თანამედროვე მედიის განვითარება ზრდის დეზინფორმაციასა და ე.წ "საინფორმაციო ხმაურს", საბოლოოდ კი აუდიტორია თავს არიდებს ახალი ამბების მიღებას.

"როიტერსის ინსტიტუტმა" და "ოქსფორდის უნივერსიტეტმა" 2023 წლის სექტემბერში გამოაქვეყნეს ბრაზილიაში, ინდოეთში, გაერთიანებულ სამეფოსა და აშშ-ში ჩატარებული კვლევის ანგარიში: "ახალი ამბების ნდობის აღდგენის სტრატეგიები - 4 ქვეყნის მაგალითზე".

მიუხედავად იმისა, რომ სხვადასხვა საზოგადოებაში ადამიანები ჟურნალისტიკაში განსხვავებულ ღირებულებებს აფასებენ, მათ მაინც აქვთ საერთო მოთხოვნა: მედიაში ამბებს აშუქებდნენ სამართლიანად, ზუსტად და მიუკერძოებლად.

კვლევის მთავარი მიგნებები, მოკლედ:

• ადამიანები, რომლებიც ყოველდღიურად ეცნობიან ახალ ამბებს ნაკლებად მიიჩნევენ, რომ მედიის სანდობაა შემცირდა;
• ოთხივე ქვეყანაში გამოკითხულები თვლიან, რომ სანდოობის აღსადგენად, მედია უნდა საუბრობდეს ერთმანეთისთვის განსხვავებული ჯგუფებისთვის გასაგები ენით და მათთვის საინტერესო თემებზე ანუ გაშუქების ერთი და იმავე პრინციპი არ მუშაობს ყველა ადამიანისთვის.
• აუდიტორიის ის ნაწილი, რომელიც რაღაც მხრივ ისედაც ენდობა მედიას, არის უფრო ღია ნდობის აღდგენის სტარატეგიების მიმართ.
• გამოკითხულთა უმეტესობა თანხმდება, რომ მათ სურთ ახალ ამბებში უფრო მეტი ჩვეულებრივი, მათნაირი ადამიანი, "გამოსავლის ჟურნალისტიკა" და ნაკლები სენსაციონალიზმი.
• ისინი თვლიან, რომ პრობლემა არა კონკრეტულ ჟურნალისტებში, არამედ ზოგადად არსებულ ბიზნესმოდელებსა და მედიების მენეჯმენტშია. გამოკითხულებისთვის უფრო მეტად სანდოა გამოწერითა და საზოგადოების გადასახადებით დაფინანსებული მედიასაშუალებები.
• დანარჩენი სამი ქვეყნისგან განსხვავებით, აშშ-ში გამოკითხულებს ჩამოყალიბებული აქვთ აზრი, რომელ გამოცემებს ენდობიან და რომლებს არა.
• ადამიანები, რომლებიც არ ასხვავებენ მედიასაშუალებებს და მთლიანობაში არ ენდობიან მედიას, ნაკლებად ღია არიან "ნდობის აღდგენის სტრატეგიებისადმი".

"ადამიანები, რომლებიც ნაკლებად ეცნობიან ახალ ამბებს, ყველაზე ნაკლებად სჯერათ სიახლეების" - რას ნიშნავს ეს?

როგორც ანგარიშში ვკითხულობთ, ახალი ამბების სანდოობის კვლევისთვის, კონკრეტული ამბები ან მედიასაშუალებები ხშირად ყველაზე ნაკლებადაა მნიშვნელოვანი და აუდიტორია ნდობის საკითხს ინტუიციაზე, მედიასთან კავშირსა და სიახლოვეზე დაყრდნობით წყვეტს.

• ადამიანებს, რომლებიც ყოველდღიურად ეცნობიან ახალ ამბებს აქვთ უფრო ღრმა კავშირი სიახლეებთან და გამოცემებთან, ამიტომ ისინი უფრო მეტად ენდობიან გაშუქებულ მასალებს.

კვლევის მიხედვით, ადამიანებს მედიის მიმართ ხშირად ურთიერთსაპირისპირო დამოკიდებულებები აქვთ, რიგ შემთხვევებში კრიტიკული, თუმცა ძირითადად, ადამიანებში არსებობს მზაობა, რომ მედიას დაეხმარონ ნდობის აღდგენაში.

ძირითად პრობლემად რჩება სენსაციონალიზმი, ამასთანავე, სარედაქციო პოლიტიკის გაუმჭვირვალობა და ჟურნალისტების მიერ ეთიკური სტანდარტების უგულებელყოფა. გამოკითხულები ამბობენ, რომ მედია არ არის მრავალფეროვანი, არ უსმენს საზოგადოებას და არ საუბრობს მათ საჭიროებებზე.

წაიკითხეთ ვრცლად: "ახალი ამბები მხოლოდ პრივილეგირებულთათვის - კვლევა"

27 ივლისს არასამთავრობო ორგანიზაცია „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტმა“ (IDFI) გამოაქვეყნა 2011-2016 წლებში ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს ადმინისტრაციული ხარჯების შესახებ კვლევა, რასაც „რუსთავი 2-მა“ და „იმედმა“ სიუჟეტები მიუძღვნეს, თუმცა, მკვეთრად განსხვავებული კუთხით წარმოაჩინეს.

კვლევაში მოყვანილი მონაცემები IDFI-მ 2015 წლის მარტში გამოითხოვა, მაგრამ მისი მიღება 2017 წლის ივნისში მხოლოდ სასამართლოს სამი ინსტანციის გავლის შემდეგ აღსრულების ეროვნული ბიუროს ჩართვით შეძლო. კვლევაში მიმოხილული იყო ეკონომიკის სამინისტროს მიერ გაწეული ხარჯები, მათ შორის ხელფასების, პრემიებისა და დანამატების, წარმომადგენლობითი და ავტოპარკის განახლებისთვის საჭირო თანხები. კვლევაში ერთი ნაწილი საქართველოს პრემიერ-მინისტრის, გიორგი კვირიკაშვილის თანამდებობრივ სარგოსაც ეხებოდა.

რა გააშუქა რუსთავი 2-მა?

IDFI-ს კვლევით „რუსთავი 2“ გამოქვეყნების დღესვე დაინტერესდა და საკითხი მთავარ საინფორმაციო გამოშვებაში გააშუქა. ჟურნალისტმა საუბარი სამინისტროს მხრიდან ინფორმაციის გაცემისას წარმოქმნილ დარღვევებზე საუბრით დაიწყო. ამის მაგალითად კი 2014 წელს ეკონომიკის მინისტრის (ამჟამად პრემიერ მინისტრის, გიორგი კვირიკაშვილის) სახელფასო ანაზღაურების შესახებ IDFI-სთვის მიწოდებულ ინფორმაციასა და დეკლარაციას შორის უზუსტობა დაასახელა.

სიუჟეტიდან მაყურებელი იგებდა, რომ სამინისტროს ხარჯებზე ინფორმაციის მისაღებად IDFI-ს სამი წელი და სამი ინსტანციის სასამართლო დავა დასჭირდა. აქვე განმარტებული იყო, რომ ამის მიუხედავად უწყება ფაქტებს მაინც მალავდა.

მასალიდან ცნობილი ხდებოდა, რომ კვირიკაშვილის მინისტრობის დროს ეკონომიკის სამინისტროს ჩინოვნიკებზე გაცემული პრემია-დანამატები ბიუჯეტს 2 მილიონ ლარზე მეტი დაუჯდა. სიუჟეტში ასევე ნათქვამი იყო, რომ სამინისტროს მიერ გაცემული პრემია-დანამატების შესახებ მანამდე გასაჯაროებულ ინფორმაციასა და უწყების მიერ IDFI-ისთვის მიწოდებულ მონაცემებს შორის სხვაობა 300 000 ლარია. კვლევაში კი აღნიშნულია, რომ სხვაობა 205 ათასი ლარი იყო.

კიდევ ერთი საკითხი, რაზეც სიუჟეტში ყურადღება გამახვილდა ეკონომიკის სამინისტრო მიერ რესტორნებსა და საჩუქრებში დახარჯული თანხებია. გარდა ამისა, მასალაში ჟურნალისტი აღნიშნავდა, რომ კვირიკაშვილის მინისტრობის დროს „რეკორდი მოიხსნა“ და 2011 წლიდან დღემდე ყველა წინა და მომდევნო მინისტრზე მეტი დაიხარჯა მივლინებაში.

რა გააშუქა იმედმა?

„რუსთავი 2-სგან“ განსხვავებით, რომელმაც აქცენტი ეკონომიკის სამინისტროს მიერ გაზრდილ ხარჯებზე გააკეთა, ტელეკომპანია „იმედმა“ IDFI-ს კვლევა განსხვავებული კუთხით გამოიყენა და შეეცადა აუდიტორიისთვის ეჩვენებინა ეკონომიკის სამინისტროს ხარჯვის მიზნობრიობა.

30 ივლისს გადაცემა „იმედის კვირაში“ ამ თემაზე მომზადებულ სიუჟეტის დასაწყისშივე საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტის, მიხეილ სააკაშვილის მიერ გაწეული ხარჯებიც გაიხსენეს, რომელიც IDFI-ს კვლევაში საერთოდ არ ფიგურირებდა.

„მისთვის [მიხეილ სააკაშვილისთვის] ხალხზე უფრო მნიშვნელოვანი პირადი კომფორტი იყო. მასაჟი, საუნა, ბოტოქსი, პიჯაკი და მსოფლიოს ძვირადღირებულ კურორტებზე დასვენება სახელმწიფოს ხარჯზე, სააკაშვილისთვის კანონდარღვევა არ იყო“, - აღინიშნა სიუჟეტის წარდგენისას .

იმ დროს, როდესაც წამყვანი მიხეილ სააკავშვილის ხარჯების არამიზნობრიობაზე საუბრობდა, ეკონომიკის სამინისტროს ხარჯებს „ქამრების შემოჭერის შთამბეჭდავ ეფექტს“ უწოდებდა. სიუჟეტში კი საუბრობდნენ ხარჯების პოზიტიურ ტენდენციებზე, შემცირებული სახელფასო, სამივლინებო, სატელეფონო, საწვავის, როუმინგის და ავტოპარკის განახლების ხარჯებზე.

გარდა ამისა, სიუჟეტში ყურადღება გამახვილდა სამინისტროს მიერ 2014 წელს გაღებულ წარმომადგენლობით ხარჯებზე. ეკონომიკის მინისტრის მოადგილე სიუჟეტში ხარჯებს წარმატებული მოლაპარაკებებით ასაბუთებდა. ამავე მიზეზით ხსნიდა მინისტრის მოადგილე პრემია-დანამატების „უმნიშვნელო ზრდას“ 95 ათასი ლარით. რეალურად კვლევაში ნათქვამია, რომ 2014 წელს პრემია-დანამატები 2011 წელთან შედარებით გაიზარდა 994 162 ლარით.

სიუჟეტის ბოლოს აქცენტი კვლავ ეკონომიკის სამინისტროს მიერ ხარჯების ოპტიმიზაციაზე გაკეთდა.

ამ თემაზე საუბარი ისე დასრულდა, არ უხსენებიათ რომ კანონით გათვალისწინებული 10 დღის ნაცვლად IDFI-მ ინფორმაცია 3 წლის შემდეგ მიიღო.

28 ოქტომბერს ბიზნესის კეთების მსოფლიო ინდექსში საქართველოს საკითხი თითქმის ყველა ტელეკომპანიამ გააშუქა. საკითხის გაშუქებისას ძირითადად სამი აქცენტი გამოიკვეთა: ერთი, როდესაც ჟურნალისტი ცალსახად აცხადებდა, რომ საქართველოს ბიზნესის კეთების რეიტინგში ძალიან კარგი პოზიცია აქვს, მეორე, როდესაც ჟურნალისტები აცხადებდნენ, რომ ბიზნესის კეთების მსოფლიო ინდექსში საქართველოს პოზიცია არ შეუსუსტებია და მან ბევრ კომპონენტში გაიუმჯობესა მდგომარეობა და მესამე - საქართველოში ბიზნესის კეთების მხრივ არაფერი შეცვლილა, ქვეყანა კვლავ იგივე პოზიციაზეა, თუმცა არის კომპონენტები, სადაც საქართველოს მდგომარეობა გაუარესდა.

საზოგადოებრივი მაუწყებლის შეფასებით, ბიზნესის კეთების ინდექსში საქართველოს პოზიცია “ძალიან კარგია”. საინფორმაციო გამოშვება “მოამბის” პირველივე სიუჟეტში ჟურნალისტმა განაცხადა:

“189 ქვეყნიდან 24-ე ადგილზე ყოფნა საქართველოს მსგავსი ეკონომიკის მქონე ქვეყნისთვის ძალიან კარგია. ცალკეულ მაჩვენებლებსაც თუ გავითვალისწინებთ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საქართველოში ბიზნესის კეთება მარტივია”.

სიუჟეტში აღინიშნა, რომ გასულ წლებთან შედარებით საქართველოს პოზიცია არ შეუცვლია, შეიცვალა მხოლოდ მეთოდოლოგია. თუმცა აქ აქცენტი გაკეთდა იმაზეც, რომ მსოფლიო ბანკის ამავე რეიტინგში საქართველოს ეკონომიკა ევროპისა და ცენტრალური აზიის წამყვან ოთხეულში მეოთხე ადგილზე მოხვდა. ამ საკითხზე ყურადღება ტელევიზიებს შორის მხოლოდ “პირველმა არხმა” გაამახვილა.

ძირითადი აქცენტების შემდეგ ჟურნალისტმა განსხვავებულ მოსაზრებებზეც ისაუბრა და დრო მმართველ გუნდთან ერთად, ექსპერტებს და ოპოზიციის წარმომადგენლებს დაუთმო. წამყვანის ტექსტში აღნიშნული იყო, რომ “ახლადმიღებულ რეიტინგს განსხვავებულად კითხულობს ოპოზიცია”. ექსპერტების თქმით კი, ქვეყანა რომ წინ არ მიდის, ეს იმას ნიშნავს, რომ რეფორმები უნდა გაგრძელდეს.

ჟურნალისტმა ასევე მიმოიხილა გაუმჯობესებული და გაუარესებული კომპონენტები. უნდა გამოიყოს ჟურნალისტის ერთერთი დასკვნითი ფრაზა, სადაც ის ამბობს: “მსოფლიო ბანკი ბიზნესის კეთების რეიტინგს 12 წელია აკეთებს, ამ ხნის განმავლობაში კი ყველაზე დიდი პროგრესი საქართველომ განიცადა”.

ბიზნესის კეთების ინდექსს “იმედის” “ქრონიკაში” მეორე ბლოკის პირველი სიუჟეტი დაეთმო. ჟურნალისტმა აქცენტი იმაზე გააკეთა, რომ ბიზნესის კეთების სიმარტივით მსოფლიო რეიტინგში საქართველო 24-ე ადგილზეა. მან ეკონომიკის სამინისტროს განმარტება მოიშველია და აღნიშნა, რომ ქვეყნის პოზიცია ფაქტობრივად არ შეცვლილა და გასული წლის მე-15 ადგილიდან 24-ზე გადასვლა მხოლოდ მეთოდოლოგიის ცვლილებამ განაპირობა.

მასალაში ეკონომიკური საკითხების სპეციალისტის ვატო ლეჟავას შეფასებაც იყო წარმოდგენილი, რომელიც ამტკიცებდა, რომ მეთოდოლოგია წინა წლებშიც იცვლებოდა, თუმცა საქართველოს პოზიციები უმჯობესდებოდა კიდეც.

„სულ საქართველოს 39 რეფორმა აქვს განხორციელებული მსოფლიო ბანკის მოხსენების მიხედვით, აქედან 38 განხორციელებულია 2012 წლამდე“, - განაცხადა ვატო ლეჟავამ.

ჟურნალისტი კი, აღნიშნავს, რომ რეიტინგის მეთოდოლოგიის ცვლილებას მიესალმება მმართველი გუნდი, ოპოზიცია კი ფიქრობს, რომ საქართველო ინვესტიციებისთვის და ბიზნესის წარმოებისთვის დღეს უკვე ნაკლებად მიმზიდველი სახელმწიფოა. "ანგარიშის მიხედვით, წინა წელთან შედარებით, გამარტივდა სამშენებლო ნებართვების გაცემა. ასევე შესაძლებელი გახდა, კომერციულ დავებთან დაკავშირებით, სასამართლოში მიმართვა ელექტრონული ფორმით. ქონებრივი რეგისტრაციის კუთხით, საქართველო კვლავ საუკეთესო სამეულშია. ოდნავ გაუარესებულია ბიზნესის დაწყების და სესხის აღების მაჩვენებელი".

“იმედის” აქცენტი გაიზიარა GDS-მა, ოღონდ ოდნავ მძაფრად. აქ გაუარესებულ კომპონენტებზე ჟურნალისტს არ უსაუბრია. გადაცემა 2030 ბიზნესის კეთების ინდექსში საქართველოს პოზიციებს საკმაოდ დადებითად გამოეხმაურა. ჟურნალისტმა აღნიშნა, რომ საქართველომ შარშანდელთან შედარებით 13 მაჩვენებელი გაიუმჯობესა და ახლა უკვე 165 ქვეყანას უსწრებს, მათ შორის პოლონეთს, შვეიცარიას და ნიდერლანდებს.

სიუჟეტში ითქვა, რომ შარშანდელისგან განსხვავებით (მე-15 ადგილი) საქართველო 24-ე ადგილზეა რეიტინგში. თუმცა რესპონდენტები აცხადებდნენ, რომ ეს ცვლილება ინდიკატორების შეცვლამ განაპირობა და რეალურად საქართველოს რეიტინგში ადგილი არ შეუცვლია.

თითქმის ყველა რესპონდენტმა განაცხადა, რომ ქვეყანას აქვს წინსვლა და ბევრად უკეთესი შედეგი. მხოლოდ ოპოზიციის წარმომადგენელმა გია ცაგარეიშვილმა განაცხადა, რომ კვლავ არის წინაღობები და მთავრობის ძალისხმევა საკმარისი არ არის.

“რუსთავი 2-ის” აქცენტი განსხვავდებოდა ზემოაღნიშნული ტელევიზიებისგან. “კურიერის” მთავარ გამოშვებაში მომზადებულ სიუჟეტში ცალსახად აღინიშნა, რომ ბიზნესის წარმოების კუთხით საქართველოში არაფერი შეცვლილა. შესაბამისად, ბიზნესის კეთების რეიტინგში საქართველოს პოზიციაც უცვლელია. ეს ინფორმაცია დაადასტურა სამხრეთ კავკასიაში მსოფლიო ბანკის წარმომადგენელმაც. შემდეგ კი მოვისმინეთ ირაკლი ღარიბაშვილის კომენტარი, რომელმაც თქვა, რომ ისეთ ქვეყნებს ვუსწრებთ, როგორებიცაა პოლონეთი, შვეიცარია, საფრანგეთი და ნიდერლანდები. ასევე პრემიერმა აღნიშნა, რომ არის რამდენი პოზიციაზე გაუმჯობესება და არსად არ არის გაუარესება.

მის საპასუხოდ ჟურნალისტმა რამდენიმე კომპონენტი მოიყვანა, რაშიც მდგომარეობა კვლევის მიხედვით გაუარესდა, მაგალითად - ბიზნესის დაწყების მონაცემებისა და კრედიტების აღების შესაძლებლობის კუთხით. აქვე აღნიშნულია ის სფეროები, სადაც მდგომარეობა გაუმჯობესდა. მასალაში ჟურნალისტი რეიტინგებით ოპოზიციის წარმომადგენელთა უკმაყოფილებასაც უსვამს ხაზს, რომლებიც ფიქრობენ, რომ საქართველოს პოზიცია მნიშვნელოვნად გაუარესდა ბოლო 3 წლის მანძილზე.

ამის პარალელურად კი ჟურნალისტმა აღნიშნა, რომ “მმართველი გუნდი კმაყოფილია მთავრობის მუშაობითაც და კვლევის მეთოდოლოგიის შეცვლითაც”. მმართველი გუნდიდან გია ჟოროლიანმა განაცხადა, რომ ძველი რეიტინგი არარეალურად ასახავდა სურათს და ახალი მეთოდოლოგია უფრო ადეკვატურია.

სიუჟეტში, ექსპერტების თქმით, ხელისუფლებას მეთოდოლოგიის ცვლილებები ადრე რომ გაეთვალისწინებინა, ქვეყანა რეიტინგში უფრო მაღლა იქნებოდა.

ჟურნალისტი მასალას პოზიტიური ინფორმაციით ასრულებს. ბიზნესის კეთების ინდექსში საქართველოში გატარებული ორი რეფორმა განსაკუთრებით არის გამოყოფილი - კონტრაქტების აღსრულებითა და მშენებლობის ნებართვის გაცემის გამარტივებით, საქართველო 19 ქვეყანას შორისაა.

ტელეკომპანია “მაესტროს” მთავარ საინფორმაციო გამოშვებაში "ფაქტორი რვაზე" წამყვანმა განაცხადა, რომ საქართველოს რეიტინგი ბიზნესის კეთების მხრივ გაუარესდა, ქვეყანამ კი მე-15 პოზიციიდან 24-ე ადგილზე გადაინაცვლა. "ამას ციფრები ამბობენ, საქართველოს ხელისუფლება კი პროცენტებს სხვაგვარად კითხულობს", - დაამატა წამყვანმა.

სიუჟეტში საუბარია შეცვლილ მეთოდოლოგიაზე, ანგარიშში მოყვანილ დადებით და გაუარესებულ ინდიკატორებზე. ჟურნალისტი აღნიშნავს, რომ საქართველოსთვის პოზიციების დაკარგვაში ეკონომიკური გუნდი ამაში საგანგაშოს ვერაფერს ხედავს და ვითარებას მეთოდოლოგიის ცვლილებით ხსნის.

ჟურნალისტმა სიუჟეტში აღნიშნა, რომ შეცვლილი მეთოდოლოგია, როგორც ჩანს, მხოლოდ საქართველოზე აისახა, რადგან, რეიტინგებში მაკედონიას პოზიცია არ შეუცვლია, საქართველომ კი - პოზიციები დათმო. სიუჟეტში მთავრობის წარმომადგენლებთან ერთად ვატო ლეჟავამაც ისაუბრა, მან აქცენტი იმაზე გააკეთა, რომ მეთოდოლოგიის ცვლილება მკვეთრად არ უნდა ცვლიდეს ქვეყნის პოზიციას. ჟურნალისტმა ახალი მონაცემები 2006 წელს შეადარა და ხაზი გაუსვა იმას, რომ მაშინდელ მაჩვენებელთან შედარებით მდგომარეობა ბიზნესის კეთების სიმარტივის კუთხით 15 პუნქტით გაუარესდა.

შენიშვნა: მასალა შესწორებულია 31 ოქტომბერს. შესწორება ეხება ტელეკომპანია "მაესტროს" ნაწილს. მანამდე აღნიშნული იყო, რომ "მაესტრომ" ზემოაღნიშნული თემა 28 ოქტომბრის მთავარ საინფორმაციო გამოშვებაში არ გააშუქა.