16 თებერვალს საქართველოს პარლამენტმა “ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის” თავმჯდომარის, ნიკა მელიას საქმე განიხილა და სადეპუტატო მანდატი შეუჩერა. ამბავი დილიდან ტელეკომპანია “იმედისთვის”, ისევე როგორც სხვა ყველა მედიასაშუალებისთვის, დღის მთავარი თემა იყო. მთელი დღის განმავლობაში “იმედი” იმგვარად აშუქებდა ნიკა მელიას საქმეს, რომ ტოვებდა შთაბეჭდილებას, თითქოს, მთავარი მიზანი ამბის არა ობიექტურად გაშუქება, არამედ პროკურატურისა და “ქართული ოცნების” პოზიციების გამყარება იყო.

“ქრონიკის” დღის ყველა გამოშვებაში ნიკა მელიას დეპუტატობის მანდატის შეწყვეტის საკითხი ერთი და იმავე მესიჯებით, აქცენტებით და რესპონდენტებით შუქდებოდა. მაყურებელი თავდაპირველად პროკურორისა და მმართველი პარტიის რამდენიმე წუთიან ვრცელ მონოლოგებს ისმენდა. შიგადაშიგ ოპოზიციური პარტიების წარმომადგენლების კომენტარებიც გადიოდა ეთერში, თუმცა, ყველა კრიტიკულ შეფასებას კვლავ “ქართული ოცნების” წარმომადგენლების საპასუხო განცხადებები მოსდევდა, რომლებიც ერთი მხრივ აბათილებდა გაჟღერებულ საწინააღმდეგო აზრს და მეორე მხრივ - ამყარებდა პროკურატურის ბრალდებებს “ნაციონალური მოძრაობის” თავმჯდომარის წინააღმდეგ.

მთელი დღის განმავლობაში “იმედის” მაყურებელი ან საერთოდ ვერ იღებდა ინფორმაციას ამბის მთავარი მოქმედი გმირის - ნიკა მელიას პოზიციის შესახებ, ან მხოლოდ პროკურორისა და მმართველი პარტიის პოზიციების გაცნობის შემდეგ ჰქონდა შესაძლებლობა, რომ მელიას განცხადებებიდან კონტექსტიდან ამოგლეჯილი ფრაზები მოესმინა.

უფრო კონკრეტულად, დილის 11:00 და 12:00 საათიან გამოშვებებში “იმედმა” ისე მოამზადა სიუჟეტები, რომ ნიკა მელიას კომენტარები ეთერში არ გასულა (მიუხედავად იმისა, რომ ნიკა მელია დილიდან საჯარო განცხადებებს აკეთებდა, მათ შორის, ახსენებდა "იმედსაც" და, როგორც შემდეგი გამოშვებებიდან ჩანს, “იმედის” კორესპონდენტიც “ნაციონალური მოძრაობის” ოფისში იმყოფებოდა). 14:00, 17:00 და 20:00 საათიან გამოშვებებში კი მაყურებელმა რამდენიმე წამიანი, კონტექსტიდან ამოგლეჯილი ფრაზები მოისმინა. ძირითადად, ნიკა მელიას კომენტარებიდან მაყურებელმა მხოლოდ ის გაიგო, რომ იგი “მუქარის ტონს ინარჩუნებს” ,ამბობს, რომ ვერ დაიჭერენ და რომ იგი “ალეკო ელისაშვილს დაუპირისპირდა და დაემუქრა”.

ამბის გაშუქებისას, გადაცემის წამყვანები, ისევე როგორც ჟურნალისტები, შეფასებითი კომენტარებით და მოსაზრებების გაჟღერებით პოზიციონირებდნენ როგორც მხარე. რეპორტიორები აქცენტს აკეთებდნენ იმაზე, რომ ოპოზიციის წარმომადგენლები ნიკა მელიას “ფიზიკურად დაცვას” აპირებენ და ამტკიცებდნენ, რომ “არ არის გამორიცხული, რომ ამან მათი მხრიდან კანონის დარღვევაც გამოიწვიოს”. გარდა ამისა, ამბის წარდგენისას ჟურნალისტები იყენებდნენ მსგავს ფრაზებს: “მელიას შოუ გრძელდება”, “ურჩი ბრალდებული”, “მელია მუქარის ტონს ინარჩუნებს” და ა.შ.

დღის მთავარ 20:00 საათიან საინფორმაციო გამოშვებაში ამბის გაშუქებას თითქმის ნახევარი საათი დაეთმო და ამ დროის განმავლობაში აქცენტი ბრალდების მხარის პოზიციების დაცვაზე კეთდებოდა, ნიკა მელია კი წარმოჩენილი იყო, როგორც არაკანონმორჩილი და “ურჩი” ბრალდებული. პარალელურად ოპოზიციის პროტესტი შეფასებული იყო, როგორც “სააკაშვილის სცენარი - პროვოკაცია, შეტევა პოლიციაზე და დესტაბილიზაცია”.

11 წლის განმავლობაში საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭოების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების სტატისტიკური ანალიზი აჩვენებს, რომ ყველაზე ხშირად ჟურნალისტები სიზუსტის პრინციპს არღვევენ.

ქარტიის პირველი პრინციპის მიხედვით, ჟურნალისტმა პატივი უნდა სცეს საზოგადოების უფლებას, მიიღოს ზუსტი ინფორმაცია.



ქარტიის განმარტებების მიხედვით, ზუსტ ინფორმაციად ითვლება ორ სხვადასხვა წყაროსთან გადამოწმებული ინფორმაცია, რომელშიც იდენტიფიცირებულია ადამიანი, ადგილი, მოვლენა – ვისაც და რასაც ეხება ინფორმაცია.

ხშირია შემთხვევა, როდესაც ჟურნალისტს უკავშირდება წყარო და აწვდის გარკვეულ ინფორმაციას, რომელიც ამხელს კონკრეტულ დანაშაულებრივ სქემას ან დანაშაულებრივ ჯგუფს ან პირს.

როგორც წესი, ამის შემდეგ იწყება ჟურნალისტის მთავარი საქმიანობა - მიწოდებული ინფორმაციის სიზუსტის გადამოწმება. სწორედ ამიტომაც ქარტიის პირველი პრინციპის ძირითადი სიმძიმე მოდის სიტყვებზე - “ჟურნალისტმა პატივი უნდა სცეს”, ანუ ჟურნალისტუს მიერ მომზადებულ მასალაში უნდა ჩანდეს მისი მცდელობა, რომ მან საზოგადოების მიმართ გამოიჩინა პატივისცემა და ბოლომდე გადაამოწმა ფაქტები, რათა გამოექვეყნებინა სიმართლე და ზუსტი ინფორმაცია.



საბჭოს გადაწყვეტილებებში ყველაზე ხშირად სწორედ ჟურნალისტის არასაკმარის მცდელობებზეა საუბარი, რაც იწვევს საბოლოო ჯამში ინფორმაციის სიზუსტის პრინციპის დარღვევას.

ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა ამ კუთხით არის “შეპასუხების უფლების” დარღვევა.

BBC-ის სარედაქციო გაიდლაინის მიხედვით, რედაქციამ უნდა შესთავაზოს “შეპასუხების უფლების” გამოყენება მათ, ვის მიმართაც აქვეყნებს კრიტიკულ ან ბრალდების შემცველ მასალას.

“შეპასუხების უფლების” რეალიზებისთვის რედაქცია სხვადასხვა ფორმატს მიმართავს - ეს შეიძლება იყოს ინტერვიუს შეთავაზება ე.წ. ბრალდებული მხარისთვის, ასევე, წერილობით ან ტელეფონით დაკავშირება.

BBC-ის გაიდლაინის მიხედვით, აუცილებელია, რომ ე.წ. ბრალდებულმა მხარემ მიიღოს ზუსტი ინფორმაცია, თუ რა კონკრეტული ბრალდებები გაიჟღერებს მის წინააღმდეგ მომზადებულ მასალაში და მიეცეს მას ადეკვატური დრო პასუხისთვის.

გადაწყვეტილებაში საქმეზე - “შპს "სფერო ჰოლდინგი" ბელა ზაქაიძის წინააღმდეგ”, საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭო აღნიშნავს: “საბჭო არ აფასებს, ვისი პოზიციაა სამართლებრივად სწორი - რესპონდენტების თუ კომპანიის, არამედ იკვლევს, რამდენად სცა ჟურნალისტმა პატივი საზოგადოების უფლებას - მიიღოს ზუსტი ინფორმაცია”.

საბჭომ ჟურნალისტური ეთიკის დარღვევად მიიჩნია ის ფაქტი, რომ ჟურნალისტმა აუდიტორიას არ შესთავაზა დადანაშაულებული მხარის პოზიცია სიუჟეტში, რომელიც “მძიმე ბრალდებებს შეიცავდა”. აღნიშულ საქმეში, ჟურნალისტი დაუკავშირდა ბრალდებული კომპანიის დირექტორს, რომელიც ქალაქაგრეთ იმყოფებოდა და ამ ბრალდებებზე საპასუხოდ კონკრეტული პირი გამოყო, ვინც ჟურნალისტმა “არაუფლებამოსილად” მიიჩნია.

“თუ ჟურნალისტისთვის მიუღებელი იყო სხვა პირის ჩაწერა, მაშინ შეეძლო დალოდება მის დაბრუნებას თბილისში და მისგან აეღო ინტერვიუ…საბჭოს მიაჩნია, რომ მისაწოდებელი ინფორმაციის მაქსიმალური სიზუსტე გადასწონის ამბის გაშუქების ოპერატიულობის საჭიროებას”, - ნათქვამია საბჭოის გადაწყვეტილებაში.

საქმეში “გიორგი გაჩეჩილაძე ელისო კილაძის წინააღმდეგ”, საბჭომ აღნიშნა, რომ იგი არ მსჯელობს იმის შესახებ, სტატიაში მითითებული ფაქტები რამდენად შეესაბამებოდა სიმართლეს, არამედ აფასებდა ჟურნალისტის მცდელობას, სცადა თუ არა ინფორმაციის გადამოწმება, მათ შორის მიმართა თუ არა კომენტარისათვის იმ პირებს [მაგალითად, გიორგი ან ლევან გაჩეჩილაძეს], ვისაც ეხებოდა სტატიაში მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები.

“როგორც განმცხადებელმა აღნიშნა, სტატიის ავტორი ძმებ გაჩეჩილაძეებს არ დაკავშირებია კომენტარის მისაღებად. აღნიშნული ფაქტობრივი გარემოება დაადასტურა მოპასუხე ჟურნალისტმა ელისო კილაძემაც. შესაბამისად, საბჭო თვლის, რომ ამით დაირღვა ქარტიის პირველი პრინციპი, საზოგადოებას ჰქონდა უფლება და მოლოდინი, რომ სცოდნოდა იმ სუბიექტების პოზიციაც, რომლებიც მოხსენიებულნი იყვნენ სტატიაში”, - ნათქვამია საბჭოს გადაწყვეტილებაში.

შეპასუხების უფლების გარდა, ინფორმაციის სიზუსტეს ემსახურება ჟურნალისტის სხვა მცდელობებიც - მოიპოვოს მტკიცებულებები: დოკუმენტები, ფოტო ან ვიდეომასალა, გამოითხოვოს საჯარო ინფორმაცია, ინტერვიუები სხვა წყაროებთან და ა.შ.



ბოლო პერიოდში სახელმწიფო უწყებები ერთმანეთის მიყოლებით აქვეყნებენ სხვადასხვა სახის განცხადებებს, ფოტოპოსტებს, ვიდეოკლიპებს, რომ ამა თუ იმ ოპოზიციურად განწყობილი მედიის მიერ მომზადებული მასალა დეზინფორმაციაა.

მაგალითად, თავდაცვის სამინისტროს სტრატკომი ხშირად აქვეყნებს საპასუხო განცხადებებს სხვადასხვა მედიასაშუალების მიერ მომზადებულ მასალებზე და მათ ცრუ ინფორმაციას უწოდებს. თუმცა ხშირად იყენებს ტერმინსაც - “დეზინფორმაცია”.
რეალურად კი უზუსტობა და დეზინფორმაცია მნიშვნელოვნად განსხვავდება ერთმანეთისგან. დეზინფორმაცია არის ცრუ ინფორმაციის მიზანმიმართული გავრცელება, ანუ ფაქტების განზრახ დამახინჯება, რაც ძალიან მძიმე ბრალდებაა მედიასთან ან ჟურნალისტებთან მიმართებაში და ნათელ, არგუმენტირებულ დასაბუთებას მოითხოვს.

"ლუსტრაციის კვირა", "ქვეყნის ოპონენტებად ქცეული რადიკალები", "სააკაშვილის რეჟიმი, როგორც დანაშაულებრივი სინდიკატი", "სისტემური დანაშაული წინა ხელისუფლების პირობებში", "მოღალატეობრივი, ამორალური და ანტისახელმწიფოებრივი პოზიცია", "დავით გარეჯის საქმის ე.წ. კარტოგრაფებად გადაკვალიფიცირების მცდელობა", "დავით გარეჯის საქმე, როგორც სააკაშვილის ანტისახელმწიფოებრივი და მოღალატეობრივი პოლიტიკის და ქმედების კლასიკური ნიმუში", - მსგავსი შინაარსის განცხადებებსა და შეფასებებს მრავლად მოვისმენთ ტელეკომპანია "იმედის" მიერ კარტოგრაფების, ვალერი მელაშვილისა და ნატალია ილიჩოვას თემაზე მომზადებულ მასალებში.

აზერბაიჯანი-საქართველოს საზღვრის დელიმიტაცია-დემარკაციის კომისიის ყოფილი ექსპერტების,ივერი მელაშვილისა და ნატალია ილიჩოვას მიმართ განაჩენი ჯერ არ დამდგარა და საქმეში მათი ბრალი სამართლებრივად არ დადასტურებულა. თუმცა, საკითხის გააქტიურებიდან დღემდე, "იმედის" მიერ თემაზე მომზადებულ არაერთ სიუჟეტში, ბრალდების ვერსიის უტყუარად დადასტურებულ ჭეშმარიტებად წარმოჩენის აშკარა მცდელობა იკვეთება. მასალებში მელაშვილი და ილიჩოვა ყოფილი ხელისუფლების მაღალჩინოსნების, მათ შორის, ყოფილი პრეზიდენტის, მიხეილ სააკაშვილის დავალებით, სახელმწიფო საზღვრის ქვეყნის ინტერესების საწინააღმდეგოდ შეთანხმებაში პირდაპირ არიან დადანაშაულებული.

მას შემდეგ, რაც 28 იანვარს, მელაშვილი და ილიჩოვა სასამართლომ 20 000 ლარიანი გირაოს სანაცვლოდ, წინასწარი პატიმრობიდან გაათავისუფლა, „იმედმა“ თემაზე ზემოთ აღწერილი პათოსით ჯამში 8 სიუჟეტი (28, 29, 30, 31 იანვარი და 2, 3, 4, 7 თებერვალი) მოამზადა. კარტოგრაფების საქმეზე ერთ-ერთი ბოლო ვრცელი მასალა არხის ეთერში 7 თებერვალს, კვირის შემაჯამებელ გადაცემა „იმედის კვირაში“ გავიდა. სიუჟეტის მთავარი აქცენტი ოპოზიციის მხრიდან თემით სპეკულირებისა და ისტორიული სინამდვილის გადაწერის მცდელობა იყო. 


მიუხედავად იმისა, რომ გამოძიება „უცხო ქვეყნისთვის საქართველოს ტერიტორიის ნაწილის გადაცემისკენ მიმართულ ქმედებაზე“ მიმდინარეობს და გამოძიება ბრალდებულებს სახელმწიფო კომისიების დონეზე საზღვრის რამდენიმე ნაწილის, მათ შორის, გარეჯის მიმდებარედ ქვეყნის ინტერესების საწინააღმდეგოდ შეთანხმებას ედავება, საზოგადოებაში თემის მიმართ კიდევ უფრო მეტი სენტიმენტების აღსაძრავად, „იმედი“ საქმეს მხოლოდ გარეჯის თემით ფუთავს. ასე იყო ბოლო სიუჟეტშიც - „პოლიტიკურ ისტერია მაშინ დაიწყო, როცა საჯარო გახდა, რომ დავით გარეჯის საქმეზე გენერალურმა პროკურატურამ გამოძიება დაიწყო“, -  გვითხრა ჟურნალისტმა და „ყოფილი ხელისუფლებისა და მათ გავლენებს დაქვემდებარებულების ანტისახელმწიფოებრივი კამპანიაც შეგვახსენა.

„ყოფილი ხელისუფლების წევრები უფრო დაბეჯითებით ამბობდნენ, რომ კომისიის დონეზე შეთანხმებული დავით გარეჯის ტერიტორია საქართველო არ არის. ნაწილი თავგამოდებით ცდილობდა პრობლემა მოქმედი ხელისუფლებისთვის დაებრალებინა, ნაწილი კი - იმაში გვარწმუნებდა, რომ ეს მძიმე საბჭოური მემკვიდრეობა იყო“, - ხაზი გაუსვა მან.

ჟურნალისტი აგრეთვე მტკიცებით ფორმაში ამბობს, რომ „სააკაშვილის ხელისუფლება ცდილობდა შეეგუებინა და დაერწმუნებინა საზოგადოება, თითქოს კომისიის მიერ შეთანხმებული ტერიტორია სწორედ აზერბაიჯანს ეკუთვნოდა“. მისივე შეფასებით, „გამოძიების პარალელურად მიმდინარე პროცესები, პარტიული აქციები, პარტიული ეთერები და ვიწროპარტიული მიზნები საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაზეა გათვლილი“.

კიდევ უფრო მეტი შთამბეჭდაობისთვის, მასალაში ყოფილი ხელისუფლების ბრალეულობის დასადასტურებლად, მათი ის განცხადებებია წარმოდგენილი, სადაც ისინი ხაზს უსვამენ, რომ საბჭოთა პერიოდში აზერბაიჯანისა და საქართველოს სოციალისტურ რესპუბლიკებს შორის ადმინისტრაციული საზღვარი იმგვარად გაივლო, რომ დავით გარეჯის სამონასტრო კომპლექსის დაახლოებით 2-3% აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე აღმოჩნდა.

მეტიც, სიუჟეტში ერთგვარი კომპრომატის სახით, ყოფილი პრეზიდენტის მიხეილ სააკაშვილის 2007 წლის განცხადებაც მოვისმინეთ, სადაც მან აზერბაიჯანის პრეზიდენტთან, ილჰამ ალიევთან შეხვედრის შემდეგ თქვა, რომ ორ ქვეყანას შორის საზღვარი ისე შეთანხმდება, რომ აზერიბაიჯანი მისთვის სტრატეგიულ სიმაღლეს (ქედს) დაიკავებს, გარეჯის კომპლექსი კი - სრულად საქართველოს ტერიტორიაზე მოექცევა. აღნიშნულს ხელისუფლების მიმართ კეთილგანწყობილი ანალიტიკოსების შეფასებები მოსდევს, რომლებიც ამბობენ, რომ შუეძლებელია აზერბაიჯანს სიმაღლე ისე დაუთმო, რომ „სამონასტრო კომპლექსი შენ დაგრჩეს“. „ფაქტია, რომ მიხეილ სააკაშვილის განცხადება პირდაპირი მნიშვნელობით გააფორმეს კომისიაში ექსპერტთა ჯგუფის ხელმძღვანელმა და მისმა თანამოაზრეება“, - დაამატა ჟურნალისტმა.

„სააკაშვილის ხელისუფლებამ მემკვიდრეობად დიდი პრობლემა დაუტოვა მის მომდევნო ყველა ხელისუფლებას. ერთგვარი პოლიტიკური ნაღმი, სავარაუდოდ, სააკაშვილის ზეპირი და მისივე ნათქვამის მიხედვით დახაზული საზღვრის სახით, გადაწყვეტილების, რომელიც საქართველოს ინტერესებს და ისტორიულ რეალობას ეწინააღმდეგება“, - ხაზი გაუსვა მანვე.

როგორც ამ, ისე „იმედის“ მიერ თემაზე მომზადებულ სხვა მასალებში კონტექსტიდან გამოცალკევებულად არაერთხელ მოვისმინეთ ივერი მელაშვილის მიერ გათავისუფლების შემდეგ განცხადება, სადაც იგი შემდეგს განმარტავს - „როდესაც ხაზს უსვამ და წყვეტ, რომ არა გინდა თუ არა ეს ჩემია, როგორ არის შენი, როდესაც არ არის შენი“. მელაშვილის ეს განცხადება მის აღიარებად არის წარმოჩენილი, მიუხედავად იმისა, რომ სხვა ეთერში მანვე დააზუსტა, რომ იგი არა ისტორიულ სინამდვილეს, არამედ არსებულ იურიდიულ ფაქტორს გულისხმობდა, რომლის თანახმადაც, გარეჯის ნაწილის ტერიტორია შეუთანხმებელია და საკითხზე ხმამაღალი განცხადებები მოლაპარაკებების პროცესს აზიანებს.

ივერი მელაშვილისა და ნატალია ილიჩოვას მხრიდან აღიარებით ჩვენებად არის წარმოჩენილი ბრალდების მხარის მიერ გასაჯაროებული ფარული აუდიო-ვიდეო ჩანაწერებიც, რომლებიც შემდგარი საუბრების სრულ ვერსიას არ ასახავენ და მათზე დაყრდნობით კონკრეტული დასკვნების გამოტანა შეუძლებელია.

ამასთან, სიუჟეტებში აზერბაიჯანის სასარგებლოდ ტერიტორიების დათმობაში ყოფილი ხელისუფლების უტყუარ ბრალეულობაზე საუბრობენ საქართველოში „პრიმაკოვის ფონდის“ დირექტორი დიმიტრი ლორთქიფანიძე, რომელიც რუსული ინტერესების გატარებაშია მხილებული, აგრეთვე ოკუპანტ ქვეყანასთან ფარულ კავშირებში ბრალდებული პარტია “ქართული დასის” ლიდერი ჯონდი ბაღათურია.

მიუხედავად იმისა, რომ კარტოგრაფების საქმეზე „იმედის“ ეთერში გასულ სიუჟეტებში დაცვის მხარის პოზიცია წარმოჩენილი იყო, მასალების პათოსი და შინაარსი სრულად ბრალდებულების ღია მხილებაზე იყო აგებული და მკაფიოდ იკვეთებოდა, რომ აღნიშნული მხოლოდ ფორმალური ბალანსის დაცვას ემსახურებოდა და არა მეორე მხარის ვერსიის სათანადოდ წარმოჩენას.

ასე იყო რამდენიმე თვის წინაც, როდესაც პროკურატურამ საზღვრის დემარკაციის კომისიის ორი ყოფილი წევრი 2020 წლის ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებამდე სამი კვირით ადრე დააკავა. მაშინ ტელეკომპანია „იმედის“ ეთერში წარწერაც გამოჩნდა - „გარეჯი საქართველოა“, რომელიც არჩევნების დასრულებიდან მალევე გაქრა.

ტელეკომპანია „იმედის“ მხრიდან თემის მიკერძოებულად, მხოლოდ ერთი მხარის პოზიციის აშკარა დაცვის მცდელობა, მეტყველებს, რომ მისი მიზანი საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვან საკითხზე არა აუდიტორიის სრულფასოვანი ინფორმირება, არამედ მაყურებლის თვალში სახელმწიფო ბრალდების არგუმენტების დაცვა და მათი კიდევ უფრო გამყარებაა.

"სახელმწიფო პროპაგანდის მანქანა კრიტიკულ მედიას პოლიტიკურ ოპონენტებად ნათლავს და მათ მიმართ შეუწყნარებლობას უწყობს ხელს", - დღეს, 27 თებერვალს, ტელეკომპანია “ფორმულას” პირდაპირ ეთერში მედიისა და სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებმა ტელეწამყვან ვახო სანაიას სოლიდარობა გამოუცხადეს და  ხელი მოაწერეს მანიფესტს, რომლითაც ხელისუფლებას მოუწოდეს შეწყვიტოს პოლიტიკურად მოტივირებული საქმეები ჟურნალისტების წინააღმდეგ და უზრინველყოს ჟურნალისტების უსაფრთხო გარემოში მუშაობა.

მანიფესტში ნათქვამია, რომ სახელმწიფო არ უზრუნველყოფს ჟურნალისტების უსაფრთხოებას და მმართველი პარტიის მაღალჩინოსნები სიძულვილის ენით, აგრესიით და ბოიკოტით პასუხობენ მედიის კრიტიკულ კითხვებს.

“სახელმწიფო პროპაგანდის მანქანა კრიტიკულ მედიას პოლიტიკურ ოპონენტებად ნათლავს და მათ მიმართ შეუწყნარებლობას უწყობს ხელს. პოლიტიკურად პოლარიზებულ საზოგადოებაში მედიისადმი ასეთი დამოკიდებულება ახალისებს მორიგ თავდასხმებს. მიმდინარეობს პოლიტიკურად მოტივირებული სამართალწარმოება მედიის წარმომადგენლების წინააღმდეგ. მაუწყებლობის მარეგულირებელი ორგანო პოლიტიზებულია და ცენზურის დაწესებას ცდილობს”, - ვკითხულობთ მანიფესტის ტექსტში.

მედიისა და სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებმა გადაწყვეტილების მიმღებ უმაღლესი რანგის პირებს, საქართველოს პრემიერ-მინისტრს, პარლამენტის წევრებსა და პარტია „ქართული ოცნების“ თავმჯდომარეს, მოუწოდეს:

• უზრუნველყონ ჟურნალისტებზე თავდასხმების სწრაფი გამოძიება და საზოგადოების ინფორმირება
• შეწყვიტონ მედიის წარმომადგენლების წინააღმდეგ წამოწყებული პოლიტიკურად მოტივირებული საქმეები
• შეწყვიტონ აგრესიული რიტორიკა და სიძულვილის წახალისება მედიის წარმომადგენლების მიმართ
• შეწყვიტონ კრიტიკული მედიის ბოიკოტი და აღადგინონ მედიასთან საქმიანი ურთიერთობის რეჟიმი
• შეწყვიტონ კომუნიკაციების მარეგულირებელი კომისიის გამოყენება პოლიტიკური მიზნით

ვახო სანაიას მხარდამჭერ აქციას ქუთაისში და ბათუმში რეგიონული მედიასაშუალებების წარმომადგენლებიც შეუერთდნენ და მანიფესტს ხელი მოაწერეს. მედიისა და სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლების აქცია და მანიფესტზე ხელმოწერა ტელეკომპანია “ფორმულას”, “TV პირველის”, “მთავარისა” და “კავკასიას” პირდაპირ ეთერში გადაიცემოდა.

შეგახსენებთ, 25 თებერვალს ტელეკომპანია “ფორმულას” ტელეწამყვან ვახო სანაიას თბილისში, წყნეთის ქუჩაზე თავს დაესხნენ. ჟურნალისტი მომხდარს პროფესიულ საქმიანობას უკავშირებს და ამბობს, რომ თავდამსხმელებს აგრესია მის, როგორც მედიის წარმომადგენლის, მიმართ ჰქონდათ.

ტელეკომპანია "ფორმულას" ტელეწამყვან ვახო სანაიაზე თავდასხმაზე ბრალდებულებს, აღმკვეთი ღონიძიების სახით, წინასწარი პატიმრობა შეეფარდათ. თბილისის საქალაქო სასამართლომ აღნიშნული გადაწყვეტილება დღეს, 26 თებერვალს გამოაცხადა.

ბრალდებულები ბრალდებას არ აღიარებენ. დაცვის მხარე ბრალდებულებისთვის 2 000 ლარიანი გირაოს შეფარდებას, ხოლო პროკურატურა აღკვეთის ღონისძიებად პატიმრობის გამოყენებას ითხოვდა. მოსამართლემ ბრალდების მხარის შუამდგომლობა დააკმაყოფილა და სამივე ბრალდებულს ორთვიანი წინასწარი პატიმრობა შეუფარდა.

შეგახსენებთ, 25 თებერვალს ტელეკომპანია “ფორმულას” ტელეწამყვან ვახო სანაიას თბილისში, წყნეთის ქუჩაზე თავს დაესხნენ. ჟურნალისტი მომხდარს პროფესიულ საქმიანობას უკავშირებს და ამბობს, რომ თავდამსხმელებს აგრესია მის, როგორც მედიის წარმომადგენლის, მიმართ ჰქონდათ.

“კრიტიკული მედიის მიმართ მმართველი პარტიის აგრესიული დამოკიდებულების სამწუხარო შედეგი”, “ხელისუფლების აგრესიული და სიძულვილით სავსე რიტორიკის გამოძახილი”, “პოლიტიკური გარემოს პოლარიზების, ოპონენტების და კრიტიკული მედიაორგანიზაციების და ჟურნალისტების მიმართ აგრესიული საჯარო რიტორიკის შედეგი” - ასე აფასებენ საერთაშორისო და ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციები “ფორმულას” ტელეწამყვან ვახო სანაიაზე თავდასხმის ფაქტს.

ტელეკომპანია "ფორმულას" ტელეწამყვან ვახო სანაიაზე თავდასხმისთვის პროკურატურამ სამ პირს ბრალი შეუწყნარეობლობის მოტივით მუქარის ფაქტზე წარუდგინა. აღნიშნული პირებისთვის აღკვეთის ღონისძიების შეფარდებაზე სასამართლო დღეს, 26 თებერვალს იმსჯელებს. პროკურატურა აღკვეთის ღონისძიენად პატიმრობის გამოყენებას ითხოვს.

საქართველოს პროკურატურის ინფორმაციით, გამოძიებით დადგინდა, რომ 25 თებერვალს, თბილისში, წყნეთის ქუჩაზე, ვ.გ., გ.ს. და ს.ს. ტელეკომპანია „ფორმულას“ ჟურნალისტს ვახტანგ სანაიას, მისი პროფესიული საქმიანობის გამო თავს დაესხნენ.  ბრალდებულებმა ვახტანგ სანაია ჯერ წააქციეს, შემდეგ კი მასზე ფიზიკურად იძალადეს, რა დროსაც ჟურნალისტს მისი პროფესიული საქმიანობის გამო შეურაცხყოფას აყენებდნენ და უცენზურო სიტყვებით მიმართავდნენ, ხოლო ვ.გ. ვახტანგ სანაიას სიცოცხლის მოსპობით დაემუქრა. ბრალდებულების მიერ ჩადენილი ქმედებით, ვახტანგ სანაიამ თავის და სხეულის სხვადასხვა არეში დაზიანებები მიიღო.

უწყებისვე ცნობით, გამოძიებით ასევე დადგინდა, რომ ბრალდებულმა ს.ს-მ ძალადობა განახორციელა ვახტანგ სანაიას თანმხლებ ნ.მ-ს მიმართ.

პროკურატურის განცხადებაში ნათქვამია, რომ სამართალდამცველებმა სამივე ბრალდებული შემთხვევის ადგილზე დააკავეს. მათ ბრალდება საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 156-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით, 151-ე მუხლის პირველი ნაწილით და 126-ე მუხლის პირველი ნაწილით წარედგინათ, რაც სასჯელის სახედ და ზომად 3 წლამდე თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებს.

შეგახსენებთ, 25 თებერვალს ტელეკომპანია “ფორმულას” ტელეწამყვან ვახო სანაიას თბილისში, წყნეთის ქუჩაზე თავს დაესხნენ.  იგი თავდასხმას მის ჟურნალისტურ საქმიანობას უკავშირებს. ვახო სანაიას მონაყოლის მიხედვით, თავდამსხმელები მას თავდაპირელად მოყინულ გზაზე მოცურებული მანქანის გასწორებაში ეხმარებოდნენ, თუმცა, მას შემდეგ, რაც პირბადე მოიხსნა და იცნეს ვინ იყო, მისი მისამართით აგრესიულები გახდნენ. 

სანაია ამბობს, რომ თავდამსხმელებს აგრესია ტელეკომპანიების "ფორმულასა" და "ტვ პირველის" მიმართ ჰქონდათ. იგი ამ ფაქტს კრიტიკული ტელევიზიების მისამართით ხელისუფლების აგრესიულ რიტორიკას უკავშირებს. ასე შეაფასა მომხდარი არასამთავრობო სექტორმაც. 

კოვიდ-19-ის პანდემია ჟურნალისტიკას სხვადასხვა მიმართულებით შეეხო. შეცვლილმა დღის წესრიგმა, სამუშაო გარემომ და ეპიდემიოლოგიურმა ვითარებამ გავლენა იქონია ნიუსრუმების მუშაობის სტილზე, ახალი ჟურნალისტური კონტენტის კონცეფციაზე, მედია ორგანიზაციების ფინანსურ მდგომარეობასა და ჟურნალისტების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე. კოვიდ პანდემიის ჟურნალისტიკაზე გავლენის შესახებ კვლევა Thomson Reuters Foundation-მა ჩაატარა და მასში 26 განვითარებადი ქვეყნიდან 55 ჟურნალისტი მონაწილეობდა.

კვლევის თანახმად, კორონავირუსის შედეგად გამოწვეულმა ფინანსურმა კრიზისმა შეამცირა მედიაგამოცემების სარეკლამო შემოსავლები, რამაც თავის მხრივ საკადრო ცვლილებები, ანაზღაურების შემცირება, ზოგიერთ შემთხვევაში კი უშუალოდ მედია ორგანიზაციების დახურვა გამოიწვია. მაგალითად, 2020 წლის მაისში სამხრეთ აფრიკაში ორი დიდი გამომცემლობის Caxton-ისა და Associated Media Publishing (AMP)-ის დახურვის შედეგად, შეწყდა 17 ჟურნალის გამოცემა. ორი თვის შემდეგ კი კომპანია Media24-მა 5 ჟურნალისა და 2 გაზეთის დახურვის შესახებ დააანონსა.

პანდემიის განმავლობაში სამსახური დაკარგა ათასობით ჟურნალისტმა, ამას ისიც ემატება, რომ ამ პერიოდში დასაქმებისა და ახალი სამუშაო ადგილის მოძებნის შესაძლებლობები ბევრად ნაკლებია, ვიდრე პანდემიამდელ პერიოდში. გასულ წელს, ჟურნალისტებისთვის გაიზარდა სამუშაო დატვირთვაც. ზოგიერთ ქვეყანაში კი უფრო მეტად გახშირდა ხელფასის დაგვიანების შემთხვევები. Voice of America-სთან საუბრისას “ისლამაბადის ეროვნული პრესკლუბის” პრეზიდენტი აცხადებდა, რომ პაკისტანის ზოგიერთი ბეჭდური გამოცემა და ტელევიზია თანამშრომლებს ანაზღაურებას 10 თვით უგვიანებდა. თუმცა, პანდემიის დასაწყისში ბევრ მედია პლატფორმას გაეზარდა აუდიტორიის რიცხვი, მიუხედავად ამისა, მომხმარებელთა რაოდენობის ზრდამ მაინც ვერ გადაწონა სარეკლამო შემოსავლებთან დაკავშირებული კრიზისი. ყველაზე რთულად კორონავირუსის პანდემია ფრილანსერ ჟურნალისტებს შეეხოთ. განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მოძრაობაზე შეზღუდვები დაწესდა.

ახალ გამოწვევებთან გამკლავება მოუწიათ იმ ჟურნალისტებსაც, რომლებმაც სამსახური შეინარჩუნეს. პროფესიული საქმიანობის შესრულების დროს სოციალური დისტანციის დაცვა, სახლიდან მუშაობა, დამატებითი აღჭურვილობის გამოყენება "ახალ ნორმად" იქცა. სხვადასხვა მიმართულებით მომუშავე ჟურნალისტების უმრავლესობას მოუწია ვირუსისა და სამედიცინო საკითხების შესახებ მეტი ცოდნის მიღება. კვლევის თანახმად, ზოგიერთ ქვეყანაში აღმოჩნდა, რომ სამედიცინო და სამეცნიერო საკითხზე მომუშავე ჟურნალისტების არასაკმარისი რაოდენობა იყო.

სახლიდან მუშაობისას ჟურნალისტებისთვის გამოწვევას წარმოადგენდა ინტერნეტის მიწოდებასთან დაკავშირებული პრობლემები და ის გაუთვალისწინებელი დამატებითი ხარჯები, რაც თან ახლდა დისტანციურად მუშაობას. კვლევაში მონაწილე რეპორტიორების ნაწილი ყურადღებას ამახვილებს სახლიდან მუშაობის დროს პირადი და სამსახურეობრივი ცხოვრების ბალანსის დარღვევაზეც.

პრობლემას წარმოადგენდა ჟურნალისტებისთვის არასაკმარისი დამცავი საშუალებების უზრუნველყოფაც. "ჟურნალისტთა საერთაშორისო ცენტრის" (ICFJ) გამოკითხვის თანახმად, 125 ქვეყანაში მომუშავე 1,400 ჟურნალისტიდან 30% აცხადებდა, რომ მედია ორგანიზაციებმა პანდემიის პირველი ტალღის დროს რეპორტიორებს პერსონალური დამცავი აღჭურვილობა არ მიაწოდეს.

ჟურნალისტებისთვის სირთულე იყო წყაროებთან ურთიერთობაც, რომელთა დიდი ნაწილი უსაფრთხოების მიზნით უარს აცხადებდა ჟურნალისტთან პირადად შეხვედრაზე. მეორე მხრივ, პანდემიამ დადებითად იმოქმედა მედიაში დასაქმებულების ციფრული უნარების განვითარებაზე.

პანდემიის პერიოდში ჟურნალისტებისთვის კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი გახდა, როგორც ფიზიკური ისე, ფსიქოლოგიური ჯანმრთელობისთვის ყურადღების მიქცევა. "ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის" განცხადებით, ახალი რეალობის წინაშე ყოფნით, რაც სახლიდან მუშაობას, დროებით უმუშევრობას, ბავშვების სახლში მეცადინეობას, ოჯახის წევრებთან, მეგობრებთან და კოლეგებთან შემცირებულ ფიზიკურ კონტაქტს მოიცავს, მნიშვნელოვანია ადამიანებმა ფსიქოლოგიურ ჯანმრთელობასაც მიხედონ.

პანდემიამ გავლენა იქონია მედია გამოცემების კონტენტის ფორმატზეც. ბევრმა ორგანიზაციამ კორონავირუსთან დაკავშირებული პოდკასტების, შეტყობინებებისა და სხვა ტიპის მასალების დამზადება დაიწყო. შეიცვალა ამბის თხრობის სტილიც. მაგალითად, ლატვიაში არსებულმა რუსულ და ინგლისურენოვანმა გამოცემა Meduza-მ ონლაინ თამაში შექმნა, რომელშიც კორონავირუსის შესახებ ინფორმაცია "ქვიზის სახით არის მოცემული და მკითხველმა უნდა აირჩიოს ინფორმაცია "სიცრუეა თუ სიმართლე".

Thomson Reuters Foundation-ის მიერ ჩატარებული კვლევის თანახმად, პანდემიამ ხელი შეუწყო მსოფლიოს სხვადასხვა ნაწილში მცხოვრები ჟურნალისტების დაკავშირებასა და ახალ კოლაბორაციულ პროექტებსაც.

კორონავირუსმა მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია დამოუკიდებელი მედიის თავისუფლებაზეც.

ამ თემაზე იხილეთ:   "პრესის თავისუფლების შეზღუდვა პანდემიის საბაბით"

---

გარეკანის ფოტო: Jose Luis Magana/AP/Shutterstock

დაკავება, ბრალის წაყენება, ინფორმაციაზე წვდომის შეზღუდვა, ცენზურა, ყალბი ახალი ამბების გადამეტებულად რეგულირება, სიტყვიერი და ფიზიკური თავდასხმები - ეს იმ დარღვევების ჩამონათვალია, რაც "პრესის საერთაშორისო ინსტიტუტმა" მსოფლიოს მასშტაბით აღრიცხა.

ორგანიზაციის ოფიციალურ გვერდზე მონიტორინგის შედეგად გამოვლენილი, პრესის თავისუფლების სხვადასხვა ფორმით დარღვევის 473 ფაქტი ფიქსირდება. კოვიდ პანდემიის ჟურნალისტიკაზე გავლენის დასადგენად კვლევა ჩაატარა Thomson Reuters Foundation-მაც", მასში 26 განვითარებადი ქვეყნიდან 55 ჟურნალისტი მონაწილეობდა.
კვლევის თანახმად, კოვიდ კრიზისი და პანდემია ზოგიერთი სახელმწიფოს მთავრობამ მედიის თავისუფლების შესაზღუდად გამოიყენა. ეს კი რამდენიმე ფორმით, მათ შორის ინფორმაციაზე წვდომის შეზღუდვით, ჟურნალისტებზე თავდასხმით, მედია ორგანიზაციების დახურვითა და პრესის თავისუფლების შემზღუდავი კანონების მიღებით გამოიხატა.

Amnesty International-ის პოლიტიკისა და სამართლის საკითხებში დირექტორის, აშფაქ ხალფანის, განცხადებით, პანდემიის ნარატივის გასაკონტროლებლად მთავრობები რამდენიმე მეთოდს იყენებენ.

"პრესის საერთაშორისო ინსტიტუტის" (IPI) მონაცემებით კი პანდემიის დაწყების შემდგომ "ყალბი ახალი ამბების" რეგულირება 17 ქვეყანაში: ალჟირში, აზერბაიჯანში, ბოლივიაში, ბოსნია და ჰერცეგოვინაში, ბრაზილიაში, კამბოჯაში, უნგრეთში, იორდანიაში, ფილიპინებში, პუერტო რიკოში, რუმინეთში, რუსეთში, ტაჯიკეთში, ტაილანდში, არაბთა გაერთიანებულ საამიროებში, უზბეკეთსა და ვიეტნამში დაიწყო.

მიუხედავად იმისა, რომ მსგავსი კანონები ზოგჯერ მართლაც ყალბი ინფორმაციის გავრცელებას ეწინააღმდეგება, სამართლებრივი განმარტების ბუნდოვანება და კანონის გავრცელების მასშტაბი კრიტიკული მედიის ცენზურის საშუალებას იძლევა. ცენტრალური ევროპის უნივერსიტეტის "მედია მონაცემებისა და საზოგადოების ცენტრს" მაგალითი მოჰყავს იმის შესახებ, თუ როგორ აკრძალა ხელისუფლებამ სამთავრობო კონფერენციებზე დამოუკიდებელი მედიის წარმომადგენლების დასწრება ფილიპინებსა და ნიკარაგუაში.

ინფიცირების ახალი შემთხვევების შემცირების მიზნით გამოცხადებული კარანტინის დროს ბევრ ქვეყანაში ე.წ კომენდანტის საათი და მგზავრობაზე შეზღუდვა დაწესდა, შესაბამისად ჟურნალისტებს სპეციალური საშვები დასჭირდათ.

მაგალითად, ფილიპინებში პრეზიდენტის კომუნიკაციების დეპარტამენტმა საშვები ჟურნალისტების მხოლოდ მცირე რაოდენობაზე გასცა, თანაც ისე, რომ თუ საშვის მქონე რეპორტიორი შეუძლოდ ყოფნის ან სხვა მიზეზის გამო პრესკონფერენციას ვერ დაესწრებოდა, მისი ჩანაცვლების უფლება კოლეგას არ ჰქონდა. კოვიდ-19-ის გამო დაწყებული საპროტესტო გამოსვლების დროს თავდასხმებზე, დაკავებებსა და ჟურნალისტების მკვლელობებზეა საუბარი UNESCO-ს მიერ სექტემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში. ხშირად ჟურნალისტები თავდასხმის სამიზნეები ხდებოდნენ არამხოლოდ პოლიტიკოსების, არამედ საზოგადოების წევრების მხრიდანაც.

ჟურნალისტებისთვის პანდემიის განმავლობაში კიდევ ერთ პრობლემად ხელისუფლების მიერ ვირუსით ინფიცირებისა და გარდაცვალების არასანდო მონაცემების გამოქვეყნება და კრიტიკულად განწყობილი მედიის დევნა იქცა. მაგალითად, ეგვიპტეში ოფიციალური მონაცემების შესაძლო უზუსტობის შესახებ სტატიის გამოქვეყნების გამო The Guardian-ის ჟურნალისტი რუთ მაიკლსონი ეგვიპტის ხელისუფლებამ იძულებული გახადა ქვეყანა დაეტოვებინა. რეპორტიორი ეგვიპტეში 2014 წლიდან მუშაობდა. კოვიდ-19-ის მონაცემების შესახებ სტატიის გამოქვეყნების შემდეგ მასზე თავდასხმა ონლაინ ტროლებმა დაიწყეს, შემდეგ მთავრობამ აკრედიტაცია გაუუქმა და ეგვიპტის უშიშროების ძალებმა ის ქვეყნიდან გააძევა.

ირანში კი გაზეთი Jahan-e Sanat მას შემდეგ დახურეს, რაც გამოცემაში გამოქვეყნებულ ინტერვიუში ეპიდემიოლოგი აცხადებდა, რომ ოფიციალური მონაცემები ქვეყანაში არსებული რეალური მონაცემების მხოლოდ 5%-ს ასახავდა.

ზამბიაში ხელისუფლებამ დამოუკიდებელ საინფორმაციო ტელევიზია Prime TV-ს მაუწყებლობის ლიცენზია შეუჩერა და დახურა, რადგან ტელეკომპანიამ უარი განაცხადა ხელისუფლების მიერ კოვიდ-19-თან დაკავშირებით ჩატარებული კამპანიების გაშუქებაზე იმის გამო, რომ წინა სარეკლამო კამპანიების გაშუქებისთვის არხისთვის თანხა ჯერ კიდევ არ ჰქონდათ გადახდილი.

ხელისუფლებებს პანდემიის დროს მედიის შესაზღუდად განსხვავებული მიდგომა ჰქონდათ ომანსა და შუა აღმოსავლეთის ზოგიერთ ქვეყანაში. მთავრობებმა ჯანდაცვის უსაფრთხოების მიზნით ახალი ამბების ფიზიკური ფორმით დისტრიბუცია შეამცირეს. მარტში მიღებული გადაწყვეტილებით, ომანში გაზეთების, ჟურნალებისა და ყველა სახის პუბლიკაციის დაბეჭდვა და ცირკულაცია, ასევე ქვეყნის გარეთ გამოშვებული ჟურნალ-გაზეთების გაყიდვა აიკრძალა. იგივე გადაწყვეტილება მიიღეს იორდანიაში, მაროკოსა და იემენში. მთავრობები შეზღუდვას დაბეჭდვისა და დისტრიბუციის დროს ინფიცირების გავრცელების შემცირების მიზნით ხსნიდნენ.

ზოგიერთ შემთხვევაში კი ტერმინი "ყალბი ახალი ამბები" პოლიტიკური ლიდერების იარაღად იქცა. პანდემიის დროს მიღებული კანონებითა და რეგულაციებით ჟურნალისტებს "ყალბი ახალი ამბების" გავრცელების შემთხვევაში სამართლებრივი დევნა და პატიმრობა ემუქრებათ.

IPI-ის ინფორმაციით, რუმინეთის პრეზიდენტის მიერ ხელმოწერილი საგანგებო განკარგულება ხელისუფლებას იმ სტატიების წაშლისა და ვებგვერდების გაუქმების უფლებამოსილებას აძლევს, რომლებიც ვირუსის შესახებ "ყალბ ამბებს" გაავრცელებენ. ამ შემთხვევაში მედია ორგანიზაციებს გასაჩივრების საშუალება არ ექნებათ.

აზერბაიჯანში კი მარტიდან მკაცრი კარანტინის გამოცხადების შემდეგ ბაქოს გარეთ გასვლა ან ბაქოში თემების გაშუქება მხოლოდ შრომითი ხელშეკრულების მქონე ჟურნალისტებს შეეძლოთ, თანაც ისე, რომ რეპორტიორები გარეთ 2 საათზე მეტ ხანს არ უნდა ყოფილიყვნენ.

სომხეთში გამოცხადებული შეზღუდვების შედეგად პოლიციამ 22 სხვადასხვა მედია გამოცემიდან მასალის წაშლა ან მისი დარედაქტორების ბრძანება გასცა, რადგან ჟურნალისტური მასალები " კორონავირუსის შესახებ შეცდომაში შემყვან და არასწორ ინფორმაციად" მიიჩნია.

სერბი ანა ლალიჩი კი ერთ-ერთი რეპორტიორია, რომელიც კორონავირუსის თემაზე მუშაობის გამო დააკავეს. ვებგვერდ Nova.rs-ზე მის გამოქვეყნებულ სტატიაში ის ერთ-ერთ ჰოსპიტალში არსებული რთული ვითარებისა და პერსონალური დამცავი აღჭურვილობის დეფიციტის შესახებ წერდა. სამედიცინო დაწესებულებამ საინფორმაციო ვებგვერდს "არაზუსტი, გადაუმოწმებელი და დამაზიანებელი ინფორმაციის გაშუქების გამო" უჩივლა. ჟურნალისტი მოგვიანებით გაათავისუფლეს, თუმცა ბრალდება არ მოუხსნეს.

ჟურნალისტების მიერ პანდემიასთან ბრძოლაში მთავრობის გაკრიტიკების გამო მედიის წარმომადგენლების დაკავების არაერთი შემთხვევა დაფიქსირდა სხვა ქვეყნებშიც. მსგავსი ფაქტები აჩვენებს, რომ ავტორიტარული რეჟიმები კორონავირუსის პანდემიას მედიის თავისუფლების შეზღუდვისთვის იყენებენ. ჟურნალისტებისთვის რთული აღმოჩნდა უშუალოდ ვირუსთან ბრძოლაც. უსაფრთხოების ზომების სათანადოდ ვერ დაცვამ და აღჭურვილობის არ ქონამ გაზარდა ინფიცირებული რეპორტიორების რიცხვი. ჟენევაში დაფუძნებული ორგანიზაციის, "პრესის ემბლემის კამპანიის (PEC)" 15 ნოემბრის მონაცემებით, კოვიდ-19-ით 56 ქვეყანაში 462 ჟურნალისტი დაიღუპა. ინფიცირებული რეპორტიორების გარდაცვალების ყველაზე მეტი შემთხვევა პერუში გამოვლინდა.

ჟურნალისტიკაზე კოვიდ-19-ის გავლენის შესახებ Thomson Reuters Foundation-ის კვლევაში რესპონდენტები აზერბაიჯანიდან, ბანგლადეშიდან, ბრაზილიიდან, კამერუნიდან, ეგვიპტიდან, განადან, ინდოეთიდან, ინდონეზიიდან, ყაზახეთიდან, კენიიდან, მალავიდან, მექსიკიდან, მოლდოვიდან, მაროკოდან, ნიგერიიდან, ფილიპინებიდან, რუმინეთიდან, სინგაპურიდან, შრი-ლანკიდან, ტანზანიიდან, ტაილანდიდან, უგანდიდან, უკრაინიდან, ვიეტნამიდან, ზამბიიდან და ზიმბაბვედან მონაწილეობდნენ.

3 თებერვალს, თურქეთში ორგანიზაციის “რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე”(RSF) ადგილობრივი წარმომადგენლის ეროლ ონდეროღლუს სასამართლო პროცესი უნდა გაიმართოს. მას 14 წლით თავისუფლების აღკვეთა ემუქრება. RSF-ის ინფორმაციით, თურქეთში მედიის თავისუფლების კუთხით მდგომარეობა სულ უფრო უარესდება.

ეროლ ონდეროღლუს  და მის ორ თანამოაზრეს, 2016 წელს, თურქეთში სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობის დროს, ერთ-ერთი ადგილობრივი გაზეთის დახურვის შემდეგ მხარდამჭერ კამპანიაში მონაწილეობას,  „ტერორისტული ორგანიზაციის პროპაგანდას“, „ დანაშაულის ღიად წახალისებასა“ და „დანაშაულების და კრიმინალის მხარდაჭერას“ ედავებოდნენ.

თავდაპირველად, 2019 წლის ივლისში, სასამართლომ წარდგენილ ბრალდებებში სამივე მათგანი გაამართლა. თუმცა, 2020 წლის 3 ნოემბერს, თურქეთის სააპელაციო სასამართლო პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებას არ დაეთანხმა და საქმე წარმოებაში დააბრუნა.

სიტყვის თავისუფლებისა და ადამიანის უფლებებზე მომუშავე 17-მა საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციამ, დღეს 3 თებერვალს, ერთობლივი განხცადებით დაგმო ონდეროღლუსს წინააღმდეგ სამართლებრივი დევნა და ხაზი გაუსვა, რომ მას „პატიმრობა მედიაპლურალიზმის დაცვისთვის გაწეული საქმიანობის გამო ემუქრება“.

ადგილზე RSF-ის პარტნიორი ორგანიზაციის Bianet-ის დახმარებით მოპოვებული და დამუშავებული მონაცემები იმ რეპრესიების მასშტაბს აჩვენებს, რაც თურქეთში 2016 წლის სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობის შემდეგ დაიწყო.


⇒ 200

ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში თურქეთში 200-მდე ჟურნალისტი და მედიის სფეროში დასაქმებული პირი დააკავეს. დაკავებული ჟურნალისტების რაოდენობის მიხედვით, თურქეთი მსოფლიოში წამყვან ადგილს იკავებს.

⇒ 48

2020 წლის განმავლობაში თურქეთში 48 ჟურნალისტმა სულ მცირე ერთი დღე მაინც გაატარა საპატიმროში. ჟურნალისტების დაპატიმრები მიზეზებს შორის მათი მხრიდან სირიელი ლტოლვილების ბედზე მითითება, მთავრობის მიერ კოვიდ-19-ის პანდემიასთან გამკლავების საკითხის გამოძიება ან ეთნიკური ქურთების შესახებ თემების გაშუქება იყო.

⇒ 27 წელი და 6 თვე

ოცდაშვიდი წელიწადი და 6 თვე - ეს ერთ-ერთი, ყველაზე ხანგრძლივი პატიმრობაა, რომელიც ოდესმე თურქეთში ჟურნალიტისთვის მიუსჯიათ. ეს სასჯელი 2020 წლის 23 დეკემბერს, ერთ-ერთი ადგილობრივი, ყოველდღიური გამოცემის უკვე ყოფილ რედაქტორს, ქენ დიუნდარს, ჯაშუშობისა და ტერორისტული ორგანიზაციის დახმარების ბრალდებით მიუსაჯეს.

მას პატიმრობა დაუსწრებლად შეუფარდეს, რადგანაც მას შემდეგ, რაც 2016 წელს მისი მოკვლა სცადეს, იგი გერმანიაში ცხოვრობს. დიუნდარს სასამართლო სისტემასთან პრობლემები მას შემდეგ შეექმნა, რაც მან თურქეთის მიერ სირიაში ისლამისტური დაჯგუფებებისთვის იარაღით მომარაგების შესახებ თემის გაშუქება დაიწყო. მაშინ თურქეთის პრეზიდენტმა რეჯეპ ტაიპ ერდოღანმდა თქვა - „ამ ექსკლუზიური მასალის ავტორი ძვირად გადაიხდის. არ დავუშვებ, რომ მან მართლმსაჯულებას თავი დააღწიოს“.

⇒ 71

ეს თურქეთში ერთ-ერთ ყველაზე ხანდაზმული პატიმარი ჟურნალისტის ასაკია. აჰმედ ალტენი ამ დრომდე სტამბოლის ერთ-ერთ ყველაზე დაცულ საპატიმროში იმყოფება, მიუხედავად იმისა, რომ სამუდამო პატიმრობა, რომელიც მას, მის ძმასა და კიდევ ერთ ჟურნალისტს 2018 წელს მიუსაჯეს, 2019 წლის ივლისში უზენაესმა სასამართლომ მოუხსნა. მათ ბრალი 2016 წლის გადატრიალების მიმართ თანაგრძნობაში ედებათ.

⇒ 63

ეს 2014 წლიდან, ერდოღანის არჩევიდან დღემდე თურქეთში პრეზიდენტის შეურაცხყოფისთვის დაპატიმრებული ჟურნალისტების რიცხვია.

⇒ 128 000 ევრო

სწორედ ეს თანხა დააკისრეს თურქეთს, იმ ზიანის საკომპენსაციოდ, რომელიც 2016 წელს 8 ჟურნალისტის თვითნებურად, თითქმის ერთი წლის ვადით დაკავების გამო მიადგა. ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში, ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპულმა სასამართლომ თურქეთს ჟურნალისტებისთვის მიყენებული ზიანის ასანაზღაურებლად ჯამში 234 760 ევროს გადახდა დააკისრა.

⇒ 154-ე

სწორედ ამ ადგილს იკავებს თურქეთი „რეპორტიორები საზღვრებს“ გარეშეს მსოფლიო პრესის თავისუფლების ინდექსის 2020 წლის ანგარიშში.

⇒ 139

თურქეთში, ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში, ჟურნალისტები ფიზიკური თავდასხმის ობიექტები მინიმუმ 139-ჯერ გახდნენ.

⇒ 160

2016 წელს, სახელმწიფო გადატირალების მცდელობიდან დღემდე, რელიგიური ლიდერის ფეთჰულა გიულენისადმი თანაგრძნობის გამო თურქეთში მინიმუმ 160 მედიასაშუალება დაიხურა. ამასთან, მაუწყებლობის განახლების მოთხოვნით დღემდე იურიდიული დავა აქვს ორ პროთურქულ ტელევიზიასაც.

⇒ 90%

ეს იმ მედიასაშუალებების პროცენტული მაჩვენებელია, რომელთაც ხელისუფლების მიმართ კეთილგანწყობილი ბიზნესმენები ფლობენ.

⇒ 1 358

ეს იმ ონლაინ სტატიების და სტატიების ბმულების რიცხვია, რომლებიც პრეზიდენტ ერდოღანის, მისი ვაჟის, მისი სიძის, ან მთავრობის მომხრე ბიზნესმენებისა და პოლიტიკოსების მოთხოვნით წაიშალა.

⇒ 3 436

ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში, თურქეთში სამსახურიდან სწორედ ამდენი ჟურნალისტი დაითხოვვეს.

⇒ 276

ეს იმ კრიტიკული მედიების რიცხვია, რომელთაც 2020 წელს სახელმწიფო უწყებებმა რეკლამაზე უარი უთხრეს, რაც მათი არსებობისთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანი იყო.


წყარო: rsf.org

ბოლო პერიოდში კომუნიკაციების კომისიის მხრიდან გახშირდა მედიის მიმართ სანქციის გამოყენება ეთერში უხამსი პროგრამის გაშვებისათვის. ამის მაგალითია, სერიალ „ჩემი ცოლის დაქალების“ ეთერში გაშვების გამო, სადაც პერსონაჟები იყენებდნენ პროფანაციულ გამონათქვამებს, ტელეკომპანია "ფორმულას" დაჯარიმება 2500 ლარით. განსაკუთრებით საგანგაშო იყო პარლამენტის საქმიანობის გაშუქებისათვის ტელეკომპანია „მთავარი არხის“ სამართალდამრღვევად ცნობა 2021 წლის 28 იანვრის გადაწყვეტილებით. „მთავარ არხზე“ გავიდა სიუჟეტი, სადაც ნაჩვენებია კადრები, როგორ იფხანს ფინანსთა მინისტრი, ივანე მაჭავარიანი სასქესო ორგანოს. ჟურნალისტი ამ ვიდეომასალას იყენებს არხის სარედაქციო პოლიტიკის წარმოსაჩენად, რომ პარლამენტი, რომელშიც ოპოზიცია არ არის წარმოდგენილი, იქნება იმ საქმიანობით დაკავებული, რითაც ფინანასთა მინისტრი პარლამენტის პირველივე სხდომაზე.

„ჩემი ცოლის დაქალებისაგან“ განსხვავებით, „მთავარი არხის“ სიუჟეტი მთლიანად იყო პოლიტიკური შინაარსის გამოხატვა. ამ ფორმით „მთავარმა არხმა“ და სიუჟეტის ავტორმა გამოხატა თავისი კრიტიკული პოლიტიკური პოზიცია პარლამენტისა და მთავრობის მიმართ. სიუჟეტში ასახული იყო ნამდვილი ფაქტები, რაც ხდებოდა საჯაროდ, პარლამენტის წევრების, ელჩების, ჟურნალისტების თანდასწრებით.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართალის მიხედვით, სახელმწიფოს შესაძლებლობა, შეზღუდოს პოლიტიკური გამოხატვა არის ძალიან ვიწრო, სხვა შინაარსის გამოხატვასთან შედარებით. ამის მიზეზი არის ის, რომ მოქალაქეებს მიეცეთ, შეუზღუდავი შესაძლებლობა, მათი აზრი გამოხატონ ხელისუფლების მიმართ. პოლიტიკური სიტყვის მაქსიმალური თავისუფლების გარეშე, პოლიტიკოსები არ იქნებოდნენ ანგარიშვალდებულნი მათი ამომრჩევლების წინაშე, ხალხს გაუჭირდებოდა ხელისუფლებაზე აზრის ფორმირება და არჩევნების გზით ხელისუფლების ცვლილება. ამით კი საფრთხე შეექმნება დემოკრატიულ მმართველობას.

არ არსებობს დემოკრატია პოლიტიკური გამოხატვის მაქსიმალური თავისუფლების გარეშე. სწორედ ამიტომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, „კერძო პირებთან შედარებით, დასაშვები კრიტიკის ფარგლები უფრო ფართოა პოლიტიკოსებთან მიმართებაში. პოლიტიკოსები თავისი სიტყვებით და ქმედებით გააზრებულად იპყრობენ ჟურნალისტებისა და ფართო საზოგადოების ყურადღებას, ამის გამო, პოლიტიკოსებმა თმენის ვალდებულების მაღალი ხარისხი უნდა გამოავლინონ კრიტიკის მიმართ".

გარდა იმისა, რომ სიუჟეტში ასახული იყო „მთავარი არხის“ კრიტიკული პოზიცია, პარლამენტის, როგორც ინსტიტუტის მიმართ, კრიტიკის ობიექტი პოლიტიკოსი ფინანსთა მინისტრი, ივანე მაჭავარიანი იყო. „მთავარი არხის“ კრიტიკული დამოკიდებულება გამოიწვია საჯარო ფუნქციის შესრულებისას, ხალხმრავალ ადგილას, მინისტრის არცთუ ისე მიღებულმა ქცევამ. ამგვარად, „მთავარი არხის“ სიუჟეტი სრულად არის დაცული გამოხატვის თავისუფლებით.

ის, რომ პოლიტიკური გამოხატვა განსაკუთრებით არის დაცული ამაზე მიუთითებს, „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონი, რომლითაც უხამსობად არ ითვლება გამონათქვამი, რომელსაც არა აქვს პოლიტიკური ღირებულება და რომელიც უხეშად ლახავს საზოგადოებაში საყოველთაოდ დამკვიდრებულ ეთიკურ ნორმებს. ცხადია, რომ „მთავარი არხის“ სიუჟეტს ჰქონდა პოლიტიკური ღირებულება, ამიტომ ქართული კანონმდებლობის კეთილსინდისიერად განმარტების შემთხვევაშიც კი ეს სიუჟეტი „უხამსობად“ არ უნდა ჩაითვალოს.

როგორც მოსალოდნელი იყო, უხამსობის აღმოფხვრის, მორალის დაცვის სახელით და ამ გზით პოლიტიკური სიტყვის შეზღუდვის მიზნით საქმეში ერთვება საქართველოს კომუნიკაციების კომისია. ეს უკანასკნელი თავის განცხადებაში უთითებს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის გადაწყვეტილებაზე, რაც თითქოს კომუნიკაციების კომისიას უხამსობის შემცველი მასალის ეთერში გაშვების გამო მაუწყებლის სანქცირების უფლებას ანიჭებს. კომისია აცხადებს: „2009 წელს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების საფუძველზე, კომუნიკაციების კომისია ვალდებულია განიხილოს და სამართლებრივი რეაგირება მოახდინოს, როდესაც მაუწყებლის ეთერში ადამიანის ღირსებისა და ძირითად უფლებათა შემლახავი უხამსობის შემცველი გადაცემის განთავსება ხდება".

არის თუ არა ვალდებული კომუნიკაციების კომისია, 2009 წლის გადაწყვეტილებით, აღკვეთოს მედიაში უხამსობის შემცველი მასალის მოხვედრა, ამის გასარკვევად, უნდა წავიკითხოთ, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის გადაწყვეტილების სარეზოლუციო, ისე სამოტივაციო ნაწილი.

თავდაპირველად უნდა ვთქვათ ის, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ აღნიშნული გადაწყვეტილების მიღებამდე, „მაუწყებლობის შესახებ“ კანონი კრძალავდა ადამიანისა და მოქალაქის ღირსებისა და ძირითად უფლებათა შემლახავი ისეთი პროგრამის ან რეკლამის განთავსებას ეთერში რომელიც შეიცავს უხამსობას“. იმავდროულად, ასეთი პროგრამის ან რეკლამის წინააღმდეგ საჩივრის წარდგენა შესაძლებელი იყო მაუწყებლის თვითრეგულირების მექანიზმში. მაუწყებლის თვითრეგულირების მექანიზმით უკმაყოფილო ადამიანს არ ჰქონდა უხამსი რეკლამის ან პროგრამის სასამართლოში, კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიაში ან სხვა ადმინისტრაციულ ორგანოში გასაჩივრების შესაძლებლობა.

მოქალაქეებმა გიორგი ყიფიანმა და ავთანდილ უნგიაძემ მიმართეს საკონსტიტუციო სასამართლოს. მოსარჩელეები აცხადებდნენ, რომ გასაჩივრებული ნორმები მათ ართმევდა სასამართლოსათვის მიმართვის შესაძლებლობას. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ მოსარჩელეებს საკონსტიტუციო სასამართლოში არ უმტკიცებიათ ის, რომ მათ უნდა ჰქონოდათ კომუნიკაციების კომისიისათვის მიმართვის უფლება. რასაც მოსარჩელეები ითხოვდნენ იყო ის, რომ უხამს პროგრამებთან დაკავშირებით რეაგირება უნდა მოეხდინა მხოლოდ სასამართლოს. სწორედ ამიტომაც მოსარჩელეები ამტკიცებდნენ, რომ გასაჩივრებული ნორმები ეწინააღმდეგებოდა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს (კონსტიტუციის ძველი რედაქცია). ამ მუხლის თანახმად: „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“.

კონსტიტუციის ძველი რედაქციის 42-ე მუხლით არ იყო გარანტირებული სასამართლოს გარდა სხვა ადმინისტრაციული ორგანოსათვის მიმართვის უფლება. ამაზე მეტყველებს თავად საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაც, მაგალითად, 2016 წლის 4 აგვისტოს მიღებულ გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ საქმის განხილვისას არ მოქმედებდა კონსტიტუციის ძველი რედაქციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული დაცვის უფლება. ამავე გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ კონსტიტუციის 42-ე მუხლი მაშინ იწყებდა მოქმედებას, როდესაც საკითხი ადმინისტრაციული ორგანოდან გადაინაცვლებდა სასამართლოში.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2019 წლის 21 მარტს მიღებულ საოქმო ჩანაწერში კიდევ უფრო მეტად დააზუსტა ის, თუ რა იგულისხმება კონსტიტუციის ძველი რედაქციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტში ჩაწერილ სიტყვა „სასამართლოში.“ საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ სიტყვა სასამართლოში იგულისხმება მხოლოდ საქართველოს საერთო და საკონსტიტუციო სასამართლოები:“

ამგვარად, კონსტიტუციის ძველი რედაქციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტში ჩაწერილ სიტყვა „სასამართლოში“ არ იგულისხმება კომუნიკაციების კომისია. მოსარჩელე გიორგი ყიფიანს და ავთანდილ უნგიაძეს რომ იმის სურვილი ჰქონოდათ, რომ კომისიასა და სხვა ადმინისტრაციულ ორგანოსაც ჰქონოდა უხამს გადაცემებზე რეაგირების შესაძლებლობა, სარჩელში მხოლოდ კონსტიტუციის 42-ე მუხლს არ მიუთითებდნენ. საკონსტიტუციო სასამართლო კი ვერ გაცდებოდა მოსარჩელეების მოთხოვნას და ვერ იმსჯელებდა, სასამართლოს გარდა სხვა სახელმწიფო ორგანოსათვის მიმართვის უფლებაზე და ეს ასეც მოხდა. საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ სადავო ნორმა გამორიცხავდა კონსტიტუციით გარანტირებული ნებისმიერი უფლების დასაცავად სასამართლოსათვის მიმართვის შესაძლებლობას. საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ სიტყვის თავისუფლება არ იყო აბსოლუტური უფლება, სხვათა უფლებების დასაცავად შეიძლება ეს უფლება შეზღუდულიყო, თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე განაცხადა: „ცალკეულ შემთხვევაში, აზრისა და გამოხატვის თავისუფლებას შეიძლება მიენიჭოს უპირატესობა სხვა უფლებებთან შედარებით, მაგრამ ამის მართლზომიერების შეფასება ზუსტად სასამართლოში უნდა მოხდეს ... სასამართლოს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, შეაფასოს გამოხატვის ფორმის და შინაარსის ღირებულება, მისი საზოგადოებრივი მნიშვნელობა და, მეორე მხირვ, ის ზიანი, რომელიც ამ უფლების რეალიზაციამ გამოიწვია.“

ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, ის, რომ თუკი უხამსი პროგრამებით შეილახა სხვისი უფლება, იმ ადამიანს, რომლის უფლებაც პროგრამამ შელახა, საკონსტიტუციო სასამართლო აძლევს შესაძლებლობას, მიმართოს სასამართლოს და არა კომუნიკაციების კომისიას. ასეთ საქმეში სასამართლო აფასებს პროგრამის ფორმას და შინაარსს და ამის საფუძველზე სარჩელს აკმაყოფილებს და გამოხატვის თავისუფლებას ზღუდავს, ასევე აუნაზღაურებს მოსარჩელეს უხამსი პროგრამით მიყენებულ ზიანს, ან სარჩელს არ აკმაყოფილებს და უპირატესობას გამოხატვის თავისუფლებას ანიჭებს. ნებისმიერ შემთხვევაში სასამართლო და არა კომუნიკაციების კომისიაა, ის სახელმწიფო ორგანო, რომელმაც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით უხამს პროგრამასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს.

სასამართლოსაგან განსხვავებით, კომუნიკაციების კომისია მაუწყებლის წინააღმდეგ საქმის განხილვას იწყებს იმის მიუხედავად, პროგრამით თავს გრძნობს თუ არა ვინმე დაზარალებულად. ამასთან მაუწყებლისათვის კომისიის მიერ დაკისრებული ჯარიმა მიემართება სახელმწიფო ბიუჯეტში და არ ემსახურება პროგრამით მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას. ეს მაშინ როცა საკონსტიტუციო სასამართლო 2009 წლის გადაწყვეტილებაში აცხადებს: „მაუწყებლის მიერ დარღვეული უფლების აღდგენის, მათ შორის, უფლების დარღვევით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნით სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.“

საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში არ გვხდება არც ერთი ჩანაწერი იმასთან დაკავშირებით, რომ პარლამენტის მიერ დაწესებული აკრძალვა - კომუნიკაციების ეროვნულმა კომისიამ რეაგირება მოახდინოს უხამს პროგრამაზე - გაუქმებულია. გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილში აღნიშნულია: „ ცნობილ იქნეს არაკონსტიტუციურად „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–14 მუხლის მე–2 პუნქტის სიტყვები „გარდა ამ კანონის 52-ე, 54-ე, 56–ე ... მუხლებით გათვალისწინებული ნორმებისა“ იმ ნაწილში, რომელიც ეხება 56-ე მუხლის მე–4 პუნქტის სიტყვებს „...ადამიანისა და მოქალაქის ღირსებისა და ძირითად უფლებათა შემლახავი ისეთი პროგრამის ან რეკლამის განთავსება, რომელიც შეიცავს უხამსობას“, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმარებით.“ ამ ჩანაწერში მნიშვნელოვანია ის, რომ სადავო ნორმა საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად სცნო კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებაში. ეს იყო მუხლი, რომლითაც გარანტირებული იყო სასამართლოსათვის და არა კომუნიკაციების ეროვნული კომისიისათვის ან სხვა ადმინისტრაციული ორგანოსათვის მიმართვის უფლება. ამგვარად, არც გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილი გამოდგება იმის მტკიცებისათვის, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ გააუქმა კომისიის მიერ უხამს პროგრამაზე რეაგირების აკრძალვა.

ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის გადაწყვეტილება არათუ არ ავალდებულებს, არამედ უკრძალავს კიდეც სასამართლოს გარდა სხვა რომელიმე ადმინისტრაციულ ორგანოს, მათ შორის კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიას, უხამსობასთან დაკავშირებული საჩივრების განხილვის შესაძლებლობას. კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიას ისევე ეკრძალება ასეთი საჩივრების განხილვა, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის გადაწყვეტილების მიღებამდე ეკრძალებოდა.

 

ბოლო დღეებში ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტის ერთ-ერთი პატარა სოფელი ბუკნარი ქვეყნის პოლიტიკურ დღის წესრგიში აქტიურად გამოჩნდა. მოსახლეობისთვის აქამდე უცნობმა ტოპონიმმა ქვეყნის მედია სივრცეში პროტესტის და დაძაბულობის მნიშვნელობა შეიძინა. უნდა ითქვას, რომ ბუკნარის მუსლიმი მოსახლეობის სამართლიანმა მოთხოვნამ, რომ სოფელში შეექმნათ სალოცავი სივრცე და ამ სივრცეში თავისუფლად და კოლექტიურად აღესრულებინათ რელიგიური რიტუალები, სოფლის ქრისტიანი მოსახლეობის გაღიზიანება და გაბრაზება გამოიწვია. უკმაყოფილებების გაღრმავების პარალელურად, დაფიქსირდა ფიზიკური დაპირისპირების შემთხვევებიც. სიტუაცია უფრო გამწვავდა გარე აქტორების ჩართვის შედეგად, როცა მხარეები საკუთარი იდენტობების, წუხილების და შიშების გავლენებში, არსებული პრობლემის მოგვარებაზე უფრო მეტად, საკუთარი სიმართლის დამტკიცებაზე გადავიდნენ, მათ შორის ძალადობით.

ამ დაძაბულმა პროცესმა მრავალი სიღრმისეული გამოწვევა წარმოაჩინა. თუმცა, სანამ რეაქციული მედია და პოლიტიკური დღის წესრიგი ბუკნარის სახელწოდებას დაივიწყებს, ამ წერილით მინდა გაგიზიაროთ ჩემი მოსაზრებები ერთ-ერთ კრიტიკულად მნიშვნელოვან საკითხზე. კერძოდ, საქართველოში ქართველობის პრობლემურ გაგებაზე, რომელიც ყველა რელიგიურ იდენტობას, გარდა მართმადიდებელი ქრისტიანობისა, ქართველის განმარტებისგან არსებითად რიყავს. ამ გარიყულობის ყველაზე თვალნათელი და საჯარო მაგალითი საქართველოს პარლამენტის წევრის, ნინო წილოსანის სოციალურ ქსელებში აქტიურად გავრცელებული ციტატა იყო, რომლის მიხედვითაც: „ქართველებსა და მუსლიმებს შორის არანაირი პრობლემა არ არის“.

ასეთმა ფორმულირებამ სოციალურ ქსელებში წილოსანის მიმართ კრიტიკა, დაცინვა და ბულინგიც კი გამოიწვია. სინამდვილეში კი წილოსანის ეს განცხადება საქართველოში არსებული განწყობების და დამოკიდებულებების რეალური ანარეკლია. უფრო მეტიც, “ქართველი VS მუსლიმი” ფორმულირება ექსკლუზიურად წილოსანის გამოგონილი არ არის. სამწუხაროდ, ასეთი ფორმულირება მედია საშუალებებმაც გააჟღერეს და ეს მოხდა, არა როგორც ზეპირი განაცხადი ან წამოცდენა, არამედ წინასწარ დაწერილი ჟურნალისტური ტექსტი, რომელიც ტვ პირველის წამყვანმა სტუდიდან, პირდაპირ ეთერში  წაიკითხა.

რა თქმა უნდა, პროფესიონალი პოლიტიკოსისთვის ეს შეცდომა არსებითად პრობლემური იქნებოდა, თუმცა, იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ ქალბატონი წილოსანი არც კარიერული პოლიტიკოსია და არც კონფლიქტების და იდენტობების სიღრმისეული მცოდნე, მისი ეს შეცდომა კომიკური, მაგრამ არა ტრაგიკული მოვლენაა. ჩემი აზრით, უფრო პრობლემური ზუსტად, რომ მედიასაშუალების მიერ დაშვებული შეცდომაა, რომელიც ხშირად პოლიტიკოსების დაუფიქრებელ და არაკომპეტენტური განცხადებების ფონზე, შეუმჩნეველად და რეაქციის გარეშე გადადის. თუმცა, ასეთი „შეუმჩნეველი შეცდომები“ უფრო ღრმა და არსებით კვალს ტოვებს საზოგადოების კოლექტიურ ცნობიერებაში.

ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ ტვ პირველმა ბუკნარის საკითხის ეროვნულ მედიაში აქტუალიზაციისას მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა. უფრო მეტიც, სწორედ ეს ტელევიზია გვევლინება არადომინანტური ჯგუფების ერთ-ერთ მთავარ ადვოკატად მედიაში. და მაინც, ისიც კი ხშირად უშვებს ასეთ შეცდომებს. ეს კიდევ ერთხელ ამტკიცებს ზემოთ გამოთქმულ მოსაზრებას, რომ დეკლარაციული თანასწორობა და ინკლუზიურობა ხშირად ღმა ანალიზით და რეფლექსირებით არ არის გამყარებული, არც პოლიტიკურ ელიტაში და არც მედია სივრცეში.

გამიჭირდება ვიფიქრო, რომ არსებული პოლიტიკური ელიტა ჩვენს ყოფაში შეძლებს საკუთარი ზედაპირული და მერკანტილისტური იდეების ტრანსფორმაციას. თუმცა, იმედი მაქვს, რომ მედია ორგანიზაციები უფრო მეტი პასუხისმგებლობით და თვითკრიტიკულობით მიუდგებიან ამ საკითხს და შეძლებენ ამ შეცდომაზე რეფლექსირებით საზოგადოების ცნობიერში დალექილი ქართველობის განმატების კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენებას. ჩვენს ქვეყანაში ქართველი მუსლიმები არსებობენ და მათთვის აღნიშნული სიტყვათა შეთანხმების ნორმალიზება და პოპულარიზაცია ღირსების საკითხია. მედიების მიერ კი ამ პროცესში ქართველი მუსლიმების მიმართ გამოხატული მხარდაჭერა და სოლიდარობა საკუთარი შეცდომების საჯაროდ აღიარება იქნებოდა.

რას მივიღებთ, თუ მიზოგინიას¹ ეპატაჟის² წარუმატებელ მცდელობას დავამატებთ და კარგად გავაზავებთ? რიგით 33-ე გაბულოგს, რომელიც “მთავარი არხის” ეთერში 2020 წლის 17 მაისს, 21:00 საათზე გავიდა.

გიორგი გაბუნიას მონოლოგები ე.წ გაბულოგები გადაცემა “პოსტ ფაქტუმში” მეტაფორული ენითა და “განთქმული” ენამახვილობით გადმოცემული კიჩური ჩანართებია, რომლებიც სხვადასხვა თემას ეძღვნება.

17 მაისის გაბულოგი “ქართულ ოცნებას” და მისი “მშობიარობის” უნაყოფო მცდელობებს ეძღვნებოდა. ერთი შეხედვით, შეუძლებელია, მშობიარობის სრულიად ბუნებრივი და ბევრი ადამიანისთვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პროცესი შეურაცხმყოფელ და უარყოფით ამბად წარმოაჩინო, თუმცა, უნდა ვაღიარო, გიორგი გაბუნიამ ეს შესანიშნავად შეძლო, როდესაც მშობიარობის პროცესი და მისი თანმდევი მოვლენები პოლიტიკური პარტიის დასაკნინებელ ანალოგიად გამოიყენა.

ტელეწამყვანს “ქართული ოცნების” მეტი სიმკვეთრით გასაკრიტიკებლად არც კიდევ უფრო “შეურაცხმყოფელი” ეპითეტის “ბერწის” მოშველიება დავიწყებია.

“... ბავშვი იქ არ არის, “ქართულ ოცნებას” ცრუ ორსულობა სჭირს, თან უკვე მერამდენედ. რაც სულაც არ არის გასაკვირი, ბერწი ადამიანის დაფეხმძიმება შეუძლებელია და რამდენიც არ უნდა ეძახო შობე, დარეჯან, შობე” მაინც ვერაფერს გააჩენს” - ვუსმენდი გაბუნიას პათეტიკური თეატრალობით წარმოთქმულ ამ სიტყვებს და ყველა იმ ქალზე მეფიქრებოდა, ვისაც ქვეყნის ერთ-ერთი ყველზე მაღალრეიტინგული ტელეარხის პრაიმტაიმიდან კიდევ ერთხელ შეახსენეს, რომ თუ შთამომავლობას ვერ და არ ტოვებს, უფუნქციო, არასრულყოფილი ადამიანია და მისი ადგილი აქ არ არის.

დარწმუნებული ვარ, ამ ბლოგის წაკითხვის შემდეგ, ვინმე აუცილებლად მიმითითებს გაბულოგის მეტაფორულ ენაზე და მეტყვის, რომ ვაჭარბებ, ვინმე კი, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების პრინციპების გადაკითხვისკენ მომიწოდებს, თუმცა, მე მჯერა, რომ მედიას მშვიდობიანი, ტოლერნატული, გენდერულად მგრძნობიარე, არადისკრიმინაციული გარემოს ჩამოყალიბებასა და სტერეოტიპების შემცირებაში უნიკალური და ძალიან მნიშვნელოვანი როლი აქვს. “ბერწი ქალების” წუნდებულად წარმოჩენა “პოსტ ფაქტუმში” კი ამ როლს, სრულიად არ შეესაბამება.

მიზოგინური ენით გაბულოგის მხოლოდ დასაწყისი როდი გამოირჩეოდა, არა და არა, ტრიუმფალური ფრაზა გიორგი გაბუნიამ ბოლოსკენ შემოგვინახა, როცა დაასკვნა, რომ “ქართულმა ოცნებამ” გაითვალისწინა პოპულარული რჩევა და გაუპატიურების გარდაუვალობის გააზრებისას, უბრალოდ მოეშვა და პროცესისგან სიამოვნებას იღებს. არხის სოციალური მედიის გუნდმა ეს ფრაზა ისეთ საინტერესო მოვლენად ჩათვალა, რომ “მთავარი არხის” ოფიციალურ ფეისბუქზე, რომელსაც ნახევარ მილიონზე მეტი მომწონებელი ჰყავს, ვიდეოს ატვირთვისას, აღწერაშიც კი გამოიყენა.

სექსუალური ძალადობის მსხვერპლების მიმართ ქართული მედიის უგულო და არაეთიკური დამოკიდებულება არახალია. ეროვნული მედიის დიდი ნაწილი მუხლჩაუხრელად ცდილობს გააძლიეროს საზოგადოებაში გავრცელებულ სტერეოტიპი იმის შესახებ, რომ გაუპატიურება, სექსუალური ძალადობა ან/და შევიწროვება მსხვერპლის ბრალი იყო, მონდომებით ამოწმებს, მსხვერპლს “შარვალი ეცვა თუ კაბა” და მისი “საეჭვო რეპუტაციით” გულწრფელად შეწუხებული მეზობლების კომენტარებსაც არ გვაკლებს.

ამჯერად გიორგი გაბუნიას ემპათიისგან დაცლილმა, მიზოგინურმა ფრაზამ მოახდინა მსხვერპლების გრძნობების უგულვებელყოფა, მათი ტრამვების გაუბრალოება და ისე წარმოჩენა, თითქოს ადამიანის ნების საწინააღმდეგო, ძალადობრივი ქმედება, რომელიც ფსიქიკას მძიმე დაღს ასვამს, სასიამოვნო შეიძლება იყოს.

ხელმძღვანელობის მიერ გენდერული თანასწორობის ხელშეწყობა; სამსახურში ყველა ქალისა და კაცის მიმართ თანასწორი მოპყრობა, პატივისცემა, ადამიანის უფლებების დაცვისა და არა-დისკრიმინაციული მიდგომის პატივისცემა და ხელშეწყობა; ყველა ქალი და კაცი თანამშრომლის ჯანმრთელობის, უსაფრთხოებისა და კეთილდღეობის უზრუნველყოფა; ქალების განათლების, პროფესიული მომზადებისა და განვითარების ხელშეწყობა; საწარმოს განვითარება, მიწოდების ჯაჭვები და მარკეტინგის პრაქტიკა, რომლებიც ხელს უწყობს ქალთა გაძლიერებას;თანასწორობის ხელშეწყობა სათემო ინიციატივებისა და ადვოკატირების მეშვეობით; გენდერული თანასწორობის მიღწევაში პროგრესის გაზომვა და საზოგადოებისთვის გაცნობა - ასეთია გაეროს ქალთა გაძლიერების პრინციპები, ის პრინციპები, რომლებსაც ცოტა ხნის წინ “მთავარმა არხმა” ხელი პომპეზურად მოაწერა, რითაც რეგიონში პირველი ხელმომწერი მედია გახდა და განაცხადა, რომ არხის თანამშრომლობა გაეროს ქალთა ორგანიზაციასთან უკვე აქტიურ ფაზაში გადავიდა, რომ, არხის ჟურნალისტები სპეციალურ ტრენინგს გაივლიან, როგორც საქართველოში, ასევე ქვეყნის ფარგლებს გარეთ და რომ, თავის მხრივ, ორგანიზაცია “მთავარი არხის” სხვადასხვა გადაცემაში ქალთა უფლებების დაცვის საკითხების გაშუქებას მონიტორინგს გაუწევს.

მართალია, მე მეეჭვება, რომ არხი, რომლის ეთერიდანაც მიზოგინური მესიჯები აქტიურად ისმის, ამ პრინციპებით ხელმძღვანელობს, თუმცა, ვინ იცის, იქნებ, ჯერ, უბრალოდ, დატრენინგება ვერ მოასწრეს?

---

_{[1]მიზოგინია (ბერძ. misos — სიძულვილი, და gyne — ქალი) — ქალთმოძულეობა, ქალთა და გოგონათა მიმართ უნდობლობა, პათოლოგიური ანტიპათია.}

_{[2]ეპატაჟი (Fr. épatage) სკანდალური გამოხდომა; საქციელი, რომელიც არღვევს საერთოდ მიღებულ ნორმებსა და წესებს.}