“სარგებლობისათვის და კმაყოფილებისათვის მცხოვრებთა ამის ქვეყანისათა” - ასე იყო განსაზღვრული პირველი ქართული გაზეთის დანიშნულება განცხადებაში, რომლითაც რუსეთის იმპერიამ უკვე გაუქმებულ საქართველოს სამეფოს მოსახლეობას ქართული გაზეთის დაარსების ინიციატივა ამცნო. ფაქტია, 1819 წლის 8 მარტს, (ახალი სტილით 21 მარტს) გამოსული პირველი ქართული გაზეთი ქართული ეროვნული ინიციატივა არ ყოფილა, იგი რუსეთის იმპერიამ მის მიერ დაპყრობილ და გაუქმებულ საქართველოს სამეფოს ტერიტორიაზე მცხოვრებ მოსახლეობას დაუარსა .

განა შეიძლებოდა, რომ დამპყრობელს დაპყრობილი მოსახლეობისათვის რაიმე სასარგებლო საქმე გაეკეთებინა? როგორც ჩანს, ამ კითხვაზე პასუხი მაშინ ცალსახა იყო, არავის სჯეროდა, რომ რუსეთს საქართველოს მოსახლეობისათვის სასარგებლო და კმაყოფილების მომტანი საქმის გაკეთება შეეძლო. ქართველებმა ვერ მიიღეს და ვერ შეიყვარეს გაზეთი, რომელიც მათი “სარგებლობისა და კმაყოფილებისათვის” დაიგეგმა.

მკითხველი გულგრილი იყო, მაზრის გამგებლები და სხვა ადგილობრივი ჩინოვნიკები სანთლით ეძებდნენ ხელმომწერებს. ამიერკავკასიის ადმინისტრაციის პოზიცია მკაცრი იყო - თუკი ადგილობრივი მოსახლეობა ინტერესს არ გამოიჩენდა, რუსეთი საკუთარი ხაზინიდან ამ საქმეზე ფულს არ დახარჯავდა. ინტერესის მთავარი მაჩვენებელი უნდა ყოფილიყო - 500 ხელის მომწერი. ხელმომწერების შეგროვება 1818 წლიდან დაიწყეს, თუმცა ციფრი “500” ლამის ასტრონომიული აღმოჩნდა მაშინდელი თბილისისა და ქუთაისის გუბერნიებისათვის ერთდროულად. პირველი ქართული გაზეთის დაბადება, ალბათ, კიდევ უფრო იქით გადაიწევდა, რომ არა რუსეთის სტრატეგიული მოკავშირის სომეხი სასულიერო პირის ნერსესის (შემდგომში სრულიად სომხეთის კათოლიკოს-პატრიარქის) ძალისხმევა, რომელმაც მოკლე დროში 100-ზე მეტი ხელმომწერი მოუპოვა გაზეთს.

გაზეთი ქართულენოვანი იყო და ქართველებს უნდა ეკითხათ, თუმცა, ისინი ამ წამოწყებას ბოლომდე უხალისოდ ეკიდებოდნენ. ნაძალადევობისა, თუ თავსმოხვეულობის გამო, ანდა იმიტომაც, რომ იქ მხოლოდ ათასგზის გადატკეპნილი ოფიციალური ინფორმაცია ქვეყნდებოდა, ქართველი მკითხველი არ სწაყალობდა გაზეთს. სწორედ ამიტომ ოთხწლიანი არსებობის განმავლობაში გამოცემა წყვეტილად, რამდენიმეთვიანი პაუზებით გამოდიოდა. ბოლო 1822 წელს გაზეთმა სულ 19 ხელისმომწერი შეაგროვა, ეს იყო უდავო დასტური იმისა, რომ ქართული წერა-კითხვის მცოდნე მაშინდელ მკითხველს გაზეთი (ანდა, ასეთი გაზეთი) არ სჭირდებოდა.

პირველი ქართული გაზეთი მოსაწყენი იყო. ვინ დააჯილდოვეს? რომელი ჩინოვნიკი დააწინაურეს? სად ყიდდა მიწებსა და ყმებს ესა, თუ ის თავადი? როდის გამართა მიღება ზამთრის სასახლეში იმპერატორმა? ეს ამბები ქართველი მკითხველის გულსა და თვალს არც ახალისებდა და არც ართობდა. უფრო პირიქით, ცნობები იმის შესახებ, რომ ჩრდილოკავკასიელებთან ბრძოლისას სისასტიკით გამორჩეული რუსეთის იმპერია ფულითა და ჩინ-მედლებით ახალისებდა იმ ადგილობრივებს, ვინც მათ მხარეს გადავიდა, ბევრ მკითხველში რისხვას იწვევდა და სახელმწიფოებრიობის დაკარგვით გაჩენილ ნაღველს აასამაგებდა კიდეც. ამ გადმოსახედიდან მაშინდელი მკითხველის განწყობებიც სრულიად გასაგები ხდება.

და მაინც, კარგი იყო, თუ ცუდი პირველი ქართული გაზეთის დაარსება? ჩვენი აზრით, ეს იყო ცუდ გარემოებებში განხორციელებული კარგი საქმე. ცუდი იყო ის, რომ გაზეთი არ იყო ადგილობრივთა ეროვნული ინიციატივა, ცუდი იყო ის, რომ გაზეთი რუსეთის იმპერიამ საკუთარი პრაგმატული მიზნებისათივს, ანუ ყოფილ საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახელობის ერთიან რუსულ სივრცეში ინტეგრაციისა და ასიმილაციისთვის დაგეგმა, ცუდი იყო ის, რომ ამ გაზეთის მესვეურს, ანუ რუსეთის მმართველობას სინამდვილეში სძულდა ქართული ენა და მაშინ, როდესაც ერთი ხელით გაზეთს აარსებდა, მეორე ხელით ქართულ წერა-კითხვას, საქმის წარმოებასა და ქართულ ენაზე წირვა-ლოცვას კრძალავდა.

თუმცა, კარგიც იყო. კარგი იყო ის, რომ საქართველოს მოსახლეობამ ბოლოსდაბოლოს მშობლიურ ენაზე იხილა ცივილიზაციის ისეთი მნიშვნელოვანი პროდუქტი, რასაც გაზეთი ჰქვია. ევროპაში პირველი გაზეთი ჯერ კიდევ 1605 წელს სტრასბურგში გამოვიდა. რუსეთში გაზეთი პირველად 1702 წელს, ამერიკის შეერთებულ შტატებში კი - 1704 წელს იხილეს. იმპერიებსა და დასავლური ცივილიზაციის ლიდერ ქვეყნებს რომ თავი გავანებოთ, აფრიკასა (1773) და ინდოეთშიც (1780) კი, პირველი გაზეთი უფრო ადრე გამოვიდა, ვიდრე საქართველოში. თუმცა, იქაც ეს ცივილიზაციის ძალისმიერი მეთოდით შეტანის შედეგი იყო, ოღონდ იქ დამპყრობლები ევროპის ქვეყნები - საფრანგეთი და დიდი ბრიტანეთი - იყვნენ.

ასე იყო, თუ ისე, ქართველებმა 1819 წელს თავიანთ ენაზე შექმნილი გაზეთი იხილეს, უხალისოდ, მაგრამ მაინც გადაავლეს თვალი მსოფლიოსა და მათ ირგლივ მომხდარ ამბებს, რთულად, მაგრამ მაინც დაიწყეს მშობლიურ ენაზე გაზეთის კითხვის ჩვევის ჩამოყალიბება. ჩემთვის პირადად ქართული ჟურნალისტიკის საძირკვლის ჩაყრა ისეთივე სევდიანი და წინააღმდეგობრივი გრძნობების გამომწვევი ამბავია, როგორც მთლიანად ჩვენი ქვეყნის ისტორია.

მაია ასათიანმა თვალებზე ტუში რომ გაიდღაბნა, თავზე წყალი დაისხა და მაისური შემოიხია ახალი სეზონის დასაწყისში, გემახსოვრებათ. მას შემდეგ, დროდადრო ისმის ხოლმე შეკითხვა - უნდა გავაკრიტიკოთ თუ არა გადაცემა “პროფილი”, თუკი ის აღარ არის ისეთი ველური, ცხადი „ბოროტება“, როგორიც ის ეთერში გასვლის დღიდან მე-16 სეზონამდე იყო? პასუხი ცალსახა არ არის ხოლმე იმ ადამიანების მხრიდანაც კი, რომელთა კომპეტენტურობასა და გულწრფელობაში ეჭვის შეტანას სერიოზული მიზეზი სჭირდება.

ამ გულუბრყვილო კითხვაზე პასუხის გაცემის ნაცვლად, კარგი იქნება კიდევ ერთხელ გავიხსენოთ რაზე დგას თანამედროვე მედია დისკუსიებში ეთიკურობის კონცეპტი. სხვადასხვა ვარიაციით, ეს ცნებებია - ვალდებულება, ზრუნვა და ღირსება. ამათგან პირველი მთლიანად ჟურნალისტზე, რეპორტიორზე, მედიაში მომუშავე ადამიანზე კონცენტრირდება და მისი, როგორც ინფორმატორის ვალდებულებებს უსვამს ხაზს. ზრუნვასა და ღირსებაზე დაფუძნებული მიდგომა კი როგორც პროფესიულ წყაროებს, ასევე ინფორმაციის საბოლოო მომხმარებლებს, აუდიტორიას მიემართებათ.

ქვეყანაში, სადაც მოსახლეობის ინფორმაციული ინტოქსიკაციის დონე ისეთი მაღალია, რომ მასზე ალბათ ვერანაირი ძალადობის ხილვა ვეღარ იქონიებს შოკის ეფექტს, რა თქმა უნდა, ყველას ეზედმეტება ეთიკაზე ხშირი აპელირება. ერთი შეხედვით, ნონსენსია მოითხოვო ეთიკის უფრო მაღალი სტანდარტები მედიაში, მაშინ როდესაც დილით კომპიუტერის ჩართვაც საშიშია, რადგან ნებისმიერ წამს, შესაძლოა გადააწყდე ვინმეს პირადი ცხოვრების, ციხეში წამების, მუხლებში გადამტვრევის და მაგიდაზე მიბმული, მტირალი მამაკაცის გაუპატიურების კადრებს. მაგრამ რეალობაში, სქემა შემდეგნაირად მუშაობს - ეთიკური ჟურნალისტიკის დეფიციტი ქმნის საზოგადოებრივ ვაკუუმს, სადაც ძალადობის კულტივირება მარტივდება. ეს ვაკუუმი შესაძლოა სწორედ ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლის სახელით ნაკეთებმა ჟურნალისტიკამაც შექმნას.

„ამ გადაცემის მიზანი არ არის თქვენი დათრგუნვა და ცუდი ამბების მოყოლა. ჩვენ ამ ამბებს იმიტომ კი არ გიყვებით, რომ ამ ამბების გაშუქება გვსიამოვნებს, უბრალოდ ეს არის ჩვენი პროფესიული მოვალეობა. დამალვა არის საბჭოთა გზა და მე ვფიქრობ, რომ ეს გზა ჩვენ ძალიან დიდი ხნის წინ დავამთავრეთ და წარსულს ჩავაბარეთ. რაღაც რომ არ გეცოდინებათ, არ ნიშნავს იმას რომ ეს რაღაც არ ხდება,“- ამ სიტყვებით დაასრულა მაია ასათიანმა გადაცემა 10 მარტს და 17 მარტს უკვე „ცუდი ამბების“ მორიგი დოზა შესთავაზა მაყურებელს. ბანალური თავის მართლებაა თქვა, რომ პრობლემების მოგვარებისთვის აუცილებელია ამ პრობლემებზე საუბარი. სინამდვილეში პრობლემებს მასზე საუბარი კი არ აგვარებს, არამედ მასზე სწორი საუბარი და სწორი აქცენტებით რეფლექსია. სწორედ ეს მიჯნავს კარგ ჟურნალისტიკას, ასავალ-დასავლის კალიბრის ჟურნალისტიკისგან.

10 მარტს, მაია ასათიანმა სამი უმძიმესი ისტორიის შესახებ მოამზადა გადაცემა. პირველი თბილისში მომხდარ ტრაგედიას ეხებოდა, რომელსაც ორი ადამიანის, მათ შორის ერთი არასრულწლოვნის სიცოცხლე ემსხვერპლა. მეორე ისტორია მოძალადე მამას შეეხებოდა, მესამე კი მოსწავლეებთან გარყვნილ ქმედებებში ბრალდებულ მასწავლებელს. ასათიანი მთელი გადაცემის განმავლობაში დაუღალავად იღწვოდა, რომ როგორმე ყველა ამ საშინელების ჩამდენი ფსიქიკურად არაჯანსაღად გამოეყვანა. სტუდიაში სტუმრად მყოფ ფსიქოლოგს რამდენჯერმე მოუწია იმის თქმა, რომ დანაშაულსა და ფსიქიკურ მდგომარეობას შორის პირდაპირი კორელაცია არ არსებობს. დანაშაულის ჩადენას კი ფსიქიკური აშლილობა არ სჭირდება. თუმცა, ახალ მაიას ძველი მაიასგან დიდი მემკვიდრეობა ერგო, მათ შორის მკითხაობის ნიჭიც. ამიტომაც მას თამამად შეუძლია დაასკვნას, რომ თურმე დამნაშავეს ფსიქიკაში პრობლემები ჰქონია და ასევე თამამად შეუძლია დაუსვას იგივე სტილის კითხვები სტუმრებს, რომლებიც თემის სიმძიმის მიუხედავად, რატომღაც აუდიტორიის ჩქარი ტაშის ფონზე შემოგრიალდებიან ხოლმე სტუდიაში.

17 მარტს კი „პროფილის“ პირველი ნაწილი ძალადობის არაერთგზის მსხვერპლი ქალის ისტორიებს დაეთმო. ნაცვლად იმისა, რომ გადაცემის გუნდი კრიტიკულად მიდგომოდა მოყოლილ ისტორიებს, გადაემოწმებინა ფაქტები ან ეცადა მაინც, რომ გადაემოწმებინა, ეთერში ვიხილეთ კლასიკური მაგალითი იმისა, თუ როგორ არ შეიძლება გაშუქდეს ძალადობა, რათა არ მოხდეს ტრაგედიის გაბანალურება. მთავარი სტუმრის მონათხრობი ამბები იმდენად მძიმე იყო, რომ წამყვანმა გადაწყვიტა თავად გამხდარიყო პოლიციაც, ბრალმდებელიც და მოსამართლეც...თავად განსაჯეთ რამდენად სერიოზულ ჟუნალისტიკასთან გვაქვს საქმე, როდესაც სრულიად საქართველოს წინაშე მტკიცებით ფორმაში უწოდებ ადამიანს პედოფილს, მაშინ როდესაც ამის დამადასტურებელი არც ერთი ფაქტი არ გაქვს წარმოდგენილი, გარდა ზეპირი ბრალდებებისა. საბოლოო ჯამში, უმძიმესმა ისტორიებმა, მაყურებელთა ნაწილში მამისადმი უფრო აღძრა სიბრალულის განცდა, რომელსაც შესაძლოა სულ ტყუილად დასდო ბრალი მაია ასათიანმა ინცესტსა და პედოფილიაში. შესაძლოა მამა იყოს დამნაშავე, შესაძლოა არა - არავინ ამ ამბის მომკითხავი აღარ არის. სამაგიეროდ, ამ მამაკაცის სახელთან სამუდამოდ „დაილინკა“ ინცესტიც და პედოფილიაც. ყველაზე საგანგაშო კი ალბათ ის არის, რომ ამ გადაცემაში ოთხი სხვა ჟურნალისტი იჯდა სტუმრის სავარძელში და ერთსაც არ გასჩენია შემხვედრი კითხვები რესპონდენტთან. და ბოლოს, „ძალიან მაგარი გოგო ხარ რომ ჩვენს გადაცემაში მოხვედის“ ძახილი ძალადობის მსხვერპლს არ შველის.

გადაცემის ყურებისას, ბუნებრივად გაგახსენდებოდათ თომას ვინტერბერგის 2012 წელს გადაღებული ფილმი „მონადირე“, სადაც ლუკასს, საბავშვო ბაღის თანამშრომელს, ბრალს სდებენ არასრულწლოვნებთან არაერთგზის გარყვნილ ქმედებაში. ამის შესახებ ერთ-ერთი ბავშვი ყვება. თომასს ცხოვრება ენგრევა, მასაც და მის ოჯახის წევრებსაც ადგილობრივები დევნიან, კარგავს სამსახურს და საბოლოო ჯამში, ყველა დარწმუნებულია, რომ ის პედოფილი და სექსუალური მანიაკია. მოგვიანებით, მისი უდანაშაულობა მტკიცდება, თუმცა ეს შემთხვევა ლუკასის ცხოვრებას სამუდამო დაღს ასვამს, რაზეც ფილმის ბოლო სცენა მეტყველებს - სანადიროდ ტყეში შესულს, უცნობი ადამიანი იარაღიდან ესვრის.

ამით არამც და არამც არ მინდა ვთქვა, რომ „პროფილის“ რომელიმე სტუმარი ტყუის ან ის, რომ ვიღაც უდანაშაულოა თუ დამნაშავე. უბრალოდ, დროა შევეგუოთ, რომ ჟურნალისტიკა მხოლოდ ინფორმაციის გავრცელება აღარ არის და ის, ინფორმატორობის გარდა, თავის თავში მოიაზრებს წყაროების თუ მაყურებლების ღირსებაზე ზრუნვასაც. მაია ასათიანის ანფასი კი, სამწუხაროდ, იგივე დარჩა, მიუხედავად იმისა, რომ 16 სეზონი ჯერ ერთი პროფილით გვიყურა, ახლა კი მეორე პროფილი მოგვიშვირა.

ჟურნალისტური საქმიანობის განხორციელებისას ინტერესთა კონფლიქტი ნებისმიერ დროს შეიძლება გამოვლინდეს. ეს არის რაიმე ტიპის რისკი შესრულებული სამუშაოს ნეიტრალურობის მიმართ. ამიტომაც არსებობს სპეციალური წესები ინტერესთა კონფლიქტის გამოვლენისა და მართვისათვის. ამგვარი წესები ნეიტრალურობის დაცვის ერთგვარ სისტემასაც ქმნიან.

საქართველოში ეს წესები ოთხ ძირითად დოკუმენტშია თავმოყრილი:

· „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი

· „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი“

· სსიპ „საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსი“

· სსიპ „საზოგადოებრივი მაუწყებლის შრომის შინაგანაწესი“

ინტერესთა კონფლიქტების საკითხებს წყვეტს კომპანიის ხელმძღვანელი პირი. საზოგადოებრივი მაუწყებლის შემთხვევაში - გენერალური დირექტორი.

ეს არის ურთიერთთანამშრომლობაზე ორიენტირებული ორმხრივი პროცესი - გამოკვლევაში მონაწილეობს დამსაქმებელი და დასაქმებული.

„მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის“ თანახმად, მაუწყებლის თანამშრომლებმა თავად უნდა განაცხადონ ინტერესთა კონფლიქტის შესახებ (მუხლი 29.10), რადგან ჟურნალისტმა არ უნდა შელახოს მაუწყებლის დამოუკიდებლობა საკუთარი სამოქალაქო, პოლიტიკური, ეკონომიკური და საზოგადოებრივი საქმიანობით და თავიდან უნდა აიცილოს ინტერესთა კონფლიქტი (მუხლი 29.7). ბუნებრივია, თუ ასეთი მიმართვა თანამშრომლის მიერ არ გაკეთდება - შრომითი კონტრაქტის მეორე მხარეს - დამსაქმებელს აქვს უფლება თავად გამოიკვლიოს საკითხი, ყურადღება გაამახვილოს ქცევის კოდექსის შესრულების ხარისხზე.

“მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონით დარეგულირებულია მხოლოდ საზოგადოებრივ არხებში არსებული შრომითი ურთიერთობების და ინტერესთა კონფლიქტის საკითხები. ჩამოთვლილი წესები ვრცელდება საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიაზეც. საკითხი უფრო დეტალურადაა განხილული „საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსში“, რაც თავის მხრივ წარმოადგენს „საზოგადოებრივი მაუწყებლის შინაგანაწესის“ განუყოფელ ნაწილსაც.

საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსში ინტერესთა კონფლიქტის საკითხებს სპეციალური პარაგრაფი (თავი 22) ეთმობა. აქ გაწერილი წესების თანახმად, საზოგადოებრივ მაუწყებელში დასაქმებულმა ჟურნალისტებმა, წამყვანებმა, პროდიუსერებმა და სხვა პასუხისმგებელმა პირებმა თავიანთი საზოგადოებრივი, პოლიტიკური თუ სხვა არასამაუწყებლო საქმიანობით, ფინანსური ან საინვესტიციო ინტერესებით, ეჭვქვეშ არ უნდა დააყენონ მაუწყებლის მიუკერძოებლობის და სამართლიანობის პრინციპები.

მნიშვნელოვანია, რომ ინტერესთა კონფლიქტის მიზეზი შეიძლება გახდეს ნებისმიერი სახის ოჯახური ბიზნესი, პოლიტიკური ან საზოგადოებრივი საქმიანობა, რომელმაც შეიძლება ეჭვქვეშ დააყენოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის თანამშრომლის და მაუწყებლის ნეიტრალობა და ობიექტურობა. (მუხლი 22.4 - ოჯახი და ინტერესთა კონფლიქტი), მაუწყებლის თანამშრომლის ოჯახის წევრებსა და ახლო ნათესავებს სრული უფლება აქვთ, ეწეოდნენ აქტიურ პირად და პროფესიულ ცხოვრებას. ოჯახის წევრებს არ მოეთხოვებათ ისეთივე სტანდარტების დაცვა, როგორიც საზოგადოებრივი მაუწყებლის წარმომადგენლებს. ასეთ შემთხვევაში თანამშრომლებმა არ უნდა გააშუქონ ოჯახის წევრების და ახლო ნათესავების საქმიანობა.

მაუწყებელში თანამშრომელთა ინტერესთა კონფლიქტის არარსებობა სარედაქციო დამოუკიდებლობის შენარჩუნების გარანტიაა, თუმცა ინტერესთა კონფლიქტის ნიშნები, ჟურნალისტის გამოცდილებისა და კვალიფიკაციის მიუხედავად, ნებისმიერ დროს შეიძლება გამოვლინდეს.

ქართულ კანონმდებლობაში ჟურნალისტური საქმიანობისას ინტერესთა კონფლიქტის იდენტიფიცირების ბევრი საკითხი ბუნდოვანია:

· მარეგულირებელ ნორმებში არ არის განჭვრეტადი ინფორმაციის შეგროვების და დამუშავების ეტაპები;

· არ არის მკაფიოდ განსაზღვრული შესაძლო ინტერესთა კონფლიტის გამოვლენაში მონაწილე პირთა წრე;

· არ არის განსაზღვრული დამსაქმებლის მოქმედებები, თუკი დასაქმებული თავად არ განაცხადებს ინტერესთა კონფლიქტის თაობაზე.

ბუნებრივია, ეს ხარვეზები ქმნის მნიშვნელოვან რისკებს შრომითი ურთიერთობების დაძაბვის და ჟურნალისტური საქმიანობის სანდოობის მიმართ. შესაძლო გართულებების თავიდან აცილების მიზნით სასურველია:

· მაუწყებლებს ჰქონდეთ ნათლად ჩამოყალიბებული ადეკვატური პროცედურები და დამოკიდებულება ინტერესთა კონფლიქტის დროული იდენტიფიცირებისა და მართვისათვის, ამასთან მაუწყებელმა დანერგოს ინტერესთა კონფლიქტის აღმკვეთი ეფექტიანი სისტემა;

· სასურველია ნათლად მიეთითოს ინტერესთა კონფლიქტის საკითხის შესწავლის სუბიექტები;

· მაუწყებელმა თანამშრომელთა ეთიკური სტანდარტები ასახოს საკუთარ შინაგანაწესში და შესაძლო კონფლიქტების თავიდან ასაცილებლად ნათლად გაიწეროს ინფორმაციის შეგროვების პროცედურა, რაც თავის მხრივ, უნდა მოიცავდეს დასაქმებულებისგან ინფორმაციის გამჟღავნების ვალდებულებასაც;

· სასურველია, შემუშავდეს დამატებითი მიდგომები ჟურნალისტებზე გავლენის მქონე პირების/გარემოებების ეფექტიანი იდენტიფიცირებისა და ინტერესთა კონფლიქტის არიდებისათვის.

პრაქტიკა აჩვენებს, რომ ინტერესთა კონფლიქტის გამოვლენას თან ერთვის შრომითი ურთიერთობების დაძაბვა. ჟურნალისტსა და დამსაქმებელს შორის კიდევ უფრო ქმედითი, ნათელი და განჭვრეტადი წესების არსებობა ხელს შეუწყობს ჟურნალისტური საქმიანობის თავისუფლებას და სანდოობას, შექმნის უფრო სამართლიან სამუშაო გარემოს, ამასთანავე გაამარტივებს მაუწყებელსა და ჟურნალისტს შორის კრიტიკულ ვითარებაში თანამშრომლობის პროცესს.

ცილისწამების საკითხი საქართველოს კანონმდებლობაში „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ კანონშია მოწესრიგებული. საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად, ცილისწამება სისხლის სამართლის კოდექსში გაუქმდა, რაც იმას ნიშნავს, რომ 2004 წლიდან საქართველოში ის დანაშაულს აღარ წარმოადგენს.

„სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონი ცილისწამებას განსაზღვრავს, როგორც არსებითად მცდარი ფაქტის შემცველ და პირისთვის ზიანის მიმყენებელ, მისი სახელის გამტეხ განცხადებას. თუ ერთ-ერთი მათგანი მაინც არ იქნა წამროჩენილი, კონკრეტული ქმედება ცილისწამებად ვერ დაკვალიფიცირდება.

თავის მხრივ, კანონი ერთმანეთისგან მიჯნავს საჯარო და კერძო პირს და ცილისწამებას თითოეული მათგანის შემთხვევაში განსხვავებულად აწესრიგებს. საჯაროა პირი, რომელიც მოიაზრება „საჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლში გაწერილ თანამდებობის პირში; ასევე, პირი, რომლის გადაწყვეტილება ან აზრი მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს საზოგადოებრივ ცხოვრებაზე; პირი, რომლისკენაც მისი გარკვეული ქმედების შედეგად ცალკეულ საკითხებთან დაკავშირებით მიმართულია საზოგადოებრივი ყურადღება. განსხვავებით საჯაროსგან, კერძოა პირი, რომელიც არის ფიზიკური ან იურიდიული პირი და არ არის საჯარო პირი ან ადმინისტრაციული ორგანო.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ორივე შემთხვევაში, ცილისწამების ფაქტის დადგენისას, მნიშვნელობა აქვს არა იმას, თუ ვინ „განახორციელა“ ცილისწამება, არამედ, ვის მიმართ განახორციელეს ის. თავის მხრივ, სასამართლო პრაქტიკა ჩამოყალიბებულია იმ კუთხით, რომ საჯარო პირად მიჩნეულია ჟურნალისტი, მსახიობი, პოლიტიკოსი და სხვ. მიუხედავად დაკავებული თანამდებობის ან/და მისი ცნობადობისა. შესაბამისად, საჯარო პირის ცილისწამება იქნება, თუ ქმედება (რომელიც ქვემოთაა მოცემული) ცნობილი მსახიობის მიმართაა განხორციელებული და სხვ.

ცილისწამება „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 და მე-14 მუხლებშია მოწესრიგებული. მე-13 მუხლის მიხედვით, კერძო პირის ცილისწამებისთვის სამოქალაქო პასუხისმგებლობა დგება, თუ პირი დაამტკიცებს, რომ მოპასუხის განცხადება არსებითად მცდარ ფაქტებს შეიცავს უშუალოდ მის შესახებ და ამით მას მიადგა ზიანი. ეს ორი წინაპირობა - მცდარი ფაქტებისა და ზიანის არსებობა - გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა კერძო პირის ცილისწამების განსაზღვრისთვის.

დასახელებული კანონის მე-14 მუხლის მიხედვით კი საჯარო პირის ცილისწამებისთვის პირის სამოქალაქო პასუხისმგებლობის საკითხი დადგება, თუ პირი დაამტკიცებს, რომ მოპასუხის განცხადება არსებითად მცდარ ფაქტებს შეიცავს უშუალოდ მის შესახებ, ამ ფაქტების გავრცელებით მას მიადგა ზიანი და ამ ფაქტის მცდარობა მოპასუხისთვის წინასწარ იყო ცნობილი (ან მოპასუხემ ისეთი დაუდევრობა გამოიჩინა, რამაც არსებითად მცდარი ფაქტების გასაჯაროება გამოიწვია). როგორც საჯარო პირის ცილისწამების შემთხვევაში ვხედავთ, ცილისწამების ფაქტის დადგენისთვის მესამე პირობაც უნდა არსებობდეს, განსხვავებით მე-13 მუხლისგან. კერძოდ, მოპასუხისთვის (ვინც ცილს სწამებს) წინასწარ უნდა იყოს ცნობილი ფაქტების მცდარობის შესახებ ან დაუდევრობით უნდა მოხდეს ფაქტების გასაჯაროება.

აღსანიშნავია, რომ როგორც კერძო, ისე საჯარო პირის ცილისწამების შემთხვევაში, აუცილებელია ფაქტი იყოს მცდარი. იმ შემთხვევაში, თუ პირის მიერ გამოთქმულია მხოლოდ აზრი, ასევე, დაფიქსირებულია პოზიცია და ა.შ., ცილისწამება არ დადგება.

აქვე ნიშანდობლივია აღინიშნოს, რომ დასახელებული კანონი ასევე ითვალისწინებს შემთხვევებს, როდესაც ცილისწამება შეიძლება გამოირიცხოს. კერძოდ, ესაა შემთხვევა, როდესაც კანონი წინდაწინვე გამორიცხავს ინფორმაციის გამავრცელების პასუხისმგებლობის საკითხს. ასეთია, მაგალითად, შემთხვევა, როდესაც პირმა განცხადება მოსარჩელის თანხმობით გააკეთა, ასევე, თუ საქმე გვაქვს საზოგადოებრივ ინტერესთან და სხვ.

ცილისწამებისთვის სარჩელის შეტანის ვადაა ასი დღე მას შემდეგ, რაც პირი გაეცნო ან მას შეეძლო გასცნობოდა ინფორმაციას. ტერმინში „შეეძლო გასცნობოდა“ იგულისხმება ნებისმიერი მედიასაშუალებით გამოქვეყნებული ინფორმაცია, რომელიც არის საჯარო და რომელზე წვდომაც შეეძლებოდა პირს იმ მომენტში.

ცილისწამების შემთხვევაში, მოსარჩელეს უფლება აქვს, სარჩელთან ერთად მოითხოვოს მიყენებული ქონებრივი ან/და არაქონებრივი (მორალური) ზიანის ანაზღაურება. ასეთ შემთხვევაში ზიანი პირდაპირ მიზეზობრივ კავშირიში უნდა იყოს ცილისწამების ფაქტთან.

სერგი ჯორბენაძე

ახალი წლის დადგომამდე ნორვეგიულმა გაზეთმა 226 წლის ასაკში მყოფი სანტას გარდაცვალების შესახებ ნეკროლოგი გამოაქვეყნა, რასაც ნორვეგიელების გულისწყრომა და აღშფოთება მოჰყვა. გამოცემამ სინანული გამოხატა მომხდარის გამო. შობისა და ახალი წლის დღეებმა და სანტასგან მიღებულმა საჩუქრებმა მალევე დაავიწყა მკითხველს მომხდარი.

გერმანული მედიის ნაწილი, განსაკუთრებით კი ZDF, დღემდე სინანულით საუბრობს და ბოდიშს იხდის ახალი 2016 წლის ღამეს გერმანიის ქალაქების, უმეტესად კელნის, ქუჩებში ქალებზე განხორციელებული სექსუალური ძალადობის გაშუქების დაგვიანებისთვის. ZDF-ს დღემდე აძლევენ ინტერვიუს კელნში იმ დღეს დაზარალებული ქალებიც.

იორდანიული გაზეთი ისრაელის მოქალაქეებს ებოდიშება საკუთარ ფურცლებზე გამოქვეყნებული განცხადების გამო, რომელმაც სოციალურ მედიაში მოქალაქეთა აღშფოთება გამოიწვია. გაზეთი ტირაჟს და მნახველებს დაშვებული შეცდომისა და მობოდიშების შემდეგაც არ უჩივის.

რუპერტ მერდოკი კვლავ გავლენიან მედიამაგნატად რჩება იმის მიუხედავად, რომ მისი კორპორაციის კუთვნილ გაზეთს - News of the World- ს მოქალაქეთა სატელეფონო მოსმენა და პირად ცხოვრებაში ჩარევა დაუდასტურდა, ბოდიში და გაზეთზე პასუხისმგებელი პირის გაშვება მისთვისაც კი საკმარისი აღმოჩნდა.

ქართული მედიის პრაქტიკა აჩვენებს, რომ მას ბოდიშის მოხდა ძალიან უჭირს. ბოდიში აქ მედიაშეცდომების თუ მედიადანაშაულის ჩადენისას ძნელად ან საერთოდ არ ითქმის. აქ კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის სპეციალური გადაწყვეტილება დასჭირდა “მოდელირებული ქრონიკის” გამო ბოდიშის მოხდას, რაც "იმედმა" საბოლოოდ მხოლოდ ვებზე წერილობითი განცხადების გამოქვეყნების სახით გამოხატა. ჩანს ეს ძალდატანებითი, თან არც თუ გულწრფელი ბოდიში საზოგადოებამ მიიღო, რადგან მოდელირებული ქრონიკის შემოქმედები კვლავ აქტიურად საქმიანობენ ჟურნალისტებად, ექსპერტებად, მენეჯერებად.

ქართული მედიის უდიდესი ნაწილი არ აღიარებს უბრალო მოქალაქის პირად ცხოვრებაში ჩარევის ხელშეუხებლობას, მას შეუძლია აჩვენოს მომაკვდავი მშობიარე საავადმყოფოში; ,,რუსთაველ მანიაკად” გამოაცხადოს უდანაშაულო ახალგაზრდა და აღარ ინაღვლოს მის შემდგომ ბედზე; სატანისტებად შერაცხოს ბავშვები და საჯიჯგნად მიუგდოს აღშფოთებულ საზოგადოებას; სრულად იდენტიფიცირებადი გახადოს ვირუსმატარებელი (მისი ნების მიუხედავად), მერე რა, თუ ამით მას სუიციდის მცდელობამდე მიიყვანს. ქართული მედიის უდიდესი ნაწილი ინტერესდება მოკლული მეუღლეების პირადი ცხოვრების დეტალებით: ეკრანიდან, ეთერიდან, ფურცლებიდან - ყველგან მეზობლები და ახლობელბი ჭორაობენ - სად, როდის და ვისთან დადიოდა ჯერ არგაციებული მსხვერპლი. აქ უბრალო მოქალაქეს არ აქვს არც პირადი ცხოვრება და არც უდანაშაულობის პრეზუმფცია და ხელზე გაკეთებული ტატუს შინაარსიც კი ამბის მთავარი დეტალია. ქართულმა მედიამ შეძლო ყველაფერ ამის ,,გაშუქება” ისე, რომ არასდროს, არასდროს მოუხდია ბოდიში!

ერთადერთი რაც ქართულ მედიას აღმოაჩნდა, ეს არის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის მაღალი მგრძნობელობა, თუ საქმე ცნობილ პიროვნებას ეხება. მხოლოდ თითზეჩამოსათვლელი რაოდენობის მედიასაშუალება თუ შეცდა და სავარაუდოდ ფარული თვალთვალის შედეგად გადაღებული ერთ-ერთი ცნობილი პიროვნების პირადი ცხოვრების ამსახველი კადრების გავრცელების შესახებ ინფორმაცია ისე გამოაქვეყნა, რომ კადრების მისამართისა და მასზე სავარაუდოდ აღბეჭდილი პირის ირიბი იდენტიფიცირება მოახდინა. მერე მასალა წაშალა და ბოდიშები და რედაქტორთა პასუხისმგბელობაც არ დაივიწყა. თუმცა ეს ბოდიში ძნელად ან საერთოდ არ იქნა მიღებული.

ქართული მედიის უდიდესი ნაწილი დარწმუნებული ჩანს იმაშიც, რომ კადრების ავთენტურობის და დადასტურების შემთხვევაშიც კი, მასზე აღბეჭდილი პირის პირად ცხოვრებას ბოლომდე უნდა გაუფრთხილდეს და მისი იდენტიფიცირება არ მოახდინოს, საკითხზე მსჯელობა შეწყვიტოს, რადგან ჩვენთან ცნობილი ადამიანების პირადი ცხოვრება ხელშეუვალია და პირადი სივრცე მხოლოდ უბრალო მოქალაქეებს არ გააჩნიათ.

დიახ, ქართული მედია არ ჰგავს წამყვან უცხოურ მედიასაშუალებებს, სადაც პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას ხშირად ივიწყებენ, როცა საქმე ცნობილ პიროვნებას დადასტურებულად ეხება და საზოგადოების ინტერესი მაღალია. არ ჰგავს ამერიკულ მედიას, რომელიც ბილ კლინტონთან დაკავშირებულ სექსუალურ სკანდალს მონიკა ლევინსკის ლურჯი კაბის ლაქებამდე ჩაჰყვა. არ ჰგავს ბრიტანულ მედიას, რომელიც ტონი ბლერის სასიყვარულო ისტორიებით დაინტერესდა, არც ზოგადად ევროპულს - სავალუტო ფონდის ხელმძღვანელთან დაკავშირებულ შესაძლო სექსუალურ სკანდალებს პუბლიკაციათა სერია რომ მიუძღვნა.

ქართული მედია არაფერს და არავის ჰგავს. ის თვითმყოფადია და თამამად შეუძლია სოლიდარული იყოს ხელისუფლების მიმართ, როცა ეს უკანასკნელი სხვა მედიას გმობს. მედიის ბოდიში სხვა მედიათა მიერ აქ არ მიიღება, აქ მხოლოდ სხვებს გმობენ და არა საკუთარ თავს!

რამდენიმე წლის წინ პირად ელ-ფოსტაზე შეტყობინება მომივიდა, ჩემთვის უცნობმა პირმა არაიდენტიფიცირებული ელ-ფოსტიდან, დოკუმენტების მთელი წყება გამომიგზავნა, რომელიც ერთ-ერთ ბიზნესმენთან რამდენიმე ჟურნალისტის ასე ვთქვათ, საქმიან კავშირს ადასტურებდა.

პირველი რეაქცია, რასაც, ამ დროს მიმართავ, დოკუმენტების ზერელე გადახედვა და თემის გააზრებაა. შემდეგი ნაბიჯი გამომგზავნის დადგენაა, რადგან ნებისმიერ ინფორმაციას, რომელსაც ჟურნალისტს აწვდიან, აწვდიან გასავრცელებლად. მით უფრო, როცა საუბარია ექსკლუზიურ, ვიღაცის დისკრედიტაციაზე გათვლილ მასალებზე. ასეთ დროს, გიჩნდება აზრი, რომ ინფორმაციის მომწოდებელი პირადად არის დაინტერესებული მისი გავრცელებით. ბუნებრივია, სანამ საქმეს შეუდგებოდეს, ჟურნალისტი ვალდებულია, წყაროს იდენტიფიცირებაზე იზრუნოს. მეც ასე მოვიქეცი, მივწერე, თქვენი გვარი და სახელი, საერთოდ ვინაობა გვაინტერესებს-მეთქი. პასუხი არ მომსვლია. მივწერე მეორედ, არც ამჯერად მიპასუხა. ამიტომაც ეს დოკუმენტებიც გვერდზე გადავდე, „უკეთეს დრომდე“.

მაგრამ ისეც ხდება, რომ ზედმეტად აზარტული ჟურნალისტი, ასეთ „კაუჭს“ წამოეგება ხოლმე, გადარეკავს, ასე ვთქვათ, ბალანსისთვის კომენტარებს აიღებს და დოკუმენტსაც გამოაქვეყნებს. მაგრამ ეს არ იქნება, ჩემი აზრით კარგი საქციელი. რადგან მთავარი არ გეცოდინება - ვინ არის პირველადი წყარო.

რისთვის დავწერე ეს შესავალი? გუშინ ყოვლად ამაზრზენ ვიდეო კადრებთან დაკავშირებით... პირველი რამაც ჩემი ყურადღება მიიპყრო, ინგა გრიგოლიას განცხადება იყო ტელეკომპანია პირველზე.

“ბოლო ერთი საათის განმავლობაში, ჟურნალისტებს სხვადასხვა ტელევიზიაში, ფეისბუკის ინბოქსში, მისდით ერთ-ერთი ოპოზიციონერის პირადი ცხოვრების ამსახველი კადრები, იმედი მაქვს, არც ერთი ჩემი კოლეგა, არც ერთ ტელევიზიასა და არც ერთ სააგენტოში არ იკადრებს რაიმე დააკონკრეტოს ამ ფარული ვიდეოჩანაწერის შესახებ...”, როგორც გრიგოლიას სიტყვებიდან ირკვევა, ეს კადრები ჟურნალისტებს პირად ფოსტებზე დაუგზავნეს.

კადრები, ვიღაც ინკოგნიტომ სოციალურ ქსელშიც გაავრცელა. პრინციპში, მნიშვნელობა არ აქვს, ანონიმური წყარო მოგაწვდის ინფორმაციას ელექტრონულ ფოსტაზე, თუ ვიღაც გამოგონილი ექაუნთით სოციალურ ქსელში გაავრცელებს ან ინბოქსში ჩაგიგდებს. ორივე შემთხვევაში წყარო დაუდასტურებელია.

ამის მიუხედავად, რამდენიმე მედიასაშუალებამ მაინც გაავრცელა ინფორმაცია, თან მაიდენტიფიცირებელი ნიშნებით. მაგალითად სააგენტო “ინტერპრესნიუსის” მასალაში ირკვეოდა პოლიტიკოსის ვინაობა, ინფორმაცია ასეთივე ფორმით გაავრცელა სააგენტო Etanews.ge-მ და Fortuna.ge-მ. Etanews.ge-მ ვიდეოდან ამოღებული ფოტოც გამოიყენა, თუმცა ეს ინფორმაცია მალევე წაშალა და ბოდიშიც მოიხადა. ბოდიში სხვებმაც მოიხადეს, იმის დასტურად, რომ შეცდომა დაუშვეს, მაგრამ სულ რომ არაფერი ვთქვათ კონტენტის შინააარსზე, რაც თავისთავად მიუღებელია, თავად ის ფაქტი, რომ მასალას დაუდასტურებელი წყაროდან ავრცელებ, იმთავითვე არასწორია, არ არის ეს ჟურნალისტური სტანდარტი.

მაგრამ ერთია მედიის შეცდომა, რომელსაც, ბოლო ფაქტის გამო, ვფიქრობ, ზედმეტი ყურადღება ექცევა, და მეორეა, ვინ და რა მიზნით გადაიღო და გაავრცელა ეს კადრები...

ახლა, საკითხავია, რატომ მისცეს მათ საკუთარ თავს ამის უფლება?

ქართველი პოლიტიკოსების რიტორიკას რომ გადავხედოთ, ლამის დღე არ გავა, ვიღაც ვიღაცას ფარული კადრების გავრცელებით არ დაემუქროს. მაგალითად, მრეწველების ლიდერი გოგი თოფაძე... ისეთი შთაბეჭდილება გრჩება, რომ პარლამენტარს ყველაზე აქვს მაკომროპმეტირებელი ვიდეომასალები. საიდან? კაცმა არ იცის... არც არავინ ეკითხება. არ ეკითხება შს სამინისტროც - კანონის დამცველი.

არადა საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტში გარკვევით წერია: „ყოველი ადამიანის პირადი ცხოვრება, პირადი საქმიანობის ადგილი, პირადი ჩანაწერი, მიმოწერა, საუბარი სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით, აგრეთვე ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებანი, ხელშეუხებელია. აღნიშნული უფლებების შეზღუდვა დაიშვება სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან მის გარეშეც, კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას“. მე არ ვიცი, მაგალითად, იგივე თოფაძეს რა კომპრომატები აქვს, რომელიც „კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას“ გადაიღეს. მას თუ ეს კადრები, მართლაც აქვს, ალბათ, იგივე მეთოდით და ისეთივე მონდომებით არის გადაღებული, როგორც ბოლო „მომაკვდინებელი“ მასალა.

მავანი პოლიტიკოსები თუ მარგინალური ჯგუფები თავს ამის უფლებას აძლევენ, რადგან საზოგადოება აძლევს მათ ამის უფლებას, საზოგადოება, რომელიც ფარული კადრების ჩვენებას ისევ იმ პოლიტიკოსებმა თუ პოლიტიკურმა ჯგუფებმა მიაჩვიეს. გამოჩნდება ისეთი მედიაც, რომელიც ეთიკას, მსხვერპლის უფლებას არად დაგიდევს -სიამოვნებით გამოაქვეყნებს მასალებს, ალბათ, ანგარებითაც.

თუმცა, ამ ჩანაწერის დასრულება პესიმისტურ ნოტაზე არ მინდა, ამის საფუძველს ის ერთსულოვანი რეაქცია მაძლევს, რაც საზოგადოების ნაწილის და განსაკუთრებით, მედიის მხრიდან ბოლო მოვლენას მოჰყვა.

ინფორმაციის წყაროების დაცვის გარანტიები გამოხატვის თავისუფლების ხელშეწყობის და მედიის თავისუფლების ხარისხის ერთგვარ მარკერად მიიჩნევა დემოკრატიულ საზოგადოებაში. მსგავსი ბერკეტები ორ ძირითად კატეგორიად შეიძლება დაიყოს: ერთ შემთხვევაში, ეს არის პროფესიული სტანდარტი, მეორე შემთხვევაში კი ადგილობრივი ან საერთაშორისო სამართლებრივი ჩარჩო.

ჟურნალისტური გაერთიანებები ყველა ქვეყანაში აღიარებენ ინფორმაციის წყაროების დაცვის განსაკუთრებულ მექანიზმს. იდენტური წესები მოქმედებს საქართველოშიც. მაგალითად, საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მე-6 მუხლის თანახმად, „ჟურნალისტის მორალური პასუხისმგებლობაა, არ გაამჟღავნოს კონფიდენციურად მოპოვებული ინფორმაციის წყარო“ ქარტია განმარტავს, რომ „ამ მუხლის განხილვისას აღმოჩნდა, რომ არიან ჟურნალისტები, რომლებიც მუდმივად აპელირებენ კონფიდენციურ წყაროებზე, რის გამოც მათ მიმართ ნდობა დაბალია. კონფიდენციური წყარო უნდა უკავშირდებოდეს მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესის მატარებელ ინფორმაციას. თუმცა საზოგადოების მხრიდან ნდობა და უნდობლობა არ ცვლის ამ მუხლის შინაარსს: კონფიდენციურად მოპოვებული ინფორმაციის წყაროს გამჟღავნება დაუშვებელია“.

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია საქართველოში 2009 წლის დეკემბრიდან მოქმედებს, ამავე წელს იყო მიღებული ინფორმაციის დაცვის კიდევ ერთი სამართლებრივი გარანტია - „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი.“ ამ დოკუმენტის თანახმად (მუხლი 14, პუნქტი 2), „სიზუსტის უზრუნველყოფისათვის, მაუწყებელმა უნდა მოახდინოს ინფორმაციის წყაროს იდენტიფიცირება. ანონიმურ წყაროზე დაყრდნობით ინფორმაციის გაშუქების შემთხვევაში, მაუწყებელმა ნათლად უნდა მიუთითოს წყაროს ანონიმურობის შესახებ“.

2006 წლიდანაა მიღებული “საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსი” რომლის მე-5 თავი მთლიანად ეთმობა კონფიდენციალური ინფორმაციის მოპოვებისა და დაცვის სტანდარტს და კიდევ უფრო დეტალურად წარმოგვიდგენს რეკომენდაციებს როგორც ინფორმაციის ანონიმური წყაროს მნიშვნელობის, ისე დაცვის აუცილებლობის თაობაზე.

ამ დოკუმენტის თანახმად:

· წყაროების ანონიმურობის დაცვა ინფორმაციის თავისუფლების ერთ-ერთი ღირებული ელემენტია და ჟურნალისტის პროფესიული მოვალეობაა;

· ჟურნალისტმა, ჩვეულებრივ, არ უნდა გამოიყენოს ანონიმური წყაროები, თუ არსებობს ინფორმაციის სხვა, ღია წყაროებით მიღების შესაძლებლობა;

· ანონიმური წყაროს გამოყენება მხოლოდ იმ შემთხვევაშია გამართლებული, თუ ინფორმაცია სანდო და ღირებულია და მისი გავრცელება სხვა გზით შეუძლებელია;

· კონფიდენციალურობის დარღვევა დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ეს ემსახურება საზოგადოების კანონიერი ინტერესების დაცვას, მაგალითად, როდესაც ინფორმაცია დანაშაულის მომზადებას ეხება. ასეთ დროს ჟურნალისტი მოვალეა, აცნობოს შესაბამის ორგანოებს მოსალოდნელი დანაშაულის შესახებ;

· კონფიდენციალური წყაროს გამჟღავნება, ასევე, გამართლებულია, როდესაც საკითხი სახელმწიფო ინტერესების დაცვას ეხება. ამის საჭიროება შეიძლება შეიქმნას მხოლოდ მაშინ, როდესაც ქვეყნის კონსტიტუციურ წყობილებას რეალური საფრთხე ემუქრება;

· წყარო, რომელიც ანონიმურობის დაცვას არ მოითხოვს, უნდა დასახელდეს;

· ანონიმური წყაროს მიერ მოწოდებული ინფორმაციის გადაცემისას უნდა აღინიშნოს, რომ წყარო ანონიმურია;

· დასაშვებია მხოლოდ ისეთი კონფიდენციალური წყაროსგან მიღებული ინფორმაცია, რომელსაც ჟურნალისტი ენდობა. თუმცა წყაროს საიმედოობის მიუხედავად, უნდა გადამოწმდეს ინფორმაციის უტყუარობა;

· თუ ანონიმური წყაროს მიერ მოწოდებული ინფორმაცია სერიოზულ ბრალდებებს შეიცავს, ასეთ შემთხვევაში უნდა გამჟღავნდეს ანონიმური წყაროს მხოლოდ ის დეტალები, რომლებზეც წყარო იქნება თანახმა;

· ანონიმი რესპონდენტი ყველა საშუალებით უნდა იყოს დაცული. უნდა შეინიღბოს მისი გამოსახულებაც და ხმაც. დაუშვებელია ისეთი დეტალების ჩვენება, როგორებიცაა, მაგალითად, მისი მანქანის ნომერი, საცხოვრებელი სახლი და სხვ.

არის შემთხვევები, როდესაც ინფორმაცია ღირებულია და დაფარული რესპონდენტის გამოყენება გამართლებულია, თუმცა ჟურნალისტმა უნდა გაითვალისწინოს ისიც, რომ მსგავსი წყაროდან მოპოვებული ინფორმაცია შეიძლება საზოგადოების შეცდომაში შეყვანას ისახავდეს მიზნად, ვინაიდან წყაროს მიზანი ყოველთვის სიმართლის თქმა არ არის ხოლმე.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ბუნებრივია, ინფორმაციის დაცვის გარანტიების არსებობა გამოხატვის თავისუფლების რეალიზების ერთგვარ მექანიზმადაც შეგვიძლია ჩავთვალოთ, საქართველოს კანონმდებლობით კი გამოხატვის თავისუფლება გულისხმობს ცენზურის დაუშვებლობას, მედიის სარედაქციო დამოუკიდებლობასა და პლურალიზმს, ჟურნალისტის უფლებას, დაიცვას ინფორმაციის წყაროს საიდუმლოობა და საკუთარი სინდისის შესაბამისად მიიღოს სარედაქციო გადაწყვეტილებები („სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონი, მუხლი 3.2. „დ“).

საიდუმლოების დაცვის გარანტიები დადგენილია ასევე „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის სპეციალურ თავში (თავი მესამე):

· პროფესიული საიდუმლოების წყარო დაცულია აბსოლუტური პრივილეგიით და არავის არ აქვს უფლება, მოითხოვოს ამ წყაროს გამხელა;

· სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვის შესახებ სასამართლო დავისას მოპასუხეს არ შეიძლება დაეკისროს კონფიდენციალური ინფორმაციის წყაროს გამხელის ვალდებულება;

· დაუშვებელია კონფიდენციალური ინფორმაციის გამხელა თვით მისი მფლობელის თანხმობის ან კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში სასამართლოს დასაბუთებული გადაწყვეტილების გარეშე;

· სასამართლო უფლებამოსილია გამოიტანოს მტკიცებულების უზრუნველყოფის შესახებ განჩინება კონფიდენციალური ინფორმაციის მხოლოდ იმ ნაწილის გამხელასთან დაკავშირებით, რომლის გამხელის აუცილებლობაც დამტკიცდა;

· გამხელით მიღებული კონფიდენციალური ინფორმაცია შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ იმ მიზნით, რომლისთვისაც მოხდა მისი გამხელა.

ინფორმაციის წყაროს დაცვის უზრუნველყოფის მიზნით საქართველოს კანონმდებლობა ლოიალურია ჟურნალისტის, როგორც შესაძლო მოწმის, მიმართ. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის თანახმად (მუხლი 50.1. „თ“) „მოწმედ დაკითხვისა და საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ინფორმაციის შემცველი საგნის, დოკუმენტის, ნივთიერების ან სხვა ობიექტის გადაცემის ვალდებულება არ ეკისრება ჟურნალისტს – პროფესიული საქმიანობისას მიღებულ ინფორმაციასთან დაკავშირებით. აღნიშნული ჩანაწერი ნიშნავს იმას, რომ ჟურნალისტს შეუძლია თავი შეიკავოს ჩვენების მიცემისაგან, თუმცა საკუთარი გადაწყვეტილების თანახმად, ჟურნალისტებს შეუძლიათ არ ისარგებლონ გამონაკლისით და მისცენ ჩვენება სასამართლოს მათ მიერ მოპოვებული ინფორმაციის წყაროების შესახებ. სწორედ აღნიშნული დაშვება წარმოადგენს განსხვავებას ეთიკური წესებისაგან, როცა იმთავითვე დადგენილია, რომ კონფიდენციალურად მოპოვებული ინფორმაციის წყაროს გამჟღავნება ეთიკური ჟურნალისტისათვის მიუღებელი ქმედებაა.

ცხადია, ჟურნალისტები ანგარიშვალდებულები არიან საზოგადოების და არა ინფორმაციის წყაროების წინაშე. ამიტომ საკანონმდებლო დონეზე ჟურნალისტს აქვს შესაძლებლობა თავად გადაწყვიტოს გამოვიდეს თუ არა მოწმედ, მისცეს თუ არა ჩვენება სასამართლოს.

წყაროს დაცვის ერთ-ერთი გახმაურებული შემთხვევა მაიკლ ჯორდანის საქმეა. კარიერის დასაწყისში ჯორდანმა სთხოვა ჟურნალისტებს არ გაემხილათ ინფორმაცია მისი ქორწინების გარეშე დაბადებული შვილის თაობაზე. ჟურნალისტები ამაზე დასთანხმდნენ. „იგი მოსწონდათ და უნდოდათ მისთვისაც მოეწონებინათ თავი, და სჭირდებოდათ“ - განმარტავდა „ჩიკაგო ტრიბუნის“ პროექტებისა და გამოძიებების ასოცირებული რედაქტორი - „შეიძლება გაიმართოს სავსებით ჯანსაღი დისკუსია იმის შესახებ, არის თუ არა კალათბურთელის, თუნდაც სუპერვარსკვლავის, ქორწინების გარეშე დაბადებული შვილი ახალ ამბებში სალაპარაკო თემა. ამას ნამდვილად არაფერი აქვს საერთო მოთამაშის სპორტულ წარმატებებთან...წყაროების დაცვა და მოთაფვლა, რომ წყაროებად დარჩნენ - გინდ გასახდელში, გინდ მდიდრულ დარბაზებში - შეიძლება ადვილად გასცდეს იმ ზღვარს, სადაც საღი აზრი იქცევა შეთქმულებად, ხალხის მოტყუებად და სიმართლის ღალატად“ (მელვინ მენჩერი „ახალი ამბების გაშუქება და წერა. მეთორმეტე გამოცემა. გვ. 284)

ცხადია, ჩვენების მიცემისაგან თავის შეკავება განსხვავდება დანაშაულის შეუტყობინებლობის ცნებისაგან. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 376-ე მუხლის თანახმად, დანაშაულის შეუტყობინებლობა იმის მიერ, ვინც ნამდვილად იცის, რომ მზადდება ან ჩადენილია მძიმე ან/და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაული ან/და ამ კოდექსის რამოდენიმე სპეციფიკური მუხლით გათვალისწინებული დანაშაული, რომელიც არასრულწლოვანთა უფლებების დარღვევას შეეხება – ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორიდან ოთხ წლამდე. ეს მოთხოვნა ვრცელდება ყველა ადამიანზე, პროფესიის მიუხედავად.

მნიშვნელოვანია ისიც, რომ თუ მედიის წარმომადგენელი არ ახორციელებს უშუალოდ ჟურნალისტურ საქმიანობას და სხვა ფუნქციის შესრულებისას გახდა მისთვის ხელმისაწვდომი ანონიმური ინფორმაცია (მაგალითად, ჟიურიში ან სამუშაო ჯგუფში მონაწილეობა), ასეთ დროს მოპოვებული ინფორმაციის დაცვა ხდება პროფესიული საიდუმლოს ნიშნის ქვეშ, საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით დადგენილი სტანდარტით. პროფესიულ საიდუმლოებას კი მიეკუთვნება ინფორმაცია, რომელიც წარმოადგენს სხვის პერსონალურ მონაცემებს ან კომერციულ საიდუმლოებას და პირისათვის ცნობილი გახდა პროფესიული მოვალეობის შესრულებასთან დაკავშირებით. პროფესიული საიდუმლოება არ შეიძლება იყოს ისეთი ინფორმაცია, რომელიც არ წარმოადგენს სხვა პირის პერსონალურ მონაცემებს ან კომერციულ საიდუმლოებას.

2012 წლის 8 მარტს სან-ფრანცისკოში ქალთა საერთაშორისო დღის აღნიშვნის ღონისძიებას დავესწარი. პირველი გრძნობა, რომელიც გზად მიმავალს გამიჩნდა, ღიმილისმომგვრელი დამორცხვება იყო. მეგონა, მივდიოდი იქ, დაგვახვედრებდნენ ყვავილებს, მამაკაცებიც ხელზე ამბორით შეგვეგებებოდნენ და ამ ყველაფრის წარმოდგენისას ბუნებრივად გამიჩნდა კითხვა - რატომ გადაწყვიტა მასპინძელმა ორგანიზაციამ ასეთ სტერეოტიპულ ღონისძიებაზე ჩვენი წაყვანა?

ჩემგან განსხვავებით ეს კითხვა არ გასჩენია შვედ კოლეგას, რომელმაც ამაყად შეაბიჯა დარბაზში და ღირსეული სიტყვითაც გამოიჩინა თავი.

შეხვედრა გახსნა ჯაზის შემსრულებელმა აფრო-ამერიკელმა ქალმა. მან სიმღერით გაგვახსენა თანასწორობა, შემდგომ სცენაზე ავიდნენ სხვადასხვა ფემინისტური მოძრაობის აქტივისტები და ეს ყველაფერი დაგვირგვინდა იმით, რომ იმ წლის ყველაზე ძლიერ ფემინისტად და ქალთა უფლებების დამცველად სან-ფრანცისკოს მამრობითი სქესის მერი დასახელდა. არავის გაუღიმია ცინიკურად, მე კი მაინც ვათვალიერებდი ირგვლივ ხალხს.

ამ დღეს დავფიქრდი, როგორ იცვლის მნიშვნელობას 8 მარტი იმის მიხედვით, თუ სად იმყოფები.

რა ხდება ჩვენთან, საქართველოში.

ამ დღეს ერთნი აღნიშნავენ ლამაზი, ნაზი, ფაქიზი ქალების სიყვარულის დღეს, გამალებით უმტკიცებენ ერთგულებას ბანალური ნივთების მირთმევით. ან „მაქსიმალურს გაიღებენ“ და საკუთარ თავს შესთავაზებენ, როგორც უზენაეს საჩუქარს. ასე მაგალითად, გურიის გუბერნატორმა 3 მარტს, დედის დღეს, გურულ ქალებს შესწუწუნა, ცოლიანი რომ არ ვიყო ან თქვენ დაოჯახებულები, სულ ყველას ცოლად მოგიყვანდითო.

ცხადია, მედიამ სტერეოტიპებზე უნდა ისაუბროს, უნდა ამხილოს, საზოგადოება დააინტერესოს, თუმცა რეალობა ისაა რომ მოუმზადებელი მედია თავად ხდება სტერეოტიპების დამამკვიდრებელი ან გამავრცელებელი.

თუ თვალს გადავავლებთ საზოგადოების ფართო ფენებზე მომუშავე მედიასაშუალებებს, ვნახავთ, რომ ყოველდღიურ პროგრამებში გენდერული სტერეოტიპები ჭარბობს. ისინი ქმნიან ქალთა ცალსახოვან იმიჯს: ქალებს უმეტესად წარმოაჩენენ მარტოხელად, დაუცველად, მსხვერპლად ან კაცზე დამოკიდებულად. სხვათა შორის, მედია არც კაცებს ინდობს და საკმაოდ არარეალისტურად წარმოადგენს მაყურებლის წინაშე.

მამაკაცი წარმოჩენილია, როგორც ძალაუფლების მქონე, უფრო გონიერი, შეძლებული და ძლიერი. მედია თითქმის არ ტოვებს ადგილს მასკულინური სტრუქტურის ალტერნატიული ხედვისთვის. აღნიშნული მიდგომა ხშირად წარმოშობს ცრუ მოლოდინებს ერთმანეთის მიმართ, ხოლო დაუბალანსებელ გენდერულ როლებს წესად გვთავაზობს.

სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია მედია, რომელიც თავად არის გზავნილი და ამავდროულად, მგზავნელიც, აკეთებდეს არა უბრალოდ დაბალანსებულ, არამედ გენდერულადაც დაბალანსებულ პროდუქტს, რადგან მას შეუძლია იყოს ქალთა უფლებრივი თანასწორობის მიღწევის და დაცვის ერთ-ერთი მყარი გარანტი.

საქართველოს კონსტიტუციაში გაწერილი ძირითადი უფლებების უმთავრესი ფუნქცია სახელმწიფოს შებოჭვაა. სახელმწიფოსგან განსხვავებით, კერძო პირთა (შეგნებულად განიხილება მხოლოდ კერძო მაუწყებლის შემთხვევა) შორის ურთიერთობა კონკრეტული კანონების (და არა პირდაპირ კონსტიტუციიდან გამომდინარე) საფუძველზე უნდა მოწესრიგდეს. რადგანაც ჟურნალისტის საქმიანობა უპირატესად ინფორმაციის გავრცელებას ეხება, იგი უმეტეს შემთხვევაში ამ ინფორმაციის ადრესატთა არაქონებრივ უფლებებთან კავშირში უნდა განიხილებოდეს. ამასთან, ვინაიდან ჟურნალისტი არ წარმოადგენს სახელმწიფოს, მის მიერ გავრცელებული ინფორმაციის შედეგად სხვათა არაქონებრივი უფლებების დარღვევის შემთხვევაში, უმთავრესად, შემდეგი კანონები გამოიყენება: საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი და „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონი (იგულისხმება სასამართლოში მიმართვის უფლება, რომელიც ამ გავრცელებული ინფორმაციის ადრესატს გააჩნია).

დასახელებული კანონებიდან არცერთში არ გვხვდება ცალკე მუხლი, რომელიც უდანაშაულობის პრეზუმფციის თაობაზე გააკეთებდა აქცენტს. მეტიც, იმ ნორმათა განხილვისას, რომელიც მედიასამართალს ეხება, უდანაშაულობის პრეზუმფცია ჩანაწერის სახით მხოლოდ ორშია განსაზღვრული: ა) „ელექტრონული კომუნიკაციების სფეროში მომსახურების მიწოდებისა და მომხმარებელთა უფლებების დაცვის შესახებ რეგლამენტის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს კომუნიკაციის ეროვნული კომისიის დადგენილებასა და ბ) კომისიის დადგენილებით დამტკიცებულ „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში“.

პირველ მათგანში „უდანაშაულობის პრეზუმფცია“ ტერმინ „დაუშვებელი პროდუქციის“ განმარტებისას გამოიყენება, ხოლო „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში“ იგი 48-ე მუხლშია გვხვდება, სადაც დანაშაულისა და ანტისოციალური ქმედების გაშუქების პრინციპზეა საუბარი. როგორც ვხედავთ, ორივე შემთხვევაში კონკრეტული პასუხისმგებლობა უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევისას გათვალისწინებული არაა, ანუ უშუალოდ მისი დარღვევისთვის კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს შესაბამის სანქციებს ჟურნალისტის მიმართ. აღნიშნული კი იმის თქმის საფუძველს გვაძლევს, რომ უდანაშაულობის პრეზუმფცია კერძო მაუწყებელთათვის და ამასთანავე, კერძო მაუწყებლის ჟურნალისტთათვის მხოლოდ პრინციპის დონეზეა მოწესრიგებული.

ვინაიდან ძირითადი უფლებით პირდაპირ სახელმწიფო იბოჭება, კერძო მაუწყებლის / ჟურნალისტის პასუხისმგებლობის დაყენება, მხოლოდ კონსტიტუციაში გაწერილი ნორმიდან გამომდინარე, არ იქნება მართებული. მეტი სიცხადისთვის განვიხილოთ მაგალითი: კერძო მაუწყებლის ჟურნალისტი თავისი ეთერით კონკრეტულ პირზე აცხადებს, რომ ეს უკანასკნელი არის ქურდი. ჟურნალისტი არ ეყრდნობა სასამართლოს გამამტყუნებელ განაჩენს, ვინაიდან ასეთი განაჩენი გამოტანილი არ არის. ჟურნალისტის მოქმედება ასეთ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, დარღვევად უნდა იქნეს მიჩნეული (არ იგულისხმება პროფესიული ეთიკის ნორმები), მაგრამ ეს დარღვევა არ გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლიდან, ანუ არ არის უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევა. ასეთმა ქმედებამ შეიძლება პირს შეულახოს არაქონებრივი უფლება (ღირსება, პატივი, საქმიანი რეპუტაცია), მაგრამ მას უფლების დაცვის საშუალება არა კონსტიტუციიდან გამომდინარე (არ იგულისხმება დარღვევა პრინციპების დონეზე), არამედ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით და შესაბამისი კანონით ექნება. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით კი ასეთი შემთხვევისას არა უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევისთვის, არამედ არაქონებრივი უფლებების დარღვევისთვისაა გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა.

აქვე უნდა განიმარტოს, რომ უდანაშაულობის პრეზუმფციის საკითხს ვაწყდებით საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსშიც. დასახელებული კოდექსი ადგენს დანაშაულის გამოძიების, სისხლისსამართლებრივი დევნისა და მართლმსაჯულების განხორციელების წესებს. ჩამოთვლილთაგან არცერთ მათგანს არ ახორციელებს ჟურნალისტი. ამდენად, ჟურნალისტი ასეთი ურთიერთობის მონაწილეც ვერ იქნება.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე შეიძლება ითქვას, რომ კერძო მაუწყებლის ჟურნალისტი ვერ დაარღვევს უდანაშაულობის პრეზუმფციას. მან შეიძლება მხოლოდ პრინციპი დაარღვიოს, რაც გაამყარებს მის წინააღმდეგ სარჩელის შეტანის შემთხვევაში მოსარჩელის არგუმენტს, რომელიც სასამართლოს ცილისწამებისთვის (არაქონებრივი უფლებების შელახვისთვის) მიმართავს.

თანამედროვე ჟურნალისტიკა უფრო და უფრო მეტად ცდილობს თვითგამოხატვის ახალ–ახალი საშუალებები იპოვოს. გაცილებით მნიშვნელოვანი ხდება ამბის თხრობის (ე.წ „სთორითელინგის“) სტილი, რაც გულისხმობს არა მხოლოდ ტექსტის ორიგინალურობასა და თავისთავად აუცილებელ გამართულობას, არამედ სხვადასხვა გამომსახველობითი საშუალების – ვიზუალიზაციების, აუდიო სლაიდშოუებისა და ა.შ. - ოსტატურად გამოყენებას. მსგავსი სიახლეებისაკენ საერთაშორისო მედიის სწრაფვის ფონზე ქართულენოვანი ონლაინ მედიასაშუალებების უმრავლესობა ამბის თხრობის განვითარების ჯერ კიდევ საწყის ეტაპზეა გაჩერებული.

2013 წელს „ნიუ-იორკ ტაიმზის“ ჟურნალისტმა ჯონ ბრენჩმა პულიტცერის პრემია მიიღო მხატვრული წერის (feature writing) ნომინაციაში სტატიისათვის „დიდთოვლობა: ზვავი კრიკის გვირაბში“ (Snow Fall: The avalanche at Tunnel Creek). სტატია (უფრო სწორად, შერეული მედიის ტიპის ამბავი) კასკადოვანი მთების ერთ–ერთ მონაკვეთზე ჩამოწოლილი ზვავის შედეგად დაღუპულ მოთხილამურეებზეა და ხსნის კატასტროფის გამომწვევ მიზეზებს „ყველა ჟურნალისტური იარაღის გამოყენებით“.

ჯონ ბრენჩის ამბავი ექვსი ნაწილისაგან შედგება და ყოველი მათგანი მოიცავს ტექსტს, ვიდეოს, აუდიოს, ფოტოსა და ანიმაციებს. ამბავზე, ჟურნალისტის გარდა, გრაფიკოსების, დიზაინერებისა და რედაქტორების დიდი ჯგუფი მუშაობდა. მთლიანი ამბავი, როგორც სტატიის ბოლოსაა მითითებული, 6 თვის განმავლობაში მზადდებოდა. შრომატევადი პროცესი მოიცავდა ინტერვიუებს ყველა გადარჩენილ მოთხილამურესთან, გარდაცვლილთა ოჯახის წევრებთან, „ტანელ კრიკის“ პარკის უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებელ პირებთან, ექსპერტებთან; პოლიციისა და სამედიცინო ანგარიშების, სტივენსის უღელტეხილის სათხილამურო პატრულის ანგარიშებისა და ზვავის ჩამოწოლის საღამოს 911–ში შესული 40 ზარის ანალიზს;

„გუგლის ახალი ამბების ლაბორატორიის“ (Google News Lab) ეს გრაფიკა გვიჩვენებს, რას ეძებდა ინტერნეტმომხმარებელი მსოფლიოს 12 დიდ ქალაქში გასული წლის პარიზის (13 ნოემბერი) ტერაქტის შემდეგ;

„ნიუ-იორკ ტაიმზის“ კიდევ ერთ გრაფიკაზე მონიშნულია აშშ-ში სიღარიბის ზღვარს მიღმა მყოფი ადამიანების რაოდენობა და მათი განაწილება შტატების მიხედვით. ამ ინტერაქტიული გრაფიკის გამოყენებით აშშ-ს ნებისმიერ მოქალაქეს შეუძლია გაარკვიოს, რამდენი ადამიანია მის სამეზობლოში სიღარიბის ზღვარს მიღმა;

მაგალითების ჩამოთვლა შორს წაგვიყვანს, აქ მთავარი პრინციპია - ჟურნალისტურ პროდუქტში მკითხველის ჩართულობის გაზრდის, აუდიტორიასთან ინტერაქციის სურვილი.

ჩვეულებრივ, მსჯელობა იმაზე, თუ რატომ ვერ ვახერხებთ ქართულენოვანი მედიაკონტენტის ვიზუალურად გამდიდრებას, ფინანსური საკითხის ხსენებით სრულდება. სამართლიანია არგუმენტი, რომ ზოგიერთი მედიასაშუალებისთვის რთული იქნება დამატებითი რესურსების მოძიება სპეციალური რეპორტიორების (გრაფიკოსების, ანალიტიკოსების და სხვების) დასაქირავებლად. ფინანსურად უკეთეს მდგომარეობაში მყოფი მეინსტრიმ მედიები კი მაინცდამაინც არ იწუხებენ თავს, რაიმე განსხვავებული შესთავაზონ მომხმარებელს. თუმცა ვფიქრობ, ამბის თხრობის ახალი ხერხების ძებნა ყოველთვის ფინანსებთან არ არის დაკავშირებული.

2014 წლიდან ქართულ ინტერნეტსივრცეში გამოჩნდა ახალი ჟურნალისტური „იარაღი“ – „სთორიბილდერი“ – არაკომერციული პლატფორმა, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელია ტექსტი, აუდიო, სურათი და/ან ვიდეო საინტერესო ვებამბად გარდაიქმნას (ამ პლატფორმაზე შექმნილი ერთ-ერთი სანიმუშო მიქს-მედია ამბავი არის „ბავშვები შავშვებიდან“ - ამბავი, რომელიც ლიახვის ხეობიდან დევნილი, ამჟამად სოფელ შავშვებში მცხოვრები ბავშვების ბედზე მოგვითხრობს).

„სთორიბილდერი“ ღია კოდით მუშაობს (open source), რაც ნიშნავს, რომ ამბის ავტორს შეუძლია მის მიერ შეთხზული მიქს-მედია ამბავი საკუთარ სერვერზე განათავსოს. სწორედ ამ პლატფორმას იყენებს სამხრეთ კავკასიური გამოცემა „ჩაი ხანა“;

2016 წლის დასაწყისში ცნობილი ინგლისელი მუსიკოსისა და მსახიობის, დევიდ ბოუის, სიკვდილის შემდეგ ბოუის ცხოვრების ცნობილი ეპიზოდების უბრალო, მაგრამ საინტერესო ქრონოლოგია შემოგვთავაზა „ნეტგაზეთმაც“; საზოგადოებრივი მაუწყებლის გადაცემა „რეალური სივრცის“ მომზადებული მულტიმედია პროექტი მძიმე ინდუსტრიული ქალაქების პრობლემების შესახებ კი კიდევ ერთი დამამტკიცებელი საბუთია იმ უდავო ჭეშმარიტებისა, რომ იყო ტრადიციული ტელევიზია - სულაც არ ნიშნავს, რომ არ უნდა გაინტერესებდეს ონლაინ სივრცე...

შესაძლებელია, მხოლოდ ენთუზიაზმით მუშაობისას, საწყის ეტაპზე, ვერ შევქმნათ ის სრულყოფილი ამბავი, რითიც სფეროში გამოცდილი ხალხის გაოცებას მოვახერხებთ; შესაძლებელია, გვქონდეს მწირი ფონტები, ფერები, ტექსტის ბექგრაუნდი, გარდამავალი ეფექტები, დაბალი ხარისხისა და ზომის ვიდეოგამოსახულება და მრავალი სხვა დეტალი. თუმცა ნაბიჯ-ნაბიჯ, ამბის თხრობის ორიგინალური ხერხების წახალისებით გაცილებით მნიშვნელოვანი შედეგის მიღწევაა შესაძლებელი.

მე ვარ აუტიზმის მქონე ბავშვის დედა და იმისათვის, რომ საზოგადოებამ მიიღოს ჩემი შვილი, ძალიან ბევრს ვიბრძვი. ამ ბრძოლაში მე მჭირდება მოკავშირე და ამ მოკავშირედ მედიას მივიჩნევ.

ჩემს შვილს, და არა მხოლო მას, სწორედ დღეს სჭირდება ჟურნალისტების გვერდით დგომა იმისათვის, რომ საზოგადოების ცნობიერების დონე გაიზარდოს, იმისთვის, რომ ის ინტეგრირდეს საზოგადოებაში, სადაც ღირსეულად და დამოუკიდებლად იცხოვრებს.

მედიას დიდი როლი აკისრია საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებაში, სწორედ ამიტომ არის მნიშვნელოვანი, რომ ჟურნალისტი სწორ და ამომწურავ ინფორმაციას ფლობდეს იმ საკითხის შესახებ, რაზეც მუშაობს.

როცა ჟურნალისტი გირეკავს და გეუბნება, რომ შენი შვილის გადაღება უნდა, ძალაუნებურად იწყებ ანალიზს - რატომ? რა შეიძლება იყოს ჩემი ინტერესი?

მე არ მსურს სიუჟეტი კეთდებოდეს უმიზნოდ, უსაფუძვლოდ. ბავშვის ცისფერ ეკრანზე გამოჩენაც, ცხადია, ვერ იქნება მიზანი. ჩემი ინტერესია, მედიამ საკითხი გააშუქოს ისე, რომ აამაღლოს მაყურებლის ცნობიერება, შექმნას პოზიტიური განწყობა.

ბევრ ჟურნალისტთან მქონია ურთიერთობა და თანამშრომლობის შედეგად მათ ნამდვილად კარგი სტატია თუ სიუჟეტი შეუქმნიათ. მაგრამ იყო შემთხვევა, როდესაც, როგორც მშობელს, ძალიან მეტკინა გული.

ერთ-ერთ ჟურნალისტთან შეთანხმებული ვიყავი, რომ ჩემს შვილს გადაიღებდა ცურვის დროს. საზოგადოებაში დამკვიდრებულია სტერეოტიპი - შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს არაფერი შეუძლია. სწორედ ამ მცდარი შეხედულების გაქარწყლება მინდოდა იმის ჩვენებით, რომ დიახ, ჩემს შვილს აქვს აუტიზმი და მასაც შეუძლია ძალიან კარგად ცურვა და ყვინთვა. სამწუხაროდ, ჟურნალისტი და ოპერატორი 40 წუთის დაგვიანებით მოვიდნენ და მხოლოდ ამის შემდეგ დაიწყეს ტექნიკის აწყობა, რასაც დამატებით დრო სჭირდებოდა. ბავშვი აღარ ჩერდებოდა წყალში.

თუ აუტიზმის შესახებ ფლობ ცოტაოდენ ინფორმაციას მაინც, აუცილებლად გეცოდინება, რომ აუტიზმის მქონე ადამიანებს ძალიან უჭირთ ლოდინი და მასთან შესახვედრად არ უნდა დაიგვიანო.

როდესაც ჟურნალისტს საყვედური ვუთხარი დაგვიანებისთვის, მან განმიცხადა, რომ ჩემს ინტერესებშიც არის ჩემი შვილის გადაღება და ამიტომ საყვედური არ უნდა გამოვთქვა. ყველაზე დიდი შეცდომა არის ის, რომ ჟურნალისტს ჰგონია, ყველაფერზე თანახმა ხარ, ოღონდაც შენი შვილი გადაიღონ და ტელევიზორში აჩვენონ.

რაღა თქმა უნდა, ბავშვი ამოვიყვანე აუზიდან და სახლში წამოვიყვანე.

მეორე შემთხვევა იყო, როდესაც ჟურნალისტმა საერთოდ გადაიფიქრა ჩემი შვილის გადაღება მას შემდეგ, რაც მან ბავშვის ტანტრუმი (ტანტრუმი- ბავშვის უეცარი ჭირვეულობა, ისტერიკა)დაინახა. ტანტრუმი კი დაემართა იმიტომ, რომ მას შტატივით თამაში უნდოდა და გადაღება ჩაიშალა. შეთანხმებულები ვიყავით, რომ მეორე დღესაც უნდა გადაეღოთ ბავშვი, მაგრამ საღამოს გადაიფიქრა. მიზეზად დაასახელა ის, რომ ეთერში გასვლამდე ცოტა დრო რჩებოდა და ვეღარ მოასწრებდა. არადა რამდენიმე კვირით ადრე შევთანხმდით, რომ 2-ჯერ მოვიდოდა ბავშვის სხვადასხვა ვითარებაში გადასაღებად.

ამ დროს გამახსენდა სოციალური მედიით გავრცელებული ინფორმაცია ერთ ამერიკელ სტილისტზე, რომელიც აუტიზმის მქონე ბავშვს თმას იატაკზე დაწოლილი ჭრიდა.

ტანტრუმმა არ უნდა შეგაშინოს და იატაკზეც კი უნდა დაწვე, თუ ნამდვილად იმ საქმის გაკეთება გინდა, რასაც ემსახურები.

რა თქმა უნდა, ძალიან განვიცადე ეს ყველაფერი და მას შემდეგ გადავწყვიტე, რომ არც ერთ ჟურნალისტს არ მივცემ ჩემი შვილის გადაღების უფლებას, თუ მას არ ეცოდინება, რა არის აუტიზმი, როგორია აუტიზმის მქონე ადამიანი და როგორ უნდა დაამყაროს კონტაქტი მასთან. მე მინდა, ჩემი შვილი საზოგადოებამ მიიღოს როგორც პიროვნება და არა როგორც რეიტინგის ასამაღლებელი საშუალება. გარდა რეიტინგისა, ჟურნალისტი უნდა აცნობიერებდეს იმას, რომ მას დიდი პასუხისმგებლობა აკისრია საზოგადოების წინაშე.

როდესაც აპირებ სიუჟეტის გაკეთებას შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანების შესახებ, აუცილებლად უნდა იცოდე, თუ რა არის შეზღუდული შესაძლებლობა, რას ნიშნავს ინკლუზია და ინკლუზიური საზოგადოება, გაეცნო იმ ადამიანის “დიაგნოზის” ყოველ დეტალს, ვის შესახებაც წერ ან ვის გადაღებასაც აპირებ, რომ უხერხულობა არ იგრძნო არც შენ და არც რესპონდენტმა.

მედიის გავლენა საკმაოდ დიდია საზოგადოების ჩამოყალიბებაში.

როგორც მედია წარმოაჩენს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს, ისეთებად მიიღებს მას საზოგადოება. დავადებთ ტრაგიკულ მუსიკალურ ფონს სიუჟეტებს - საზოგადოება მათ მიიღებს „საცოდავ“ ადამიანებად, წარმოვაჩენთ მათ „გმირებად“ - მოვახდენთ პოზიტიურ დისკრიმინაციას.

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებიც ისეთივე ადამიანები არიან, როგორც ყველა დანარჩენი, უბრალოდ მათ ხელშეწყობა სჭირდებათ იმისათვის, რომ ისინიც საზოგადოების სრულფასოვანი წევრები იყვნენ.

მარი კორკოტაძე, ორგანიზაცია "ოჯახები დისკრიმინაციის წინააღმდეგ"

ერთ-ერთმა კომერციულმა ორგანიზაციამ ჟურნალისტთა ნაწილს “პროფესიონალიზმისა და მუდმივი მხარდაჭერისთვის” დიდი მადლობა გადაუხადა და ბონუსის სახით კრის ბოტისა და სტინგის კონცერტის ბილეთებითაც დაასაჩუქრა. ერთი ბილეთის ფასი 200-დან 600 ლარის ფარგლებში მერყეობს. ძვირადღირებული საჩუქრის მიღების შემდეგ “დიდი მადლობის” ნიაღვარი ახლა უკვე მეორე მხრიდან წამოვიდა და სრულიად ფეისბუკი ამ კომერციული ორგანიზაციის საზოგადოებასთან ურთიერთობის დეპარტამენტის თანამშრომლებისადმი ჟურნალისტების მხრიდან მიძღვნილმა სამადლობელმა პოსტებმა და წითელ-წითელმა გულებმა წალეკა.

კომერციულ ორგანიზაციებსა და საჯარო დაწესებულებებს მედიასთან ურთიერთობის სტრატეგია წინასწარ აქვთ გაწერილი და ამ სტრატეგიის სამოქმედო გეგმის განსახორციელებლად სოლიდური ბიუჯეტიც აქვთ გამოყოფილი. ბიუჯეტში ჟურნალისტებისთვის განკუთვნილი საჩუქრები და მედიატურები აუცილებლად არის გათვალისწინებული. გახსოვთ, ალბათ, საახალწლოდ მედიის წარმომადგენელთა ფეისბუკ-კედლები სხვადასახვა პარტიების, სამინისტროების და კომპანიების მიერ გაგზავნილი საჩუქრების ფოტოებით რომ აჭრელდა.

ჟურნალისტთა გულის მოგების კიდევ ერთი ნაცადი საშუალება მედიატურია.

დღეს რამდენიმე მათგანს შეგახსენებთ: ეგვიპტეში მომხდარი ტერაქტებიდან დიდი ხანი არ იყო გასული, რომ ამ ქვეყნის ცნობილ კურორტებს ერთდროულად რამდენიმე წამყვანი ქართული ტელევიზიის ჟურნალისტები ესტუმრნენ, ოქროსფერ სანაპიროზე სიუჟეტები მოამზადეს და გვანახეს, რომ იქ, ფარაონების მიწაზე, საშიში არაფერი ხდებოდა და წითელი ზღვის სანაპიროზეც “ხარისხიანი დასვენების” მოყვარული ზუსტად იმდენივე ადამიანი ისვენებდა, რამდენიც ტერაქტებამდე.

ძნელი წარმოსადგენია, რომ ქართულმა ტელეკომპანიებმა, რომლებსაც ხშირად საკუთარი კორესპონდენტების საქართველოს რეგიონებში გაგზავნისთვის საჭირო ფულიც კი არა აქვთ, ეგვიპტის საკურორტო სეზონის გადარჩენის დიადი მიზნით, შარმ-ელ-შეიხის ცნობილ კურორტებზე ჟურნალისტები საკუთარი ხარჯით მიავლინეს.

არ ვიცი, რა გარიგება შედგა ტელეკომპანიებს და ტუროპერატორებს შორის: ეს ჩვეულებრივი რეკლამა იყო, რომელიც ძირძველი ქართული სატელევიზიო ტრადიციის თანახმად რეკლამის აღმნიშვნელი ნიშნის გარეშე გაუშვეს თუ - ბარტერი, სადაც რეკლამა საკუთარი თანამშრომლის დასვენებაში გაცვალეს.

ის კი ვიცი, რომ ეს ჩვეულებრივი სიუჟეტი არ იყო. ასეთი “არაჩვეულებრივი” სატელევიზიო მასალა ეთერში საახალწლოდაც გავიდა. ცნობილი გასართობი გადაცემის წამყვანი სტუმრების დიდი ამალით, რომელშიც, სხვათა შორის, ჟურნალისტებიც იყვნენ, ერთ-ერთ ცნობილ ეგვიპტურ კურორტს სტუმრობდა. წამყვანმა სიუჟეტშივე გვითხრა, რომ დაისვენა “ისე, როგორც არასდროს”, რომ ეგვიპტეში საშიში არაფერია და იქვე, სტუმართან ერთად, კარგი დასვენებისთვის მადლობა იმ ტურისტულ კომპანიასაც გადაუხადა, რომლის მეშვეობითა და დაფინანსებითაც შარმ-ელ-შეიხის იმ ცნობილ კურორტზე მოხვდა.

ჟურნალისტები, პროდიუსერები, რედაქტორები და წამყვანები, როგორც წესი, ასეთ მედიატურებში უფასოდ მიჰყავთ. სამაგიეროდ, ისინი მედიაპროდუქტს ქმნიან, რომელსაც შემდეგ ფართო აუდიტორია ნახავს.

მედიატურის დამკვეთის მიზანიც სწორედ ეს არის - ის ამ ტურის ფარგლებში მედიაში მის შესახებ გასულ რეკლამასთან ერთად ჟურნალისტების კეთილგანწყობასაც ყიდულობს.

მედიის წარმომადგენლებისთვის ტურებს კომერციულ ორგანიზაცია-დაწესებულებებზე ხშირად სახელმწიფო უწყებები მართავენ. მაგალითად, ტურიზმის ადმინისტრაციამ გასულ ზაფხულს ჟურნალისტებს იმერეთსა და სამეგრელოში უმასპინძლა. მედიის 40-მდე წარმომადგენელს დასავლეთ საქართველოს ამ ორი რეგიონის ღირსშესანიშნაობების დასათვალიერებლად 2 დღე დასჭირდა. მათ ჯერ მარტვილში, კანიონში უმასპინძლეს, შემდეგ სოფელ სალხინოში ამოგზაურეს, სადაც დადიანების საზაფხულო რეზიდენციას ესტუმრნენ და იქაური სასულიერო პირების მიერ დაყენებული შავი ღვინოც დააგემოვნეს. მედიატურის ბოლო გაჩერება ოკაცე იყო. ჟურნალისტებმაც გზად შემხვედრ ტურისტებთან ერთად ტურიზმის ადმინისტრაციის ხელმძღვანელის კომენტარები და ინტერვიუ ჩაწერეს, სადაც მან ადმინისტრაციის მიერ გაწეული საქმიანობის შესახებ დიდი ხალისით ისაუბრა.

ყველაზე შთამბეჭდავი მაინც თავდაცვის სამინისტროს მიერ გასული წლის ზაფხულში გამართული მედიატური იყო, როცა ჟურნალისტები თითქმის ერთი კვირით “ჯარისკაცები გახდნენ”. ერთკვირიანი მედიატურის შედეგი თავდაცვის სამინისტრომ, ალბათ, მედიაში გასული სიუჟეტების და ინტერვიუების რაოდენობით დათვალა. თუ ასეა, შედეგი ნამდვილად დადგა - ტურის დროსაც და მის შემდეგაც სატელევიზიო, ბეჭდურ თუ ონლაინ მედიაში მინისტრისა და მისი საქმიანობის შესახებ არაერთი ინტერვიუ და რეპორტაჟი გავიდა: მინისტრი საველე წვრთნებზე,

მინისტრი საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისთვის და საერთაშორისო მისიებში დაღუპული მებრძოლების მშობლებთან შეხვედრაზე, მინისტრი გმირთა მემორიალთან, მინისტრი სასადილოში, ქართული ჯარის კვების პროდუქტებით მომარაგების თაობაზე, მინისტრი დაჭრილი სამხედრო მოსამსახურეების მკურნალობის შესახებ...განსახილველი საკითხების სპექტრი, ისევე როგორც მოსანახულებელი ბაზების არეალი, ფართო იყო.

თავდაცვის მინისტრი ჟურნალისტებთან ერთად ურეხის, სენაკის, სორტის, კოპიტნარისა და ქუთაისის სამხედრო ბაზებში იმყოფებოდა.

ჟურნალისტების მგზავრობის და კვების ხარჯები, რა თქმა უნდა, თავდაცვის სამინისტრომ დაფარა. საქართველოში ეს ჩვეულებრივი ამბავია და აღარც არავის უკვირს. არადა იქ, სადაც მედიას არსებობის და გამოცდილების უფრო დიდი ისტორია აქვს, მიაჩნიათ, რომ მედიის სარედაქციო დამოუკიდებლობის ერთ-ერთი მთავარი ამოსავალი წერტილი რესპონდენტისა და ჟურნალისტის ურთიერთობაა. ჟურნალისტისა და ინფორმაციის წყაროს ურთიერთობას დასავლეთში ყველა თავმოყვარე მედია საკუთარი შინაგანაწესით მკაცრად არეგულირებს.

ასე მაგალითად, The New York Times თავად ფარავს ჟურნალისტისა და ინფორმაციის წყაროს შეხვედრისთვის საჭირო მგზავრობისა და კვების ყველა ხარჯს, მაშინაც კი, როცა ინფორმაციის წყარო ოფიციალური პირი და საჯარო მოხელეა. თუ ჟურნალისტი გარკვეული მიზეზის გამო ვერ ახერხებს საკუთარი ხარჯის ანაზღაურებას, მან რესპონდენტთან შეხვედრასა და ინტერვიუზე უარი უნდა თქვას. პრესკონფერენციაზე ერთი ფინჯანი ყავის დალევა თუ ნებადართულია, სამაგიეროდ შინაგანაწესი მკაცრად კრძალავს სპეციალურად მედიის წარმომადგენლებისთვის გამართულ საუზმესა და ლანჩზე ჟურნალისტის დასწრებას.

ჟურნალისტმა არ უნდა მიიღოს საჩუქარი, ბილეთი, ან ფასდაკლება იმ ადამიანებისა და ორგანიზაციებისგან, რომელთა შესახებაც ის მასალებს ამზადებს ან შესაძლოა მომავალში მოამზადოს. გამონაკლისია 25$-ზე ნაკლები ღირებულების სუვენირი, მაგალითად, ჭიქა კომპანიის ლოგოთი. უფრო ძვირადღირებული საჩუქარი ჟურნალისტმა უკან უნდა დააბრუნოს. რედაქციაში ამ შემთხვევისთვის სპეციალური წერილის ტექსტიც კია შემუშავებული.

მკაცრია რეგულაციები იმ ჟურნალისტებისთვისაც, რომლებიც მოგზაურობის და დასვენების შესახებ წერენ. მათ არ უნდა მიიღონ სასტუმროების, კურორტების, რესტორნების, ტუროპერატორების, ავია ან სარკინიგზო კომპანიების უფასო ან ფასდაკლების სერვისი: რედაქციას მიაჩნია, რომ ჟურნალისტების შრომა რეალობას ყველაზე კარგად მაშინ ასახავს, როცა ისინი ისეთსავე პირობებში იმყოფებიან, როგორშიც ჩვეულებრივი მომხმარებლები არიან. მსგავსი რეგულაცია საქართველოშიც არსებობს. მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის 30-ე მუხლში, რომელიც სახელმძღვანელო რეკომენდაციაა მაუწყებლის სარედაქციო დამოუკიდებლობის შესახებ, წერია, რომ მაუწყებლის თანამშრომლებმა არ შეიძლება მიიღონ საჩუქრები, მგზავრობის ან სხვა ხარჯები ან სხვა ძვირადღირებული ნივთები ინფორმაციის წყაროსგან ან იმ პირთაგან, რომლებზეც მაუწყებელი ამზადებს რეპორტაჟს.