არასრულწლოვანთა პორნოგრაფიის საქმის გაშუქების დროს რამდენიმე მედიასაშუალებამ დაზარალებული ბავშვების იდენტიფიცირება მოახდინა. ასევე, გასაჯაროვდა ამ საქმეზე ბრალდებული უცხო ქვეყნის მოქალაქეების ვინაობა. რატომ მიიჩნევენ სპეციალისტები, რომ მედიამ ამ შემთხვევაში არაეთიკურად იმოქმედა?

ორგანიზაცია “პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის” წლებია ბავშვის უფლებების დაცვის სფეროში მუშაობს. ორგანიზაციის ხელმძღვანელი ანა აბაშიძე “მედიაჩეკერთან” საუბარში ამბობს, რომ დანაშაულთან დაკავშირებული ბავშვის ვინაობა არ უნდა გამჟღავნდეს.

“არის ისეთი შემთხვევები, როცა ინტერესთა ბალანსის შედეგად, არაეთიკური გადაწყვეტილების მიღება მართლდება გარკვეული მიზეზით. ამ შემთხვევაში, უნდა იყოს ძალიან მკაფიო, რომ ბავშვის ინტერესი იყო აღმატებული და სწორედ ამ ინფორმაციის ამგვარი ფორმით გაშვების დროს ბავშვის მეტი დაცვის პრინციპით ვიმოქმედეთ”, - ამბობს ანა აბაშიძე და იქვე დასძენს, რომ ბავშვთა პორნოგრაფიის საქმის დაზარალებული არასრულწლოვნების გამჟღავნება ამ ინტერესს არ ემსახურებოდა.

“ამ თვალსაზრისით მედიის ქცევა არ შეესაბამებოდა ეთიკის ნორმებს,” - აცხადებს ანა აბაშიძე.

19 სექტემბერს შინაგან საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენლებმა არასრულწლოვნის ვაჭრობისა და არასრულწლოვნის გამოსახულების შემცველი პორნოგრაფიული ნაწარმოების დამზადება-გასაღების ქსელის გამოვლენისა და დანაშაულებრივი ჯგუფის 11 წევრის დაკავების შესახებ განაცხადეს. პოლიციის ინფორმაციით, დაკავებულ აშშ-ს და ავსტრალიის მოქალაქეებს დანაშაულებრივ საქმიანობაში, მშობლების თანხმობით, ჩაბმული ჰყავდათ 8-დან 14 წლამდე ასაკის 10-მდე არასრულწლოვანი გოგონა. შესაბამისად, დაკავებულთა შორის აღმოჩნდნენ დაზარალებული ბავშვების მშობლები, ნათესავები და ახლობლები.

შსს-ს ამ ოფიციალური განცხადების შემდეგ მედიამ დეტალების გავრცელება დაიწყო: ჯერ შევიტყვეთ, რომ დაკავებული აშშ-ს მოქალაქე პედაგოგად მუშაობდა საქართველოში, მოგვიანებით დაგვისახელეს სკოლა, სადაც ის ასწავლიდა; დაგვისახელეს სოფელი, სადაც ეს სკოლა იყო განთავსებული; გვითხრეს, რომ ამ სოფელში ცხოვრობს დაზარალებული და დაკავებული პირების ნაწილი. ზოგიერთი მედიასაშუალება კიდევ უფრო შორს წავიდა: მათ შინ მიაკითხეს დაზარალებულებისა და ბრალდებულების ოჯახებს და ინტერვიუები ჩაწერეს ნათესავებთან; დაგვისახელეს დაკავებული უცხოელების სახელები და გვარები და ა.შ.

მოგვიანებით, დღის შემაჯამებელ მთავარ გამოშვებაში ზოგიერთმა მათგანმა ეს ამბავი ისე გააშუქა, რომ აღარც სოფელი იყო დაკონკრეტებული და აღარც ახლობლები იყვნენ იდენტიფიცირებულები.

“მთავარმა არხმა” საღამოს, 9-საათიან გამოშვებაში უკვე პასუხი გასცა მისსავე შეცდომას, რაც კარგია: უკვე დაფარეს, აღარ იყო მითითება რომელი სოფელია, რომელი სკოლაა, თავად ამ ბავშვების ბაბუა. თვითონვე მიხვდნენ რა იყო არასწორი, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მათ არაეთიკურად არ გააშუქეს”, - ამბობს ანა აბაშიძე “მედიაჩეკერთან” საუბარში.

ოჯახის ნათესავთან და თანასოფლელებთან ღიად ჩაწერილი ინტერვიუები “მთავარი არხის” გარდა, სხვა მედიასაშუალებებმაც გაავრცელეს, მათ შორის, იყო პალიტრა ტვ-ც. ბრალდებული უცხოელების ვინაობა გაასაჯაროვეს სხვა ტელევიზიებმაც. ამასთან, ეს მასალები ამ დრომდე იძებნება ონლაინ საძიებო სისტემებით.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ მომზადებულ ბავშვთა საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელოში აღნიშნულია, რომ ბავშვის დაფარვა უპირობოდ აუცილებელია, როდესაც ის არის ძალადობის/დანაშაულის მსხვერპლი ან რაიმე ფორმით არის დაკავშირებული სექსუალურ ძალადობასთან.

სახელმძღვანელო მედიას ურჩევს გაითვალისწინოს, რომ ბავშვის სახის დაფარვა არ არის საკმარისი მისი სრულად არაიდენტიფიცირე­ბისთვის და რომ ხშირად მისი ამოცნობა შესაძლებელია გარემოს აღწერით, ან სხვა რესპონდენტების იდენტიფიცირებით.

“ამ შემთხვევაში, როდესაც ბრალდებულები იყვნენ დაკავებულები და მსხვერპლები იყვნენ უსაფრთხოდ, რეალურად ამ ბავშვების ვინაობის გამჟღავნების არანაირი საჭიროება არ იყო. შესაბამისად, რაც გააკეთეს, გამოვიდა ისე, რომ დაარღვიეს ცალსახად ბავშვის კონფიდენციალობის უფლება. ასევე, დამატებით გაჩნდა რისკები: პირველ რიგში, ბავშვის რეტრავმატიზაციის რისკი; ბულინგის რისკი; შესაძლოა, ბრალდებულთა ოჯახის წევრების ან მათთან დაკავშირებული სხვა პირების მხრიდან მოხდეს მსხვერპლებზე არასასურველი კომუნიკაცია და ა.შ.” - ამბობს ანა აბაშიძე.

მისი თქმით, იმ მედიასაშუალებებს, რომლებმაც ბავშვების ირიბი იდენტიფიკაცია მოახდინეს, გაუჭირდებათ რაიმე გამამართლებელი არგუმენტის მოძიება, ვინაიდან, როგორც ის ფიქრობს, ეს არ ემსახურებოდა საზოგადოებრივ ინტერესს და განპირობებული იყო მხოლოდ ცნობისმოყვარობის დაკმაყოფილებით და სენსაციაზე გამოდევნებით.

“რეალურად ვერანაირ ინტერესს ვერ დაასახელებენ საპირწონედ - რატომ იყო აუცილებელი ბავშვის ვინაობის არაპირდაპირ, მაგრამ პრაქტიკულად გამჟღავნება. არავის ინტერესს არ ემსახურებოდა, გაგვეგო, ვინ არიან ბავშვები. მაღალი ხარისხის მედიის ინტერესი არის საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე თემების გაშუქება”, - ამბობს ანა აბაშიძე.

იყო თუ არა აუცილებელი ბრალდებულების ვინაობის გასაჯაროება? - კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელო წესების მიხედვით, რომელიც ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ მოამზადა, დანაშაულის გაშუქებისას, მედიამ არ უნდა მოახდინოს სავარაუდო დამნაშავის ან ბრალდებულის იდენტიფიცირება, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა მისი სახელი საზოგადოებისთვის ცნობილია ან საქმე საზოგადოებრივი ინტერესის მქონეა.

ამასთან, ამავე სახელმძღვანელო წესების მიხედვით, როცა საქმე ეხება პედოფილიას, ან სექსუალურ ძალადობას, მაშინაც კი, როცა საგამოძიებო უწყებები ასახელებენ ბრალდებულის ვინაობას, მედიამ თავი უნდა შეიკავოს მათი იდენტიფიცირებისგან. ამ შემთხვევაშიც გამონაკლისია განსაკუთრებულად მაღალი საჯარო ინტერესის მქონე საქმეები.

“ამ შემთხვევაში, ბრალდებულების ვინაობის გამჟღავნება არაეთიკურია, როცა მინიმუმ სამართალდამცავი უწყება არ ამჟღავნებს და თან, სრულიად შესაძლებელია, რომ ეს ადამიანები გამართლდნენ. ეს მედიას უნდა ესმოდეს,” - ამბობს ანა აბაშიძე.

არასრულწლოვანთა პორნოგრაფიის საქმეზე ბრალდებულების იდენტიფიცირება მედიამ მაშინ მოახდინა, როცა ჯერ აღკვეთის ღონისძიებაზეც არ ჰქონდა სასამართლოს ნამსჯელი. მათი ბრალეულობა საბოლოოდ სასამართლომ უნდა დაადასტუროს, სადაც ჯერ საქმის არსებითი განხილვის პროცესიც კი არ არის დაწყებული.

“presa.ge ბოდიშს უხდის „ჯორჯიან უოთერ ენდ ფაუერს“ და საზოგადოებას 2019 წლის 31 იანვარს სასმელი წყლის ხარისხთან დაკავშირებით მცდარი და გადაუმოწმებელი ინფორმაციის გავრცელებისთვის და საზოგადოების შეცდომაში შეყვანისთვის” - აღნიშნულია განცხადებაში, რომელიც presa.ge-მ დღეს, 20 სექტემბერს გაავრცელა.

presa.ge-ს ბოდიშის მოხდა 31 იანვარს გავრცელებული დაუდასტურებელი ინფორმაციის გამო მოუწია. გამოცემა, სოციალურ ქსელში გავრცელებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით წერდა, თითქოს სასმელ წყალში ფეკალიები აღმოაჩინეს და სამი დღის განმავლობაში ონკანიდან წყლის დალევა საშიში იყო. მასალაში ასევე ნათქვამი იყო, რომ presa.ge ერთ-ერთ საავადმყოფოს დაუკავშირდა, სადაც უთხრეს, რომ წყლისაგან მოწამლული ადამიანები საავადმყოფოში ყოველ 5 წუთში მიჰყავთ.

Presa.ge-ს ამ სტატიაზე მასალა “მედიაჩეკერსაც” აქვს მომზადებული. გავრცელებული ინფორმაცია მაშინ “მედიაჩეკრმა” რამდენიმე უწყებაში გადაამოწმა და ფაქტი, რომ წყალს რაიმე ერეოდა, არცერთ უწყებაში არ დაადასტურეს.

კომპანია „ჯორჯიან უოთერ ენდ ფაუერმა”(GWP) presa.ge-ს წინააღმდეგ სარჩელი სასამართლოში 2019 წლის 2 აპრილს შეიტანა. კომპანია გამოცემისგან “ითხოვდა საქმიანი რეპუტაციის შემლახველი ცნობების საჯაროდ უარყოფასა და აღნიშნულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას“. როგორც presa.ge-ის მიერ გავრცელებულ განცხადებაშია აღნიშნული, GWP-სა და presa.ge-ს შორის მიმდინარე სასამართლო პროცესი მორიგებით დასრულდა და გამოცემას არასწორი და კომპანიის საქმიანი რეპუტაციის შემლახველი და არასწორი ინფორმაციის საჯაროდ უარყოფა დაეკისრა.  

 

იხილეთ მედიაჩეკერის მასალა ამ თემაზე:   Presa.ge-მ სასმელ წყალში ფეკალიების შერევის შესახებ დაუდასტურებელი ინფორმაცია გაავრცელა

საავადმყოფოებში პაციენტების გარდაცვალების შემთხვევები ყოველთვის ხვდება მედიის ყურადღების ცენტრში. ინტერესი მით უფრო დიდია, თუ გარდაცვალების მიზეზად სამედიცინო პერსონალის შეცდომა განიხილება. ასეთი ინტერესი ცხადია ბუნებრივია, თუმცა, ხშირად მედიის ნაწილი ვერ უძლებს ცდუნებას ამბის დრამატიზება მოახდინოს და პრობლემის ანალიზის ნაცვლად, მაყურებელის ემოციას მძიმე კადრებით ამძაფრებს.

ასეთი შემთხვევაა რუსთავში, ცხვირის ძგიდის ოპერაციის დროს გარდაცვლილი 19 წლის გოგოს ამბის გაშუქებაც, - მასალებში პრობლემაზე მსჯელობა არა, მაგრამ უხვად ვნახეთ კუბოსთან მყოფი ჭირისუფლების ემოციური კომენტარები და რამდენიმე შემთხვევაში, თავად კუბოში მწოლიარე გოგოც, - სახე დაბლარული კადრით.

კადრებიდან ჩანდა, რომ ჭირისუფლების ჩასაწერად ყველა ჟურნალისტი და ოპერატორი ოთახში, სადაც მიცვალებული ესვენა, ერთად შევიდა. მასალა არ ქმნიდა შთაბეჭდილებას, რომ რესპონდენტებს არ სურდათ მომხდარზე საუბარი და მედიას სხვა გზა არ ჰქონდა - სადაც დაელაპარაკნენ, იქ აიღო ინტერვიუ, პირიქით, ერთი შეხედვითაც ცხადია, რომ გარდაცვლილის ახლობლები საუბარს არ გაურბიან და საქმის ბოლომდე მიყვანას აპირებენ (იგულისხმება, სამედიცინო პერსონალისთვის ჩივილი და საქმის გამოძიება).

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭოს თავმჯდომარე, სტუდია მონიტორის გამომძიებელი ჟურნალისტი ნანა ბიგანიშვილი ამბობს, რომ ტრაგედიების გაშუქებისას მედიას ყოველთვის განსაკუთრებული სიფრთხილე მართებს.

“რატომ იყო აუცილებელი ეჩვენებინათ ასეთი მძიმე, ტრაგიკული კადრები, რა ღირებულების მატარებელი იყო გაურკვეველი და გაუგებარია. ჩვენ კიდევ ერთხელ ვნახეთ ჭირისუფლების გლოვის სცენები, რაც ძალიან მძიმეა თითოეული მაყურებლისთვის და, წარმოიდგინეთ, რამდენად მძიმე იქნება მათი ახლობლებისთვის, ნათესავებისთვის. არსებობს რეკომენდაციები, მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი, ქარტიის სახელმძღვანელო წესები, თუ როგორ უნდა გაშუქდეს მსგავსი ამბები, რასაც, მედია, სამწუხაროდ, არ ითვალისწინებს”, - ამბობს იგი “მედიაჩეკერთან” საუბარში.

მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში წერია, რომ მედია სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს ისეთი ვიზუალური მასალის ჩვენებას, რომელზეც ასახულია ადამიანთა ტრაგედია და ტანჯვა:

“მაუწყებელმა არ უნდა გადაიღოს ან გაავრცელოს მასალა, რომელშიც ასახულია უბედური შემთხვევის შედეგად დაზარალებულები ან პიროვნება პირადი ტრაგედიის ან მწუხარების დროს, მათ შორის საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში, ან დაკრძალვაზე, როდესაც ეს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას ხელყოფს, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც მიღებულია პირის თანხმობა. პირის გარდაცვალების შემთხვევაში საჭიროა ოჯახის წევრების თანხმობა” [მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი, მუხლი35/20].

ნანა ბიგანიშვილი ამბობს, რომ რესპონდენტის თანხმობა ჟურნალისტს არ ათავისუფლებს პასუხისმგებლობისგან და უნდა დაფიქრდეს, ადამიანების ტანჯვის ჩვენება უფრო მეტი ზიანის მიმტანი ხომ არ შეიძლება რომ იყოს მათთვის.

კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელო წესები, რომელიც საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ არის შემშავებული, უთითებს, რომ დაზარალებულის, გვამისა ან დასახიჩრებული სხეულის, სისხლისა და სხვა მსგავსი სცენების ჩვენება, მნიშვნელოვანი სარედაქციო დასაბუთების გარეშე, მიზანშეწონილი არ არის.

ნანა ბიგანიშვილის თქმით, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში არ არსებობდა არანაირი დასაბუთება და საზოგადოებრივი ინტერესი, რომ კუბოში მწოლარე მიცვალებულის ფონზე ჩაეწერათ მედიებს ინტერვიუები. იგი მიიჩნევს, რომ მსგავსი შემთხვევების გაშუქებისას ყველაზე მნიშვნელოვანი სისტემური პრობლემის ჩვენებაა.

“რა ღირებულება აქვს ძალიან მძიმე მდგომარეობაში მყოფი ადამიანების ჩვენებას და ჭირისუფლის დატირების სცენებს? - არანაირი. მედია უნდა ეცადოს, რომ რაც შეიძლება ნაკლებად ტრავმირებული დარჩეს საზოგადოება. ყველაზე მნიშვნელოვანია, მსგავს სიტუაციაში მედიამ გააშუქოს პრობლემა - რატომ მოხდა ეს ამბავი. თუ სისტემურია პრობლემა, როგორ შეიძლება ეს სისტემა გამოსწორდეს, აჩვენოს პრობლემის მოგვარების გზები”, -გვეუბნება ქარტიის საბჭოს თავმჯდომარე.

საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ინფორმაციით, სამართალდამცველებმა ის პირი ამხილეს, რომელიც "გურიის მოამბის" რედაქტორს შვილების სიცოცხლის მოსპობით დაემუქრა.

უწყების ინფორმაციით, დანაშაულში ბრალდებული, 1986 წელს დაბადებული ბ.მ., ბრალს აღიარებს. დანაშაული 1 წლის ვადით თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებს.

შსს-ს ინფორმაციით, პოლიციამ ნივთმტკიცებად ამოიღო ბრალდებულის კუთვნილი კომპიუტერი, საიდანაც მან მუქარის ტექსტი გააგზავნა. გამოძიება გრძელდება საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 151-ე მუხლის 1-ლი ნაწილით, რაც სიცოცხლის მოსპობის ან ჯანმრთელობის დაზიანების მუქარას გულისხმობს. დანიშნულია შესაბამისი ექსპერტიზა.

შეგახსენებთ, მუქარის წერილი თეა იოსელიანს ფეისბუკში “ბექა მელაძის” სახელით რეგისტრირებულმა მომხმარებელმა 28 აგვისტოს გაუგზავნა. ადრესატმა ის რამდენიმე დღის შემდეგ წაიკითხა და პოლიციას მიმართა. შსს-ში ჟურნალისტი 9 სექტემბერს გამოკითხეს და საქმის გამოძიება სისხლის სამართლის კოდექსის 151-ე მუხლით დაიწყეს.

 

ბოლო პერიოდში ჟურნალისტებისთვის ხელის შეშლისა და მუქარის გახშირებულ ფაქტებზე მედიაჩეკერმა მასალა გუშინ, 16 სექტემბერს გამოაქვეყნა. 

 

იხილეთ სტატია:
 ჟურნალისტებზე ზეწოლის გახშირებული და გამოუძიებელი ფაქტები

ბოლო პერიოდში საქართველოში ჟურნალისტებზე მუქარისა და პროფესიულ საქმიანობაში ხელშეშლის ფაქტები გახშირდა, თუმცა ეს საქმეები ამ დრომდე გამოუძიებელია.

გაზეთ “გურიის მოამბის” რედაქტორი თეა იოსელიანი დაახლოებით ერთი კვირაა, რაც პოლიციისგან იმ პირის დადგენის მოლოდინშია, ვინც შვილების დახოცვით დაემუქრა. ჟურნალისტი მუქარას მის პროფესიულ საქმიანობას უკავშირებს. მუქარის წერილი იოსელიანს ფეისბუკში “ბექა მელაძის” სახელით რეგისტრირებულმა მომხმარებელმა 28 აგვისტოს გაუგზავნა. ადრესატმა ის რამდენიმე დღის შემდეგ წაიკითხა და პოლიციას მიმართა. შსს-ში ჟურნალისტი 9 სექტემბერს გამოკითხეს და საქმის გამოძიება სისხლის სამართლის კოდექსის 151-ე მუხლით დაიწყეს, რაც მუქარას გულისხმობს. საქმე ამ დრომდე გამოუძიებელია.

• კოდექსის მიხედვით, სიცოცხლის მოსპობის ან ჯანმრთელობის დაზიანების ანდა ქონების განადგურების მუქარა, როდესაც იმას, ვისაც ემუქრებიან, გაუჩნდა მუქარის განხორციელების საფუძვლიანი შიში, – ისჯება ჯარიმით ან საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომით ვადით 120-დან 180 საათამდე ან გამასწორებელი სამუშაოთი ვადით 1 წლამდე ან შინაპატიმრობით ვადით 6 თვიდან 2 წლამდე ანდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით 1 წლამდე, იარაღთან დაკავშირებული უფლებების შეზღუდვით ან უამისოდ.

მუქარის განმახორციელებელი იდენტიფიცირებულია ტვ 25-ის შემთხვევაში - ის სოფელ ღურტის საბავშვო ბაღის ყოფილი დირექტორი მედეა მამულაძეა. მუქარის მუხლით დაწყებული გამოძიება ამ დრომდე დაუსრულებელია. ბაღის დირექტორის მხრიდან თანამშრომლებზე განხორციელებულ სიტყვიერ და ფიზიკურ შეურაცხყოფაზე სიუჟეტი ტვ 25-მა 30 აგვისტოს გააშუქა. მამულაძე თავდაპირველად ამ სიუჟეტის მომზადების დროს დაემუქრა ტელევიზიის ჟურნალისტებს და ამ კონტექსტში მის მფარველებად მოიხსენია აჭარის რეგიონის მოქმედი მაღალჩინოსნები. სატელევიზიო სიუჟეტის ეთერში გასვლის შემდეგ მამულაძე თანამდებობიდან გაათავისუფლეს, რის შემდეგაც მან ფიზიკური ანგარიშსწორების შესახებ მუქარის შემცველი ტექსტური შეტყობინებები გაუგზავნა ტვ 25-ის ჟურნალისტ ეკა ბარამიძესა და საინფორმაციო სამსახურის უფროსს სულხან მესხიძეს.

თეა იოსელიანი და სულხან მესხიძე გამოძიების შედეგების მოლოდინში არიან, თუმცა უკვე 3 თვეა უშედეგოდ ელის დამნაშავე პოლიციელების დასჯას 40-მდე ჟურნალისტი, რომლებიც 20 ივნისის ღამეს პოლიციის მიერ ანტისაოკუპაციო აქციის ძალის გამოყენებით დაშლის დროს დაშავდნენ. ჟურნალისტებმა გამოძიების დაწყება და დამნაშავეების დასჯა ჯერ წერილობით მოითხოვეს, ხოლო შემდეგ აქციაც გამართეს შინაგან საქმეთა სამინისტროსთან.

სამართალდამცავებმა 20 ივნისის ღამეს ჟურნალისტებს პროფესიულ საქმიანობაში შეუშალეს ხელი, როდესაც მათ დამიზნებით ესროდნენ. ამის მიუხედავად, გამოძიება ამ მუხლით არ დაწყებულა. პროკურატურა ამ საქმეს სისხლის სამართლის კოდექსის 333-ე მუხლით იძიებს, რაც სამსახურებრივი უფლებამოსილების გადამეტებას გულისხმობს, თუმცა ისიც გამოუძიებელია: ჟურნალისტები დაზარალებულად ამ დრომდე არ უცვნიათ და არც დამნაშავე პოლიციელები გამოუვლენიათ.

ჟურნალისტურ საქმიანობაში ხელშეშლად შეაფასა საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭომ Qartli.ge-ის რედაქტორთან დაკავშირებული შემთხვევა, რომელიც 10 ივნისს მოხდა: ჟურნალისტ საბა წიწიკაშვილს იმ ავტოავარიის გაშუქების დროს შეუშალეს პროფესიულ საქმიანობაში ხელი, რომელშიც სავარაუდოდ სამართალდამცავების მანქანა მონაწილეობდა. ჟურნალისტის ცნობით, ის პოლიციელებმა ძალის გამოყენებით გამოიყვანეს შემთხვევის ადგილიდან და შეუზღუდეს გადაღების უფლება. აღნიშნულ ფაქტს დღემდე იძიებს პროკურატურა, სადაც ჟურნალისტი 2 თვის წინ გამოკითხეს. გამოძიება ამ შემთხვევაშიც სსკ 333-ე მუხლით მიმდინარეობს, რაც სამსახურებრივი უფლებამოსილების გადამეტებას გულისხმობს.

ჟურნალისტურ საქმიანობაში ხელშეშლად მიიჩნია კოალიციამ მედიის ადვოკატირებისთვის ტელეკომპანია “ოდიშის” წარმომადგენლებთან მიმართებაში 14 მაისს მომხდარი ინციდენტი, როდესაც ზუგდიდის მერობის ოპოზიციონერ კანდიდატთან, სანდრა რულოვსთან ინტერვიუს ჩაწერის დროს, გადამღებ ჯგუფს გარკვეული პირები დაუპირისპირდნენ და მათ ფიზიკური და სიტყვიერი შეურაცხყოფა მიაყენეს. ამის ნაცვლად, შსს-ს წარმომადგენლებმა პირიქით ტელეკომპანია “ოდიშის” ჟურნალისტი ლევან თორია დაადანაშაულეს და მას სსკ 126-ე - ძალადობის მუხლით წაუყენეს ბრალი.

“ჟურნალისტური საქმიანობის ხელშეშლა სისხლის სამართლის კოდექსით (მუხლი 154) დასჯადია, თუმცა, საქმეები რომელთა გამოძიებასაც ამ მუხლით ვითხოვდით, დასრულებული არ არის და საზოგადოებისთვის უცნობია საერთოდ ვინმე ისჯება თუ არა ჟურნალისტისთვის პროფესიულ საქმიანობაში ხელშეშლის გამო”, - ნათქვამია ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭოს განცხადებაში, რომლითაც საბჭომ შსს-ს მიმართა და რეაგირება მოსთხოვა 8 ივლისს რუსთაველის გამზირზე ანტისაოკუპაციო აქციის კონტრაქციის მონაწილეების მხრიდან ჟურნალისტებზე განხორციელებული თავდახსმების აღკვეთის მოთხოვნით. ამის მიუხედავად, ამ დრომდე არ დასჯილან ჟურნალისტებზე თავდასხმელები, რომლებიც ბიზნესმენ ლევან ვასაძის მიერ ორგანიზებულ კონტრაქციაში მონაწილეობდნენ.

• სისხლის სამართლის კოდექსით, ჟურნალისტისათვის პროფესიულ საქმიანობაში უკანონოდ ხელის შეშლა, ისჯება ჯარიმით ან საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომით ვადით 120-დან 140 საათამდე ან გამასწორებელი სამუშაოთი ვადით 2 წლამდე ანდა შინაპატიმრობით ვადით 6 თვიდან 2 წლამდე. სოლო იგივე ქმედება, ჩადენილი ძალადობის მუქარით ან სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით, – ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით 2 წლამდე, თანამდებობის დაკავების ან საქმიანობის უფლების ჩამორთმევით ვადით 3 წლამდე ან უამისოდ.

ბოლოდროინდელი ფაქტები აჩვენებს, რომ პოლიცია ამ მუხლთან მიმართებაში სენსიტიურობას მაშინ იჩენს, როცა საქმეში პოლიტიკური გავლენის არ მქონე კერძო პირები იკვეთებიან: მაგალითად, ჟურნალისტურ საქმიანობაში ხელშეშლის მუხლით დაიწყო გამოძიება ბათუშმი 29 ივლისს მომხდარ ინციდენტზე, როდესაც ჟურნალისტებსა და ოპერატორებს იმ სამშენებლო კომპანიის წარმომადგენლებმა დაუშინეს ქვები, რომელთა მიერ აშენებულ კორპუსშიც ლიფტი ჩავარდა. ასეთივე შემთხვევად შეგვიძლია მივიჩნიოთ რუსთავი 2-ის ჟურნალისტების საქმეც: 23 მაისს ჟურნალისტებს ფიზიკური შეურაცხყოფა მიაყენეს და პროფესიულ საქმიანობაში ხელი შეუშალეს 7 თვის შვილის მკვლელობაში ბრალდებული ქალის ახლობლებმა.

ჟურნალისტებზე მუქარის, ძალადობის ან პროფესიულ საქმიანობაში ხელშეშლის ფაქტები მეტწილად გამოუძიებელი რჩებოდა წინა ხელისუფლების პირობებშიც. ეს საქმეები, დაპირების მიუხედავად, არც მოქმედ ხელისუფლებას გამოუძიებია.

საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის განცხადებით, 12 სექტემბერს მათ სერვერზე კიბერშეტევას ჰქონდა ადგილი, რის გამოც პირველი არხის სერვერებზე არსებული მნიშვნელოვანი ფაილები განადგურდა.

„კიბერთავდასხმის შედეგად, დღეს მაუწყებლის ქსელში მოხდა ვირუსის გავრცელება, რამაც დაშიფრა და გაანადგურა საქართველოს პირველი არხის სერვერებზე არსებული მნიშვნელოვანი ფაილები. ამ დროისთვის მაუწყებლის სხვა სერვერებზე ვირუსის გავრცელების თავიდან აცილება მოხერხდა“, - აღნიშნულია საზოგადოებრივი მაუწყებლის მიერ გავრცელებულ განცხადებაში.

მაუწყებლის ინფორმაციით, ფაქტის შესახებ საქართველოს პირველმა არხმა აცნობა შინაგან საქმეთა სამინისტროს და უწყებამ საგამოძიებო მოქმედებები უკვე დაიწყო: „გამოძიება დაწყებულია სსკ-ის 284 მუხლის 1-ლი ნაწილით და 286-ე მუხლის 1-ლი ნაწილით, რაც კომპიუტერულ სისტემაში უნებართვო შეღწევასა და კომპიუტერული მონაცემის ან/და კომპიუტერული სისტემის ხელყოფას გულისხმობს.“

CNN -მა Facebook-ის დაფინანსებით სპეციალურად მობილურის მომხმარებლებისთვის ახალი ამბების ყოველდღიური გადაცემა დაიწყო, რომლის თითოეული სერია ერთ კონკრეტულ თემაზეა ორიენტირებული. გადაცემა სახელწოდებით Go There 10-წუთიან ეპიზოდებს მოიცავს.

პროექტის მიზანი აშშ-სა და მსოფლიოში მიმდინარე კულტურული, პოლიტიკიური და ეკონომიკური პრობლემების სიღრმისეულად გაშუქებაა.

CNN Worldwide-ის პროდიუსერის, ეშლი ქოდიანის განცხადებით, გადაცემა აუდიტორიის ინტერესების გათვალისწინებით იქმნება. ეპიზოდები მზადდება ისეთ თემებზე, როგორებიცაა კლიმატის ცვლილება, რასობრივი უთანასწორობა და მნიშვნელოვანი ახალი ამბები.
 


გადაცემის ფორმატი მრავალფეროვანია და კორესპონდენტს აუდიტორიასთან უფრო მეტად აახლოებს. რეპორტიორები ხშირად თავიანთივე მანქანებიდან იღებენ კადრებს და მაყურებელს ამბავს "სელფის" ფორმატის გამოყენებით თავადვე უყვებიან.

CNN-ის ახალმა გადაცემამ მობილურის მომხმარებელ აუდიტორიაში დაინტერესება უკვე გამოიწვია, მაგალითად, ერთ-ერთ ვიდეოს, რომელიც ციხიდან ბავშვის აღზრდის თემას შეეხება 16 მილიონზე მეტი ნახვა აქვს, თუმცა CNN Worldwide-ის პროდიუსერის ეშლი ქოდიანის თქმით, რეიტინგი ყველაფერი არაა.

"სწავლობს თუ არა ჩვენი აუდიტორია კონტენტიდან რამეს? მოწონებები, კომენტარები, გაზიარებები, ნახვები კარგია, მაგრამ რა მიიღო ჩვენმა აუდიტორიამ ამ კონტენტიდან?"- ამბობს ეშლი ქოდიანი.

 

გადაცემა Go There-ის ფარგლებში ამ ეტაპზე 34 ეპიზოდი უკვე მომზადდა.

წყარო: journalism.co.uk 

"ახალი მედიასაშუალება უნდა გამოვძებნოთ, Fox News-ი ჩვენთვის აღარ მუშაობს", - ასე შეაფასა Twitter-ზე აშშ-ის პრეზიდენტმა, დონალდ ტრამპმა, ტელეკომპანია Fox News-ი, რომელიც წლებია ტრამპს ძირითადად დადებით კონტექსტში აშუქებს.

The Guardian-ის ინფორმაციით, აშშ-ის პრეზიდენტსა და მის ფავორიტ ტელევიზიას შორის ურთიერთობა ტრამპის მიერ Twitter-ზე გაკეთებული განცხადების შემდეგ დაიძაბა. დონალდ ტრამპმა ტელეკომპანია დემოკრატიული პარტიის წევრების პოპულარიზებასა და მის მიმართ უსამართლოდ მოპყრობაში დაადანაშაულა.

პრეზიდენტის კრიტიკას Fox News-ის წამყვანი ნილ ქავუტო კრიტიკითვე დაუპირისპირდა. ქავუტომ ტრამპის განცხადებას პირდაპირ ეთერში თითქმის 4-წუთიანი მონოლოგით უპასუხა. "პირველრიგში, ბატონო პრეზიდენტო, ჩვენ თქვენთვის არ ვმუშაობთ, მე თქვენთვის არ ვმუშაობ. ჩემი მოვალეობა თქვენი გაშუქებაა და არა ქება-დიდება", - განაცხადა ქავუტომ.

წამყვანმა გადაცემის მიმდინარეობისას ტელეკომპანიის მიმართ აშშ-ის პრეზიდენტის ბრალდებების საპასუხოდ ტრამპის ცრუ განცხადებები მოიყვანა მაგალითად.

“მე არ მითქვამს, რომ ტარიფები კარგია, თქვენ თქვით. ისევე, როგორც მე არ მითქვამს, რომ კედლის აშენებისთვის მექსიკა გადაიხდიდა, ეს თქვენ თქვით. მე არ მითქვამს, რომ რუსეთი არ ჩარეულა 2016 წლის არჩევნებში, ესეც თქვენ თქვით. ვწუხვარ, თუ არ მოგწონთ ამ ფაქტების წინ წამოწევა. სიყალბე იქნებოდა მათზე არასდროს რომ არ მესაუბრა",- აღნიშნა წამყვანმა.



მანამდე პრეზიდენტ ტრამპს არხის კიდევ ერთი წარმომადგენელი ბრიტ ჰიუმი დაუპირისპირდა და Twitter-ის საშუალებით შეახსენა, რომ Fox News-ი ვალდებული არაა მისთვის მუშაობდეს.

მიუხედავად რამდენიმე წამყვანის მიერ ღიად დაფიქსირებული კრიტიკისა, ტრამპის მიმართ დადებითად განწყობილი ტელევიზიის სხვა სახეები კვლავ პრეზიდენტის ერთგული რჩებიან.

ორგანიზაცია “რეპორტიორების საზღვრებს გარეშე” (RSF), საქველმოქმედო ფონდის - “Craig Newmark Philanthropies”-ის ფინანსური მხარდაჭერით, მედიაში გამჭვირვალობისა და ეთიკურობის წახალისების მიზნით, 1.5 მლნ აშშ დოლარის ოდენობის თანხას დახარჯავს. საქველმოქმედო ორგანიზაცია RSF-ს “ჟურნალისტიკისადმი ნდობის გაზრდის ინიციატივის” (JTI) იმპლემენტაციაში დაეხმარება.

JTI ინიციატივაა, რომელიც დეზინფორმაციასთან ბრძოლის მიზნით, ორგანიზაციამ “რეპორტიორების საზღვრებს გარეშე” 2018 წელს დაიწყო ფრანს პრესთან (AFP), ევროპის მაუწყებელთა კავშირთან (EBU) და რედაქტორთა გლობალურ ქსელთან (GEN) ერთად. ინიციატივის ავტორებს სურთ ხელი შეუწყონ ეთიკური ჟურნალისტიკის განვითარებას და მედიასაშუალებებში გამჭვირვალობის დამკვიდრებას. ამ მიზნის მისაღწევად კონსენსუსი საფუძველზე უნდა შეიქმნას სტანდარტები, რასთან შესაბამისობის შემოწმება შეეძლებათ მედიასაშუალებებს.

ამ პროცესს 120-ზე მეტი დაინტერესებული მხარე, მათ შორის, მედიასაშუალებები და ბევრი სხვა ტიპის ინსტიტუტი შეუერთდა. მათ შექმნეს დოკუმენტის სამუშაო ვერსია და 2019 წლის ივლისში გაასაჯაროვეს მოსაზრების და კომენტარების მისაღებად.

პროცესის მეორე ეტაპზე შემუშავებული სტანდარტების იმპლემენტაცია დაიწყება. 2020 წლის დასაწყისიდან მედიასაშუალებებს შესაძლებლობა ექნებათ შეაფასონ რამდენად შეესაბამება ამ სტანდარტებს მათი ორგანიზაცია და ატვირთონ ეს მონაცემები სისტემაში. ამის შემდეგ JTI ამ ინფორმაციას გამოიყენებს და ერთგვარი სპეციალური ნიშნის საშუალებით სხვადასხვა კომპანიების, რეკლამის განმათავსებლებს თუ საზოგადოებას სანდო და გამჭვირვალე მედიასაშუალებების იდენტიფიცირების შესაძლებლობა ექნებათ. პროცესის საბოლოო მიზანია, რომ შემოსავლები მედიასაშუალებებზე მათი სახელის შესაბამისად გადანაწილდეს.

“ბოლო რამდენიმე თვის განმავლობაში RSF აქტიურ ინვესტირებას ახდენდა ამ ინიციატივაში და აღნიშნული საჩუქარი ჩვენი პროგრამის გაფართოებისა და განვითარების შესაძლებლობას მოგვცემს. ჩვენ გვწამს, რომ თვითრეგულირება ინფორმაციულ ქაოსთან ბრძლაში დაგვეხმარება, რომელშიც ჩვენ ბოლო რამდენიმე წელია ვცხოვრობთ და რომელიც საფრთხეს უქმნის დემოკრატიას”, - თქვა კრისოტოფერ დელოირმა, “რეპორტიორების საზღვრებს გარეშეს” გენერალურმა მდივანმა.

“სოციალური ქსელედებიდან მომდინარე დეზინფორმაციის ფონზე, მედიაორგანიზაციები გამჭვირვალობის და ეთიკურობის მიმართ ერთგულები უნდა იყვნენ, რის შემდეგაც მათ შეუძლიათ, რომ საკუთარ აუდიტორიას შემდეგი სიტყვებით მიმართონ - თქვენ, შეგიძლიათ მენდოთ”,- თქვა ფონდ “Craig Newmark Philanthropies”-ის დამფუძნებელმა კრეიგ ნიუმარკმა.

“რეპორტიორები საზღვრებ გარეშე 1985 წელს დაფუძნდა და ინფორმაციის თავისუფლების დაცვისა და წახალისების ერთ-ერთ ყველაზე წამყვან არასამთავრობო ორგანიზაციად ჩამოყალიბდა. RSF საფრანგეთშია რეგისტრირებული და კონსულტანტის სტატუსი აქვს ისეთ ორგანიზაციებში, როგორებიცაა: გაერო, იუნესკო და ევროსაბჭო. ორგანიზაციას 14 საერთშორისო ბიურო აქვს, მათ შორის, ბერლინში, ბრიუსელში, ჟენევაში, ლონდონში და ვაშინგტონში. ამასთან, მსოფლიოს 130 ქვეყნიდან 150-ზე მეტი კორესპონდენტი ჰყავს,

ფონდი “Craig Newmark Philantyropies” კრეიგ ნიუმარკა საზოგადოებისა და სამოქალაქო ჩართულობის მხარდაჭერის მიზნით შექმნა. იგი იმ ადამიანებისა და ორგანიზაციების განვითარებაზეა ორიენტირებული, რომლებიც ისეთი მიმართულებებით მუშაობენ, როგორიცაა - სანდო ჟურნალისტიკა, ამომრჩეველთა ხმის დაცვა, გენდერული მრავალფეროვნება ტექნოლოგიებში, ასევე ვეტერანებისა და სამხედრო ოჯახების საკითხები.

მომზადებულია “რეპორტიორები საზღვრებს გარეშეს” მასალაზე დაყრდნობით.

ხელისუფლებისა და გავლენიანი ბიზნეს თუ სხვა ჯგუფების მანკიერებების მხილებისთანავე მათი ცხელი სამიზნე ხდება გამოხატვის თავისუფლება და დამოუკიდებელი მედია.

 ასე მოხდა სულ ბოლო შემთხვევაშიც, როცა რადიკალურ ჯგუფებში ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი აქტორი, ბიზნესმენი ლევან ვასაძე მედიის გაკონტროლების ინიციატივით გამოვიდა. ვასაძემ ასე ირეაგირა “თავისუფლების მონიტორის” მიერ გავრცელებულ ინფორმაციაზე, თუ როგორ მიიღო მან 600 ათას ლარიანი საბიუჯეტო დაფინანსება.

ვასაძემ ხელისუფლებას მიმართა, რომ სასწრაფოდ შექმნას რეგულატორი, რომელიც “ცილისწამებისთვის, შეურაცხყოფისთვის, მათ შორის რელიგიური და ტრადიციული გრძნობების შეურაცხყოფისთვის უსასტიკესად დასჯის მედიასაშუალებებს და პერსონალურად ჟურნალისტებს”.

ცილისწამების დასჯა-კრიმინალიზაცია, რელიგიური გრძნობების შეურაცხყოფა - ეს მოთხოვნები ხელისუფლებაში “ქართული ოცნების” მოსვლის შემდეგ არაერთხელ გაჟღერებულა. განსაკუთრებით აქტუალური ეს საკითხები 2016 წლიდან გახდა, როცა “ოცნების” ხელისუფლებას კრიტიკოსები არა მხოლოდ გარედან, არამედ შიგნითაც მოუმრავლდა, რამაც მმართველი კოალიცია რღვევამდე მიიყვანა.

2016 წლის საპარლამენტო არჩევნებამდე რამდენიმე თვით ადრე “ოცნების” დეპუტატის, სოსო ჯაჭვლიანის საკანონმდებლო ინიციატივას ჯარიმის დაწესებაზე პირის რელიგიური გრძნობების შეურაცხყოფისთვის, ადამიანის უფლებათა კომიტეტმაც კი დაუჭირა მხარი. ეს ინიციატივა არა მხოლოდ ოპოზიციაში, არამედ მმართველი კოალიციის შიგნითაც მიიჩნიეს გამოხატვის თავისუფლებისთვის დარტყმად. საბოლოოდ, მისი კანონად ქცევა შეუძლებელი გახდა.

ჯერ კიდევ 2004 წელს დეკრიმინალიზებული ცილისწამების კვლავ სისხლის სამართლის წესით დასჯის საკითხი “ოცნების” ხელისუფლებაში წამოწიეს. ამას კონკრეტული მიზეზი ჰქონდა: შეწყალების კომისიის თავმჯდომარემ საპარლამენტო უმრავლესობის წევრები - ეკა ბესელია და მანანა კობახიძე კორუფციულ გარიგებებში დაადანაშაულა პოლიტპატიმრების საქმეზე. რეაქციამ არ დააყოვნა და მანანა კობახიძის ძმამ - თედო კობახიძემ, რომელიც თბილისის საკრებულოს წევრი იყო, განაცხადა, რომ პარლამენტს მიმართავდა ცილისწამების კრიმინალიზაციის დაკანონების წინადადებით.

“მე ამ დღეებში საქართველოს პარლამენტს მივმართავ საკანონმდებლო წინადადებით, მექნება წარდგენილი კანონპროექტი, რომლითაც მოვითხოვ, რომ სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის საკითხი გახდეს ცილისწამება,” - განაცხადა მაშინ თედო კობახიძემ.

რეაქცია არც თავად მანანა კობახიძემ დააყოვნა და განაცხადა, რომ უკვე მუშაობდა კანონპროექტზე, რომელიც მტკიცების ტვირთის დაკისრების სტანდარტს შეცვლიდა: კერძოდ, დღეს მოქმედი კანონმდებლობით მოსარჩელეა ვალდებული, ამტკიცოს მის მიმართ გავრცელებული ცნობების სინამდვილესთან შესაბამისობა. კობახიძეს კი სურდა, რომ მტკიცების ტვირთი ინფორმაციის გამავრცელებელზე გადაეტანა. კანონი უცვლელი დარჩა, კობახიძემ კი პარლამენტიდან საკონსტიტუციო სასამართლოში გადაინაცვლა მოსამართლის პოზიციაზე.

2016 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ საკანონმდებლო ორგანოს ერთ-ერთმა ორგანიზაციამ - “საქართველოს იურიდიულ მეცნიერებათა აკადემიამ” მიმართა წინადადებით, რომლის მიხედვით, ცილისწამება და შეურაცხყოფა სისხლის სამართლის დანაშაული უნდა გამხდარიყო.

ეს ინიციატივა პარლამენტში ამჯერად “პატრიოტთა ალიანსის” წარმომადგენელმა ემზარ კვიციანმა აიტაცა და ცილისწამების კრიმინალიზება საჯაროდ მოითხოვა.

ამის შემდეგ ასპარეზზე სასამართლო ხელისუფლება გამოვიდა: სასამართლო სისტემა აქტიური კრიტიკის საგანი გახდა რამდენიმე გახმაურებული საქმის, მათ შორის რუსთავი 2-ის საქმის გამო, ასევე, სისტემაში მიმდინარეობდა იმ მოსამართლეების უვადოდ დანიშვნის პროცესი, ვის მიმართაც წარსულში მიღებული გადაწყვეტილებების გამო საზოგადოებაში ყველაზე მეტი უკმაყოფილება იყო დაგროვილი. კრიტიკაზე რეაქცია იუსტიციის საბჭომ საჯარო განცხადებით გამოხატა, რომლითაც არც მეტი, არც ნაკლები - მოსამართლეებზე ცენზურის დაწესება მოითხოვა.

კიდევ ერთი ინსტიტუცია, რომელიც გამოხატვის თავისუფლების წინააღმდეგ პერიოდულად ილაშქრებს, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის საპატრიარქოა. “ციანიდის საქმის” დეტალების მედიაში გასაჯაროების შემდეგ მნიშვნელოვნად შეირყა ერთ დროს ყველაზე ავტორიტეტული ორგანიზაციის იმიჯი. რეაქციამაც არ დააყოვნა და პატრიარქმა 2019 წლის საშობაო ეპისტოლეში ცილისწამება იმ სისხლის სამართლის დანაშაულთა კატეგორიაში გაიყვანა, როგორიცაა ფიზიკური ძალადობა და სხეულის განზრახ დაზიანება.

პატრიარქის ეპისტოლეს ეს ნაწილი მოიწონა პარლამენტის მაშინდელმა სპიკერმა ირაკლი კობახიძემ და განაცხადა, რომ აუცილებელია ცილისწამების პრობლემაზე მსჯელობა.

წლის დასაწყისში იგივე შინაარსის განცხადებებით დაგვამახსოვრა თავი ქვეყნის პრეზიდენტმა სალომე ზურაბიშვილმაც: “ვერ დავხუჭავთ თვალს იმ საფრთხეზე, რომელიც კონკრეტულ ადამიანებსა და მთელ საზოგადოებას ცილიწამებისა და ცრუ ინფორმაციის სახით ემუქრება,” - განაცხადა ზურაბიშვილმა 2019 წლის მარტში.

ამ განცხადებებიდან რამდენიმე თვეში კი მმართველმა გუნდმა პარლამენტში ჯერ კიდევ 2017 წელს შეტანილი კანონპროექტი გაიხსენა, რომლის ინიციატორია საქართველოს კომინიკაციების ეროვნული კომისია და რომლითაც თვითრეგულირებიდან რეგულირების სფეროში ინაცვლებს მთელი რიგი საკითხები, მათ შორის სიძულვილის ენის გამოყენება.

ეს ინიციატივა უარყოფითად შეაფასა საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ და მიუთითა, რომ “პროგრამის შინაარსის გამო მაუწყებლის სანქცირება მარეგულირებელ კომისიას აძლევს ბერკეტს ზეგავლენა მოახდინოს მაუწყებლის სარედაქციო პოლიტიკაზე ანდა გამოიყენოს მის წინააღმდეგ”.

სულ ბოლოს ხელისუფლება გამოხატვის თავისუფლების წინააღმდეგ გასულ თვეში დაირაზმა, როცა ერთხმად დაგმო და შემდეგ საერთაშორისო საზოგადოებას მოუწოდა, “სათანადო შეფასება” მიეცათ ტელეკომპანია რუსთავი 2-ისა და ჟურნალისტ გიორგი გაბუნიას საქციელზე, როცა მან პირდაპირ ეთერში აგინა რუსეთის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს.

ფაქტია, რომ ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ “ქართული ოცნება” მუდმივად ცდილობს საკანონმდებლო დონეზე შეზღუდოს გამოხატვის თავისუფლება. სამწუხაროა, რომ ამ ქვეყანაში, რომელსაც ცენზურის პირობებში ცხოვრების სულ მცირე 70-წლიანი გამოცდილება აქვს, ცენზურაზე მეოცნებეებს შორის ხელისუფლების წარმომადგენლები მარტონი არ არიან.

ასეთი ამბების დადებითიც და უარყოფითიც ის არის, რომ საზოგადოება მალე ივიწყებს ყოველ მომდევნო მედია „გამოხდომას“ - ეპატაჟს, რომელიც დრო და დრო შეარხევს ხოლმე გაყურსულ საზოგადოებას. საზოგადოებას, რომელიც მხოლოდ და მხოლოდ სენტიმენტებზე რეაგირებს და სადაც სამოქალაქო (თუ არასამოქალაქო) საზოგადოება უმეტესწილად რეაქციულია. ასე ხდება მხოლოდ იმ საზოგადოებებში, სადაც თავისუფალ მედიაზე დაკვეთა არ არსებობს; სადაც მედიის არაეთიკურ თუ უპასუხისმგებლო ქმედებებზე პირველადი რეაქცია არა შიდა პროფესიული თუ შიდა ორგანიზაციული სანქციები, არამედ „ავკრძალოთ“, „გადადგეს“, „ჩავქოლოთ“, „მცხეთას ვუმტვრიოთ საკეტურებია“. ასეთ გარემოში უბრალოდ მიწას ვუნაყოფიერებთ ძალაუფლებას, რომ დაიკმაყოფილოს თავისი მარადიული სწრაფვა, გავლენის სფეროში მოიქციოს რაც შეიძლება მეტი სივრცე.

შიდა ორგანიზაციულ სანქციებად კი პირგამეხებული გენერალური დირექტორის განცხადება არ კმარა. ისევე როგორც საკმარისი არ იყო ზაქარია ქუცნაშვილისა და პარლამენტის  ბიუროს თანამშრომლების შერისხვა ყოფილი პარლამენტის თავმჯდომარისაგან. ისევე, როგორც საკმარისი ვერ იქნება 20 ივნისს ახალგაზრდების თვალების დამთხრელი პოლიციელისათვის უფლებამოსილების შეჩერება და წარბაწეული კომენტარები ამ მოვლენებზე პოლიტიკურად პასუხისმგებელი მინისტრისაგან. ნებისმიერი თავმოყვარე მედიასაშუალება ასეთი ორგანიზაციული კრიზისის დროს გადადგამდა რეალურ საპასუხო ნაბიჯებს და არ შემოიფარგლებოდა მხოლოდ და მხოლოდ ერთი კონკრეტული ჟურნალისტის სიტყვათწყობისაგან გამიჯვნით.

მეტი სიცხადისთვის - ზედმეტიც კია იმაზე კომენტარის გაკეთება თუ რაოდენ არაადეკვატური იყო სახელმწიფოს წარმომადგენლების რეაგირება "კურიერი P.S.-ში" გასულ მონოლოგზე - სახელმწიფო უწყებებმა თუ მათმა წარმომადგენლებმა, რომლებიც პირში წყალჩაგუბებულები არიან ყველა მნიშვნელოვანი კრიზისის დროს, რომლებიც ჯიუტად დუმან ყველა საზოგადოებრივი მღელვარების დროს (კონტრ-ტერორისტული ოპერაცია იქნება ეს, მომიტინგეების დარბევა თუ საოკუპაციო ხაზზე სიტუაციის გამწვავება) უბრალოდ საკუთარ თავს აჯობეს არაადეკვატურობაში. ქართულ ოცნებას ისევ დაავიწყდა, რომ მთავრობას ის აკომპლექტებს და არა "რუსთავი 2". მთავრობას ისევ დაავიწყდა, რომ საგარეო საქმეთა მინისტრი ზალკალიანია და არა გაბუნია. თუმცა, ეს ალბათ სხვა საუბრის თემაა.

ის, რაც გუშინ "რუსთავი 2-ზე" მოხდა, მხოლოდ და მხოლოდ ერთი კუთხეა უფრო დიდი მედია სურათისა, რომელშიც მას შემდეგ აღმოვჩნდით, რაც სამი ერთ მხარეს მიკერძოებული მსხვილი ტელევიზიის ნაცვლად, მივიღეთ ორი სხვადასხვა პარტიული ნიშნით გადანაწილებული მედია. ახლა ცალკარა თამაშის ნაცვლად, ორი ერთზე არიან მოთამაშეები გადანაწილებული. უბრალოდ იმ ორიდან ერთი ღმერთსაც კი დავიწყებია, არა თუ მაყურებელს და რეალურად ორი დიდი მედია მოთამაშე ერკინება რინგზე. მედია რინგი კი, სარკისებურად იმეორებს იმას, რაც ხდება პოლიტიკურ რინგზე. ხან ერთი გაწიწმატდება და პირდაპირ ეთერში დედის გინების ღვარცოფი მოვარდება, ხან მეორე დაპანიკდება და საგანგებო მდგომარეობას გამოაცხადებს; ხან ერთი მედიის წარმომადგენლები წავლენ პრეს-კონფერენციებზე პოლიტიკური განცხადებების საკეთებლად და ხან მეორე მედიის წარმომადგენლები დაუსხდებიან ქვეყნის მმართველებს გუნდრუკის საკმევად. შესაკრებთა გადანაცვლებით მედიარეალობა ისევ არ შეიცვლება.

ახლა ტემპერატურა მაღალია. იმდენად მაღალი რომ მამუკა ბახტაძესაც კი კომენტარების კეთება უწევს. ასეთ დროს, არაპოპულარულია მოითხოვო მედია გარემო, სადაც ტელევიზიებმა მოსახლეობის ეგზალტაციას კი არ უნდა შეუწყონ ხელი, არამედ შექმნილი მდგომარეობის ანალიზს, ამბების გამოძიებას და გამოსავლების ძებნას. ასეთ დროს, ყველას ურჩევნია რომ ან ერთ მხარეს იდგე ან მეორე მხარეს. ასეთ დროს, როგორც წესი, ორივე მხარე გვარწმუნებს რომ რეალობა შავ-თეთრია. ასეთ დროს „კურიერში“ ქვეყანა ინგრევა, „ქრონიკაში“ კი ქვეყანა ყვავის. ასეთ დროს ნიკა გვარამია იგინება, ირაკლი ჩიხლაძე კი ნიკა გვარამიას გინებაზე შფოთავს. შესაძლოა მე ვცდებოდე, მაგრამ ისტორია არასდროს ცდება. პოლიტიკა არ არის კეთილებისა და ბოროტების დაპირისპირება. პოლიტიკა ძალაუფლების გადანაწილებისთვის ბრძოლაა. ძალაუფლება კი ყოველთვის კეთილსა და ბოროტს მიღმაა. "ნაცებსა" და "ქოცებს" მიღმაა. საქმე ის არის, შევძლებთ თუ არა ნაბანი წყლისთვის ბავშვის საბოლოოდ გადაყოლებას; თუ მოვახერხებთ და შევქმნით ისეთ მედია სისტემას, სადაც მსხვილი მედიასაშუალებები პოლიტიკური პარტიებისაგან დამოუკიდებლად შეძლებენ არსებობას. "ნაცებიც" წავლენ, "ქოცებიც" - მედია სისტემა კი დარჩება.

კლიშეა, თუმცა სიმართლეა, რომ მედია მნიშვნელოვანი ინსტიტუტია ქვეყნის დემოკრატიული განვითარებისათვის. ისეთივე მნიშვნელოვანი როგორც საკანონმდებლო, სასამართლო ან აღმასრულებელი ხელისუფლება. ამიტომაც ეძახიან ხოლმე მას „მეოთხე ხელისუფლებას.“ პოლარიზებული მედია გარემო კი ვიღაც NGO-შნიკების მოგონილი ტერმინი არ არის - რეალური პრობლემაა, რის მხოლოდ და მხოლოდ ერთეულ გამოვლინებასაც ვაწყდებით ხოლმე ასეთ მომენტებში. ჯანსაღი მედია გარემო მეტია ვიდრე მხოლოდ ხელისუფლებისაგან თავისუფალი მედიის არსებობა.

მხოლოდ სამთავრობო გავლენისგან თავისუფალი მედია არ და აღარ არის საკმარისი დემოკრატიული საზოგადოების ჩამოსაყალიბებლად, სადაც ყველა ერთად შევძლებთ თანაცხოვრებას და საერთო სიკეთეების განვითარებას. ეს მხოლოდ მინიმუმია იმისა, რასაც უნდა ვითხოვდეთ. ამაზე აღარც კი უნდა ვმსჯელობდეთ. რეალურად, პარტიული დღის წესრიგებისაგან თავისუფალი მედია უნდა გვინდოდეს. ექნება თუ არა უფრო საღი რეაგირება "რუსთავი 2-ს" ერთ კონკრეტულ წამყვანთან დაკავშირებით და „გადადგება“ თუ არა გაბუნია (გახარიას გადადგომის მოლოდინში) ეს ალბათ შიდა ორგანიზაციული სიჯანსაღის საკითხია, მაგრამ ერთი რამე ცხადია - პარტიული მედია უნდა გადადგეს.

ანტისაოკუპაციო აქცია თბილისში. 20 ივნისი, 2019 წ. ფოტო: მარიამ ნიკურაძე/OC Media

ხშირად ჟურნალისტები ამბობენ, რომ მათი საქმე ისეთივეა, როგორც მსახიობისთვის სცენა, რომ ეს „მტვერი ერთხელ თუ ჩაყლაპე, ვეღარ შეეშვები“ და ეს განსაკუთრებით მაღალალბათურია მათთვის, ვისთვისაც ეს „მტვერი“ არამხოლოდ წარმატებული სტატია, სიუჟეტი ან ვიდეო/ფოტო კადრები იყო, არამედ, მისთვისაც, ვისთვისაც ამ ყველაფრის უკან რაღაც სტრესი, ტრავმა ან დანაკარგი იდგა, ვისთვისაც ეს ერთგვარი გამოწვევა იყო. გამოწვევას ადრენალინის შესაბამისი დოზა ახლავს თან, თავისი პოზიტიური და არც ისე პოზიტიური შედეგებით. ამ ყველაფერში კი მთავარი ისაა, რომ გადავრჩეთ აქ და ამჟამად. მაგრამ რა ხდება მაშინ, როდესაც გადარჩენის საჭიროებამ ჩაიარა, გადავრჩით და ცხოვრება უნდა გავაგრძელოთ?

იმის გამო, რომ ჩვენი ფიზიკური და გონებრივი რესურსის საკმაოდ დიდი ნაწილი გაიხარჯა სტრესულ და ტრავმულ გარემოსთან გამკლავებაში და გადარჩენაში, გვჭირდება, რომ ეს რესურსი აღვადგინოთ; ეს მარტივი და გასაგებია, მაგრამ როგორ? რა გვიშლის ამაში ხელს და რატომ არ არის ხოლმე ეს სინამდვილეში ასეთი მარტივი და ნათელი?

მოდით დავიწყოთ იქიდან,  რა ხდება მას შემდეგ, რაც გადაღების ადგილიდან დავბრუნდით და მასალა გამოვაქვეყნეთ?

♦  ვბრუნდებით შინ, სადაც იგივე პრობლემებზე მსჯელობენ (რადგან ეს ჩემი ქვეყანაა და მოვლენა ამ დღით არ დასრულებულა)...

♦  ვცდილობთ რაიმე ფორმით დროებით გამოვეთიშოთ არსებულ სტრესულ რეალობას, გადავერთო სხვა რეალობაზე, თუნდაც სწრაფად მომქმედი მეთოდებით, რაც ზოგჯერ, ხშირად გამოყენების შემთხვევაში საზიანოც კია, მაგრამ დღეს ეს „ეფექტური, სწრაფი და ხელმისაწვდომი გზაა“... 

♦  ვბრუნდებით რეალობაში, სადაც სხვა უამრავი საზრუნავები გვაქვს, მოსაწყენად არ გვცალია, ამას ჩვენს მეტი ვერავინ მოაგვარებს...

♦  რეალობაში, სადაც ვფიქრობთ, რომ სამსახური მაინც მაქვს, პურის ფული, სხვა სამსახურს სად ვიპოვით, არ გვაქვს უფლება ეს დავკარგოთ და ა.შ.

ეს ყოველივე ნიშნავს, რომ რეალურად ჩვენთვის არაფერიც არ დასრულდა და ისევ გადარჩენის რეჟიმში ვმოქმედებთ. ამიტომ, სტრესთან გამკლავების სტანდარტული სტრატეგიები და ტრავმის გადალახვა აქ არაეფექტურია. ეს მიმდინარე მოცემულობაა, არ გვაქვს ფუფუნება ყველაფერს სხვა კუთხიდან შევხედოთ, დავალაგოთ, თავისი სახელი დავარქვათ, რეაქციები გავაანალიზოთ და დასკვნები გამოვიტანოთ - რა იქნებოდა უკეთესი და რისი გაკეთება შეიძლება შემდეგში სხვაგვარად, რადგან ტვინშიც და ფანჯრებს მიღმაც ერთნაირი სისწრაფით ვითარდება მოვლენები თავისი ქაოტურობისა და სუბიექტურობის ელფერებით.

იმისათვის, რომ ამდენ ერთდროულ სტიმულს გავუმკლავდეთ, ვცილობთ ისინი მივაჩუმოთ და გავაყუჩოთ - „ისეთი განცდა მქონდა, თითქოს ჩემს ტვინში მოტივაციაზე, ენერგიაზე და იდეების წარმოქმნის უნარზე პასუხისმგებელ უბნებს ნოვოკაინის (გავრცელებული ტკივილგამაყუჩებელი მედიკამენტი) ინექცია გაუკეთეს“, - ამბობს ფილიპ ეილი პროფესიული გადაწვის შესახებ, თავის სტატიაში „როდესაც ჟურნალისტობა საზიანოა თქვენი ფსიქიკური ჯანმრთელობისათვის“.

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ჟურნალისტის პროფესია, ექიმის, მაშველის და სამართალდამცავის პროფესიისგან განსხვავებით (განსაკუთრებული გამონაკლისების გარდა) არ მოიცავს პიროვნების შესაბამის მომზადების კურსს განსაკუთრებულ გარემოებებში მოქმედებისთვის.

დავუბრუნდეთ დღევანდელ, ქართულ რეალობას, 24/7-ზე მუშაობის განრიგით, მუდამ „პულსზე“ ხელი სმარტფონში, ინფორმაცია რომ არ გამოგვრჩეს და გადარჩენის რეჟიმი.

რეალობა არის ასევე ის, რომ ჩვენი რესურსები გახარჯულია!

რა ხდება როდესაც რაიმეს მუშაობას ვაიძულებთ გახარჯული რესურსებით? პასუხი მარტივია, - ყველა სისტემის და მექანიზმის შემთხვევაში ასეთი რამ გამოფიტვით და გადაწვით სრულდება.

 მაგრამ ნუთუ ამისკენ ვისწრაფოდით? რომ რეალობამ გვიკარნახოს ასე გაგრძელება არ შეგვიძლია? რომ სიტუაციამ ჩვენს ნაცვლად მიიღოს გადაწყვეტილება და საჭირო გახდეს ხშირ შემთხვევაში ცხოვრების სტილის რადიკალური ცვლილება, ღირებულებების გადახედვა და პროფესიის მიტოვებაც კი. პასუხები ამ კითხვებზე საკმაოდ ინდივიდუალურია.

მაშინ რა გავაკეთოთ, თუკი ვთვლით, რომ არ გვინდა სიტუაციამ გააკეთოს არჩევანი ჩვენს მაგიერ, თუკი ვთვლით, რომ არ ვაპირებთ ღირებულებების გადახედვას და ვაცნობიერებთ, რომ ზუსტად იქ ვართ ჩვენი პროფესიული საქმიანობით, სადაც უნდა ვიყოთ და იმას ვემსახურებით, რაც ჩვენთვის ამდენად ღირებულია?

უნდა გავაგრძელოთ თავის გადარჩენა, რაც შეიძლება მარტივი, ხელმისაწვდომი და ეკონომიური გზით, როგორიცაა:

• ბრიფინგი-დებრიფინგი, გაზიარება - გავითავისოთ, რომ მარტო არ ვართ ამ განცდებში, ეს სიტუაცია სხვებშიც მსგავს განცდებს იწვევს და ეს ნორმალურია. რადგან არანორმალურ, შეცვლილ რეალობაზე თუ რეაქცია არ გვექნება და ძველებურად გავაგრძელებთ ცხოვრებას, ეს იქნება სწორედ არანორმალური რეაქცია, ხოლო ყველა ჩვენი ამჟამინდელი განცდები, შეგრძნებები და წუხილები ნორმალური რეაქციაა ამგვარ სიტუაციაზე.
  
  
• განსაკუთრებული გარემოებები (გადაუდებელი სიტუაციები) და რუტინა - მას მერე რაც ვაღიარებთ, რომ სიტუაცია ჩვეულისგან განსხვავებულია და ჩვენი განსხვავებული რეაქციებიც ნორმალურია ამ სიტუაციაში, გვიდგება საჭიროება რომ ამ შეცვლილ გარემოში რაიმე მდგრადი, უცვლელი და ურყევი გვქონდეს და ამ დროს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სტანდარტული დღის რუტინის შენარჩუნებას.
  
  
• პოზიტივის დაფასება, გაძლიერება - მადლიერება სტრესთან გამკლავებაში ერთერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია, რადგან იგი ტვინის ქიმიას ცვლის და ზედმეტი ნივთიერებებისაგან ათავისუფლებს დასტრესილ ტვინს. მადლიერება სხვის მიმართ მადლობის თქმიდან დაწყებული, საკუთარი ძალისხმევის დაფასებით დამთავრებული..
  
  
• საბაზისო მოთხოვნილებები - რადგან ამ სიტუაციაში გადარჩენა გადავწყვიტეთ, ისიც უნდა ვაღიაროთ, რომ ჩვენს ორგანიზმს, როგორც ფიზიკურ ისე ფსიქიკურ მოცემულობას საბაზისო საჭიროებები უნდა დავუკმაყოფილოთ - ვაჭამოთ, მოვუაროთ დავაძინოთ და სხვა. ვეცადოთ ყოველ ჯერზე, როდესაც საკვების ან სასმელის დიდი მრავალფეროვნებიდან არჩევანს აკეთებთ, ისინი მიახლოებული იყოს ჯანსაღთან: წყლის და სითხის საკმარისი ოდენობით მიღებიდან დაწყებული რთული ნახშირწყლებით და უჯერი ცხიმებით დამთავრებული, რაც ორგანიზმს საშუალებას მისცემს უფრო მეტ ხანს შეინარჩუნოს კვებით მიღებული ენერგია.
  
  
• აგრესია, ნეგატივიზმი, მიუღებლობა, გარემოებები, რაც ძველ ტრავმებთან გაბრუნებთ არის ის ფაქტორები რაც დამატებით გახარჯვინებთ ენერგიას შინაგან კონფლიქტებთან გამკლავებაში, თუნდაც არაცნობიერ დონეზე, ამიტომ, შეძლებისდაგვარად, ეცადეთ აუცილებლობის გარეშე სიტუაციებში თავი აარიდოთ ამგვარ გარემოს და ადამიანებს.
  
  
• დაგროვილი განცდები, ემოციები რომელიც ჩვენს შიგნით დუღს და ზოგ შემთხვევაში გვამოტივირებს და ძალას გვაძლევს სამყაროს შესაცვლელად, რეალურად შეიძლება ასევე ამ ძალის არასწორად გადინების ან კარგვის მიზეზი იყოს. ამიტომ, საჭიროა ამ ემოციებისგან განტვირთვა ყველა იმ მარტივი და ხელმისაწვდომი გზით, რომელიც ჩვენ ან სხვას არ დააზიანებს - მაგალითად, თუ ერთისათვის ამის საუკეთესო გზა ყვირილია, მეორისთვის შეიძლება იყოს ცეკვა, მესამესთვის ხატვა, მეოთეხესთვის - სახლის დალაგება, მეხუთესთვის სირბილი..
  
  
• მეტი გულისყურით მოეკიდეთ თქვენს მიმდინარე და ქრონიკულ მდგომარეობებს, რომლის გამწვავებასაც სტრესი უზრუნველყოფს
  
  
• შემოიღეთ მარტივი პროცედურა „Check in” („ჩექ ინ“ ანუ რეგისტრირება), როდესაც რამდენიმე წუთს დაუთმობთ საკუთარ თავთან ანგარიშს და გაცნობიერებას თუ როგორ გრძნობთ თავს ფიზიკურად და ფსიქოლოგიურად; მაგალითად დასვით კითხვა: რა არის ის 5 ძირითადი რამ, რაც განსაკუთრებით საჭიროებს აქ და ამჟამად თქვენს ყურადღებას (ეს შეიძლება იყოს სხვადასხვა საბაზისო მოთხოვნილებით დაწყებული, აღიარებით და გაზიარებით დამთავრებული, ნებისმიერი რამ); ასევე, გაითვალისწინეთ, რომ ზოგჯერ ჩვენს შიგნით მიმდინარე ცვლილებები ჩვენი ახლობელი ადამიანებისთვის (ოჯახი, მეგობრები) ასევე თვალსაჩინოა და მათაც შეუძლიათ სწორი უკუკავშირის მოცემა, ოღონდ, განსჯის და შეფასების გარეშე.
  
  
• წინასწარი გეგმა - რომელშიც პროცედურულად გაწერილია რა, როდის, როგორ და ვის მიერ სრულდება - საშუალებას გვაძლევს გადარჩენის რეჟიმში ავტოპილოტით ვიმოქმედოთ და დავზოგოთ რესურსები დაგეგმვაში, პასუხისმგებლობების გადანაწილებაში, ფიქრში და ნერვიულობაში
  
  
• პროფესიული დახმარების საჭიროება - პოსტტრავმული სტრესული აშლილობა სტრესულ და ტრავმული გამოცდილებებიდან ერთი თვის ან მეტის შემდეგ დიაგნოსტირდება. ჟურნალისტების შემთხვევაში მისი ალბათობა 4%-59% ვარირებს და მრავალ ფაქტორზეა დამოკიდებული. მას შემდეგ რაც სტრესული, ტრავმული სიტუაცია დასრულდება, თუ ერთი თვის შემდეგ შენიშნავთ ჩამოთვლილთაგან რამდენიმე ნიშანს, უმჯობესია შესაბამის პროფესიონალს მიმართოთ:
   ⇒  აკვიატებული მოგონებები, შეგრძნებები რომელიც შემოიჭრება ყოველდღიურ გამოცდილებებში და განიცდება როგორც ამჟამად რეალურად მიმდინარე და უკონტროლო;
   ⇒  თავის არიდება იმ ადგილებისთვის ან ტრავმასთან დაკავშირებული მოვლენების გახსენებისთვის;
   ⇒   ცვლილებები აზრებში და გუნება-განწყობილებაში, როგორიცაა, დეპრესია, დანაშაულის განცდა, ემოციური ჩართულობის ნაკლებობა, ემოციური გასადავება;
   ⇒   გაღიზიანების ან რეაქტიულობის გამოხატულებები, მაგალითად ძილის პრობლემები, კონცენტრაციის პრობლემები, ბრაზი ან უგუნური ქმედებები;
   ⇒   მას შემდეგ, რაც აქტუალური მოვლენები ჩაივლის, უკვე შეგიძლიათ სტრესთან გამკლავების ფართო პროგრამას მიმართოთ, აიღოთ შევბულება, გამოიყენოთ საკომპენსაციო დღეები, მოიწყოთ „გაჯეტების“ (მოწყობილობების) დეტოქსიკაცია და ხელახლა ისწავლოთ ცხოვრებით ტკბობა, რაც შემდგომ წარმატებაში და წინსვლაში დაგეხმარებათ.