19 იანვარს “რუსთავი2-ის” გადაცემა “ღამის
კურიერში” ინტერვიუ „ქართული ოცნების“ თავმჯდომარე, ირაკლი
კობახიძესთან, სრულიად დაცლილი იყო კრიტიკისგან.
ინტერვიუს გადაცემის წამყვანი დავით კაკულია უძღვებოდა, რომელიც 45 წუთის განმავლობაში რესპონდენტს სიღრმისეულ მსჯელობაში არცერთხელ შეჰყოლია, პოლემიკაში არ შესულა და არ უცდია მისთვის ოპონირების გაწევა.
ზედაპირული კითხვები და პასუხები
გადაცემის წამყვანმა ინტერვიუს დასაწყისშივე ირაკლი კობახიძე წარადგინა, როგორც „მმართველი გუნდის გავლენიანი და მნიშვნელოვანი ფიგურა“ და თქვა, რომ მაყურებელი მისგან “ქართული ოცნების“ თავმჯდომარის პოზიციაზე ყოფნის 1 წლის თავზე, გუნდის მიღწევებსა და შეცდომებზე პასუხებს მოისმენდა.
წამყვანის ირაკლი კობახიძეს ასეთ კითხვებს უსვამდა:
თუმცა, მაგალითად, როდესაც ირაკლი კობახიძე „უპრეცენდენტო ეკონომიკურ ზრდაზე სასამართლოში პროგრესზე, ქვეყანაში გაუმჯობესებულ მდგომარეობაზე თუ ხელოვნურად შექმნილ პოლიტიკურ კრიზისზე“ საუბრობდა, წამყვანი არ ეკითხებოდა მას კონკრეტულ მაგალითებზე. დავით კაკულია არც მაშინ შესულა რესპონდენტთან პოლემიკაში, როდესაც ის ხელისუფლების მიმართ ყოველგვარ კრიტიკას უსაფუძვლოს უწოდებდა და ყველანაირ პასუხისმგებლობას ოპოზიციას აკისრებდა.
საბოლოოდ კი, მთელი ინტერვიუს განმავლობაში რესპონდენტი ფაქტობრივად, მხოლოდ საკუთარი პოლიტიკური გუნდის წარმატებებზე საუბრობდა.
ფორმალური კრიტიკა
ჟურნალისტი პერიოდულად ცდილობდა, მეტ-ნაკლებად კრიტიკული კითხვაც დაესვა, თუმცა, როდესაც რესპონდენტი პასუხს თავს არიდებდა ან არა რელევანტური არგუმენტები მოჰყავდა, წამყვანი მას არ უწევდა ოპონირებას, არ სვამდა შემხვედრ შეკითხვებს.
დამაზუსტებელი კითხვის დასმის ნაცვლად, წამყვანი უმეტესად, თემას ცვლიდა და სხვა საკითხზე გადადიოდა. მაგალითად მაშინ, როდესაც მისი კითხვა ეხებოდა ხელისუფლების პასუხისმგებლობის საკითხს 5 ივლისს მოვლენებზე:
“შეცდომებს რომ დავუბრუნდეთ, ყველაზე მეტად რაზეც შეიძლება გული გწყდებოდეთ, რომ შეიძლება ამ საკითხის სხვანაირად გადაწყვეტა, მაგრამ ვერ მოხდა იმ პერიოდში” – ჰკითხა რესპონდენტს დავით კაკულიამ, რაზეც კობახიძემ უპასუხა, რომ ვერ გამოყოფდა ისეთ თემას, სადაც რაიმე პრინციპული შეცდომა დაუშვიათ.
“5 ივლისი, მაგალითად, როდესაც სახელმწიფომ ვერ დაიცვა მედია და მოქალაქეები” - შეაწყვეტინა წამყვანმა.
ირაკლი კობახიძემ 5 ივლისზე თავიდან მწუხარება გამოთქვა და თქვა, რომ მათთვის ეს „მტკივნეული დღე იყო”, შემდეგ წინა ხელისუფლების პასუხისმგებლობა და 7 ნოემბერი შეახსენა მაყურებელს, ბოლოს კი აღნიშნა, რომ „ობიექტური მიზეზები ჰქონდა იმას, რომ “თავიდან ვერ იქნა აცილებული ძალადობა”, რადგან „ყველაფერი სპონტანურად განვითარდა“.
ამის შემდეგ წამყვანმა აღნიშნა, რომ ლექსო ლაშქარავა იუნესკომ მოკლულ ჟურნალისტთა სიაში შეიყვანა. რაზეც კობახიძემ გადაჭრით თქვა, რომ ეს “ფეიკ ნიუსია” და სამწუხაროა, რომ ავტორიტეტული საერთაშორისო ორგანიზაციების ანგარიშებშიც ხვდება ხოლმე ასეთი „ფეიკ ნიუსები”.
წამყვანმა უაპელაციოდ დატოვა ირაკლი კობახიძის ნათქვამი და სასაუბრო თემა შეცვალა. მიუხედავად იმისა, რომ UNESCO-ს გარდა, ლექსო ლაშქარავა 2021 წელს მოკლულ ჟურნალისტთა სიაში მედიის თემებზე მომუშავე სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებმაც შეიყვანეს, მაგალითად: „რეპორტიორებმა საზღვრებს გარეშე“ (RSF), ჟურნალისტთა საერთაშორისო ფედერაციამ (IFJ) და „ჟურნალისტთა დაცვის კომიტეტმა“ (CPJ).
კონტექსტი
მიუხედავად იმისა, რომ გადაცემის წამყვანი, ზოგადი კითხვების დასმით, ქვეყანაში მიმდინარე ბევრ მნიშვნელოვან პოლიტიკურ საკითხს შეეხო, ის არ იყო კრიტიკული რესპონდენტის მიმართ და არ უცდია სიღრმისეული, ამომწურავი ინფორმაცია მიეწოდებინა აუდიტორიისთვის.
ტელევიზიებში მმართველი პარტიის წარმომადგენლების სტუმრობისას განსაკუთრებული საჯარო ინტერესია, იმ ფონზე, რომ მმართველი გუნდის წევრები უარს ამბობენ ხელისუფლებისადმი კრიტიკულად განწყობილ ტელევიზიებში მისვლაზე. შესაბამისად, ტელემაყურებელს ხელისუფლებისგან მნიშვნელოვან, კრიტიკულ კითხვებზე პასუხების მოსმენის საშუალება ხშირად არ ეძლევა.
ინტერვიუს გადაცემის წამყვანი დავით კაკულია უძღვებოდა, რომელიც 45 წუთის განმავლობაში რესპონდენტს სიღრმისეულ მსჯელობაში არცერთხელ შეჰყოლია, პოლემიკაში არ შესულა და არ უცდია მისთვის ოპონირების გაწევა.
ზედაპირული კითხვები და პასუხები
გადაცემის წამყვანმა ინტერვიუს დასაწყისშივე ირაკლი კობახიძე წარადგინა, როგორც „მმართველი გუნდის გავლენიანი და მნიშვნელოვანი ფიგურა“ და თქვა, რომ მაყურებელი მისგან “ქართული ოცნების“ თავმჯდომარის პოზიციაზე ყოფნის 1 წლის თავზე, გუნდის მიღწევებსა და შეცდომებზე პასუხებს მოისმენდა.
წამყვანის ირაკლი კობახიძეს ასეთ კითხვებს უსვამდა:
- “ქვეყანას ჰყავს ღირსეული პრემიერი, ღირსეული პარლამენტის თავმჯდომარე, ღირსეული დედაქალაქის მერი და მმართველი გუნდი ერთიანია, როგორც არასდროს” - რის თქმა გსურდათ, როდესაც წერდით ამას? ანუ საკადრო ცვლილებები მთავრობაში, მმართველ გუნდში, მმართველ რგოლებში გამორიცხულია?”
- „რას თვლის პარტიის თავმჯდომარე ყველაზე დიდ შეცდომად ბოლო ერთი წლის განმავლობაში?”
- „სასამართლო, რომელიც არის მუდმივად კრიტიკის ობიექტი, როგორც ოპონენტების მხრიდან, ისე პარტნიორებს არაერთი განცხადება გაუკეთებიათ. თექვენ, როგორც პარტიის თავმჯდომარე, თქვენი შეფასება არის საინტერესო, როგორ თვლით, დღეს როგორი სასამართლო აქვს ქვეყანას?
თუმცა, მაგალითად, როდესაც ირაკლი კობახიძე „უპრეცენდენტო ეკონომიკურ ზრდაზე სასამართლოში პროგრესზე, ქვეყანაში გაუმჯობესებულ მდგომარეობაზე თუ ხელოვნურად შექმნილ პოლიტიკურ კრიზისზე“ საუბრობდა, წამყვანი არ ეკითხებოდა მას კონკრეტულ მაგალითებზე. დავით კაკულია არც მაშინ შესულა რესპონდენტთან პოლემიკაში, როდესაც ის ხელისუფლების მიმართ ყოველგვარ კრიტიკას უსაფუძვლოს უწოდებდა და ყველანაირ პასუხისმგებლობას ოპოზიციას აკისრებდა.
საბოლოოდ კი, მთელი ინტერვიუს განმავლობაში რესპონდენტი ფაქტობრივად, მხოლოდ საკუთარი პოლიტიკური გუნდის წარმატებებზე საუბრობდა.
ფორმალური კრიტიკა
ჟურნალისტი პერიოდულად ცდილობდა, მეტ-ნაკლებად კრიტიკული კითხვაც დაესვა, თუმცა, როდესაც რესპონდენტი პასუხს თავს არიდებდა ან არა რელევანტური არგუმენტები მოჰყავდა, წამყვანი მას არ უწევდა ოპონირებას, არ სვამდა შემხვედრ შეკითხვებს.
დამაზუსტებელი კითხვის დასმის ნაცვლად, წამყვანი უმეტესად, თემას ცვლიდა და სხვა საკითხზე გადადიოდა. მაგალითად მაშინ, როდესაც მისი კითხვა ეხებოდა ხელისუფლების პასუხისმგებლობის საკითხს 5 ივლისს მოვლენებზე:
“შეცდომებს რომ დავუბრუნდეთ, ყველაზე მეტად რაზეც შეიძლება გული გწყდებოდეთ, რომ შეიძლება ამ საკითხის სხვანაირად გადაწყვეტა, მაგრამ ვერ მოხდა იმ პერიოდში” – ჰკითხა რესპონდენტს დავით კაკულიამ, რაზეც კობახიძემ უპასუხა, რომ ვერ გამოყოფდა ისეთ თემას, სადაც რაიმე პრინციპული შეცდომა დაუშვიათ.
“5 ივლისი, მაგალითად, როდესაც სახელმწიფომ ვერ დაიცვა მედია და მოქალაქეები” - შეაწყვეტინა წამყვანმა.
ირაკლი კობახიძემ 5 ივლისზე თავიდან მწუხარება გამოთქვა და თქვა, რომ მათთვის ეს „მტკივნეული დღე იყო”, შემდეგ წინა ხელისუფლების პასუხისმგებლობა და 7 ნოემბერი შეახსენა მაყურებელს, ბოლოს კი აღნიშნა, რომ „ობიექტური მიზეზები ჰქონდა იმას, რომ “თავიდან ვერ იქნა აცილებული ძალადობა”, რადგან „ყველაფერი სპონტანურად განვითარდა“.
ამის შემდეგ წამყვანმა აღნიშნა, რომ ლექსო ლაშქარავა იუნესკომ მოკლულ ჟურნალისტთა სიაში შეიყვანა. რაზეც კობახიძემ გადაჭრით თქვა, რომ ეს “ფეიკ ნიუსია” და სამწუხაროა, რომ ავტორიტეტული საერთაშორისო ორგანიზაციების ანგარიშებშიც ხვდება ხოლმე ასეთი „ფეიკ ნიუსები”.
წამყვანმა უაპელაციოდ დატოვა ირაკლი კობახიძის ნათქვამი და სასაუბრო თემა შეცვალა. მიუხედავად იმისა, რომ UNESCO-ს გარდა, ლექსო ლაშქარავა 2021 წელს მოკლულ ჟურნალისტთა სიაში მედიის თემებზე მომუშავე სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებმაც შეიყვანეს, მაგალითად: „რეპორტიორებმა საზღვრებს გარეშე“ (RSF), ჟურნალისტთა საერთაშორისო ფედერაციამ (IFJ) და „ჟურნალისტთა დაცვის კომიტეტმა“ (CPJ).
კონტექსტი
მიუხედავად იმისა, რომ გადაცემის წამყვანი, ზოგადი კითხვების დასმით, ქვეყანაში მიმდინარე ბევრ მნიშვნელოვან პოლიტიკურ საკითხს შეეხო, ის არ იყო კრიტიკული რესპონდენტის მიმართ და არ უცდია სიღრმისეული, ამომწურავი ინფორმაცია მიეწოდებინა აუდიტორიისთვის.
ტელევიზიებში მმართველი პარტიის წარმომადგენლების სტუმრობისას განსაკუთრებული საჯარო ინტერესია, იმ ფონზე, რომ მმართველი გუნდის წევრები უარს ამბობენ ხელისუფლებისადმი კრიტიკულად განწყობილ ტელევიზიებში მისვლაზე. შესაბამისად, ტელემაყურებელს ხელისუფლებისგან მნიშვნელოვან, კრიტიკულ კითხვებზე პასუხების მოსმენის საშუალება ხშირად არ ეძლევა.
საზოგადოებრივი მაუწყებლის „პირველი არხის“ გადაცემა „თავისუფალ
ხედვაში“ პანდემიისა და კოვიდ-19-ის შესახებ კონსპირაციული თეორიები
გაჟღერდა.
გადაცემა ე.წ მწვანე პასპორტის წინააღმდეგ პროტესტს ეხებოდა, თუმცა დაახლოებით ერთსაათიანი ეთერი ძირითადად რესპონდენტების მხრიდან ვაქცინაციას საწინააღმდეგო მოსაზრებებსა და პანდემიის არსებობის ეჭვქვეშ დაყენებას დაეთმო.
კონტექსტი
„თავისუფალი ხედვის“ წამყვანმა შესავალშივე განმარტა, რომ თავდაპირველად გადაცემა მიწვეულ რესპონდენტებსა და „დაავადებათა კონტროლის ცენტრის წარმომადგენლებთან“ დებატების ფორმატში იყო ჩაფიქრებული, თუმცა „დაავადებათა კონტროლის ცენტრისგან“ უარი მიიღეს:
„დღეს ვსაუბრობთ პანდემიაზე, კორონავირუსზე, თუმცა განსხვავებული პერსპექტივიდან. მას შემდეგ, რაც ვაქცინაციის პროცესი გააქტიურდა ამას თან მოჰყვა სავალდებულო ვაქცინაციის მოწინააღმდეგეთა აქტიურობა. თუ რა პერსპექტივას, რა პროცესებს და ასე ვთქვათ რა გამოსავალს ხედავენ ისინი, რაში ხედავენ ისინი პრობლემას, ამ ყველაფერზე ვისაუბრებთ დღეს ჩვენს სტუმრებთან ერთად“
წამყვანის განმარტებით, ის ეცდებოდა ჩაენიშნა რესპონდენტების დასახელებული ყველა პრობლემური საკითხი და მომავალში „დაავადებათა კონტროლის ცენტრის“ წარმომადგენლებს აუცილებლად შესთავაზებდა ეთერს, რათა გადაცემაში რესპონდენტების მიერ გაჟღერებულ ბრალდებებისა და კითხვებისთვის ეპასუხათ.
კონსპირაციული თეორიები და ანტივაქსერული განწყობები
გადაცემა მთლიანად ორი სტუმრის: მიკრობიოლოგ ლევან ჩხიკვაძისა და სამხედრო ექიმის სტატუსით მიწვეული გიორგი ლილუაშვილის მოსაზრებებს დაეთმო.
რესპონდენტები ამბობდნენ, რომ საქართველოში პანდემიური სიტუაცია არ არის და უნდობლობას უცხადებდნენ კოვიდ-19-ის ოფიციალურ სტატისტიკას.
ერთ-ერთ რესპონდენტთან წამყვანის პირველი შეკითხვა სწორედ პანდემიის არსებობის საკითხს ეხებოდა. მაშინ, როდესაც „ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ“ კორონავირუსის პანდემია 2020 წლის 11 მარტს გამოაცხადა და მსოფლიოში კოვიდ-19-ით 5 მილიონზე მეტი ადამიანია დაღუპული.
- გიორგი გვიმრაძე: ბატონო ლევან, მოდით ამ კითხვით დავიწყოთ თქვენთანაც, პანდემია და ეპიდემია გვაქვს თუ არ გვაქვს და რას უნდა დავეყრდნოთ, ამ შემთხვევაში არის თუ არა ეს ყველაფერი მხოლოდ სამართლებრივი კატეგორია ანუ ამას დოკუმენტის გამოქვეყნება სჭირდება თუ შეფასებაც საკმარისია?
- ლევან ჩხიკვაძე: მოდით, მე როგორც მიკრობიოლოგი ისე დაგელაპარაკებით, როგორც ბიოლოგიის მეცნიერებათა მაგისტრი.
- გიორგი გვიმრაძე: გისმენთ, ოღონდ მე გამიჭირდება გამოგყვეთ მაგაში ჩემი კომპეტენციიდან გამომდინარე.
გადაცემის სტუმრებმა არაერთი ბრალდება გააჟღერეს დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრის გენერალური დირექტორის ამირან გამყრელიძისა და მისი მოადგილის პაატა იმნაძის მიმართ.
რესპონდენტები გადაცემაში საუბრობდნენ „გაბერილ სტატისტიკაზე“, კოვიდ-19-ის დასადგენად პისიარ ტესტების „უფუნქციობაზე“ და მისი შემქმნელის პანდემიამდე გარდაცვალებაზე, რაც „კითხვის ნიშანს აჩენს“. გადაცემის სტუმრები ამბობდნენ, რომ პირბადე ადამიანს ვირუსისგან არ იცავს, კოვიდ-19 ბიოლოგიური იარაღია და რომ „იძულება მიმდინარეობს ბავშვები აცრან“, რაზეც წამყვანს ხაზგასმით არ უთქვამს, რომ საქართველოში ვაქცინაცია სავალდებულო არ არის. „თავისუფალი ხედვის“ სტუმრები ე.წ მწვანე პასპორტებს ეწინააღმდეგებოდნენ და ვაქცინაციის შეჩერებას ითხოვდნენ.
მიუხედავად იმისა, რომ გადაცემის მიმდინარეობისას წამყვანი რესპონდენტებთან ოპონირებას ცდილობდა, გადაცემის ბოლოს თავადვე აღნიშნა: „მე ვერ ვიქნები თქვენი ოპონენტი, ასე ცალმხრივად უბრალოდ შეუძლებელი ამაზე საუბარიო“.
კომენტარისთვის „თავისუფალი ხედვის“ წამყვანს გიორგი გვიმრაძეს დავუკავშირდით, თუმცა მან საუბარზე უარი გვითხრა.
ზიანი
„ეს გადაცემა, ალბათ, კონსპირაციული თეორიების მოყვარულ ძალიან ბევრ ადამიანს მოეწონებოდა იმიტომ, რომ ინფორმაცია, რომელსაც ეს ადამიანები აჟღერებდნენ იყო არაფერზე დაფუძნებული და უმეტესად ტყუილი, ჩვეულებრივი მითები, სადაც შეიძლება კონკრეტული ფაქტები იყოს მართალი, მაგრამ დანარჩენი მანიპულაციაა, რაც საზოგადოების შეცდომაში შეყვანას ისახავს მიზნადო“, - ამბობს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სპეციალისტი ზურაბ ალხანიშვილი.
მისი განმარტებით, ვაქცინის მოწინააღმდეგეების მუშაობის სქემის ნაწილია საზოგადოებას მიაწოდონ ინფორმაცია, რომელშიც არის სიმართლის ელემენტები და დანარჩენი ყველაფერი, რასაც ამბობენ მათი ფანტაზიის ნაყოფია. დეზინფორმაცია კი ხშირად პირდაპირ გავლენას ახდენს ადამიანის სიცოცხლეზე. ქვეყანაში ვაქცინაციის დაბალი ტემპის ფონზე კი მედიის როლი მნიშვნელოვანია.
„მედიასაშუალებები თითოეულ სიტყვასა და რესპონდენტს ასჯერ უნდა წონიდნენ, რომ მგრძნობიარე საზოგადოებას ეს ყველაფერი სწორად მიეწოდებოდეს. ასეთი ინფორმაციის გაშუქების დროს უნდა ვიყოთ ძალიან ფრთხილები, იქვე უნდა გვქონდეს მტკიცე გარანტიები იმის, რომ მას დავუპირისპირებთ სამეცნიერო და მტკიცებულებებზე დაფუძნებულ ინფორმაციას. თუ ეს ვერ ხდება ასეთ შემთხვევაში შეიძლება მივიღოთ ძალიან ცუდი შედეგი“, - ამბობს ზურაბ ალხანიშვილი.
საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის „ვაქცინაციის გაშუქების“ სახელმძღვანელო წესებში წერია, რომ ჟურნალისტებმა თავიდან უნდა აირიდონ ცრუ/ხელოვნური ბალანსი. ინფორმაციის ორივე მხარე მხოლოდ მაშინ უნდა გაშუქდეს, როცა განსხვავებული მოსაზრებები თანაბრად არგუმენტირებულია, და ეფუძნება ფაქტობრივ და სანდო ინფორმაციას.
ანტივაქსერული კამპანიის სიმძლავრიდან გამომდინარე კი მედიაში ანტივაქსერული განცხადებების რეკლამირების საფრთხეა. ამიტომ ვაქცინის მოწინააღმდეგეთა პოზიციების გაშუქებისას არსებობს ორი გზა: არ გავაშუქოთ ისინი, ან გაშუქების შემთხვევაში აღვნიშნოთ, რომ მოწოდება არის ანტივაქსერული, რასაც მედიასაშუალება არ იზიარებს.
„თავისუფალი ხედვის“ 16 ნოემბრის გადაცემა ამ მასალის გამოქვეყნების მომენტისთვის საზოგადოებრივი მაუწყებლის „პირველი არხის“ არცერთ ონლაინ პლატფორმაზე არ არის ატვირთული.
გადაცემა ე.წ მწვანე პასპორტის წინააღმდეგ პროტესტს ეხებოდა, თუმცა დაახლოებით ერთსაათიანი ეთერი ძირითადად რესპონდენტების მხრიდან ვაქცინაციას საწინააღმდეგო მოსაზრებებსა და პანდემიის არსებობის ეჭვქვეშ დაყენებას დაეთმო.
კონტექსტი
„თავისუფალი ხედვის“ წამყვანმა შესავალშივე განმარტა, რომ თავდაპირველად გადაცემა მიწვეულ რესპონდენტებსა და „დაავადებათა კონტროლის ცენტრის წარმომადგენლებთან“ დებატების ფორმატში იყო ჩაფიქრებული, თუმცა „დაავადებათა კონტროლის ცენტრისგან“ უარი მიიღეს:
„დღეს ვსაუბრობთ პანდემიაზე, კორონავირუსზე, თუმცა განსხვავებული პერსპექტივიდან. მას შემდეგ, რაც ვაქცინაციის პროცესი გააქტიურდა ამას თან მოჰყვა სავალდებულო ვაქცინაციის მოწინააღმდეგეთა აქტიურობა. თუ რა პერსპექტივას, რა პროცესებს და ასე ვთქვათ რა გამოსავალს ხედავენ ისინი, რაში ხედავენ ისინი პრობლემას, ამ ყველაფერზე ვისაუბრებთ დღეს ჩვენს სტუმრებთან ერთად“
წამყვანის განმარტებით, ის ეცდებოდა ჩაენიშნა რესპონდენტების დასახელებული ყველა პრობლემური საკითხი და მომავალში „დაავადებათა კონტროლის ცენტრის“ წარმომადგენლებს აუცილებლად შესთავაზებდა ეთერს, რათა გადაცემაში რესპონდენტების მიერ გაჟღერებულ ბრალდებებისა და კითხვებისთვის ეპასუხათ.
კონსპირაციული თეორიები და ანტივაქსერული განწყობები
გადაცემა მთლიანად ორი სტუმრის: მიკრობიოლოგ ლევან ჩხიკვაძისა და სამხედრო ექიმის სტატუსით მიწვეული გიორგი ლილუაშვილის მოსაზრებებს დაეთმო.
რესპონდენტები ამბობდნენ, რომ საქართველოში პანდემიური სიტუაცია არ არის და უნდობლობას უცხადებდნენ კოვიდ-19-ის ოფიციალურ სტატისტიკას.
ერთ-ერთ რესპონდენტთან წამყვანის პირველი შეკითხვა სწორედ პანდემიის არსებობის საკითხს ეხებოდა. მაშინ, როდესაც „ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ“ კორონავირუსის პანდემია 2020 წლის 11 მარტს გამოაცხადა და მსოფლიოში კოვიდ-19-ით 5 მილიონზე მეტი ადამიანია დაღუპული.
- გიორგი გვიმრაძე: ბატონო ლევან, მოდით ამ კითხვით დავიწყოთ თქვენთანაც, პანდემია და ეპიდემია გვაქვს თუ არ გვაქვს და რას უნდა დავეყრდნოთ, ამ შემთხვევაში არის თუ არა ეს ყველაფერი მხოლოდ სამართლებრივი კატეგორია ანუ ამას დოკუმენტის გამოქვეყნება სჭირდება თუ შეფასებაც საკმარისია?
- ლევან ჩხიკვაძე: მოდით, მე როგორც მიკრობიოლოგი ისე დაგელაპარაკებით, როგორც ბიოლოგიის მეცნიერებათა მაგისტრი.
- გიორგი გვიმრაძე: გისმენთ, ოღონდ მე გამიჭირდება გამოგყვეთ მაგაში ჩემი კომპეტენციიდან გამომდინარე.
გადაცემის სტუმრებმა არაერთი ბრალდება გააჟღერეს დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრის გენერალური დირექტორის ამირან გამყრელიძისა და მისი მოადგილის პაატა იმნაძის მიმართ.
რესპონდენტები გადაცემაში საუბრობდნენ „გაბერილ სტატისტიკაზე“, კოვიდ-19-ის დასადგენად პისიარ ტესტების „უფუნქციობაზე“ და მისი შემქმნელის პანდემიამდე გარდაცვალებაზე, რაც „კითხვის ნიშანს აჩენს“. გადაცემის სტუმრები ამბობდნენ, რომ პირბადე ადამიანს ვირუსისგან არ იცავს, კოვიდ-19 ბიოლოგიური იარაღია და რომ „იძულება მიმდინარეობს ბავშვები აცრან“, რაზეც წამყვანს ხაზგასმით არ უთქვამს, რომ საქართველოში ვაქცინაცია სავალდებულო არ არის. „თავისუფალი ხედვის“ სტუმრები ე.წ მწვანე პასპორტებს ეწინააღმდეგებოდნენ და ვაქცინაციის შეჩერებას ითხოვდნენ.
მიუხედავად იმისა, რომ გადაცემის მიმდინარეობისას წამყვანი რესპონდენტებთან ოპონირებას ცდილობდა, გადაცემის ბოლოს თავადვე აღნიშნა: „მე ვერ ვიქნები თქვენი ოპონენტი, ასე ცალმხრივად უბრალოდ შეუძლებელი ამაზე საუბარიო“.
კომენტარისთვის „თავისუფალი ხედვის“ წამყვანს გიორგი გვიმრაძეს დავუკავშირდით, თუმცა მან საუბარზე უარი გვითხრა.
ზიანი
„ეს გადაცემა, ალბათ, კონსპირაციული თეორიების მოყვარულ ძალიან ბევრ ადამიანს მოეწონებოდა იმიტომ, რომ ინფორმაცია, რომელსაც ეს ადამიანები აჟღერებდნენ იყო არაფერზე დაფუძნებული და უმეტესად ტყუილი, ჩვეულებრივი მითები, სადაც შეიძლება კონკრეტული ფაქტები იყოს მართალი, მაგრამ დანარჩენი მანიპულაციაა, რაც საზოგადოების შეცდომაში შეყვანას ისახავს მიზნადო“, - ამბობს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სპეციალისტი ზურაბ ალხანიშვილი.
მისი განმარტებით, ვაქცინის მოწინააღმდეგეების მუშაობის სქემის ნაწილია საზოგადოებას მიაწოდონ ინფორმაცია, რომელშიც არის სიმართლის ელემენტები და დანარჩენი ყველაფერი, რასაც ამბობენ მათი ფანტაზიის ნაყოფია. დეზინფორმაცია კი ხშირად პირდაპირ გავლენას ახდენს ადამიანის სიცოცხლეზე. ქვეყანაში ვაქცინაციის დაბალი ტემპის ფონზე კი მედიის როლი მნიშვნელოვანია.
„მედიასაშუალებები თითოეულ სიტყვასა და რესპონდენტს ასჯერ უნდა წონიდნენ, რომ მგრძნობიარე საზოგადოებას ეს ყველაფერი სწორად მიეწოდებოდეს. ასეთი ინფორმაციის გაშუქების დროს უნდა ვიყოთ ძალიან ფრთხილები, იქვე უნდა გვქონდეს მტკიცე გარანტიები იმის, რომ მას დავუპირისპირებთ სამეცნიერო და მტკიცებულებებზე დაფუძნებულ ინფორმაციას. თუ ეს ვერ ხდება ასეთ შემთხვევაში შეიძლება მივიღოთ ძალიან ცუდი შედეგი“, - ამბობს ზურაბ ალხანიშვილი.
საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის „ვაქცინაციის გაშუქების“ სახელმძღვანელო წესებში წერია, რომ ჟურნალისტებმა თავიდან უნდა აირიდონ ცრუ/ხელოვნური ბალანსი. ინფორმაციის ორივე მხარე მხოლოდ მაშინ უნდა გაშუქდეს, როცა განსხვავებული მოსაზრებები თანაბრად არგუმენტირებულია, და ეფუძნება ფაქტობრივ და სანდო ინფორმაციას.
ანტივაქსერული კამპანიის სიმძლავრიდან გამომდინარე კი მედიაში ანტივაქსერული განცხადებების რეკლამირების საფრთხეა. ამიტომ ვაქცინის მოწინააღმდეგეთა პოზიციების გაშუქებისას არსებობს ორი გზა: არ გავაშუქოთ ისინი, ან გაშუქების შემთხვევაში აღვნიშნოთ, რომ მოწოდება არის ანტივაქსერული, რასაც მედიასაშუალება არ იზიარებს.
„თავისუფალი ხედვის“ 16 ნოემბრის გადაცემა ამ მასალის გამოქვეყნების მომენტისთვის საზოგადოებრივი მაუწყებლის „პირველი არხის“ არცერთ ონლაინ პლატფორმაზე არ არის ატვირთული.
ტელეკომპანია “იმედმა” და “პოსტვ-მ” 10 ნოემბრის ღამეს სტრასბურგის
სასამართლოს გადაწყვეტილება მანიპულაციურად გააშუქეს და მაყურებლის
შეცდომაში შემყვანი ინფორმაცია მიაწოდეს.
რა წერია სტრასბურგის სასამართლოს გადაწყვეტილებაში
10 ნოემბერს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლომ - საქმეზე „სააკაშვილი საქართველოს წინააღმდეგ”, დროებითი ღონისძიების შესახებ სააკაშვილის ადვოკატების მოთხოვნა მიიღო და იმავე დღეს, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სასამართლოს გადაწყვეტილების შესახებ წერილობით აცნობა.
სტრასბურგის სასამართლოს მიერ გამოგზავნილ გადაწყვეტილებაში წერია, რომ მთავრობამ 24 ნოემბრამდე უნდა მიაწოდოს ინფორმაცია სასამართლოს, მომჩივნის ამჟამინდელი ჯანმრთელობის მდგომარეობისა და მისთვის ციხის საავადმყოფოში გაწერილი სამედიცინო მკურნალობის შესახებ.
ასევე, სასამართლოს გადაწყვეტილებით, მთავრობამ უნდა უზრუნველყოს მომჩივნის უსაფრთხოება ციხეში და შესაბამისი სამედიცინო დახმარება შიმშილობის შემდგომი გამოჯანმრთელების პერიოდისთვის.
სასამართლომ “მხარეთა ინტერესებისა და სასამართლო წარმოების სათანადოდ წარმართვის მიზნით, გადაწყვიტა დაჟინებით სთხოვოს განმცხადებელს (მიხეილ სააკაშვილს) შიმშილობის შეწყვეტა”.
რა თქვა იუსტიციის მინისტრმა
სტრასბურგის გადაწყვეტილება, დროებითი ღონისძიების შესახებ, გვიან ღამით მიხეილ სააკაშვილის ერთ-ერთმა ადვოკატმა ნიკა გვარამიამ სპეციალურად გამართულ ბრიფინზე გაასაჯაროა.
პარალელურად, იუსტიციის მინისტრმა რატი ბრეგაძემ ფეისბუქის პირად გვერდზე გამოაქვეყნა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების ფოტოასლი და დაწერა, რომ “სტრასბურგის სასამართლომ არ დააკმაყოფილა სააკაშვილის საჩივარი კერძო კლინიკაში გადაყვანასთან დაკავშირებით და მოსთხოვა შიმშილობის შეწყვეტა”.
შემდეგ კი ტექსტი განავრცო და დაწერა, რომ სტრასბურგის სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მომჩივანის მოთხოვნა მრავალპროფილიან სამოქალაქო კლინიკაში გადაყვანაზე და სააკაშვილს დაჟინებით მოუწოდა შიმშილობის შეწყვეტა.
როგორ გააშუქეს “იმედმა” და “პოსტვ-მ”
იმ დროს, როდესაც სტრასბურგის გადაწყვეტილების შესახებ გახდა ცნობილი, “იმედის” ეთერში გადაცემა “იმედი LIVE” გადიოდა. გადაცემის წამყვანებმა - მაგდა ანიკაშვილმა და გიორგი ფუტკარაძემ, მაყურებლის შეცდომაში შემყვანი ინფორმაცია მიაწოდეს.
ორივე წამყვანი მხოლოდ რატი ბრეგაძის ფეისბუქ პოსტს ეყრდნობოდა და მისივე ინტერპერტაციას ახმოვანებდა. მაგდა ანიკაშვილმა მაყურებელს უთხრა, თითქოს, “უმაღლესი ინსტანციის სასამართლო ამბობს, რომ სააკაშვილის მოთხოვნა, კერძო კლინიკაში გადაყვანასთან დაკავშირებით, არ არის სამართლიანი”.
ამასთანავე, წამყვანები ამტკიცებდნენ, რომ სასამართლომ სააკაშვილს შიმშილობის შეწყვეტა მოსთხოვა, რაც სტრასბურგის სასამართლოს წერილის არასწორი ინტერპრეტაციაა.
“პოსტვ-მ” სტრასბურგის სასამართლოს გადაწყვეტილების შესახებ ინფორმაცია 11 ნოემბერს, დილის საინფორმაციო გამოშვებაში გააშუქა. წამყვანმა გამოშვება დაიწყო ტექსტით, “ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს უარი მიხეილ სააკაშვილს.” წამყვანი საუბრობდა იმაზეც, თითქოს “სტრასბურგის სასამართლომ სააკაშვილის მოთხოვნა კერძო კლინიკაში გადაყვანაზე სასამართლომ არ დააკმაყოფილა და შიმშილობის შეწყვეტა მოსთხოვა.
“იმედის” მსგავსად, “პოსტვ-ც” მხოლოდ რატი ბრეგაძის განცხადებას დაეყრდნო.
კონტექსტი
8 ნოემბერს საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტი, მიხეილ სააკაშვილი, რომელიც 41 დღეა შიმშილობს, მისი ნების საწინააღმდეგოდ, რუსთავის მე-12 დაწესებულებიდან გლდანის მე-18 სამკურნალო დაწესებულებაში გადაიყვანეს.
სახალხო დამცველი მიიჩნევს, რომ პენიტენციური სამსახურის მე-18 სამედიცინო დაწესებულება სრულად არ შეესაბამება ექიმთა კონსილიუმის რეკომენდაციებს და არსებობს რისკები ექსპრეზიდენტის უსაფრთხოებაზე. სააკაშივლის ადვოკატები და ექიმი კი მის სამოქალაქო კლინიკაში გადაყვანას ითხოვენ.
რა წერია სტრასბურგის სასამართლოს გადაწყვეტილებაში
10 ნოემბერს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლომ - საქმეზე „სააკაშვილი საქართველოს წინააღმდეგ”, დროებითი ღონისძიების შესახებ სააკაშვილის ადვოკატების მოთხოვნა მიიღო და იმავე დღეს, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სასამართლოს გადაწყვეტილების შესახებ წერილობით აცნობა.
სტრასბურგის სასამართლოს მიერ გამოგზავნილ გადაწყვეტილებაში წერია, რომ მთავრობამ 24 ნოემბრამდე უნდა მიაწოდოს ინფორმაცია სასამართლოს, მომჩივნის ამჟამინდელი ჯანმრთელობის მდგომარეობისა და მისთვის ციხის საავადმყოფოში გაწერილი სამედიცინო მკურნალობის შესახებ.
ასევე, სასამართლოს გადაწყვეტილებით, მთავრობამ უნდა უზრუნველყოს მომჩივნის უსაფრთხოება ციხეში და შესაბამისი სამედიცინო დახმარება შიმშილობის შემდგომი გამოჯანმრთელების პერიოდისთვის.
სასამართლომ “მხარეთა ინტერესებისა და სასამართლო წარმოების სათანადოდ წარმართვის მიზნით, გადაწყვიტა დაჟინებით სთხოვოს განმცხადებელს (მიხეილ სააკაშვილს) შიმშილობის შეწყვეტა”.
რა თქვა იუსტიციის მინისტრმა
სტრასბურგის გადაწყვეტილება, დროებითი ღონისძიების შესახებ, გვიან ღამით მიხეილ სააკაშვილის ერთ-ერთმა ადვოკატმა ნიკა გვარამიამ სპეციალურად გამართულ ბრიფინზე გაასაჯაროა.
პარალელურად, იუსტიციის მინისტრმა რატი ბრეგაძემ ფეისბუქის პირად გვერდზე გამოაქვეყნა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების ფოტოასლი და დაწერა, რომ “სტრასბურგის სასამართლომ არ დააკმაყოფილა სააკაშვილის საჩივარი კერძო კლინიკაში გადაყვანასთან დაკავშირებით და მოსთხოვა შიმშილობის შეწყვეტა”.
შემდეგ კი ტექსტი განავრცო და დაწერა, რომ სტრასბურგის სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მომჩივანის მოთხოვნა მრავალპროფილიან სამოქალაქო კლინიკაში გადაყვანაზე და სააკაშვილს დაჟინებით მოუწოდა შიმშილობის შეწყვეტა.
როგორ გააშუქეს “იმედმა” და “პოსტვ-მ”
იმ დროს, როდესაც სტრასბურგის გადაწყვეტილების შესახებ გახდა ცნობილი, “იმედის” ეთერში გადაცემა “იმედი LIVE” გადიოდა. გადაცემის წამყვანებმა - მაგდა ანიკაშვილმა და გიორგი ფუტკარაძემ, მაყურებლის შეცდომაში შემყვანი ინფორმაცია მიაწოდეს.
ორივე წამყვანი მხოლოდ რატი ბრეგაძის ფეისბუქ პოსტს ეყრდნობოდა და მისივე ინტერპერტაციას ახმოვანებდა. მაგდა ანიკაშვილმა მაყურებელს უთხრა, თითქოს, “უმაღლესი ინსტანციის სასამართლო ამბობს, რომ სააკაშვილის მოთხოვნა, კერძო კლინიკაში გადაყვანასთან დაკავშირებით, არ არის სამართლიანი”.
ამასთანავე, წამყვანები ამტკიცებდნენ, რომ სასამართლომ სააკაშვილს შიმშილობის შეწყვეტა მოსთხოვა, რაც სტრასბურგის სასამართლოს წერილის არასწორი ინტერპრეტაციაა.
“პოსტვ-მ” სტრასბურგის სასამართლოს გადაწყვეტილების შესახებ ინფორმაცია 11 ნოემბერს, დილის საინფორმაციო გამოშვებაში გააშუქა. წამყვანმა გამოშვება დაიწყო ტექსტით, “ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს უარი მიხეილ სააკაშვილს.” წამყვანი საუბრობდა იმაზეც, თითქოს “სტრასბურგის სასამართლომ სააკაშვილის მოთხოვნა კერძო კლინიკაში გადაყვანაზე სასამართლომ არ დააკმაყოფილა და შიმშილობის შეწყვეტა მოსთხოვა.
“იმედის” მსგავსად, “პოსტვ-ც” მხოლოდ რატი ბრეგაძის განცხადებას დაეყრდნო.
კონტექსტი
8 ნოემბერს საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტი, მიხეილ სააკაშვილი, რომელიც 41 დღეა შიმშილობს, მისი ნების საწინააღმდეგოდ, რუსთავის მე-12 დაწესებულებიდან გლდანის მე-18 სამკურნალო დაწესებულებაში გადაიყვანეს.
სახალხო დამცველი მიიჩნევს, რომ პენიტენციური სამსახურის მე-18 სამედიცინო დაწესებულება სრულად არ შეესაბამება ექიმთა კონსილიუმის რეკომენდაციებს და არსებობს რისკები ექსპრეზიდენტის უსაფრთხოებაზე. სააკაშივლის ადვოკატები და ექიმი კი მის სამოქალაქო კლინიკაში გადაყვანას ითხოვენ.
ტელეკომპანია "მთავარში" ცვლილებებია. არხის გენერალური დირექტორის
მოადგილე და საინფორმაციო სამსახურის უფროსი გიორგი გაბუნია
გახდა.
"მთავარი არხის" გენერალური დირექტორის, ნიკა გვარამიას, ინფორმაციით, არხი ახალ სეზონს განახლებული საეთერო ბადით იწყებს:
"მთავარი არხის" გენერალური დირექტორის, ნიკა გვარამიას, ინფორმაციით, არხი ახალ სეზონს განახლებული საეთერო ბადით იწყებს:
- გადაცემა "პოსტ ფაქტუმს" ჟურნალისტი მიხეილ სესიაშვილი წაიყვანს. გადაცემის გუნდს შეემატა ჟურნალისტი ბექა ყორშია.
- დაიხურა შაბათის ფორმატი აქამდე არსებული სახით, მის ნაცვლად ახალი ამბების გამოშვება გავა, რომელსაც თამარ ბაღაშვილი წაიყვანს.
- დაიხურა თოქ-შოუ "დებატები თამარ ბაღაშვილთან" და პროექტი "ხალხის ხმა".
- შეიცვალა ნიკა გვარამიას გადაცემის ეთერში გასვლის დრო. "მთავარი აქცენტები" ხუთშაბათობით 22:00 საათზე გავა.
საზოგადოებრივი მაუწყებლის დაკვეთით, დეკემბერში ჩატარებული კვლევის
მიხედვით, ყველაზე მეტი ტელემაყურებელი “იმედს” და “პირველ არხს”
ენდობა, ყველაზე ნაკლები კი ტელეკომპანია “ფორმულას”.
ამავე ანგარიშის მიხედვით, ყველაზე მეტი ადამიანი არ ენდობა “მთავარ არხს”(30%) და “ტვ პირველს” (27%). უნდობლობის ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი კი “პირველ არხს” აქვს.
ინტერვიუერები საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში მცხოვრებ სრულწლოვან მოსახლეობას უსვამდნენ კითხვას თუ „რომელი ქართული ტელევიზიის ახალ ამბებს და პოლიტიკურ ინფორმაციას ენდობიან ყველაზე მეტად?” რესპონდენტები კი ჩამოთვლილ ტელევიზიებს 5-ბალიანი შკალით აფასებდნენ.
18-დან 24 დეკემბრის ჩათვლით, მკვლევარებმა ტელეფონით გამოჰკითხეს 1 501 რესპონდენტი.
საზოგადოებრივ მაუწყებელთან ერთად, შესადარებლად შერჩეული იყო კიდევ ხუთი ტელევიზია: “იმედი”, “რუსთავი 2”, “ფორმულა”, “მთავარი არხი” და “ტვ პირველი”.
კვლევამ აჩვენა ისიც, რომ საქართველოს მოსახლეობისთვის ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენების, სიახლეების შესახებ ინფორმაციის ძირითადი წყარო ტელევიზია და სოციალური მედიაა.
საზოგადოებრივი მაუწყებლის დაკვეთით, კვლევა შპს SONAR-მა ჩაატარა. საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა კომპანიასთან ერთ წლიანი ხელშეკრულება 2020 წლის 7 აგვისტოს გააფორმა და SONAR-ს სოციალური და მარკეტინგული კვლევების მომსახურებაში 80 000 ლარი გადაუხადა.
აქედან 32 400 ლარი ტელეაუდიტორიის კვლევისთვის იყო გამოყოფილი. რაც ითვალისწინებდა, რომ კვლევით ორგანიზაციას 1500 სატელეფონო ინტერვიუ 9 ეტაპად (ჯამში 13 500 ინტერვიუ) უნდა ჩაეტარებინა. თუმცა, როგორც კომპანიის დირექტორმა ნინელი იშხნელმა განგვიმარტა, პანდემიის გამო, საზოგადოებრივი მაუწყებლის პრიორიტეტების გათვალისწინებით, ხელშეკრულებაში ცვლილებები შევიდა. მათ შორის, ცვლილება შეეხო ტელეაუდიტორიის რაოდენობრივ კვლევასაც და მხოლოდ 3 ეტაპად ჩატარდა.
ამავე ანგარიშის მიხედვით, ყველაზე მეტი ადამიანი არ ენდობა “მთავარ არხს”(30%) და “ტვ პირველს” (27%). უნდობლობის ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი კი “პირველ არხს” აქვს.
ინტერვიუერები საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში მცხოვრებ სრულწლოვან მოსახლეობას უსვამდნენ კითხვას თუ „რომელი ქართული ტელევიზიის ახალ ამბებს და პოლიტიკურ ინფორმაციას ენდობიან ყველაზე მეტად?” რესპონდენტები კი ჩამოთვლილ ტელევიზიებს 5-ბალიანი შკალით აფასებდნენ.
18-დან 24 დეკემბრის ჩათვლით, მკვლევარებმა ტელეფონით გამოჰკითხეს 1 501 რესპონდენტი.
საზოგადოებრივ მაუწყებელთან ერთად, შესადარებლად შერჩეული იყო კიდევ ხუთი ტელევიზია: “იმედი”, “რუსთავი 2”, “ფორმულა”, “მთავარი არხი” და “ტვ პირველი”.
კვლევამ აჩვენა ისიც, რომ საქართველოს მოსახლეობისთვის ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენების, სიახლეების შესახებ ინფორმაციის ძირითადი წყარო ტელევიზია და სოციალური მედიაა.
საზოგადოებრივი მაუწყებლის დაკვეთით, კვლევა შპს SONAR-მა ჩაატარა. საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა კომპანიასთან ერთ წლიანი ხელშეკრულება 2020 წლის 7 აგვისტოს გააფორმა და SONAR-ს სოციალური და მარკეტინგული კვლევების მომსახურებაში 80 000 ლარი გადაუხადა.
აქედან 32 400 ლარი ტელეაუდიტორიის კვლევისთვის იყო გამოყოფილი. რაც ითვალისწინებდა, რომ კვლევით ორგანიზაციას 1500 სატელეფონო ინტერვიუ 9 ეტაპად (ჯამში 13 500 ინტერვიუ) უნდა ჩაეტარებინა. თუმცა, როგორც კომპანიის დირექტორმა ნინელი იშხნელმა განგვიმარტა, პანდემიის გამო, საზოგადოებრივი მაუწყებლის პრიორიტეტების გათვალისწინებით, ხელშეკრულებაში ცვლილებები შევიდა. მათ შორის, ცვლილება შეეხო ტელეაუდიტორიის რაოდენობრივ კვლევასაც და მხოლოდ 3 ეტაპად ჩატარდა.
„2021 წელს საქართველომ ადამიანის უფლებათა რიგ სფეროებში უკუსვლა
განიცადა. შეშფოთებას იწვევდა თავდასხმები ჟურნალისტებზე,
მედიაპლურალიზმის შეზღუდვის მზარდი საფრთხე.“ - ადამიანის უფლებათა
დაცვის საერთაშორისო ორგანიზაცია Human Rights Watch ანგარიშს აქვეყნებს, რომელშიც
საქართველოში 2021 წლის მოვლენებს აჯამებს. მათ შორისაა მედიის
თავისუფლების საკითხი.
ორგანიზაციის შეფასებით, „გადაუჭრელ პრობლემად დარჩა სამართალდამცავთა მიერ ჩადენილ დანაშაულებზე არასათანადო პასუხისმგებლობა.“
რა წერია მედიაზე Human Rights Watch-ის ანგარიშში?
უფლებადამცველი ორგანიზაცია მედიასთან მიმართებით გასულ წელს მომხდარ რამდენიმე შემთხვევას გამოყოფს:
• „ფორმულას“ წამყვანის ვახო სანაიას თავდამსხმელების თებერვალში დაკავება. აგვისტოში კი მათი დამნაშავედ ცნობა და პატიმრობის ზუსტად იმ ვადით შეუფარდება, რამდენიც უკვე წინასწარ პატიმრობაში ჰქონდათ გატარებული.
• 5 ივლისს ჟურნალისტებზე თავდასხმა. ანგარიშში წერია, რომ ძალადობის დროს პოლიცია ხშირად ადგილზე იყო, მაგრამ ძალადობრივი ინციდენტების აღკვეთა ვერ შეძლო. სახალხო დამცველმა ხელისუფლება გააკრიტიკა იმის გამო, რომ ძალადობის არც ერთი ორგანიზატორი არ დაუსჯია.
• „ტვ პირველის“ ოპერატორი ალექსანდრე ლაშქარავას გარდაცვალება 5 ივლისის მოვლენებიდან რამდენიმე დღეში.
• ლაშქარავას გარდაცვალების მომდევნო დღეს, „ექსპერტიზის შუალედური დასკვნის“ საფუძველზე, ხელისუფლების მიერ ლაშქარავას გარდაცვალების სავარაუდო მიზეზად ნარკოტიკული საშუალებით ზედოზირების დასახელება.
• დაჩქარებულად გამოქვეყნებულ შედეგებში ლაშქარავას ოჯახისა და სამოქალაქო საზოგადოების მიერ ეჭვის შეტანა და შსს-ს მიერ საქმეზე თვითმკვლელობამდე მიყვანის მუხლით გამოძიების დაწყება.
• 22 ივლისს კულტურის მინისტრის, თეა წულუკიანის მიერ ოპოზიციურად განწყობილი ტელეკომპანიის „მთავარი არხის“ ჟურნალისტისთვის მიკროფონის „წაგლეჯვა და აღარ დაბრუნება“. [წულუკიანმა "მთავარ არხს" მიკროფონი ოქტომბერში დაუბრუნა.]
• 2021 წლის სექტემბერში, სავარაუდოდ, სუს-დან გაჟონილ მასალებში ჟურნალისტების, ოპოზიციური პოლიტიკოსების, საჯარო მოხელეებისა და უცხოელი დიპლომატების საუბრებიც იყო. ანგარიშში წერია, რომ ინფორმაცია, სავარაუდოდ, უკანონო თვალთვალის და მიყურადების გზით იყო მოპოვებული.
ორგანიზაციის შეფასებით, „გადაუჭრელ პრობლემად დარჩა სამართალდამცავთა მიერ ჩადენილ დანაშაულებზე არასათანადო პასუხისმგებლობა.“
რა წერია მედიაზე Human Rights Watch-ის ანგარიშში?
უფლებადამცველი ორგანიზაცია მედიასთან მიმართებით გასულ წელს მომხდარ რამდენიმე შემთხვევას გამოყოფს:
• „ფორმულას“ წამყვანის ვახო სანაიას თავდამსხმელების თებერვალში დაკავება. აგვისტოში კი მათი დამნაშავედ ცნობა და პატიმრობის ზუსტად იმ ვადით შეუფარდება, რამდენიც უკვე წინასწარ პატიმრობაში ჰქონდათ გატარებული.
• 5 ივლისს ჟურნალისტებზე თავდასხმა. ანგარიშში წერია, რომ ძალადობის დროს პოლიცია ხშირად ადგილზე იყო, მაგრამ ძალადობრივი ინციდენტების აღკვეთა ვერ შეძლო. სახალხო დამცველმა ხელისუფლება გააკრიტიკა იმის გამო, რომ ძალადობის არც ერთი ორგანიზატორი არ დაუსჯია.
• „ტვ პირველის“ ოპერატორი ალექსანდრე ლაშქარავას გარდაცვალება 5 ივლისის მოვლენებიდან რამდენიმე დღეში.
• ლაშქარავას გარდაცვალების მომდევნო დღეს, „ექსპერტიზის შუალედური დასკვნის“ საფუძველზე, ხელისუფლების მიერ ლაშქარავას გარდაცვალების სავარაუდო მიზეზად ნარკოტიკული საშუალებით ზედოზირების დასახელება.
• დაჩქარებულად გამოქვეყნებულ შედეგებში ლაშქარავას ოჯახისა და სამოქალაქო საზოგადოების მიერ ეჭვის შეტანა და შსს-ს მიერ საქმეზე თვითმკვლელობამდე მიყვანის მუხლით გამოძიების დაწყება.
• 22 ივლისს კულტურის მინისტრის, თეა წულუკიანის მიერ ოპოზიციურად განწყობილი ტელეკომპანიის „მთავარი არხის“ ჟურნალისტისთვის მიკროფონის „წაგლეჯვა და აღარ დაბრუნება“. [წულუკიანმა "მთავარ არხს" მიკროფონი ოქტომბერში დაუბრუნა.]
• 2021 წლის სექტემბერში, სავარაუდოდ, სუს-დან გაჟონილ მასალებში ჟურნალისტების, ოპოზიციური პოლიტიკოსების, საჯარო მოხელეებისა და უცხოელი დიპლომატების საუბრებიც იყო. ანგარიშში წერია, რომ ინფორმაცია, სავარაუდოდ, უკანონო თვალთვალის და მიყურადების გზით იყო მოპოვებული.
ყაზახეთში მასობრივი ანტისამთავრობო გამოსვლების დაწყებასთან ერთად,
მედიაში ვრცელდებოდა სხვადასხვა ყალბი, გადაუმოწმებელი ინფორმაცია ამ
ამბების შესახებ. ამას ხელს უწყობდა ქვეყანაში ინტერნეტზე შეზღუდული
წვდომაც, რადგან იქ მომუშავე ჟურნალისტები ვერ ან რთულად ახერხებდნენ
სანდო ახალი ამბების გამოქვეყნებას.
2 იანვარს ყაზახეთში, ქალაქ ჟანაოზენში თხევადი ბუნებრივი აირის მკვეთრი გაძვირების გამო საპროტესტო აქცია დაიწყო. რამდენიმე დღეში ეს პატარა სოციალურ-ეკონომიკური პროტესტი მასშტაბურ მოძრაობაში გადაიზარდა პოლიტიკური ცვლილებების მოთხოვნით. მღელვარებას სერიოზული დაპირისპირება მოჰყვა ხალხსა და პოლიციელებს შორის. ზუსტი რიცხვი უცნობია, მაგრამ, სავარაუდოდ, ათობით მოქალაქეა დაღუპული.
ჟურნალისტი პიოტრ ტროცენკო რადიო თავისუფლების ყაზახურ ბიუროში მუშაობს. მისი თქმით, ქვეყანაში არეულობების დაწყებიდან მალევე ხელისუფლებამ ინტერნეტთან წვდომა შეზღუდა.
„ყველა ჩვენი რედაქტორი ალმატიშია, იქ კი ინტერნეტი საერთოდ არ იყო. ასტანაში რამდენიმე საათით რთავდნენ. როცა კავშირი აღდგებოდა, თუნდაც დილის 5 ან 6 საათი ყოფილიყო, ვდგებოდი და ვცდილობდი მთელ იმ ინფორმაციაში გავრკვეულიყავი, რომელიც თავზე გვეყრებოდა.” - ყვება პიოტრ ტროცენკო.
ბევრი ჟურნალისტი ამ სიტუაციიდან გამოსავალს იმით პოულობდა, რომ იყენებდა პროქსი სერვერებს და სხვადასხვა ინტერნეტ პროვაიდერს, რომლებიც ქვეყანაში ჯერ კიდევ არ იყო დაბლოკილი. ყაზახეთში ინფორმაციის გაცვლის მთავარი წყარო აპლიკაცია „ტელეგრამის“ არხები გახდა, რომლებიც, როგორც ტროცენკო ამბობს, „ცუდად მუშაობს, მაგრამ მუშაობს“.
ერთ-ერთი პოპულარული ტელეგრამ-არხი ონლაიან ჟურნალს Vlast.kz-ს ეკუთვნის. არეულობების დროს Vlast.kz კოლეგებთან ერთად ხელისუფლებას მიმართავდა თხოვნით (https://t.me/vlastkz/9300 ) ოფიციალური ინფორმაცია თანაბრად მიეწოდებინა ყველა მედიისთვის. საგანგებო სიტუაციების დროს ოფიციალური უწყებების არათანაბარი მიდგომა მედიასაშუალებების მიმართ, კიდევ უფრო ზრდიდა დეზინფორმაციის გავრცელების რისკს.
ყაზახეთში მიმდინარე მოვლენების შესახებ გავრცელებული დეზინფორმაცია პანიკასა და შიშს იწვევსო, წერდა Vlast.kz-ის რედაქცია ხელისუფლებისადმი მიმართვაში: „სიტუაციას ისიც ამძიმებს, რომ ალმათიში აქამდე გათიშულია ინტერნეტი, ქვეყნის სხვა წერტილებში კი შეფერხებით მუშაობს. ჩვენ ვერ ვიღებთ ოფიციალურ პრეს-რელიზებს და კომენტარებს ხელისუფლებისგან. ამ რთულ მომენტში უთანასწორობა რედაქციებს შორის უნდა იყოს აღმოფხვრილი. ჩვენ მკითხველთა დიდ რიცხვს დროულად უნდა მივაწოდოთ უტყუარი ინფორმაცია და შევაჩეროთ ჭორების გავრცელება“.
თუმცა, ოფიციალური ცნობებიც შეიძლება აღმოჩნდეს არასანდო. 9 იანვარს, ყაზახეთის მედიამ, ჯანდაცვის სამინისტროზე დაყრდნობით დაწერა, რომ არეულობების დროს ქვეყანაში 164 ადამიანი დაიღუპა, მაგრამ მოგვიანებით უარყო ეს რიცხვი.
„ხელისუფლებამ უარყო - ტექნიკური შეცდომა იყოო. ახლა არანაირი ინფორმაცია არ არის დაღუპულთა შესახებ. მხოლოდ დაკავებულებზე, მათი რიცხვი 6 ათასს ცდება“ - ამბობს ტროცენკო.
9 იანვარს ყაზახეთის სამთავრობო მედიამ გამოაქვეყნა ერთ-ერთი დაკავებულის დაკითხვის ვიდეოჩანაწერი. ვიდეოში კაცი ამბობდა, რომ ის ალმათიში ყირგიზეთიდან ჩავიდა და მონაწილეობას იღებდა არეულობებში ფულის სანაცვლოდ.
როგორც რადიო თავისუფლების ჟურნალისტი ყვება, მალევე გაირკვა, რომ „ეს ადამიანი ცნობილი ჯაზ-მუსიკოსია ბიშკეკიდან - ვიქრამ რაზუხანოვი. ის წინასაახლწლოდ ჩამოვიდა ალმათიში რამდენიმე კონცერტის ჩასატარებლად, მაგრამ შარში გაეხვა და სცემეს. ამ ყველაფერს დიდი რეაქცია მოჰყვა არა მარტო ყირგიზეთის მოსახლეობაში, არამედ ოფიციალურ წრეებშიც“.
10 იანვარს ვიქრამ რაზუხანოვი გაათავისუფლეს. ის ყირგიზეთში დაბრუნდა და განაცხადა, რომ ის, რასაც გავრცელებულ ვიდეოში ამბობდა, სამშობლოში დასაბრუნებლად დაიბრალა. მისი თქმით, ეს გზა სხვა დაკავებულებმა ურჩიეს: „რომ განაცხადო, თითქოს და ფული შემოგთავაზეს და ალმათიში მიტინგზე ჩამოხვედი, ეგრევე შენს დეპორტაციას მოახდენენ ბიშკეკშიო. ამიტომ დავიბრალე, თუმცა ეს არ გამიკეთებინა“.
მუსიკოსი ჟურნალისტებთან საუბრისას იმასაც ამბობდა, რომ დაკავების პერიოდში, ის არ უწამებიათ, ფიზიკური დაზიანებები კი დაკავების დროს მიიღო.
მათთვის, ვისაც სურს ყაზახეთში მიმდინარე ამბებს თვალი ადევნოს, პიოტრ ტროცენკოს ვთხოვეთ რამდენიმე იქაური სანდო საინფორმაციო წყარო გაეზიარებინა მედიაჩეკერისთვის.
vlast.kz
www.azattyq.org
www.the-village-kz.com
t.me/Zanamiviehali
t.me/protenge
t.me/factcheckkz
2 იანვარს ყაზახეთში, ქალაქ ჟანაოზენში თხევადი ბუნებრივი აირის მკვეთრი გაძვირების გამო საპროტესტო აქცია დაიწყო. რამდენიმე დღეში ეს პატარა სოციალურ-ეკონომიკური პროტესტი მასშტაბურ მოძრაობაში გადაიზარდა პოლიტიკური ცვლილებების მოთხოვნით. მღელვარებას სერიოზული დაპირისპირება მოჰყვა ხალხსა და პოლიციელებს შორის. ზუსტი რიცხვი უცნობია, მაგრამ, სავარაუდოდ, ათობით მოქალაქეა დაღუპული.
ჟურნალისტი პიოტრ ტროცენკო რადიო თავისუფლების ყაზახურ ბიუროში მუშაობს. მისი თქმით, ქვეყანაში არეულობების დაწყებიდან მალევე ხელისუფლებამ ინტერნეტთან წვდომა შეზღუდა.
„ყველა ჩვენი რედაქტორი ალმატიშია, იქ კი ინტერნეტი საერთოდ არ იყო. ასტანაში რამდენიმე საათით რთავდნენ. როცა კავშირი აღდგებოდა, თუნდაც დილის 5 ან 6 საათი ყოფილიყო, ვდგებოდი და ვცდილობდი მთელ იმ ინფორმაციაში გავრკვეულიყავი, რომელიც თავზე გვეყრებოდა.” - ყვება პიოტრ ტროცენკო.
ბევრი ჟურნალისტი ამ სიტუაციიდან გამოსავალს იმით პოულობდა, რომ იყენებდა პროქსი სერვერებს და სხვადასხვა ინტერნეტ პროვაიდერს, რომლებიც ქვეყანაში ჯერ კიდევ არ იყო დაბლოკილი. ყაზახეთში ინფორმაციის გაცვლის მთავარი წყარო აპლიკაცია „ტელეგრამის“ არხები გახდა, რომლებიც, როგორც ტროცენკო ამბობს, „ცუდად მუშაობს, მაგრამ მუშაობს“.
ერთ-ერთი პოპულარული ტელეგრამ-არხი ონლაიან ჟურნალს Vlast.kz-ს ეკუთვნის. არეულობების დროს Vlast.kz კოლეგებთან ერთად ხელისუფლებას მიმართავდა თხოვნით (https://t.me/vlastkz/9300 ) ოფიციალური ინფორმაცია თანაბრად მიეწოდებინა ყველა მედიისთვის. საგანგებო სიტუაციების დროს ოფიციალური უწყებების არათანაბარი მიდგომა მედიასაშუალებების მიმართ, კიდევ უფრო ზრდიდა დეზინფორმაციის გავრცელების რისკს.
ყაზახეთში მიმდინარე მოვლენების შესახებ გავრცელებული დეზინფორმაცია პანიკასა და შიშს იწვევსო, წერდა Vlast.kz-ის რედაქცია ხელისუფლებისადმი მიმართვაში: „სიტუაციას ისიც ამძიმებს, რომ ალმათიში აქამდე გათიშულია ინტერნეტი, ქვეყნის სხვა წერტილებში კი შეფერხებით მუშაობს. ჩვენ ვერ ვიღებთ ოფიციალურ პრეს-რელიზებს და კომენტარებს ხელისუფლებისგან. ამ რთულ მომენტში უთანასწორობა რედაქციებს შორის უნდა იყოს აღმოფხვრილი. ჩვენ მკითხველთა დიდ რიცხვს დროულად უნდა მივაწოდოთ უტყუარი ინფორმაცია და შევაჩეროთ ჭორების გავრცელება“.
თუმცა, ოფიციალური ცნობებიც შეიძლება აღმოჩნდეს არასანდო. 9 იანვარს, ყაზახეთის მედიამ, ჯანდაცვის სამინისტროზე დაყრდნობით დაწერა, რომ არეულობების დროს ქვეყანაში 164 ადამიანი დაიღუპა, მაგრამ მოგვიანებით უარყო ეს რიცხვი.
„ხელისუფლებამ უარყო - ტექნიკური შეცდომა იყოო. ახლა არანაირი ინფორმაცია არ არის დაღუპულთა შესახებ. მხოლოდ დაკავებულებზე, მათი რიცხვი 6 ათასს ცდება“ - ამბობს ტროცენკო.
9 იანვარს ყაზახეთის სამთავრობო მედიამ გამოაქვეყნა ერთ-ერთი დაკავებულის დაკითხვის ვიდეოჩანაწერი. ვიდეოში კაცი ამბობდა, რომ ის ალმათიში ყირგიზეთიდან ჩავიდა და მონაწილეობას იღებდა არეულობებში ფულის სანაცვლოდ.
როგორც რადიო თავისუფლების ჟურნალისტი ყვება, მალევე გაირკვა, რომ „ეს ადამიანი ცნობილი ჯაზ-მუსიკოსია ბიშკეკიდან - ვიქრამ რაზუხანოვი. ის წინასაახლწლოდ ჩამოვიდა ალმათიში რამდენიმე კონცერტის ჩასატარებლად, მაგრამ შარში გაეხვა და სცემეს. ამ ყველაფერს დიდი რეაქცია მოჰყვა არა მარტო ყირგიზეთის მოსახლეობაში, არამედ ოფიციალურ წრეებშიც“.
10 იანვარს ვიქრამ რაზუხანოვი გაათავისუფლეს. ის ყირგიზეთში დაბრუნდა და განაცხადა, რომ ის, რასაც გავრცელებულ ვიდეოში ამბობდა, სამშობლოში დასაბრუნებლად დაიბრალა. მისი თქმით, ეს გზა სხვა დაკავებულებმა ურჩიეს: „რომ განაცხადო, თითქოს და ფული შემოგთავაზეს და ალმათიში მიტინგზე ჩამოხვედი, ეგრევე შენს დეპორტაციას მოახდენენ ბიშკეკშიო. ამიტომ დავიბრალე, თუმცა ეს არ გამიკეთებინა“.
მუსიკოსი ჟურნალისტებთან საუბრისას იმასაც ამბობდა, რომ დაკავების პერიოდში, ის არ უწამებიათ, ფიზიკური დაზიანებები კი დაკავების დროს მიიღო.
მათთვის, ვისაც სურს ყაზახეთში მიმდინარე ამბებს თვალი ადევნოს, პიოტრ ტროცენკოს ვთხოვეთ რამდენიმე იქაური სანდო საინფორმაციო წყარო გაეზიარებინა მედიაჩეკერისთვის.
vlast.kz
www.azattyq.org
www.the-village-kz.com
t.me/Zanamiviehali
t.me/protenge
t.me/factcheckkz
2021 წელს მსოფლიოს მასშტაბით მედიასივრცეში არაერთი მნიშვნელოვანი
მოვლენა მოხდა. „მედიაჩეკერი“ საინტერესო შემთხვევებს მთელი წლის
განმავლობაში აშუქებდა. გთავაზოობთ 2021 წლის 10 მნიშვნელოვან ამბავს
მედიის სფეროში.
ტრამპის დაბლოკვა Twitter-ზე, შეფასებები და Twitter-ის ახალი, საპილოტე პროექტი
2021 წლის 8 იანვარს უპრეცენდენტო შემთხვევა მოხდა და კომპანია Twitter-მაამერიკის შეერთებული შტატების 45-ე პრეზიდენტის, დონლად ტრამპის ანგარიში - @realDonaldTrump სამუდამოდ დაბლოკა.
გადაწყვეტილებას წინ ორი დღით ადრე დონალდ ტრამპის მხარდამჭერების მიერ კაპიტოლიუმის შენობაზე შტურმი და პრეზიდენტის Twitter-ის ანგარიშზე გავრცელებული ძალადობის წამქეზებელი შინაარსის განცხადებები უძღოდა.
უნდა ჰქონოდა თუ არა პრეზიდენტს სოციალურ ქსელში სხვა მომხმარებლებისგან განსხვავებით პრივილეგიები? და ვინ უნდა აკონტროლებდეს სოციალური მედიის კომპანიებს? - ამ თემაზე ვრცლად ჩვენს სტატიაში წაიკითხავთ.
გარდაიცვალა ლარი კინგი
ლეგენდარულ ამერიკელი ტელეწამყვანი 2021 წლის 23 იანვარს, 87 წლის ასაკში, ლოს ანჯელესის საავადმყოფოში გარდაიცვალა.
წამყვანს კარიერის განმავლობაში 50 000-მდე ინტერვიუ აქვს ჩაწერილი. მის რესპონდენტებს შორის იყვნენ აშშ-ის პრეზიდენტები ჯერალდ ფორდიდან ბარაკ ობამამდე. სხვა ცნობილ სტუმრებს შორის ასევე იყვნენ - დალაი ლამა, ნელსონ მანდელა, მარტინ ლუთერ კინგი და სხვები. კინგის ცხივრების შესახებ მეტს ამ ბმულზე გაიგებთ.
პრესის თავისუფლების შეზღუდვა პანდემიის საბაბით
Thomson Reuters Foundation-ის კვლევის მიხედვით, კოვიდ კრიზისი და პანდემია ზოგიერთი სახელმწიფოს მთავრობამ მედიის თავისუფლების შესაზღუდად გამოიყენა.
ეს კი რამდენიმე ფორმით, მათ შორის ინფორმაციაზე წვდომის შეზღუდვით, ჟურნალისტებზე თავდასხმით, მედია ორგანიზაციების დახურვითა და პრესის თავისუფლების შემზღუდავი კანონების მიღებით გამოიხატა. მეტ დეტალს ამ თემაზე ჩვენს სტატიაში შეიტყობთ.
დახურული გამოცემები, უმუშევრად დარჩენილი ჟურნალისტები - პანდემიის გავლენა მედიაზე
კორონავირუსის შედეგად გამოწვეულმა ფინანსურმა კრიზისმა შეამცირა მედიასაშუალებების სარეკლამო შემოსავალი, რამაც საკადრო ცვლილებები, ანაზღაურების შემცირება, ზოგიერთ შემთხვევაში კი ორგანიზაციების დახურვა გამოიწვია. ამის შესახებ ვრცლად 2021 წელს გამოქვეყნებულ კვლევაში წაიკითხავთ.
ბელორუსიაში დააკავეს ხელისუფლების მიმართ კრიტიკულად განწყობილი ჟურნალისტი
23 მაისს ავიაკომპანია Ryanair-ის ათენიდან ვილნიუსისკენ მიმავალი თვითმფრინავი მინსკის აეროპორტში დაუგეგმავად დაეშვა. ბელარუსელმა სამართალდამცავებმა ხელისუფლების მიმართ კრიტიკულად განწყობილი ჟურნალისტი, რომან პროტასევიჩი დააკავეს. დეტალებს გაიგებთ აქ.
პულიცერის პრემია 18 წლის მოქალაქეს
18 წლის დარნელა ფრეიზერს, რომელმაც 2020 წელს ჯორჯ ფლოიდის მკვლელობა გადაიღო, ჟურნალისტიკაში ყველაზე პრესტიჟული ჯილდო - პულიცერის პრემია გადასცეს. ფრეიზერი ჟურნალისტი არაა და არც მედიაში მუშაობს. წაიკითხეთ, რამდენად მნიშვნელოვანია სამოქალაქო ჟურნალისტიკა.
ფილიპინელ და რუს ჟურნალისტებს ნობელის პრემია გადაეცათ მშვიდობის დარგში
ფილიპინელ და რუს ჟურნალისტებს: მარია რესასა და დიმიტრი მურატოვს მშვიდობის დარგში 2021 წლის ნობელის პრემია მიანიჭეს. ნორვეგიის ნობელის კომიტეტი ჟურნალისტებს ჯილდოს ფილიპინებსა და რუსეთში გამოხატვის თავისუფლებისათვის გაბედული ბრძოლისათვის გადასცემს.
ეს ჟურნალისტებისთვის ნობელის მშვიდობის პრემიის მინიჭების პირველი ფაქტია 1935 წლის შემდეგ.
"ფეისბუქის" ბნელი მხარე - რა წერია "ფეისბუქის ქაღალდებში"
ფინანსური მოგება მომხმარებლების უსაფრთხოებაზე წინ, სიძულვილის ენასა და დეზინფორმაციასთან არასაკმარისად ბრძოლა, ვიეტნამში ანტი სამთავრობო პოსტების ცენზურა - ეს იმ ბრალდებების არასრული ჩამონათვალია, რომლებშიც მარკ ცუკერბერგის კომპანია „მეტას“ (ძველი სახელით „ფეისბუქი“) მედია პროექტი The Facebook Papers (“ფეისბუქის ქაღალდები“) ამხელს.
ეს 17 ამერიკულ მედიასაშუალების საერთო პროექტია. სხვადასხვა ორგანიზაციის ჟურნალისტებმა ერთობლივი მუშაობით „ფეისბუქის“ შიდა ორგანიზაციულ დოკუმენტებზე წვდომა მოიპოვეს. წაიკითხეთ აქ, თუ რაში ამხელს გაჟონილი დოკუმენტები „ფეისბუქს“.
რა არის მეტავერსი?
მარკ ცუკერბერგმა 2021 წლის 28 ოქტომბერს “ფეისბუქს“ სახელი შეუცვალა, „მეტა“ დაარქვა და დააანონსა, რომ ის ახალ ეტაპზე გადადის და მეტავერსის განვითარებაზე იწყებს მუშაობას. გაიგეთ ყვლელაფერი მეტავერსის შესახებ ამ სტატიაში.
რატომ გაათავისუფლა რეიტინგული ტელეწამყვანი CNN-მა?
წლის ერთ-ერთი გახმაურებული მოვლენა CNN-ის ცნობილი წამყვანის, კრის კუომოს გათავისუფლება იყო. ნიუ-იორკის გენერალური პროკურატურის მიერ გამოქვეყნებული მასალებით გაირკვა, რომ წამყვანი სკანდალში გახვეული პოლიტიკოსი ძმის დასახმარებლად თავის ჟურნალისტურ სტატუსსა და გავლენას იყენებდა. წაიკითხეთ დეტალები ამ ბმულზე.
ტრამპის დაბლოკვა Twitter-ზე, შეფასებები და Twitter-ის ახალი, საპილოტე პროექტი
2021 წლის 8 იანვარს უპრეცენდენტო შემთხვევა მოხდა და კომპანია Twitter-მაამერიკის შეერთებული შტატების 45-ე პრეზიდენტის, დონლად ტრამპის ანგარიში - @realDonaldTrump სამუდამოდ დაბლოკა.
გადაწყვეტილებას წინ ორი დღით ადრე დონალდ ტრამპის მხარდამჭერების მიერ კაპიტოლიუმის შენობაზე შტურმი და პრეზიდენტის Twitter-ის ანგარიშზე გავრცელებული ძალადობის წამქეზებელი შინაარსის განცხადებები უძღოდა.
უნდა ჰქონოდა თუ არა პრეზიდენტს სოციალურ ქსელში სხვა მომხმარებლებისგან განსხვავებით პრივილეგიები? და ვინ უნდა აკონტროლებდეს სოციალური მედიის კომპანიებს? - ამ თემაზე ვრცლად ჩვენს სტატიაში წაიკითხავთ.
გარდაიცვალა ლარი კინგი
ლეგენდარულ ამერიკელი ტელეწამყვანი 2021 წლის 23 იანვარს, 87 წლის ასაკში, ლოს ანჯელესის საავადმყოფოში გარდაიცვალა.
წამყვანს კარიერის განმავლობაში 50 000-მდე ინტერვიუ აქვს ჩაწერილი. მის რესპონდენტებს შორის იყვნენ აშშ-ის პრეზიდენტები ჯერალდ ფორდიდან ბარაკ ობამამდე. სხვა ცნობილ სტუმრებს შორის ასევე იყვნენ - დალაი ლამა, ნელსონ მანდელა, მარტინ ლუთერ კინგი და სხვები. კინგის ცხივრების შესახებ მეტს ამ ბმულზე გაიგებთ.
პრესის თავისუფლების შეზღუდვა პანდემიის საბაბით
Thomson Reuters Foundation-ის კვლევის მიხედვით, კოვიდ კრიზისი და პანდემია ზოგიერთი სახელმწიფოს მთავრობამ მედიის თავისუფლების შესაზღუდად გამოიყენა.
ეს კი რამდენიმე ფორმით, მათ შორის ინფორმაციაზე წვდომის შეზღუდვით, ჟურნალისტებზე თავდასხმით, მედია ორგანიზაციების დახურვითა და პრესის თავისუფლების შემზღუდავი კანონების მიღებით გამოიხატა. მეტ დეტალს ამ თემაზე ჩვენს სტატიაში შეიტყობთ.
დახურული გამოცემები, უმუშევრად დარჩენილი ჟურნალისტები - პანდემიის გავლენა მედიაზე
კორონავირუსის შედეგად გამოწვეულმა ფინანსურმა კრიზისმა შეამცირა მედიასაშუალებების სარეკლამო შემოსავალი, რამაც საკადრო ცვლილებები, ანაზღაურების შემცირება, ზოგიერთ შემთხვევაში კი ორგანიზაციების დახურვა გამოიწვია. ამის შესახებ ვრცლად 2021 წელს გამოქვეყნებულ კვლევაში წაიკითხავთ.
ბელორუსიაში დააკავეს ხელისუფლების მიმართ კრიტიკულად განწყობილი ჟურნალისტი
23 მაისს ავიაკომპანია Ryanair-ის ათენიდან ვილნიუსისკენ მიმავალი თვითმფრინავი მინსკის აეროპორტში დაუგეგმავად დაეშვა. ბელარუსელმა სამართალდამცავებმა ხელისუფლების მიმართ კრიტიკულად განწყობილი ჟურნალისტი, რომან პროტასევიჩი დააკავეს. დეტალებს გაიგებთ აქ.
პულიცერის პრემია 18 წლის მოქალაქეს
18 წლის დარნელა ფრეიზერს, რომელმაც 2020 წელს ჯორჯ ფლოიდის მკვლელობა გადაიღო, ჟურნალისტიკაში ყველაზე პრესტიჟული ჯილდო - პულიცერის პრემია გადასცეს. ფრეიზერი ჟურნალისტი არაა და არც მედიაში მუშაობს. წაიკითხეთ, რამდენად მნიშვნელოვანია სამოქალაქო ჟურნალისტიკა.
ფილიპინელ და რუს ჟურნალისტებს ნობელის პრემია გადაეცათ მშვიდობის დარგში
ფილიპინელ და რუს ჟურნალისტებს: მარია რესასა და დიმიტრი მურატოვს მშვიდობის დარგში 2021 წლის ნობელის პრემია მიანიჭეს. ნორვეგიის ნობელის კომიტეტი ჟურნალისტებს ჯილდოს ფილიპინებსა და რუსეთში გამოხატვის თავისუფლებისათვის გაბედული ბრძოლისათვის გადასცემს.
ეს ჟურნალისტებისთვის ნობელის მშვიდობის პრემიის მინიჭების პირველი ფაქტია 1935 წლის შემდეგ.
"ფეისბუქის" ბნელი მხარე - რა წერია "ფეისბუქის ქაღალდებში"
ფინანსური მოგება მომხმარებლების უსაფრთხოებაზე წინ, სიძულვილის ენასა და დეზინფორმაციასთან არასაკმარისად ბრძოლა, ვიეტნამში ანტი სამთავრობო პოსტების ცენზურა - ეს იმ ბრალდებების არასრული ჩამონათვალია, რომლებშიც მარკ ცუკერბერგის კომპანია „მეტას“ (ძველი სახელით „ფეისბუქი“) მედია პროექტი The Facebook Papers (“ფეისბუქის ქაღალდები“) ამხელს.
ეს 17 ამერიკულ მედიასაშუალების საერთო პროექტია. სხვადასხვა ორგანიზაციის ჟურნალისტებმა ერთობლივი მუშაობით „ფეისბუქის“ შიდა ორგანიზაციულ დოკუმენტებზე წვდომა მოიპოვეს. წაიკითხეთ აქ, თუ რაში ამხელს გაჟონილი დოკუმენტები „ფეისბუქს“.
რა არის მეტავერსი?
მარკ ცუკერბერგმა 2021 წლის 28 ოქტომბერს “ფეისბუქს“ სახელი შეუცვალა, „მეტა“ დაარქვა და დააანონსა, რომ ის ახალ ეტაპზე გადადის და მეტავერსის განვითარებაზე იწყებს მუშაობას. გაიგეთ ყვლელაფერი მეტავერსის შესახებ ამ სტატიაში.
რატომ გაათავისუფლა რეიტინგული ტელეწამყვანი CNN-მა?
წლის ერთ-ერთი გახმაურებული მოვლენა CNN-ის ცნობილი წამყვანის, კრის კუომოს გათავისუფლება იყო. ნიუ-იორკის გენერალური პროკურატურის მიერ გამოქვეყნებული მასალებით გაირკვა, რომ წამყვანი სკანდალში გახვეული პოლიტიკოსი ძმის დასახმარებლად თავის ჟურნალისტურ სტატუსსა და გავლენას იყენებდა. წაიკითხეთ დეტალები ამ ბმულზე.
CNN-ის ცნობილი წამყვანი კრის კუომო არხმა ჯერ საქმიანობას
განსუსაზღვრელი დროით
ჩამოაშორა, 4 დეკემბერს კი სამსახურიდან გაათავისუფლა. ნიუ-იორკის
გენერალური პროკურატურის მიერ გამოქვეყნებული მასალებით გაირკვა, რომ
წამყვანი სკანდალში გახვეული პოლიტიკოსი ძმის დასახმარებლად თავის
ჟურნალისტურ სტატუსსა და გავლენას იყენებდა.
___________________________________________________________________________________________________________
ნიუ-იორკის გენერალური პროკურორის მიერ 29 ნოემბერს გასაჯაროვებულ მასალებში ჩანს, რომ CNN-ის ერთ-ერთი მთავარი გადაცემის, Cuomo Prime Time-ის წამყვანი, ჟურნალისტი კრის კუომო ძმას, პოლიტიკოს ენდრიუ კუომოს, სექსუალური შევიწროვების შესახებ ბრალდებებისგან დაცვაში ეხმარებოდა.
ჟურნალისტი პოლიტიკოსების ოჯახიდანაა. მის ძმას, ნიუ იორკის ყოფილ გუბერნატორს, ენდრიუ კუომოს, 11 ქალის სექსუალურ შევიწროვებაში ადანაშაულებენ. დემოკრატიული პარტიის წევრი იყო მათი მამა, მარიო მეთიუ კუომოც - ნიუ იორკის შტატის გუბერნატორი 1983-94 წლებში.
ჟურნალისტისა და გუბერნატორი ძმის თანაშემწეს შორის მიმოწერებითა და მიცემული ჩვენებებით ირკვევა, რომ კრის კუომო გუბერნატორს საჯარო განცხადებებისა და პრესკონფერენციებისთვის მზადებაში ეხმარებოდა, იყენებდა თავის კავშირებს პრესაში, რათა მეტი ინფორმაცია მიეღო ბრალმდებელი ქალების შესახებ, არკვევდა კიდევ ვინ აპირებდა ძმის დადანაშაულებას, მუშაობდნენ თუ არა სხვა გამოცემები ახალი ბრალდებების შესახებ სტატიებზე და გუბერნატორის გუნდს სთხოვდა უფრო მეტად ჩართულიყო თავისი ძმის დაცვისთვის მზადებაში.
ძმები CNN-ის ეთერში - გამონაკლისი კრის კუომოსთვის
ენდრიუ კუომო განსაკუთრებით პოპულარულ პოლიტიკურ ფიგურად კოვიდ-19-ის პანდემიის დასაწყისში იქცა, როდესაც, ნიუ-იორკის გუბერნატორის რანგში, ბრიფინგებს ყოველდღიურად ატარებდა.
2020 წელს კოვიდ პანდემიის დასაწყისში კრიტიკა გამოიწვია კრის კუომოს ინტერვიუმ ძმასთან, რომლის დროსაც ძმები კორონავირუსზე საუბრობდნენ და ერთმანეთს ეხუმრებოდნენ. მას შემდეგ ძმები ერთად ეთერში კიდევ რამდენჯერმე გამოჩნდნენ.
ეს იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც CNN-მა გამონაკლისი დაუშვა და ჟურნალისტს უფლება მისცა ინტერვიუ აეღო გუბერნატორი ძმისგან. ტელეკომპანიის გადაწყვეტილებით, მას ეს 2003 წლიდან [დასაქმების პერიოდიდან] აკრძალული ჰქონდა. ამ გადაწყვეტილებას „სი ენ ენი“ პანდემიის გამო შექმნილი კრიზისული ვითარებით ხსნიდა.
“კრისის საუბარი თავის ძმასთან იმ გამოწვევებზე, რომლის წინაშეც მილიონობით ამერიკული ოჯახი იყო, მნიშვნელოვან ადამიანურ ინტერესს წარმოადგენდა”,- განმარტავდა CNN-ის წარმომადგენელი.
ამ გამონაკლისმა პირდაპირ იმოქმედა გადაცემის რეიტინგებზე, ძმების საერთო ეთერის დროს Cuomo Prime Time-ის მაყურებლების რაოდენობა იზრდებოდა.
ძმები CNN-ის ეთერში ერთად ბოლოს 2020 წლის მაისში გამოჩნდნენ. 2021 წლის თებერვალში კი, მას შემდეგ, რაც კრის კუომომ გუბერნატორის მიმართ პანდემიის მართვასთან დაკავშირებული ბრალდებები არ გააშუქა, არხმა განმარტა, რომ ჟურნალისტს კვლავაც არ მისცემდა პოლიტიკოს ძმასთან ინტერვიუს ჩატარების უფლებას.
ბოდიში
2021 წლის მაისში გავრცელდა ცნობები, რომ ჟურნალისტი კუომო, გუბერნატორი ძმის პიარ კამპანიაში იყო ჩართული. ამის გამო კუომო კიდევ ერთხელ გახდა კრიტიკის ობიექტი, მათ შორის თანამშრომლების მხრიდან. წამყვანს ჟურნალისტური პრინციპების დარღვევაში ადანაშაულებდნენ.
საპასუხოდ კუომომ მაყურებელს პირდაპირ ეთერში მოუხადა ბოდიში: „შემიძლია ობიექტური ვიყო ნებისმიერი თემის მიმართ, გარდა ჩემი ოჯახისა. მე მიყვარს ჩემი ძმა, ჩემი ოჯახი, ჩემი სამსახური და მე მიყვარს და პატივს ვცემ ჩემს კოლეგებს CNN-ში“.
კუომოს მხრიდან ძმის პიარ კამპანიაში მონაწილეობა CNN-მა „შეუფერებლად“ შეაფასა, თუმცა მაშინ დისციპლინური პასუხისმგებლობა არ დაუკისრებია.
ჟურნალისტმა ძმის შესახებ დუმილი კიდევ ერთხელ აგვისტოში, ენდრიუ კუომოს, ნიუ-იორკის გუბერნატორის მიერ თანამდებობის დატოვების შემდეგ დაარღვია. სატელევიზიო მიმართვის დროს მან გაიმეორა, რომ ის პოლიტიკოსი ოჯახის წევრისთვის არა „მრჩეველი“, არამედ „ძმა“ იყო. აღიარა, რომ ძმის თანაშემწეებს ესაუბრა და თავისი აზრი გაუზიარა, მაგრამ ეს ყველაფერი მაისში შეწყვიტა, როდესაც ამისკენ CNN-მა მოუწოდა.
„თავს არასდროს დავსხმივარ და არც არავინ წამიხალისებია თავს დასხმოდნენ იმ ქალებს, რომლებმაც ჩვენებები მისცეს. არასდროს დავკავშირებულვარ პრესის წარმომადგენლებს ჩემი ძმის ვითარებასთან დაკავშირებით“,- ამბობდა კუომო აგვისტოში.
თუმცა მის ამ განცხადებას ეჭვქვეშ აყენებს რამდენიმე დღის წინ გამოქვეყნებული მასალები.
კუომოს გათავისუფლება
„კრისმა ჩვენთან აღიარა, რომ თავისი ძმის გუნდს რჩევები მისცა, გაირკვა, რომ მან ჩვენი წესები დაარღვია და ეს საჯაროდ ვაღიარეთ. მაგრამ ასევე ვაფასებდით მის უჩვეულო პოზიციას, გვესმოდა, რომ ის პირველ ადგილზე ოჯახს აყენებდა, მეორეზე კი სამსახურს.“ - წერია CNN-ის მიერ 30 ნოემბერს გავრცელებულ განცხადებაში - „თუმცა ეს დოკუმენტები, რომელთა გასაჯაროვებამდე ინფორმაცია არ გვქონდა, სერიოზულ კითხვებს აჩენს და თავისი ძმის საქმეში იმაზე დიდ ჩართულობაზე მიუთითებს, ვიდრე აქამდე ვიცოდით.“
ამ განცხადების პარალელურად, CNN-მა კრის კუომო საქმიანობას განუსაზღვრელი ვადით, საქმის შემდგომ შეფასებამდე ჩამოაშორა.
ჟურნალისტი ამ გადაწყვეტილებას არხის განცხადებიდან მეორე დღეს, პირველ დეკემბერს, რადიო SiriusXM-ის ეთერში გამოეხმაურა და თქვა, რომ არხის გადაწყვეტილების ესმის, პატივს სცემს მისი ქცევის შეფასების პროცესს და ამ თემაზე აღარ ისაუბრებს.
მას შემდეგ კი, რაც არხის მიერ დაქირავებულმა ადვოკატებმა კუომოს შესახებ გავრცელებულილ დოკუმენტები შეაფასეს, CNN Worldwide-ის პრეზიდენტმა ჯეფ ზაკერმა ტელეწამყვანი სამსახურიდან გაათავისუფლა. არხის განცხადების მიხედვით, გამოძიება დღემდე გრძელდება.
კუომოს სექსუალურ შევიწროვებაშიც სდებენ ბრალს
CNN-დან კრის კუომოს დათხოვნის შემდეგ რამდენიმე საათში, New York Times-მა გამოაქვეყნა მასალა, რომლის მიხედვითაც ჟურნალისტს მისი ყოფილი თანამშრომელი ქალი სექსუალურ შევიწროვებაში ადანაშაულებს. ქალი ანონიმურობას იცავს და მხოლოდ ისაა ცნობილი, რომ მასთან ერთად ტელეარხ ABC-ზე წლების წინ მუშაობდა. შევიწროვების ბრალდების შესახებ ქალის ადვოკატმა CNN-ს პირველ დეკემბერს შეატყობინა.
ჟურნალისტის წარმომადგენლები პრესასთან აცხადებენ, რომ ეს ბრალდება ტყუილია.
„არ მინდოდა ჩემი მუშაობა CNN-თან ასე დასრულებულიყო, მაგრამ მე უკვე გითხარით რატომ და როგორ დავეხმარე ჩემს ძმას“, - დაწერა კუომომ და მადლიერება გამოხატა თავისი გადაცემის გუნდის მიმართ „ტვიტერზე“, თუმცა სექსუალური შევიწროვების შესახებ გავრცელებულ ინფორმაციაზე არაფერი უთქვამს.
კრის კუომოს ეს შემთხვევა ამერიკული მედიისთვის შესაძლოა პრეცდენტულიც იყოს. ეს აჩენს ახალ შეკითხვებსაც, დაკარგა თუ არა ნდობა არხმა და შეილახა თუ არა მისი იმიჯი ან რამდენად დროული იყო CNN-ის გადაწყვეტილება? რა შეიცვლება მედიასაშუალებების პოლიტიკაში, თუკი იმას გავითვალისწინებთ, რომ ჟურნალისტების ნაწილს პირადი კავშირები აქვს პოლიტიკოსებთან.
___________________________________________________________________________________________________________
ნიუ-იორკის გენერალური პროკურორის მიერ 29 ნოემბერს გასაჯაროვებულ მასალებში ჩანს, რომ CNN-ის ერთ-ერთი მთავარი გადაცემის, Cuomo Prime Time-ის წამყვანი, ჟურნალისტი კრის კუომო ძმას, პოლიტიკოს ენდრიუ კუომოს, სექსუალური შევიწროვების შესახებ ბრალდებებისგან დაცვაში ეხმარებოდა.
ჟურნალისტი პოლიტიკოსების ოჯახიდანაა. მის ძმას, ნიუ იორკის ყოფილ გუბერნატორს, ენდრიუ კუომოს, 11 ქალის სექსუალურ შევიწროვებაში ადანაშაულებენ. დემოკრატიული პარტიის წევრი იყო მათი მამა, მარიო მეთიუ კუომოც - ნიუ იორკის შტატის გუბერნატორი 1983-94 წლებში.
ჟურნალისტისა და გუბერნატორი ძმის თანაშემწეს შორის მიმოწერებითა და მიცემული ჩვენებებით ირკვევა, რომ კრის კუომო გუბერნატორს საჯარო განცხადებებისა და პრესკონფერენციებისთვის მზადებაში ეხმარებოდა, იყენებდა თავის კავშირებს პრესაში, რათა მეტი ინფორმაცია მიეღო ბრალმდებელი ქალების შესახებ, არკვევდა კიდევ ვინ აპირებდა ძმის დადანაშაულებას, მუშაობდნენ თუ არა სხვა გამოცემები ახალი ბრალდებების შესახებ სტატიებზე და გუბერნატორის გუნდს სთხოვდა უფრო მეტად ჩართულიყო თავისი ძმის დაცვისთვის მზადებაში.
ძმები CNN-ის ეთერში - გამონაკლისი კრის კუომოსთვის
ენდრიუ კუომო განსაკუთრებით პოპულარულ პოლიტიკურ ფიგურად კოვიდ-19-ის პანდემიის დასაწყისში იქცა, როდესაც, ნიუ-იორკის გუბერნატორის რანგში, ბრიფინგებს ყოველდღიურად ატარებდა.
2020 წელს კოვიდ პანდემიის დასაწყისში კრიტიკა გამოიწვია კრის კუომოს ინტერვიუმ ძმასთან, რომლის დროსაც ძმები კორონავირუსზე საუბრობდნენ და ერთმანეთს ეხუმრებოდნენ. მას შემდეგ ძმები ერთად ეთერში კიდევ რამდენჯერმე გამოჩნდნენ.
ეს იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც CNN-მა გამონაკლისი დაუშვა და ჟურნალისტს უფლება მისცა ინტერვიუ აეღო გუბერნატორი ძმისგან. ტელეკომპანიის გადაწყვეტილებით, მას ეს 2003 წლიდან [დასაქმების პერიოდიდან] აკრძალული ჰქონდა. ამ გადაწყვეტილებას „სი ენ ენი“ პანდემიის გამო შექმნილი კრიზისული ვითარებით ხსნიდა.
“კრისის საუბარი თავის ძმასთან იმ გამოწვევებზე, რომლის წინაშეც მილიონობით ამერიკული ოჯახი იყო, მნიშვნელოვან ადამიანურ ინტერესს წარმოადგენდა”,- განმარტავდა CNN-ის წარმომადგენელი.
ამ გამონაკლისმა პირდაპირ იმოქმედა გადაცემის რეიტინგებზე, ძმების საერთო ეთერის დროს Cuomo Prime Time-ის მაყურებლების რაოდენობა იზრდებოდა.
ძმები CNN-ის ეთერში ერთად ბოლოს 2020 წლის მაისში გამოჩნდნენ. 2021 წლის თებერვალში კი, მას შემდეგ, რაც კრის კუომომ გუბერნატორის მიმართ პანდემიის მართვასთან დაკავშირებული ბრალდებები არ გააშუქა, არხმა განმარტა, რომ ჟურნალისტს კვლავაც არ მისცემდა პოლიტიკოს ძმასთან ინტერვიუს ჩატარების უფლებას.
ბოდიში
2021 წლის მაისში გავრცელდა ცნობები, რომ ჟურნალისტი კუომო, გუბერნატორი ძმის პიარ კამპანიაში იყო ჩართული. ამის გამო კუომო კიდევ ერთხელ გახდა კრიტიკის ობიექტი, მათ შორის თანამშრომლების მხრიდან. წამყვანს ჟურნალისტური პრინციპების დარღვევაში ადანაშაულებდნენ.
საპასუხოდ კუომომ მაყურებელს პირდაპირ ეთერში მოუხადა ბოდიში: „შემიძლია ობიექტური ვიყო ნებისმიერი თემის მიმართ, გარდა ჩემი ოჯახისა. მე მიყვარს ჩემი ძმა, ჩემი ოჯახი, ჩემი სამსახური და მე მიყვარს და პატივს ვცემ ჩემს კოლეგებს CNN-ში“.
კუომოს მხრიდან ძმის პიარ კამპანიაში მონაწილეობა CNN-მა „შეუფერებლად“ შეაფასა, თუმცა მაშინ დისციპლინური პასუხისმგებლობა არ დაუკისრებია.
ჟურნალისტმა ძმის შესახებ დუმილი კიდევ ერთხელ აგვისტოში, ენდრიუ კუომოს, ნიუ-იორკის გუბერნატორის მიერ თანამდებობის დატოვების შემდეგ დაარღვია. სატელევიზიო მიმართვის დროს მან გაიმეორა, რომ ის პოლიტიკოსი ოჯახის წევრისთვის არა „მრჩეველი“, არამედ „ძმა“ იყო. აღიარა, რომ ძმის თანაშემწეებს ესაუბრა და თავისი აზრი გაუზიარა, მაგრამ ეს ყველაფერი მაისში შეწყვიტა, როდესაც ამისკენ CNN-მა მოუწოდა.
„თავს არასდროს დავსხმივარ და არც არავინ წამიხალისებია თავს დასხმოდნენ იმ ქალებს, რომლებმაც ჩვენებები მისცეს. არასდროს დავკავშირებულვარ პრესის წარმომადგენლებს ჩემი ძმის ვითარებასთან დაკავშირებით“,- ამბობდა კუომო აგვისტოში.
თუმცა მის ამ განცხადებას ეჭვქვეშ აყენებს რამდენიმე დღის წინ გამოქვეყნებული მასალები.
კუომოს გათავისუფლება
„კრისმა ჩვენთან აღიარა, რომ თავისი ძმის გუნდს რჩევები მისცა, გაირკვა, რომ მან ჩვენი წესები დაარღვია და ეს საჯაროდ ვაღიარეთ. მაგრამ ასევე ვაფასებდით მის უჩვეულო პოზიციას, გვესმოდა, რომ ის პირველ ადგილზე ოჯახს აყენებდა, მეორეზე კი სამსახურს.“ - წერია CNN-ის მიერ 30 ნოემბერს გავრცელებულ განცხადებაში - „თუმცა ეს დოკუმენტები, რომელთა გასაჯაროვებამდე ინფორმაცია არ გვქონდა, სერიოზულ კითხვებს აჩენს და თავისი ძმის საქმეში იმაზე დიდ ჩართულობაზე მიუთითებს, ვიდრე აქამდე ვიცოდით.“
ამ განცხადების პარალელურად, CNN-მა კრის კუომო საქმიანობას განუსაზღვრელი ვადით, საქმის შემდგომ შეფასებამდე ჩამოაშორა.
ჟურნალისტი ამ გადაწყვეტილებას არხის განცხადებიდან მეორე დღეს, პირველ დეკემბერს, რადიო SiriusXM-ის ეთერში გამოეხმაურა და თქვა, რომ არხის გადაწყვეტილების ესმის, პატივს სცემს მისი ქცევის შეფასების პროცესს და ამ თემაზე აღარ ისაუბრებს.
მას შემდეგ კი, რაც არხის მიერ დაქირავებულმა ადვოკატებმა კუომოს შესახებ გავრცელებულილ დოკუმენტები შეაფასეს, CNN Worldwide-ის პრეზიდენტმა ჯეფ ზაკერმა ტელეწამყვანი სამსახურიდან გაათავისუფლა. არხის განცხადების მიხედვით, გამოძიება დღემდე გრძელდება.
კუომოს სექსუალურ შევიწროვებაშიც სდებენ ბრალს
CNN-დან კრის კუომოს დათხოვნის შემდეგ რამდენიმე საათში, New York Times-მა გამოაქვეყნა მასალა, რომლის მიხედვითაც ჟურნალისტს მისი ყოფილი თანამშრომელი ქალი სექსუალურ შევიწროვებაში ადანაშაულებს. ქალი ანონიმურობას იცავს და მხოლოდ ისაა ცნობილი, რომ მასთან ერთად ტელეარხ ABC-ზე წლების წინ მუშაობდა. შევიწროვების ბრალდების შესახებ ქალის ადვოკატმა CNN-ს პირველ დეკემბერს შეატყობინა.
ჟურნალისტის წარმომადგენლები პრესასთან აცხადებენ, რომ ეს ბრალდება ტყუილია.
„არ მინდოდა ჩემი მუშაობა CNN-თან ასე დასრულებულიყო, მაგრამ მე უკვე გითხარით რატომ და როგორ დავეხმარე ჩემს ძმას“, - დაწერა კუომომ და მადლიერება გამოხატა თავისი გადაცემის გუნდის მიმართ „ტვიტერზე“, თუმცა სექსუალური შევიწროვების შესახებ გავრცელებულ ინფორმაციაზე არაფერი უთქვამს.
კრის კუომოს ეს შემთხვევა ამერიკული მედიისთვის შესაძლოა პრეცდენტულიც იყოს. ეს აჩენს ახალ შეკითხვებსაც, დაკარგა თუ არა ნდობა არხმა და შეილახა თუ არა მისი იმიჯი ან რამდენად დროული იყო CNN-ის გადაწყვეტილება? რა შეიცვლება მედიასაშუალებების პოლიტიკაში, თუკი იმას გავითვალისწინებთ, რომ ჟურნალისტების ნაწილს პირადი კავშირები აქვს პოლიტიკოსებთან.
სიზუსტე, მიუკერძოებლობა, ბალანსი — ახალი ამბების პატიოსნად
წარმოების ამ ძირითად ფორმულას ჟურნალისტიკის ფაკულტეტზე ასწავლიან,
თუმცა, ხშირ შემთხვევაში, სატელევიზიო სივრცის რეალობა განსხვავებულია
და, უიშვიათესი გამონაკლისების გარდა, ამ მთავარ მცნებებს არაფრად
დაგიდევენ. ტელევიზიებს, მეტწილად, მოსწონთ ხმაური, დაძაბულობა,
ისედაც დრამატული გარემოს მეტად დრამატიზება და აბა, ასეთ
მოცემულობაში რა სიზუსტე, რა მიუკერძოებლობა, რა ბალანსი?!
ამ თემას — რამდენად შეიცვალა ახალი ამბების გაშუქების სტანდარტი ბოლო წლებში, როგორ დაკარგეს პოლიტიკურ პარტიებთან აფილირებულმა მაუწყებლებმა მიუკერძოებელი გაშუქების ფორმალური სახეც კი, სხვა ბლოგპოსტში მივუბრუნდები. მანამდე კი, სხვა ხარვეზებს ჩამოვთვლი, რომელთა მიზეზით ქართული ტელევიზიები პირადად ჩემთვის სულ უფრო და უფრო უინტერესო ხდება და ვისურვებდი, ეს ხარვეზები 2021 წელს დარჩეს.
1. ისე მოქცევა, თითქოს ხალხი და სოციალური პრობლემები არ არსებობდეს
საინფორმაციო გამოშვებაში გასაშუქებელი ძირითადი თემების მხოლოდ პოლიტიკური მოვლენებით გაჯერება მაყურებელს თამაშგარე მდგომარეობაში გვამყოფებს, რადგან გამოშვებებში თითქმის არაფერს ამბობენ ჩვენზე, ჩვენს პრობლემებზე, გასაჭირზე, იმ შემთხვევების გარდა, თუ რომელიმე ჩვენგანი ყურადღების მიქცევის მიზნით ბენზინს არ გადაისხამს, ან რამე მსგავსი.
2. რეალითი შოუს კეთება პოლიტ-ელიტაზე
როდესაც ახალ ამბებს ვაშუქებდი, მჯეროდა, რომ ძალიან მნიშვნელოვანი იყო მაყურებლისთვის/მკითხველისთვის იმის მოსმენა, რა თქვა ამა თუ იმ მორიგ პოლიტიკურ კინკლაობაზე მეორე მხარემ, რას პასუხობს პირველ მხარეს და რა კომენტარს აკეთებენ ამ კინკლაობის შესახებ სხვა პოლიტიკოსები. იმ მომენტში მიმაჩნდა, რომ სწორედ ის იყო ყველაზე უფრო "ცხელი" თემა, რომელიც მკითხველს, ან მაყურებელს შეიძლება აინტერესებდეს.
ახალი ამბებისგან დისტანცირებამ ბევრი რამ სხვაგვარად დამანახა. აღმოვაჩინე, რამდენად უინტერესო და ქვეყნის განვითარებისთვის სრულიად არაფრისმომცემია ყოველი მეორე პოლიტიკური დაპირისპირება და რეალურად, რამდენად არის აცდენილი იმას, რომელიც მე, როგორც ამ ქვეყნის რიგითი მოქალაქე ახალი ამბებისგან ველი. ის კი, რაც ახლა ახალ ამბებში ხდება, ერთი დაუსრულებელი რეალითი შოუა პოლიტიკოსების მონაწილეობით.
3. წამყვანების კომიკურობამდე მკაცრი ტონალობა და ხმოვნებზე უმოწყალოდ "დაწოლა"
გთხოვთ, წელს მაინც აღარ გინდოდეთ ყოველი გამოშვების ისეთი სახითა და ტონით დაწყება, თითქოს, ეს სამყაროს აღსასრულის შესახებ ცნობა იყოს. ნურც თვალებს დაგვიბრიალებთ მეტჯერ, თუ შეიძლება.
4. საგამოძიებო ჟურნალისტიკის გაუფასურება (რა შევუკვეთე, რა ჩამოვიდა)
კარგი საგამოძიებო ჟურნალისტიკა საქართველოსნაირი მყიფე დემოკრატიის ქვეყნისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. მით უფრო იმ ფონზე, როდესაც ხელისუფლება სუსტი დემოკრატიის ხარვეზებით ბოროტად სარგებლობს და თანაც — ახლა უკვე მესამე ვადით. თუმცა, უდიდესი იმედგაცრუებაა შინაარსისგან დაცლილი, სკანდალზე ორიენტირებული შაბათის გადაცემების ზოგიერთი „საგამოძიებო“ სიუჟეტი, რომელთა ანონსი ქვასაც კი გახეთქავს, თუმცა, სიუჟეტის შინაარსისი ძალიან ხშირად გვახსენებს გასული წლების ტრენდული მიმების სერიას – რა შევუკვეთე და რა ჩამოვიდა.
5. ერთი და იგივე სტუმრების ჩამოტარება ყველა არხის ყველა თოქ-შოუში
თოქ-შოუს, როგორც სადისკუსიო სივრცის მთავარი ხიბლი ფაქტების ანალიზი, მაყურებლისთვის მოვლენების ფართო ხედვით ჩვენება და პრობლემების შესაძლო გადაჭრის გზების ძიებაა. თუმცა, როდესაც ყველა ეთერში ერთი და იგივე პოლიტიკოსი, ან ექსპერტი საუბრობს, მათი მონაწილეობით დისკუსიის მოსმენა სრულიად კარგავს აზრს. თითოეულმა მაყურებელმა უკვე წინასწარ ვიცით რომელი არხის რომელი სტუმარი როგორ უყურებს აწმყოს, წარსულსა, თუ მომავალს. იმედია, თოქ-შოუების პროდიუსერები მალე განაახლებენ რესპონდენტების სიას.
6. ტრაგედიებით მანიპულირება
დაბოლოს, გასული წლის უდიდესი ტრაგედიის — ბათუმში ჩამონგრეული კორპუსის გაშუქების ერთმა კონკრეტულმა ფაქტმა ვფიქრობ, ყველაზე მტკივნეულად და ნათლად დაგვანახა, რამდენად დიდი სიფრთხილე მართებს მედიას ასეთი ამბების შესახებ სიუჟეტის მომზადებისა თუ პირდაპირი ეთერით ტრანსლირებისას.
დროა, ამ შეცდომამ მაინც შეცვალოს ტრაგიკული ამბების გაშუქების სრულიად მიუღებელი მიდგომა, რომელიც ერთგვარ სტანდარტადაც კი იქცა და ამ მიდგომას ზოგიერთი პროდიუსერი “მაყურებლის ინტერესით” ამართლებს.
არ ვიცი, შესაძლოა, მართლაც არსებობენ ადამიანები, ვისაც სიამოვნებას ანიჭებს ინტერვიუ თვალცრემლიან ჭირისუფალთან, რომელიც ჩაწერის მომენტში უდიდეს ტკივილს უმკლავდება, ან კუბოს ახლო კადრით ჩვენება, მაგრამ არა — უმრავლესობას.
არა, ნუ დააბრალებთ ჩვენს ინტერესს. არ მოგვწონს ამ ყველაფრის ყურება და მეტიც, უდიდეს ადამიანურ ტკივილს გვაყენებს ყოველი ასეთი კადრი. არც რომელიმე ჩვენგანი ისურვებდა ანალოგიურ ვითარებაში დაუპატიჟებლად მოშვერილი მიკროფონის ხილვას. ამის დასტური სწორედ ის გამოხმაურებები იყო, რომელიც ბათუმის ტრაგედიის გაშუქებისას ერთ-ერთი მედიის მიერ დაშვებულ შეცდომას მოჰყვა.
ასე რომ, იმედი მაქვს, ყველაფერი ზემოთ თქმული, განსაკუთრებით კი ტრაგედიებით მანიპულირება, გაჰყვება გასულ წელს და ამიერიდან მედია, ამ ნაწილში მაინც შეძლებს ეთიკის მაღალი სტანდარტის დაცვას.
ამ თემას — რამდენად შეიცვალა ახალი ამბების გაშუქების სტანდარტი ბოლო წლებში, როგორ დაკარგეს პოლიტიკურ პარტიებთან აფილირებულმა მაუწყებლებმა მიუკერძოებელი გაშუქების ფორმალური სახეც კი, სხვა ბლოგპოსტში მივუბრუნდები. მანამდე კი, სხვა ხარვეზებს ჩამოვთვლი, რომელთა მიზეზით ქართული ტელევიზიები პირადად ჩემთვის სულ უფრო და უფრო უინტერესო ხდება და ვისურვებდი, ეს ხარვეზები 2021 წელს დარჩეს.
1. ისე მოქცევა, თითქოს ხალხი და სოციალური პრობლემები არ არსებობდეს
საინფორმაციო გამოშვებაში გასაშუქებელი ძირითადი თემების მხოლოდ პოლიტიკური მოვლენებით გაჯერება მაყურებელს თამაშგარე მდგომარეობაში გვამყოფებს, რადგან გამოშვებებში თითქმის არაფერს ამბობენ ჩვენზე, ჩვენს პრობლემებზე, გასაჭირზე, იმ შემთხვევების გარდა, თუ რომელიმე ჩვენგანი ყურადღების მიქცევის მიზნით ბენზინს არ გადაისხამს, ან რამე მსგავსი.
2. რეალითი შოუს კეთება პოლიტ-ელიტაზე
როდესაც ახალ ამბებს ვაშუქებდი, მჯეროდა, რომ ძალიან მნიშვნელოვანი იყო მაყურებლისთვის/მკითხველისთვის იმის მოსმენა, რა თქვა ამა თუ იმ მორიგ პოლიტიკურ კინკლაობაზე მეორე მხარემ, რას პასუხობს პირველ მხარეს და რა კომენტარს აკეთებენ ამ კინკლაობის შესახებ სხვა პოლიტიკოსები. იმ მომენტში მიმაჩნდა, რომ სწორედ ის იყო ყველაზე უფრო "ცხელი" თემა, რომელიც მკითხველს, ან მაყურებელს შეიძლება აინტერესებდეს.
ახალი ამბებისგან დისტანცირებამ ბევრი რამ სხვაგვარად დამანახა. აღმოვაჩინე, რამდენად უინტერესო და ქვეყნის განვითარებისთვის სრულიად არაფრისმომცემია ყოველი მეორე პოლიტიკური დაპირისპირება და რეალურად, რამდენად არის აცდენილი იმას, რომელიც მე, როგორც ამ ქვეყნის რიგითი მოქალაქე ახალი ამბებისგან ველი. ის კი, რაც ახლა ახალ ამბებში ხდება, ერთი დაუსრულებელი რეალითი შოუა პოლიტიკოსების მონაწილეობით.
3. წამყვანების კომიკურობამდე მკაცრი ტონალობა და ხმოვნებზე უმოწყალოდ "დაწოლა"
გთხოვთ, წელს მაინც აღარ გინდოდეთ ყოველი გამოშვების ისეთი სახითა და ტონით დაწყება, თითქოს, ეს სამყაროს აღსასრულის შესახებ ცნობა იყოს. ნურც თვალებს დაგვიბრიალებთ მეტჯერ, თუ შეიძლება.
4. საგამოძიებო ჟურნალისტიკის გაუფასურება (რა შევუკვეთე, რა ჩამოვიდა)
კარგი საგამოძიებო ჟურნალისტიკა საქართველოსნაირი მყიფე დემოკრატიის ქვეყნისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. მით უფრო იმ ფონზე, როდესაც ხელისუფლება სუსტი დემოკრატიის ხარვეზებით ბოროტად სარგებლობს და თანაც — ახლა უკვე მესამე ვადით. თუმცა, უდიდესი იმედგაცრუებაა შინაარსისგან დაცლილი, სკანდალზე ორიენტირებული შაბათის გადაცემების ზოგიერთი „საგამოძიებო“ სიუჟეტი, რომელთა ანონსი ქვასაც კი გახეთქავს, თუმცა, სიუჟეტის შინაარსისი ძალიან ხშირად გვახსენებს გასული წლების ტრენდული მიმების სერიას – რა შევუკვეთე და რა ჩამოვიდა.
5. ერთი და იგივე სტუმრების ჩამოტარება ყველა არხის ყველა თოქ-შოუში
თოქ-შოუს, როგორც სადისკუსიო სივრცის მთავარი ხიბლი ფაქტების ანალიზი, მაყურებლისთვის მოვლენების ფართო ხედვით ჩვენება და პრობლემების შესაძლო გადაჭრის გზების ძიებაა. თუმცა, როდესაც ყველა ეთერში ერთი და იგივე პოლიტიკოსი, ან ექსპერტი საუბრობს, მათი მონაწილეობით დისკუსიის მოსმენა სრულიად კარგავს აზრს. თითოეულმა მაყურებელმა უკვე წინასწარ ვიცით რომელი არხის რომელი სტუმარი როგორ უყურებს აწმყოს, წარსულსა, თუ მომავალს. იმედია, თოქ-შოუების პროდიუსერები მალე განაახლებენ რესპონდენტების სიას.
6. ტრაგედიებით მანიპულირება
დაბოლოს, გასული წლის უდიდესი ტრაგედიის — ბათუმში ჩამონგრეული კორპუსის გაშუქების ერთმა კონკრეტულმა ფაქტმა ვფიქრობ, ყველაზე მტკივნეულად და ნათლად დაგვანახა, რამდენად დიდი სიფრთხილე მართებს მედიას ასეთი ამბების შესახებ სიუჟეტის მომზადებისა თუ პირდაპირი ეთერით ტრანსლირებისას.
დროა, ამ შეცდომამ მაინც შეცვალოს ტრაგიკული ამბების გაშუქების სრულიად მიუღებელი მიდგომა, რომელიც ერთგვარ სტანდარტადაც კი იქცა და ამ მიდგომას ზოგიერთი პროდიუსერი “მაყურებლის ინტერესით” ამართლებს.
არ ვიცი, შესაძლოა, მართლაც არსებობენ ადამიანები, ვისაც სიამოვნებას ანიჭებს ინტერვიუ თვალცრემლიან ჭირისუფალთან, რომელიც ჩაწერის მომენტში უდიდეს ტკივილს უმკლავდება, ან კუბოს ახლო კადრით ჩვენება, მაგრამ არა — უმრავლესობას.
არა, ნუ დააბრალებთ ჩვენს ინტერესს. არ მოგვწონს ამ ყველაფრის ყურება და მეტიც, უდიდეს ადამიანურ ტკივილს გვაყენებს ყოველი ასეთი კადრი. არც რომელიმე ჩვენგანი ისურვებდა ანალოგიურ ვითარებაში დაუპატიჟებლად მოშვერილი მიკროფონის ხილვას. ამის დასტური სწორედ ის გამოხმაურებები იყო, რომელიც ბათუმის ტრაგედიის გაშუქებისას ერთ-ერთი მედიის მიერ დაშვებულ შეცდომას მოჰყვა.
ასე რომ, იმედი მაქვს, ყველაფერი ზემოთ თქმული, განსაკუთრებით კი ტრაგედიებით მანიპულირება, გაჰყვება გასულ წელს და ამიერიდან მედია, ამ ნაწილში მაინც შეძლებს ეთიკის მაღალი სტანდარტის დაცვას.
დაახლოებით 13 წლის წინ, როდესაც ფეისბუქზე პირველად დავრეგისტრირდი,
მეგონა, რომ ეს ახალი ტექნოლოგია ინტერნეტში თავის დროზე საყოველთაოდ
გავრცელებულ ანონიმურობის მავნე პრაქტიკას მოსპობდა. 1990-იანი და
2000-იანი წლების ქართულ ინტერნეტში ნორმად დამკვიდრებული ანონიმურობა
ჩვეულებრივ მომხმარებლებს უბიძგებდა, რომ ვირტუალურ სივრცეში
მიმდინარე დისკუსიებს არასერიოზულად მოკიდებოდნენ. ანონიმი ინტერნეტ
მომხმარებლები ქმნიდნენ ვირტუალურ პერსონებს, რომლებიც ზოგჯერ
რადიკალურად განსხვავდებოდნენ მათი რეალური პროტოტიპებისგან. ასეთი
„ორგანიზებული ფარისევლობა“ კი მთლიანად ინტერნეტ სივრცეს უკარგავდა
სერიოზულობას და მას, ძირითადად, ტექნიკით გატაცებული ხალხის ახირებად
აქცევდა.
ერთი შეხედვით, ისე ჩანს, რომ ფეისბუქმა ინტერნეტი და მასში მიმდინარე მოვლენები ფიზიკურ რეალობას დაუახლოვა. ნაწილობრივ, ამის წყალობით, ქართული ინტერნეტ სივრცე უფრო მეტად სახალხო გახდა. ინტერნეტ დისკუსიებმაც პოლიტიკაზე, კულტურაზე, განათლებაზე, სპორტზე და ა.შ. თითქოს უფრო მეტი სერიოზულობა და მნიშვნელობა შეიძინა.
სინამდვილეში კი, თანამედროვე ქართული ფეისბუქი რეალობისა და ვირტუალურობის უშნო ნაზავი უფროა, ვიდრე სინამდვილის ადეკვატური ანარეკლი. აქ ხელისუფლებისა და სხვა დაინტერესებული აქტორების ბოტები დაუღალავად თარეშობენ კრიტიკული დისკუსიების ჩასახშობად. რეალური სახელებითა და გვარებით დარეგისტრირებული ტროლები კი შეგნებულად ამახინჯებენ ფაქტებსა და არგუმენტებს. თუმცა ყველაზე შემაშფოთებელი მაინც ის არის, რომ უკვე თავად რიგითი მომხმარებლებიც ჩაერთნენ საკუთარი გამოგონილი რეალობების შექმნაში.
ფეისბუქ მომხმარებელთა ნაწილისთვის თანდათანობით ნათელი გახდა, რომ ეს პლატფორმა ვერ გამოდგებოდა კრიტიკულ სადისკუსიო სივრცედ. ამის გააზრების შემდეგ, ზოგიერთმა რიგითმა მომხმარებელმაც საკუთარი თავისა და კლანის ინტერესების წინ წამოწევა დაიწყო. შედეგად შექმნილი ვირტუალური რეალობები ერთმანეთს ყოველდღიურად ეჯახება. ამ ბრძოლაში გამარჯვებული კი დაგროვილი ლაიქებისა და კომენტარების რაოდენობით განისაზღვრება.
თუკი ფეისბუქამდელ „ანონიმურ“ ეპოქაში ინტერნეტში გამოგონილ რეალობებს სერიოზულად თითქმის არავინ აღიქვამდა, ახლა ეს ვირტუალური ტყუილები რეალურ ცხოვრებაზეც ახდენენ გავლენას. დღეს შეიძლება, დაიჯერო ისტორია ან ნიუსი, რომელიც არასდროს მომხდარა, ვინაიდან გეგონოს, რომ მას რეალური და სანდო პიროვნებისგან ისმენ; შეიძლება, შეიქმნა აბსოლუტურად მცდარი წარმოდგენა ადამიანზე, ვინაიდან გეგონოს, რომ ის რეალურ ცხოვრებაშიც ზუსტად ისეთია, როგორიც ფეისბუქზე; შეიძლება გეგონოს, რომ დაუმეგობრდი ადამიანს, რომელიც სინამდვილეში, შენი მეგობარი არასდროს ყოფილა; შეიძლება შეგიყვარდეს ან შეგძულდეს ადამიანი, რომელიც სინამდვილეში, არასდროს გიყვარდა ან არასდროს გძულდა და ა.შ.
მედიის ერთ-ერთი დანიშნულება ის არის, რომ მან შეულამაზებლად უნდა გადმოსცეს რეალობა, თავისი პლუსებითა და მინუსებით. მიკერძოებული და პოლიტიკურად ანგაჟირებული ტელევიზიები, რადიოები, გაზეთები ამ რეალობას ოდითგანვე ამახინჯებდნენ, თუმცა მას ვერ აწარმოებდნენ. ფეისბუქი, ამ ძველი მედიისგან განსხვავებით, თავად ქმნის გამოგონილ სოციალურ ურთიერთობებს. ქართული ფეისბუქი, დღესდღეობით, არის გამოგონილი რეალობების ქარხანა, რომელიც საგნებისა და მოვლენების კრიტიკულად გააზრებას უშლის ხელს.
მთელი მსოფლიოს მასშტაბით და მათ შორის, საქართველოშიც ფეისბუქის მავნე ეფექტებზე უკვე ძალიან ბევრს მსჯელობენ. შესაძლებელია, რომ ბოტების განადგურებითა და ყალბი ახალი ამბების წაშლით ფეისბუქი გაკეთილშობილდეს? თუ ის, რაც ამ ბლოგში დავწერე, მართალია და ფეისბუქის მავნე ეფექტები ნაწილობრივ მაინც მისი ბუნებიდან გამომდინარეობს, მაშინ გამოდის, რომ ამ პლატფორმის ბოლომდე გაკეთილშობილება შეუძლებელია. მაშინ უნდა ვაღიაროთ, რომ ფეისბუქი თავისი ბუნებით არის ისეთი ტექნოლოგიური ინსტრუმენტი, რომელიც ვირტუალური სახეებითა და ურთიერთობებით ფიზიკურ რეალობას ანაცვლებს და ამ ფაქტს არაფერი ეშველება.
ამ შემთხვევაში, ჩვენ ფეისბუქთან, როგორც აუცილებელ, მაგრამ პოტენციურად საშიშ ტექნოლოგიასთან თანაარსებობის ეთიკა უნდა გამოვიმუშაოთ. ადამიანმა დიდი ხნის წინ „მოიშინაურა“ ცეცხლი და ისწავლა მისი სასიკეთო მიზნებისთვის გამოყენება. ამავე დროს, კაცობრიობას გააზრებული აქვს, რომ ცეცხლის ბოლომდე გაკეთილშობილება შეუძლებელია - ის წვავს და ანადგურებს ცოცხალ არსებებს, სპობს სიცოცხლეს. ამიტომ ცეცხლს მუდმივად სიფრთხილით უნდა მოვეკიდოთ - როგორც იტყვიან ხოლმე, „ცეცხლთან თამაში საშიშია.“ ასეთივე გამოყენების ეთიკა უნდა გამოვიმუშაოთ ახალ ტექნოლოგიებთან, მათ შორის, ფეისბუქთან, მიმართებაშიც.
ერთი შეხედვით, ისე ჩანს, რომ ფეისბუქმა ინტერნეტი და მასში მიმდინარე მოვლენები ფიზიკურ რეალობას დაუახლოვა. ნაწილობრივ, ამის წყალობით, ქართული ინტერნეტ სივრცე უფრო მეტად სახალხო გახდა. ინტერნეტ დისკუსიებმაც პოლიტიკაზე, კულტურაზე, განათლებაზე, სპორტზე და ა.შ. თითქოს უფრო მეტი სერიოზულობა და მნიშვნელობა შეიძინა.
სინამდვილეში კი, თანამედროვე ქართული ფეისბუქი რეალობისა და ვირტუალურობის უშნო ნაზავი უფროა, ვიდრე სინამდვილის ადეკვატური ანარეკლი. აქ ხელისუფლებისა და სხვა დაინტერესებული აქტორების ბოტები დაუღალავად თარეშობენ კრიტიკული დისკუსიების ჩასახშობად. რეალური სახელებითა და გვარებით დარეგისტრირებული ტროლები კი შეგნებულად ამახინჯებენ ფაქტებსა და არგუმენტებს. თუმცა ყველაზე შემაშფოთებელი მაინც ის არის, რომ უკვე თავად რიგითი მომხმარებლებიც ჩაერთნენ საკუთარი გამოგონილი რეალობების შექმნაში.
ფეისბუქ მომხმარებელთა ნაწილისთვის თანდათანობით ნათელი გახდა, რომ ეს პლატფორმა ვერ გამოდგებოდა კრიტიკულ სადისკუსიო სივრცედ. ამის გააზრების შემდეგ, ზოგიერთმა რიგითმა მომხმარებელმაც საკუთარი თავისა და კლანის ინტერესების წინ წამოწევა დაიწყო. შედეგად შექმნილი ვირტუალური რეალობები ერთმანეთს ყოველდღიურად ეჯახება. ამ ბრძოლაში გამარჯვებული კი დაგროვილი ლაიქებისა და კომენტარების რაოდენობით განისაზღვრება.
თუკი ფეისბუქამდელ „ანონიმურ“ ეპოქაში ინტერნეტში გამოგონილ რეალობებს სერიოზულად თითქმის არავინ აღიქვამდა, ახლა ეს ვირტუალური ტყუილები რეალურ ცხოვრებაზეც ახდენენ გავლენას. დღეს შეიძლება, დაიჯერო ისტორია ან ნიუსი, რომელიც არასდროს მომხდარა, ვინაიდან გეგონოს, რომ მას რეალური და სანდო პიროვნებისგან ისმენ; შეიძლება, შეიქმნა აბსოლუტურად მცდარი წარმოდგენა ადამიანზე, ვინაიდან გეგონოს, რომ ის რეალურ ცხოვრებაშიც ზუსტად ისეთია, როგორიც ფეისბუქზე; შეიძლება გეგონოს, რომ დაუმეგობრდი ადამიანს, რომელიც სინამდვილეში, შენი მეგობარი არასდროს ყოფილა; შეიძლება შეგიყვარდეს ან შეგძულდეს ადამიანი, რომელიც სინამდვილეში, არასდროს გიყვარდა ან არასდროს გძულდა და ა.შ.
მედიის ერთ-ერთი დანიშნულება ის არის, რომ მან შეულამაზებლად უნდა გადმოსცეს რეალობა, თავისი პლუსებითა და მინუსებით. მიკერძოებული და პოლიტიკურად ანგაჟირებული ტელევიზიები, რადიოები, გაზეთები ამ რეალობას ოდითგანვე ამახინჯებდნენ, თუმცა მას ვერ აწარმოებდნენ. ფეისბუქი, ამ ძველი მედიისგან განსხვავებით, თავად ქმნის გამოგონილ სოციალურ ურთიერთობებს. ქართული ფეისბუქი, დღესდღეობით, არის გამოგონილი რეალობების ქარხანა, რომელიც საგნებისა და მოვლენების კრიტიკულად გააზრებას უშლის ხელს.
მთელი მსოფლიოს მასშტაბით და მათ შორის, საქართველოშიც ფეისბუქის მავნე ეფექტებზე უკვე ძალიან ბევრს მსჯელობენ. შესაძლებელია, რომ ბოტების განადგურებითა და ყალბი ახალი ამბების წაშლით ფეისბუქი გაკეთილშობილდეს? თუ ის, რაც ამ ბლოგში დავწერე, მართალია და ფეისბუქის მავნე ეფექტები ნაწილობრივ მაინც მისი ბუნებიდან გამომდინარეობს, მაშინ გამოდის, რომ ამ პლატფორმის ბოლომდე გაკეთილშობილება შეუძლებელია. მაშინ უნდა ვაღიაროთ, რომ ფეისბუქი თავისი ბუნებით არის ისეთი ტექნოლოგიური ინსტრუმენტი, რომელიც ვირტუალური სახეებითა და ურთიერთობებით ფიზიკურ რეალობას ანაცვლებს და ამ ფაქტს არაფერი ეშველება.
ამ შემთხვევაში, ჩვენ ფეისბუქთან, როგორც აუცილებელ, მაგრამ პოტენციურად საშიშ ტექნოლოგიასთან თანაარსებობის ეთიკა უნდა გამოვიმუშაოთ. ადამიანმა დიდი ხნის წინ „მოიშინაურა“ ცეცხლი და ისწავლა მისი სასიკეთო მიზნებისთვის გამოყენება. ამავე დროს, კაცობრიობას გააზრებული აქვს, რომ ცეცხლის ბოლომდე გაკეთილშობილება შეუძლებელია - ის წვავს და ანადგურებს ცოცხალ არსებებს, სპობს სიცოცხლეს. ამიტომ ცეცხლს მუდმივად სიფრთხილით უნდა მოვეკიდოთ - როგორც იტყვიან ხოლმე, „ცეცხლთან თამაში საშიშია.“ ასეთივე გამოყენების ეთიკა უნდა გამოვიმუშაოთ ახალ ტექნოლოგიებთან, მათ შორის, ფეისბუქთან, მიმართებაშიც.
2018 წელს რეპერ კენდრიკ ლამარს პულიცერის პრემია გადასცეს
ალბომისთვის DAMN. ამ გამარჯვებას მაშინვე უწოდეს “უდიდესი აღიარება“
და „ისტორიული მომენტი“. წერდნენ - პულიცერის ჟიურის გადაწყვეტილებამ
ერთგვარად ოფიციალურად გააფორმა, რომ ჰიპ-ჰოპი დღეს ამერიკული მუსიკის
უმნიშვნელოვანესი ჟანრიაო.
კენდრიკის პულიცერს ადარებდნენ ბობ დილანის ნობელს. იმ განსხვავებით, რომ, დილანის პრიზისგან განსხვავებით, არავინ დავობდა, რომ HUMBLE-ის ავტორი გამარჯვებას ნამდვილად იმსახურებდა.
თუმცა, გავიდა რამდენიმე წელი და დღეს ეს გამარჯვება არც ისტორიული ჩანს და არც მაინცდამაინც მნიშვნელოვანი.
ჯერ, მოდი ის ვთქვათ, თუ რა პრემია მიიღო კენდრიკ ლამარმა. პულიცერის პრემია ჟურნალისტიკასთან ასოცირდება ხოლმე, თუმცა ამ ჯილდოს 21 სხვადასხვა კატეგორია არსებობს. ამათი უმეტესობა მართლაც ჟურნალისტიკასთან არის დაკავშირებული - ცალ-ცალკე კატეგორიები აქვს, მაგალითად, საუკეთესო ჟურნალისტური გამოძიებას, ადგილობრივი ამბების საუკეთესო გაშუქებას, საუკეთესო კრიტიკას, საერთაშორისო ამბების საუკეთესო გაშუქებას და ასე შემდეგ. ამას გარდა, პულიცერს გადასცემენ საუკეთესო მხატვრული ნაწარმოების, ბიოგრაფიის ან პოეზიის ავტორებსაც. "პულიცერის პრემია მუსიკაში" ცალკე კატეგორიაა - კენდრიკ ლამარს სწორედ ეს ჯილდო გადასცეს.
მაშ, რატომ წერდნენ "ისტორიულ მომენტზე" და "დიდ გამარჯვებაზე"? თითქოს რა გასაკვირია, რომ მუსიკოსმა ჯილდო აიღოს მუსიკისათვის?
საქმე იმაშია, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ჰიპ-ჰოპი უკვე დიდი ხანია იქცა ამერიკის წამყვან მუსიკალურ მიმდინარეობად, „მუსიკის დამჯილდოებელი ორგანოები“ მას მაინცდამაინც არ წყალობენ.
აი, „გრემი“ ავიღოთ, რომელიც დღემდე ყველაზე ცნობილი ამერიკული მუსიკალური დაჯილდოვებაა. გრემი „წლის ალბომისთვის“ ჰიპ-ჰოპის შემსრულებელს მხოლოდ ერთხელ, 2004 წელს გადასცეს. (Outkast-ს ალბომისთვის „Speakerboxxx/The Love Below“.) 2018 წელს, როდესაც კენდრიკმა პულიცერი აიღო, გრემის დაჯილდოებაზე მისი DAMN საუკეთესო ალბომის ნომინაციაში ბრუნო მარსთან დამარცხდა.
პულიცერის პრემია კი ყოველთვის უფრო ელიტისტური, „ცხვირაწეული“ იყო. წერენ, კენდრიკ ლამარამდე ჯილდოებს მხოლოდ კლასიკას და ჯაზს გადასცემდნენ ხოლმეო, რაც ტექნიკურად სიმართლეა, მაგრამ ფაქტობრივად - არა. პრიზი თითქმის ექსკლუზიურად კლასიკური მუსიკის კომპოზიტორებს და შემსრულებლებს გადაეცემოდა - ოპერებისთვის, სიმფონიებისთვის და ეგეთებისთვის. ჯაზის შემსრულებლებს პულიცერი მიუღიათ, მაგრამ მხოლოდ ორჯერ. პოპი ან როკი ჟიურის არასოდეს შეუმჩნევია. „მნიშვნელოვანი ამერიკული მუსიკის“ აღსანიშნავი ჯილდო არასოდეს მიუღიათ ჯორჯ გერშვინს, მაილს დევისს, არეტა ფრანკლინს, ჯონი კეშს, ბრიუს სპრინგსტინს...
ჰოდა, ამ ფონზე კენდრიკ ლამარის გამარჯვება წესით კიდევ უფრო ისტორიული არ უნდა მოჩანდეს? ამ ზე-პრეტენზიული ჟიურის აღიარებას თითქოს მეტი ფასი არა აქვს?
მოდი, პირიქით შევხედოთ. კენდრიკ ლამარისთვის არც 15 ათასი დოლარი წარმოადგენს რამეს (სწორედ ამდენია საპრიზო თანხა) და ყურადღების ცენტრში ყოფნაც არ აკლია. 2018 წელს ის უკვე საყოველთაოდ იყო აღიარებული, როგორც თავისი თაობის და, ვინძლო, ყველა დროის საუკეთესო რეპერი.
აი, პულიცერის პრემია მუსიკაში კი უკვე დიდი ხანია, რაც აღარავისთვისაა მნიშვნელოვანი.
ყოველთვის ასე არ ყოფილა. 1965 წელს დიუკ ელინგტონს ძალიანაც ეწყინა, როდესაც პულიცერის ჟიურიმ გადაწყვიტა, წელს განსაკუთრებული ღირებულების მუსიკა არავის შეუქმნიაო, პრემია არავის გადასცა და ელინგტონი ისე, უბრალოდ, ზეპირად შეაქო. 21-ე საუკუნეში კი ეს პრიზი უკვე მაინცდამაინც გამარჯვებულებსაც აღარ უხარიათ. 2003 წელს პრემია ჯონ ადამსმა მიიღო და შემდეგ ინტერვიუში განაცხადა - ამბივალენტურ გრძნობებს, ლამის ზიზღს ვგრძნობ, რადგან ამ ჯილდომ უკვე დიდი ხანია დაკარგა ის პრესტიჟი, რაც პულიცერის სხვა კატეგორიებს გააჩნიაო. რა უნდა მესიამოვნოს, როდესაც, ამდენი ხანია, ჟიური უყურადღებოდ ტოვებს ქვეყნის უდიდეს შემოქმედებს და მხოლოდ აკადემიურ მუსიკას აღიარებსო.
კენდრიკ ლამარს და, ზოგადად, ჰიპ-ჰოპს „ოფიციალური ორგანოების“ ლეგიტიმაცია კარგა ხანია აღარაფერში სჭირდება. მით უფრო „პულიცერისგან“, რომელსაც თავად აღარ გააჩნია ავტორიტეტი ამ სფეროში.
DAMN-ის დაჯილდოება მართლაც ისტორიული მომენტი აღმოჩნდა, მაგრამ უფრო თავად პულიცერის პრემიისთვის, ვიდრე რეპისთვის.
კენდრიკის პულიცერს ადარებდნენ ბობ დილანის ნობელს. იმ განსხვავებით, რომ, დილანის პრიზისგან განსხვავებით, არავინ დავობდა, რომ HUMBLE-ის ავტორი გამარჯვებას ნამდვილად იმსახურებდა.
თუმცა, გავიდა რამდენიმე წელი და დღეს ეს გამარჯვება არც ისტორიული ჩანს და არც მაინცდამაინც მნიშვნელოვანი.
ჯერ, მოდი ის ვთქვათ, თუ რა პრემია მიიღო კენდრიკ ლამარმა. პულიცერის პრემია ჟურნალისტიკასთან ასოცირდება ხოლმე, თუმცა ამ ჯილდოს 21 სხვადასხვა კატეგორია არსებობს. ამათი უმეტესობა მართლაც ჟურნალისტიკასთან არის დაკავშირებული - ცალ-ცალკე კატეგორიები აქვს, მაგალითად, საუკეთესო ჟურნალისტური გამოძიებას, ადგილობრივი ამბების საუკეთესო გაშუქებას, საუკეთესო კრიტიკას, საერთაშორისო ამბების საუკეთესო გაშუქებას და ასე შემდეგ. ამას გარდა, პულიცერს გადასცემენ საუკეთესო მხატვრული ნაწარმოების, ბიოგრაფიის ან პოეზიის ავტორებსაც. "პულიცერის პრემია მუსიკაში" ცალკე კატეგორიაა - კენდრიკ ლამარს სწორედ ეს ჯილდო გადასცეს.
მაშ, რატომ წერდნენ "ისტორიულ მომენტზე" და "დიდ გამარჯვებაზე"? თითქოს რა გასაკვირია, რომ მუსიკოსმა ჯილდო აიღოს მუსიკისათვის?
საქმე იმაშია, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ჰიპ-ჰოპი უკვე დიდი ხანია იქცა ამერიკის წამყვან მუსიკალურ მიმდინარეობად, „მუსიკის დამჯილდოებელი ორგანოები“ მას მაინცდამაინც არ წყალობენ.
აი, „გრემი“ ავიღოთ, რომელიც დღემდე ყველაზე ცნობილი ამერიკული მუსიკალური დაჯილდოვებაა. გრემი „წლის ალბომისთვის“ ჰიპ-ჰოპის შემსრულებელს მხოლოდ ერთხელ, 2004 წელს გადასცეს. (Outkast-ს ალბომისთვის „Speakerboxxx/The Love Below“.) 2018 წელს, როდესაც კენდრიკმა პულიცერი აიღო, გრემის დაჯილდოებაზე მისი DAMN საუკეთესო ალბომის ნომინაციაში ბრუნო მარსთან დამარცხდა.
პულიცერის პრემია კი ყოველთვის უფრო ელიტისტური, „ცხვირაწეული“ იყო. წერენ, კენდრიკ ლამარამდე ჯილდოებს მხოლოდ კლასიკას და ჯაზს გადასცემდნენ ხოლმეო, რაც ტექნიკურად სიმართლეა, მაგრამ ფაქტობრივად - არა. პრიზი თითქმის ექსკლუზიურად კლასიკური მუსიკის კომპოზიტორებს და შემსრულებლებს გადაეცემოდა - ოპერებისთვის, სიმფონიებისთვის და ეგეთებისთვის. ჯაზის შემსრულებლებს პულიცერი მიუღიათ, მაგრამ მხოლოდ ორჯერ. პოპი ან როკი ჟიურის არასოდეს შეუმჩნევია. „მნიშვნელოვანი ამერიკული მუსიკის“ აღსანიშნავი ჯილდო არასოდეს მიუღიათ ჯორჯ გერშვინს, მაილს დევისს, არეტა ფრანკლინს, ჯონი კეშს, ბრიუს სპრინგსტინს...
ჰოდა, ამ ფონზე კენდრიკ ლამარის გამარჯვება წესით კიდევ უფრო ისტორიული არ უნდა მოჩანდეს? ამ ზე-პრეტენზიული ჟიურის აღიარებას თითქოს მეტი ფასი არა აქვს?
მოდი, პირიქით შევხედოთ. კენდრიკ ლამარისთვის არც 15 ათასი დოლარი წარმოადგენს რამეს (სწორედ ამდენია საპრიზო თანხა) და ყურადღების ცენტრში ყოფნაც არ აკლია. 2018 წელს ის უკვე საყოველთაოდ იყო აღიარებული, როგორც თავისი თაობის და, ვინძლო, ყველა დროის საუკეთესო რეპერი.
აი, პულიცერის პრემია მუსიკაში კი უკვე დიდი ხანია, რაც აღარავისთვისაა მნიშვნელოვანი.
ყოველთვის ასე არ ყოფილა. 1965 წელს დიუკ ელინგტონს ძალიანაც ეწყინა, როდესაც პულიცერის ჟიურიმ გადაწყვიტა, წელს განსაკუთრებული ღირებულების მუსიკა არავის შეუქმნიაო, პრემია არავის გადასცა და ელინგტონი ისე, უბრალოდ, ზეპირად შეაქო. 21-ე საუკუნეში კი ეს პრიზი უკვე მაინცდამაინც გამარჯვებულებსაც აღარ უხარიათ. 2003 წელს პრემია ჯონ ადამსმა მიიღო და შემდეგ ინტერვიუში განაცხადა - ამბივალენტურ გრძნობებს, ლამის ზიზღს ვგრძნობ, რადგან ამ ჯილდომ უკვე დიდი ხანია დაკარგა ის პრესტიჟი, რაც პულიცერის სხვა კატეგორიებს გააჩნიაო. რა უნდა მესიამოვნოს, როდესაც, ამდენი ხანია, ჟიური უყურადღებოდ ტოვებს ქვეყნის უდიდეს შემოქმედებს და მხოლოდ აკადემიურ მუსიკას აღიარებსო.
კენდრიკ ლამარს და, ზოგადად, ჰიპ-ჰოპს „ოფიციალური ორგანოების“ ლეგიტიმაცია კარგა ხანია აღარაფერში სჭირდება. მით უფრო „პულიცერისგან“, რომელსაც თავად აღარ გააჩნია ავტორიტეტი ამ სფეროში.
DAMN-ის დაჯილდოება მართლაც ისტორიული მომენტი აღმოჩნდა, მაგრამ უფრო თავად პულიცერის პრემიისთვის, ვიდრე რეპისთვის.
