თანამედროვე სამყაროს გამოწვევებიდან ერთერთი უმთავრესი სოციალური ქსელების გავლენაა ადამიანების, განსაკუთრებით მოზარდების მენტალურ ჯანმრთელობაზე.

რიგ ქვეყანებში უკვე დაიწყეს დისკუსია იმაზე, რომ გარკვეული ასაკამდე საერთოდ აკრძალული უნდა იყოს სოციალური ქსელების გამოყენება, განსაკუთრებით მშობლის მეთვალყურეობის გარეშე ან უნდა დაწესდეს შეზღუდვები.

წაიკითხეთ ვრცლად: რა პრობლემებს ქმნის სოციალური ქსელები მენტალური ჯანმრთელობის კუთხით?

რატომ არის ეს თემა მნიშვნელოვანი?

კვლევები, მოკლედ:

• 2022 წელს გამოქვეყნებულმა სამედიცინო კვლევამ აჩვენა, რომ მოზარდების თითქმის მეოთხედი სოციალურ მედიაზეა დამოკიდებული.
• მოზარდები თვლიან, რომ სოციალურ ქსელში დაგროვებული ე.წ "მოწონებები, კომენტარები და ნახვები", რეალურ ცხოვრებაში მათი სოციალური როლისა და თანატოლებში მათი მიმღებლობის განმსაზღვრელია.
• კვლევებით დასტურდება, რომ 13-17 წლამდე მოზარდების 93%-ზე მეტს აქვს მინიმუმ ერთი სოციალური ქსელი და მობილურს დღეში, მინიმუმ 3 საათის განმავლობაში იყენებს.
• მოზარდებს უჭირთ აღიქვან, რომ სოციალური ქსელებში, ე.წ ვლოგერების თუ ინფლუენსერების მიერ ნაჩვენები იდეალური ცხოვრების სტილი არ შეესაბამება რეალობას, შესაბამისად ისინი განიცდიან ერთგვარ სოციალურ წნეხს და თვლიან რომ არ არიან საკმარისად კარგები.
• კვლევაში მონაწილე მოზარდების 44%-ზე მეტი "ინსტაგრამს" ძირითადად, სწორედ ე.წ "ინფლუენსერების" კონტენტის სანახავად იყენებს.

"გთხოვთ აღმოფხვრათ სოციალურ ქსელებში მოზარდებისთვის საზიანო კონტენტის გავრცელების პრობლემა, ჩვენ გვინდა დავიბრუნოთ ჩვენი შვილები და არ გვიწევდეს მათ მენტალურ ჯანმრთელობაზე ღელვა" - თქვა მსახიობმა ქეით ვინსლეტმა, 15 მაისს გამართულ "BAFTA"-ს დაჯილდოვებაზე. მან მოუწოდა პასუხისმგებელ პირებს, რომ დასჯადი გახდეს სოციალურ ქსელებში საზიანო კონტენტის გავრცელება.

მან მთავარი როლის საუკეთესო შემსრულებელი ქალი მსახიობის პრიზი მოიგო ფილმისთვის "I am Ruth", რომელშიც თინეიჯერ შვილსა და დედას ურთიერთობა სწორედ სოციალური ქსელებზე დამოკიდებულების გამო ეძაბებათ.

ახალი პლატფორმების განვითარებასთან ერთად, იზრდება გამოწვევებიც, ერთერთი ყველაზე სწრაფად მზარდი აპლიკაცია "ტიკტოკია", მიუხედავად იმისა, რომ აპლიკაცია პოპულარული 2020 წელს გახდა, მისი "უკონტროლო ალგორითმის" გამო ამერიკის ზოგიერთ შტატში უკვე განიხილება მოზარდებისთვის მისი აკრძალვა.

წაიკითხეთ ვრცლად - "ტიკტოკი და მონაცემთა უსაფრთხოება, რა უნდა ვიცოდეთ?"

როგორია კანონმდებლობა ამ ეტაპზე?

• აშშ-ში იუტას შტატში დაამტკიცეს ორი ახალი კანონი, რომელიც სოციალურ ქსელებს ავალდებულებს მშობლის თანხმობით ასაკის ვერიფიკაციას და შეზღუდული საათების დაწესებას.
• შესაბამისად, 2024 წლის 1 მარტიდან არასწრულწლოვნებს რეგისტრაციისას ექნებათ ვალდებულება, რომ ასაკის დამადასტურებელი დოკუმენტი ატვირთონ.
• დამატებით, კომპანიებს აეკრძალებათ 18 წელს ქვემოთ მომხმარებლების ინფორმაციის დამუშავება და მათი "სამიზნე აუდიტორიად" გამოყენება რეკლამისა თუ სხვა ტიპის კონტენტის შეთავაზებისთვის.
• მონტანას შტატი არის ერთერთი პირველი ვინც აკრძალა "ტიკტოკის" აპლიკაცია, ეს კანონი 2024 წლიდან ამოქმედდება.

საზოგადოების გარკვეული ნაწილისთვის მოზარდებისთვის სოციალური ქსელებზე წვდომის შეზღუდვა გამოხატვისა და სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვად აღიქმება:

ისინი მიიჩნევენ, რომ:

• ჩვენ საკმარისად ბევრს არ ვლაპარაკობთ სოციალური ქსელების პოზიტიურ მხარეებზე.
• მოზარდის იდენტობის ფორმირების პროცესში, სოციალურ ქსელებს მნიშვნელოვანი როლი აქვთ, რადგან მათ უმარტივდებათ საკუთარი თავის შესწავლისა და აღმოჩენის პროცესი.
• სოციალურ მედიას გადამწყვეტი მნიშვნელობაც კი აქვთ უმცირესობის წარმომადგენლებისთვის, მათ შორის ლგბტქ+ თემისთვის.
• აკრძალვა გამოსავალი არ არის, ამით პროცესი მეტად საშიში გახდება, რადგან ლეგიტიმური, საჯარო პლატფორმებიდან მოზარდებმა შეიძლება პრივატულ ქსელებში გადაინაცვლონ.

ჟურნალისტებისთვის მონაცემები პროფესიული საქმიანობის განუყრელი ნაწილი მუდმივად იყო, თუმცა თანამედროვე ხელსაწყოების განვითარებამ მათ უფრო მოკლე დროში ვრცელი მონაცემების დამუშავებისა და მიგნებების აღმოჩენის შესაძლებლობა მისცა.

ამიტომ, ჟურნალისტიკაში გაჩნდა ახალი მიმდინარეობა Data StoryTelling ანუ ამბის მონაცემებით თხრობა.

როგორ ეხმარება მონაცემები ჟურნალისტს?

მონაცემებით ამბის თხრობა, ისეთი "დამხმარე მტკიცებულებებით", როგორიცაა გრაფიკები და დიაგრამები, მკითხველს უფრო კომპლექსურ ინფორმაციას აწვდის ამა თუ იმ საკითხზე. დამატებით, მონაცემების საშუალებით, შესაძლებელია რთული საკითხების მარტივად ახსნა.

მონაცემებზე დაფუძნებული ამბავს შეიძლება უფრო დიდი გავლენა ჰქონდეს საზოგადოებაზე და საბოლოოდ, ის ერთერთი "მძლავრი ინსტრუმენტია" მედიის მთავარი ფუნქციის შესასრულებლად.

რას მატებს მონაცემები ამბავს, მოკლედ:

• რთული ინფორმაციის მარტივად გადმოცემა და აუდიტორიისთვის მნიშვნელოვანი მიგნებების გრაფიკულად ჩვენება.
• მხოლოდ მონაცემები დამოუკიდებლად ამბავს ვერ მოყვება, ამიტომ აუცილებელია ჟურნალისტის მიერ გარკვეული ტენდენციების აღმოჩენა და ამაზე ამბის შექმნა.
• მონაცემები უკვე არსებული ამბის გასამყარებლად შეიძლება გამოიყენოთ.

რა არის მონაცემთა ვიზუალიზაცია?

იმისთვის, რომ მონაცემებით ამბის თხრობა გასაგები იყოს, მნიშვნელოვანია ამ მონაცემებით მარტივი ვიზუალების შექმნა.

• NBC News-მა კოვიდ19-ის ვაქცინის 5 წელზე ზემოთ მოსახლეობის ბუსტერ დოზით აცრა ვიზუალურად წარმოადგინა.
  

• სხვადასხვა პროდუქტებზე ინფლაციის მაჩვენებელის ვიზუალიზაცია

მონაცემებით ამბის თხრობის მაგალითები:

• 2016 წელს, დონალდ ტრამპის მიერ შევსებული დეკლარაციის მონაცემებით, "The Wall Street Journal"-ის ჟურნალისტებმა დაადგინეს, რომ მინიმუმ 500 კომპანიასთან ტრამპს ინტერესთა კონფლიქტი აქვს, რადგან ყველა მათგანი პირდაპირ თუ ირიბად მისი ან მისი ოჯახის მფლობელობაშია. ინტერაქციული ვიზუალის საშუალებით ამ კავშირების ნახვაა შესაძლებელი.
  

საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვა და მიღებული მონაცემებით ამბის თხრობა პირდაპირაა დაკავშირებული ერთმანეთთან, რადგან ძირითადად საჯარო ინფორმაცია მოიცავს ისეთ დეტალებს როგორიცაა ფინანსური გადახარჯვა ან თანხების გაფლანგვა, სხვადასხვა ტიპის გარიგებები სახელმწიფოსა და კომპანიებს შორის და სხვა.

მსგავსი მიგნებების აღმოჩენა კი მონაცემებით ამბის თხრობის მთავარი მახასიათებელია. წაიკითხეთ ვრცლად - ასკგოვი - საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვის გამარტივებულ გზა.

2023 წლის 18 მაისიდან "ნიუ-იორკ თაიმსმა" დასათაურების მეთოდი შეცვალა და მკითხველს სტატიების ავტორებზე მეტად დეტალურ ინფორმაციას შესთავაზებს.

სტატიასთან ერთად გამოჩნდება:

• სხვა რა თემებზე მუშაობს სტატიის ავტორი;
• როგორი იყო სტატიაზე მუშაობის პროცესი.

"ნიუ-იორკ თაიმსმა" თავდაპირველად, 2017 წელს განაახლა დასათაურების პრინციპი და მხოლოდ ადგილმდებარეობის მითითების ნაცვლად, წერდნენ მაგალითად, ჟურნალისტი პორტუგალიიდან, ლოს-ანჯელესიდან და სხვა. როგორც გამოცემის რედაქტორი, კლიფორდ ლევი ამბობდა, ამით მკითხველს მიანიშნებდნენ, რომ "ისინი მუდმივად მოვლენათა ეპიცენტრში იყვნენ".

რატომ არის თემა მნიშვნელოვანი?

"როიტერსის ინსტიტუტის" 2023 წლის კვლევის მიხედვით, არსებობს "ახალი ამბების თავიდან აცილების" ტენდენცია, რაც მედიაში ნეგატიური ამბების სიმრავლითა და გამოცემების მიმართ ნდობის ნაკლებობით აიხსნება.

წაიკითხეთ ვრცლად: "2023 წლის მედია პროგნოზი - რა წერია "როიტერსის ინსტიტუტის" ანგარიშში?"

დასათაურების ახალი მეთოდი მკითხველს აუხსნის იმას, თუ როგორ მოამზადა ჟურნალისტმა ესა თუ ის მასალაა, "აუდიტორიისთვის უფრო სანდოა სტატია, რომელშიც ხედავს მომზადების პროცესს" - ამბობს "ნიუ-იორკ თაიმსის" სანდოობის გუნდის (Trust Team) წევრი.

როგორც, NY Times-ის მთავარი რედაქტორის, მარკ ლეისის მიერ, თანამშრომლებისთვის გაგზავნილი ელექტრონული შეტყობინებიდან ვიგებთ:

• "აუდიტორიის კვლევის თანახმად, მკითხველს აბნევს ტრადიციული სათაური და თარიღი, რადგან ისინი ხვდებიან სად მოხდა კონკრეტული ამბავი, მაგრამ ვერ იაზრებენ, რომ ჩვენი ჟურნალისტი იმ ადგილიდან აშუქებდა ამ მოვლენას".
• "ახალი მეთოდი საშუალებას მოგვცემს, სრულად აღვწეროთ ჩვენს მიერ ამბების შეგროვების გზა, გამოვკვეთოთ ჩვენი (ჟურნალისტების) როგორც "თვითმხილველების" როლი, ეს კი გაზრდის სანდოობის ხარისხს".

მაგალითად, 2022 წელს, ამერიკის შეერთებულ შტატებში ჩატარებულ არჩევნებზე აღმოჩენილ დარღვევებზე წერისას, სტანდარტულ ლიდთან (სტატიის შესავალი) ერთად, მითითებულია ის, თუ როგორ მოამზადა ჟურნალისტმა მასალა.

"ორი თვის განმავლობაში, მაიკლ ვაინსში (სტატიის ავტორი) იკვლევდა გაზეთებს, ონლაინ მონაცემებს და სხვა წყაროებს რათა შეედგინა, ბოლო 5 წლის, გაყალბებული საარჩევნო ხმებისთვის, დაახლოებით 400 დევნის შემთხვევა. მოვლენები გაშუქებულია ვაშინგტონიდან" - წერია სტატიაში.