ბავშვთა საკითხები
კატეგორია: გრაფიკა
როგორ გავაშუქოთ ბავშვთა საკითხებთან დაკავშირებული თემები ისე, რომ ბავშვის ინტერესი იყოს უპირატესი

გაეცანით ვიზუალიზაციებს, რომელიც მომზადებულია საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიისა და World Vision საქართველოს თანამშრომლობით.

დააკლიკეთ ქარდებს 
კატეგორია: ეთიკა
10 თებერვალს მედიისთვის ცნობილი გახდა, რომ 6 წლის ორ გოგოზე სექსუალური ძალადობის ბრალდებით 33 წლის პირი დააკავეს და 8 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯეს. 11 თებერვალს “რუსთავი 2-მა” დღის მთავარ საინფორმაციო გამოშვებაში ამბავს 5 წუთიანი სიუჟეტი მიუძღვნა. მიუხედავად იმისა, რომ ავტორი გაცნობიერებულად ცდილობდა დაეფარა მსხვერპლების ვინაობა და დანაშაულის ჩადენის ადგილი, ბრალდებულის პირდაპირი იდენტიფიცირებითა და სიუჟეტში გამოყენებული კადრებით, მსხვერპლი ბავშვების ირიბი იდენტიფიცირება მაინც მოხდა.

ამბის გაშუქებისას ჟურნალისტმა ორჯერ დაასახელა მსჯავრდებულის სახელი და გვარი და იქვე აღნიშნა, რომ ერთ-ერთი მსხვერპლი მისი დისშვილია, მეორე ბავშვი კი მისი თანაკლასელი. დამნაშავის ვინაობის გასაჯაროებასთან ერთად, სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი არასრულწლოვნების იდენტიფიცირება სხვა გარემოებემაც მოახდინა.

მიუხედავად იმისა, რომ სიუჟეტში გამოყენებული კადრების ნაწილი დაბლარული იყო და ჟურნალისტმა არაერთხელ აღნიშნა, რომ განზრახ ფარავდა ადგილმდებარეობას, დაუბლარავი კადრებიდან მაინც ადვილად იდენტიფიცირებადი იყო მუნიციპალიტეტი.

“რაც შეეხება თავად სოფელს, სადაც ინციდენტი მოხდა, ჩვენ შეგნებულად არ ვასახელებთ ადგილმდებარეობას”, “კურიერი შეგნებულად არ ასახელებს მუნიციპალიტეტს, სადაც შემთხვევა მოხდა” - ამბობს ჟურნალისტი, თუმცა, თავისივე სიტყვების პარალელურად, მაყურებელს ღიად აჩვენებს მეზობლების სახეებს, ასევე, დამნაშავის სახლის და ქუჩის კადრებს. დაუფარავად ჩანს მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციულ ცენტრში (საქართველოს ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ ტურისტულ ქალაქში) გადაღებული კადრები და რაიონული სასამართლოს შენობა, სადაც გარკვევით იკითხება ადგილმდებარეობა. ასევე, თავდაპირველად კადრებში დაუფარავად ჩანს ორი რესპონდენტი - ოჯახის ახლობლები, რომლებიც მოგვიანებით, ინტერვიუს დროს დაბლარულია.

ქარტიის მიერ შემუშავებული ბავშვთა საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელო გვეუბნება, რომ ბავშვის ვინაობის დაფარვა აუცილებელია, როდესაც იგი რაიმე ფორმით არის დაკავშირებული სექსუალურ ძალადობასთან. სახელმძღვანელოში აღნიშნულია, რომ “ბავშვის სახის დაფარვა არ არის საკმარისი მისი სრულად არაიდენტიფიცირებისთვის, ხშირად მისი ამოცნობა შესაძლებელია გარემოს აღწერით, ან სხვა რესპონდენტების იდენტიფიცირებით”.

გარდა ეთიკური გაიდლაინებისა, ბავშვთა ფსიქოლოგებიც აცხადებენ, რომ დაუშვებელია სექსუალურ ძალდობასთან კავშირში მყოფი არასრუწლოვნის იდენტიფიცირება ნებისმიერი ფორმით და მედიას მსგავსი თემის გაშუქების დროს განსაკუთრებული სიფრთხილისა და პასუხისმგებლობს გამოჩენა მართებს.

"არაფრით შეიძლება, როდესაც ძალადობის მსხვერპლ ბავშვზეა საუბარი, ვინმეს, სადმე, რამე გაეპაროს. არ შეიძლება ამის გაკეთება, ამას არანაირი გამართლება არ აქვს”, - ამბობს ფსიქოლოგი მაია ცირამუა “მედიაჩეკერთან” საუბრისას.
კატეგორია: ეთიკა
“ძალიან კარგად ვიცით, ჩვენს საზოგადოებაში რას ნიშნავს მსხვერპლობა და როგორ შეიძლება ეს მსხვერპლს უკან მოუბრუნდეს, მითუმეტეს, როდესაც ხარ ბავშვი და თან მსხვერპლი. მხოლოდ დამააზიანებელი კი არა, კატასტროფაა, არ შეიძლება ამის გაკეთება”, - ამბობს ფსიქოლოგი მაია ცირამუა ტელეკომპანია “მთავარის” ეთერით 12 ნოემბერს გასული სიუჟეტის განხილვისას. მასალა შიდა ქართლის ერთ-ერთ სოფელში ოთხი წლის წინ 12 წლის ბავშვზე მეზობლის მხრიდან სექსუალურ ძალადობას ეხებოდა.

მიუხედავად სავარაუდო მსხვერპლის დაფარვის მცდელობისა, სიუჟეტში მისი პირიდაპირი და ირიბი იდენტიფიცირება მაინც მოხდა. კერძოდ, სამ შემთხვევაში, სიუჟეტში ისეთი კადრები აჩვენეს, სადაც არასრულწლოვნის სახე ნაწილობრივ ჩანდა და მარტივს ხდიდა მის ამოცნობას. არ იყო შეცვლილი მისი ხმა და ესეც ძალიან ამარტივებდა მისი იდენტიფიცირების შესაძლებლობას, მითუმეტეს, ამ თემში მცხოვრები ადამიანებისთვის. აჩვენეს არასრულწლოვნის სახლი, ოთახები, შიდა პერიპემტრი, ყოველგარი დაფარვის გარეშე, მოცემული იყო მისი მეზობლების კომენტარებიც. ასევე, კადრებში მართალია, სიბნელეში, თუმცა მაინც კარგად ჩანდა სავარაუდო მოძალადის დედაც. სიუჟეტში სავარაუდო მსხვერპლის დედის კომენტარიც მოვისმინეთ, რომლის სახეც დაფარული იყო, თუმცა მისი ხმის ტემბრით მის ახლობლებს არც აღნიშნული ქალის ამოცნობა გაუჭირდებოდათ.

მაია ცირამუა სექსუალურ ძალდობასთან კავშირში მყოფი არასრუწლოვნის პერსონალური ინფორმაციის დაცვის მნიშვნელობის “ანბანურ ჭეშმარიტებაზე” საუბრობს და ამბობს, რომ დაუშვებელია მედიის მიერ ნებისმიერი სახის ინფორმაციის “გაპარვა”, რომელიც ეხება არასრუწლოვანზე ძალადობას, ან საზიანოდ მოქმედებს მასზე.

მისივე თქმით, ემოციური ფაქტორებისა და მთელი რიგი მიზეზების გათვალისწინებით, არასრულწლოვანი უფრო მაღალი რისკის ქვეშ არის, ვიდრე ნებისმიერ სხვა პირი, ამიტომ, მასთან დაკავშირებულ ინფორმაციას ყველა ადამიანი პატივს უნდა სცემდეს. მედიას კი, მსგავსი თემის გაშუქების დროს განსაკუთრებული სიფრთხილისა და პასუხისმგებლობს გამოჩენა მართებს. “ძალიან კარგად ვიცით, ჩვენს საზოგადოებაში რას ნიშნავს მსხვერპლობა და როგორ შეიძლება ეს მსხვერპლს უკან მოუბრუნდეს, მითუმეტეს, როდესაც ხარ ბავშვი და თან მსხვერპლი. მხოლოდ დამააზიანებელი კი არა, კატასტროფაა, არ შეიძლება ამის გაკეთება”, - ამბობს იგი “მედიაჩეკერთან” საუბრისას.

არასრულწლოვნის ვინაობის დაფარვის აუცილებლობაზე ვკითხულობთ ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის ბავშვთა საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელო წესებშიც.

“ბავშვის სახის დაფარვა არა რის საკმარისი მისი სრულად არაიდენტიფიცირებისთცის, ხშირად მისი ამოცნობა შესაძლებელია გარემოს აღწერით ან სხვა რესპონდენტების იდენტიფიცირებით”, - ვკითხულობთ დოკუმენტში.

მაია ცირამია მსგავის ინფორმციის საინფორმაციო ველსა და ინტერნეტში არსებობის სამომავლო საფრთხეებზეც საუბრობს და ხაზგასმით აღნიშნავს: “ეს არის ბომბი, ინტერნეტში განთავსებული ინფორმაცია შეიძლება იყოს მუდმივი და მარადიული. მიუტევებელი შეცდომაა, მსგავსი [აქცენტებით გაშუქება], რადგან [მომავალში] ეს ამ ადამიანის ბიოგრაფიაზე, მის პირად ემოციურ მდგომარეობაზე შეიძლება აისახოს ძალიან მძიმედ“ხომ არ შეიძლება ქირურგმა ოპერაცია ჩაატაროს ხელთათმანების გარეშე? ასევე არაფრით შეიძლება, როდესაც ძალადობის მსხვერპლ ბავშვზეა საუბარი, ვინმეს, სადმე, რამე გაეპაროს. არ შეიძლება ამის გაკეთება, ამას არანაირი გამართლება არ აქვს”, - განმარტავს იგი.
კატეგორია: ეთიკა
თუკი გუგლის საძიებო სისტემაში ჩაწერთ სიტყვათშეთანხმებას - “ბავშვის დაჭრა”, იხილავთ სხვადასხვა მედიასაშუალების მიერ გავრცელებული მასალების ბმულებს, რომელიც 27 აგვისტოს თბილისში მომხდარ შემთხვევას ასახავს. ყველაზე პოპულარული მასალების სათაურები ასე გამოიყურება:

  • მძიმე კადრები, რომლებშიც დეტალურად ჩანს პეკინზე სამი წლის ბავშვის დაჭრის შემთხვევა
  • კადრები, რომელიც იმ მომენტშია გადაღებული, როდესაც გამვლელმა ქალმა 3 წლის ბავშვი სახის არეში დაჭრა, ისმის ბავშვების განწირულ ხმა [გაფრთხილება: ვიდეო შეიცავს ემოციურად მძიმე კადრებს]
  • შეიძლება უცხოელი იყო, რომელსაც თავის შვილს არ აძლევენ და ბავშვებს რომ ხედავს, ჭკუიდან იშლება - როგორ აღწერს მოქალაქე ქალს, რომელმაც პეკინზე ბავშვი დაჭრა და მიიმალა
  • იძებნება! - ქალი, რომელმაც პეკინზე დანით 3 წლის ბავშვი დაჭრა
მასალებს თან ახლავს ქუჩის სათვალთვალო კამერების მიერ გადაღებული ვიდეომასალები, რომლებიც აღწერს, თუ როგორ უახლოვდება ქალი ქუჩაში გადაადგილების დროს დედ-მამას ორ მცირეწლოვან შვილთან ერთად; მივარდება ერთ-ერთ ბავშვს, აყენებს სახის არეში ჭრილობას, ცდილობს მეორე ბავშვის დაზიანებასაც; ისმის ბავშვების შემზარავი ტირილი; დაბნეული მშობლები ცდილობენ ბავშვების დახმარებას; ამ დროს მოძალადე ტოვებს შემთხვევის ადგილს და ახერხებს მიმალვას.

ამის შემდეგ მედიასაშუალებები, ასევე, ცალკეული მომხმარებლები სოციალურ ქსელებში ავრცელებენ სავარაუდო მოძალადე ქალის ფოტოანაბეჭდებს ამ ვიდეომასალებიდან და აცხადებენ ძებნას მასზე. საბოლოოდ, 28 აგვისტოს სამართალდამცავებმა ქალი დააკავეს, თუმცა მოქალაქეები არ წყვეტენ მომხდარის განხილვას: ქალს “შეშლილად” აცხადებენ და ითხოვენ მის “ცოცხლად გატყავებას”, შეურაცხყოფენ ბავშვის მამას და ამ ამბის შემსწრე ყველა ადამიანს, რომლებმაც ვერ შეძლეს ადგილზე მოძალადის დაკავება.

“წამების მსხვერპლთა ფსიქოსოციალური და სამედიცინო რეაბილიტაცის ცენტრის წარმომადგენელი, ფსიქოლოგი მაია ცირამუა მიიჩნევს, რომ მედიამ არ უნდა შეუწყოს ხელი ისეთ გაშუქებას, რომელიც კიდევ უფრო მეტად გააძლიერებს სტიგმას ფსიქიკური ჯანმრთელობის მქონე ადამიანების მიმართ.

alt“განსაკუთრებით მაღალი პასუხისმგებლობაა მედიაზე იმიტომ, რომ ჩვენ ხომ ვიცით, რომ წინსწრებად, სანამ არ არის ჩატარებული ფსიქიატრიული ექსპერტიზა, ზოგადად, მოტივები არ არის დადგენილი, არ უნდა შეუწყოს ხელი იმას, რომ საზოგადოებამ ერთმნიშვნელოვნად ამ ადამიანზე გამოიტანოს თავისი განაჩენი, თავისი დასკვნები. ჩვენ ვხედავთ რამხელა აჟიოტაჟია ამ საკითხან დაკავშირებით, ლამის საზოგადოება ითხოვს ლინჩის წესით მის გასამართლებას და ამასთანავე ძალიან ცუდი აქცენტები კეთდება ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე ადამიანებზე, რომლებიც განიხილებიან, როგორც მოძალადეები. ანუ ყველა ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე ადამიანი არის მოძალადე - დაახლოებით, აი, ასეთი აზრის განმტკიცებას შეუწყო ხელი მედიის დამოკიდებულებამ და გაშუქების სტრაგეგიამ, რომელსაც ჩვენ ვხედავთ ამ ამბის მოხდენიდან დღემდე”, - აცხადებს მაია ცირამუა “მედაიჩეკერთან” საუბარში.

უფლებადამცველი ანა არგანაშვილი “ფეისბუკში” გამოეხმაურა ამ საკითხს და აღნიშნა, რომ არარაციონალურია ფსიქიკური ჯანმრთელობის შესაძლო პრობლემაზე პანიკური რეაქცია:

“იმ შემთხვევაშიც, თუ ამ ქალს [ბავშვის დაჭრაში ბრალდებულს] არ აღმოაჩნდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემა, ჩვენი პანიკური რეაქციით გავაუარესებთ ქვეყანაში მდგომარეობას... თავი დავანებოთ იმას, რომ სტატისტიკურად ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე ადამიანები გაცილებით მეტად ხდებიან დანაშაულის მსხვერპლი, ვიდრე ჩამდენი,” - წერს ანა არგანაშვილი.

მაია ცირამუას თქმით, მედია უნდა იყოს მოწოდებული იმისკენ, რომ აქცენტი გადაიტანოს ძალადობაზე, ძალადობრივი ქცევის პრევენციაზე, რომელიც სახელმწიფოს პრეროგატივაა.

“მედიის აქცენტი ეს უფრო უნდა იყოს და კიდევ ვფიქრობ, რომ მედიას ასევე შეუძლია ხელი შეუწყოს პირიქით, აი, ამ აღშფოთების, ბრაზის განეიტრალებას, რასაც ვხედავთ და ეს უკავშირდება იმ ადამიანებს, რომლებიც შეესწრნენ შემთხვევას. ჩვენ ვკითხულობთ უამრავ სტატუსს, კომენტარს სოციალურ ქსელებში, სადაც საუბარია იმაზე, რომ აი, მამა როგორ არ დაეხმარა საკუთარ შვილს, რომ ის არის მშიშარა, ასევე, იქ შემსწრე საზოგადოებაზე. მედიას შეუძლია უბრალოდ ამოიღოს მეცნიერულად დადასტურებული ინფორმაცია იმასთან დაკავშირებით, რომ აი, ასეთ, ადამიანის სიცოცხლისთვის საშიშ, მოულოდნელად თავს დამტყდარ სიტუაციებში გაშეშება არის ერთ-ერთი ბუნებრივი რეაქცია,“ - ამბობს მაია ცირამუა.

ნათია კუპრაშვილი, “ჟურნალისტიკის რესურსცენტრის” წარმომადგენელი ფიქრობს, რომ ამბის ტირაჟირებითა და ფსიქიკური პრობლემების მქონე პირთა სტიგმატიზებით სოციალური ქსელების მომხმარებლებმა გაასწრეს მედიასაშუალებებს.

alt“მედია, ასე ვთქვათ, აყვა “ტრენდს”. მშობლების ბულინგით დაწყებული, თვითმხილველთა შეურაცხყოფით, ლინჩის წესისა და სასტიკი წამების მოთხოვნით დამთავრებული კომენტარები არ დაკლებია ქართულენოვან სივრცეს. დამნაშავის მოძებნის მიზნით კადრების გავრცელებას ჰქონდა საფუძველი, არსებობდა საზოგადოებრივი ინტერესი, მაგრამ ეს ვერ ვრცელდება ვერც დასახიჩრებული ბავშვის კადრების და ვერც დანაშაულის ხმების გავრცელებაზე. დღეს ამ კადრებს დაკარგული აქვთ საზოგადოებრივი ინტერესიც, რადგან დამნაშავე დაკავებულია,”- აცხადებს ნათია კუპრაშვილი “მედიაჩეკერთან” საუბარში.

იგი ფიქრობს, რომ დაზარალებულ ოჯახს აქვს დავიწყების უფლება.

“ეს ევროსასამართოს მიერ არარერთგზის აღიარებული უფლებაა და იმედი ვიქონიოთ, რომ ამ უფლების რეალიზებისთვის დაზარალებულებს სასამართლოს პროცესი არ დაჭირდებათ. მიხარია, რომ რამდენიმე მედიასაშუალება უკვე გამოეხმაურა, მაგალითად, ტვ 25-მა საკუთარი თვითრეგულირების ფარგლებში აიღო შესაბამისი კონტენტი,” - აცხადებს ნათია კუპრაშვილი.

altნინო ჯაფიაშვილი, რადიო “თავისუფლების” ქართულენოვანი სამსახურის მმართველი რედაქტორი გვიზიარებს, თუ რა საკითხებზე იმსჯელეს რედაქციის შიგნით, ვიდრე 27 აგვისტოს თბილისში მომხდარი ამ შემხთხვევის შესახებ ვიდეომასალას გამოაქვეყნებდნენ. მისი თქმით, მსჯელობის საგანი იყო ძალადობის შემცველი კადრების გამოყენება; მსჯელობის საგანი იყო ბავშვის იდენტიფიცირების საკითხი და ასევე, ის, ხომ არ მიადგებოდა ბავშვს რაიმე სახის ზიანი, თუნდაც მისი ვინაობის დაფარვის შემთხვევაში, ამასთან - კარდები არ იყო უშუალოდ რადიო თავისუფლების მიერ გადაღებული.

“ძალიან ცალსახა იყო ჩვენთვის ის, რომ თავდამხსმელი ქალის იდენტიფიცირებაც არ მოგვეხდინა, მითუმეტეს სოციალურ მედიაში შექმნილი ფონის და კონტექსტის გამო”, - უთხრა ნინო ჯაფიაშვილმა “მედიაჩეკერს”.

მისივე თქმით, მას შემდეგ, რაც პოლიციამ დააკავა თავდამსხმელი, რადიო თავისუფლებამ გამოქვეყნა 1 წუთიანი ვიდეო, რადგან რედაქციამ მიიჩნია, რომ ვიდეოფორმატით ამ ამბის მოყოლა იყო მნიშვნელოვანი და ეფექტური გზა საზოგადოების სწორი ინფორმირებისთვის.

“მთავარი ამოცანა იყო ის, რომ: 1. ბავშვის იდენტიფიცირება არ მოხდარიყო; 2 აუცილებლად წინასწარ გაგვეფრთხილებინა აუდიტორია, რომ ეს მასალა შეიცავს ძალადობის ამსახველ კადრებს და 3. ჩვენთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო, რომ მასალა არ გაგვეშვა სარედაქციო დამუშავების გარეშე, ანუ უკონტექსტოდ. ამოცანა იყო აუდიტორიისთვის კონტექსტი სწორად მიგვეწოდებინა. სენსაცია არ შეგვექმნა”, - ამბობს ნინო ჯაფიაშვილი.

მისივე თქმით, სარედაქციო გადაწყვეტილების მიღებას, თუ როგორ უნდა გაეშუქებინათ ეს საკითხი, წინ უძღოდა რედაქტორების განხილვა, ასევე, კონსულტაციები საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის წარმომადგენლებთან.

იმის მიუხედავად, რომ მოგვიანებით რამდენიმე მედიასაშუალებამ წაშალა საკუთარი გვერდიდან სათვალთავლო ვიდეოკამერით მოპოვებული ვიდეომასალა და თავდამსხმელის ფოტოსქრინებიც, ისინი ვირუსულადაა გავრცელებულ სოციალურ ქსელებში და სხვა სახის ვებგვერდებზე.
კატეგორია: ეთიკა

“ ჟურნალისტმა უნდა მოძებნოს ყველა გზა, რათა დაიცვას მთავარი პრინციპი  - „არ ავნო“. ეს არ არის ქველმოქმედება, ამან შესაძლოა კიდევ უფრო დიდი ზიანი მოიტანოს”, - გვეუბნება ფსიქოლოგი მაია ცირამუა სიღარიბის ზღვარს მიღმა მცხოვრები ბავშვების შესახებ მომზადებულ ისეთ მასალებზე, რომლებშიც ამ ბავშვების იდენტიფიცირება ხდება და ისინი ქველმოქმედების ობიექტებად არიან წარმოჩენილი.

ასეთი მასალები ონლაინ მედიის ნაწილსა და სხვადასხვა საიტებსა და ჯგუფებში, პერიოდულად, ვირუსულად ვრცელდება. ხშირ შემთხვევებში ინფორმაცია ზედაპირული და ცალხმრივია, არასრულწლოვნები ყვებიან როგორ ენატრებათ საჭმელი, ტკბილეული, ტირიან… გვაჩვენებენ მათ განცდებს, სახეებს ახლო კადრებით.

მაგალითად, ბოლო რამდენიმე დღეა, ონლაინ მედიის ნაწილსა და სხვადასხვა საიტზე, აქტიურად ვრცელდება მასალა იმერეთის ერთ-ერთ სოფელში მცხოვრებ არასრულწლოვან გოგოზე, რომელმაც საკვების ფულის საშოვნელად თმა გაყიდა.

ამბავი პირველად ფეისბუკში საქველმოქმედო მიზნით შექმნილ ერთ-ერთ გვერდზე გამოქვეყნდა. ვიდეომასალაში, სევდიანი მელოდიის ფონზე, 7 წლის გოგო ყვება, როგორ ენატრება ისეთი გემრიელი საჭმელი, როგორის სუნიც მეზობლების სახლიდან გამოდის და როგორ ჩააბარა თმა სილამაზის სალონში. მასალაში არასრუწლოვანი სრულად არის იდენტიფიცირებული - ახლო კადრებით ჩანს ვიდეოში, დასახელებულია მისი ვინაობა და საცხოვრებელი ადგილი.


«მედიის მთავარი ამოცანა უნდა იყოს არა ის, რომ დახმარების მუხტი გააღვიძოს ადამიანებში, არამედ მედიის ამოცანაა, რომ გააშუქოს პრობლემები და რაც შეიძლება მეტი "აკაკუნოს" იმ იმ ინსტიტუციების კარზე, რომელთა პირდაპირი ვალდებულებაა, რომ დაეხმაროს სოციალური პრობლემების მქონე ოჯახებს» - მაია ცირამუა, ბავშვთა ფსიქოლოგი



ამბავი მძიმე სოციალურ პირობებში მცხოვრები ოჯახის შესახებ, უცვლელად გამოაქვეყნდა „პალიტრავიდეოს“, რადიო „ფორტუნას“, „რეზონანსის“, „ალიას“, „ნიუპოსტის“, „პრაიმტაიმის“, "სააგენრო პირველის" და სხვა ონლაინ გამოცემების გვერდებზე, მომზადდა სიუჟეტი "მაესტროზე". ფოტო ან/და ვიდეო კადრებით, ბავშვის სახელის და გვარის, ოჯახის მისამართის დასახელებით, თითოეულ მასალაში არასრულწლოვნები პირდაპირ იყვნენ იდენტიფიცირებული.

არცერთ გამოცემას არ უცდია ეს ამბავი გამოეყენიბინა ბავშვთა სიღარიბეზე, რაც გაეროს ბავშვთა ფონდის მიერ ჩატარებული „მოსახლეობის კეთილდღეობის კვლევის“ ბოლო ანგარიშის მიხედვით, საკმაოდ სერიოზული პრობლემაა საქართველოში (ბავშვების 22,1% საარსებო მინიმუმის, 6.8% კი უკიდურესი სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ ცხოვრობს), როგორც სისტემურ პრობლემაზე სამსჯელოდ, დაკავშირებოდა პასუხისმგებელ სახელმწიფო უწყებებს, ესაუბრა ბავშვთა სიღარიბის მიზეზებზე, შედეგებსა და გამოსავალზე.

ბავშვთა სიღარიბე მედიის დღის წესრიგში მუდამ რომ უნდა იყოს, ამაზე არავინ დაობს. თუმცა, საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის ბავშვთა საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელოს მიხედვით, მედიას უნდა ახსოვდეს, რომ მსგავს თემებზე მუშაობისას უპირატესი ბავშვის ინტერესია, მასალები ისე უნდა მომზადდეს, რომ ხელი არ შეეწყოს არასრულწლოვნების სტიგმატიზებას და მათი უფლებების დარღვევას.

altბავშვთა ფსიქოლოგი მაია ცირამუა ფიქრობს, რომ სოციალურად მძიმე მდგომარეობაში მყოფი ბავშვების იდენტიფიცირება ძალიან სახიფათოა:

„სარისკოა, იმიტომ, რომ, რაც არ უნდა სამწუხარო იყოს, სოციალური პრობლემების მქონე ბავშვები ძალიან ხშირად ხდებიან ჩაგვრის ობიექტები თანატოლების მხრიდან და არა მხოლოდ თანატოლების - მე მინახავს შემთხვევები, როდესაც მასწავლებელი საჯაროდ შეურაცხყოფას აყენებს ბავშვს. მსგავსი ტიპის გაშუქებით, ეს რისკები იზრდება და, შესაძლოა, ისინი ჩაგვრის ობიექტები გახდნენ. როდესაც ბავშვი ხდება მოწყალების ობიექტი, ჩვენ არ ვიცით ეს ყველაფერი სამომავლოდ როგორ აისახება მის მიმართ დამოკიდებულებაზე, როგორ ჩაიწერება ეს მის ბიოგრაფიაში და ა.შ.“

მისივე თქმით, კონკრეტული შემთხვეევბის გაშუქებისას, მედიის მთავარი აქცენტი სწორედ სისტემური პრობლემის ჩვენება უნდა იყოს: „მედიის მთავარი ამოცანა უნდა იყოს არა ის, რომ დახმარების მუხტი გააღვიძოს ადამიანებში, არამედ მედიის ამოცანაა, რომ გააშუქოს პრობლემები და რაც შეიძლება მეტი „აკაკუნოს“ იმ იმ ინსტიტუციების კარზე, რომელთა პირდაპირი ვალდებულებაა, რომ დაეხმაროს სოციალური პრობლემების მქონე ოჯახებს.“

ისე როგორც 7 წლის გოგოს შესახებ მასალაში, სხვა ამგვარ შემთხვევებშიც, ხშირად ჩანან არასრუწლოვნების მშობლები, რაც გვაძლევს იმის გარაუდის საფუძველს, რომ არსებობს მშობლის თანხმობა ბავშვების გადაღებაზე. თუმცა, ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია უთითებს, რომ მშობლის თანხმობა არ ათავისუფლებს ჟურნალისტს პასუხისმგებლობისგან, თავად გადაწყვიტოს რამდენად სწორი იქნება ამა თუ იმ საკითხზე ბავშვის კომენტარის ჩაწერა, ან ფოტოს გამოქვეყნება.

„მან თავად უნდა შეაფასოს ის ნეგატიური შედეგები, რაც შეიძლება ბავშვის იდენტიფიცირებას მოჰყვეს. ზოგჯერ მშობლები ნაკლები ინფორმაციის, განათლების თუ უბრალოდ მძიმე ემოციური მდგომარეობის გამო, ვერ იაზრებენ, რა საფრთხეების მომტანია მასალაში ბავშვის იდენტიფიცირება“, - ვკითხულობთ ქარტიის სახელმძღვანელო წესებში.


«ჟურნალისტი ვალდებულია, დაიცვას ბავშვის უფლებები; პროფესიული საქმიანობისას უპირატესი მნიშვნელობა მიანიჭოს ბავშვის ინტერესებს, არ მოამზადოს და არ გამოაქვეყნოს ბავშვების შესახებ ისეთი სტატიები ან რეპორტაჟები, რომლებიც საზიანო იქნება მათთვის», - საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია , მე-8 პრინციპი



მაია ცირამუა კი აღნიშნავს, რომ მაშინაც კი, როდესაც მშობლის თანხმობა არსებობს, ბავშვის ინტერესი უნდა იყოს ამოსავალი პრინციპი ყველასთვის და მედიამ ყველა გზა უნდა მოძებნოს, რომ დაიცვას ბავშვთა უფლებები.

„შესაძლოა, მშობელს ყველა რესურსი ამოწურული აქვს და მისთვის ფიზიკური გადარჩენაა მნიშვნელოვანი, შესაძლოა მან ვერ გაიაზროს ის რისკები, რასთანაც ბავშვის იდენტიფიცირება არის დაკავშირებული. ზოგჯერ, მშობელი ბავშვის ინტერესის დამცველი არ არის. მე მგონია, რომ ჟურნალისტს არა მხოლოდ პროფესიული, არამედ სამოქალაქო პასუხისმგებლობაც აკისრია. - ჟურნალისტმა უნდა მოძებნოს ყველა გზა, რათა დაიცვას მთავარი პრინციპი - „არ ავნო“. ეს არ არის ქველმოქმედება, ამან შესაძლოა კიდევ უფრო დიდი ზიანი მოიტანოს”, - ამბობს მაია ცირამუა.



„უპირველესად ბავშვის უფლებების დაცვას ხაზგასმით უთითებს ქარტიის მე-8 პრინციპიც:

„ჟურნალისტი ვალდებულია, დაიცვას ბავშვის უფლებები; პროფესიული საქმიანობისას უპირატესი მნიშვნელობა მიანიჭოს ბავშვის ინტერესებს, არ მოამზადოს და არ გამოაქვეყნოს ბავშვების შესახებ ისეთი სტატიები ან რეპორტაჟები, რომლებიც საზიანო იქნება მათთვის.

ქარტიის პრაქტიკაში არსებობს საქმეები, სადაც სწორედ ბავშვთა სიღარიბის ზემოთმოთხრობილი პრობლემური გაშუქების გამო, მე-8 პრინციპის დარღვევა დადგინდა.

მაგალითად, 2018 წელს გამოქვეყნებულ ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში, რომელიც ტელეკომპანია “ობიექტივში” გასულ მასალას ეხება, საბჭო უთითებს, რომ მასალაში,რომელიც 7 და 6 წლის არასრულწლოვნებს შეეხებოდა, ჟურნალისტს სავარაუდოდ ჰქონდა მიზანი შემდგომში დახმარების იმედით შეჭირვებული არასრულწლოვანების მიმართ გამოეწვია საზოგადოების თანაგრძნობა, თუმცა საკითხს არ მიუდგა განსაკუთრებული სიფრთხილით.

“ჟურნალისტს ეკისრება პოზიტიური ვალდებულება შეაფასოს თუ რა ზეგავლენა შეიძლება მოახდინოს ამ სიუჟეტმა ბავშვებზე. ასაკის გამო ბავშვი ვერ აფასებს და ვერ იღებს გააზრებულ გადაწყვეტილებას თუ რამდენად შეესაბამება მის ინტერესებს, რომ საზოგადოების ფართო ფენამ ნახოს მისი გაჭირვება, ემოციები და ა.შ. ჟურნალისტმა უნდა შეაფასოს, სიუჟეტი ხომ არ გამოიწვევს მის სტიგმატიზებას, დაცინვას მძიმე სოციალურ პირობებში ცხოვრების და მიტოვების გამო. საბჭო მიიჩნევს, რომ ბავშვის ამ კონტექსტში წარმოჩენა არ ემსახურებოდა მის საუკეთესო ინტერესს”, - ვკითხულობთ ქარტიის საბჭოს გადაწყვეტილებაში.

 

რედ.: სტატიის მთავარ ფოტოდ გამოყენებულია Unicef-ის ფოტო 

კატეგორია: ეთიკა
29 ივლისს „პრაიმტაიმის“, საინფორმაციო სააგენტო „პირველის“(pia.ge) და ტელეკომპანია „დია“-ს გვერდზე გამოქვეყნდა სტატია სიღარიბეში მცხოვრებ ოჯახზე. მასალაში აქცენტი გაკეთებულია ხუთ არასრულწლოვანზე, რომლებსაც უკუდურეს გაჭირვებაში უწევთ ცხოვრება. სტატიაში არასრულწლოვნების სრულად იდენტიფიცირება ხდება - გასაჯაროებულია ბავშვების და მათი მშობლების სახელი და გვარი, საცხოვრებელი ადგილი და, ასევე, სტატიას თან ერთვის მათი ფოტოები. არასრულწლოვნების პრობლემების ფართო კონტექსტში მსჯელობის ნაცვლად, ბავშვები სიბრალულის ობიექტებად არიან წარმოჩენილი და მათი სტიგმატიზება ხდება.

მასალაში აღწერილია ოჯახის საცხოვრებელი სახლი, სადაც არასრულწლოვნებს უმძიემს პირობებში უწევთ ცხოვრება. ასევე, ერთ-ერთი მშობლის კომენტარიდან ვიგებთ, რომ აღნიშნულ ბინაში ცხოვრება სახიფათოც არის, რადგან გაზქურა დაზიანებულია და ბუნებრივი აირი ჟონავს. მშობლის თქმით, ბავშვები, ტანსაცმლის არქონის გამო, სკოლაშიც არ დადიან.

მასალაში არ არის მსჯელობა იმის შესახებ, რა არის საჭირო იმისთვის, რომ ბავშვებმა უსაფრთხო, ნორმალურ გარემოში იცხოვრონ და დაცული იყოს მათი უფლებები. სტატიიდან ვერ ვიგებთ, აქვს თუ არა ოჯახს სოციალურად დაუცველის სტატუსი, იღებს თუ არა შემწეობას ან რაიმე სახის დახმარებას. ასევე, ვერ ვიგებთ, იცის თუ არა სოციალურმა სამსახურმა ან ადგილობრივმა თვითმმართველობამ ამ ოჯახის შესახებ, რა სერვისებს სთავაზობს მათ სახელმწიფო და ა.შ. მიუხედავად მრავალი პრობლემისა, მასალაში არ ჩანს ჟურნალისტის მცდელობა, დაკავშირებოდა საჭირო უწყებებს.

მსგავსი საკითხების ზედაპირული გაშუქება, აარასრულწლოვნების საქველმოქმედო ობიექტებად წარმოჩენა და არასაჭირო იდენტიფიცირება, მათ სტიგმატიზებას უწყობს ხელს. ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის „ბავშვთა საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელოში“ ვკითხულობთ, რომ ჟურნალისტური მასალების მომზადებისას უპირატესი მნიშვნელობა ბავშვის ინტერესებს უნდა მიენიჭოს და ჟურნალისტმა არ უნდა მოამზადოს ისეთი მასალა, რომელიც საზიანო იქნება მისთვის. სახელმძღვანელო წესებში ასევე აღნიშნულია, რომ ბავშვი ქველმოქმედების ან მოწყალების მიმღებ ობიექტად არ უნდა იყოს წარმოჩენილი.
კატეგორია: ეთიკა

26 ივნისს მედიაში გავრცელდა ინფორმაცია, რომ სვანეთში 12 წლის მოზარდმა ცეცხლსასროლი იარაღით მამა, შემთხვევით, სასიკვდილოდ დაჭრა. გამოცემების ნაწილმა, ამბის გაშუქებისას დაასახელა გარდაცვლილის სახელი და გვარი, ასაკი, ფოტო და სხვა დეტალები, რითაც არასრულწლოვნის ირიბი იდენტიფიცირება მოხდა. ეთიკური ჟურნალისტიკის მიხედვით, დაუშვებელია კრიმინალურ ისტორიებში მონაწილე არასრულწლოვნის როგორც პირდაპირი, ისე ირიბი იდენტიფიცირება.

გამოცემებმა „ინტერპრესნიუსი“, „კვირის პალიტრა“, „დრონი.ჯი“, „პალიტრა ვიდეო“, „ნიუპოსტი“, „ინტერმედია“, „პრაიმტაიმი“, „ალია“, „რეზონანსი“ და გვერდებმა itv.ge, ambebi.ge, geoinformer.tk, vog.ge, news.coa.ge, timenews.ge მომხდარის გაშუქებისას, გაავრცელეს არასრულწლოვნის მიერ შემთხვევით მოკლული მამის ფოტო, დაასახელეს მისი სახელი, გვარი და სხვა არასაჭირო დეტალები, რამაც არასრულწლოვნის ირიბი იდენტიფიცირება გამოიწვია.

ჟურნალისტური ეთიკის მიერ მომზადებულ კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელოში ხაზგასმით აღნიშნულია, რომ დაუშვებელია კრიმინალურ ისტორიებში მონაწილე, დაზარალებული, ბრალდებული და მსჯავრდებული ან/და თვითმხილველი არასრულწლოვნების იდენტიფიცირება. ბავშვთა საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელოში კი ნათქვამია, რომ ბავშვის დაფარვა უპირობოდ აუცილებელია, როდესაც იგი არის ბრალდებული/მსჯავრდებული ან თუნდაც მოწმე. გარდა ამისა, სახელმძღვანელო მიუთითებს მედიებს, რომ გაითვალისწინონ „ბავშვის სახის დაფარვა არ არის საკმარისი მისი სრულად არაიდენტიფიცირებისთვის, ხშირად მისი ამოცნობა შესაძლებელია გარემოს აღწერით, ან სხვა რესპონდენტების იდენტიფიცირებით“.

 

აქვე, იხილეთ:   

5 რეკომენდაცია მედიას მკვლელობაში ბრალდებული არასრულწლოვნის საკითხის გაშუქებისთვის [Video]

კატეგორია: ეთიკა

ბოლო რამდენიმე დღის განმავლობაში, 4-დან 7 ივნისის ჩათვლით პერიოდში, საქართველოში სუიციდის ოთხი შემთხვევა მოხდა. ოთხიდან ერთი გარდაცვლილი არასრულწლოვანი იყო. ოთხივე შემთხვევა მედიის დღის წესრიგში მოხვდა, თუმცა, მედიასაშუალებების ნაწილმა მომხდარი ეთიკური სტანდარტების დარღვევით გააშუქა - გამოაქვეყნეს გარდაცვლილის ფოტოები, აღწერეს სუიციდის მეთოდი, გაასაჯაროვეს არასაჭირო დეტალები გარდაცვლილთა პირადი ცხოვრებიდან, ისაუბრეს სუიციდის სავარაუდო მიზეზებზე და ახალ ამბებად აქციეს გარდაცვლილთა ახლობლების მიერ სოციალურ ქსელში გამოქვეყნებული ემოციური პოსტები. გარდა ამისა, ოთხი ფაქტის გაშუქებიდან სამ შემთხვევაში სუიციდის რომანტიზებას ჰქონდა ადგილი, რაც განსაკუთრებით სახიფათოა.

ეს არ არის პირველი შემთხვევა, როდესაც სუიციდიაპრობლემურად შუქდება. არაერთი სტატია იძებნება “მედიაჩეკერის” არქივშიც. ყველა ამ მასალაში საუბარია, რომ თვითმკვლელობის შემთხვევების გაშუქებისას მედიას განსაკუთრებული სიფრთხილე მართებს, რისკები განსაკუთრებულად დიდია, თუ საქმე არასრულწლოვანს ეხება.

ამ რისკებზე საუბრობს “მედიაჩეკერთან” ფსიქოლოგი მაია ცირამუაც. მისი თქმით, განსაკუთრებულ რისკ ჯგუფს მოზარდები წარმოადგენენ, რადგან ისინი ასმაგად უფრო იმპულსურები არიან, ვიდრე ნებისმიერი სხვა ადამიანი: „ახლა უამრავი თინეიჯერი არის შეძრული იმ ამბებით, რაც ხდება. თანამედროვე სამყაროში ისედაც ძალიან სერიოზული გამოწვევის წინაშე არიან მოზარდები. ჩვენს ქვეყანაში კი, სადაც ზოგადად არ არის ხალისიანი ცხოვრება, არაფერს არ სთავაზობს მოზარდს სახელმწიფო, რომ მან ბედნიერად იცხოვროს - უფრო მეტად იზრდება რისკები. თინეიჯერები პირდაპირ ახდენენ კოპირებას თავიანთ ცხოვრებაში იმ სულისკვეთების, იმ მეთოდის, იმ მიზნის, რაც იკვეთება სუიციდის არსებულ სიტუაციებში. ნაცვლად იმისა, რომ ვილაპარაკოთ პრევენციაზე, ჩვენ ვავრცელებთ და ვატრიალებთ სარისკო და სახიფათო ინფორმაციას.“

მაია ცირამუა რამდენიმე დეტალზე ამახვილებს ყურადღებას, რაც მისი თქმით, განსაკუთრებით პრობლემურია სუიციდის შემთხვევების გაშუქებისას. მათ შორის, მომხდარის დეტალების აღწერა და სუიციდის რომანტიზება.

“დეტალების აღწერა არის ცეცხლზე ნავთის დასხმა. კატეგორიულად არ შეიძლება საუბარი თვითმკვლელობის ფორმაზე, მიზეზებზე, მითუმეტეს მაშინ, როდესაც მიზეზით შესაძლოა მოხდეს ფაქტის რომანტიზება. დაუშვებელია, ილაპარაკო სუიციდის საშუალებებზე, რადგან ის ადამიანი, რომელიც მოწყვლადია ამ თვალსაზრისით და შეიძლება ამაში პოულობდეს რაღაც „გზას“, შესაძლოა, შენ მას უკარნახო რა და როგორ გააკეთოს”, - ამბობს იგი და ამატებს, რომ ე.წ. რომანტიკული თვითმკვლელობა გაცილებით უფრო სარისკოა და უფრო ფრთხილად უნდა გაშუქდეს: “არც ვიცი, საერთოდ უნდა გაშუქდეს თუ არა მიზეზის მითითებით. მე დავაკვირდი, რომ ბოლო დღეებში გამოიკვეთა შემთხვევები, სადაც ფიგურირებს შეყვარებულის გამო თვითმკვლელობა. ეს უკვე ძალიან სახიფათო სიგნალია”.

⇒ ამავე თემაზე: რა უნდა ვიცოდეთ სუიციდის გაშუქებისას


სუიციდის დეტალების აღწერა, პრობლემის გადაჭრის საშუალებად წარმოჩენა და ა ერთ მარტივ მიზეზამდე დაყვანა რომ დაუშვებელია, ამის შესახებ საუბარია სუიციდის გაშუქების სახელმძღვანელო წესებშიც.

  • “არ დაიყვანოთ სუიციდი მხოლოდ ერთ მარტივ მიზეზამდე, მაგალითად, პირად ურთიერთობებში არსებული პრობლემები, ფინანსური მდგომარეობა, ნარკოტიკები და აშ. განსაკუთრებით საშიშია სუიციდის მიზეზად ჯანმრთელობის მდგომარეობის (მაგალითად, ფსიქიკური პრობლემები) დასახელება. ამგვარი გაშუქება ფარულ მესიჯს ატარებს, რომ ამ მდგომარეობაში მყოფი ადამიანისთვის გამოსავალი სუიციდია”, - ვკითხულობთ სახელმძღვანელოში.

უკანასკნელ დღეებში მომხდარი სუიციდის შემთხვევების გაშუქება მხოლოდ ზემოთჩამოთვლილი პრობლემებით არ დასრულებულა. გარკვეულმა გამოცემებმა მკითხველის ყურადღების მიქცევა გარდაცვლილების ახლობლების ემოციური განცხადებების გავრცელებითაც სცადეს.

„ნახეთ, რას წერს ტრაგიკულად გარდაცვლილის მამა“, „წაიკითხეთ დაღუპული გოგონას მამის პირველი კომენტარი“ - ამ და მსგავსი სათაურებით ონლაინ გამოცემების ნაწილმა სუიციდით გარდაცვლილის მშობლების ფეისბუკის პირად გვერდზე გამოქვეყნებული სტატუსები გამოაქვეყნა. მაია ცირამუას თქმით, მსგავსი შინაარსის ტექსტების გავრცელება განსაკუთრებით სარისკო და სახიფათოა.

„როდესაც მშობელი ემოციურ სტატუსს წერს თავის შვილთან დაკავშირებით, მას პატიებას სთხოვს, სიტყვა „მაპატიეს“ იყენებს და მისი ეს სტატუსი ელვისებური სისწრაფით ვრცელდება, ჩათვალეთ, რომ ეს ზრდის რისკს იმისას, რომ ვინც გაბრაზებულია მშობელზე, მან იპოვოს რაღაც „გზა“, - ამბობს ფსიქოლოგი.

მისივე თქმით, სუიციდი იმდენად მძიმე თემაა, რომ ზემოთჩამოთვლილი რეკომენდაციები არამხოლოდ ჟურნალისტებმა უნდა გაითვალისწინონ, არამედ მოქალაქეებმაც: “ჩვენ უნდა გვეყოს სამოქალაქო პასუხისმგებლობა, ადამიანობა, სიყვარული ბავშვების მიმართ, რომ ეს არ გავავრცელოთ”.

ისევე როგორც ბოლო დღეებში მომხდარ შემთხვევებში, სხვა დროსაც, ხშირად, მედიასაშუალებების ნაწილი მომხდარს ზედაპირულად აშუქებს. იფარგლება მხოლოდ მომხდარი ფაქტით და არ იწყებს მსჯელობას, რა არის აუცილებელი პრევენციისთვის, არ ცდილობს ადამიანების დახმარებას და არ აწვდის მათ ინფორმაციას მსგავს შემთხვევებში საჭირო სერვისების შესახებ.

სუიციდის გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში ნათქვამია, რომ სუიციდის ფაქტის გაშუქებამდე, სასურველია მედია დაფიქრდეს, რატომ აშუქებს ამ კონკრეტულ შემთხვევას, რა არის მისი მიზანი.
კატეგორია: რესურსები

გასულ წელს 7 წლის ამერიკელი ბიჭი სახელად რაიანი მსოფლიოში ყველაზე მაღალშემოსავლიან იუთუბერად დასახელდა. მან 12 თვის განმავლობაში თავის Youtube არხზე (Ryan ToysReview) სხვადასხვა სათამაშოს განხილვით $22 მილიონი აშშ დოლარი გამოიმუშავა და ამ მაჩვენებლით ტოპ 10 იუთუბერს შორის ერთადერთი ბავშვი აღმოჩნდა.

სოციალურ მედიაში ბავშვების მონაწილეობით უამრავი კონტენტი ვრცელდება. ბევრი ბავშვისთვის კი ეს სფერო ერთგვარ სამსახურადაც იქცა. ამასთან, გაჩნდა კითხვები, რამდენადაა ინფლუენსერი ბავშვების უფლებები დაცული სოციალურ მედიაში და ხომ არ ირღვევა ბავშვთა შრომის კანონი? - ამ კითხვებზე პასუხის გაცემა The Guardian-ის ჟურნალისტმა ჯულია ქერი ვონგმა სცადა.

ისინი ხსნიან ახალი სათამაშოების ყუთებს, თამაშობენ, იღებენ "პრანკ" ვიდეოებს, ამზადებენ ტყლარწებს, მღერიან, ცეკვავენ და იმახსოვრებენ ფრაზას: "გამოიწერეთ ჩემი არხი!"

ბავშვები YouTube-ისა და Instagram-ის იმ ვარსკვლავებს შორის არიან, რომლებიც მილიონობით დოლარს გამოიმუშავებენ.

თუკი წლების წინ ტელევიზიაში ტყუპი და: მერი-ქეითი და ეშლი ოლსენები იყვნენ პოპულარულები, ახლა სოციალურ მედიაში პოპულარულები იდენტური ტყუპი დები: ალექსის და ევა მაკლუერები არიან. ყველასთვის ცნობილი მაკოლეი კალკინი კი 7 წლის რაიანმა ჩაანაცვლა.

ფაქტობრივად, დღესდღეობით ინფლუენსერ ბავშვებს ჰოლივუდის სტუდიაში ფეხის დადგმის გარეშე შეუძლიათ წარმატების მიღწევა და ქონების დაგროვება. თუმცა, მათზე ოფიციალურად არ ვრცელდება კალიფორნიის კინო ინდუსტრიის ცენტრში არსებული შრომითი კანონები, რომლებიც სპეციალურად მსახიობი ბავშვებისთვის არის განკუთვნილი.

alt

სამართლებრივი მექანიზმები, რომლებიც თავის დროზე მშობლების ან/და დამსაქმებლის მხრიდან ბავშვი მსახიობების შრომითი ექსპლუატაციისგან თავდასაცავად შემუშავდა, YouTube-ისა და Instagram-ის ცნობილ ბავშვებზე არ ვრცელდება, მიუხედავად იმისა, რომ ორივე კომპანია კალიფორნიაში მდებარეობს.

დღესდღეობით ჰოლივუდში რამდენიმე ყოფილი მსახიობი ბავშვი და ექსპერტი ხმამაღლა საუბრობს არსებულ მდგომარეობაზე იმ იმედით, რომ სოციალური მედია პლატფორმები თავიანთ პრაქტიკას შეცვლიან ან პროცესში კანონმდებლები და მარეგულირებლები ჩაერთვებიან.

"არ მაინტერესებს თუ ეს უბრალოდ კამერის წინ საჩუქრების გახსნაა. ეს მუშაობაა და აღარაა თამაში, თუ ამისგან ფულს აკეთებ", - ამბობს შილა ჯეიმს კუელი, რომელიც ბავშვობაში მსახიობი იყო, ხოლო ბავშვთა შრომასთან დაკავშირებით 1999 წელს მიღებული კანონის ერთ-ერთი თანაავტორია. კუელი ფიქრობს, რომ საჭიროა კანონები ჩასწორდეს, რათა ტექნოლოგიურ განვითარებას დაეწიოს.

არის თუ არა ბავშვის ინფლუენსერობა (ე.წ kidfluencing-ი) მუშაობა?
 

ტყუპი დის: ალექსის და ევას მშობლებმა, ეიმი მაკლუერმა და მისმა ქმარმა გასულ წელს სამსახურები მიატოვეს იმისთვის, რომ თავიანთი შვილების კარიერა წარემართათ. შედეგად კი იუთუბერი შვილები სხვადასხვა პროექტში ჩართეს, მათ შორის Facebook-ის ჭკვიანი კამერის - Portal-ის რეკლამაში, რომელიც თავიანთ Instagram გვერდზე გამოაქვეყნეს.

ინფლუენსერი ბავშვების ზოგიერთი მშობელი აღნიშნავს, რომ მათი შვილები კონტენტის შექმნის პროცესში ერთობიან ან ვერც კი ხვდებიან რას აკეთებენ. 2017 წელს უშუალოდ Instagram-ის ანგარიშზე პატარა ზოი მიოშის ფოტო გამოქვეყნდა, რომლის აღწერაშიც ზოის დედა სხვა მშობლებს რჩევას აძლევდა იმის, შესახებ თუ როგორ გადაუღო ფოტოები თავის 5 წლის გოგონას. "ძირითად შემთხვევებში ზოი ფოტოს გადაღებისას პირდაპირ მე არ მიყურებს, ამის დამალვაში კი მზის სათვალეები მეხმარება", - წერდა მშობელი. 

 
alt

 

Instagram-ზე ცნობილი სამი ბიჭის დედამ ბი ფიშერმა კი Wired-თან ინტერვიუში განაცხადა - “არის დღეები, როდესაც ბავშვები არ არიან ფოტოს ან ვიდეოს გადაღების ხასიათზე და არცაა აუცილებელი ყოველთვის ამის ხასიათზე იყვნენ, თუ, რა თქმა უნდა, ამ საქმეში ფულს არ გვიხდიან. ასეთ შემთხვევაში ისინი მზად უნდა იყვნენ გადაღებისთვის. ჩვენ ყოველთვის გვაქვს კანფეტები (ბავშვებისთვის) ასეთ დღეებში". ეს ამბები არაფერია 47 წლის არიზონელი ქალის ისტორიასთან შედარებით. მიშელ ჰობსონს მიმდინარე წლის მარტში ბრალი დასდეს 7 აყვანილი ბავშვიდან 5-ის მიმართ ძალადობაში, რაც 6-დან 15 წლამდე ასაკის ბავშვების ცემას, დასჯასა და შიმშილს მოიცავდა.

“თითოეულმა ბავშვმა ახსენა, რომ დედამისის YouTube არხზე სახელწოდებით Fantastic Adventures-ზე (700,800-ზე მეტი გამომწერი და 242 მილიონზე მეტი ნახვა) განთავსებულ ვიდეოებში მონაწილეობდნენ. თუ ბავშვები თავიანთ სათქმელ ფრაზებს არ დაიმახსოვრებდნენ ან მითითებებს არ შეასრულებდნენ, ისჯებოდნენ. მოზარდებმა ისიც თქვეს, რომ სწორედ ამ მიზეზით გამოიყვანა ისინი დედამისმა სკოლიდან, რათა ვიდეოები გადაეღოთ", - აღნიშნულია პოლიციის დოკუმენტებში.

Arizona Republic-ის ინფორმაციით, ჰობსონმა თავისი YouTube არხიდან 2018 წელს თითქმის $300,000 აშშ დოლარი გამოიმუშავა. მიშელ ჰობსონის დაკავებაზე YouTube-ის თავდაპირველი პასუხი მისი არხის დემონეტიზაცია (რეკლამების შეწყვეტა ვიდეოებზე) იყო. კომპანიამ მოგვიანებით არხი გააუქმა.

კიდევ ერთი საინტერესო შემთხვევა იყო საპირველაპრილო ხუმრობა, რომელიც იუთუბერებმა ქოულ და სავანა ლებრანტებმა თავიანთ ქალიშვილს, 6 წლის ევერლი როუზს მოუწყვეს.

აპრილის თვეში წყვილმა გამოაქვეყნა ვიდეო, რომელის პირველივე წამებში ჩანდა, თუ როგორ ტიროდა გოგონა. ბავშვის ცრემლების მიზეზს მშობლების "პრანკი" წარმოადგენდა, მათ შვილს დააჯერეს, რომ თავიანთი ძაღლის გაჩუქებას აპირებდნენ. მას შემდეგ, რაც ამ ვიდეომ საზოგადოების კრიტიკა გამოიწვია, იუთუბერებმა საპასუხო ვიდეო გამოაქვეყნეს, საპირველაპრილო ხუმრობას შეცდომა უწოდეს და ვიდეო არხიდან წაშალეს. “ვიცით, რომ ეს YouTube-ზე არ უნდა დაგვედო, მაგრამ ჩვენ ჩვენს მთელ ცხოვრებას ვიღებთ", - ამბობოდა სავანა ლებრანტი.


ამ შემთხვევის შემდეგ ევერლი არაერთ ვლოგსა და Instagram-ის პოსტში გამოჩნდა. ის მუდმივად ჩანს მისი მშობლების YouTube-ის არხზე (8.8 მილიონი გამომწერი), საკუთარ არხზე (2.2 მილიონი გამომწერი) და “საუკეთესო მეგობრების“ არხზე (1.5 მილიონი გამომწერი).

მას Instagram-ის პირადი გვერდიც აქვს 4.4 მილიონი მიმდევრით. ევერლი ხშირად ჩანს დედამისის Instagram გვერდზე (5.1 მილიონი მიმდევარი) გამოქვეყნებულ დასპონსორებულ პოსტებზე. ლებრანტებს არასდროს გაუციათ პასუხი კითხვაზე, უხდიან თუ არა ევერლის თავიანთი YouTube არხიდან მოგების წილს ან აქვთ თუ არა ბავშვისთვის გახსნილი შემნახველი ანგარიში.

ყოფილი მსახიობი ბავშვებისთვის 1991 წელს შექმნილი საადვოკატო ჯგუფის დამფუძნებლის პოლ პეტერსონის აზრით, კალიფორნიაში არსებული კანონმდებლობა, რომელიც ბავშვი შემსრულებლების დაცვას ითვალისწინებს ამავე შტატში მცხოვრებ ევერლიზე, არიზონაში ჰობსონის შვილებზე და ნიუ-ჯერსიში მცხოვრებ მაკლუერებზეც უნდა ვრცელდებოდეს.

“YouTube-ის შტაბ-ბინა სან ბრუნოშია, რომლის ტერიტორიაზეც კალიფორნიის კანონმდებლობა ვრცელდება. თუ მცირეწლოვნების ამ პლატფორმაზე გამოჩენასა და მათთვის თანხის გადახდას აპირებთ, მაშინ მათზე კალიფორნიის კანონმდებლობა აუცილებლად უნდა გავრცელდეს. ამიტომ ვცვლით კანონს”,- აცხადებს პეტერსონი.


"ბავშვის მიერ გამომუშავებული თითოეული დოლარი მის მშობელს ეკუთვნის"


სანამ პეტერსონი კანონის შეცვლას დაიწყებდა, ისიც მსახიობი ბავშვი იყო, რომელიც "მიკი მაუსის კლუბის" Mouseketeers-ის სერიებში მონაწილებდა, 12-დან 20 წლამდე კი "დონა რიდის შოუში"თამაშობდა. 1966 წელს, როცა შოუ დასრულდა, მსახიობს პრობლემები დაეწყო.

“როცა ცნობადობა გაქრა, პრობლემები დამეწყო. ასე იყვნენ სხვა ბავშვებიც: მშობლებისა და დედმამიშვილებისგან გაუცხოება, ცნობადობის გაქრობასთან ერთად იდენტობის დაკარგვა. თუკი ცნობადობის გამო ცუდი გავლენებისგან თავისუფალი განათლების უფლებაზე უარი თქვი, რისკის ქვეშ ხარ და ეს უცნობი არაა ადამიანებისთვის", - ამბობს პოლ პეტერსონი.

პეტერსონი და მისი გუნდი კანონმდებლებთან ერთად მუშაობდნენ 1999 წელს "ქუგენის აქტის" გადახედვაში, რომელიც კალიფორნიაში მსახიობი ბავშვებისთვის შემუშავებული შრომითი კანონია.

იგი 1939 წელს მიიღეს და ამერიკის პირველი კინოვარსკვლავი ბავშვის - ჯეკი ქუგენის სახელი უწოდეს. ქუგენი 1921 წელს ჩარლი ჩაპლინის პატარა მეგობრის განსახიერებით გახდა ცნობილი და შემდგომ Metro-Goldwyn-Mayer-თან თანამშრომლობით $4 მილიონი აშშ დოლარი გამოიმუშავა. ის ელოდა, რომ 21 წლის ასაკში თავის ქონებაზე კონტროლს მოიპოვებდა, თუმცა მას შემდეგ, რაც მამამისი გარდაიცვალა, დედა კი დაქორწინდა ქუგენმა შეიტყო, რომ "თითოეული დოლარი, რომელსაც ბავშვი 21 წლამდე გამოიმუშავებს, მის მშობლებს ეკუთვნის, ჯეკი ცენტსაც კი ვერ მიიღებს" - სწორედ ეს სიტყვები თქვა ქუგენის მამინაცვალმა პრესასთან 1938 წელს, მას შემდეგ, რაც ჯეკიმ თავისი ქონების დასაბრუნებლად სასამართლოს მიმართა.

მოგვიანებით კანონმდებლებმა ქუგენის სახელობის კანონპროექტი შეადგინეს, რომელიც მშობლებს ბავშვების შემოსავლიდან გარკვეული პროცენტული წილის გადადებასა და შენახვას ავალდებულებდა. თანხაზე წვდომა ბავშვის სრულწლოვანებამდე დაუშვებელი იყო.

ამას სამართლებრივად ბევრი ცვლილება მოჰყვა. მსახიობ ბავშვებს უნდა მიეღოთ მუშაობის ნებართვა, მკაცრი რეგულაციები დაწესდა მათს სამუშაო საათებზე, რომლებიც გადასაღებ მოედანზე ყოფნისას "დასვენებასა და რეკრეაციას" და სწავლის პროცესში ხელის არ შეშლის მანდატს მოიცავდა. პროდიუსერები გადასაღებ მოედანზე ბავშვების ჯანმრთელობაზე, კეთილდღეობასა და უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებლები გახდნენ.

1999 წელს კი კანონში ცვლილების შესატანად რადიკალური ნაბიჯები გადაიდგა, რომლის მიხედვითაც, მსახიობი ბავშვები ფლობენ თავიანთი შემოსავლის 100%-ს, აქედან 15% ე.წ ქუგენის ანგარიშზე გადანახულ თანხას წარმოადგენს, ხოლო დარჩენილი 85% მშობლებს შეუძლიათ ბავშვისთვის დახარჯონ - იქნება ეს შვილისთვის სახლის შეძენა, ხარჯების გასტუმრება თუ ხელფასის საკუთარი თავისთვის დანიშვნა ბავშვის კარიერის მართვისთვის. თუმცა ეს ფული მთლიანად ბავშვის საკუთრებას წარმოადგენს.


მეტი ვიდრე უბრალოდ გართობა და თამაში


მსახიობი ბავშვებისგან განსხვავებით, ინფლუენსერი ბავშვების კუთვნილებაშია თუ არა მათი შემოსავალი მაშინ, როცა სოციალურ მედიაში თავიანთივე გვერდებს არ ფლობენ?

YouTube-ი და Instagram-ი 13 წლამდე პირებს ანგარიშის შექმნას უკრძალავს, რაც იმას ნიშნავს, რომ თინეიჯერობის ასაკამდე ბავშვები არ ფლობენ ანგარიშებს, რომელზეც YouTube-ი რეკლამებიდან მიღებული შემოსავლის წილს იხდის. ბავშვების საკუთრებაში არაა ის გვერდებიც, რომლებზეც ინფლუენსერის მიერ გამოქვეყნებულ ფოტოსა თუ ვიდეოში პროდუქტის რეკლამირებისთვის ბრენდები გარკვეულ თანხას იხდიან. ამ ტიპის ბიზნეს შეთანხმებები სოციალურ მედია პლატფორმებს სცდება და ბრენდებთან მოლაპარაკებები, როგორც წესი, მშობლებს აქვთ ხოლმე.

Beverly Hills Bar Association-ის გასართობი ინდუსტრიის სამართლის სექციის თანათავმჯდომარე, დევიდ პირსი, მიიჩნევს, რომ YouTube-მა უნდა შეიმუშავოს პოლიტიკა, რომლითაც მონეტიზაციის მქონე ვიდეოებში მონაწილე ბავშვებს უფლება ექნებათ YouTube-ის ანგარიშის მფლობელისგან მიიღონ შემოსავლის ნაწილი. “ასეთი პოლიტიკა რომ არსებობდეს, კალიფორნიის კანონის მიხედვით ბავშვისთვის განკუთვნილი თანხა, YouTube-ზეც ბავშვის თანხა იქნებოდა და თუ მშობელი მას არასწორად დახარჯავდა, ბავშვი შეძლებდა მისთვის ეჩივლა", - აღნიშნავს დევიდ პირსი.

YouTube-ისა და Instagram-ის წარმომადგენლები აცხადებენ, რომ ბავშვებთან დაკავშირებულ პოლიტიკაზე ექსპერტებთან ერთად მუშაობენ. თუმცა, არ აკონკრეტებენ, რამდენად მიიჩნევენ თავს ვალდებულად შემოიღონ ე.წ ქუგენის ანგარიშების შექმნა ან სხვა დაცვის მექანიზმი ინფლუენსერი ბავშვებისთვის.

Instagram-ის წარმომადგენელმა ისიც განაცხადა, რომ კომპანია ინფლუენსერ ბავშვებს არ ასაქმებს. როდესაც Guardian-ის ჟურნალისტმა აღნიშნა, რომ Facebook-ი, რომლის მფლობელობაში Instagram-იც შედის, ინფლუენსერ ბავშვებს Portal-ის გასაყიდად იყენებდა, წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ ეს კონკრეტული კამპანია გარე სააგენტოს მიერ იყო წარმოებული და "ის ვალდებული იყო მოქმედი კანონმდებლობა დაეცვა." უშუალოდ სააგენტოს დასახელებაზე კი უარი განაცხადა.

alt

 კალიფორნიის უნივერსიტეტის სამართლის პროფესორი ვინა დუბალი ფიქრობს, რომ YouTube-ს ინფლუენსერი ბავშვებისთვის იმაზე მეტი ვალდებულება აქვს, ვიდრე მხოლოდ მათი მშობლების ინფორმირებაა იმის შესახებ, რომ შრომითი კანონები არსებობს.

“შესაძლებელია ვამტკიცოთ, რომ YouTube-ი ბავშვის დამსაქმებელია. ის აკონტროლებს პლატფორმაზე რისი ნახვა შეუძლია და არ შეუძლია ბავშვს. ის აკონტროლებს ფულის გავრცელებასაც. ამიტომ კომპანია, დიდი ალბათობით, შეგვიძლია მივიჩნიოთ დამსაქმებლად, რომელზეც კალიფორნიის შრომითი და ხელფასის განმსაზღვრელი კანონმდებლობა ვრცელდება", - აცხადებს დუბალი.

დღესდღეობით ინფლუენსერ ბავშვებთან დაკავშირებულ საკითხებს აშშ-ში შრომითი კომისრის ოფისი განიხილავს.

“ეს უბრალო გართობასა და თამაშზე მეტია. ბავშვები ასრულებენ სამუშაოს და თუ ეს სამუშაო მონეტიზირებულია, მაშინ ისინი ხელფასებს იმსახურებენ თავიანთი მომავლისთვის", - აცხადებს ვინა დუბალი. YouTube-ში Guardian-ის კითხვას კომპანიის, როგორც დამსაქმებლის ვალდებულების შესახებ არ უპასუხეს და განაცხადეს, რომ სპეკულაციაზე კომენტარის გაკეთებას არ აპირებენ.

“მას შემდეგ, რაც საზოგადოება ამას ტრადიციულ მუშაობად აღიარებს, მეტი შანსია, რომ სახელმწიფოც ჩაერთოს, განსაკუთრებით, მაშინ როდესაც საუბარია ბავშვებზე", - ამბობს დუბალი იუთუბერ ბავშვებზე. აღსანიშნავია, რომ 2018 წელს კალიფორნიაში დემოკრატების წევრმა კანსენ ჩუმ წარადგინა კანონპროექტი, რომელიც "ქუგენის აქტში" შესწორების შეტანას გულისხმობდა და სოციალური მედის რეკლამაში მცირეწლოვნების დასაქმებას მოიცავდა. კანონპროექტი მიიღეს და მასზე ხელი შტატის გუბერნატორმაც მოაწერა, თუმცა აღმოჩნდა, რომ კანონპროექტი, რომელიც კანონად იქცა ნაკლებად ჰგავდა დასაწყისში ინიცირებულ პროექტს.

The Guardian-ის ჟურნალისტი ჯულია ქერი ვონგი ფიქრობს, რომ, სავარაუდოდ, კანონმდებლობაში მნიშვნელოვანი ცვლილება იქამდე არ შევა, სანამ ერთ-ერთი ინფლუენსერი ბავშვი არ გაიზრდება და ჯეკი ქუგენის მსგავს შემთხვევაში არ აღმოჩნდება.

მომზადებულია  The Guardian-ის მიხედვით.

კატეგორია: ბლოგი

alt
2017 წელს ბავშვებს ჰკითხეს, რა არ მოსწონდათ მედიაში ბავშვების გაშუქებასთან დაკავშირებით.

ბავშვებმა ჩამოთვალეს :

  •  მათ არ მოსწონთ, როდესაც ბავშვების სერიოზულ კომენტარებზე მედიაში სიცილის ხმაურს ადებენ და მაყურებლები ამაზე იცინიან.
  •  არ მოსწონთ როცა „საყვარელი“ ბავშვების სახეებით კადრებს ალამაზებენ.
  •  არ მოსწონთ, როდესაც ბავშვების ფოტოებს იყენებენ უბედური შემთხვევების დროს ემოციების გამოსაწვევად.
  •  არ მოსწონთ, როდესაც უფროსები საუბრობენ იმაზე, რაც ბავშვებმა მათზე უკეთ იციან, მაგალითად: რას გრძნობენ ბავშვები.
  • მათ არ მოსწონთ როცა ცირკის ცხოველებივით ავალებენ რაიმეს გაკეთებას და ამას კამერებით იღებენ.
  •  მათ არ მოსწონთ, როდესაც კამერები აფიქსირებენ, როცა ბავშვმა რაღაც არ იცის.
  •  მათ არ მოსწონს, როდესაც მათ კადრში კარნახობენ რა თქვან ან აწყვეტინებენ, შემდეგ კი ტელევიზიით აჩვენებენ.
  • ბავშვებს არ მოსწონთ, როდესაც ისინი ხდებიან ვინმეს პრობლემა და მთელი გადაცემა მათი ანუ „პრობლემის“ მოგვარებას ეძღვნება.

ყველაფერი ეს არც რომელიმე ზრდასრულს მოეწონებოდა და იმის შიშით, რომ ზრდასრული ამგვარი გაშუქებისთვის მედიას ერთ ამბავს აუტეხდა, ჟურნალისტები არც გააშუქებდნენ. ბავშვების შემთხვევაში კი ასეთი გაშუქება ნორმაა. უფრო მეტიც, გადაცემები მხოლოდ იმ მიზნითაც იქმნება, რომ ბავშვების ნათქვამზე ვიცინოთ.

მისაუბრია ჟურნალისტებთან მედიაში ბავშვების პრობლემურ გაშუქებაზე. ისინი ამბობენ, რომ ტელევიზია იმას ასახავს რა რეალობაცაა, ამიტომ თუ ჩვენს რეალობაში ბავშვებზე იცინიან ან პოლიტიკური ქულების დასაწერად იყენებენ, მედიაც ამას აჩვენებს.

მაგრამ, საინტერესოა, როგორ გვესმის რეალობა. რეალობა - ეს ჩვენს თავშია და თუ ჩვენ ყველა ვაღიარებთ რომ თავი ბევრია, შესაძლებელია, ჟურნალისტები სხვის თავში არსებული რეალობის გაშუქებითაც დაინტერესდნენ.

როგორია რეალობა ბავშვების თავში და რას გრძნობენ ისინი, როდესაც პოლიტიკოსები მუხლებზე დაისვამენ და საარჩევნო ბანერებში იღებენ? რას გრძნობენ სხვა ბავშვები, რომლებიც მუხლებზე დასმისთვის არ შეარჩიეს და ამ პოლიტიკოსების უპასუხისმგებლობის გამო მათ რეკლამას ბავშვთა ციხიდან უყურებენ ტელევიზორში? როგორია რეალობა ბავშვისთვის, რომელიც ბავშვთა სახლში ცხოვრობს და იცის, რომ მხოლოდ აღდგომას ან შობას მივლენ მათთან ქველმოქმედი ბიზნესმენები? მოიტანენ პროდუქტებით სავსე ცელოფნებს და ეტყვიან, რომ ნაჩუქარი საჭმელი შეჭამონ მაშინ, როცა კამერიანი ოპერატორი დაიძახებს - „ეთერში ვართ“! ამასთან, როცა ავალებენ, რომ ისეთი სახე მიიღონ, თითქოს, ამ საჭმლით ისე დაპურდნენ, რომ ეს ბედნიერება ცხოვრების ბოლომდე გაჰყვებათ, გულში ამ ბავშვებმა მაინც იციან, რომ ქველმოქმედის ოჯახში, ყოველ დღე, სწორედ ასეთ საჭმელს ჭამენ და შობას არ ელოდებიან.

ეს რეალობები ჩვენს მედიაში, ფაქტობრივად, არ ჩანს. ზუსტად არ ვიცი რატომ, თუმცა, შესაძლოა, მათ წინაშე კიდევ ერთი რეალობაცაა - ჟურნალისტები ტელევიზიით გვიღებენ მაშინ, როდესაც რამე გვემართება ან იმ დღეს პოლიტიკური, სენსაციური სიუჟეტი არ აქვთ და ბადის შევსება სჭირდებათ.

იქნებ, არც არის ასეთი რეალობა? - კითხეთ ბავშვებს. მათი რეალობები აღმოუჩენელი მიწებივითაა, ან უფრო, ჩვენი გაუცნობიერებელი შიშებივით. ამ შიშების გამო რაღაც შინაარსს ჩვენი ცნობიერება გონებიდან განდევნის რადგან ჩვენ მასთან თვალის გასწორება არ გვინდა. ბუნებრივია, არ გვინდა იმის მოსმენა, რომ ჩვენ ისე გადავეშვით პოლიტიკაში და ერთმანეთის ანგარიშსწორებაში, რომ ბავშვებს ვეღარ ვიცავთ, მათ სიცოცხლეს და ჯანმრთელობას ვერ ვუფრთხილდებით და მხოლოდ პოსტ-ფაქტუმ ვიწყებთ პანიკას, ისიც მხოლოდ რამდენიმე დღით მედიაში და სოციალურ ქსელში. მოვუსმინოთ ბავშვებს, იქნებ აღარ დავაგვიანოთ მათი დაცვა და მანამდე შევძლოთ მათი დახმარება, სანამ ტრაგედიები მოხდება. იქნებ მათი რეალობა ჩვენს რეალობაზე მეტად რეალურია და ჩვენი შექმნილი ერთგანზომილებიანი კომფორტული რეალობის გარეთ სხვა მრავალგანზომილებიანი რეალობაც აღმოვაჩინოთ?!
კატეგორია:

2017 წელს ბავშვებს ჰკითხეს, რა არ მოსწონდათ მედიაში ბავშვების გაშუქებასთან დაკავშირებით.

ბავშვებმა ჩამოთვალეს :

  •  მათ არ მოსწონთ, როდესაც ბავშვების სერიოზულ კომენტარებზე მედიაში სიცილის ხმაურს ადებენ და მაყურებლები ამაზე იცინიან.
  •  არ მოსწონთ როცა „საყვარელი“ ბავშვების სახეებით კადრებს ალამაზებენ.
  •  არ მოსწონთ, როდესაც ბავშვების ფოტოებს იყენებენ უბედური შემთხვევების დროს ემოციების გამოსაწვევად.
  •  არ მოსწონთ, როდესაც უფროსები საუბრობენ იმაზე, რაც ბავშვებმა მათზე უკეთ იციან, მაგალითად: რას გრძნობენ ბავშვები.
  • მათ არ მოსწონთ როცა ცირკის ცხოველებივით ავალებენ რაიმეს გაკეთებას და ამას კამერებით იღებენ.
  •  მათ არ მოსწონთ, როდესაც კამერები აფიქსირებენ, როცა ბავშვმა რაღაც არ იცის.
  •  მათ არ მოსწონს, როდესაც მათ კადრში კარნახობენ რა თქვან ან აწყვეტინებენ, შემდეგ კი ტელევიზიით აჩვენებენ.
  • ბავშვებს არ მოსწონთ, როდესაც ისინი ხდებიან ვინმეს პრობლემა და მთელი გადაცემა მათი ანუ „პრობლემის“ მოგვარებას ეძღვნება.
ყველაფერი ეს არც რომელიმე ზრდასრულს მოეწონებოდა და იმის შიშით, რომ ზრდასრული ამგვარი გაშუქებისთვის მედიას ერთ ამბავს აუტეხდა, ჟურნალისტები არც გააშუქებდნენ. ბავშვების შემთხვევაში კი ასეთი გაშუქება ნორმაა. უფრო მეტიც, გადაცემები მხოლოდ იმ მიზნითაც იქმნება, რომ ბავშვების ნათქვამზე ვიცინოთ.

მისაუბრია ჟურნალისტებთან მედიაში ბავშვების პრობლემურ გაშუქებაზე. ისინი ამბობენ, რომ ტელევიზია იმას ასახავს რა რეალობაცაა, ამიტომ თუ ჩვენს რეალობაში ბავშვებზე იცინიან ან პოლიტიკური ქულების დასაწერად იყენებენ, მედიაც ამას აჩვენებს.

მაგრამ, საინტერესოა, როგორ გვესმის რეალობა. რეალობა - ეს ჩვენს თავშია და თუ ჩვენ ყველა ვაღიარებთ რომ თავი ბევრია, შესაძლებელია, ჟურნალისტები სხვის თავში არსებული რეალობის გაშუქებითაც დაინტერესდნენ.

როგორია რეალობა ბავშვების თავში და რას გრძნობენ ისინი, როდესაც პოლიტიკოსები მუხლებზე დაისვამენ და საარჩევნო ბანერებში იღებენ? რას გრძნობენ სხვა ბავშვები, რომლებიც მუხლებზე დასმისთვის არ შეარჩიეს და ამ პოლიტიკოსების უპასუხისმგებლობის გამო მათ რეკლამას ბავშვთა ციხიდან უყურებენ ტელევიზორში? როგორია რეალობა ბავშვისთვის, რომელიც ბავშვთა სახლში ცხოვრობს და იცის, რომ მხოლოდ აღდგომას ან შობას მივლენ მათთან ქველმოქმედი ბიზნესმენები? მოიტანენ პროდუქტებით სავსე ცელოფნებს და ეტყვიან, რომ ნაჩუქარი საჭმელი შეჭამონ მაშინ, როცა კამერიანი ოპერატორი დაიძახებს - „ეთერში ვართ“! ამასთან, როცა ავალებენ, რომ ისეთი სახე მიიღონ, თითქოს, ამ საჭმლით ისე დაპურდნენ, რომ ეს ბედნიერება ცხოვრების ბოლომდე გაჰყვებათ, გულში ამ ბავშვებმა მაინც იციან, რომ ქველმოქმედის ოჯახში, ყოველ დღე, სწორედ ასეთ საჭმელს ჭამენ და შობას არ ელოდებიან.

ეს რეალობები ჩვენს მედიაში, ფაქტობრივად, არ ჩანს. ზუსტად არ ვიცი რატომ, თუმცა, შესაძლოა, მათ წინაშე კიდევ ერთი რეალობაცაა - ჟურნალისტები ტელევიზიით გვიღებენ მაშინ, როდესაც რამე გვემართება ან იმ დღეს პოლიტიკური, სენსაციური სიუჟეტი არ აქვთ და ბადის შევსება სჭირდებათ.

იქნებ, არც არის ასეთი რეალობა? - კითხეთ ბავშვებს. მათი რეალობები აღმოუჩენელი მიწებივითაა, ან უფრო, ჩვენი გაუცნობიერებელი შიშებივით. ამ შიშების გამო რაღაც შინაარსს ჩვენი ცნობიერება გონებიდან განდევნის რადგან ჩვენ მასთან თვალის გასწორება არ გვინდა. ბუნებრივია, არ გვინდა იმის მოსმენა, რომ ჩვენ ისე გადავეშვით პოლიტიკაში და ერთმანეთის ანგარიშსწორებაში, რომ ბავშვებს ვეღარ ვიცავთ, მათ სიცოცხლეს და ჯანმრთელობას ვერ ვუფრთხილდებით და მხოლოდ პოსტ-ფაქტუმ ვიწყებთ პანიკას, ისიც მხოლოდ რამდენიმე დღით მედიაში და სოციალურ ქსელში. მოვუსმინოთ ბავშვებს, იქნებ აღარ დავაგვიანოთ მათი დაცვა და მანამდე შევძლოთ მათი დახმარება, სანამ ტრაგედიები მოხდება. იქნებ მათი რეალობა ჩვენს რეალობაზე მეტად რეალურია და ჩვენი შექმნილი ერთგანზომილებიანი კომფორტული რეალობის გარეთ სხვა მრავალგანზომილებიანი რეალობაც აღმოვაჩინოთ?!
კატეგორია: ეთიკა
22 მაისს 7 თვის შვილის განზრახ მკვლელობის ბრალდებით არასრულწლოვანი დააკავეს. მალევე შინაგან საქმეთა სამინისტრომ გაავრცელა განცხადება, რომ ბრალდებული დანაშაულს აღიარებდა. თუმცა, მეორე დღეს, 23 მაისს მდგომარეობა შეიცვალა. ბრალდებულის ადვოკატმა განაცხადა, რომ არასრულწლოვანი დუმილის უფლებას იყენებს, რაც არ ნიშნავს იმას, რომ იგი დანაშაულს აღიარებს.

აღაიანში მომხდარი ტრაგედია ორი დღის განმავლობაში მაუწყებლების და ონლაინ მედიის მთავარი თემა იყო. ზოგიერთმა გამოცემამ 22 მაისს დღის განმავლობაში ამბის გაშუქებას 15-ზე მეტი ახალი ამბავი მიუძღვნა. მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლოს ოფიციალური ვერდიქტის გამოცხადებამდე, ბრალდებულს უდანაშაულობის პრეზუმფცია იცავს, მედიამ ამბის სენსაციურ ჭრილში გაშუქებით, არასრულწლოვნის იდენტიფიცირებით და არასაჭირო, პირადი ცხოვრების დეტალების გასაჯაროვებით, სასამართლოს განაჩენის დადგომამდე, ბრალდებული ერთადერთ დამნაშავედ შერაცხა.

მომხდარის გაშუქება

თავდაპირველად, ცნობილი გახდა, რომ ტრაგედია კასპის რაიონის სოფელ აღაიანში მოხდა და ბრალდებული მშობელი 16 წლის იყო. მოგვიანებით კი მედია ალაპარაკდა დანაშაულის ჩადენის სავარაუდო მოტივებზე.

ჟურნალისტები მომხდარის მიზეზს ეძებდნენ მეზობლებთან, ოჯახის ახლობლებთან და მათზე დაყრდნობით ნელ-ნელა ამჟღავნებდნენ პირადი ცხოვრების ისეთ დეტალებს, რასაც არანაირი კავშირში არ ჰქონდა მომხდართან. მძიმე ემოციურ მდგომარეობაში მყოფი ადამიანების კომენტარებს, ვარაუდებს, შეფასებებს, დადასტურებულ ფაქტად სთავაზობდნენ მკითხველს.

მედიამ არ შეაფასა ის რისკი, რასაც ბრალდებულის შესახებ მსგავსი ინფორმაციების გავრცელება გამოიწვევდა. ღვივდებოდა საზოგადოების ინტერესი მომხდარის მიმართ, მედია კი ნაბიჯ-ნაბიჯ, ირიბად ახდენდა არასრულწლოვნის იდენტიფიცირებას. შედეგად, კმაყოფილდებოდა საზოგადოების ცნობისმოყვარეობა და არა საზოგადოებრივი ინტერესი.

ბრალდებული არასრულწლოვნის იდენტიფიცირება

ეთიკური ჟურნალისტიკის სახელმძღვანელოები ხაზგასმით მიუთითებენ მედიებს, რომ მსგავსი საკითხების გაშუქებისას განსაკუთრებული სიფრთხილე მართებთ და დაუშვებელია კრიმინალურ ისტორიებში მონაწილე, დაზარალებული, ბრალდებული და მსჯავრდებული არასრულწლოვნის იდენტიფიცირება.

მიუხედავად იმისა, რომ მთელი დღის განმავლობაში სხვადასხვა ფორმით, ირიბად ხდებოდა არასრულწლოვნის იდენტიფიცირება, პირველ დღეს ფართო აუდიტორიისთვის მაინც უცნობი იყო ბრალდებულის სახელი და გვარი. მომხდარის გასაჯაროვებიდან დაახლოებით 15 საათის შემდეგ კი, ერთ-ერთმა გამოცემამ ცალკე ახალ ამბად დაწერა და მკითხველს „ექსკლუზიურად“ აცნობა 7 თვის ბავშვის მკვლელობაში ბრალდებულის სახელი და გვარი. მოხდა არასრულწლოვნის პირდაპირი იდენტიფიცირება.

ონლაინ გამოცემების ნაწილმა მომხდარიდან მალევე ბრალდებულის ფოტოები გამოაქვეყნა და აჩვენა საზოგადოებას მისი სახე.

საზოგადოებრივი ინტერესი თუ საზოგადოებრივი ცნობისმოყვარეობა

გამოცემების ნაწილმა მომხდარის გაშუქებისას, პრობლემის ჩვენების ნაცვლად პირველ რიგში „დამნაშავე დედის“ ძიება დაიწყო. მკითხველის ყურადღების მიქცევას გამოცემები არასრულწლოვნის ფოტოების გასაჯაროებით და სენსაციური სათაურებით ცდილობდნენ. გარდაცვლილის ახლობლების ემოციურ ფონზე გაკეთებულ კომენტარებსა და არასრულწლოვნის მიმართ გაჟღერებულ ყველაზე მძიმე ბრალდებებს სათაურში ციტირებდნენ და თითოეულის კომენტარს ახალ ამბად სთავაზობდნენ მკითხველს.

მედიასაშუალებების ნაწილის მთავარი აქცენტი არ ყოფილა არასრულწლოვნის ქორწინებასა თუ პოსტნატალურ პრობლემაზე მსჯელობა, არ განუხილავთ, რას შეიძლება მიყვანა არასრულწლოვანი ამ ქმედებამდე, არ უმსჯელია ხომ არ არის ბრალდებული თავადაც მსხვერპლი. ამის ნაცვლად ისინი ფოკუსს აკეთებდნენ იმაზე, თუ რას ამბობდა გარდაცვლილი ბავშვის ბაბუა, მამიდა და რა ვერსიები ჰქონდა სამეზობლოს… შედეგად, დაუდასტურებელი ინფორმაცია და ბრალდებულის პირადი ცხოვრების არასაჭირო დეტალები ვირუსულად გავრცელდა სოციალურ ქსელში, რასაც საზოგადოების აგრესია და სიძულვილის ენის შემცველი, სექსისტური დისკუსია მოჰყვა.

„ბრალდებულის შესახებ ინფორმაციის გავრცელებამ შეიძლება გამოიწვიოს აგრესია საზოგადოებაში როგორც მის, ისე მისი ახლობლების მიმართ. შესაბამისად, მედიას უნდა ესმოდეს ის რისკი, რასაც რასაც ბრალდებულის შესახებ ინფორმაციის გავრცელება გამოიწვევს“ - ვკითხულობთ კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში.

როგორ უნდა გააშუქოს მედიამ მსგავსი შემთხვევები

ეთიკური ჟურნალისტიკის მიხედვით, მსგავსი მძიმე საკითხების გაშუქებისას, მედია უნდა ფოკუსირდეს არა კონკრეტულ შემთხვევაზე, არამედ პრობლემაზე ფართო კონტექსტში. ქარტიის მიერ შემუშავებული სახელმძღვანელო წესები კი მიუთითებს მედიებს, რომ უბედური შემთხვევების, ტრაგედიების, ძალადობის გაშუქებისას უნდა მოხდეს ბალანსის დაცვა საზოგადოებრივ ინტერესსა და ეთიკურ გაშუქებას შორის.

„როდესაც საქმის გარემოებები რთულია, საჯარო ინტერესი კი მაღალი, ამბის მეორეხარისხოვანი დეტალების გაშუქების ვნება ქმნის რეალურ საფრთხეს შეიქმნას ბრალდებულების და მათი ახლობლების „დევნის“ პრეცენდენტი, რისი თავიდან აცილებაც შეიძლება მხოლოდ ძირითადი, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი, გადამოწმებული ფაქტების გაშუქებით, რაც ამცირებს სპეკულაციებისა და საზოგადოებაში მცდარი შეხედულებების შექმნის საშიშროებას.“ - ვკითხულობთ კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში.

ამავე სახელმძღვანელოს მიხედვით, კრიმინალური ფაქტის გაშუქების დროს, ეთიკის სტანდარტების დარღვევის უფრო დიდ რისკი არსებობს ახალი ამბების მომზადებისას. განსაკუთრებით საფრთხილოა კრიმინალური შემთხვევის ახალ ამბად გაშუქება, როდესაც საქმე ეხება არასრულწლოვანს.

„როდესაც ფაქტი ახალი მომხდარია, ემოციური ფონი გამძაფრებულია და ხშირად ჟურნალისტები მისი ზეგავლენის ქვეშ ექცვიან. ჟურნალისტი უნდა შეეცადოს, შეინარჩუნოს ნეიტრალურ ტონი და არ მოექცეს ამბის მონაწილეთა ემოციური გავლენის ქვეშ.“

რაც შეეხება პირადი ცხოვრების დეტალების გასაჯაროების საკითხს, ჟურნალისტის მიერ პირის პირად ცხოვრებაში შეჭრა გამართლებულია მხოლოდ მაშინ, როდესაც მოპოვებული ინფორმაციის მიმართ არსებობს საჯარო ინტერესი. ამასთანავე, მედია უნდა დაფიქრდეს, რა უარყოფითი შედეგები შეიძლება მოჰყვეს პირის პირად ცხოვრებაზე ინფორმაციის გამოქვეყნებას და დეტალების გასაჯაროებით დაკმაყოფილებული საჯარო ინტერესი გადაწონის თუ არა მისთვის მიყენებულ ზიანს. უნდა გაიაზროს, პირადი ცხოვრების შესახებ ინფორმაციის გავრცელება ხომ არ გამოიწვევს პირის სტიგმატიზებას, თემიდან გარიყვას, დისკრიმინაციას.