მედიასაშუალებებმა ნინოწმინდის ბავშვთა პანსიონატში მცხოვრები
არასრულწლოვნების მაიდენტიფიცირებელი მასალები გაავრცელეს. ზოგიერთ
ვიდეომასალაში ჩანდა ბავშვების სახეები, ზოგიერთში კი ისმოდა
არასრულწლოვნებისა და მათი მშობლის სახელები, ასევე დედის ტელეფონის
ნომერი.
რა მოხდა
დღეს, 4 ივნისს მთავარეპისკოპოსმა სპირიდონმა სოციალურ ქსელში ნინოწმინდის ბავშვთა სახლის არასრულწლოვანი ბენეფიციარების ვიდეოჩანაწერები გამოაქვეყნა, რომლებშიც ბავშვები სრულად არიან იდენტიფიცირებულნი. მთავარეპისკოპოსმა ვიდეო მას შემდეგ ჩაწერა, რაც სახელმწიფო ზრუნვის აპარატმა პანსიონატიდან ბავშვების გაყვანა დაიწყო. გავრცელებულ მასალაში ჩანან მძიმე ემოციურ მდგომარეობაში მყოფი ბავშვებიც, რომლებსაც მეუფე სპირიდონი ეკითხება, უნდათ თუ არა პანსიონატიდან წასვლა.
მედიასაშუალებების უმრავლესობამ ვიდეოში ბავშვები დაფარა და ისე გამოაქვეყნა, თუმცა, ტელევიზიების და ონლაინ მედიების ნაწილის მიერ გავრცელებული მასალებში არასრულწლოვნების ირიბი იდენტიფიცირება მაინც მოხდა. მედიებმა ვიდეოს ის ნაწილიც გამოაქვეყნეს, სადაც გარკვევით ისმის ბავშვების სახელები, ერთ-ერთი მშობლის სახელი, გვარი და ტელეფონის ნომერი.
რა ზიანის მომტანია ამ შემთხვევაში ბავშვების იდენტიფიცირება?
სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურმა ბავშვთა სახლის არასრულწლოვანი ბენეფიციარების ვიდეოჩანაწერების გასაჯაროების საკითხის შესწავლა დაიწყო და მოუწოდა ყველას, მათ შორის მედიას, გაითვალისწინონ ბავშვის საუკეთესო ინტერესები და თავი შეიკავონ ამ ჩანაწერების შემდგომი გავრცელებისა და გასაჯაროებისგან.
სახელმწიფო ინსპექტორი ამბობს, რომ „ბავშვების, მით უფრო, ბავშვთა სახლის ბენეფიციარების კონფიდენციალობის დარღვევამ შესაძლოა გამოუსწორებელი ზიანი მიაყენოს ბავშვის ფსიქიკას, მის განვითარებას, სოციალურ ურთიერთობებს და მომავალ ცხოვრებას და გამოიწვიოს:
„ასეთ დროს მედიების როლი ძალიან მნიშვნელოვანია, თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს პირველ რიგში ბავშვის საუკეთესო ინტერესები“, - ამბობს მერაბ ქართველიშვილი - საიას ადამიანის უფლებების დაცვის პროგრამის დირექტორი. მისი თქმით, კადრებში ჩანს ბავშვებზე ფსიქოლოგიურად ძალადობა და მნიშვნელოვანია მომხდარის ისე გაშუქება, რომ მათი ამოცნობა არ იყოს შესაძლებელი.
როგორ გავაშუქოთ?
ბავშვთა საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელო წესების მიხედვით:
ნებისმიერი ფორმის ძალადობის შემთხვევაში არასრულწლოვნის იდენტიფიცირება, როგორც პირდაპირი, ისე ირიბი, დაუშვებელია, იმის მიუხედავად ბავშვი მოძალადის როლშია, მსხვერპლის თუ მოწმის. ბავშვის სახის დაფარვა არ არის საკმარისი მისი სრულად არაიდენტიფიცირებისთვის, ხშირად მისი ამოცნობა შესაძლებელია გარემოს აღწერით, ან სხვა რესპონდენტების იდენტიფიცირებით. მშობლის ან მეურვის თანხმობა არ ათავისუფლებს ჟურნალისტს პასუხიმგებლობისგან თავად გადაწყვიტოს რამდენად სწორი იქნება ამა თუ იმ საკითხზე ბავშვის კომენტარის ჩაწერა, ან ფოტოს გამოქვეყნება. მან თავად უნდა შეაფასოს ის ნეგატიური შედეგები, რაც შეიძლება ბავშვის იდენტიფიცირებას მოჰყვეს. ზოგჯერ მშობლები ნაკლები ინფორმაციის, განათლების თუ უბრალოდ მძიმე ემოციური მდგომარეობის გამო, ვერ იაზრებენ, რა საფრთხეების მომტანია მასალაში ბავშვის იდენტიფიცირება.
რა მოხდა
დღეს, 4 ივნისს მთავარეპისკოპოსმა სპირიდონმა სოციალურ ქსელში ნინოწმინდის ბავშვთა სახლის არასრულწლოვანი ბენეფიციარების ვიდეოჩანაწერები გამოაქვეყნა, რომლებშიც ბავშვები სრულად არიან იდენტიფიცირებულნი. მთავარეპისკოპოსმა ვიდეო მას შემდეგ ჩაწერა, რაც სახელმწიფო ზრუნვის აპარატმა პანსიონატიდან ბავშვების გაყვანა დაიწყო. გავრცელებულ მასალაში ჩანან მძიმე ემოციურ მდგომარეობაში მყოფი ბავშვებიც, რომლებსაც მეუფე სპირიდონი ეკითხება, უნდათ თუ არა პანსიონატიდან წასვლა.
მედიასაშუალებების უმრავლესობამ ვიდეოში ბავშვები დაფარა და ისე გამოაქვეყნა, თუმცა, ტელევიზიების და ონლაინ მედიების ნაწილის მიერ გავრცელებული მასალებში არასრულწლოვნების ირიბი იდენტიფიცირება მაინც მოხდა. მედიებმა ვიდეოს ის ნაწილიც გამოაქვეყნეს, სადაც გარკვევით ისმის ბავშვების სახელები, ერთ-ერთი მშობლის სახელი, გვარი და ტელეფონის ნომერი.
რა ზიანის მომტანია ამ შემთხვევაში ბავშვების იდენტიფიცირება?
სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურმა ბავშვთა სახლის არასრულწლოვანი ბენეფიციარების ვიდეოჩანაწერების გასაჯაროების საკითხის შესწავლა დაიწყო და მოუწოდა ყველას, მათ შორის მედიას, გაითვალისწინონ ბავშვის საუკეთესო ინტერესები და თავი შეიკავონ ამ ჩანაწერების შემდგომი გავრცელებისა და გასაჯაროებისგან.
სახელმწიფო ინსპექტორი ამბობს, რომ „ბავშვების, მით უფრო, ბავშვთა სახლის ბენეფიციარების კონფიდენციალობის დარღვევამ შესაძლოა გამოუსწორებელი ზიანი მიაყენოს ბავშვის ფსიქიკას, მის განვითარებას, სოციალურ ურთიერთობებს და მომავალ ცხოვრებას და გამოიწვიოს:
- ბავშვის ღირსების შელახვა,
- მისი სტიგმატიზაცია
- ბულინგი
- დისკრიმინაცია
- ნეგატიური გავლენა მის ემოციურ მდგომარეობასა და განვითარებაზე
„ასეთ დროს მედიების როლი ძალიან მნიშვნელოვანია, თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს პირველ რიგში ბავშვის საუკეთესო ინტერესები“, - ამბობს მერაბ ქართველიშვილი - საიას ადამიანის უფლებების დაცვის პროგრამის დირექტორი. მისი თქმით, კადრებში ჩანს ბავშვებზე ფსიქოლოგიურად ძალადობა და მნიშვნელოვანია მომხდარის ისე გაშუქება, რომ მათი ამოცნობა არ იყოს შესაძლებელი.
როგორ გავაშუქოთ?
ბავშვთა საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელო წესების მიხედვით:
ნებისმიერი ფორმის ძალადობის შემთხვევაში არასრულწლოვნის იდენტიფიცირება, როგორც პირდაპირი, ისე ირიბი, დაუშვებელია, იმის მიუხედავად ბავშვი მოძალადის როლშია, მსხვერპლის თუ მოწმის. ბავშვის სახის დაფარვა არ არის საკმარისი მისი სრულად არაიდენტიფიცირებისთვის, ხშირად მისი ამოცნობა შესაძლებელია გარემოს აღწერით, ან სხვა რესპონდენტების იდენტიფიცირებით. მშობლის ან მეურვის თანხმობა არ ათავისუფლებს ჟურნალისტს პასუხიმგებლობისგან თავად გადაწყვიტოს რამდენად სწორი იქნება ამა თუ იმ საკითხზე ბავშვის კომენტარის ჩაწერა, ან ფოტოს გამოქვეყნება. მან თავად უნდა შეაფასოს ის ნეგატიური შედეგები, რაც შეიძლება ბავშვის იდენტიფიცირებას მოჰყვეს. ზოგჯერ მშობლები ნაკლები ინფორმაციის, განათლების თუ უბრალოდ მძიმე ემოციური მდგომარეობის გამო, ვერ იაზრებენ, რა საფრთხეების მომტანია მასალაში ბავშვის იდენტიფიცირება.
ნინოწმინდის ბავშვთა პანსიონატში სახალხო დამცველს დღემდე არ უშვებენ.
ეს საკითხი მედიაში განსაკუთრებით აქტუალური მას შემდეგ გახდა, რაც
გაეროს ბავშვთ უფლებების კომიტეტმა 7 მაისს სახელმწიფო დაავალდებულა, გადაემოწმებინა
პანსიონატებში მცხოვრები ბავშვებების უფლებრივი მდგომარეობა.
2 ივნისს ომბუდსმენმა თქვა, რომ ნინოწმინდის ბავშვთა პანსიონატში გამოძიება გაუპატიურების ერთ და ძალადობის სამ სავარაუდო ფაქტზე მიმდინარეობს.
სახალხო დამცველის განცხადების შემდეგ, 2 და 3 ივნისს შვიდი სატელევიზიო არხის (საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველი არხი, იმედი, მთავარი არხი, TV პირველი, რუსთავი 2, ფორმულა, პოსტვ) მთავარ საინფორმაციო გამოშვებებს დავაკვირდით.
ვინ (არ) გააშუქა ნინოწმინდის პანსიონატის თემა?
ნინოწმინდის ბავშვთა პანსიონატის საკითხი 2 ივნისს არ მოხვდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველი არხის, ტელეკომპანია "იმედისა" და "პოსტვ-ის" მთავარ საინფორმაციო გამოშვებებში. 3 ივნისს კი თემა დასახელებული 7 არხიდან მთავარ საინფორმაციოში არ გაუშუქებია "პოსტვ-ის".
რატომ არის მნიშვნელოვანი მედიის ბავშვთა პანსიონატის თემის გაშუქება მედიაში
" გადამწყვეტია, რომ ეთიკური მედია, მუდმივად იყოს ამ ამბის საქმის კურსში. სახალხო დამცველმა და უფლებადამცველებმა ამ ისტორიის შესახებ 2018 წლიდან ვიცით და ვერ მოვახერხეთ ეს საკითხი მთავრობისთვის დღის წესრიგში დაგვეყენებინა, სანამ მედია არ ჩაერთო", - გვეუბნება ორგანიზაცია “პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის (PHR)” აღმასრულებელი დირექტორი ანა არგანაშვილი.
მისი თქმით, ამ თემაზე საზოგადოების ინფორმირებისთვის მედიის მაქსიმალური ჩართულობა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო:
"სანამ საზოგადოებამ არ მოითხოვა ბავშვების დაცვა და სანამ მედიამ არ დასვა კრიტიკული შეკითხვები სად არიან ბავშვები, არიან თუ არა ისინი უსაფრთხოდ, ჯანმრთელად და ცოცხალი, მანამდე, სამწუხაროდ, ვერაფერი გავაკეთეთ", - ამბობს არაგანაშვილი და დასძენს: „მედია უნდა გახდეს ამ ბავშვების ხმა, რადგან სხვანაირად ამ ბავშვების ხმა არ ესმის სახელმწიფოს".
რა ხდება ნინოწმინდის ბავშვთა პანსიონატში
ნინოწმინდის ობოლ, უპატრონო და მზრუნველობამოკლებულ ბავშვთა პანსიონში, რომელიც საპატრიარქოს დაქვემდებარებაშია, სახალხო დამცველის წარმომადგენლებს მონიტორინგის ჩასატარებლად არ უშვებენ.
პანსიონატში არ უშვებენ მედიასაშუალებების უმრავლესობასაც, თუმცა შენობაში შეუშვეს „ალტ-ინფო“, "იმედი" და "ობიექტივი".
პანსიონატს სხალთის მთავარეპისკოპოსი სპირიდონი (აბულაძე) ხელმძღვანელობს, რომელიც ამბობს, რომ სახალხო დამცველი "ერთნაირსქესიანთა ქორიწინების დაკანონებას ოფიციალურად ითხოვს", ამის გამო მას შეურაცხმყოფელი ტერმინებით მოიხსენიებს და პანსიონატში არ უშვებს.
ომბუდსმენის თქმით, სახელმწიფო არ ასრულებს გაეროს მიერ დაკისრებულ ვალდებულებას და ბავშვის უფლებათა დაცვის კუთხით მასზე დაკისრებულ ვალდებულებებს არღვევს.
სახელმწიფო ზრუნვის სააგენტოს ინფორმაციით, პანსიონატიდან 6 ბავშვი უკვე გამოიყვანეს. ამჟამად პანსიონატში 47 ბავშვი რჩება, მათგან 10-ის გადაყვანაზე მუშაობა მიმდინარეობს.
სისხლის სამართლის საქმეები
სახალხო დამცველის მიერ პროკურატურიდან და შინაგან საქმეთა სამინისტროდან გამოთხოვილი ინფორმაციის თანახმად, 2016-2021 წლებში დაწყებულია ოთხი სისხლის სამართლის საქმის გამოძიება:
2 ივნისს ომბუდსმენმა თქვა, რომ ნინოწმინდის ბავშვთა პანსიონატში გამოძიება გაუპატიურების ერთ და ძალადობის სამ სავარაუდო ფაქტზე მიმდინარეობს.
სახალხო დამცველის განცხადების შემდეგ, 2 და 3 ივნისს შვიდი სატელევიზიო არხის (საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველი არხი, იმედი, მთავარი არხი, TV პირველი, რუსთავი 2, ფორმულა, პოსტვ) მთავარ საინფორმაციო გამოშვებებს დავაკვირდით.
ვინ (არ) გააშუქა ნინოწმინდის პანსიონატის თემა?
ნინოწმინდის ბავშვთა პანსიონატის საკითხი 2 ივნისს არ მოხვდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველი არხის, ტელეკომპანია "იმედისა" და "პოსტვ-ის" მთავარ საინფორმაციო გამოშვებებში. 3 ივნისს კი თემა დასახელებული 7 არხიდან მთავარ საინფორმაციოში არ გაუშუქებია "პოსტვ-ის".
რატომ არის მნიშვნელოვანი მედიის ბავშვთა პანსიონატის თემის გაშუქება მედიაში
" გადამწყვეტია, რომ ეთიკური მედია, მუდმივად იყოს ამ ამბის საქმის კურსში. სახალხო დამცველმა და უფლებადამცველებმა ამ ისტორიის შესახებ 2018 წლიდან ვიცით და ვერ მოვახერხეთ ეს საკითხი მთავრობისთვის დღის წესრიგში დაგვეყენებინა, სანამ მედია არ ჩაერთო", - გვეუბნება ორგანიზაცია “პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის (PHR)” აღმასრულებელი დირექტორი ანა არგანაშვილი.
მისი თქმით, ამ თემაზე საზოგადოების ინფორმირებისთვის მედიის მაქსიმალური ჩართულობა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო:
"სანამ საზოგადოებამ არ მოითხოვა ბავშვების დაცვა და სანამ მედიამ არ დასვა კრიტიკული შეკითხვები სად არიან ბავშვები, არიან თუ არა ისინი უსაფრთხოდ, ჯანმრთელად და ცოცხალი, მანამდე, სამწუხაროდ, ვერაფერი გავაკეთეთ", - ამბობს არაგანაშვილი და დასძენს: „მედია უნდა გახდეს ამ ბავშვების ხმა, რადგან სხვანაირად ამ ბავშვების ხმა არ ესმის სახელმწიფოს".
რა ხდება ნინოწმინდის ბავშვთა პანსიონატში
ნინოწმინდის ობოლ, უპატრონო და მზრუნველობამოკლებულ ბავშვთა პანსიონში, რომელიც საპატრიარქოს დაქვემდებარებაშია, სახალხო დამცველის წარმომადგენლებს მონიტორინგის ჩასატარებლად არ უშვებენ.
პანსიონატში არ უშვებენ მედიასაშუალებების უმრავლესობასაც, თუმცა შენობაში შეუშვეს „ალტ-ინფო“, "იმედი" და "ობიექტივი".
პანსიონატს სხალთის მთავარეპისკოპოსი სპირიდონი (აბულაძე) ხელმძღვანელობს, რომელიც ამბობს, რომ სახალხო დამცველი "ერთნაირსქესიანთა ქორიწინების დაკანონებას ოფიციალურად ითხოვს", ამის გამო მას შეურაცხმყოფელი ტერმინებით მოიხსენიებს და პანსიონატში არ უშვებს.
ომბუდსმენის თქმით, სახელმწიფო არ ასრულებს გაეროს მიერ დაკისრებულ ვალდებულებას და ბავშვის უფლებათა დაცვის კუთხით მასზე დაკისრებულ ვალდებულებებს არღვევს.
სახელმწიფო ზრუნვის სააგენტოს ინფორმაციით, პანსიონატიდან 6 ბავშვი უკვე გამოიყვანეს. ამჟამად პანსიონატში 47 ბავშვი რჩება, მათგან 10-ის გადაყვანაზე მუშაობა მიმდინარეობს.
სისხლის სამართლის საქმეები
სახალხო დამცველის მიერ პროკურატურიდან და შინაგან საქმეთა სამინისტროდან გამოთხოვილი ინფორმაციის თანახმად, 2016-2021 წლებში დაწყებულია ოთხი სისხლის სამართლის საქმის გამოძიება:
- სავარაუდო ძალადობის 3 ფაქტზე (სისხლის სამართლის კოდექსის 126-ე მუხლი)
- სავარაუდო გაუპატიურების ერთ ფაქტზე (სისხლის სამართლის კოდექსის 137-ე მუხლი).
- სავარაუდო ძალადობის ფაქტზე (სისხლის სამართლის კოდექსის 126-ე მუხლის პირველი პრიმა ნაწილით )
მანიპულაციური ტექსტებით, ვიდეოებით და აქტივისტების ფრაგმენტული,
კონტექსტიდან ამოგლეჯილი კომენტარებით, მოსაზრებების ფაქტად
წარმოჩენით და ჟურნალისტის უარგუმენტო, მტკიცებითი მონოლოგით - 31
მაისს „იმედის კვირაში“ რიონის ხეობის მცველების მადისკრედიტირებელი
სიუჟეტი გავიდა.
ბრალდებები არგუმენტების ნაცვლად
“რიონის ხეობის მცველებს ჩვენი თვალით დანახული მათი მოთხოვნების გაშუქება და პროტესტის აღქმა არ მოსწონთ. ხეობიდან შემოგვითვალეს, რომ აქციის ორგანიზატორები ენერგოდამოუკიდებლობის წინააღმდეგ არ იბრძვიან და ნუ ცდილობთ საზოგადოების შეყვანასო“,- ამ შესავლით დაიწყო გადაცემის წამყვანმა ირაკლი ჩიხლაძემ რიონის ხეობაში მიმდინარე პროტესტზე მომზადებული სპეცრეპორტაჟის წარდგენა.
წამყვანმა გაგვაცნო საკუთარი პოზიცია იმის შესახებ, რომ „ქვეყანა უნდა იყოს ენერგოდამოუკიდებელი და ამისთვის სახელმწიფომ ყველაფერი უნდა გააკეთოს“: “სადავოა პროტესტის მიზანი, რას მოითხოვთ, რა ფორმით“ - მიმართა მან აქტივისტებს და დაგვიანონსა, რომ სიუჟეტში გავიგებდით, „ამჯერად რას ითხოვენ“ ისინი.
თუმცა, ამის გაგების ნაცვლად, მთელი სიუჟეტის განმავლობაში ვისმენდით აქტივისტების საწინააღმდეგო ცალმხრივ ბრალდებებს და იმის მტკიცებას, რომ პროტესტს ფარული კავშირები აქვს „ნაციონალურ მოძრაობასთან“.
„დაპირისპირება, პოლიციის შეურაცხყოფა და სიტუაციის გამწვავება გჭირდება მაშინ, როდესაც უკვე თავად გიჭირს გარკვევა, რას ემსახურები, როდესაც ამბიციები გძლევს, ისეთ გეგმებს სახავ, რომლის ბოლომდე შესრულება შენს ძალებს აღემატება და ვერ აცნობიერებ, სადამდე შეიძლება მივიდეს პროცესები, რომლის სათავეშიც აღმოჩნდი“ - ამ ტექსტით დაიწყო ჟურნალისტმა სიუჟეტი, რომელიც მთლიანად მის ტექსტზე იყო აგებული.
პროტესტის “პოლიტიკური ელფერი”
სპეცრეპორტაჟში მაყურებელს არ მოუსმენია არც ერთი პასუხისმგებელი, რელევანტური პირის კომენტარი და არ ჰქონია შესაძლებლობა გაცნობოდა სპეციალისტებისა თუ ექსპერტების არგუმენტირებულ შეფასებებს.
შიგადაშიგ, ჟურნალისტი თავისი მოსაზრებების დასადასტურებლად, საპროტესტო აქციის ორგანიზატორის, ვარლამ გოლეთიანის კონტექსტიდან ამოგლეჯილი ფრაზებით ავსებდა სიუჟეტს.
„სცენარი იმ სპექტაკლს ჰგავდა, რომელიც ერთმა პარტიამ რამდენიმე თვის წინ რუსთაველზე გაითამაშა. შემდეგ ულტიმატუმებს - აქციები, უარგუმენტო მოთხოვნებს კი საპროტესტო მუხტის განელება მოჰყვა და ლოგიკური დასასრული დადგა. გოლეთიანმა ისინი საჯაროდ აქციაზე არ მიუშვა, თუმცა მათთან ფარული კონსულტაციების პრობლემა არც არასდროს ჰქონია“, - მსგავსი ტექსტებით, ჟურნალისტი ცდილობდა, მაყურებელი დაერწმუნებინა, რომ პროტესტი ირიბად „ნაციონალურ მოძრაობასთან“ არის დაკავშირებული და ეჭვს გამოთქვამდა, რომ აქცია პოლიტიკური ფულით არის დაფინანსებული.
ჟურნალისტი იმასაც ამბობდა, რომ აქციის მონაწილეები „არც ძალადობას ემიჯნებიან და არც ძალადობაა მათთვის უცხო“ და ამტკიცებდა, რომ აქტივისტები რადიკალური ფორმებით ცდილობენ მიზნის მიღწევას:
„შებინდებულზე, როცა ხილვადობა ნაკლებია, პოლიციასთან მიახლოების, ხმაურისა და შეურაცხყოფის დრო დგება და შედარებით უფრო მეტი მობილიზებაცაა. სადღაც ისმის გინებაც. შეურაცხყოფენ პოლიციას, ქვებით შეიარაღებულები ცდილობენ, ნერვებმა უმტყუნოს ვინმეს და ამტკიცებენ, რომ ეს არა რადიკალიზმი, არამედ პროტესტის მშვიდობიანი ფორმაა.“
ფაქტებად შემოთავაზებული აზრები ჟურნალისტებისგან
სიუჟეტში არ იყო წარმოდგენილი ფაქტებზე დამყარებული მსჯელობა. ოფიციალური წყაროებისა და დოკუმენტების განხილვის გარეშე, ჟურნალისტი თავის მოსაზრებებს აქსიომად აწვდიდა მაყურებელს.
მიუხედავად იმისა, რომ სიუჟეტში საუბარი არ ყოფილა ეკოლოგიურ საფრთხეებზე, პროექტის დეტალებზე და სახელმწიფოსა და კომპანიას შორის გაფორმებულ ხელშეკრულებაზე, ჟურნალისტი უარგუმენტოდ, მანიპულაციური ტექსტით არწმუნებდა მაყურებელს, რომ „მოსადავებელი არაფერია“ და აქტივისტები უსაფუძვლოდ აპროტესტებენ ჰესის მშენებლობას:
„[ვარლამ გოლეთიანს] არც ის გასჭირვებია, აგრესორად პოლიცია და სახელმწიფო გამოეყვანა, თუმცა, რა გასაკვირია, ეს ის ხალხია, პოზიცია რამდენჯერმე რომ შეიცვალა. ჰესის წინააღმდეგ ჯერ ის არგუმენტები ჰქონდათ, გარემოს მიადგება ზიანიო. ეს თემა რომ ამოიწურა, ხელშეკრულება დაიწუნეს. როცა არც აქ დარჩა მოსადავებელი, თქვეს - ჰესი არ უნდა აშენდეს და მორჩაო“, - ამბობდა ჟურნალისტი.
მანიპულაციური იყო ის ტექსტიც, რომელთაც დაასრულა სიუჟეტი ჟურნალისტმა: „თუ ნამახვანი და სხვა დიდი თუ მცირე ჰესი არ აშენდა, ელექტროენერგიის მოხმარებაზე მოთხოვნის სწრაფ ზრდასთან ერთად კიდევ უფრო მეტად ვიქნებით დამოკიდებული ჩვენს მეზობელზე - რუსეთზე“.
მთლიანობაში, „იმედის კვირის“ მაყურებელმა ფაქტებზე და გადმოწმებულ ინფორმაციებზე დაფუძნებული მსჯელობის ნაცვლად, არგუმენტებს მოკლებული, აქტივისტების მადისკრედიტირებელი, ცალმხრივი ბრალდებები ისმინა.
„იმედის კვირის“ მაყურებელმა ფაქტებზე დაფუძნებული მსჯელობის ნაცვლად, არგუმენტებს მოკლებული, აქტივისტების მადისკრედიტირებელი, ცალმხრივი ბრალდებები ისმინა
ბრალდებები არგუმენტების ნაცვლად
“რიონის ხეობის მცველებს ჩვენი თვალით დანახული მათი მოთხოვნების გაშუქება და პროტესტის აღქმა არ მოსწონთ. ხეობიდან შემოგვითვალეს, რომ აქციის ორგანიზატორები ენერგოდამოუკიდებლობის წინააღმდეგ არ იბრძვიან და ნუ ცდილობთ საზოგადოების შეყვანასო“,- ამ შესავლით დაიწყო გადაცემის წამყვანმა ირაკლი ჩიხლაძემ რიონის ხეობაში მიმდინარე პროტესტზე მომზადებული სპეცრეპორტაჟის წარდგენა.
წამყვანმა გაგვაცნო საკუთარი პოზიცია იმის შესახებ, რომ „ქვეყანა უნდა იყოს ენერგოდამოუკიდებელი და ამისთვის სახელმწიფომ ყველაფერი უნდა გააკეთოს“: “სადავოა პროტესტის მიზანი, რას მოითხოვთ, რა ფორმით“ - მიმართა მან აქტივისტებს და დაგვიანონსა, რომ სიუჟეტში გავიგებდით, „ამჯერად რას ითხოვენ“ ისინი.
თუმცა, ამის გაგების ნაცვლად, მთელი სიუჟეტის განმავლობაში ვისმენდით აქტივისტების საწინააღმდეგო ცალმხრივ ბრალდებებს და იმის მტკიცებას, რომ პროტესტს ფარული კავშირები აქვს „ნაციონალურ მოძრაობასთან“.
„დაპირისპირება, პოლიციის შეურაცხყოფა და სიტუაციის გამწვავება გჭირდება მაშინ, როდესაც უკვე თავად გიჭირს გარკვევა, რას ემსახურები, როდესაც ამბიციები გძლევს, ისეთ გეგმებს სახავ, რომლის ბოლომდე შესრულება შენს ძალებს აღემატება და ვერ აცნობიერებ, სადამდე შეიძლება მივიდეს პროცესები, რომლის სათავეშიც აღმოჩნდი“ - ამ ტექსტით დაიწყო ჟურნალისტმა სიუჟეტი, რომელიც მთლიანად მის ტექსტზე იყო აგებული.
პროტესტის “პოლიტიკური ელფერი”
სპეცრეპორტაჟში მაყურებელს არ მოუსმენია არც ერთი პასუხისმგებელი, რელევანტური პირის კომენტარი და არ ჰქონია შესაძლებლობა გაცნობოდა სპეციალისტებისა თუ ექსპერტების არგუმენტირებულ შეფასებებს.
შიგადაშიგ, ჟურნალისტი თავისი მოსაზრებების დასადასტურებლად, საპროტესტო აქციის ორგანიზატორის, ვარლამ გოლეთიანის კონტექსტიდან ამოგლეჯილი ფრაზებით ავსებდა სიუჟეტს.
„სცენარი იმ სპექტაკლს ჰგავდა, რომელიც ერთმა პარტიამ რამდენიმე თვის წინ რუსთაველზე გაითამაშა. შემდეგ ულტიმატუმებს - აქციები, უარგუმენტო მოთხოვნებს კი საპროტესტო მუხტის განელება მოჰყვა და ლოგიკური დასასრული დადგა. გოლეთიანმა ისინი საჯაროდ აქციაზე არ მიუშვა, თუმცა მათთან ფარული კონსულტაციების პრობლემა არც არასდროს ჰქონია“, - მსგავსი ტექსტებით, ჟურნალისტი ცდილობდა, მაყურებელი დაერწმუნებინა, რომ პროტესტი ირიბად „ნაციონალურ მოძრაობასთან“ არის დაკავშირებული და ეჭვს გამოთქვამდა, რომ აქცია პოლიტიკური ფულით არის დაფინანსებული.
ჟურნალისტი იმასაც ამბობდა, რომ აქციის მონაწილეები „არც ძალადობას ემიჯნებიან და არც ძალადობაა მათთვის უცხო“ და ამტკიცებდა, რომ აქტივისტები რადიკალური ფორმებით ცდილობენ მიზნის მიღწევას:
„შებინდებულზე, როცა ხილვადობა ნაკლებია, პოლიციასთან მიახლოების, ხმაურისა და შეურაცხყოფის დრო დგება და შედარებით უფრო მეტი მობილიზებაცაა. სადღაც ისმის გინებაც. შეურაცხყოფენ პოლიციას, ქვებით შეიარაღებულები ცდილობენ, ნერვებმა უმტყუნოს ვინმეს და ამტკიცებენ, რომ ეს არა რადიკალიზმი, არამედ პროტესტის მშვიდობიანი ფორმაა.“
ფაქტებად შემოთავაზებული აზრები ჟურნალისტებისგან
სიუჟეტში არ იყო წარმოდგენილი ფაქტებზე დამყარებული მსჯელობა. ოფიციალური წყაროებისა და დოკუმენტების განხილვის გარეშე, ჟურნალისტი თავის მოსაზრებებს აქსიომად აწვდიდა მაყურებელს.
მიუხედავად იმისა, რომ სიუჟეტში საუბარი არ ყოფილა ეკოლოგიურ საფრთხეებზე, პროექტის დეტალებზე და სახელმწიფოსა და კომპანიას შორის გაფორმებულ ხელშეკრულებაზე, ჟურნალისტი უარგუმენტოდ, მანიპულაციური ტექსტით არწმუნებდა მაყურებელს, რომ „მოსადავებელი არაფერია“ და აქტივისტები უსაფუძვლოდ აპროტესტებენ ჰესის მშენებლობას:
„[ვარლამ გოლეთიანს] არც ის გასჭირვებია, აგრესორად პოლიცია და სახელმწიფო გამოეყვანა, თუმცა, რა გასაკვირია, ეს ის ხალხია, პოზიცია რამდენჯერმე რომ შეიცვალა. ჰესის წინააღმდეგ ჯერ ის არგუმენტები ჰქონდათ, გარემოს მიადგება ზიანიო. ეს თემა რომ ამოიწურა, ხელშეკრულება დაიწუნეს. როცა არც აქ დარჩა მოსადავებელი, თქვეს - ჰესი არ უნდა აშენდეს და მორჩაო“, - ამბობდა ჟურნალისტი.
მანიპულაციური იყო ის ტექსტიც, რომელთაც დაასრულა სიუჟეტი ჟურნალისტმა: „თუ ნამახვანი და სხვა დიდი თუ მცირე ჰესი არ აშენდა, ელექტროენერგიის მოხმარებაზე მოთხოვნის სწრაფ ზრდასთან ერთად კიდევ უფრო მეტად ვიქნებით დამოკიდებული ჩვენს მეზობელზე - რუსეთზე“.
მთლიანობაში, „იმედის კვირის“ მაყურებელმა ფაქტებზე და გადმოწმებულ ინფორმაციებზე დაფუძნებული მსჯელობის ნაცვლად, არგუმენტებს მოკლებული, აქტივისტების მადისკრედიტირებელი, ცალმხრივი ბრალდებები ისმინა.
„იმედის კვირის“ მაყურებელმა ფაქტებზე დაფუძნებული მსჯელობის ნაცვლად, არგუმენტებს მოკლებული, აქტივისტების მადისკრედიტირებელი, ცალმხრივი ბრალდებები ისმინა
ორი წელი გავიდა 2019 წლის 20-21 ივნისის ანტისაოკუპაციო აქციის
დაშლის შემდეგ, სადაც მედიის 40 წარმომადგენელი დაშავდა, თუმცა დღემდე
გამოძიება არ დასრულებულა. Ბრალი არ წარდგენია არცერთ სამართალდამცავს
მათ შორის იმ ჟურნალისტების შემთხვევაშიც, რომლებიც პროკურატურამ
ოფიციალურად სცნო დაზარალებულად.
რა მოხდა
მედიის წარმომადგენლებმა 20 ივნისის ღამეს სამართალდამცავების მიერ ნასროლი რეზინის ტყვიებით სხეულის დაზიანებები მიიღეს. Დაშავებულების ნაწილი ამბობს, რომ მათ ჟურნალისტურ საქმიანობაში ხელი შეეშალათ.
20-21 ივნისის მოვლენების დროს დაშავებულების ყველა საქმეს მთავარი პროკურატურა ერთ დიდ საქმეში აერთიანებს. საქართველოს გენერალური პროკურატურის საზოგადოებასთან და მედიასთან ურთიერთობის დეპარტამენტის უფროსი, ბაია ცანავა ამბობს, რომ გამოძიება ახლაც მიმდინარეობს.
2019 წელს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია დაუკავშირდა აქციაზე დაშავებულ მედიის 40 წარმომადგენელს. მათგან დღემდე მხოლოდ 3 ჟურნალისტია დაზარალებულად ცნობილი.
ჟურნალისტების საქმე სტრასბურგში
“გურიანიუსის” ჟურნალისტ მერაბ ცაავას, “კავკაზსკი უზელის” ჟურნალისტ ბესლან კმუზოვს და დამოუკიდებელ ჟურნალისტ ზაზა სვანაძეს, დაზარალებულის სტატუსი 6 აპრილს მიენიჭა. მათი საქმე “ადამიანთა უფლებების ცენტრმა” ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში გაგზავნა.
“Ეს ჟურნალისტები პროკურატურამ გამოკითხვაზე მხოლოდ მას შემდეგ დაიბარა და დაზარალებულის სტატუსი მიანიჭა, რაც სტრასბურგის სასამართლომ ამის შესახებ სახელმწიფოსთან კომუნიკაცია დაიწყო” - ამბობს “ადამიანის უფლებათა ცენტრის” დირექტორი ალეკო ცქიტიშვილი.
Კიდევ თერთმეტი დაშავებული ჟურნალისტის უფლებებს საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია იცავს, თუმცა მათთვის პროკურატურას დაშავებულის სტატუსი არ მიუნიჭებია.
“Საიამ” ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპულ ცენტრთან" (EHRAC) ერთად 20-21 ივნისს დაშავებული მოქალაქეების, მათ შორის ჟურნალისტების სახელით, ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში 2 სარჩელი გააგზავნა." სარჩელები აქციის დაშლისას დაშავებული 22 ადამიანის, მათ შორის მედიის 11 წარმომადგენლის მიმართ, სახელმწიფოს მიერ ძალის გადამეტებასა და საქმის არაეფექტურ გამოძიებას ეხება.
ორგანიზაციის ინფორმაციით, სტრასბურგის სასამართლომ შეტანილი საჩივრების არსებითი განხილვა 18 ივნისს დაიწყო და საქართველოს მთავრობას კითხვებით მიმართა.
როგორ აფასებენ უფლებადამცველები გამოძიებას
“საიას” შეფასებით, “აქტიური სპეციალური საშუალებების გამოყენებისა და სამართალდამცავთა მხრიდან ფიზიკური თუ სიტყვიერი ძალადობის შედეგად დაირღვა მედიის წარმომადგენელთა უფლებები, მათ შორის, გამოხატვის თავისუფლება, არასათანადო მოპყრობისგან დაცვის უფლება.”
Გამოძიება არაეფექტურად მიმდინარეობსო, ამბობს ადვოკატი გიორგი ტაბატაძე, რომელიც დაშავებული ჟურნალისტების უფლებებს იცავს: “საქმის მასალებს არ გვაცნობენ და შესაბამისად, დეტალებიც არ ვიცით, როგორ მიმდინარეობს გამოძიება. ჩვენ არ გვეძლევა საშუალება, რომ დავაკვირდეთ პროცესს” - გვეუბნება ადვოკატი.
Გამოძიებას “არაეფექტურს” უწოდებს “ადამიანთა უფლებების ცენტრის” ადვოკატი დიმიტრი ნოზაძეც, მიზეზად მასაც ის მოჰყავს, რომ პროკურატურა მათ საქმის მასალების სრულად გაცნობის შესაზლებლობას არ აძლევს: “გვყავს დაზარალებულები, მაგრამ არ ვიცით, ვინ უნდა აგოს პასუხი.” - ამბობს ნოზაძე.
Როდესაც “ადამიანის უფლებათა ცენტრმა” პროკურატურისგან საგამოძიებო მასალები გამოითხოვა, როგორც ადვოკატი ამბობს, მხოლოდ გამოკითხვის ოქმები და ჯანმრთელობის ცნობები მიაწოდეს, “რაც ჩვენ მიერვე იყო წარდგენილიო”, გვეუბნება დიმიტრი ნოზაძე და დასძენს: “ვფიქრობთ, ვინმესთვის ან რამისთვის ხელის დაფარების მცდელობა ხომ არ არის, იმიტომ, რომ დღემდე არ გვყავს ბრალდებული.”
რა მოხდა
მედიის წარმომადგენლებმა 20 ივნისის ღამეს სამართალდამცავების მიერ ნასროლი რეზინის ტყვიებით სხეულის დაზიანებები მიიღეს. Დაშავებულების ნაწილი ამბობს, რომ მათ ჟურნალისტურ საქმიანობაში ხელი შეეშალათ.
20-21 ივნისის მოვლენების დროს დაშავებულების ყველა საქმეს მთავარი პროკურატურა ერთ დიდ საქმეში აერთიანებს. საქართველოს გენერალური პროკურატურის საზოგადოებასთან და მედიასთან ურთიერთობის დეპარტამენტის უფროსი, ბაია ცანავა ამბობს, რომ გამოძიება ახლაც მიმდინარეობს.
2019 წელს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია დაუკავშირდა აქციაზე დაშავებულ მედიის 40 წარმომადგენელს. მათგან დღემდე მხოლოდ 3 ჟურნალისტია დაზარალებულად ცნობილი.
ჟურნალისტების საქმე სტრასბურგში
“გურიანიუსის” ჟურნალისტ მერაბ ცაავას, “კავკაზსკი უზელის” ჟურნალისტ ბესლან კმუზოვს და დამოუკიდებელ ჟურნალისტ ზაზა სვანაძეს, დაზარალებულის სტატუსი 6 აპრილს მიენიჭა. მათი საქმე “ადამიანთა უფლებების ცენტრმა” ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში გაგზავნა.
“Ეს ჟურნალისტები პროკურატურამ გამოკითხვაზე მხოლოდ მას შემდეგ დაიბარა და დაზარალებულის სტატუსი მიანიჭა, რაც სტრასბურგის სასამართლომ ამის შესახებ სახელმწიფოსთან კომუნიკაცია დაიწყო” - ამბობს “ადამიანის უფლებათა ცენტრის” დირექტორი ალეკო ცქიტიშვილი.
Კიდევ თერთმეტი დაშავებული ჟურნალისტის უფლებებს საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია იცავს, თუმცა მათთვის პროკურატურას დაშავებულის სტატუსი არ მიუნიჭებია.
“Საიამ” ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპულ ცენტრთან" (EHRAC) ერთად 20-21 ივნისს დაშავებული მოქალაქეების, მათ შორის ჟურნალისტების სახელით, ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში 2 სარჩელი გააგზავნა." სარჩელები აქციის დაშლისას დაშავებული 22 ადამიანის, მათ შორის მედიის 11 წარმომადგენლის მიმართ, სახელმწიფოს მიერ ძალის გადამეტებასა და საქმის არაეფექტურ გამოძიებას ეხება.
ორგანიზაციის ინფორმაციით, სტრასბურგის სასამართლომ შეტანილი საჩივრების არსებითი განხილვა 18 ივნისს დაიწყო და საქართველოს მთავრობას კითხვებით მიმართა.
როგორ აფასებენ უფლებადამცველები გამოძიებას
“საიას” შეფასებით, “აქტიური სპეციალური საშუალებების გამოყენებისა და სამართალდამცავთა მხრიდან ფიზიკური თუ სიტყვიერი ძალადობის შედეგად დაირღვა მედიის წარმომადგენელთა უფლებები, მათ შორის, გამოხატვის თავისუფლება, არასათანადო მოპყრობისგან დაცვის უფლება.”
Გამოძიება არაეფექტურად მიმდინარეობსო, ამბობს ადვოკატი გიორგი ტაბატაძე, რომელიც დაშავებული ჟურნალისტების უფლებებს იცავს: “საქმის მასალებს არ გვაცნობენ და შესაბამისად, დეტალებიც არ ვიცით, როგორ მიმდინარეობს გამოძიება. ჩვენ არ გვეძლევა საშუალება, რომ დავაკვირდეთ პროცესს” - გვეუბნება ადვოკატი.
Გამოძიებას “არაეფექტურს” უწოდებს “ადამიანთა უფლებების ცენტრის” ადვოკატი დიმიტრი ნოზაძეც, მიზეზად მასაც ის მოჰყავს, რომ პროკურატურა მათ საქმის მასალების სრულად გაცნობის შესაზლებლობას არ აძლევს: “გვყავს დაზარალებულები, მაგრამ არ ვიცით, ვინ უნდა აგოს პასუხი.” - ამბობს ნოზაძე.
Როდესაც “ადამიანის უფლებათა ცენტრმა” პროკურატურისგან საგამოძიებო მასალები გამოითხოვა, როგორც ადვოკატი ამბობს, მხოლოდ გამოკითხვის ოქმები და ჯანმრთელობის ცნობები მიაწოდეს, “რაც ჩვენ მიერვე იყო წარდგენილიო”, გვეუბნება დიმიტრი ნოზაძე და დასძენს: “ვფიქრობთ, ვინმესთვის ან რამისთვის ხელის დაფარების მცდელობა ხომ არ არის, იმიტომ, რომ დღემდე არ გვყავს ბრალდებული.”
პროდუქტის განთავსების წესების დარღვევის გამო, კომუნიკაციების
კომისიამ ტელეკომპანია „მთავარი არხი“ და „იმედი“ 2500-2500 ლარით
დააჯარიმა.
„მთავარი არხი“ ეთერში 26 აპრილს გასულ გადაცემაში - „შენი დილა“ გასული სიუჟეტის გამო დაჯარიმდა, რომელიც მაღაზია „ელიტ ელექტრონიკსის“ ფასდაკლებებსა და შეთავაზებებს ეხებოდა. კომისიის ინფორმაციით, სიუჟეტში დეტალურად იყო წარმოდგენილი კონკრეტული ბრენდების საყოფაცხოვრებო ტექნიკა.
“იმედს” კი 18 მაისს გადაცემაში - „იმედის დღე“, „ლილო მოლის“ შესახებ გასული სიუჟეტის გამო დაეკისრა ჯარიმა. რეპორტაჟი სავაჭრო ცენტრის 30 წლის იუბილეს ეძღვნებოდა და ფასდაკლებების კვირეულსა და ახალ აპლიკაციას ეხებოდა. სიუჟეტი “მაყურებელს აპლიკაციის ინტერფეისისა და ფუნქციების შესახებ დეტალურ ინფორმაციას აწვდიდა. სტუდიაში მოწვეული სტუმრები დეტალურად საუბრობდნენ „ლილო მოლის“ უპირატესობებზე.
კომისიის შეფასებით, გადაცემებში პროდუქტებს გადაჭარბებული მნიშვნელობა მიენიჭა, რაც გავლენას ახდენდა პროგრამის შინაარსზე:
„სიუჟეტებში მოხდა შეძენისკენ წაქეზება, სარეკლამო განცხადებების გაჟღერება, ინფორმაციის მიწოდება ხელმისაწვდომობის შესახებ და გაკეთდა პროდუქტის პოზიტიურ თვისებებზე მითითება. ასევე სიუჟეტებისთვის დათმობილი დროის ხანგრძლივობა მიუთითებს პროდუქტის განთავსების წესების დარღვევაზე, რითაც მაუწყებლების მხრიდან დაირღვა საქართველოს კანონმდებლობა“ - აცხადებს კომისია.
კომუნიკაციების კომისიის განმარტებით, მსგავსი კანონდარღვევისთვის „მთავარ არხსა” და “იმედს” იანვარ-თებერვლის პერიოდში გაფრთხილება მიღებული ჰქონდათ, სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენის გამო კი მაუწყებლები დაჯარიმდნენ.
„მთავარი არხი“ ეთერში 26 აპრილს გასულ გადაცემაში - „შენი დილა“ გასული სიუჟეტის გამო დაჯარიმდა, რომელიც მაღაზია „ელიტ ელექტრონიკსის“ ფასდაკლებებსა და შეთავაზებებს ეხებოდა. კომისიის ინფორმაციით, სიუჟეტში დეტალურად იყო წარმოდგენილი კონკრეტული ბრენდების საყოფაცხოვრებო ტექნიკა.
“იმედს” კი 18 მაისს გადაცემაში - „იმედის დღე“, „ლილო მოლის“ შესახებ გასული სიუჟეტის გამო დაეკისრა ჯარიმა. რეპორტაჟი სავაჭრო ცენტრის 30 წლის იუბილეს ეძღვნებოდა და ფასდაკლებების კვირეულსა და ახალ აპლიკაციას ეხებოდა. სიუჟეტი “მაყურებელს აპლიკაციის ინტერფეისისა და ფუნქციების შესახებ დეტალურ ინფორმაციას აწვდიდა. სტუდიაში მოწვეული სტუმრები დეტალურად საუბრობდნენ „ლილო მოლის“ უპირატესობებზე.
კომისიის შეფასებით, გადაცემებში პროდუქტებს გადაჭარბებული მნიშვნელობა მიენიჭა, რაც გავლენას ახდენდა პროგრამის შინაარსზე:
„სიუჟეტებში მოხდა შეძენისკენ წაქეზება, სარეკლამო განცხადებების გაჟღერება, ინფორმაციის მიწოდება ხელმისაწვდომობის შესახებ და გაკეთდა პროდუქტის პოზიტიურ თვისებებზე მითითება. ასევე სიუჟეტებისთვის დათმობილი დროის ხანგრძლივობა მიუთითებს პროდუქტის განთავსების წესების დარღვევაზე, რითაც მაუწყებლების მხრიდან დაირღვა საქართველოს კანონმდებლობა“ - აცხადებს კომისია.
კომუნიკაციების კომისიის განმარტებით, მსგავსი კანონდარღვევისთვის „მთავარ არხსა” და “იმედს” იანვარ-თებერვლის პერიოდში გაფრთხილება მიღებული ჰქონდათ, სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენის გამო კი მაუწყებლები დაჯარიმდნენ.
ეთერში არასრულწლოვანთათვის შეუფერებელი გადაცემის განთავსების გამო,
კომუნიკაციების კომისიამ ტელეკომპანია „ობიექტივი“ 2500 ლარით
დააჯარიმა.
რა მოხდა?
ადამიანების წამებისა და გაუპატიურების კადრები, რის გამოც მაუწყებელი დაჯარიმდა, 23 აპრილს, გადაცემა „სტუდია N8-ში“ გავიდა. გადაცემის წამყვანმა ირმა ინაშვილმა, რომელიც ამავე დროს პარტია „პატრიოტთა ალიანსის“ ერთ-ერთი ლიდერია, გადაცემის შესავალშივე დააანონსა, რომ მაყურებელი იხილავდა “პატიმართა წამების შემაძრწუნებელ კადრებს, რომელიც ფართო საზოგადოებას არასდროს უნახავს“.
რამდენიმე წუთის განმავლობაში ეთერში დაუფარავად გადიოდა პატიმრების ცემის, გაუპატიურების, წამების ამსახველი კადრები. გადაცემის წამყვანის თქმით, ამ მასალის ჩვენების მიზანი ახალგაზრდებისთვის “სააკაშვილ-ბოკერიას რეჟიმის“ შეხსენება იყო. “ახალგაზრდობამ უნდა უყუროს ამ კადრებს და უნდა დაფიქრდეს ამ ყველაფერზე”, - ამბობდა ირმა ინაშვილი.
კომუნიკაციის კომისიის შეფასება
კომუნიკაციების კომისიის შეფასებით, „ობიექტივმა“ „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი დაარღვია, რადგან კადრები მაუწყებლის ეთერში 23:00 საათისთვის გავიდა, 18 წლამდე არასრულწლოვნისთვის შეუფერებელი და ძალადობის ამსახველი სცენების ახლო ხედით ჩვენება კი მაუწყებელს 06:00 საათიდან 00:00 საათამდე ეკრძალება.
გადაცემა „სტუდია N8“ კანონით დაუშვებელ დროს, „ობიექტივის“ ეთერში სხვადასხვა დღეებში რამდენჯერმე გამეორდა, თუმცა, მაუწყებელი მხოლოდ 23 აპრილის ეთერის გამო დაჯარიმდა. კომუნიკაციების კომისიის საზოგადოებასთან ურთიერთობის დეპარტამენტის ხელმძღვანელი, ლანა ბერიძე ამბობს, რომ „ერთ დარღვევაზე ერთხელ ხდება დაჯარიმება და სამართალწარმოება, თუ კიდევ გაიმეორებენ და დაარღვევენ კანონს, მომავალშიც განიხილავს და შეისწავლის კომისია“.
რა მოხდა?
ადამიანების წამებისა და გაუპატიურების კადრები, რის გამოც მაუწყებელი დაჯარიმდა, 23 აპრილს, გადაცემა „სტუდია N8-ში“ გავიდა. გადაცემის წამყვანმა ირმა ინაშვილმა, რომელიც ამავე დროს პარტია „პატრიოტთა ალიანსის“ ერთ-ერთი ლიდერია, გადაცემის შესავალშივე დააანონსა, რომ მაყურებელი იხილავდა “პატიმართა წამების შემაძრწუნებელ კადრებს, რომელიც ფართო საზოგადოებას არასდროს უნახავს“.
რამდენიმე წუთის განმავლობაში ეთერში დაუფარავად გადიოდა პატიმრების ცემის, გაუპატიურების, წამების ამსახველი კადრები. გადაცემის წამყვანის თქმით, ამ მასალის ჩვენების მიზანი ახალგაზრდებისთვის “სააკაშვილ-ბოკერიას რეჟიმის“ შეხსენება იყო. “ახალგაზრდობამ უნდა უყუროს ამ კადრებს და უნდა დაფიქრდეს ამ ყველაფერზე”, - ამბობდა ირმა ინაშვილი.
კომუნიკაციის კომისიის შეფასება
კომუნიკაციების კომისიის შეფასებით, „ობიექტივმა“ „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი დაარღვია, რადგან კადრები მაუწყებლის ეთერში 23:00 საათისთვის გავიდა, 18 წლამდე არასრულწლოვნისთვის შეუფერებელი და ძალადობის ამსახველი სცენების ახლო ხედით ჩვენება კი მაუწყებელს 06:00 საათიდან 00:00 საათამდე ეკრძალება.
გადაცემა „სტუდია N8“ კანონით დაუშვებელ დროს, „ობიექტივის“ ეთერში სხვადასხვა დღეებში რამდენჯერმე გამეორდა, თუმცა, მაუწყებელი მხოლოდ 23 აპრილის ეთერის გამო დაჯარიმდა. კომუნიკაციების კომისიის საზოგადოებასთან ურთიერთობის დეპარტამენტის ხელმძღვანელი, ლანა ბერიძე ამბობს, რომ „ერთ დარღვევაზე ერთხელ ხდება დაჯარიმება და სამართალწარმოება, თუ კიდევ გაიმეორებენ და დაარღვევენ კანონს, მომავალშიც განიხილავს და შეისწავლის კომისია“.
18 წლის დარნელა ფრეიზერს, რომელმაც გასულ წელს აფროამერიკელი ჯორჯ
ფლოიდის მკვლელობა გადაიღო, ჟურნალისტიკაში ყველაზე პრესტიჟული ჯილდო
- პულიცერის პრემია გადასცეს. ფრეიზერი ჟურნალისტი არაა, ის არც
საინფორმაციო მედიასაშუალებაში მუშაობს.
თინეიჯერის გადაღებულმა ვიდეომ მთავარი როლი შეასრულა შეერთებულ შტატებსა და სხვა ქვეყნებში სისტემური რასიზმის წინააღმდეგ მასშტაბური საპროტესტო გამოსვლების დაწყებაში. კადრები ძირითადი მტკიცებულება იყო, ჯორჯ ფლოიდის მკვლელობაში ბრალდებული პოლიციელის სასამართლო პროცესზეც.
პულიცერის პრემიის კომიტეტმა ფრეიზერის დაჯილდოებისას ყურადღება გაამახვილა მოქალაქეების მნიშვნელოვან როლზე ჟურნალისტების მიერ სიმართლისა და სამართლიანობის ძიების პროცესში.
პულიცერის პრემია სპეციალურ კატეგორიაში
დარნელა ფრეიზერმა პულიცერის პრემია სპეციალურ კატეგორიაში მიიღო, (special citations - სპეციალური აღნიშვნა). ამ კატეგორიაში 1917 წელს, პულიცერის ჯილდოს დაწესებიდან დღემდე სულ 44 ჯილდოა გაცემული. პულიცერის საბჭო ყოველწლიურად ლაურეატებს 16 ჟურნალისტურ კატეგორიაში ავლენს, თუმცა საპატიო კატეგორიაში გამარჯვებულები მხოლოდ მაშინ ვლინდება, როდესაც ამას საბჭო მიიჩნევს საჭიროდ.
ამავე კატეგორიაში პულიცერის პრემია მიღებული აქვთ არეტა ფრანკლინის, ბობ დილანს, იდა უელსსა და სხვ.
სამოქალაქო ჟურნალისტიკის როლი
სოციალური მედიის განვითარებასთან ერთად კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი გახდა მოქალაქე ჟურნალისტების როლი ინფორმაციის გავრცელებაში. ამას ცხადყოფს დარნელა ფრეიზერისთვის პულიცერის პრემიის გადაცემაც.
„მერილენდის უნივერსიტეტის” ჟურნალისტიკის მიმართულების პროფესორი სუზან მოლერი წერს, რომ მოქალაქე ჟურნალისტები შესაძლოა ღია და დემოკრატიული საზოგადოების შექმნის, მხარდაჭერისა და შენების ყველაზე ძლიერ ძალად იქცნენ. მოქალაქე ჟურნალისტების როლი კი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი შეიძლება იყოს მედიისადმი რეპრესიული რეჟიმის ქვეყნებში, სადაც ინფორმაციულ ვაკუუმს სწორედ მოქალაქე ჟურნალისტები ავსებენ.
„მოქალაქე ჟურნალისტები უპირატესობას ანიჭებენ პირად ინტერესებსა და გამოცდილებებზე დაფუძნებული ამბების შექმნას, პროფესიონალებისგან განსხვავებით ისინი უფრო ხშირად არიან თავიანთი ამბების ერთადერთი და პირველწყარო.“, - ასე ახასიათებს მოქალაქე ჟურნალისტებს „ანტვერპენის უნივერისტეტის“ ასოცირებული პროფესორი სტივ პოლესენი.
მოქალაქე ჟურნალისტები არ არიან პროფესიონალები - ისინი ჩვეულებრივი, რიგითი მოქალაქეები არიან, რომლებიც დამოუკიდებლად ქმნიან კონტენტს და აშუქებენ იმ თემებს, რომლებსაც თვითონ მიიჩნევენ მნიშვნელოვნად. სამოქალაქო ჟურნალისტიკა ცდება ტრადიციულ მედიას და ის კონტენტის შექმნელებს საშუალებას აძლევს აუდიტორიის ყურადღება მიმართონ იმ საკითხებისკენ, რომლებსაც მასმედია ნაკლებად აშუქებს. დღეს ინფორმაციის შეგროვების პროცესში მოქალაქე ჟურნალისტებთან აქტიურად თანამშრომლობენ საერთაშორისო მედიასაშუალებები და სააგენტოები.
თუმცა, მეორე მხრივ, პროფესიონალებისგან განსხვავებით მოქალაქე ჟურნალისტები თემებს შესაძლოა სუბიექტურად, ჟურნალისტური ეთიკის პრინციპების გაუთვალისწინებლად, საკუთარი ინტერესებით აშუქებდნენ. მედიის როლი კი ასეთი წყაროებიდან მიღებული ინფორმაციის გადამოწმებაა.
განსხვავებული მოსაზრებების მიუხედავად, 18 წლის დარნელა ფრეიზერისთვის ჟურნალისტიკაში ყველაზე პრესტიჟული ჯილდოს გადაცემა მოწმობს, რომ თანამედროვე, ხელმისაწვდომი ტექნოლოგიების დახმარებით რიგით მოქალაქესაც ისეთივე ძალაუფლება შეიძლება ჰქონდეს ინფორმაციაზე, როგორც პროფესიონალ ჟურნალისტებს.
რა გადაიღო დარნელა ფრეიზერმა?
2020 წლის 25 მაისს, მაშინ 17 წლის დარნელა ფრეიზერი თავის 9 წლის ბიძაშვილთან ერთად აშშ-ის ქალაქ მინეაპოლისში ერთ-ერთ მაღაზიასთან იყო, როდესაც დაინახა, როგორ აკავებდნენ აფროამერიკელ კაცს სამართალდამცავები. ერთ-ერთი ოფიცერი ჯორჯ ფლოიდს 9 წუთისა და 29 წამის განმავლობაში კისერზე დაბჯენილი მუხლით აკავებდა ასფალტზე. ფლოიდი კი განუწყვეტლივ იმეორებდა, რომ ვეღარ სუნთქვდა.
დარნელა ფრეიზერის გადაღებული ინციდენტის ამსახველი 10-წუთიანი ვიდეო ჯერ მასობრივი საპროტესტო მოძრაობის საფუძველი გახდა, შემდეგ კი მთავარი მტკიცებულება სასამართლოზე. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ ოფიცერი დერეკ შოვინი ჯორჯ ფლოიდის მკვლელობაში დამნაშავედ ცნო. ინციდენტში მონაწილე დარაჩენი სამი პოლიციელი კი სასამართლოს წინაშე 2022 წლის მარტს წარსდგება.
"რომ არა 17 წლის გოგონა დარნელა, [ჯორჯ ფლოიდი] პოლიციის მიერ მოკლული მორიგი შავკანიანი იქნებოდა", - ამბობდა CNN-თან ჯორჯ ფლოიდის ოჯახის წევრი.
თინეიჯერის გადაღებულმა ვიდეომ მთავარი როლი შეასრულა შეერთებულ შტატებსა და სხვა ქვეყნებში სისტემური რასიზმის წინააღმდეგ მასშტაბური საპროტესტო გამოსვლების დაწყებაში. კადრები ძირითადი მტკიცებულება იყო, ჯორჯ ფლოიდის მკვლელობაში ბრალდებული პოლიციელის სასამართლო პროცესზეც.
პულიცერის პრემიის კომიტეტმა ფრეიზერის დაჯილდოებისას ყურადღება გაამახვილა მოქალაქეების მნიშვნელოვან როლზე ჟურნალისტების მიერ სიმართლისა და სამართლიანობის ძიების პროცესში.
პულიცერის პრემია სპეციალურ კატეგორიაში
დარნელა ფრეიზერმა პულიცერის პრემია სპეციალურ კატეგორიაში მიიღო, (special citations - სპეციალური აღნიშვნა). ამ კატეგორიაში 1917 წელს, პულიცერის ჯილდოს დაწესებიდან დღემდე სულ 44 ჯილდოა გაცემული. პულიცერის საბჭო ყოველწლიურად ლაურეატებს 16 ჟურნალისტურ კატეგორიაში ავლენს, თუმცა საპატიო კატეგორიაში გამარჯვებულები მხოლოდ მაშინ ვლინდება, როდესაც ამას საბჭო მიიჩნევს საჭიროდ.
ამავე კატეგორიაში პულიცერის პრემია მიღებული აქვთ არეტა ფრანკლინის, ბობ დილანს, იდა უელსსა და სხვ.
სამოქალაქო ჟურნალისტიკის როლი
სოციალური მედიის განვითარებასთან ერთად კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი გახდა მოქალაქე ჟურნალისტების როლი ინფორმაციის გავრცელებაში. ამას ცხადყოფს დარნელა ფრეიზერისთვის პულიცერის პრემიის გადაცემაც.
„მერილენდის უნივერსიტეტის” ჟურნალისტიკის მიმართულების პროფესორი სუზან მოლერი წერს, რომ მოქალაქე ჟურნალისტები შესაძლოა ღია და დემოკრატიული საზოგადოების შექმნის, მხარდაჭერისა და შენების ყველაზე ძლიერ ძალად იქცნენ. მოქალაქე ჟურნალისტების როლი კი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი შეიძლება იყოს მედიისადმი რეპრესიული რეჟიმის ქვეყნებში, სადაც ინფორმაციულ ვაკუუმს სწორედ მოქალაქე ჟურნალისტები ავსებენ.
„მოქალაქე ჟურნალისტები უპირატესობას ანიჭებენ პირად ინტერესებსა და გამოცდილებებზე დაფუძნებული ამბების შექმნას, პროფესიონალებისგან განსხვავებით ისინი უფრო ხშირად არიან თავიანთი ამბების ერთადერთი და პირველწყარო.“, - ასე ახასიათებს მოქალაქე ჟურნალისტებს „ანტვერპენის უნივერისტეტის“ ასოცირებული პროფესორი სტივ პოლესენი.
მოქალაქე ჟურნალისტები არ არიან პროფესიონალები - ისინი ჩვეულებრივი, რიგითი მოქალაქეები არიან, რომლებიც დამოუკიდებლად ქმნიან კონტენტს და აშუქებენ იმ თემებს, რომლებსაც თვითონ მიიჩნევენ მნიშვნელოვნად. სამოქალაქო ჟურნალისტიკა ცდება ტრადიციულ მედიას და ის კონტენტის შექმნელებს საშუალებას აძლევს აუდიტორიის ყურადღება მიმართონ იმ საკითხებისკენ, რომლებსაც მასმედია ნაკლებად აშუქებს. დღეს ინფორმაციის შეგროვების პროცესში მოქალაქე ჟურნალისტებთან აქტიურად თანამშრომლობენ საერთაშორისო მედიასაშუალებები და სააგენტოები.
თუმცა, მეორე მხრივ, პროფესიონალებისგან განსხვავებით მოქალაქე ჟურნალისტები თემებს შესაძლოა სუბიექტურად, ჟურნალისტური ეთიკის პრინციპების გაუთვალისწინებლად, საკუთარი ინტერესებით აშუქებდნენ. მედიის როლი კი ასეთი წყაროებიდან მიღებული ინფორმაციის გადამოწმებაა.
განსხვავებული მოსაზრებების მიუხედავად, 18 წლის დარნელა ფრეიზერისთვის ჟურნალისტიკაში ყველაზე პრესტიჟული ჯილდოს გადაცემა მოწმობს, რომ თანამედროვე, ხელმისაწვდომი ტექნოლოგიების დახმარებით რიგით მოქალაქესაც ისეთივე ძალაუფლება შეიძლება ჰქონდეს ინფორმაციაზე, როგორც პროფესიონალ ჟურნალისტებს.
რა გადაიღო დარნელა ფრეიზერმა?
2020 წლის 25 მაისს, მაშინ 17 წლის დარნელა ფრეიზერი თავის 9 წლის ბიძაშვილთან ერთად აშშ-ის ქალაქ მინეაპოლისში ერთ-ერთ მაღაზიასთან იყო, როდესაც დაინახა, როგორ აკავებდნენ აფროამერიკელ კაცს სამართალდამცავები. ერთ-ერთი ოფიცერი ჯორჯ ფლოიდს 9 წუთისა და 29 წამის განმავლობაში კისერზე დაბჯენილი მუხლით აკავებდა ასფალტზე. ფლოიდი კი განუწყვეტლივ იმეორებდა, რომ ვეღარ სუნთქვდა.
დარნელა ფრეიზერის გადაღებული ინციდენტის ამსახველი 10-წუთიანი ვიდეო ჯერ მასობრივი საპროტესტო მოძრაობის საფუძველი გახდა, შემდეგ კი მთავარი მტკიცებულება სასამართლოზე. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ ოფიცერი დერეკ შოვინი ჯორჯ ფლოიდის მკვლელობაში დამნაშავედ ცნო. ინციდენტში მონაწილე დარაჩენი სამი პოლიციელი კი სასამართლოს წინაშე 2022 წლის მარტს წარსდგება.
"რომ არა 17 წლის გოგონა დარნელა, [ჯორჯ ფლოიდი] პოლიციის მიერ მოკლული მორიგი შავკანიანი იქნებოდა", - ამბობდა CNN-თან ჯორჯ ფლოიდის ოჯახის წევრი.
23 მაისს ავიაკომპანია Ryanair-ის ათენიდან ვილნიუსისკენ მიმავალი
თვითმფრინავი მინსკის აეროპორტში დაუგეგმავად დაეშვა. ბელარუსელმა
სამართალდამცავებმა ერთ-ერთი მგზავრი, ხელისუფლების მიმართ კრიტიკულად
განწყობილი ჟურნალისტი, რომან პროტასევიჩი დააკავეს.
ჟურნალისტს შესაძლოა სიკვდილით დასჯა დაემუქროს. ევროკავშირის ქვეყნები მომხდარს "სახელმწიფოს ტერორიზმად" აფასებენ. სხვა სახელმწიფოებთან ერთად საერთაშორისო გამოძიებას ითხოვს ამერიკის შეერთებული შტატები.
რა მოხდა 23 მაისს?
რომან პროტასევიჩი ვილნიუსში ათენიდან ბრუნდებოდა. ის საბერძნეთში ეკონომიკის საკითხზე კონფერენციას ბელარუსის ოპოზიციის ლიდერთან, სვეტლანა ციხონოვსკაიასთან, ერთად დაესწრო.
ჟურნალისტმა ათენის აეროპორტშივე შენიშნა, რომ უთვალთვალებდნენ და ფოტოებს უღებდნენ. ათენი-ვილნიუსის რეისი კი, რომელზეც 170 მგზავრი იყო, 3 საათის განმავლობაში უნდა გაგრძელებულიყო.
მედიაში გავრცელებული ინფორმაციით, ლიეტუვის საზღვართან ახლოს პილოტებს მინსკიდან შეატყობინეს, რომ ბორტზე ასაფეთქებელი იყო. ბელარუსის პრეზიდენტის ბრძანებით, თვითმფრინავი აეროპორტამდე რეაქტიულმა გამანადგურებელმა MiG-29-მ მიაცილა. მგზავრებს ბორტი დაატოვებინეს და ისინი თავიდან შეამოწმეს. თვითმფრინავში ასაფეთქებელი მოწყობილობა არ აღმოჩნდა. რომან პროტასევიჩი კი ადგილზე დააკავეს.
Nexta-ს რედაქტორის მიერ გავრცელებული ერთ-ერთი ვერსიის თანახმად, ბორტზე ბელარუსის უშიშროების სამსახურის (KGB) თანამშრომლებიც იმყოფებოდნენ, რომლებმაც ეკიპაჟის წევრებთან ჩხუბი მოაწყვეს და აცხადებდნენ, რომ ბორტზე ასაფეთქებელი მოწყობილობა იყო. ამის შემდეგ კი ეკიპაჟი იძულებული გახდა მინსკში დაშვებულიყო.
ლიეტუვას პრეზიდენტი კი დამატებით, ბელარუსის საჰაერო სივრცის სახიფათოდ გამოცხადებისა და ბელარუსული თვითმფრინავების ევროკავშირის აეროპორტებში არ მიღების ინიციატივით გამოდის. მსოფლიო ლიდერები ჟურნალისტის დაკავებას გმობენ.
მომხდარს გუშინ ღამით გამოეხმაურა საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრო. Twitter-ზე გავრცელებულ განცხადებაში წერია, რომ „ყველა მგზავრმა უნდა ისარგებლოს უსაფრთხო მგზავრობის თავისუფლებით. მათი იძულებითი დაკავება სრულიად მიუღებელია“. მოგვიანებით ამავე პლატფორმაზე საქართველოს პრეზიდენტმა, სალომე ზურაბიშვილმა, დაწერა, რომ " ბელარუსში Ryanair-ის რეისის იძულებითი დაშვება და ჟურნალისტის დაკავება მიუღებელია".
"საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია" მიიჩნევს, რომ საგარეო საქმეთა სამინისტროს განცხადება არ ასახავს შექმნილი ვითარების სიმწვავეს და მნიშვნელოვანია, საქართველოს ხელისუფლებასაც ჰქონდეს სათანადო რეაქცია და დაგმოს ჟურნალისტის დაკავება.
ვინ არის რომან პროტასევიჩი?
პროტასევიჩი 26 წლის ბელარუსელი ჟურნალისტი და აქტივისტია. ის ამჟამად Telegram-ზე ბელარუსული პოლიტიკური გამოცემის Belarus of the Brain-ის მთავარი რედაქტორია.
რომან პროტასევიჩი გასულ წელს Telegram-ზე არსებული არხის NEXTA-ს მთავარ რედაქტორად მუშაობდა. NEXTA-ს მილიონზე მეტი გამომწერი ჰყავს და ანტისამთავრობო გამოსვლებს აქტიურად აშუქებს. ასევე მონაწილეობს აქციების ორგანიზებაში. ბელარუსში მიმდინარე საპროტესტო აქციების დროს არხის მიერ გავრცელებული კადრებს ფართოდ იყენებდა საერთაშორისო მედია.
რომან პროტასევიჩმა ბელარუსი ხელისუფლების მხრიდან ზეწოლის გამო 2019 წელს დატოვა, მშობლები პოლონეთში მას შემდეგ გადაიყვანა, რაც მათ თვალთვალი დაუწყეს. მოგვიანებით კი საცხოვრებლად ვილნიუსში გადავიდა და თავისი საქმიანობა იქიდან განაგრძო.
ჟურნალისტმა ნოემბერში Twitter-ზე გამოაქვეყნა დოკუმენტი, რომლის მიხედვით, ის ბელარუსიის ტერორისტების სიაშია შეყვანილი. მას ბელარუსში არეულობებისა და სოციალური სიძულვილის გაღვივებაში დასდეს ბრალი.
პროტასევიჩმა სამართალდამცავი ორგანოების მხრიდან ყურადღება პირველად თინეიჯერობის დროს დისიდენტობით მიიპყრო. ის 2011 წელს საპროტესტო აქციებში მონაწილეობის გამო სკოლიდან, მოგვიანებით კი მინსკის უნივერსიტეტის ჟურნალისტიკის პროგრამიდან გარიცხეს.
რა ემუქრება დაკავებულ ჟურნალისტს?
ბელარუსის უშიშროების სამსახურს რომან პროტასევიჩი ტერორისტების სიაში ჰყავს შეყვანილი. თუ მას ტერორიზმში დაადანაშაულებენ, შესაძლოა სიკვდილით დასჯა დაემუქროს. ამჟამად ჟურნალისტისთვის წარდგენილი ბრალდებები კი თავისუფლების 15 წლამდე აღკვეთას გულისხმობს.
ჟურნალისტს შესაძლოა სიკვდილით დასჯა დაემუქროს. ევროკავშირის ქვეყნები მომხდარს "სახელმწიფოს ტერორიზმად" აფასებენ. სხვა სახელმწიფოებთან ერთად საერთაშორისო გამოძიებას ითხოვს ამერიკის შეერთებული შტატები.
რა მოხდა 23 მაისს?
რომან პროტასევიჩი ვილნიუსში ათენიდან ბრუნდებოდა. ის საბერძნეთში ეკონომიკის საკითხზე კონფერენციას ბელარუსის ოპოზიციის ლიდერთან, სვეტლანა ციხონოვსკაიასთან, ერთად დაესწრო.
ჟურნალისტმა ათენის აეროპორტშივე შენიშნა, რომ უთვალთვალებდნენ და ფოტოებს უღებდნენ. ათენი-ვილნიუსის რეისი კი, რომელზეც 170 მგზავრი იყო, 3 საათის განმავლობაში უნდა გაგრძელებულიყო.
მედიაში გავრცელებული ინფორმაციით, ლიეტუვის საზღვართან ახლოს პილოტებს მინსკიდან შეატყობინეს, რომ ბორტზე ასაფეთქებელი იყო. ბელარუსის პრეზიდენტის ბრძანებით, თვითმფრინავი აეროპორტამდე რეაქტიულმა გამანადგურებელმა MiG-29-მ მიაცილა. მგზავრებს ბორტი დაატოვებინეს და ისინი თავიდან შეამოწმეს. თვითმფრინავში ასაფეთქებელი მოწყობილობა არ აღმოჩნდა. რომან პროტასევიჩი კი ადგილზე დააკავეს.
Nexta-ს რედაქტორის მიერ გავრცელებული ერთ-ერთი ვერსიის თანახმად, ბორტზე ბელარუსის უშიშროების სამსახურის (KGB) თანამშრომლებიც იმყოფებოდნენ, რომლებმაც ეკიპაჟის წევრებთან ჩხუბი მოაწყვეს და აცხადებდნენ, რომ ბორტზე ასაფეთქებელი მოწყობილობა იყო. ამის შემდეგ კი ეკიპაჟი იძულებული გახდა მინსკში დაშვებულიყო.
ვილნიუსში მდებარე "ევროპულ ჰუმანიტარული უნივერსიტეტში" ამბობენ, რომ დაკავებულია მათი სტუდენტი სოფია საპეგაც, რომელიც ჟურნალისტთან ერთად მგზავრობდა.
ლიეტუვაში მომხდართან დაკავშირებით უკვე დაიწყო გამოძიება თვითმფრინავის ტერორიზმის მიზნით გატაცების ბრალდებით. ევროკავშირში ბელარუსზე სანქციების შესაძლო დაწესებას განიხილავენ და ამბობენ, რომ პროტასევიჩის დაკავება ბელარუსის ხელისუფლების მიერ ოპოზიციური ხმის ჩახშობის მორიგი მცდელობაა.ლიეტუვას პრეზიდენტი კი დამატებით, ბელარუსის საჰაერო სივრცის სახიფათოდ გამოცხადებისა და ბელარუსული თვითმფრინავების ევროკავშირის აეროპორტებში არ მიღების ინიციატივით გამოდის. მსოფლიო ლიდერები ჟურნალისტის დაკავებას გმობენ.
მომხდარს გუშინ ღამით გამოეხმაურა საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრო. Twitter-ზე გავრცელებულ განცხადებაში წერია, რომ „ყველა მგზავრმა უნდა ისარგებლოს უსაფრთხო მგზავრობის თავისუფლებით. მათი იძულებითი დაკავება სრულიად მიუღებელია“. მოგვიანებით ამავე პლატფორმაზე საქართველოს პრეზიდენტმა, სალომე ზურაბიშვილმა, დაწერა, რომ " ბელარუსში Ryanair-ის რეისის იძულებითი დაშვება და ჟურნალისტის დაკავება მიუღებელია".
"საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია" მიიჩნევს, რომ საგარეო საქმეთა სამინისტროს განცხადება არ ასახავს შექმნილი ვითარების სიმწვავეს და მნიშვნელოვანია, საქართველოს ხელისუფლებასაც ჰქონდეს სათანადო რეაქცია და დაგმოს ჟურნალისტის დაკავება.
ვინ არის რომან პროტასევიჩი?
პროტასევიჩი 26 წლის ბელარუსელი ჟურნალისტი და აქტივისტია. ის ამჟამად Telegram-ზე ბელარუსული პოლიტიკური გამოცემის Belarus of the Brain-ის მთავარი რედაქტორია.
რომან პროტასევიჩი გასულ წელს Telegram-ზე არსებული არხის NEXTA-ს მთავარ რედაქტორად მუშაობდა. NEXTA-ს მილიონზე მეტი გამომწერი ჰყავს და ანტისამთავრობო გამოსვლებს აქტიურად აშუქებს. ასევე მონაწილეობს აქციების ორგანიზებაში. ბელარუსში მიმდინარე საპროტესტო აქციების დროს არხის მიერ გავრცელებული კადრებს ფართოდ იყენებდა საერთაშორისო მედია.
რომან პროტასევიჩმა ბელარუსი ხელისუფლების მხრიდან ზეწოლის გამო 2019 წელს დატოვა, მშობლები პოლონეთში მას შემდეგ გადაიყვანა, რაც მათ თვალთვალი დაუწყეს. მოგვიანებით კი საცხოვრებლად ვილნიუსში გადავიდა და თავისი საქმიანობა იქიდან განაგრძო.
ჟურნალისტმა ნოემბერში Twitter-ზე გამოაქვეყნა დოკუმენტი, რომლის მიხედვით, ის ბელარუსიის ტერორისტების სიაშია შეყვანილი. მას ბელარუსში არეულობებისა და სოციალური სიძულვილის გაღვივებაში დასდეს ბრალი.
პროტასევიჩმა სამართალდამცავი ორგანოების მხრიდან ყურადღება პირველად თინეიჯერობის დროს დისიდენტობით მიიპყრო. ის 2011 წელს საპროტესტო აქციებში მონაწილეობის გამო სკოლიდან, მოგვიანებით კი მინსკის უნივერსიტეტის ჟურნალისტიკის პროგრამიდან გარიცხეს.
რა ემუქრება დაკავებულ ჟურნალისტს?
ბელარუსის უშიშროების სამსახურს რომან პროტასევიჩი ტერორისტების სიაში ჰყავს შეყვანილი. თუ მას ტერორიზმში დაადანაშაულებენ, შესაძლოა სიკვდილით დასჯა დაემუქროს. ამჟამად ჟურნალისტისთვის წარდგენილი ბრალდებები კი თავისუფლების 15 წლამდე აღკვეთას გულისხმობს.
გამოვლინდნენ მსოფლიო პრესის
ფოტოგრაფიის (World Press Photo-ს) 2021 წლის კონკურის
გამარჯვებულები. ჟიურიმ წლის საუკეთესო ნამუშევრად დანიელი ფოტოგრაფის
მადს ნისენის ფოტო, სახელწოდებით, "პირველი ჩახუტება", დაასახელა.
საუკეთესო ფოტო ამბავი კი იტალიელი ფოტოგრაფის ანტონიო ფაჩილონგოს
პროექტი "ჰაბიბი" გახდა. გამარჯვებულები გამოვლინდნენ „ამბის ციფრულად
თხრობის" კონკურსშიც.
წლის ფოტო - „პირველი ჩახუტება“
85 წლის როზა ლუიზა ლუნარდის პირველი ჩახუტება 5 თვის განმავლობაში. მას მომვლელი კოვიდ პანდემიის დროს გამჭვირვალე ფარდის საშუალებით ეხუტება, მოხუცთა საცხოვრებელი, სან პაულო. ბრაზილია. 2020 წლის 5 აგვისტო. ფოტომ პირველი ადგილი დაიკავა „მნიშვნელოვანი ახალი ამბების“ ნომინაციაშიც.
წლის ფოტო ამბავი - „ჰაბიბი“
"ჰაბიბი", რომელიც არაბულად "ჩემს სიყვარულს"/ "საყვარელოს" ნიშნავს, ყვება სასიყვარულო ისტორიებზე ისრაელი-პალესტინის კონფლიქტის ფონზე. ფოტოგრაფი მსჯავრდებული პალესტინელების ოჯახებზე კონფლიქტის გავლენისა და მათი სირთულეების ჩვენებას ცდილობს. ავტორი ყურადღებას არა ომზე, სამხედრო მოქმედებებსა და იარაღებზე, არამედ კონფლიქტის ზონაში მცხოვრები ადამიანების გამბედაობაზე ამახვილებს. ამ ფოტოსერიამ პირველი ადგილი დაიკავა „გრძელვადიანი პროექტების“ ნომინაციაშიც.
World Press Photo -ს ფონდი ამსტერდამში არსებულ დამოუკიდებელ, არაკომერციულ ორგანიზაციას წარმოადგენს, რომელიც 1955 წელს დაფუძნდა და ფოტოკონკურსს სხვადასხვა კატეგორიაში ყოველწლიურად ატარებს.
დედა-შვილი თევზაობისთვის ემზადება, იემენი. 2020 წლის 17 თებერვალი, ფოტოგრაფი: პაბლო ტოსკო.
ამავე კატეგორიაში მე-3 ადგილი დაიკავა სომეხი ფოტოგრაფის ვაღინაკ ღაზარიანის ფოტომ, რომელშიც ჩანს, რომ ჯარისკაცი მთიანი ყარაბაღის ომის პერიოდში სანგარში ისვენებს. 2020 წლის 31 ოქტომბერი.
მნიშვნელოვანი ახალი ამბები - "დაკარგული სამოთხე"
გარემო - კალიფორნიის ზღვის ლომი ნიღბით თამაშობს
მონტერეი, კალიფორნია, აშშ. 2020 წლის 19 ნოემბერი. ფოტოგრაფი: რალფ პეისი
ბუნება - ჟირაფების გადარჩენა დატბორილი კუნძულიდან
ტბა ბარინგო, კენია. 2020 წლის 3 დეკემბერი. ფოტოგრაფი: ეიმი ვაიტალი
პორტრეტები - „გარდასახვა - იგნატი“
ტრანსგენდერი კაცი იგნატი თავის მეგობარ გოგონა მარიასთან ერთად, სანქტ-პეტერბურგი, რუსეთი. 2020 წლის 23 აპრილი. ფოტოგრაფი: ოლეგ პონომარევი.
სპორტი - ხის მორებზე ცოცვა
სპორტსმენი ვარჯიშობს ცოცვაში, ბავარია, გერმანია. 2020 წლის 15 სექტემბერი. ფოტოგრაფი: ადამ პრიტი
ახალი ამბავი - დებატები ემანსიპაციის მემორიალის შესახებ
ქალისა და კაცის აზრთა სხვადასხვაობა ემანსიპაციის მემორიალის მოხსნასთან დაკავშირებით. ლინკოლნის პარკი, ვაშინგტონი, აშშ. 2020 წლის 25 ივნისი; ფოტოგრაფი: ეველინ ჰოკსტინი.
ციფრული ამბის თხრობის ნომინაციებში გამარჯვებულები:
"ჯორჯ ფლოიდის სიკვდილის შემდეგ მინეაპოლისში საპროტესტო აქციების 7 დღის რეკონსტრუქცია"
„ვუჰანიდან დარეკვა“ და The New York Times-ის პროექტი, კამერით ასახული რასისტული თავდასხმის შესახებ.
წლის ფოტო - „პირველი ჩახუტება“
85 წლის როზა ლუიზა ლუნარდის პირველი ჩახუტება 5 თვის განმავლობაში. მას მომვლელი კოვიდ პანდემიის დროს გამჭვირვალე ფარდის საშუალებით ეხუტება, მოხუცთა საცხოვრებელი, სან პაულო. ბრაზილია. 2020 წლის 5 აგვისტო. ფოტომ პირველი ადგილი დაიკავა „მნიშვნელოვანი ახალი ამბების“ ნომინაციაშიც.
წლის ფოტო ამბავი - „ჰაბიბი“
"ჰაბიბი", რომელიც არაბულად "ჩემს სიყვარულს"/ "საყვარელოს" ნიშნავს, ყვება სასიყვარულო ისტორიებზე ისრაელი-პალესტინის კონფლიქტის ფონზე. ფოტოგრაფი მსჯავრდებული პალესტინელების ოჯახებზე კონფლიქტის გავლენისა და მათი სირთულეების ჩვენებას ცდილობს. ავტორი ყურადღებას არა ომზე, სამხედრო მოქმედებებსა და იარაღებზე, არამედ კონფლიქტის ზონაში მცხოვრები ადამიანების გამბედაობაზე ამახვილებს. ამ ფოტოსერიამ პირველი ადგილი დაიკავა „გრძელვადიანი პროექტების“ ნომინაციაშიც.
World Press Photo -ს ფონდი ამსტერდამში არსებულ დამოუკიდებელ, არაკომერციულ ორგანიზაციას წარმოადგენს, რომელიც 1955 წელს დაფუძნდა და ფოტოკონკურსს სხვადასხვა კატეგორიაში ყოველწლიურად ატარებს.
სხვა კატეგორიებში
გამარჯვებული ნაშრომები:
თანამედროვე
პრობლემები - იემენი: „შიმშილი - ომის კიდევ
ერთი ჭრილობა“დედა-შვილი თევზაობისთვის ემზადება, იემენი. 2020 წლის 17 თებერვალი, ფოტოგრაფი: პაბლო ტოსკო.
ამავე კატეგორიაში მე-3 ადგილი დაიკავა სომეხი ფოტოგრაფის ვაღინაკ ღაზარიანის ფოტომ, რომელშიც ჩანს, რომ ჯარისკაცი მთიანი ყარაბაღის ომის პერიოდში სანგარში ისვენებს. 2020 წლის 31 ოქტომბერი.
მნიშვნელოვანი ახალი ამბები - "დაკარგული სამოთხე"
გარემო - კალიფორნიის ზღვის ლომი ნიღბით თამაშობს
მონტერეი, კალიფორნია, აშშ. 2020 წლის 19 ნოემბერი. ფოტოგრაფი: რალფ პეისი
ბუნება - ჟირაფების გადარჩენა დატბორილი კუნძულიდან
ტბა ბარინგო, კენია. 2020 წლის 3 დეკემბერი. ფოტოგრაფი: ეიმი ვაიტალი
პორტრეტები - „გარდასახვა - იგნატი“
ტრანსგენდერი კაცი იგნატი თავის მეგობარ გოგონა მარიასთან ერთად, სანქტ-პეტერბურგი, რუსეთი. 2020 წლის 23 აპრილი. ფოტოგრაფი: ოლეგ პონომარევი.
სპორტი - ხის მორებზე ცოცვა
სპორტსმენი ვარჯიშობს ცოცვაში, ბავარია, გერმანია. 2020 წლის 15 სექტემბერი. ფოტოგრაფი: ადამ პრიტი
ახალი ამბავი - დებატები ემანსიპაციის მემორიალის შესახებ
ქალისა და კაცის აზრთა სხვადასხვაობა ემანსიპაციის მემორიალის მოხსნასთან დაკავშირებით. ლინკოლნის პარკი, ვაშინგტონი, აშშ. 2020 წლის 25 ივნისი; ფოტოგრაფი: ეველინ ჰოკსტინი.
ციფრული ამბის თხრობის ნომინაციებში გამარჯვებულები:
"ჯორჯ ფლოიდის სიკვდილის შემდეგ მინეაპოლისში საპროტესტო აქციების 7 დღის რეკონსტრუქცია"
„ვუჰანიდან დარეკვა“ და The New York Times-ის პროექტი, კამერით ასახული რასისტული თავდასხმის შესახებ.
მას შემდეგ, რაც გაირკვა, რომ 5 ივლისს თბილისში „ღირსების მარში -
#სოლიდარობისთვის!“ გაიმართება, გააქტიურდნენ ანტილიბერალური
ჯგუფებიც. პარალელურად, მედიაში სულ უფრო ხშირად ისმის მათი
დისკრიმინაციული, მოქალაქეების ჯანმრთელობისა და სიცოცხლისთვის
საფრთხის შემცველი განცხადებები.
შესაბამისად, ისევ დღის წესრიგში დადგა კითხვა, უნდა გააშუქოს თუ არა მაღალი სტანდარტის მქონე მედიამ ამგვარი ჯგუფების წარმომადგენლებთან ინტერვიუები, მათი მოწოდებები თუ განცხადებები, მიიწვიოს თუ არა სტუმრად თოქ-შოუებში?
პასუხია, დიახ. მაგრამ მთავარი გამოწვევაა, როგორ გავაშუქოთ ამგვარი საკითხები ისე რომ:
ხუთი რჩევა მედიას ამ საკითხებთან გასამკლავებლად:
ვაჩვენოთ არა სენსაციური ახალი ამბავი, არამედ სიმართლე მთელი კონტექსტით
უნდა გვახსოვდეს, რომ მედიის თავისუფლების განუყოფელი ნაწილია მისი პასუხისმგებლობა საზოგადოების წინაშე. მედიამ საზოგადოებას ინფორმაცია უნდა მიაწოდოს, რომ მოქალაქეებმა მეტი გაიგონ კონკრეტული საკითხების შესახებ და შემდეგ, სწორი დასკვნები გამოიტანონ.
ამისთვის, პირველ რიგში უნდა შეგეძლოს იმის გარკვევა, თუ ვინ არიან ეს ძალადობრივი ექსტრემისტული ჯგუფები.
ისტ ანგლიის უნივერსიტეტის პროფესორი, კარენ ფერგიუსონი, 2016 წლის ნაშრომში, „როგორ დავუპირისპირდეთ ძალადობრივ ექსტრემიზმს მედისა და კომუნიკაციის სტრატეგიით“, წერს:
„ძალადობრივი ექსტრემიზმი უფრო იდეოლოგიაა რომელიც შეიძლება ითარგმნოს ან არ ითარგმნოს ძალადობრივ ქმედებებში. ძალადობრივი ექსტრემიზმი ქმედებასთან ერთდ ან მის გარეშე მოიცავს იმ ადამიანების მრწამსს, შეხედულებებსა და სამოქმედო სტრატეგიებს, რომლებიც მხარს უჭერენ ან იყენებენ ძალადობას მათი პოლიტიკური, რელიგიური თუ სხვა ტიპის იდენტობით განპირობებული შეხედულებების გასავრცელებლად ან გასამყარებლად.“
მნიშვნელოვანია, ვაჩვენოთ არა მხოლოდ ცალკეული მოქმედება, არამედ ისიც, რა მნიშვნელობა, მიზეზები და შედეგები შეიძლება ქონდეს ამგვარ მოქმედებას.
სიძულვილის ენასთან გასამკლავებლად, ფერგიუსონის ერთ-ერთი რეკომენდაცია კარგად ხსნის სიძულვილის ენის პრაქტიკის მქონე ძალადობრივი ჯგუფების გაშუქების პრინციპსაც:
„სიძულვილის ენის დაძლევა მოითხოვს ბევრად უფრო სიღრმისეულ სტრატეგიას, ვიდრე უბრალოდ ამგვარი შინაარსის აკრძალვა ან დაბლოკვაა. ის მოითხოვს ერთიან მიდგომას, რომელიც დაძაბულობისა და საზოგადოების დაყოფის მიზეზების წარმოშობის საფუძვლებს ეხება“.
იდენტობების (ნამდვილი ქართველობა, მართლმადიდებლობა, კაცობა და ა.შ.) დაცვის სახელით, ექსტრემისტული ჯგუფები ცდილობენ მათგან განსხვავებულის მათი იდენტობისთვის საფრთხედ და დაწესებული სოციალური ნორმისგან გადახრად წარმოჩენას, მათ შევიწროვებას; მათი ხილვადობის შემცირების მიზნით, საჯარო სივრციდან განდევნას და ამით საკუთარი გავლენის შენარჩუნებას.
მათი ძალისა და გავლენის დემონსტრირებისთვის ამგვარი ექსტრემისტული გაერთიანებები მათთვის მიუღებელ სხვადასხვა ჯგუფს მათივე იდენტობის გამო ესხმიან თავს, უზღუდავენ კონსტიტუციით მინიჭებულ უფლებებს და ცდილობენ მათ დაშინებას.
წყაროების მიმართ ვიყოთ ჯეროვნად მიუკერძოებლები, მაგრამ არა ნეიტრალურები და ინდეფერენტულები
ინფორმაციის წყაროს შერჩევისას, ჟურნალისტმა უნდა გაითვალისწინოს, რა სარგებლობა შეიძლება მოუტანოს მან საზოგადოებას, რატომ არის ამ რესპონდენტის პოზიციის გაშუქება, მისი აზრის მოსმენა საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვანი, არის თუ არა კომპეტენტური აღნიშნულ საკითხზე სასაუბროდ და ა.შ. ასევე, წყაროს მიმართ მიუკერძოებლობის პრინციპის დაცვა ჟურნალისტური ეთიკის უმნიშვნელოვანესი პრინციპია.
თუმცა, ჟურნალისტებს, ხშირად, მიუკერძოებლობა და ნეიტრალობა, მიუკერძოებლობა და განსხვავებული პოზიციების ბალანსი ახალ ამბებში, პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ თოქ-შოუებისა და სხვა პროგრამებში ერთმანეთში ერევათ. არადა, მიუკერძოებლობა ბევრად მეტია, ვიდრე უბრალოდ ბალანსი და ნეიტრალურობა.
განსაზღვრეთ, რა არის სიძულვილის ენა
სიძულვილის ენად მიიჩნევა ის მოსაზრებები და ტექსტები, რომლებიც დაკავშირებულია ადამიანის ან ადამიანთა ჯგუფის ეთნიკურ, რელიგიურ, გენდერულ, სექსუალურ იდენტობასა თუ სხვა ნიშანთან და შეურაცხმყოფელია კონკრეტული ჯგუფის ან ადამიანის მიმართ.
საქართველოში სიძულვილის ენას არეგულირებს სხვადასხვა საკანონმდებლო ნორმა, მათ შორისაა „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი (2004) და მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი (2009), რომელიც მედიას დისკრიმინაციული პროგრამების გაშვებას უკრძალავს. სისხლის სამართლის კოდექსი (1999) კი ყველას, არა მხოლოდ მედიას, აკისრებს პასუხისმგებლობას ისეთ მოწოდებაზე, რომელიც სხვადასხვა ნიშნის, იდენტობის მქონე ჯგუფებს შორის განხეთქილების ჩამოგდებას ისახავს მიზნად და ქმნის ძალადობის აშკარა, პირდაპირ და არსებით საფრთხეს.
საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მე–7 მუხლი მიუთითებს, რომ „ჟურნალისტს უნდა ესმოდეს მედიის მიერ დისკრიმინაციის წახალისების საფრთხე; ამიტომ ყველაფერი უნდა იღონოს ნებისმიერი პირის დისკრიმინაციის თავიდან ასაცილებლად რასის, სქესის, სექსუალური ორიენტაციის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების, ეროვნული ან სოციალური წარმოშობის საფუძველზე ან რაიმე სხვა ნიშნით.“
მედიას აქვს პასუხისმგებლობა, არ დაუთმოს საკუთარი პლატფორმა სიძულვილის ენის გავრცელებას მისი მკაფიო იდენტიფიცირებისა და სახელდების გარეშე
სიძულვილის ენა აძლიერებს შუღლსა და შეუწყნარებლობას, ხელს უწყობს საზოგადოების დაყოფასა და რადიკალიზაციას და, რაც მთავარია, ადამიანთა ერთი ჯგუფის მიერ მეორეზე ძალადობას აქეზებს, რაც საფრთხეს უქნის ადამიანების ჯანმრთელობასა და სიცოცხლეს.
დაპირისპირებული, ერთმანეთის მიმართ აგრესიულად განწყობილი საზოგადოება აღარ იძლევა მრავალფეროვნების, თანასწორობის, ერთმანეთის მიმართ შემწყნარებლობისა და მშვიდობიანი თანაცხოვრების საშუალებას.
მაგალითდ, ჰომოფობიური შეხედულებების მქონე ულტრანაციონალისტი ბიზნესმენი ლევან ვასაძე, რომელიც დაკავშირებულია „ევრაზიონისტულ“ მოძრაობასა და მის ლიდერთან, ალექსანდრე დუგინთან ხელისუფლებას ულტიმატუმს უყენებს და ღირსების მარშის გაუქმებას სთხოვს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ის იხსნის პასუხისმგებლობას მარშის გასაპროტესტებლად მისული ადამიანების ქცევაზე და ამბობს, რომ თითოეული ადამიანი ისე მოიქცევა, როგორც საჭიროდ მიიჩნევს. პარალელურად, ჯგუფი „ალტ-ინფო“ აცხადებს მომხრეების მობილიზებას და „სამოქალაქო რეაგირების ჯგუფების“ შექმნას, რათა ხელი შეუშალონ ღირსების მარშის ჩატარებას.
საბოლოოდ, მედიამ რაღა თქმა უნდა, უნდა გააშუქოს ღირსების მართშან დაკავშირებული საკითხები, მათ შორის მარშის ჩატარების მოწინააღმდეგეთა მოსაზრებები და პოზიციები, იმ პირობით, რომ:
დამატებით: როგორ გავაშუქოთ მიუკერძოებლად, მაგრამ ჯეროვნად?
დიდი ბრიტანეთის საკომუნიკაციო სერვისების მარეგულირებელი ორგანოს (Ofcom) განმარტებით, სიტყვა “ჯეროვანი” მიუკერძოებლობის არსის სწორად გაგების მნიშვნელოვანი პირობაა.“ თავად მიუკერძოებლობა ნიშნავს იმას, რომ ერთ მხარეს არ უნდა მიენიჭოს რაიმე სახის უპირატესობა მეორე მხარესთან შედარებით. “ჯეროვანი” კი ნიშნავს “ადეკვატურს” ან “შესაბამისს” გასაშუქებელი საკითხის მიმართ.
წინააღმდეგობრივი და საკამათო პოლიტიკური თუ სოციალურ-ეკონომიკური საკითხების გაშუქებისას, რა თქმა უნდა, ყველა მნიშვნელოვანი თვალსაზრისი და პოზიცია უნდა აისახოს სიუჟეტში ან სიუჟეტების ციკლში, რომელიც ამ თემას ეხება. თუმცა, “ჯეროვანი მიუკერძოებლობა არ ნიშნავს დროის თანაბარ განაწილებას თითოეული თვალსაზრისის ან პოზიციისთვის, ან იმას, რომ ყველა არგუმენტი ან ყველა არგუმენტის ყველა ასპექტი იყოს წარმოდგენილი”.
ჯეროვანი მიუკერძოებლობა წყაროს მიმართ ნიშნავს, რომ მას იმდენი დრო უნდა დაეთმოს, რამდენსაც მოითხოვს იმ საკითხისა თუ მოვლენის არსი და კონტექსტი, რომლის შესახებაც სიმართლის დადგენას ცდილობს ჟურნალისტი. გაშუქების მიზანი მოძალადესა და მის მსხვერპლს შორის მექანიკური ბალანსის დაცვა, თითოეულისთვის თანაბარი დროის მექანიკურად დათმობა კი არ არის, არამედ, სწორედ საკითხის არსიდან გამომდინარე, ყველა რესპონდენტისთვის საჭიროა იმ მნიშვნელოვანი კითხვების დასმა, რომელიც სიმართლის დადგენას, დემოკრატიის პრინციპების დაცვას, დაჩაგრული, ხმაწართმეული მოქალაქის პოზიციის საზოგადოებისთვის გაცნობას, საზოგადოების სამსახურში ყოფნასა და მოქალაქეების ყოველდღიურ ცხოვრებაზე საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებული პირების მოქმედებებისა და გადაწყვეტილების გავლენის ჩვენებას ემსახურება.
შესაბამისად, წყაროს მიმართ მიუკერძოებელი, მაგრამ საკითხის მიმართ არანეიტრალური ჟურნალისტი შეეცდება, რომ ზედმიწევნითი სიზუსტით შეისწავლოს საკითხი, გააანალიზოს არსებული ფაქტები და შესაბამისი პროპორციულობით ასახოს ინფორმაციის წყაროების პოზიციები. რა თქმა უნდა, თავად წყაროებს (პოლიტიკოსებს, ინტერესთა ჯგუფებს, სხვა რესპონდენტებს) არ აქვთ მიუკერძოებლობის ვალდებულება აუდიტორიასთან და ისინი შეიძლება ემხრობოდნენ ამა თუ იმ თვალსაზრისს, მაგრამ ჟურნალისტებმა უნდა მიუთითონ წყაროს ნებისმიერი მახასიათებელი, რომელიც მაყურებელს მისი მოტივაციის შეფასების საშუალებას მისცემს.
შესაბამისად, ისევ დღის წესრიგში დადგა კითხვა, უნდა გააშუქოს თუ არა მაღალი სტანდარტის მქონე მედიამ ამგვარი ჯგუფების წარმომადგენლებთან ინტერვიუები, მათი მოწოდებები თუ განცხადებები, მიიწვიოს თუ არა სტუმრად თოქ-შოუებში?
პასუხია, დიახ. მაგრამ მთავარი გამოწვევაა, როგორ გავაშუქოთ ამგვარი საკითხები ისე რომ:
- მოქალაქეების ჯანმრთელობას და სიცოცხლეს არ მიადგეს ზიანი
- საზოგადოებას გააგონოს არადომინანტური, ხშირად, ხმაწართმეული მოქალაქეების ხმა.
- მოქალაქეებმა მიიღონ ფაქტებზე დაფუძნებული გადამოწმებული ინფორმაცია.
- მოქალაქეებმა აღიქვან სიმართლე სრული კონტექსტით.
- მედიამ შეასრულოს თავისი როლი და ფუნქცია დემოკრატიული სამოქალაქო საზოგადოების გაძლიერების პროცესში და დაიცვას პროფესიული ეთიკის სტანდარტები.
ხუთი რჩევა მედიას ამ საკითხებთან გასამკლავებლად:
ვაჩვენოთ არა სენსაციური ახალი ამბავი, არამედ სიმართლე მთელი კონტექსტით
უნდა გვახსოვდეს, რომ მედიის თავისუფლების განუყოფელი ნაწილია მისი პასუხისმგებლობა საზოგადოების წინაშე. მედიამ საზოგადოებას ინფორმაცია უნდა მიაწოდოს, რომ მოქალაქეებმა მეტი გაიგონ კონკრეტული საკითხების შესახებ და შემდეგ, სწორი დასკვნები გამოიტანონ.
ამისთვის, პირველ რიგში უნდა შეგეძლოს იმის გარკვევა, თუ ვინ არიან ეს ძალადობრივი ექსტრემისტული ჯგუფები.
ისტ ანგლიის უნივერსიტეტის პროფესორი, კარენ ფერგიუსონი, 2016 წლის ნაშრომში, „როგორ დავუპირისპირდეთ ძალადობრივ ექსტრემიზმს მედისა და კომუნიკაციის სტრატეგიით“, წერს:
„ძალადობრივი ექსტრემიზმი უფრო იდეოლოგიაა რომელიც შეიძლება ითარგმნოს ან არ ითარგმნოს ძალადობრივ ქმედებებში. ძალადობრივი ექსტრემიზმი ქმედებასთან ერთდ ან მის გარეშე მოიცავს იმ ადამიანების მრწამსს, შეხედულებებსა და სამოქმედო სტრატეგიებს, რომლებიც მხარს უჭერენ ან იყენებენ ძალადობას მათი პოლიტიკური, რელიგიური თუ სხვა ტიპის იდენტობით განპირობებული შეხედულებების გასავრცელებლად ან გასამყარებლად.“
მნიშვნელოვანია, ვაჩვენოთ არა მხოლოდ ცალკეული მოქმედება, არამედ ისიც, რა მნიშვნელობა, მიზეზები და შედეგები შეიძლება ქონდეს ამგვარ მოქმედებას.
სიძულვილის ენასთან გასამკლავებლად, ფერგიუსონის ერთ-ერთი რეკომენდაცია კარგად ხსნის სიძულვილის ენის პრაქტიკის მქონე ძალადობრივი ჯგუფების გაშუქების პრინციპსაც:
„სიძულვილის ენის დაძლევა მოითხოვს ბევრად უფრო სიღრმისეულ სტრატეგიას, ვიდრე უბრალოდ ამგვარი შინაარსის აკრძალვა ან დაბლოკვაა. ის მოითხოვს ერთიან მიდგომას, რომელიც დაძაბულობისა და საზოგადოების დაყოფის მიზეზების წარმოშობის საფუძვლებს ეხება“.
იდენტობების (ნამდვილი ქართველობა, მართლმადიდებლობა, კაცობა და ა.შ.) დაცვის სახელით, ექსტრემისტული ჯგუფები ცდილობენ მათგან განსხვავებულის მათი იდენტობისთვის საფრთხედ და დაწესებული სოციალური ნორმისგან გადახრად წარმოჩენას, მათ შევიწროვებას; მათი ხილვადობის შემცირების მიზნით, საჯარო სივრციდან განდევნას და ამით საკუთარი გავლენის შენარჩუნებას.
მათი ძალისა და გავლენის დემონსტრირებისთვის ამგვარი ექსტრემისტული გაერთიანებები მათთვის მიუღებელ სხვადასხვა ჯგუფს მათივე იდენტობის გამო ესხმიან თავს, უზღუდავენ კონსტიტუციით მინიჭებულ უფლებებს და ცდილობენ მათ დაშინებას.
წყაროების მიმართ ვიყოთ ჯეროვნად მიუკერძოებლები, მაგრამ არა ნეიტრალურები და ინდეფერენტულები
ინფორმაციის წყაროს შერჩევისას, ჟურნალისტმა უნდა გაითვალისწინოს, რა სარგებლობა შეიძლება მოუტანოს მან საზოგადოებას, რატომ არის ამ რესპონდენტის პოზიციის გაშუქება, მისი აზრის მოსმენა საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვანი, არის თუ არა კომპეტენტური აღნიშნულ საკითხზე სასაუბროდ და ა.შ. ასევე, წყაროს მიმართ მიუკერძოებლობის პრინციპის დაცვა ჟურნალისტური ეთიკის უმნიშვნელოვანესი პრინციპია.
თუმცა, ჟურნალისტებს, ხშირად, მიუკერძოებლობა და ნეიტრალობა, მიუკერძოებლობა და განსხვავებული პოზიციების ბალანსი ახალ ამბებში, პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ თოქ-შოუებისა და სხვა პროგრამებში ერთმანეთში ერევათ. არადა, მიუკერძოებლობა ბევრად მეტია, ვიდრე უბრალოდ ბალანსი და ნეიტრალურობა.
განსაზღვრეთ, რა არის სიძულვილის ენა
სიძულვილის ენად მიიჩნევა ის მოსაზრებები და ტექსტები, რომლებიც დაკავშირებულია ადამიანის ან ადამიანთა ჯგუფის ეთნიკურ, რელიგიურ, გენდერულ, სექსუალურ იდენტობასა თუ სხვა ნიშანთან და შეურაცხმყოფელია კონკრეტული ჯგუფის ან ადამიანის მიმართ.
საქართველოში სიძულვილის ენას არეგულირებს სხვადასხვა საკანონმდებლო ნორმა, მათ შორისაა „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი (2004) და მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი (2009), რომელიც მედიას დისკრიმინაციული პროგრამების გაშვებას უკრძალავს. სისხლის სამართლის კოდექსი (1999) კი ყველას, არა მხოლოდ მედიას, აკისრებს პასუხისმგებლობას ისეთ მოწოდებაზე, რომელიც სხვადასხვა ნიშნის, იდენტობის მქონე ჯგუფებს შორის განხეთქილების ჩამოგდებას ისახავს მიზნად და ქმნის ძალადობის აშკარა, პირდაპირ და არსებით საფრთხეს.
საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მე–7 მუხლი მიუთითებს, რომ „ჟურნალისტს უნდა ესმოდეს მედიის მიერ დისკრიმინაციის წახალისების საფრთხე; ამიტომ ყველაფერი უნდა იღონოს ნებისმიერი პირის დისკრიმინაციის თავიდან ასაცილებლად რასის, სქესის, სექსუალური ორიენტაციის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების, ეროვნული ან სოციალური წარმოშობის საფუძველზე ან რაიმე სხვა ნიშნით.“
მედიას აქვს პასუხისმგებლობა, არ დაუთმოს საკუთარი პლატფორმა სიძულვილის ენის გავრცელებას მისი მკაფიო იდენტიფიცირებისა და სახელდების გარეშე
სიძულვილის ენა აძლიერებს შუღლსა და შეუწყნარებლობას, ხელს უწყობს საზოგადოების დაყოფასა და რადიკალიზაციას და, რაც მთავარია, ადამიანთა ერთი ჯგუფის მიერ მეორეზე ძალადობას აქეზებს, რაც საფრთხეს უქნის ადამიანების ჯანმრთელობასა და სიცოცხლეს.
დაპირისპირებული, ერთმანეთის მიმართ აგრესიულად განწყობილი საზოგადოება აღარ იძლევა მრავალფეროვნების, თანასწორობის, ერთმანეთის მიმართ შემწყნარებლობისა და მშვიდობიანი თანაცხოვრების საშუალებას.
მაგალითდ, ჰომოფობიური შეხედულებების მქონე ულტრანაციონალისტი ბიზნესმენი ლევან ვასაძე, რომელიც დაკავშირებულია „ევრაზიონისტულ“ მოძრაობასა და მის ლიდერთან, ალექსანდრე დუგინთან ხელისუფლებას ულტიმატუმს უყენებს და ღირსების მარშის გაუქმებას სთხოვს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ის იხსნის პასუხისმგებლობას მარშის გასაპროტესტებლად მისული ადამიანების ქცევაზე და ამბობს, რომ თითოეული ადამიანი ისე მოიქცევა, როგორც საჭიროდ მიიჩნევს. პარალელურად, ჯგუფი „ალტ-ინფო“ აცხადებს მომხრეების მობილიზებას და „სამოქალაქო რეაგირების ჯგუფების“ შექმნას, რათა ხელი შეუშალონ ღირსების მარშის ჩატარებას.
საბოლოოდ, მედიამ რაღა თქმა უნდა, უნდა გააშუქოს ღირსების მართშან დაკავშირებული საკითხები, მათ შორის მარშის ჩატარების მოწინააღმდეგეთა მოსაზრებები და პოზიციები, იმ პირობით, რომ:
- ძალადობრივ ექსტრემისტულ ჯგუფებსა და მათ წარმომადგენლებსა თუ მხარდამჭერებს დაარქმევს თავის სახელს და არ მოიხსენიებს მათი ამგვარი სახელდების გარეშე.
- აჩვენებს არა სენსაციურ ახალი ამბავს, ინტერვიუსა თუ განცხადებას ყოველგვარი შეფასების გარეშე, არამედ აჩვენებს ამგვარი განცხადებისა თუ ინტერვიუს არსს, ასახავს სიმართლეს მთელი კონტექსტით.
- წყაროების მიმართ იქნება ჯეროვნად მიუკერძოებელი, მაგრამ არა ნეიტრალური, რაც ნიშნავს წყაროსთვის მხოლოდ მისი თვალსაზრისის პროპორციული დროის დათმობას და არა მექანიკურ ბალანსს წყაროთა შორის და მიუთითებს წყაროს ნებისმიერ მახასიათებელს, რომელიც მაყურებელს მისი მოტივაციის და განცხადების შეფასების საშუალებას მისცემს.
- არ დაუთმობს საკუთარ პლატფორმას სიძულვილის ენის გავრცელებას, რომელიმე ჯგუფის დისკრიმინაციას მისი იდენტობის საფუძველზე ამგვარი ენის მკაფიო იდენტიფიცირებისა და სახელდების გარეშე.
დამატებით: როგორ გავაშუქოთ მიუკერძოებლად, მაგრამ ჯეროვნად?
დიდი ბრიტანეთის საკომუნიკაციო სერვისების მარეგულირებელი ორგანოს (Ofcom) განმარტებით, სიტყვა “ჯეროვანი” მიუკერძოებლობის არსის სწორად გაგების მნიშვნელოვანი პირობაა.“ თავად მიუკერძოებლობა ნიშნავს იმას, რომ ერთ მხარეს არ უნდა მიენიჭოს რაიმე სახის უპირატესობა მეორე მხარესთან შედარებით. “ჯეროვანი” კი ნიშნავს “ადეკვატურს” ან “შესაბამისს” გასაშუქებელი საკითხის მიმართ.
წინააღმდეგობრივი და საკამათო პოლიტიკური თუ სოციალურ-ეკონომიკური საკითხების გაშუქებისას, რა თქმა უნდა, ყველა მნიშვნელოვანი თვალსაზრისი და პოზიცია უნდა აისახოს სიუჟეტში ან სიუჟეტების ციკლში, რომელიც ამ თემას ეხება. თუმცა, “ჯეროვანი მიუკერძოებლობა არ ნიშნავს დროის თანაბარ განაწილებას თითოეული თვალსაზრისის ან პოზიციისთვის, ან იმას, რომ ყველა არგუმენტი ან ყველა არგუმენტის ყველა ასპექტი იყოს წარმოდგენილი”.
ჯეროვანი მიუკერძოებლობა წყაროს მიმართ ნიშნავს, რომ მას იმდენი დრო უნდა დაეთმოს, რამდენსაც მოითხოვს იმ საკითხისა თუ მოვლენის არსი და კონტექსტი, რომლის შესახებაც სიმართლის დადგენას ცდილობს ჟურნალისტი. გაშუქების მიზანი მოძალადესა და მის მსხვერპლს შორის მექანიკური ბალანსის დაცვა, თითოეულისთვის თანაბარი დროის მექანიკურად დათმობა კი არ არის, არამედ, სწორედ საკითხის არსიდან გამომდინარე, ყველა რესპონდენტისთვის საჭიროა იმ მნიშვნელოვანი კითხვების დასმა, რომელიც სიმართლის დადგენას, დემოკრატიის პრინციპების დაცვას, დაჩაგრული, ხმაწართმეული მოქალაქის პოზიციის საზოგადოებისთვის გაცნობას, საზოგადოების სამსახურში ყოფნასა და მოქალაქეების ყოველდღიურ ცხოვრებაზე საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებული პირების მოქმედებებისა და გადაწყვეტილების გავლენის ჩვენებას ემსახურება.
შესაბამისად, წყაროს მიმართ მიუკერძოებელი, მაგრამ საკითხის მიმართ არანეიტრალური ჟურნალისტი შეეცდება, რომ ზედმიწევნითი სიზუსტით შეისწავლოს საკითხი, გააანალიზოს არსებული ფაქტები და შესაბამისი პროპორციულობით ასახოს ინფორმაციის წყაროების პოზიციები. რა თქმა უნდა, თავად წყაროებს (პოლიტიკოსებს, ინტერესთა ჯგუფებს, სხვა რესპონდენტებს) არ აქვთ მიუკერძოებლობის ვალდებულება აუდიტორიასთან და ისინი შეიძლება ემხრობოდნენ ამა თუ იმ თვალსაზრისს, მაგრამ ჟურნალისტებმა უნდა მიუთითონ წყაროს ნებისმიერი მახასიათებელი, რომელიც მაყურებელს მისი მოტივაციის შეფასების საშუალებას მისცემს.
- ჟურნალისტების ნაწილი ხელოვნურად ქმნის გმირებს “ნამახვანჰესის” მოწინააღმდეგეებისგან;
- ზოგიერთი მედია ღიად მუშაობს ჰესის მოწინააღმდეგეების გაშავებაზე;
- რატომ აშუქებს ან პირიქით არ აშუქებს მედია იმას, რომ ჰესის საწინააღმდეგო აქციაში პრორუსული, ქსენოფობიური და ჰომოფობიური ჯგუფებიც მონაწილეობენ?
დაახლოებით ასეთ ურთიერთბრალდებების რეჟიმში მიმდინარეობს მწვავე დისკუსია ონლაინ-სივრცეში მედიისა და საზოგადოებრივი ჯგუფების წარმომადგენლებს შორის ბოლო დღეებში - მას შემდეგ, რაც “ნამახვან ჰესების კასკადის” წინააღმდეგ საპროტესტო აქციის ლოკაცია გასცდა რიონის ხეობას და უფრო მასშტაბური ფორმით დედაქალაქში გადაინაცვლა.
ჰესის მშენებლობის საკითხი თითქმის ყოველთვის იწვევს საქართველოში აზრთასხვაობას და პოლარიზაციას. ამის ფუნდამენტური მიზეზი ხელისუფლების საზოგადოებასთან კომუნიკაციის არასწორი პოლიტიკაა, რომელსაც არ აქვს ნება ან არ ჰყოფნის კომპეტენცია, რომ მოსახლეობას დასაბუთებულად და არგუმენტირებულად აუხსნას კონკრეტული ჰესის მშენებლობის აუცილებლობა და სარგებელი.
ასეთ დროს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მედიის როლი, რომელმაც ხელი უნდა შეუწყოს პოლარიზაციის შემცირებას.
მიუკერძოებლობა და ბალანსი
საქართველოში ბოლო წლებში ჩატარებული მედიამონიტორინგები აჩვენებს, რომ პოლარიზაცია ერთ-ერთი ყველაზე დიდი გამოწვევაა. მედიაში პოლარიზაციის შემცირების გასაღები კი მიუკერძოებლობის პრინციპშია.
მიუკერძოებლობა არ ნიშნავს ობიექტურობას, ვინაიდან მედიას ხშირად უწევს ისეთი საკითხების გაშუქება, როდესაც შეუძლებელია ობიექტურობის პრინციპის დაცვა.
მაგალითად, იგივე “ნამახვანჰესთან” დაკავშირებით შეუძლებელია მედიამ ობიექტურად გააშუქოს პროექტის ნეგატიური ეკოლოგიური გავლენა ან პოზიტიური ეკონომიკური ეფექტი, როდესაც პრაქტიკულად ხელმიუწვდომელია პროექტის დეტალები, შესაბამისი კვლევები, ანგარიშები ან დასკვნები.
ასეთ შემთხვევებში მნიშვნელოვანია, რომ მედიამ იხელმძღვანელოს მიუკერძოებლობის პრინციპით, ანუ დაბალანსებულად და კონტექსტის გათვალისწინებით გააშუქოს განსხვავებული პოზიციები და დაპირისპირებული მხარეები.
თავშივე უნდა ვთქვათ, რომ ახალი ამბების გაშუქება, ზოგადად, დაცლილი უნდა იყოს რასიზმისგან, სექსიზმისგან, უმცირესობების შეურაცხყოფისგან და სხვა ნიშნით დისკრიმინაციისგან. ამ შემთხვევაში “მეორე მხარის პოზიციის” წარმოჩენა არანაირად არ ემსახურება მიუკერძოებლობის პრინციპის დაცვას.
სამწუხაროდ, “ნამახვანჰესის” საკითხის გაშუქების დროს მედიის დიდი ნაწილი ვერ ახერხებს მიუკერძოებლობის პრინციპის დაცვას და ვერ უზრუნველყოფს საზოგადოებას მრავალმხრივი ინფორმაციით.
იმის მიუხედავად, რომ ჰესის მშენებლობას რიონის ხეობაში ადგილობრივი მოსახლეობა 200 დღეზე მეტია აპროტესტებს და მათ აქციებს აშუქებს მედია, საზოგადოებას დღემდე არ აქვს ზუსტი ინფორმაცია, რამდენად საფუძვლიანია ის არგუმენტები, რასაც პროტესტი ეფუძნება, მაგალითად, არ ვიცით, რამდენად რეალურია, რომ:
- ქუთაისს 35-მეტრიანი ტალღა წალეკავს;
- დაიტბორება სოფლები და მნიშვნელოვნად შეიცვლება მიკროკლიმატი;
- გადაშენდება ყურძნის ჯიშები, რომლითაც მზადდება, მაგალითად, ღვინო “ტვიში” და ა.შ.
იმის მიუხედავად, რომ მედია თითქმის ერთი წელია აშუქებს რიონის ხეობაში ჰესის მშენებელი კომპანიის, ხელისუფლებისა და ჰესის მშენებლობის მომხრეების განცხადებებს, საზოგადოებას დღემდე არ აქვს ზუსტი ინფორმაცია, მაგალითად:
- რამდენად დასაბუთებულია ამ ჰესის ეკონომიკური სარგებელი?
- რამდენად შესწავლილია ეკოლოგიური საფრთხეები?
- რატომ აყენებს ინვესტორ კომპანიასთან ხელისუფლების მიერ გაფორმებული ხელშეკრულება გაცილებით უპირატეს მდგომარეობაში კომპანიას და ა.შ.
მეორეხარისხოვანი დეტალები მნიშვნელოვანი ინფორმაციის ნაცვლად
სამაგიეროდ, მედიამ ახლო ხედით და ზოგჯერ საკმაოდ ჰეროიკულადაც გაგვაცნო უშუალოდ საპროტესტო აქციების აქტორები - გავიცანით, ე.წ. “რიონის ხეობის მცველები”, მათი ოჯახის წევრები, რელიგიური მრწამსი, შინაური ცხოველებიც კი და ა.შ.
ასე იქცნენ ისინი სახალხო გმირებად, რომლებიც მოსწონთ, უძღვნიან ლექსებს, მითებს, სადღეგრძელოებს.
ზუსტად ასევე იქცნენ ისინი საჯარო ფიგურებად, რომელთა მიმართ მაღალია და თან მზარდი - საზოგადოებრივი ინტერესი, ამიტომ მათი აზრისა და შეხედულებების გაგება საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე, მათ შორის ჰომოფობიაზე, ცხადია, საზოგადოებრივი ინტერესის საგანია.
რა თქმა უნდა, საზოგადოებრივი ინტერესის საგანია, თუკი მედია იკვლევს როგორ და რატომ უერთდებიან საპროტესტო აქციას პრორუსული, ქსენოფობიური და ჰომოფობიური ჯგუფები, მაგრამ აქციის ორგანიზატორებისთვის მსგავსი იარლიყების მიკერება შესაბამისი ფაქტობრივი მტკიცებულებების გარეშე უმძიმესი პროფესიული შეცდომაა.
მიუკერძოებლად გაშუქების პირობებში, მედია მუდმივად უნდა აწვდიდეს საზოგადოებას მრავალმხრივ ინფორმაციას საპროტესტო აქციის მთავარ არსზე - “ნამახვანჰესის” საკითხზე.
დიახ, სწორედ მედიის საქმეა კონკრეტული ენერგოპროექტის საფრთხეებზე ან კონკრეტულ სარგებელზე ზუსტი პასუხების მოძიება და საზოგადოებისთვის შესაბამისი ინფორმაციის მიწოდება.
მნიშვნელოვანია ის, რომ მიუკერძოებლობის პრინციპი მხოლოდ მედიის დაბალანსებულ გაშუქებას არ უკავშირდება და ის მედიაორგანიზაციების წარმომადგენელი ჟურნალისტების ქცევასაც ზღუდავს სოციალურ ქსელებში.
ჟურნალისტები სოციალურ ქსელში
ჟურნალისტების ნაწილი საქართველოში ღიად არის ჩართული სოციალურ ქსელებში ე.წ. რიონის ხეობის მცველების ადვოკატირებაში ან პირიქით, რაც კითხვის ნიშნებს აჩენს მათი დამსაქმებელი მედიაორგანიზაციების მიუკერძოებლობის საკითხზე.
BBC-ის სარედაქციო ქცევის კოდექსის მიხედვით, “თანამშრომლების გარე აქტივობებმა ან საჯარო კომენტარებმა, მაგალითად, სოციალურ მედიაში, შესაძლოა დააზიანოს BBC-ის მიუკერძოებლობის აღქმა აუდიტორიაში”.
აშშ-ის საზოგადოებრივი რადიოს ეთიკის კოდექსის მიხედვით კი, თანამშრომლები აცნობიერებენ რა იმას, რომ მათმა განცხადებებმა და ქმედებებმა შესაძლოა დააზიანოს NPR-ზე საზოგადობის აზრი, ისინი იზღუდავენ საკუთარ თავს ისე, რომ პატივი სცენ მათ პროფესიულ მიუკერძოებლობას: “ჩვენ გვაქვს მოსაზრებები, მოგვწონს ადამიანები. მაგრამ საზოგადოება იმსახურებს ფაქტებზე დაფუძნებულ ინფორმაციას და ინფორმირებულ ანალიზს, რომელიც დაცლილია ჩვენი შეხედულებებისგან”.
მსოფლიო პრესის თავისუფლების დღის წლევანდელი დევიზია, „ინფორმაცია
საზოგადო სიკეთეა“. იუნესკო ამ დევიზით წელს გადამოწმებული და სანდო
ინფორმაციის მნიშვნელობაზე ამახვილებს ყურადღებას. „თავისუფალ
პროფესიონალ ჟურნალისტებს საკვანძო როლი აქვთ გადამოწმებული და სანდო
ამბების გავრცელებაში, რომ ყალბ და მავნე ინფორმაციას ებრძოლონ“, -
წერს იუნესკოს გენერალური დირექტორი ოდრი აზულაი.
ყალბ ინფორმაციასთან ბრძოლა მედიის ბოლო დროის ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა. ყველა მხრიდან გვესმის სიტყვები „პოლარიზაცია“, „ყალბი ამბები“, „დეზინფორმაცია“ და ა.შ. ასობით კამპანია იწყება და მთავრდება ამასთან საბრძოლველად, თუმცა პრობლემა ჯერ ისევ მწვავეა.
როდესაც ყალბ ამბებთან ბრძოლაზე ვსაუბრობთ, ხშირად აღვნიშნავთ, რომ საჭიროა, ხალხმა ინფორმაციის გადამოწმება ისწავლოს. ვცდილობთ, მეტი ვილაპარაკოთ ინფორმაციის გადამოწმების გზებზე, სხვადასხვა სანდო წყაროს გამოყენებაზე, ყალბი ამბების გამავრცელებლების აღმოჩენაზე და ა.შ. ხანდახან ისეთი შეგრძნებაც კი ჩნდება, რომ დეზინფორმაციასთან ბრძოლაში ყველაზე დიდ პასუხისმგებლობას აუდიტორიას ვაკისრებთ.
იუნესკოს პრესის თავისუფლების დღის წლევანდელი დევიზი შესანიშნავად ჟღერს, თუმცა თუ „ინფორმაცია საზოგადო სიკეთეა“, პირველ რიგში, იმაზე უნდა ვილაპარაკოთ, ვის ხელშია ეს სიკეთე და როგორ იყენებს მას. ვინ ქმნის და ავრცელებს ინფორმაციას; როგორ ავრცელებს მას და რა გზებს პოულობს აუდიტორიამდე მისაღწევად?
ერთია, რამდენად ღირებულ და სანდო ინფორმაციას ავრცელებ და მეორეა, ვის სწვდება შენი ხმა. დღეს, ინტერნეტისა და სოციალურ ქსელის ეპოქაში, ინფორმაციის გავრცელება, ერთი შეხედვით, ყველაზე მარტივი გახდა, თუმცა არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ დიდი საინფორმაციო ნაკადი სულაც არ ნიშნავს ინფორმაციის ხელმისაწვდომობას.
ჩვენი აუდიტორია რიცხვებად იქცა და ასობით და ათასობით მაყურებელი, მსმენელი თუ მკითხველი ჩვენს ციფრულ მთვლელებზე ყალბ წარმოდგენას გვიქმნის ჩვენი ინფორმაციის გავრცელების მასშტაბებზე.
მედიის პასუხისმგებლობაა, დაფიქრდეს, ხომ არ ჩაიკეტა ამ ბოლო დროის ყბადაღებულ სიტყვაში, „ბაბლში“, ანუ ბუშტში, ანუ ერთგვარ ჩაკეტილ წრეში. ხომ არ არის დრო, დავფიქრდეთ იმ ადამიანებზე, რომლებიც უნებლიედ ამ ბუშტს მიღმა დარჩნენ: ადამიანებზე, რომლებიც რეგიონებში ცხოვრობენ და არ აქვთ წვდომა ინტერნეტზე. ან წვდომა აქვთ, თუმცა არ იციან, სად მიაგნონ კარგ ინფორმაციას. ან მათ, ვისი მთავარი სალაპარაკო ენა ქართული არ არის, ან მეტიც, იმ ადამიანებზე, ვისაც ფიზიკური შესაძლებლობების გამო არ მიუწვდება ხელი ინფორმაციაზე.
თუ გვინდა, რომ ინფორმაცია ჭეშმარიტად საზოგადო სიკეთე გახდეს, მაშინ ჩვენ უნდა მივიდეთ საზოგადოებასთან, ვესაუბროთ მათ, გავაცნოთ თავი. ოღონდ ვესაუბროთ არა კონფერენციებიდან, ონლაინ კამპანიებიდან ან სოციალურ ქსელში დარეკლამებული პოსტებიდან, არამედ - პირდაპირ, უშუალოდ. ეს, რა თქმა უნდა, ბევრად რთული გზაა, თუმცა, როგორ შეიძლება შენი ხმა მიაწვდინო ადამიანებს, თუ არ იცი, რა სჭირდებათ მათ, რა აკლიათ, რას ეძებენ, ან რას ელიან მედიისგან? ან იქნებ წლების განმავლობაში მათ მედიაზე არასწორი წარმოდგენა შეექმნათ და ხომ არ მოვიდა დრო, პირდაპირ ვაჩვენოთ მაგალითი იმისა, თუ რა არის კარგი და სანდო ჟურნალისტიკა.
ორჯერ ორი ოთხია - ინფორმაცია საზოგადო სიკეთეა, დეზინფორმაცია - დიდი პრობლემა. თუმცა, ამ პრობლემის მოსაგვარებლად, პირველ რიგში, მედიამ უნდა აიღოს პასუხისმგებლობა და არა მისმა მომხმარებელმა.
ყალბ ინფორმაციასთან ბრძოლა მედიის ბოლო დროის ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა. ყველა მხრიდან გვესმის სიტყვები „პოლარიზაცია“, „ყალბი ამბები“, „დეზინფორმაცია“ და ა.შ. ასობით კამპანია იწყება და მთავრდება ამასთან საბრძოლველად, თუმცა პრობლემა ჯერ ისევ მწვავეა.
როდესაც ყალბ ამბებთან ბრძოლაზე ვსაუბრობთ, ხშირად აღვნიშნავთ, რომ საჭიროა, ხალხმა ინფორმაციის გადამოწმება ისწავლოს. ვცდილობთ, მეტი ვილაპარაკოთ ინფორმაციის გადამოწმების გზებზე, სხვადასხვა სანდო წყაროს გამოყენებაზე, ყალბი ამბების გამავრცელებლების აღმოჩენაზე და ა.შ. ხანდახან ისეთი შეგრძნებაც კი ჩნდება, რომ დეზინფორმაციასთან ბრძოლაში ყველაზე დიდ პასუხისმგებლობას აუდიტორიას ვაკისრებთ.
იუნესკოს პრესის თავისუფლების დღის წლევანდელი დევიზი შესანიშნავად ჟღერს, თუმცა თუ „ინფორმაცია საზოგადო სიკეთეა“, პირველ რიგში, იმაზე უნდა ვილაპარაკოთ, ვის ხელშია ეს სიკეთე და როგორ იყენებს მას. ვინ ქმნის და ავრცელებს ინფორმაციას; როგორ ავრცელებს მას და რა გზებს პოულობს აუდიტორიამდე მისაღწევად?
ერთია, რამდენად ღირებულ და სანდო ინფორმაციას ავრცელებ და მეორეა, ვის სწვდება შენი ხმა. დღეს, ინტერნეტისა და სოციალურ ქსელის ეპოქაში, ინფორმაციის გავრცელება, ერთი შეხედვით, ყველაზე მარტივი გახდა, თუმცა არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ დიდი საინფორმაციო ნაკადი სულაც არ ნიშნავს ინფორმაციის ხელმისაწვდომობას.
ჩვენი აუდიტორია რიცხვებად იქცა და ასობით და ათასობით მაყურებელი, მსმენელი თუ მკითხველი ჩვენს ციფრულ მთვლელებზე ყალბ წარმოდგენას გვიქმნის ჩვენი ინფორმაციის გავრცელების მასშტაბებზე.
მედიის პასუხისმგებლობაა, დაფიქრდეს, ხომ არ ჩაიკეტა ამ ბოლო დროის ყბადაღებულ სიტყვაში, „ბაბლში“, ანუ ბუშტში, ანუ ერთგვარ ჩაკეტილ წრეში. ხომ არ არის დრო, დავფიქრდეთ იმ ადამიანებზე, რომლებიც უნებლიედ ამ ბუშტს მიღმა დარჩნენ: ადამიანებზე, რომლებიც რეგიონებში ცხოვრობენ და არ აქვთ წვდომა ინტერნეტზე. ან წვდომა აქვთ, თუმცა არ იციან, სად მიაგნონ კარგ ინფორმაციას. ან მათ, ვისი მთავარი სალაპარაკო ენა ქართული არ არის, ან მეტიც, იმ ადამიანებზე, ვისაც ფიზიკური შესაძლებლობების გამო არ მიუწვდება ხელი ინფორმაციაზე.
თუ გვინდა, რომ ინფორმაცია ჭეშმარიტად საზოგადო სიკეთე გახდეს, მაშინ ჩვენ უნდა მივიდეთ საზოგადოებასთან, ვესაუბროთ მათ, გავაცნოთ თავი. ოღონდ ვესაუბროთ არა კონფერენციებიდან, ონლაინ კამპანიებიდან ან სოციალურ ქსელში დარეკლამებული პოსტებიდან, არამედ - პირდაპირ, უშუალოდ. ეს, რა თქმა უნდა, ბევრად რთული გზაა, თუმცა, როგორ შეიძლება შენი ხმა მიაწვდინო ადამიანებს, თუ არ იცი, რა სჭირდებათ მათ, რა აკლიათ, რას ეძებენ, ან რას ელიან მედიისგან? ან იქნებ წლების განმავლობაში მათ მედიაზე არასწორი წარმოდგენა შეექმნათ და ხომ არ მოვიდა დრო, პირდაპირ ვაჩვენოთ მაგალითი იმისა, თუ რა არის კარგი და სანდო ჟურნალისტიკა.
ორჯერ ორი ოთხია - ინფორმაცია საზოგადო სიკეთეა, დეზინფორმაცია - დიდი პრობლემა. თუმცა, ამ პრობლემის მოსაგვარებლად, პირველ რიგში, მედიამ უნდა აიღოს პასუხისმგებლობა და არა მისმა მომხმარებელმა.
