასი შეკრიბა და გამოაცხადა, რისი გასაჯაროვების უფლებაც პირდაპირ ეთერში არ ჰქონდა. ამ ხელშეკრულებას ხელს ვასილ მაღლაფერიძე და თინა ბერძენიშვილი აწერს. ამას ერთადერთი მიზანი ჰქონდა - ჩემი დისკრედიტაცია: ნახეთ, რამდენ ფულს ატრიალებს ნინო ზაუტაშვილი, რომელიც ვითომ სოციალურ თემებზე მუშაობს. ამ ქალს რომ ვკითხე, საიდან აიღეთ ეს ინფორმაცია-მეთქი, ინტერნეტში ვიპოვეო. თავად უცოდინარი, სხვაც ეგეთი ჰგონია და ფიქრობს, არავინ იცის, რომ ინტერნეტში მსგავსი ინფორმაცია არ მოიპოვება. ასევე, ვიდრე გია მურღულია, რომელმაც სამშობლოს ღალატში დამადანაშაულა, არ ამიხსნის რაში მდგომარეობს ჩემი მხრიდან სამშობლოს ღალატი, მანამდე არ დავანებებ თავს. ამ კითხვებზე პასუხის მისაღებად მივედით ჩვენ სამეურვეო საბჭოს ბოლო სხდომაზე, მაგრამ მაღლაფერიძემ ის მოულოდნელად დახურა და ვირთხებივით გაიპარნენ. ასე არ გამოვა, ადამიანს სამშობლოს ღალატს აბრალებდე და პასუხის გაცემაც არ გინდოდეს. 

თითქმის 1 წელია „რეალური სივრცე“ სატელევიზიო ეთერში არ გადის. რისი მოლოდინი გაქვთ? 

- ამბობენ, რომ აპრილის ბოლომდე რადიოც მთლიანად უნდა გადავიდეს ტელევიზიის ახალ შენობაში. არაფერი კარგის მოლოდინი არ მაქვს, მაგრამ ჩვენ ვიბრძოლებთ იმისთვის, რომ საზოგადოებრივ მაუწყებელზე საზოგადოების ხმა ისმოდეს. 

ბოლოს, თქვენს მსახიობობას რომ დავუბრუნდეთ და გავიხსენოთ ნელი მჟავიას პერსონაჟი სერიალიდან - „ხელოვნური სუნთქვა“. როგორია თქვენი სამსახიობო გამოცდილება?

- იყო BBC-ის ასეთი პროექტი - „მაესტრო“, რომელშიც 8 სხვადასხვა პროფესიის ადამიანი შეარჩიეს და ორკესტრისთვის მათ უნდა ედირიჟორათ. ამ პროექტში გავიმარჯვე და ამან ძალიან დიდი ბედნიერების განცდა მომგვარა. პროცესიც არანორმალურად სასიამოვნო იყო. მაგრამ აქ გამარჯვების განმსაზღვრელი, ალბათ, პირველ რიგში, ჩემი სამსახიობო გამოცდილება იყო და აგრეთვე, კლასიკური მუსიკის სიყვარული. 

ამის შემდეგ იყო თეატრის სცენა. 13 წლის უკან ჩემთან მოვიდა ციცინო კობიაშვილი და მითხრა, რომ მარჯანიშვილის თეატრში დგამს ამერიკელი დრამატურგის, ნილ საიმონის პიესას - „ქალები“, სადაც ერთ-ერთი მთავარი როლი არის ჟურნალისტი ქალის და ძალიან უნდა, რომ მე ვითამაშო. ცხადია, ჯერ შევიცხადე, მაგრამ მერე მე თვითონაც ამეკვიატა ეს პიესაც და როლიც. საბოლოოდ, დავთანხმდი და ეს სპექტაკლი დღემდე გადის. აი, დღესაც [ინტერვიუს ჩაწერის დღე] არის და მივდივარ, რომ ვითამაშო. 

ბოლოს იყო „ხელოვნური სუნთქვა“ და ნელი მჟავიას როლი. ჩემი მეგობარია ეკა მჟავანაძე, სრულიად გენიალური მსახიობი და კასტინგის რეჟისორიც, რომელმაც დამირეკა და მითხრა, რომ „ხელოვნურ სუნთქვაში“ არის ერთი ახალი პერსონაჟი, რომელიც მე ვარ და კასტინგზე უნდა მივიდე. აქაც ჯერ შევიცხადე, მაგრამ საბოლოოდ, ვიფიქრე რატომაც არა, კასტინგზეც მივედი და დამამტკიცეს. ეს პერსონაჟი ძალიან პოპულარული გახდა და ამის შემდეგ სადმე რომ ჩავდიოდი, უკვე ნელი მჟავიათი მიცნობდნენ. ვხუმრობდი კიდეც, რომ ამდენწლიანი ჟურნალისტის კარიერა, ასე უცებ გადაყლაპა პოპულარული სერიალის გმირმა. ძალიან მეძვირფასება ეს ნამუშევარი, მთელი გულით ვმუშაობდი, როგორც კი როლის ტექსტს მივიღებდი, მივდიოდი ეკას მჟავანაძესთან და რჩევებს ვეკითხებოდი. ასევე, ყოველი სერიის შემდეგ მე და ეკა დეტალებში ვარჩევდით, რა გავაკეთე კარგად, რა შემეშალა, რა შეიძლებოდა უკეთესად და ა.შ. როდესაც ამდენ ენერგიასა და შრომას დებ საქმეში, ძალიან მნიშვნელოვანი ხდება და გიყვარდება.

შენიშვნა: ინტერვიუ ნინო ზაუტაშვილთან ჩაწერილია საზოგადოებრივი მაუწყებლიდან მის გათავისუფლებამდე რამდენიმე დღით ადრე. 

2014 წლიდან ნუცუბიძემ მუშაობა „რუსთავი 2“-თვის ბრიუსელიდან გააგრძელა. 10 წლის შემდეგ კი, 2024 წლის 30 ნოემბერს, ფეისბუკის პირად გვერდზე დაწერა, რომ „რუსთავი 2“ დატოვა. თამარ ნუცუბიძეს ახლა საკუთარი მედიაპლატფორმა „ევროსკოპი“ აქვს და ბრიუსელიდან, საერთაშორისო საკითხების გაშუქებით დაინტერესებულ ყველა მედიას თანამშრომლობას სთავაზობს. 

რატომ დატოვა ტელეკომპანია „რუსთავი 2“ და როგორია მოსკოვის ბიურიდან მუშაობის გამოცდილება, წაიკითხეთ თამარ ნუცუბიძესთან „მედიაჩეკერის“ ინტერვიუში. 

თამარ, როგორც ჟურნალისტმა სად დაიწყეთ პირველად მუშაობა?

- თავიდან მუშაობა დავიწყე ყოველკვირეულ გადაცემაში - „მოსკოვი-თბილისი“, რომელიც „პირველ არხზე“ გადიოდა… ჩემი საქმე რეალურად ამ გადაცემაში ვისწავლე. სიუჟეტებსაც ვიღებდი, ვამონტაჟებდი, ინტერვიუებსაც ვწერდი, გადაცემის ტექსტსაც ვამზადებდი. 

რას გადმოსცემდა მაშინ „მოსკოვი-თბილისი“, რა შინაარსის გადაცემა იყო? 

- მაშინ 90-იანი წლების მეორე ნახევარი იყო. მოსკოვის ბიუროს ხელმძღვანელი და ამ გადაცემის - „მოსკოვი-თბილისი“ წამყვანი გიორგი მერკველიშვილი იყო, რომელთან ერთადაც ძალიან ანტირუსულ კონტენტს ვქმნიდით. ძალიან საინტერესოა, რომ ჩვენი ძირითადი აქცენტი სწორედ იმაზე იყო, თუ როგორ უნდოდა რუსეთს ჩვენი დაჩაგვრა/დამორჩილება. თუმცა, მაშინ შესაძლოა ამას ბოლომდე ვერც ვაცნობიერებდით. ახლა რომ ვიხსენებ თუნდაც ჩემს ჩაწერილ ინტერვიუებს, გაკეთებულ გადაცემებს - რუსები არასდროს მალავდნენ, რომ ისევ უნდოდათ ჩვენი დაპყრობა და ისინი არასდროს აღგვიქვამდნენ თანაბრად. მუდმივად დემონსტრირებდნენ იმას, რომ შენ ხარ მისი „სახაჭაპურე“, რომელსაც ზედმეტი ლაპარაკის უფლებაც არ გაქვს. 

ეს გადაცემა 2 ნაწილისგან შედგებოდა, პირველი ნაწილი პოლიტიკური შინაარსის იყო და მეორე - კულტურული. მაშინ ქართული კულტურა ძირითადად რუსეთში რეპრეზენტირდებოდა. ახლა რომ ვიხსენებ, თითქოს ეს ორი ნაწილი ერთმანეთს  აბალანსებდა. პოლიტიკურ ნაწილში აშკარად ჩანდა რუსი პოლიტიკოსების დამოკიდებულება, რომელიც ცხადია, იყო დამპყრობლური და მეორე, იქ, სადაც ქართულ კულტურაზე ვსაუბრობდით, იყო მუდმივი ქება, დიდება და აღფრთოვანება - რომ ჩვენ საუკეთესოები ვართ, ჩვენი სიმღერის, თეატრის, კინოს მსგავსი არავინ და არაფერია. ერთი სიტყვით, ახლა მეც სიამოვნებით ვნახავდი იმ დროინდელ გადაცემას, რადგან ძალიან საინტერესოა ეს კონტრასტი. 

ჩვენს ქვეყანაში რაღაცები თავიდანვე ძალიან არასწორად განვითარდა. მაგალითად, ბალტიისპირეთის ქვეყნებში უკვე სკოლაში ასწავლიდნენ, ვინ იყო მტერი. ჩვენთან ეს არ მომხდარა. სახელმწიფო პოლიტიკა იყო არასწორი. მე რომ ეს ცოდნა თავიდანვე სრულფასოვნად მქონოდა, მოსკოვში სამუშაოდ ვერაფრით წავიდოდი. ჩვენ ხომ რეალურად ისიც არ ვიცოდით, როგორ იქცეოდნენ რუსები აფხაზეთში, როგორ აწამებდნენ ადამიანებს, კლავდნენ. სამწუხაროდ, ჩვენ ძალიან დაგვიანებით დავიწყეთ ამის გააზრება. აფხაზეთში ჩადენილი ბოროტმოქმედებების შესახებ კონკრეტულ ისტორიებს ახლა ვუყურებთ და ვისმენთ. ამიტომ არის, რომ ძალიან ბევრ ადამიანს ჯერ ისევ არ ესმის, რა დაგვიშავა რუსეთმა და რომ ის მტერია. 

რამდენ ხანს და კიდევ რომელი ტელევიზიებისთვის მუშაობდით მოსკოვის ბიურიდან? 

- „პირველი არხის" ერთ-ერთი პროდიუსერი ქეთი ქებაძე, პირველად რომ ბიძინა ივანიშვილმა "მე-9 არხი" გახსნა, იქ გადავიდა. 2000 წელს მეც შემომთავაზა გადასვლა. ეს ახალი ტიპის სამუშაო იქნებოდა, ამიტომ ჩავთვალე, რომ საინტერესო წინადადება იყო და მეც გადავედი. ჩემი გადასვლიდან ერთ წელიწადში "მე-9 არხი" დაიხურა. ამის შემდეგ ტელეკომპანია „მზეზე“ გადავედი, 2006 წლიდან კი უკვე „რუსთავი 2“- ზე ვიყავი დიდი ხნით. მოსკოვში 2012 წლამდე დავრჩი. 

წარმოიდგინეთ, იმ პერიოდში მოსკოვიდან აქტიურად მაუწყებლობდნენ: საზოგადოებრივი მაუწყებლის „პირველი არხი“, ახლადშექმნილი „იმედი“, „მზე“, „რუსთავი 2“ და „მე-9 არხი“. ხუთი ქართული ბიურო იყო მოსკოვში და ყველა ინტენსიურად მაუწყებლობდა.

რა ტიპის ინფორმაციას იღებდა მაშინ მაყურებელი მოსკოვიდან? ან რა სიხშირით გქონდათ ჩართვები? 

- ჩართვები ძალიან იშვიათად გვქონდა, რადგან მაშინ ხომ არც ინტერნეტით შეგვეძლო მასალის გადმოგზავნა, პირდაპირი ჩართვაც იმდენად ძნელი პროცედურა იყო, მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში ვაკეთებდით. აი, მაგალითად, დსთ-ს სამიტის დროს გვქონდა ხოლმე ჩართვები. 

ძალიან მკაფიოდ მახსოვს, 2006 წელს [მიხეილ] სააკაშვილმა რომ ჯაშუშები დააკავა, როგორ უცებ დაიწყო ღია და აგრესიული ანტიქართული კამპანია. ერთხელ მახსოვს, საღამოს სახლში ვარ, მილიციის ერთ-ერთი განყოფილებიდან დამირეკეს და მითხრეს, რომ დაკავებული ჰყავდათ ქართველები და შემეძლო გადასაღებად მივსულიყავი. ანუ თავად იყვნენ დაინტერესებულები, რომ ეს მასალა გადაგვეღო და ქართველ მაყურებელს ის ენახა. ამის შემდეგ უკვე ყველაფერზე რეკავდნენ და გვატყობინებდნენ, სად რომელი ქართველი დაიჭირეს, მოკლეს, დააჯარიმეს და ა.შ. სულ ბოლო აკორდი იყო, როდესაც აეროპორტში დაგვიბარეს და სატვირთო თვითმფრინავში შეყრილი ქართველები გადაგვაღებინეს, რომლებსაც საქართველოში აბრუნებდნენ. ამის შემდეგ უკვე აქტიურად მიდიოდა საჯარო განხილვები დუმაში, სხვადასხვა კომიტეტზე, რომ სააკაშვილი არის დასავლეთის მონა, მათი პაიკი, როგორ ახვევს დასავლეთი საქართველოს თავზე ნატოში გაწევრიანების იდეას და ამის საპასუხოდ როგორ უნდა აღიაროს რუსეთმა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობა. მუდმივად იწვევდნენ [ედუარდ] კოკოითს, [სერგეი] ბაღაფშს და ჩვენ გვეძახდნენ, რომ გაგვეშუქებინა. 

მაგალითად, 2008 წლის ომის შემდეგ, სექტემბერში [სერგეი]ლავროვი რომ აფხაზეთსა და ოსეთში გაფრინდა, მე და საზოგადოებრივი მაუწყებლის კორესპონდენტიც წაგვიყვანა. ესეც სტრატეგიის ნაწილი იყო, საქართველოში ესეც უნდა გაშუქებულიყო. 

წარმოიდგინეთ, რამხელა გამოცდილება იყო. ძალიან დიდი ხნის შემდეგ ეს თვითმფრინავი პირველად დაჯდა ბაბუშერას აეროპორტში. აფხაზეთში, ძალიან უცნაური იყო, რომ ქართველ ჟურნალისტებს ხაზგასმით კარგად გვექცეოდნენ ადგილობრივები და რუს ჟურნალისტებს ხაზგასმით ცუდად, იმდენად რომ რუსებმაც კი შეამჩნიეს. არ ვიცი რატომ, ჩვენც ძალიან გაკვირვებულები ვიყავით. 

ცხადია, რადიკალურად განსხვავებული სიტუაცია დაგვხვდა ცხინვალში, რადგან იქ ომი 2 კვირის დასრულებული იყო. შემზარავი სურათი ვნახეთ - გადამწვარი როკის გვირაბი გავიარეთ, სოფლებში თუ გზებზე, რაც დამწვარი იყო, ტრაქტორებით თვითონ ასწორებდნენ. 2022 წელს ზუსტად იგივე სურათი უკრაინაშიც ვნახე. 

ცხინვალიდან პირდაპირი ჩართვაც კი მქონდა „რუსთავი 2“-ზე. რომ ვერთვებოდი და ქართულად ვლაპარაკობდი, საკმაოდ უსიამოვნო სიტუაცია იყო. უკან ჯარისკაცები მედგნენ და ოსურად ხმამაღლა ლაპარაკობდნენ.  

გამოდის, რომ რუსები სათავისოდ გამუშავებდნენ? 

- კი, ამაშია საქმე. მაშინ სულ ვფიქრობდით, რომ დღეს არა და ხვალ აკრედიტაციას აღარ გაგვიგრძელებდნენ და ნაცვლად ამისა, პირიქით, მაქსიმალურ წვდომას გვაძლევდნენ. ეს იყო მათი პროპაგანდისტული სტრატეგია, რომ მათ მესიჯებს დანიშნულების ადგილამდე მიზნობრივად მიეღწია. ჩვენ ამას მაშინ ვერ ვხვდებოდით. წარმოიდგინეთ, მე ვიყავი მათთვის პირდაპირ მთავარი საინფორმაციო არხის წარმომადგენელი და პირველს მე მირეკავდნენ და მაქსიმალურად ინფორმირებული ვყავდი თუნდაც ლავროვს და მის უწყებას. 

თქვენი გადაბირების მცდელობა არ ყოფილა იმ წლების განმავლობაში? 

- კი, როგორ არა, პირდაპირ მეუბნებოდნენ: არ გინდა აქაური მოქალაქეობა? კარგი სამსახური შენი მეუღლისთვის? ბავშვები - კარგ სკოლაში? ბინაც კი შემომთავაზეს ერთხელ. მოგცემთ ყველაფერს და მოგვიყევი ხოლმე, რა დავალებებს გაძლევენ, რა განწყობებია საქართველოშიო. გამეცინა მაშინ, რა უნდა მომეყოლა?! რაც მოსაყოლია, ყველაფერს ეთერში ვამბობ და შეგიძლიათ, მოუსმინოთ-მეთქი. ამის მერე დამემუქრნენ, აკრედიტაციას აღარ გაგიგრძელებთო. 

საბოლოო ჯამში, მაინც მადლობელი ვარ იმ პერიოდის იმიტომ, რომ თუ რამე მნიშვნელოვანი წყდებოდა ან ხდებოდა ჩვენი ქვეყნისთვის, ყველაფერს ვაშუქებდი. მნიშვნელოვანი პერიოდი იყო და როგორც ჟურნალისტმა ძალიან დიდი ცოდნა და გამოცდილება მივიღე.

როგორ გააგრძელეთ პროფესიული საქმიანობა მოსკოვიდან წამოსვლის შემდეგ? 

- 2012 წელს უკვე მოსკოვიდან წამოვედი და ცოტა ხნით თბილისში ვიმუშავე, ისევ „კურიერში“. უმეტესწილად უცხოეთში მიწევდა სიარული. მათგან ყველაზე დიდი ხანი კიევში გავატარე და იქაურ ამბებს ვაშუქებდი. 2014 წლის ომის დროს ძალიან დიდი ხანი ვიყავი იქ. ამის შემდეგ უკვე ბრიუსელში წამოვედი. აქაურობას ალღო ძალიან მალე ავუღე, ინტეგრირება არ გამჭირვებია. 

როდის გამოჩნდა ბრიუსელში ნათლად, რომ „ქართული ოცნება“ ევროპული გზიდან უხვევდა? 

- საკმაოდ დიდხანს არაფერი ჩანდა და ევროპარლამენტარებსაც ეჭვი არ ეპარებოდათ, რომ „ქართული ოცნება“ პროდასავლური ძალა იყო. პირველად ოდნავ კრიტიკული კითხვების დასმა „რუსთავი 2“-ის ქეისთან დაკავშირებით დაიწყეს, როდესაც სასამართლო დავა დასრულდა და ტელევიზია ქიბარ ხალვაშს გადაეცა. მაგრამ ეს კრიტიკული კითხვებიც არ იყო მასობრივი, ამას რამდენიმე დეპუტატი აკეთებდა. უფრო სისტემატური ხასიათი, რა თქმა უნდა, 2 წლის უკან მიიღო, როდესაც რუსული კანონი პირველად შემოიტანეს. 

ამ პერიოდში „რუსთავი 2“-ში მუშაობდი. იყო თუ არა რაიმე სახის ცენზურა და რატომ მიიღე ტელევიზიიდან წამოსვლის გადაწყვეტილება? 

- საერთოდ, მინდა ვთქვა, რომ ხშირად თვითცენზურა უფრო აქტუალურია, ვიდრე ცენზურა. როდესაც გამოცდილი ჟურნალისტი ხარ, იცი, სადაც მუშაობ და რას ელიან შენგან. ასევე, მათაც იციან, რომ პირდაპირ მითითებას ვერ მოგცემენ, თუ ახალბედა გამოუცდელი ჟურნალისტი არ ხარ. ასე რომ, რაღაც ბალანსის დაცვა შესაძლებელი იყო და ამ შემთხვევაში ბალანსში რესპონდენტების შერჩევას ვგულისხმობ. ამიტომ ვერ ვიტყვი, რომ რაიმე ცენზურა იყო და ვინმე თავს უფლებას აძლევდა, ჩემთვის მითითებები მოეცა. ხშირად იყო შემთხვევები, როდესაც ჩემს ჩართვამდე და მის შემდეგ სრულიად განსხვავებულს ლაპარაკობდნენ და ჩემი ჩართვა საერთო კონტექსტიდან ამოვარდნილი იყო. თუმცა, საკითხები, რომელიც პირდაპირ არ ეხებოდა საქართველოს, ცხადია, იქ აბსოლუტურად არანაირი პრობლემა არ იყო. მაგალითად, უკრაინის ომი რომ დაიწყო, „რუსთავი 2“-მა ახალი ყოველდღიური ღამის გადაცემა გააკეთა, თითქმის ყოველდღე მქონდა ჩართვა და ვაშუქებდი აბსოლუტურად ყველაფერს. 

ბოლო ერთი წლის განმავლობაში, როდესაც ევროპარლამენტში საქართველოს მიმართ დამოკიდებულება უკვე განსაკუთრებულად გამწვავდა, ბრიუსელიდან ჩართვების ინტერესმაც იკლო. როგორც მახსოვს, ბოლო ჩართვა 25 აპრილს მქონდა. მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან მნიშვნელოვანი და საქართველოსთვის საინტერესო ამბები ხდებოდა, ჩართვა არ უნდოდათ. 

საბოლოოდ, ირაკლი კობახიძის ბოლო განცხადების შემდეგ, უკვე აღარც ჩემთვის იყო სასიამოვნო „რუსთავი 2“-ის წარმომადგენლობა ბრიუსელში. 

გასული წლის 28 ნოემბერს ირაკლი კობახიძემ განაცხადა, რომ ევროკავშირში გაწევრიანების მოლაპარაკების პროცესს აჩერებს, რასაც უწყვეტი პროტესტი მოჰყვა. თბილისში, პარლამენტის წინ 118-ე დღეა აქცია იმართება. 

როგორ აგრძელებთ საქმიანობას „რუსთავი 2“-დან წამოსვლის შემდეგ? 

- თავიდან საქართველოში დაბრუნებაზე ვფიქრობდი, ცოტა ხნით დავისვენებ და შევხედავ, რა იქნება-მეთქი, მაგრამ ვიდრე ჩამოვედი, უკვე გამოჩნდა, რაც იქნება. 

ერთხელ ევროპარლამენტში მივედი და ტელეფონით ჩავწერე ინტერვიუ, რომელიც ფეისბუკის გვერდზე დავდე და მედიებს გამოყენება შევთავაზე. ამის მერე მივხვდი, რომ ბრიუსელიდან მაუწყებლობის საკმაოდ დიდი საჭიროება არსებობს და ალბათ, ცოტა ხანში კიდევ უფრო მეტად იქნება. 

მე როდესაც ჟურნალისტობა დავიწყე, პირდაპირი ჩართვებიც უდიდეს ძალისხმევასა და თანხებთან იყო დაკავშირებული, ახლა კი ჩემი სტუდია ჩემი ტელეფონი და პატარა დასაკეცი შტატივია. ჩემნაირად ტელეფონით უკვე ბევრი მაუწყებლობს. ამიტომ გადავწყვიტე, რომ აქ დავრჩე და საქართველოსთვის დამოუკიდებლად ვიმუშაო. 

ახლა მაქვს პროექტი, რომელსაც „ევროსკოპი“ ჰქვია. ეს არის საერთაშორისო ამბები ქართულ ენაზე. ამ პროექტის იდეაა, რომ ევროპული დაფინანსებით, სრულიად უფასოდ მოვემსახურო ქართულ სატელევიზიო არხებს, ვისაც ამის სურვილი ექნება. გარდა ბრიუსელიდან ჩართვებისა, საინტერესო ინტერვიუებისა და ყველა სიახლის გადმოცემისა, მინდა გავაკეთო სიუჟეტები ევროპაზე, რომლის მიზანიც იქნება, კიდევ უფრო კარგად ავუხსნათ საქართველოს მოქალაქეებს, რაში მდგომარეობს ევროპის იდეა. ამიტომ გავაკეთე არხი youtube-სა და ტელეგრამზე, სადაც აქტიურად ვავრცელებ ინფორმაციას და ჩემს ჩაწერილ ინტერვიუებს. 

სინამდვილეში, ძალიან ბევრი საქმეა და ცოტა მიჭირს კიდეც მარტო მუშაობა, მაგრამ მიხარია, რომ კარგი გამოხმაურებები მაქვს და მოთხოვნაც დიდია. ახლახან ერთი ინტერვიუ ჩავწერე, რომელიც 2 დღის განმავლობაში ყველა ქართული არხის ერთ-ერთი მთავარი თემა იყო. ალბათ, დღეს ყველაზე მეტად აქ ვარ საჭირო. ამიტომ ვრჩები და ვაგრძელებ მუშაობას უკვე საკუთარი საინფორმაციო სააგენტოსთვის. იმედი მაქვს, დაფინანსებაც მექნება და კიდევ უფრო მეტს მოვახერხებ. 

გადაცემა „ბუნების კანონის“ ავტორი ირაკლი მსხილაძე ორი კვირაა საზოგადოებრივი მაუწყებლის „აჭარის ტელევიზიის“ თანამშრომელი აღარ არის. მსხილაძე „აჭარის ტელევიზიაში“ 2008 წლიდან მუშაობდა, „ბუნების კანონი“ კი ტელევიზიის ეთერში 10 წელი გადიოდა. 

„გადაცემა გაჩერდება, თუ ფორმატი არ შეიცვლება“, - ირაკლი მსხილაძეს „აჭარის ტელევიზიის“ მენეჯმეტმა „ბუნების კანონის“ ფორმატის შეცვლა ნოემბერსა და დეკემბერში ორჯერ სთხოვა. მსხილაძის თქმით, გადაცემის „უვარგისობაზე“ საუბარი ბალდის კანიონის შესახებ მომზადებული ეპიზოდის - „როლერის ატრაქცია“ ტელევიზიის ვებგვერდიდან და იუთუბ არხიდან წაშლის შემდეგ დაიწყო. „როლერის ატრაქციის“ ეთერში გასვლიდან, თითქმის 1 წლის შემდეგ კი გადაცემა დაიხურა. 

როგორ ვითარდებოდა მოვლენები და რა გახდა „აჭარის ტელევიზიის“ დატოვების მიზეზი წაიკითხეთ ირაკლი მსხილაძესთან „მედიაჩეკერის“ ინტერვიუში. 

ირაკლი, რატომ შემოგთავაზა საზოგადოებრივი მაუწყებლის „აჭარის ტელევიზიის“ მენეჯმენტმა გადაცემის ფორმატის შეცვლა? 

- ფორმატის ცვლილება იყო საბაბი, მთავარი პრობლემა სხვა რამაა. ტელევიზიის მესვეურების მხრიდან გადაცემის უვარგისობაზე საუბარი მას შემდეგ დაიწყო, რაც გასული წლის 27 თებერვალს, რამდენიმე დღით ადრე ეთერში გასული გადაცემა იუთუბიდან და ტელევიზიის ვებგვერდიდან წაიშალა. ეპიზოდი - „როლერის ატრაქცია“ ბალდის კანიონის გასხვისებას ეხებოდა. ტელევიზიის შიდა მოკვლევას კი უნდა დაედგინა, რა გახდა ვებგვერდიდან ეპიზოდის წაშლის მიზეზი, თუმცა მოკვლევის შედეგი ჩემთვის დღემდე უცნობია.

(სქრინი გადაცემის არქივიდან, სადაც ჩანს, რომ 22 თებერვლის გადაცემა - „როლერის ატრაქცია“ ტელევიზიის ვებგვერდზე არ დევს)

არჩევნებამდე ჩემი გადაცემის შესახებ პრობლემური არაფერი მსმენია. შეიძლება რაღაც შენიშვნები იყო, მაგრამ ის რომ დასახურია, ასეთი ფორმულირებით არაფერი მსმენია. ნოემბრის პირველ რიცხვებში, როცა მმართველი საბჭოს სხდომა გაიმართა, დირექტორმა [ვლადიმერ ტატიშვილი] სწორედ იქ ახსენა, რომ ეს გადაცემა დასახურია. მე ამის შესახებ მმართველი საბჭოს წევრებმა მაცნობეს.

შემდეგ, 20 ნოემბერს, დაახლოებით 14:00 საათზე, პირადად შევხვდი დირექტორს. მან დამიდასტურა, რომ გადაცემის დახურვას აპირებდა და უნდა გადამეღო საცდელი ვერსია განახლებული ფორმატით.

რა იგულისხმებოდა განახლებულ ფორმატში?

- საუბრის დროს ასეთ დეტალებში არ შევსულვართ. მე ჩავთვალე, რომ თავად უნდა განმესაზღვრა, რა იქნებოდა განახლებული ფორმატი. შემდეგ, დეკემბრის შუა რიცხვებში, გავიგე, რომ თურმე დედლაინი 31 დეკემბრამდე მქონდა. 

გადაცემა განახლებული ფორმატით - „გამბუზია და ქოლგა სახეობები“, ისე როგორც მე მესახებოდა, ეთერში 26 დეკემბერს გავიდა. დირექტორმა, რომელსაც გადაცემა მმართველი საბჭოს ერთ-ერთმა წევრმა აჩვენა, თქვა, რომ განახლებულ ფორმატში ის წამყვანს გულისხმობდა. [გადაცემას მანამდე წამყვანი არ ჰყავდა]

15 იანვარს კი ჩემმა ხელმძღვანელმა მაცნობა, რომ თუ პილოტს [საცდელი ვერსია] წამყვანის მონაწილეობით დროულად არ მოვამზადებდი, გადაცემა შეჩერდებოდა.

მე ამაზე დავყევი. დავიწყე წამყვანის მოძიება, რომელსაც, როგორც მითხრეს, ხელფასს (ხელზე ასაღები) 1000 ლარს დაუნიშნავდნენ. ოთხი კანდიდატურა შევარჩიე. მათგან ერთმა მზია ამაღლობელის საქმის გამო „აჭარის ტელევიზიასთან“ თანამშრომლობისგან თავი შეიკავა. ერთმა შეთავაზებული თანხის გამო თქვა უარი. ბოლოს, მაინც მოვახერხე ერთი ძველი და ერთი ახალი კადრის დახმარებით, წამყვანის მონაწილეობით გადაცემისთვის ორი რუბრიკა ჩამეწერა. ეს ეთერში არ გასულა, საცდელი გადაცემა იყო, რომელიც დირექტორს მისი მოადგილის შუამდგომლობით გავუგზავნე და მან ეს 30 იანვარს ნახა.

ამ შემთხვევაში მე შემიძლია, ვარაუდი გამოვთქვა (განხილვის პროცესში მონაწილეობა არ მიმიღია, ამ შეხვედრას არ ვესწრებოდი), რომ დირექტორმა მმართველი საბჭოს წევრებს მიანიშნა, უკარნახა ფრაზა, მე როგორც გადმომცეს, „ეგ რა არისო“. ანუ ჩემი ეს საპილოტე ვერსია დაიწუნა.

არ ვიცი, რა არ მოეწონა, მაგრამ ეჭვი მაქვს, რომ ეს ფორმატის ცვლილება არის საბაბი და პრობლემა ვარ მე. უფრო სწორად პრობლემაა გადაცემის შინაარსი.

ამის შემდეგ როგორ განვითარდა მოვლენები?

- ის რომ დირექტორს საპილოტე ვერსია არ მოეწონა, 3 თებერვალს გავიგე. მეორე დღეს მივლინება მქონდა დაგეგმილი ლენტეხში და სამივლინებო ფურცელი უნდა დამეწერა. პროდიუსერმა მაცნობა, რომ დირექტორთან იყო გასარკვევი, მივლინება შედგებოდა თუ არა. ანუ მივლინებაში არ მიშვებდნენ. თუ მივლინებაში ვერ წავიდოდი, გადაცემაც ჩავარდებოდა. შემდეგ, მმართველი საბჭოს ერთ-ერთი წევრის ჩარევის შედეგად, როგორც იქნა ჩემი მივლინების ფურცლის შევსება მოხერხდა. სწორედ იმ დღეს გავიგე, რომ თურმე ეს საპილოტე ვერსია არ მოეწონა.

თებერვლის პირველ ხუთშაბათს [6 თებერვალს] ეთერში „ბუნების კანონის“ ბოლო გადაცემა გავიდა. მეორე დღეს, 7 თებერვალს მმართველი საბჭოს წევრსა და დირექტორის მოადგილეს შევხვდი, გაირკვა, რომ თანამშრომლის აყვანასა და ხელფასის გადახდას, ანუ პროექტის ამ მხრივ გაძლიერებას არ აპირებდნენ. ეს ჩემთვის მოულოდნელი იყო. თუ ამ ადამიანს არ აიყვანდნენ, რა მითითებაც მივიღე ის ვერ განხორციელდებოდა.

სხვა სახის შემოთავაზება ხომ არ ყოფილა? 

- როცა მივლინების პრობლემა შემექმნა, პროდიუსერს განუმარტეს, ალბათ, დირექტორის დანაბარები, რომ ჩემი ტელევიზიაში დარჩენის სხვა ვარიანტი არსებობდა. „ბუნების კანონი“ დილის გადაცემის რუბრიკად უნდა გადამეკეთებინა. დამოუკიდებელი გადაცემის რუბრიკად გადაქცევაზე უარი ვთქვი. წლების განმავლობაში დილის გადაცემაში ვმუშაობდი, არაფერი სასირცხვილო ჩემთვის ეს არ იყო, მაგრამ ისინი მიიჩნევდნენ ამას დამცირებად. თან, ჩემი დამოკიდებულებაც შეიცვლებოდა. ყველაფერი ისე მიეწყო ერთმანეთს, რომ ვხვდებოდი, ჩემ მიმართ არამეგობრული დამოკიდებულება ყალიბდებოდა.

რას უკავშირებთ ნოემბრის შემდეგ განვითარებულ მოვლენებს და რა გახდა თქვენი ტელევიზიიდან წამოსვლის მიზეზი?

- მე მაინც ვფიქრობ, რომ ეს არის ბალდის გადაცემის ინერცია. ბალდის გადაცემის შემდეგ გართულდა ურთიერთობები. არც მოკვლევის ფურცელი ჩამბარებია, სადაც ახსნილი იქნებოდა, თუ რის გამო წაიშალა და ვინ წაშალა 27 თებერვალს გადაცემა, რომელიც ბალდის კანიონს ეხებოდა. შემიძლია ვივარაუდო, რომ აღნიშნული გადაცემა, ეთერში რაც გავიდა, არც უნახავთ. ვებგვერდზე როცა დაიდო, შემდეგ წაშალეს. შეიძლება ტელევიზიის გარედან იყო მითითება. არც ერთი დირექტორის დროს „ბუნების კანონის“ არცერთი გადაცემა, ამ კონკრეტულ შემთხვევამდე, არავის წაუშლია. ამ მენეჯმენტთან შეუძლებელი აღმოჩნდა ნდობაზე დამყარებული ურთიერთობა და შექმნილი გარემოებებიდან გამომდინარე 11 თებერვალს ტელევიზია დავტოვე.

„მედიაჩეკერი“ საზოგადოებრივი მაუწყებლის „აჭარის ტელევიზიის“ დირექტორსაც დაუკავშირდა. 

ვლადიმერ ტატიშვილი გადაცემის დახურვას ადასტურებს, რადგან „წავიდა ავტორი“. თუმცა, მისი თქმით, მსგავსი თემატიკის გადაცემაზე მუშაობენ. 

„მედიაჩეკერის“ კითხვის საპასუხოდ, თუ რატომ მიაჩნდა, რომ გადაცემა დასახური იყო, ტატიშვილი ამბობს: „ამ სახით არის გასაჩერებელი-მეთქი…არ შეიძლება, ერთმა ადამიანმა აკეთოს ყველაფერი. იყოს ოპერატორი, პროდიუსერი, რეჟისორი, ყველაფერი, არ შეიძლება. შევთავაზეთ ასე, ისე. ნუ, მოხდა ახლა, არ მინდა შიდა სამზარეულოზე საუბარი. ვერ შეეწყვნენ, თუ ვერ აეწყვნენ, როგორც არის, მე ვთქვი, რომ გადაცემას დავამსგავსოთ, იმიტომ რომ ეს არის რუბრიკა, ეს არ არის გადაცემა. ორი წელია უკვე ჩვენ ამ საკითხზე ვმუშაობთ. სხვა გადაცემებმა ასე თუ ისე რაღაცები შეცვალეს. აქ ნუ არანაირი ძვრა არ იყო. ბოლოს პილოტი უნდა გაეკეთებინათ, მაგრამ ამასაც ვერ მოება თავი და ა.შ. და ა.შ.“

სალომე რაზიკაშვილი საზოგადოებრივი მაუწყებლის „ტელესკოლის“ შემეცნებით-ახალგაზრდული გადაცემა - „კინოკლუბის“ ავტორი და რეჟისორი იყო. გადაცემა ეთერში 2022-2023 წლებში, 6 თვის განმავლობაში გადიოდა. რატომ დაიხურა „კინოკლუბი“ მოულოდნელად? - წაიკითხეთ სალომე რაზიკაშვილთან „მედიაჩეკერის“ ინტერვიუში. 

სალომე, როდის დაიწყეთ საზოგადოებრივი მაუწყებლისთვის მუშაობა? 

- „საზოგადოებრივ მაუწყებელზე“ მუშაობა ორჯერ დავიწყე. ერთხელ 16 წლის რომ ვიყავი და მეორედ 2021 წელი იყო. ჩემმა მეგობარმა დამირეკა და მითხრა, რომ რამდენიმე გადაცემისთვის რეჟისორი სჭირდებოდათ. „ტელესკოლის“ (რომელიც 2020 წელს, კორონავირუსის პანდემიის დროს შეიქმნა) გენერალური პროდიუსერი მაშინ თამუნა ციციშვილი იყო და სწორედ მისდამი ნდობით, მივედი იქ სამუშაოდ. რამდენიმე ღია პროექტი დამხვდა, რომლებსაც რეჟისორი არ ჰყავდა.

ჯერ ერთი გადაცემის საპილოტო ვერსია გავაკეთეთ და არ დაამტკიცეს, შემდეგ ვმუშაობდი გადაცემაზე, რომელსაც თავიდან „ჯენზი“ ერქვა. ამის შემდეგ რუსეთ-უკრაინის ომი დაიწყო, „ზეტი“ უსიამოვნო კონოტაციას ატარებდა, ამიტომ შევუცვალეთ სახელწოდება და „თაობა“ დავარქვით. კარგი გადაცემა იყო და რეიტინგიც ჰქონდა, რადგან მასში ტიკ-ტოკის ახალგაზრდები მონაწილეობდნენ. შემდეგ ეს გადაცემა დახურეს. 

ამის შემდეგ უკვე ჩემი საავტორო გადაცემის კეთება დავიწყე, რომელსაც „კინოკლუბი“ ერქვა. საფესტივალო გამოცდილება გავიზიარე, ვაჩვენებდით ფილმს და შემდეგ იყო ამ ფილმის ე.წ. Q&A ანუ კითხვა-პასუხი რეჟისორთან, მსახიობთან, კინომცოდნესთან, მხატვართან თუ მუსიკოსთან. შერჩეული გვყავდა შესანიშნავი სტუდენტები, რომლებიც ძალიან მნიშვნელოვან და საინტერესო კითხვებს სვამდნენ. მოდერატორი მსახიობი გიორგი შარვაშიძე იყო, რომელიც თავადაც ძალიან ჭკვიანი და განათლებული ბიჭია. გიორგის ძალიან უყვარს, ძალიან კარგად იცის კინო და ამიტომ მართლა ძალიან საინტერესო და კარგი გადაცემა გვქონდა. ბევრი სტუმარი გვყავდა ამ გადაცემაში: ნანა ჯანელიძე, დიტო ცინცაძე, მერაბ კოკოჩაშვილი… მაგალითად, მიკა მდინარაძეც გვყოლია, რომელმაც თავიდან გაახმოვანა ვასილ ამაშუკელის ფილმი „აკაკის მოგზაურობა რაჭა-ლეჩხუმში“ და ამაზე ილაპარაკა. ერთი სიტყვით, მართლა ძალიან საინტერესო და კარგი გადაცემა იყო. გადაცემას ბიუჯეტი მინიმალური ჰქონდა. პრაქტიკულად ეს გადაცემა „საზოგადოებრივ მაუწყებელს“ არაფერი არ უჯდებოდა. 

როგორც ვიცით, გადაცემა „კინოკლუბი“ მოულოდნელად დაიხურა. რა იყო ამის მიზეზი? 

- კი, მიზეზი ერთი ფილმი აღმოჩნდა. ვიდრე კონკრეტულად ამ ფილმზე ვისაუბრებ, გეტყვი, რომ მე პროდიუსერთან ფილმების სიასა და თემებს წინასწარ ვათანხმებდი. ანუ, თავიდანვე მივიტანე სია, სადაც ჩამოწერილი იყო, რა ფილმები გვჭირდებოდა, სავარაუდო სტუმრები ვინ იქნებოდნენ, რა იყო თემები და ა.შ. ჩემი პასუხისმგებლობა გადაცემის ვიზუალი და შინაარსი იყო. მოკლედ, იმ საბედისწერო გადაცემის ფილმი თამარ შავგულიძის „კომეტები“ იყო, სტუმარი კი - ფილმის მთავარი როლის შემსრულებელი, მსახიობი ნინო კასრაძე. 

„კომეტები“; 2019 წელი; რეჟისორი: თამარ შავგულიძე

სინოფსისი: „ფილმი ორი შუახნის ქალის ბავშვობისდროინდელ მეგობრობასა და სიყვარულზე მოგვითხორბს. შეიძლება დიდი დრო გავიდეს, მაგრამ ზაფხულის თბილ საღამოს გატარებული მოგონებები და გრძნობები მუდამ რჩება“.

ამ გადაცემაში ნინო კასრაძემ ასეთი სიტყვები თქვა, რომ ჩვენ არ შეიძლება, ვღელავდეთ სხვა ადამიანის სექსუალურ ორიენტაციაზე, არაჯანსაღია, რომ ჩვენ ვრეაგირებთ სხვა ადამიანის პირად ცხოვრებაზეო. 

გადაცემის გასვლამდე ყოველთვის 2-3 თიზერი მზადდებოდა და მთელი კვირის განმავლობაში ტრიალებდა. ველოდი, რომ რაღაც ტიპის გამოხმაურება მოჰყვებოდა. ასეც მოხდა. გურამ ფალავანდიშვილმა, ნიკოლოზ მჟავანაძემ და მათმა თანამოაზრეებმა გადაცემის ეთერში გასვლის [2023 წლის 11 თებერვალი] შემდეგ თიზერი გადააზიარეს და საოცარ კომენტარებს წერდნენ. მერე „პირველი არხის“ შენობასთანაც მოვიდნენ და იქ ჰყვიროდნენ. ამის შემდეგ მდგომარეობა საკმაოდ დაიძაბა, დაიწყო ლაპარაკი გადაცემის დახურვაზე და მიუხედავად იმისა, რომ წინასწარ ჩაწერილი კიდევ 4 გადაცემა გვქონდა, გადაცემა დაიხურა და აღარც ერთი მათგანი ეთერში აღარ გასულა. ერთ-ერთი გადაცემის სტუმარი ლანა ღოღობერიძე იყო, რომელიც ძალიან საინტერესო გამოვიდა და იმ გადაცემაზე გული განსაკუთრებით მწყდება. 

გადაცემის დახურვის მიზეზად რა დაასახელეს?

- არაფერი. არც რუსიკო მანჯგალაძესთან და არც თიკო ბერძენიშვილთან არანაირი კომუნიკაცია არ მქონია. ვისაც ფილმი ნანახი აქვს, იცის, რომ იქ არაფერია ისეთი, რაც, თუნდაც გამოსადავებლად შეიძლება ვინმემ პროპაგანდად ჩათვალოს. თანაც გადაცემა 21:00 საათზე იწყებოდა და ასეთი წყობა ჰქონდა: ჯერ წამყვანის სიტყვა იყო, შემდეგ სტუმრის სიტყვა, ფილმი და ბოლოს კითხვა-პასუხი. თიზერში გავრცელებულმა ნინო კასრაძის სიტყვებმა - „სექსუალური ორიენტაცია“ კი ეს ამბავი გამოიწვია. მიუხედავად ამისა, იმიტომ რომ „ტელესკოლის“ პროდიუსერი, თამუნა ციციშვილი ნამდვილად ძალიან კარგი გოგო იყო, რაღაცნაირად მას ანგარიში გავუწიე და სკანდალი მეც არ ამიტეხია. 

„კინოკლუბის“ დახურვის შემდეგ, საზოგადოებრივი მაუწყებლისთვის მუშაობა კიდევ გააგრძელეთ? 

- ცოტა ხანი ვიყავი. თითქოს, უნდოდათ, რომ სხვა გადაცემაზე მემუშავა, მაგრამ საბოლოოდ, ვერ შევთანხმდით და გამომიშვეს. ადგილი, სადაც ასე გავიწროვებენ, გიკონტროლებენ საქმეს და პირდაპირი მნიშვნელობით, ხელოვნებას აცენზურებენ, იქ მუშაობა სასიამოვნო აღარც ჩემთვის იქნებოდა.

რაღაც დროის შემდეგ, ამ გადაცემის ნახვა მინდოდა, ვეძებე და ვერ ვიპოვე. წაშლილი აღმოჩნდა. რატომ წაშალეს, არ ვიცი. ისიც კი არ მითხრეს, წავშალეთო.

სოციალურ ქსელში შემორჩენილია სხვების მიერ გაზიარებული გადაცემის ბმული (იხილეთ ფოტო N1), მაგრამ თუკი გადაცემის ნახვას გადაწყვეტთ და ბმულზე გადახვალთ, დაგიწერთ, რომ გვერდი ვერ მოიძებნა (იხილეთ ფოტო N2).  

(ფოტო N1)

(ფოტო N2)

შენიშვნა: „პირველი არხის“ ვებგვერდზე, „კინოკლუბის“ კატეგორიაში განთავსებული მასალებიდან ბოლო ვიდეო 2023 წლის 5 თებერვლით თარიღდება, ბოლო გადაცემა კი - 4 თებერვლით. 

ფოტო :  ვახო ქარელი / „მედია აპრილი


ნესტან ცეცხლაძე, რომელსაც თითქმის 30-წლიანი ჟურნალისტური გამოცდილება აქვს, გამოცემის დაარსების დღიდან „ნეტგაზეთის“ მთავარი რედაქტორია.

ფოტო : მინდია გაბაძე


„ქალბატონი ჟურნალისტის დაკავება სხვებისთვის მუქარის შემცველ მესიჯს წარმოადგენს და მთლიანად მედიის დაშინების ხასიათს ატარებს“, - როგორ აფასებს აფგან სადიგოვი „ბათუმელებისა“ და „ნეტგაზეთის“ დამფუძნებლისა და დირექტორის, მზია ამაღლობელის დაკავებას და რა მსგავსებას ხედავს აზერბაიჯანსა და საქართველოში განვითარებულ მოვლენებს შორის წაიკითხეთ „მედიაჩეკერთან“ ინტერვიუში. 

...............................................................................................................................................
აფგან სადიგოვი, თბილისში დაკავებული აზერბაიჯანელი ჟურნალისტი, რომელიც 4 თვეზე მეტია შიმშილობს, ექსტრადიციის რისკის წინაშე დგას. მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა უკიდურესად კრიტიკულია. 2 თებერვლიდან სადიგოვმა აბსოლუტური შიმშილობა გამოაცხადა. 

Azel.Tv-ის მთავარი რედაქტორი გასული წლის 3 აგვისტოს დააკავეს და მეორე დღეს 3-თვიანი საექსტრადიციო პატიმრობა შეუფარდეს, თბილისის საქალაქო სასამართლომ აფგან სადიგოვს პატიმრობა მეორედ, კიდევ 3 თვით 2025 წლის 31 იანვარს გაუხანგრძლივა. 

15 იანვარს თბილისის სააპელაციო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა აზერბაიჯანელი ჟურნალისტის საჩივარიც, სადიგოვისთვის ლტოლვილის ან ჰუმანიტარული სტატუსის მინიჭებაზე უარის შესახებ. ამ დროისთვის საქართველოს აფგან სადიგოვის აზერბაიჯანში ექსტრადიცია სტრასბურგის სასამართლოს მიერ აქვს აკრძალული. 

„მედიაჩეკერმა“ თბილისში დაკავებულ აზერბაიჯანელ ჟურნალისტს რამდენიმე კითხვა „სოციალური სამართლიანობის ცენტრის“ დახმარებით გაუგზავნა, აფგან სადიგოვის წერილობითი პასუხები კი რედაქციამ მიმდინარე კვირაში მიიღო. 
...............................................................................................................................................

აზერბაიჯანში დამოუკიდებელი ჟურნალისტების დევნის დაწყებასა და საქართველოში დღეს მიმდინარე პროცესებს შორის რა მსგავსებას ხედავთ?

- საქართველოს დღევანდელი პრემიერ მინისტრი ჯერ თავისნაირ დამნაშავეებსა და სასტიკებს შეარჩევს, მისი გამგონე და დამორჩილებულ ჩინოვნიკთაგან  სახიფათო, მტაცებელ გუნდს მოამზადებს, თავის გარშემო „ბანდას“ შექმნის, მერე ხალხს ტკბილი რაღაცების დაპირებით მოატყუებს და დროს მოიგებს. ხალხის დროდადრო  სასურველი მიმართულებით წარმართვა არც ისეთი რთული იქნება. პრაქტიკაში ყოველთვის ეს ვარიანტი იჩენს თავს. „გათიშე და იბატონეს“ პოლიტიკა.  სამსახურებში, თვით ოჯახებშიც კი კონფლიქტებს შექმნიან. აზრთას ხვადასხვაობის შექმნით სოციუმს ერთმანეთს დააპირისპირებენ, მათ გაერთიანებას, ურთიერთსოლიდარულობას ხელს შეუშლიან და დაბრკოლებებს შეუქმნიან. 

მთავრობა ძალოვან სტრუქტურებს დაეყრდნობა, მათ სრულ თავისუფლებას, კომფორტს შეუქმნის. მერე ბრძანება-მითითებების გამცემი, თავად მათ ზურგსუკან დაიმალება და პოლიციის კეტის ძალით ხალხის შიშით დათრგუნვას შეეცდება. რამდენადაც შეეძლება, ხალხს მატერიალურ პრობლემებს მოუმატებს, რადგან, როცა კი მოქალაქეებს სიღარიბის მარწუხები უჭერთ და არსებობისთვის ბრძოლას ცდილობენ,  გონება სხვაგან გადაერთვებათ ხოლმე. მხოლოდ საკუთარი ოჯახების შესანახავად, ყოველდღიური მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად უწევთ სულ მეტი და მეტი მუშაობა. ამდენად,  მათ, პოლიტიკასა და მომავალზე საფიქრალად არც დრო რჩებათ და არც ძალა. მხოლოდ დღევანდელობისთვის მოფორთხიალე სოციუმის მართვა კი ძალზე იოლი და კომფორტულია. 

დღეს საქართველოში ორი დაკავებული ჟურნალისტი, თქვენ - აფგან სადიგოვი და მზია ამაღლობელი შიმშილობთ. რას ნიშნავს ეს თქვენთვის?

- ქალბატონი ჟურნალისტის დაკავება სხვებისთვის მუქარის შემცველ მესიჯს წარმოადგენს და მთლიანად მედიის დაშინების ხასიათს ატარებს. 

სიმართლისმოყვარე და დამოუკიდებელი უფლებადამცველი ორგანიზაციებისთვის, მედიის ყოველი წარმომადგენლისთვის მატერიალური შეთავაზებები ექნებათ. ვისაც ვერაფრით დაითანხმებენ, მათ წინააღმდეგ სერიოზული მუქარის, შანტაჟის, ცილის წამების, ცრუ ბრალდების კამპანიები, დაკავებები და სხვა სახის ზეწოლა დაიწყება. 

აბსოლუტურად დარწმუნებული ვარ, რომ დაკავებული ქალბატონი ჟურნალისტი უდანაშაულოა და იგი, ცრუ ბრალდებით, დაკვეთით არის დაკავებული. დაკვეთით დაკავებისადმი პროტესტის გამო მის მიერ წამოწყებულ შიმშილობას სრულ მხარდაჭერას ვუცხადებ და დიქტატურის ზღვარზე მყოფი საქართველოს მთავრობისგან ქალბატონი ჟურნალისტისა და აქციაზე დაკავებული სხვა მონაწილეების გათავისუფლებას მოვითხოვ!

როცა მეორედ დამაკავეს, დაკვეთით, აზერბაიჯანის საპატიმროში 242 დღე ვიშიმშილე. მართალ, სწორ, წრფელ გზაზე რომ ვიდექი, ვიცოდი. საკუთარ თავს დავპირდი, რომ მტარვალი და მტაცებელი, დიქტატორი ხელისუფლების წინაშე არ მოვიდრიკებოდი, არ დავმარცხდებოდი და საკუთარი შეუდრეკელობის წარმოჩენით მათ დავთრგუნავდი. კუჭი ცარიელი მქონდა, მაგრამ სული - ნაყროვანი. ვიცოცხლებდი, ღარიბ, უპატრონო, გასაჭირში ჩავარდნილ, უფლებაგათელილ ადამიანებს კვლავაც დავიცავდი, უმოწყალო ჩინოვნიკებისაგან, ხელისუფლებისაგან, დიქტატურის რკინის ხელისაგან მათ დაფარვას შევეცდებოდი. 

ქალბატონი ჟურნალისტისადმი ჩემი რჩევა ეს არის. შეუდრეკელობა და დაუმარცხებლობა. სიკეთე და სიმართლე იმარჯვებს ბოლოს. 

საქართველოს ხალხმა ქვეყანაში დიქტატურის გაბატონება არ უნდა დაუშვას, არ უნდა დაყაბულდეს, თვალი არ უნდა დახუჭოს, არ დაანებოს რომ ხელისუფლებამ მათ თავისუფლება, მომავალი წაართვას. ეს თავად ხალხისთვისაც შეურაცხმყოფელი, დამამცირებელი იქნება. დიქტატურა კიბოს სნეულებას ჰგავს. ორგანიზმს თანდათანობით წამლავს. მთავარი ისაა, მომავალმა თაობებმა მათთვის ასეთი მთავრობის მემკვიდრეობად დატოვების გამო არ გვლანძღოს და არ შეგვაჩვენოს. ამ პრობლემას ჩვენ შთამომავლობას ტვირთად ნუ დავუტოვებთ. 

რას ეტყოდით მზია ამაღლობელს?

- ძვირფასო ჟურნალისტო, ქალბატონო მზია. მოგესალმებით და სრულ მხარდაჭერას გიცხადებთ. ამ მართალ, ღირსეულ და ჭეშმარიტ გზაზე სიარული კვლავაც გააგრძელეთ გამბედავად ისევე, როგორც ამას აქამდე მიზანსწრაფულად და ღირსეულად აკეთებდით. 

გამარჯვება თქვენ და თქვენნაირ დამოუკიდებელ, შეუქცეველ, უდრეკ და სიმართლისმოყვარე მედიის წარმომადგენლებსა და ჟურნალისტებს! 

დიქტატურის ზღურბლზე მდგარ და დიქტატურის საზიზღარ გზაზე მჩოჩავ საქართველოს მთავრობას კი ამ მცდარი გზიდან უკან მობრუნებისკენ, დაწყებული რეპრესიების შეწყვეტისკენ, თუკი ხალხის ერთგულებითა და დემოკრატიით მსახურება არ ძალუძს, მაშინ გადადგომისკენ მოვუწოდებ. მოვითხოვ, ჟურნალისტ ქალბატონი მზია ამაღლობელის დაუყოვნებლივ გათავისუფლებას!

ქალბატონო მზია, როგორც აზერბაიჯანის ლეგენდარული მხედართმთავარი ბაბექი ამბობს: „40 წელი უღელქვეშ ხოხვას, ერთი დღით თავისუფლად ცხოვრება უფრო ღირსეულია, აღმატებულია“. 

რას ურჩევდით მზია ამაღლობელის კოლეგებს, ქართველ ჟურნალისტებს, რომელიც მის გათავისუფლებას ითხოვენ?

- მუდამ ასეთი სოლიდარულობა, ერთმანეთის ჭირში, სირთულეში, ამგვარ გამოცდაში მიუტოვებლობა, ერთურთისთვის, მეგობრებისთვის, კოლეგებისთვის ხელებში მტკიცედ ჩაჭიდება, მათი დაცვა. 

წარმატება, წინსვლა, გამარჯვება მხოლოდ იქაა, სადაც  ერთობა და სოლიდარულობაა. 

ვაშა თქვენ, - შეუდრეკელი, ღირსეული მედიის წარმომადგენლებს!

ძირს დიქტატურა!

საქართველოს დღევანდელმა ხელისუფლებამ კი, თავის იმ საზიზღარი გეგმების მომფიქრებელ და განმახორციელებელ ტვინში ჩაიბეჭდოს და არ დაივიწყოს, რომ ჩადენილი ყოველი დანაშაულებრივი ქმედებების გამო ერთ დღესაც კანონისა და ხალხის წინაშე, სწორედ რუმინეთის დიქტატორ ჩაუშესკუსავით მოუწევს პასუხის გაცემა! 

მოვუწოდებ საქართველოს ხელისუფლებას  შეწყვიტოს პროტესტების მონაწილეთა და მედიის წარმომადგენლების წინააღმდეგ გაჩაღებული ბრძოლა!

დამოუკიდებელი უფლებადამცველი ორგანიზაციებისა და მედიის წარმომადგენლების მშვიდი და მთელი შესაძლებლობებით ფუნქციონირებისთვის პირობები უნდა შეექმნათ!

და შეაჩეროს აზერბაიჯანის დიქტატორის, ილჰამ ალიევის პოლიტიკური დაკვეთების საქართველოში აღსრულებით ამოქმედებული რეპრესიები! 

ძირს დიქტატურა!!!

არა რეპრესიებს!!!

თ ა ვ ი ს უ ფ ლ ე ბ ა  თითოეულ პოლიტიკურ პატიმარს!!!

აფგან სადიგოვი. თბილისის ნომერ მე-18 საპყრობილე.

04 თებერვალი 2025 წელი

შიმშილობის 137-ე დღე. მშრალი შიმშილობის მე-3 დღე. (ხელმოწერა)

 

აფგან სადიგოვის წერილი „მედიაჩეკერისთვის“ აზერბაიჯანული ენიდან თარგმნა ოქტაი ქაზუმოვმა

მარიამ ცარელაშვილი, „საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველი არხის“ ყოფილი ჟურნალისტი, „მედიაჩეკერთან“ ინტერვიუში ტელევიზიაში მუშაობის გამოცდილებასა და ორი სხვადასხვა ხელისუფლების დროს ცენზურის შემთხვევებზე საუბრობს. მარიამი ამჟამად ამერიკაში ცხოვრობს.

მარიამ, როდის და როგორ დაიწყე „საზოგადოებრივ მაუწყებელზე“ მუშაობა?

- პირველი ტელევიზია, სადაც მივედი „რუსთავი 2“ იყო. რუსთავიდან ვარ და ვიდრე ეს ტელეკომპანია ამ ქალაქიდან მაუწყებლობდა, ტელევიზიაში, ბავშვობაში, მამას დავყვებოდი. მაშინდელ „რუსთავი 2“-ში მას გადაცემა ჰქონდა. ამიტომ არც მახსოვს, როდის გადავწყვიტე ჟურნალისტობა.

ეს არხი, ნიკა ტაბატაძისა [დირექტორი] და ეკა ხოფერიას [საინფორმაციო სამსახურის უფროსი] პერიოდში დამწყები ჟურნალისტებისთვის საოცნებო ადგილი იყო. მაშინდელ „კურიერში“ იმაზე მეტს ისწავლიდი, ვიდრე უნივერსიტეტში, ამიტომ გამიმართლა, რომ იქ მოვხვდი. მიუხედავად იმისა, რომ პრაქტიკანტი ვიყავი, სიუჟეტებს „კურიერისა“ და „პოსტ სკრიპტუმისთვის“ მაინც ვამზადებდი. 

იმ პერიოდს დაემთხვა „პირველი არხის“ საზოგადოებრივ მაუწყებლად გარდაქმნაც. თითქოს განსხვავებული ნიშაც დაიკავა. აქცენტი ისეთ თემებზე კეთდებოდა, რომლებიც ყველაზე მეტად მაინტერესებდა. მათ შორის იყო ეთნიკური თუ რელიგიური უმცირესობების პრობლემები. მაშინ პირდაპირ მივედი მაუწყებლის იმ დროინდელ დირექტორთან, თამარ კინწურაშვილთან (რომელთანაც მანამდე ინტერვიუ მქონდა ჩაწერილი) და ვუთხარი, რომ „საზოგადოებრივ მაუწყებელში“ მუშაობა მინდოდა. ასე გავხდი „მოამბის“ ჟურნალისტი. მას შემდეგ ტელევიზია არ შემიცვლია. 2018 წელს ამერიკის შეერთებულ შტატებში წამოსვლის შემდეგაც, რამდენიმე წელი ისევ „საზოგადოებრივი მაუწყებლისთვის“ ვამზადებდი სიუჟეტებს. ბოლოს უკვე, როდესაც საქართველოში პოლიტიკური მდგომარეობა დაიძაბა და გაჩნდა ევროატლანტიკური კურსიდან გადახვევის ნიშნები, ამერიკიდან სიუჟეტები არხს, რა თქმა უნდა, აღარ აინტერესებდა. მახსოვს, ბოლო გადაღება, რომელიც რამდენიმე შტატს მოიცავდა, ბოლო მომენტში გამიუქმეს. 2021 წელს უკვე კონტრაქტის გაუქმება გადაწყვიტეს და შემომთავაზეს, განცხადება თავად დამეწერა. რა თქმა უნდა, დავწერე. საქართველოს დატოვების შემდეგ, თავს ისედაც ტელევიზიიდან წამოსულად მივიჩნევდი და აქ ვცდილობდი დამკვიდრებას.

„საზოგადოებრივ მაუწყებელზე“ მუშაობის გამოცდილება ორი სხვადასხვა ხელისუფლების დროს გაქვთ. რა მსგავსებას და განსხვავებას ხედავთ მათი მხრიდან ტელევიზიაზე გავლენის მოხდენის მცდელობისას?

- ჩემი დაკვირვებით და პირადი გამოცდილებით, [ბიძინა] ივანიშვილის რეჟიმმა „საზოგადოებრივი მაუწყებელი“ ისევე ჩაიგდო ხელში, როგორც წინა ხელისუფლებამ და ორივე შემთხვევაში, ეს თავად ტელევიზიამ დაუშვა. ცენზურა მაინც ჟურნალისტებზე გადის, ამიტომ სწორედ მათზეა დამოკიდებული, რამდენად მისცემენ კონტროლის საშუალებას.

ცხადია, წინა ხელისუფების დროსაც იყო კონტროლი. მიუხედავად იმისა, რომ მე პოლიტიკურ თემებზე არ ვმუშაობდი, ცენზურა მეც შემეხო. ერთ ფაქტს გავიხსენებ. მაშინ საინფორმაციო სამსახურის უფროსი ხათუნა ბერძენიშვილი იყო. მოულოდნელად სააკაშვილის მორიგი ღონისძიება დაიგეგმა, ნიუსრუმში თავისუფალი არავინ იყო და ამიტომ მე გამიშვეს. წავედი, გადავიღე და მოვამზადე მშრალი, ფაქტებზე დამყარებული სიუჟეტი. ტექსტი გადამოწმების დროს გადამიკეთეს, რაც არ მომეწონა. ჩასწორებული ვარიანტი კი წავიღე ხმის ჩასაწერად, მაგრამ მაინც ჩემი ვერსია დავტოვე და ის დავამონტაჟე. ეთერშიც ეს ვერსია გავიდა. ხათუნა ბერძენიშვილმა კაბინეტში დამიბარა. მეგონა, დავისჯებოდი, ან სამსახურს დავკარგავდი, მაგრამ მისი საუბრიდან ისეთი განცდა დამეუფლა, რომ თითქოს, ჩემი ეს პრინციპული გადაწყვეტილება მოეწონა. სამაგიეროდ, მას შემდეგ ჩემთვის მსგავსი სიუჟეტის მომზადება აღარავის დაუვალებია. 

დაკვეთის შემსრულებელი ჟურნალისტების სიმცირეს ეს არხი არასდროს უჩიოდა. მაგალითად, ლიკა ხურციძე. მას პრინციპში, მითითებაც არც სჭირდებოდა, რა გაეკეთებინა. პროდიუსერებს აქეთ აკვირვებდა. მახსოვს, რამდენიმე ჟურნალისტს გვრცხვენოდა კიდეც ეთერში მისი პროპაგანდისტული ტექსტების გამო. მე რომ ამერიკაში წამოვედი, ლიკა ისევ „მოამბეში“ იყო და კომპიუტერის გვერდით ახლა უკვე ბიძინა ივანიშვილის ფოტო ედო. არ ვამეტებ, მართლა ასე იყო, კომპიუტერთან ედო ივანიშვილის ფოტო. 

ასევე იყო ნინო თოლორდავა, „მოამბის“ წამყვანი. სამუშაო კომპიუტერთან პატარა მონიტორი ჰქონდა, რომელზეც სააკაშვილის გამოჩენისთანავე ლამის ეკრანს კოცნიდა. უკვე ბოლო მომენტში კი განცხადებები გააკეთა, ხათუნა ბერძენიშვილის მხრიდან ჩემზე ზეწოლა იყოო და „ოცნების“ ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ თავდაცვის სამინისტროშიც კი დააწყებინეს მუშაობა. შემდეგ ისევ ტელევიზიაში, ოღონდ ამჯერად „იმედზე“ დაბრუნდა. ეს ერთეული შემთხვევა არ არის. სამწუხაროდ, საკმაოდ ბევრი ჟურნალისტი გადანაწილდა სამინისტროებში, ძირითადად პრესსამსახურებში. ახლა არა თუ დისკომფორტი არ აქვთ, იმ უსამართლობაზე რაც ქვეყანაში ხდება და რაზეც ერთ დროს სიუჟეტებსაც კი აკეთებდნენ, არამედ ისევ ოლიგარქის ამ ძალადობრივი რეჟიმის სამსახურში რჩებიან, რომელიც მათ ყოფილ კოლეგებსა და მეგობრებს პირდაპირი ჩართვის დროს სასიკვდილოდ იმეტებს. 

რა და როგორ შეიცვალა „ქართული ოცნების“ ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ?

- 2012 წელს, როდესაც ხელისუფლება შეიცვალა, „საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ დირექტორად მალე გიორგი ბარათაშვილი დაინიშნა, გარკვეული პერიოდი ნამდვილად იყო თავისუფლება, არავინ ერეოდა, კრიტიკულ სიუჟეტებსაც ვამზადებდით… მაგრამ, როდესაც ვასილ მაღლაფერიძე მოვიდა, ივანიშვილმა საკუთარი ტელეკომპანია - GDS დახურა და იქიდან ჩვენთან „დესანტი გადმოსხა“, ყველაფერი რადიკალურად შეიცვალა. მახსოვს, მანამდე გიორგი გვიმრაძე სულ გვეუბნებოდა, რომ საკმარისი ფული არ იყო, ჯერ ხელფასებს ვერ მოგვიმატებდნენ და ამ საუბრების ფონზე GDS-ის მთელი კოლექტივი გადმოიყვანეს, რომელთაც, როგორც ვიცოდით, ორმაგი ხელფასი დაუნიშნეს. 

GDS-დან გადმოსული ჯგუფი მენეჯმენტშიც გადანაწილდა. შეიქმნა ე.წ. „სუპერდესკი“, რომელშიც იყვნენ ია ანთაძე, ეკა შონია და სხვები. ძალიან მოკლე ხანში ჩვენი საინფორმაციო გამოშვება მთავრობის პრესცენტრად იქცა. სიუჟეტებში პრეს-რელიზები პირდაპირ გადმოჰქონდათ. ყველაფერი ის, რის გამოც ჩემთვის „საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ იდეა ძალიან მნიშვნელოვანი იყო, თითქოს უცებ გაქრა. მე მაინც ვახერხებდი და კრიტიკული სიუჟეტებიც მქონდა, თუმცა მთავრობის საპიარო სიუჟეტების შემდეგ უშვებდნენ და ისედაც დაბალი რეიტინგის პირობებში, ცხადია, აღარავინ ნახავდა. მაყურებლის ნდობას ისევ კარგავდა არხი. 

როგორი იყო ია ანთაძის როლი ამ პროცესებში?

- რაც დღეს „პირველ არხზე“ ხდება, ამაში ია ანთაძეს უზარმაზარი წვლილი აქვს შეტანილი. ჩარევის მცდელობა პირადად მასაც ჰქონია. მაგალითად, ერთხელ სტრასბურგის სასამართლოს სტატისტიკაზე გავაკეთე სიუჟეტი, სადაც მთელი დინამიკა ჩანდა, 1999 წლიდან, როცა ქვეყანა ევროკონვენციას მიუერთდა, დღემდე როგორ აგებდა სახელმწიფო დავებს საკუთარ მოქალაქეებთან. რეპორტაჟის ბოლოს ვამბობდი, რომ ვერც „ქართული ოცნების“ ხელისუფლების პირობებში იპოვეს დაზარალებულებმა სამართალი. ეს სიუჟეტი „სუპერდესკზე“ რომ შევიტანე, ია ანთაძემ მისაყვედურა, სიუჟეტში რატომ არ ჩანს, ბიძინა ივანიშვილმა რამდენი რამე გააკეთა და შეცვალა ციხეებში პატიმრებისთვისო. ნინო თარგმაძე იყო მაშინ „მოამბის“ პროდიუსერი, რომელიც გვერდში დამიდგა და კრიტიკული სიუჟეტი მაინც გავიტანე. ნინოს სიჩუმე დღეს ძალიან მიკვირს, რადგან მან ზუსტად იცის, რას აკეთებს და რატომ. 

კიდევ ერთ შემთხვევას გავიხსენებ. თუ არ მეშლება, 2013 წელს, „ქართული ოცნების“ ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ, შინაგან საქმეთა სამინისტრომ გამოაცხადა, რომ უარს ამბობდა იმ ძვირადღირებულ მანქანებზე, რომლებიც „ნაციონალური მოძრაობის“ მიერ იყო შეძენილი. ამ სამინისტროს საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახურის უფროსი მაშინ ნინო გიორგობიანი იყო. ამ თემაზე გამიშვეს, რომელიც უფრო საპიარო ამბავს კი ჰგავდა, მაგრამ მუშაობისას აღმოვაჩინე, რომ სამინისტრო ძველ მანქანებზე უარს მხოლოდ იმიტომ ამბობდა, რომ ახლებს ყიდულობდა. ასევე გავარკვიე, რომ სამართალდამცავი უწყება კანონსაც კი არღვევდა, არ გასცემდა საჯარო ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ რა თანხა იხარჯებოდა ამ ახალი ჯიპებისთვის ბიუჯეტიდან. საჯარო ინფორმაცია ოფიციალურად გამოთხოვილი ერთ-ერთ არასამთავრობო ორგანიზაციას ჰქონდა და უარის მიღების გამო სამინისტროს სასამართლოში უჩიოდა კიდეც. მოკლედ, ჩემს სიუჟეტში ეს ყველაფერი ჩანდა. მაშინ პროდიუსერი მაკა გაფრინდაშვილი იყო, რომელიც დღეს „რუსთავი 2”-ზე მუშაობს. შინაგან საქმეთა სამინისტროს პასუხი მჭირდებოდა, ამიტომ კომენტარის შესათანხმებლად პროდიუსერს დავარეკინე. სამთავრობო პრესსამსახურებთან სულ პრობლემა მქონდა, მათ შორის [მიხეილ] სააკაშვილის პერიოდშიც. გამიკვირდა კიდეც, რომ ნინო გიორგობიანმა პირადად გადმომირეკა. მითხრა, რომ სამინისტრო კომენტარს არ გააკეთებდა, მაგრამ მომცა მითითებება, რა უნდა მეთქვა მათ ნაცვლად ჩემს სიუჟეტში, მათ შორის ამ არასამთავრობო ორგანიზაციის წინააღმდეგ. რა თქმა უნდა, უარი ვუთხარი.  ბოლოს ასეთი ფრაზა მითხრა, რაც დღემდე არ მავიწყდება: „რა იყო, არ გაგიკეთებია“. ალბათ, საკუთარი ჟურნალისტური საქმიანობის დროს თავად ასე „აკეთებდა“, (ის შსს-მდე წლები სხვადასხვა არხზე ჟურნალისტად მუშაობდა) ალბათ, დაურეკავდნენ სამინისტროდან და ეს ჩაასწორებდა. არ ვიცი. რა თქმა უნდა, მის მითითებას არ დავემორჩილე. სიუჟეტში ყველაფერი დოკუმენტურად იყო ასახული და მაყურებელმაც სიმართლე გაიგო. 

ასევე საინტერესოა ის ფაქტიც, რომ ნინო გიორგობიანი შემდეგ წლებში დააწინაურეს კიდეც და მთავრობის ადმინისტრაციის სტრატეგიული კომუნიკაციების დეპარტამენტის უფროსი გახდა. ამიტომ, ჩემს მაგალითზე შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ, უფრო გაზრდილი ძალაუფლებით როგორ ჩაერეოდა ის ჟურნალისტების საქმიანობაში. სხვათაშორის, ალბათ, გახსოვთ კვლევებიც ამ სტრატკომის გარშემო, რომელიც რუსული სტილის პროპაგანდისტული მანქანის ნაწილი აღმოჩნდა, რუსული ნარატივით, რომლის გვერდები „მეტამაც“ კი წაშალა საკუთარი პლატფორმიდან.

ჯიპების შესყიდვაზე გაკეთებული სიუჟეტის შემდეგ, უკვე ვიცოდი, რომ მე შსს-ს აღარავინ გამაკარებდა და როგორც წინა ხელისუფლების დროს, ისევე დაიწყო ჩემი პოლიტიკური თემებიდან ჩამოშორება. ბოლოს უკვე ხელფასს მიხდიდნენ და არაფერს მაკეთებინებდნენ. მხოლოდ უცხო ქვეყნების პრეზიდენტებისა თუ დელეგაციების ვიზიტების გაშუქება და მათთან ინტერვიუების ჩაწერა მებარა. 

საბოლოოდ, რა გახდა თქვენი „საზოგადოებრივი მაუწყებლიდან“ და ქვეყნიდან წასვლის მიზეზი?

- იმედგაცრუება. „პირველი არხი“ თითქოს ქვეყნის პატარა მოდელია. არხზე არ აღმოჩნდა ერთი ადამიანიც კი, ვინც იქ არსებულ მდგომარეობას ჩემთან ერთად ხმამაღლა გააპროტესტებდა. მეც არ ვიყავი „ცნობილი სახე“, რომ მარტოს მეხმაურა და ამას შედეგი მოეტანა.  

ის, რის გამოც მე „საზოგადოებრივ მაუწყებელში“ მივედი და რასაც „საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ იდეა გულისხმობს, უმცირესობების უფლებების დაცვა და მათი პრობლემების გაშუქება, ბოლო წლებში უკვე სანატრელი გახდა. ამ თემებზე სამუშაოდ მივედი და საბოლოოდ, რასისტებით და ჰომოფობებით სავსე ტელევიზია დავტოვე. 

ამის მაგალითად მოვიყვან ინტერვიუს ერთ-ერთ საერთაშორისო დამკვირვებელთან. ცხადია, ისიც სადღაც ბოლოში ჩაიკარგა. კარგი ინტერვიუ იყო და გული მწყდებოდა, რომ ბევრი ვერ მოისმენდა. ამიტომ „საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ ვებგვერდის რედაქტორთან, ირინა დეკანოიძესთან მივედი და მისი განთავსება შევთავაზე. როდესაც გაიგო, ვისთან იყო ინტერვიუ და რა საკითხებზე,  სიტყვა-სიტყვით ასე მიპასუხა: „წავიდეს, ერთი მაგის პიდ...სტი დედაც“. 

კიდევ იყო ერთი მსგავსი სიტუაცია. თუ გახსოვთ, ფერადკანიან ბიჭს რომ სცემეს ფეხბურთის მოედანზე. მაშინ, თათბირზე ეკა შონიამ, საინფორმაციო სამსახურის უფროსმა თქვა, სიმართლე გითხრათ, არც მე მინდა ჩემმა შვილმა „ზანგთან“ ერთად ითამაშოსო. ასეთ რასისტებთან და ქსენოფობებთან ვმუშაობდი. 

2017-2018 წლებში ძალიან მარტო აღმოვჩნდი. კი, მყავდა მეგობრები, ვისთანაც საერთო ღირებულებები მაკავშირებდა, მაგრამ მიუხედავად ამისა, არავინ აღმოჩნდა ისეთი, ვინც „სუპერდესკზე“ ჩემთან ერთად შემოვიდოდა და იმაზე დამეთანხმებოდა, რასაც მარტო ვაპროტესტებდი. დამემოწმებიან ჩემი ყოფილი კოლეგები, რომ მაშინ სამსახურში სულ გაბრაზებული და აღშფოთებული დავდიოდი და არ ვერიდებოდი ხმამაღლა იმაზე საუბარს, თუ რას დაემსგავსა „მოამბე“. ეს ერთ დღეს საინფორმაციო სამსახურის უფროსს, ია ანთაძეს და ყველას, ვინც უფროსების ოთახში იყო, პირდაპირ ვუთხარი, „მოამბეს“ უყურებთ-მეთქი?! მათი პასუხი იყო: „რა სიუჟეტებზე ამბობ, აბა, ლინკები ჩაგვიგდეო“. ეს ფრაზაც არ მავიწყდება. წარმოუდგენელი იყო იმ გარემოში მუშაობა. დღესაც ბევრია, ვინც ჯერ ისევ არ ლაპარაკობს და პირიქით, ვნახეთ, რაც მოხდა შსს-ს გაურკვეველი დანაყოფის მიერ ნაცემი და სიკვდილს გადარჩენილი გურამ როგავას „პირველ არხზე“ ჩართვის შემდეგ. მხოლოდ ერთი ადამიანის, ვასილ ივანოვ-ჩიქოვანის გარდა „მოამბის“ მთელი გუნდი ირწმუნებოდა, მათ შორის იგივე ლიკა ხურციძე, რომ ეს ტელევიზია თურმე ობიექტურია, რომ არანაირი ჩარევა არ არსებობს და მათ ტექსტებს არავინ უსწორებს. ამ ადამიანებს, რომლებსაც კოლეგებსაც ვეღარ დავუძახებ, არ სჭირდებათ კარნახი. მათი თვითცენზურის დამსახურებაა ისიც, რომ დღეს „საზოგადოებრივ მაუწყებელზე“ ხალხის ხმა მხოლოდ იმ შემთხვევაში ისმის, თუ ისინი აქციით და პროტესტით მოითხოვენ და დაიკავებენ სტუდიას. 

აქედან მინდა გავამხნევო „პირველი არხის“ ის ღირსეული თანამშრომლები, რომლებმაც უკვე გადადგეს ნაბიჯი და ცდილობენ, გვერდში დაუდგნენ რეჟიმის პატიმრებს, მათ შორის ჟურნალისტ მზია ამაღლობელს, იმ ხალხს, ვისთანაც მთელი ერი ვალში  ვართ, სადაც არ უნდა ვცხოვრობდეთ. 

სამწუხაროდ, კონფორმისტები „პირველ არხზე“ ისევ უმრავლესობაში არიან. ახლახანს ვკითხულობდი ტიმოთი სნაიდერის წიგნს - „ტირანია: მე-20 საუკუნის ოცი გაკვეთილი“. პირველივე თავში ის სწორედ თვითცენზურაზე წერს: 

„ავტორიტარულ რეჟიმს ძალაუფლებას ძირითადად ლანგრით მიართმევენ ის ინდივიდები, რომლებიც წინასწარ ფიქრობენ, რა შეიძლება სურდეს რეპრესიულ მთავრობას - ისე რომ მათგან ამას არავინ ითხოვს - სთავაზობენ საკუთარ თავს. ეს ადამიანები რეჟიმს ასწავლიან, თუ რა შეუძლია მას და როგორ უნდა გააძლიეროს კონტროლი“. 

ვფიქრობ, ეს სიტყვები ზუსტად ერგება ქართულ რეალობაში მყოფ რეჟიმის მსახურებს. ია ანთაძის, ლიკა ხურციძის, გიორგი გვიმრაძისნაირმა ადამიანებმა ბიძინა ივანიშვილს ძალაუფლება თავად მიართვეს, რასაც, ალბათ, თვითონაც ვერ წარმოიდგენდა, როდესაც ხელისუფლებაში მოვიდა.

როგორი ირონიაა, რომ ამერიკელი ისტორიკოსი, თითქმის ყველა თავში, ტირანიაზე საუბრისას ძირითადად ფაშისტურ და საბჭოთა მაგალითებს იშველიებს და ამერიკელებს დიქტატურის არსსა და მისი აცილების გზებს მათი მეშვეობით ასწავლის. საქართველოში კი, სადაც საბჭოთა ტირანიის შედეგები თითქმის ყველა ოჯახზე აისახა, რანაირად შეიძლება არაფერი გვესწავლა და ასეთ შეცდომებს ისევ ვუშვებდეთ?!