სქრინი - TV პირველი


დღეს თბილისის საქალაქო სასამართლო აფგან სადიგოვის ექსტრადიციის დასაშვებობაზე იმსჯელებს. თბილისში დაკავებული აზერბაიჯანელი ჟურნალისტის საექსტრადიციო საქმის განხილვა 28 ნოემბერს, 15:00 საათზეა ჩანიშნული. საქართველოს გენერალური პროკურატურა სასამართლოსგან სადიგოვის აზერბაიჯანის რესპუბლიკაში ექსტრადიციის დასაშვებად ცნობას ითხოვს. 

აფგან სადიგოვი და მისი დამცველები გენერალური პროკურატურის შუამდგომლობას არ ეთანხმებიან და სასამართლოს წინაშე ასაბუთებენ, რომ მისი აზერბაიჯანში ექსტრადიცია პოლიტიკურ და თვითნებურ დევნას ისახავს მიზნად, რაც მის ჟურნალისტურ საქმიანობასა და წლების განმავლობაში ხელისუფლების დანაშაულებისა და კორუფციული საქმიანობის კრიტიკას უკავშირდება.

„სოციალური სამართლიანობის ცენტრის“ განცხადებით, დაცვის მხარე სასამართლოს წარუდგენს მტკიცებულებებს, რომლებიც ადასტურებს, რომ აზერბაიჯანში ექსტრადიციის შემთხვევაში სადიგოვი დევნას, წამებასა და არაადამიანურ მოპყრობას დაექვემდებარება. 

„აზერბაიჯანში აქტივისტების, უფლებადამცველებისა და ჟურნალისტების დევნის რეპრესიული პრაქტიკის გათვალისწინებით, აშკარაა, რომ სადიგოვი აზერბაიჯანისთვის გადაცემის შემთხვევაში თვითნებური დევნისა და ფუნდამენტური უფლებების დარღვევის მსხვერპლი გახდება.

მნიშვნელოვანია, რომ სადიგოვის აზერბაიჯანში ექსტრადიციის დაუშვებლობის შესახებ საქართველოს სახელმწიფოს ავტორიტეტული საერთაშორისო ორგანიზაციები მოუწოდებენ, მათ შორის Amnesty International და ეუთო. ისინი მიუთითებენ, რომ სადიგოვის ექსტრადიციის შემთხვევაში საქართველო დაარღვევს საერთაშორისო დონეზე აღებულ ვალდებულებებს.

აღსანიშნავია, რომ აზერბაიჯანის რესპუბლიკაში სადიგოვის მიმართ მიმდინარე სისხლის სამართლის დევნა უსაფუძვლო და დაუსაბუთებელია. ამას ადასტურებს თავად აზერბაიჯანის მიერ საქართველოსთვის გაზიარებული საქმის მასალები, რომელიც სრულიად არალოგიკურ და წინააღმდეგობრივ ინფორმაციასა და მტკიცებებს ეფუძნება“.

თბილისში დაკავებული აზერბაიჯანელი ჟურნალისტის ინტერესებს სწორედ „სოციალური სამართლიანობის ცენტრი“ იცავს.

აფგან სადიგოვს შსს-ის მიგრაციის დეპარტამენტმა საქართველოში პოლიტიკური თავშესაფრის მიცემაზე უარი 16 სექტემბერს უთხრა. 21 სექტემბრიდან კი, ჟურნალისტმა შიმშილობა დაიწყო და მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა როგორც მეუღლე, სევინჩ სადიგოვა ამბობს, ძალიან  მძიმეა. 

სადიგოვს საექსტრადიციო პატიმრობა კიდევ 3 თვით თბილისის საქალაქო სასამართლომ 1 ნოემბერს გაუხანგრძლივა. ის შემდგომი ექსტრადირების მიზნით 3 აგვისტოს დააკავეს. 

აზერბაიჯანელი ჟურნალისტი საქართველოში 2023 წლის 24 დეკემბრიდან იმყოფება და მას საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მიერ გაცემული დროებითი ბინადრობის მოწმობა აქვს. აფგან სადიგოვი ონლაინ მედია Azel.Tv-ის მთავარი რედაქტორია. 

„მედიის განვითარების ფონდის“ (MDF) კვლევის მიხედვით, გენდერული და იდენტობაზე დაფუძნებული დეზინფორმაციის ინსტრუმენტალიზაცია პოლიტიკური მიზნით 2024 წელსაც აქტუალური პრობლემა იყო და როგორც საქართველოში მიმდინარე მოვლენებს, ისე საერთაშორისო და რეგიონულ თემატიკასაც ეხმიანებოდა. 

კვლევა - „გენდერული და იდენტობაზე დაფუძნებული დეზინფორმაცია“ 2024 წლის მონაცემებს აანალიზებს და დეზინფორმაციის თემატიკას, სამიზნეებს, მეთოდებსა და წყაროებს მიმოიხილავს. 

ანგარიშის მიხედვით, გენდერული და იდენტობაზე დაფუძნებული დეზინფორმაციის 71 შემთხვევა გამოვლინდა, საიდანაც უმეტესობა (53) წინა წლების მსგავსად - სექსუალურ ორიენტაციას, 18 კი გენდერული ნიშნით დეზინფორმაციასა და მანიპულაციას ეხებოდა:

„ზოგიერთ შემთხვევაში გავრცელებული შინაარსი ინტერსექციული დისკრიმინაციის ხასიათს ატარებდა და პოლიტიკური დატვირთვის იყო, როცა რუსეთის, როგორც ე.წ. “გარყვნილი დასავლეთისგან” მართლმადიდებლობის ერთადერთი დამცველის მესიანისტურ მისიაზე კეთდებოდა აქცენტირება“.

კვლევაში აღნიშნულია, რომ საქართველოში სახელისუფლებო პროპაგანდის მთავარი სამიზნე პროევროპული, პროდემოკრატიული საპროტესტო აქციები იყო, რომელთა დისკრედიტაცია ძირითადად ჰომოფობიური შინაარსის გაყალბებული ვიზუალით, ქალების პროტესტის გაქილიკებით, ასევე ქალი აქტივისტებისა და ჟურნალისტების წინააღმდეგ მიზანმიმართული დეზინფორმაციის გავრცელებით ხდებოდა. 

ანგარიშის მიხედვით, თუ წინა წლებში იდენტობასთან დაკავშირებული თემების ინსტრუმენტალიზაციას ძირითადად კრემლისტური და ულტრამემარჯვენე აქტორები რუსულ წყაროებზე დაყრდნობით ახდენდნენ, 2024 წელს ამ პროცესში სახელისუფლებო მედიის როლი მეტად გამოიკვეთა:

„შესაბამისად, იდენტობის თემაზე უცხოეთის მხრიდან ინფორმაციით მანიპულირების და ჩარევის (FIMI) ტენდენციას ადგილობრივი პროპაგანდა და სახელისუფლებო რესურსების სრული მობილიზება დაემატა“.

კვლევაში ხაზგასმულია, რომ თემატური თანხვედრა ქართულ სახელისუფლებო მედიას, კრემლისტურ აქტორებსა და რუსულ პროპაგანდისტულ არხებს შორის ისეთ საკითხებზე გამოიკვეთება, როგორიცაა: სამოქალაქო და სექსუალური განათლების გათანაბრება იდენტობის დაკარგვასთან; დასავლეთის/დასავლელი საჯარო პირების წინააღმდეგ ჰომოფობიური დეზინფორმაცია; უკრაინის დისკრედიტაცია:

„პროტესტის, ოპოზიციის, აქტივისტებისა და ჟურნალისტების დისკრედიტაციის მიზნით გავრცელებული გენდერული და იდენტობაზე დაფუძნებული დეზინფორმაცია ყველაზე აქტიურად ანონიმური სახელისუფლებო ფეისბუქ ანგარიშების მეშვეობით ვრცელდებოდა“. 

კვლევაში აღნიშნულია, რომ სახელისუფლებო მედიებიდან ყველაზე მეტად იდენტობაზე დაფუძნებული დეზინფორმაციისა და მანიპულაციური შინაარსის გავრცელების მხრივ „პოსტვ“ გამოირჩეოდა, რუსულენოვან პროპაგანდისტული მედიებიდან კი ყველაზე ხშირად იდენტობის თემატიკაზე დეზინფორმაციის წყარო Царьград-ი იყო. 

რაც შეეხება „კრემლისტურ აქტორებს, როგორიცაა კონსერვატიულ პარტიასთან დაკავშირებული „ალტ-ინფო“, „სოლიდარობა მშვიდობისთვის“, „სეზონი ტვ“, „სალტე“, სრული თემატური თანხვედრა ჰქონდათ როგორც რუსულ პროპაგანდისტულ, ასევე ქართულ სახელისუფლებო არხებთან“. 

„მედიის განვითარების ფონდის“ კვლევას - „გენდერული და იდენტობაზე დაფუძნებული დეზინფორმაცია“ სრულად გაეცანით აქ.

დავით კაკაბაძე პროფესიით გერმანისტია. მან თბილისის ივ. ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დასავლეთ ევროპის ენებისა და ლიტერატურის ფაკულტეტი დაამთავრა; სწავლობდა იენის ფრიდრიხ შილერის სახელობის უნივერსიტეტშიც. 

კაკაბაძე 1993-დან 2018 წლამდე მუშაობდა „რადიო თავისუფლების“ ქართულ სამსახურში მიუნხენსა და პრაღაში. მანამდე ის სპორტულ გამოცემებში: ჟურნალ „მართვესა“ და გაზეთ „ლელოში მუშაობდა, იყო „სოვეტსკი სპორტის“ კორესპონდენტიც სამხრეთ კავკასიაში.

„1989 წლის 9 აპრილის შემდეგ მივხვდი, რომ „სოვეტსკი სპორტში“ ვეღარ ვიმუშავებდი და წამოვედი. დავბრუნდი ისევ გერმანისტიკაში და დავიწყე ლექციების კითხვა საზღვარგარეთის ლიტერატურის ისტორიაში. 1990 წელს მივიღე კონრად ადენაუერის ფონდის სტიპენდია და სადოქტორო ნაშრომის დასაწერად გავემგზავრე კიოლნის უნივერსიტეტში, სადაც თითქმის სამ წელიწადს დავყავი. 1993 წლის ზაფხულში, თბილისში დაბრუნებამდე ცოტა ხნით ადრე, მიუნხენიდან დამირეკა ჩემმა ძველმა მეგობარმა, ბიძინა რამიშვილმა, რომელიც 1991 წლიდან დღემდე „რადიო თავისუფლებაში“ მუშაობს და მითხრა, ქართული რედაქციიდან ჯანრი კაშია წავიდა და ვაკანსია გაჩნდაო. სწორედ ბატონი ჯანრის ადგილზე დავიწყე მუშაობა 1993 წლის აგვისტოში“, - როგორია დავით კაკაბაძის 25 წელი „რადიო თავისუფლებაში“ წაიკითხეთ „მედიაჩეკერთან“ ინტერვიუში.

1993 წელს საბჭოთა კავშირი უკვე დაშლილი იყო, რა ხდებოდა ამ დროს „რადიო თავისუფლებაში“? 

- მუშაობის დაწყებიდან ძალიან მალე ამერიკის კონგრესში დაიწყო ლაპარაკი იმაზე, რომ ამ რადიოს არსებობის საჭიროება აღარ იყო და უნდა დაეხურათ. აღარ არსებობდა საბჭოთა კავშირი, დაინგრა კომუნისტური ბლოკი, გაიხსნა საზღვრები. საბედნიეროდ, კონგრესმენთა შორის აღმოჩნდნენ ისეთებიც, ვინც ამბობდა, რომ პოსტსაბჭოთა ქვეყნებს სწორედ ახლა სჭირდებოდათ დახმარება თავისუფალი მედიისა და დემოკრატიის გაძლიერებაში. საბოლოოდ, მოინახა კომპრომისული ვარიანტი და გადაწყდა, რომ რადიო მკვეთრად შემცირებული ბიუჯეტით გააგრძელებდა არსებობას. ზუსტად მახსოვს, მაშინ წლიური ბიუჯეტი 210 მილიონი დოლარი იყო და 70 მილიონამდე  დაიყვანეს. ამ ფულით მიუნხენში დარჩენა შეუძლებელი იქნებოდა. ეს იმ პერიოდს დაემთხვა, როდესაც ჩეხეთის პრეზიდენტი ვაცლავ ჰაველი იყო. მასთან ვიზიტად ჩასულ ბილ კლინტონს, აშშ-ის პრეზიდენტს, ჰაველმა სწორედ მაშინ შესთავაზა, რადიო მიუნხენიდან პრაღაში გადმოიტანეთ და შენობას უსასყიდლოდ დაგითმობთო. იმხანად პრაღაში ჩეხოსლოვაკიის პარლამენტის შენობა უფუნქციოდ იყო დარჩენილი, რადგან ჩეხეთისა და სლოვაკეთის გაყოფის შემდეგ ჩეხეთის პარლამენტი თავის ისტორიულ შენობაში გადაბარგდა. სწორედ ჩეხოსლოვაკიის პარლამენტის ყოფილ შენობაში შესახლდა რადიო 1995 წელს. ასე გადარჩა რადიო პირველ ჯერზე და ის ვაცლავ ჰაველმა გადაარჩინა.

კომუნისტების ბატონობის ხანაში ჰაველი „რადიო თავისუფალი ევროპის“ ჩეხოსლოვაკური სამსახურის შტატგარეშე კორესპონდენტიც იყო. 1979 წელს კი, როდესაც ის „ანტისახელმწიფოებრივი საქმიანობისთვის“ დააპატიმრეს, სწორედ ამ რადიოსადგურმა ატეხა განგაში და ამან გადაარჩინა. ჰაველის სიტყვებია: „რომ არა „რადიო თავისუფალი ევროპა“, მე ციხეში გამაქრობდნენ ზუსტად ისე, როგორც ათასობით ადამიანი გააქრეს“. 90-იანი წლების დასაწყისში დიდი ამერიკული ორგანიზაციის პრაღაში დაბინავებას მისთვის სტრატეგიული მიზანიც ჰქონდა - ეს, გარკვეულწილად, უსაფრთხოების გარანტია იყო. ჯერ მაინც ახლად დაშლილი იყო საბჭოთა კავშირი და ჰაველმა კარგად იცოდა, რომ ასე მალე ჩეხეთში ვერც ნატოს ჯარს შეიყვანდა და ვერც რომელიმე ამერიკულ ბაზას. ასე რომ, რადიოს გადარჩენა და მისთვის შენობის დათმობა ერთი მხრივ მადლიერების გამოხატულებაც იყო და მეორე მხრივ - უსაფრთხოების გარანტიაც მთელი ქვეყნისთვის. 

რა მისია ჰქონდა „რადიო თავისუფლებას“ 90-იან წლებში, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ? 

- თუკი მთლიანად რადიოზე ვილაპარაკებთ, იმ პერიოდში შეიცვალა ფოკუსი. საბჭოთა პერიოდში არსებობდა ღია პროპაგანდა იმის, რომ კომუნისტური პარტია ცუდია. ეს ხანა დამთავრდა. ჩვენი ამოცანა იყო, მიუკერძოებელი და საგულდაგულოდ გადამოწმებული ინფორმაცია მიგვეწოდებინა მსმენელისთვის. 

ასევე, ეტაპობრივად იხურებოდა იმ ქვეყნების ბიუროები და სამსახურები, რომლებიც ნატოსა და ევროკავშირის წევრები ხდებოდნენ. უნგრული, ბულგარული, სლოვაკური და ა.შ. სამსახურების ნაცვლად გაიხსნა ერაყული, ირანული, ავღანური და სხვა ისეთი ქვეყნების სამსახურები, სადაც თავისუფალი პრესა არ არსებობდა. 2009 წელს ქართულმა სამსახურმაც გახსნა რუსულენოვანი „ეხო კავკაზა“, რომელიც აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონისთვის მაუწყებლობს. ასე რომ, რადიოს შემადგენლობა ეთნიკურადაც შეიცვალა.

როდესაც მკითხეთ, რა იყო მაშინდელი რადიოს მთავარი მისია, გარდა დემოკრატიული ღირებულებების პოპულარიზაციისა, მიუკერძოებელი და თავისუფალი გაშუქებისა, ჩვენი პრიორიტეტი არასდროს იყო ოპერატიულობა. მაგალითად, „ფრანს პრესი“ თითქმის ყოველთვის გვასწრებდა ამა თუ იმ მნიშვნელოვანი ცნობის გავრცელებას. ხელმძღვანელობა ჩვენგან ყოველთვის მოითხოვდა, რომ ინფორმაცია არ გამოგვექვეყნებინა მანამ, სანამ მას ორი დამოუკიდებელი წყარო არ დაადასტურებდა. გამონაკლისის დაშვება მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლებოდა, თუკი მოვლენის თვითმხილველი ჩვენი კორესპონდენტი იყო. 

საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრის, სალომე ზურაბიშვილის სტუმრობა „რადიო თავისუფლებაში“, 2005 წელი. 

რამდენი ქვეყნის სამსახური იყო რადიოში თავიდან? 

- ეს რიცხვი მუდამ მერყეობდა. რადიოში ჩემი მისვლის დროს იუგოსლავიის გარდა კომუნისტური ბლოკის ყველა ქვეყანას (თუმცა, იუგოსლავიის ომის დაწყების შემდეგ ბალკანური სამსახურიც გაიხსნა) და 15 საბჭოთა რესპუბლიკას თავისი სამსახური ჰქონდა. „რადიო თავისუფალი ევროპა“ მაუწყებლობდა ყოფილი კომუნისტური ბლოკის ქვეყნებისთვის, ხოლო „რადიო თავისუფლება“ - საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკებისთვის. ამ ორ რადიოს ერთი პრეზიდენტი ჰყავდა და ჯერჯერობით ჰყავს.  

მიუნხენიდან პრაღაში გადასვლის შემდეგ პირველი 14 წელი, ანუ 1995-დან 2009 წლამდე, ჩეხოსლოვაკიის პარლამენტის ყოფილ შენობაში გავატარეთ. შემდეგ ვაცლავ კლაუსმა (ჩეხეთის მაშინდელმა პრეზიდენტმა) აღარ მოინდომა შენობის უსასყიდლოდ დათმობა და გადაწყდა ახალი შენობის აგება პრაღის ცენტრიდან ოდნავ მოშორებით, თუმცა იმავე ვინოჰრადსკას ქუჩაზე. 2009 წელს, ახალი შენობის საზეიმო გახსნაზე რადიოს მაშინდელმა პრეზიდენტმა, ჯეფ გედმინმა ვაცლავ ჰაველიც დაპატიჟა. არ ველოდით, რომ მოვიდოდა, რადგან უკვე მძიმედ იყო ავად. მაგრამ შემოგვითვალა, აუცილებლად მოვალ იმ პირობით, თუ პირველ სარედაქციო თათბირს ჩამატარებინებთო. და მართლაც, ყველაფერი სწორედ ასე მოხდა. ახალ შენობაში დიდი ოვალური მაგიდა გვქონდა, სადაც გაუკეთეს სპეციალური წარწერა - „რედაქტორი ვაცლავ ჰაველი“. როცა მოვიდა, მართლა ყველას გამოგვკითხა, რომელ ქვეყანაში რა სიტუაცია იყო. პრაქტიკულად, ნამდვილი თათბირი ჩაატარა. შემოქმედი კაცი იყო და შესანიშნავი სპექტაკლიც დადგა!

რამდენად პოპულარული იყო იმ პერიოდში „რადიო თავისუფლება“ საქართველოში?

- თბილისში ჩვენი ბიურო, თუ არ ვცდები, 1995 წელს გაიხსნა. მანამდე საქართველოში ბიურო არ იყო და მაუწყებლობა გარედან ხდებოდა. მხოლოდ შტატგარეშე კორესპონდენტები გვყავდა. ერთ-ერთი პირველი კორესპონდენტი იყო, მაგალითად, კახა მჭედლიძე, რომელიც რადიოში დღემდე მუშაობს. თანდათან გაჩნდა მსმენელთან კომუნიკაციის ახალ-ახალი საშუალებები და ძალიან სასიამოვნო იყო, მეილებს რომ გვწერდნენ, ზოგჯერ გვირეკავდნენ კიდეც… ანუ მუდმივად იყო გამოხმაურებები ჩვენს მასალებზე. ერთხელ მახსოვს, ერთ სოციალურად დაუცველ ოჯახზე გავაკეთეთ ვრცელი რეპორტაჟი და საფრანგეთში მცხოვრებმა შეძლებულმა ქართველმა, რომელმაც თავისი ვინაობის გამხელა არ ისურვა, ამას მოუსმინა და კარგა დიდი თანხით დაეხმარა. 

ჩემი პირადი გამოცდილებიდან ერთ ამბავს გავიხსენებ. მიუხედავად იმისა, რომ სრულიად თავისუფალ გარემოში ვმუშაობდით, თვითონ ვირჩევდით თემებს, ერთად ვგეგმავდით და ვაკეთებდით ჩვენს საქმეს ყველანაირი „კარნახისა“ თუ „კონტროლის“ გარეშე, როგორც ჩანს, მაინც სულ მქონდა ეჭვი (როგორც საბჭოთა კავშირში გაზრდილ ადამიანს), რამდენად შემეძლო, ვთქვათ, ამერიკის პრეზიდენტის კრიტიკა. სწორედ იმ პერიოდს დაემთხვა ბილ კლინტონისა და მონიკა ლევინსკის გახმაურებული ამბავი. დავიწყეთ ამ ამბის გაშუქება ისე, როგორც მსოფლიო მედიაში შუქდებოდა, ვწერდით აქტიურად და ერთხელაც ჩემი თავი დავიჭირე, რომ ველოდი, როდის დამირეკავდა „ვიღაც ზემოდან“ და მეტყოდა, ამას რაებს წერ ჩვენს პრეზიდენტზეო. ცხადია, ცოტას ვაზვიადებ, მაგრამ უცნაური განცდა რომ ასე თავისუფლად, კრიტიკულად შეგვეძლო წერა იმ ქვეყნის პრეზიდენტზე, რომელიც ჩვენს რადიოს აფინანსებდა, ნამდვილად მქონდა. ასეთი იყო საბჭოთა რეჟიმით მოწამლული ტვინები. ამ ამბავმა რომ ჩაიარა და არავინაც არ დამირეკა, პირველად მაშინ ვიგრძენი ყველაზე უკეთ, რას ნიშნავს თავისუფალი სამყარო. 

დღეს შემიძლია ვთქვა, რომ ეს იყო ჩემთვის ბედნიერი წლები. მუდამ დიდი სიყვარულითა და პატივისცემით ვიხსენებ ჩემს ყოფილ კოლეგებს, განსაკუთრებით ქართული სამსახურის დირექტორს, აწ გარდაცვლილ გულნარა პატარიძეს. იშვიათი თვისებებით დაჯილდოებული, მრავალმხრივ ნიჭიერი ქალი გახლდათ. სულ „რადიო თავისუფლებაში“ 25 წელი გავატარე, აქედან ნახევარი (2005-დან 2018 წლამდე) - ქართული სამსახურის ხელმძღვანელად. 

როგორ გარდაიქმნა „რადიო თავისუფლება“ მულტიმედიურ საინფორმაციო საშუალებად? 

- დროთა განმავლობაში რადიოს, როგორც მედიუმს, თანდათან აკლდებოდა მსმენელი, ამიტომ ნელ-ნელა ჩვენც ვცდილობდით გადაწყობას. ჯერ გავაკეთეთ ვებგვერდი, შემდეგ მოვიფიქრეთ სატელევიზიო გადაცემები. იქიდან გამომდინარე, რომ ჩვენი ტელევიზია არ გვქონდა, სხვადასხვა ტელეარხთან ვთანამშრომლობდით, შემდეგ უკვე YouTube-ის არხიც შევქმენით და ასე ვცდილობდით ტექნიკური პროგრესისთვის ფეხის აწყობას. მთავარი გარდატეხა მაინც იმ პერიოდს უკავშირდება, როდესაც ჩვენი თბილისის ბიუროს უფროსად მარინა ვაშაყმაძე მოვიდა და ბევრი ნიჭიერი ახალგაზრდა მოიყვანა. ასე დავიწყეთ ნელ-ნელა გადაწყობა. 

ამ ცვლილებებს ჰქონდა როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი მხარეები. თვითონ რადიოშიც შეიცვალა სტრატეგია, უცებ მნიშვნელოვანი გახდა ეს ე.წ. ნახვები, დაწკაპუნებები, „კლიკები“ და დაიწყო ფიქრი ისეთ რამეებზე, რაც მანამდე ჩვენთვის სრულიად უცხო იყო. ფეისბუკის კულტურამ მოიტანა ეს ჩემთვის, სუბიექტურად, უარყოფითი მხარეები. მანამდე ხომ ყოველთვის გვქონდა ფუფუნება, არ გვეფიქრა რეიტინგზე და საქმე ისე გვეკეთებინა, რის საშუალებაც კომერციულ ტელევიზიასა თუ რადიოს ვერასოდეს ექნებოდა. 

ამ ახალ მოდელზე გადასვლის ინიციატორი მხოლოდ რადიო არ ყოფილა. კონგრესიდანაც წამოვიდა სიგნალი, ამდენ ფულს თუ ვხარჯავთ, აუდიტორიაც მრავალრიცხოვანი უნდა გვყავდეს და პოპულარობაზეც უნდა ვიზრუნოთო. არადა, ვაცლავ ჰაველის ცნობილი ნათქვამია, რომ ჩეხოსლოვაკიაში რევოლუციამდე „რადიო თავისუფალი ევროპის“ მსმენელის ხვედრითი წილი სამ პროცენტსაც არ შეადგენდა, მაგრამ სწორედ იმ სამმა პროცენტმა მოახდინა მთავარი ცვლილებებიო. იმის თქმა მინდა, რომ მხოლოდ რეიტინგითა და მსმენელთა რაოდენობით ვერ გაზომავ ამა თუ იმ მედიუმის ეფექტიანობასა და გავლენას.

ფოტოზე: ბიძინა რამიშვილი, სალომე ასათიანი, დავით კაკაბაძე, „რადიო თავისუფლების“ სტუდია, 2006 წელი. 

რას შეიძლება ველოდოთ დღეს? 

- დღეს, საუბედუროდ, ვუბრუნდებით იმ დროს, რომელზეც გვეგონა, რომ სამუდამოდ ჩავაბარეთ ისტორიას - ვითარება სულ უფრო მეტად ემსგავსება საბჭოთა პერიოდს. მაშინ „რადიო თავისუფლება“ გარედან მაუწყებლობდა, კორესპონდენტები აქ არ ჰყავდა. ამ ხელისუფლებისა და მის მიერ მიღებული კანონების მეშვეობით, თუკი რადიო გადარჩა და არ დაიხურა, ისევ ასე მოუწევს მუშაობა. ძალიან მძიმე სიტუაციაა და დღეს რადიოს გადარჩენა და არსებობა ძალიან მნიშვნელოვანია. ახლა მისი დახურვა უდიდესი შეცდომა იქნება. 

რადგან საბჭოთა პერიოდი ახსენეთ, საინტერესოა, თავად თუ იყავით მაშინ „რადიო თავისუფლების“, „რადიო თავისუფალი ევროპის“ ან „ამერიკის ხმის“ მსმენელი?

- დასამალი არაფერია, ჩემს ახალგაზრდობაში ქართული სამსახური არ იყო ისეთი ძლიერი და ამიტომ პირადად მე ძირითადად რუსულ სამსახურს ვუსმენდი, რომელიც მაშინ უაღრესად საინტერესო გადაცემებს ამზადებდა. სხვადასხვა გადაცემების გარდა, ვუსმენდით დისიდენტურ ლიტერატურას, რომელსაც პირდაპირ ეთერში კითხულობდნენ. მაგალითად, „არქიპელაგი გულაგის“ ნაწყვეტები და რამდენიმე სხვა საეტაპო ნაწარმოები პირველად სწორედ იქ მოვისმინე. „ამერიკის ხმაზე“ ინტენსიურად ვუსმენდით ვილის კონოვერის გადაცემას „ჯაზის საათი“ - Jazz Hour. ასევე, მაგალითად, იყო „რადიო თავისუფალი ევროპის“ რუმინული სამსახურის ბრწყინვალე გადაცემა როკმუსიკაზე. ამ გადაცემის ავტორი დისიდენტი ჟურნალისტი კორნელ კირიაკი იყო. ევროპასა თუ ამერიკაში რომელიმე როკჯგუფის ახალი ალბომი რომ გამოდიოდა, ეს კაცი ლამის მეორე დღეს უკვე თავის გადაცემაში გვაცნობდა ამ ალბომის ცალკეულ სიმღერებს. მისი წყალობით როკმუსიკით დაინტერესებული ახალგაზრდები სულ საქმის კურსში ვიყავით ამ მუსიკალური სიახლეების.  

----------------------------------

1967 წელს კორნელ კირიაკმა რუმინეთის სახელმწიფო რადიოში დაიწყო პოპულარული გადაცემა - Metronome, რომელშიც ის უშვებდა დასავლურ როკ, პოპ და ჯაზ მუსიკას. 1969 წელს, საბჭოთა კავშირის მიერ ჩეხოსლოვაკიის ოკუპაციის შემდეგ, კირიაკმა ეთერში გაუშვა The Beatles-ის სიმღერა - Back in the U.S.S.R., რაც ცენზურამ მაშინვე ვერ შეამჩნია, მაგრამ მოგვიანებით გადაცემა დახურეს, აკრძალეს და კირიაკის დევნა დაიწყეს. იმავე წელს კირიაკი რუმინეთიდან გაიქცა და მუშაობას დაიწყო მიუნხენში, „რადიო თავისუფალი ევროპის“ რუმინულ სამსახურში. იქ მან თავისი გადაცემები განაახლა, მათ შორის Metronom, Jazz magazin და Jazz à la carte, რომლებსაც მთელი საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე აქტიურად უსმენდნენ. 

----------------------------------

ხშირად სპორტის სიახლეებსაც ამ „მტრული“ რადიოსადგურების მეშვეობით ვიგებდით. მაგალითად, 1975 წელს ჩეხი ჩოგბურთელი მარტინა ნავრატილოვა ამერიკაში რომ წავიდა და დარჩა, მისი სახელის ხსენება საბჭოთა მედიაში აკრძალული იყო. 1978 წელს უიმბლდონიდან რეპორტაჟებში მის სახელს ვერ ახსენებდნენ. ამასობაში ნავრატილოვა თამაშს თამაშზე იგებდა… ნახევარფინალშიც გავიდა, მერე - ფინალშიც, და ბოლოს ტურნირის გამარჯვებულიც გახდა. მაგრამ მის გვარს საბჭოთა პრესა ჯიუტად არ ახსენებდა. საბოლოოდ მივიღეთ კურიოზული ვითარება, რომ 1978 წლის უიმბლდონის ჩემპიონი ქალთა თანრიგში გახდა ამერიკელი ჩოგბურთელი (სახელისა და გვარის გარეშე). 

ბოლოს, ახლა რომ ისევ მედიამენეჯერი იყოთ, რა იქნებოდა დღეს თქვენთვის მთავარი გამოწვევა? 

- დღევანდელ დღეს ხელმძღვანელობდე მედიასაშუალებას და იყო სრულიად ობიექტური, ძალიან რთულია. ახლა ისეთი სიტუაციაა შექმნილი, რომელ მიუკერძოებლობაზე შეიძლება იყოს ლაპარაკი?! დღევანდელი ხელისუფლება ქვეყანას უფსკრულისკენ მიაქანებს. შეიძლება პათეტიკურად მოგეჩვენოთ, მაგრამ ის, რასაც „ქართული ოცნება“ აკეთებს, ჩვენი დიდი წინაპრების ღალატია, ილიას საქმის ღალატი. 

მიხარია, რომ „რადიო თავისუფლების” ქართული სამსახურის ხელმძღვანელი აღარ ვარ, რადგან დღეს მიუკერძოებელ ჟურნალისტად დარჩენა ძალიან გამიძნელდებოდა, იქნებ ვერც კი მომეხერხებინა. არ ვამბობ, რომ ჟურნალისტი მოწოდებებით უნდა გამოდიოდეს, მაგრამ როგორ უნდა შეძლო, შეინარჩუნო დისტანცია და შენი დამოკიდებულება არ გაამჟღავნო, არ ვიცი.

პროლოგი

29 აპრილს, დილის 9 საათზე მეგობრის ზარმა გამაღვიძა, რომელიც მეკითხებოდა ჩვენს კიდევ ერთ მეგობართანაც ხომ არ შევიდნენო. შევიდნენ, ანუ სახლში ჩხრეკაზე, რომელიც არავინ იცის რით დასრულდება, დაპატიმრებით თუ უბრალოდ ტექნიკის კონფისკაციით. რატომღაც ისე ხდება, რომ ქუჩაში, მიტინგის დროს დარბევაზე მეტად ეს სახლში შევარდნები უფრო მაშინებს. დედაჩემი, რომელიც 30-იან წლებში გაიზარდა, სულ მიყვებოდა, როგორ აშინებდათ სადარბაზოში ნაბიჯების ხმა, კარზე კაკუნის ხმა ჩხრეკაზე მისული ხალხის, დაპატიმრების… ამას ძალიან ხშირად გვიყვებოდა, სხვა ტრავმებთან ერთად, როგორც ჩანს, დედას შიშები იღვიძებს, როდესაც ვხედავ ახლობლების, ნაცნობების, თანამოაზრეების სახლში მისულ დღევანდელ „ენკავედეს“ და ვიცი, რომ ერთ მშვენიერ დღეს ჩემთანაც მოვლენ. არც მათ დააშავეს რამე და არც მე, მაგრამ ჩვენ ხომ „უცხო ქვეყნის ჯაშუშები“ ვართ, როგორც ჩვენი წინაპრები იყვნენ გასული საუკუნის 30-იან წლებში. 

მედია და რეალობა

28 აპრილს, კინოთეატრ „ამირანში“, დოკას კინოკლუბში ირანული ფილმი აჩვენეს „წმინდა ლეღვის თესლი“, სადაც ასეთი ეპიზოდია: გარეთ ადამიანებს სცემენ, არბევენ, წამლავენ, აპატიმრებენ… ქალს უნდა გაიგოს, რა ხდება ქალაქში, ტელევიზორს რთავს და კონცერტი მიდის. ეს ირანის რეალობაა. 

29 აპრილს, მასობრივი ჩხრეკების ფონზე, 14:00 საათზე საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს სხდომა დაიწყო. სხდომა ერთ საათს გაგრძელდა, დეტალებს არ მოვყვები, მხოლოდ ერთ მონაკვეთს გამოვყოფ. ტელევიზიის დირექტორის მოხსენების შემდეგ, რომელშიც მან მაუწყებლის წარმატებებზე ისაუბრა (ასეთი ეპიზოდები საბჭოთა ფილმებში გექნებათ ნანახი, ქარხნის დირექტორი რომ გასული კვარტლის მიღწევებს უამბობს მის ზემდგომს), ბორდის წევრებმა მას მადლობა გადაუხადეს და დაამატეს: 

იხილეთ ვიდეო: 

ეს ახალი გადაცემაა „ხალხური“. ამ პროექტის შინაარსის მოყოლით თავს არ შეგაწყენთ, მისი ანოტაციაც და გადაცემებიც აქ შეგიძლიათ იხილოთ. გეტყვით, რომ მშვენიერი, გადასარევი ხალხური მუსიკა ისმის საქართველოს სხვადასხვა კუთხიდან. მოსამზადებელ პერიოდში, გასულ ზაფხულს „ხალხურის“ ჯგუფმა შემოიარა მთელი საქართველო, საუკეთესო სასტუმროებში გაჩერდა, თან დაჰქონდათ დიდი სცენა, აპარატურა… ამ პროექტის ბიუჯეტი ჯერჯერობით უცნობია ჩვენთვის, მაგრამ ოდნავ გაცნობიერებული ადამიანიც კი მიხვდება, რომ ერთ-ერთი ყველაზე ძვირადღირებული პროექტია. 

თუმცა, კარგი მუსიკა ნამდვილად ისმის, იქაც კარგი კონცერტი იყო, ირანულ ფილმში, ტელევიზორში რომ გამოჩნდა, მაგრამ კონტექსტი აქაც და ირანშიც ამ კონცერტებისგან განსხვავებულია. 

დღევანდელ დღეს ნებისმიერი ტოტალიტარული სახელმწიფო ძალიან დიდ ფულს ხარჯავს პროპაგანდასა და გასართობ გადაცემებზე. რუსეთის ტელევიზიაც ხომ ამით არის ცნობილი?!  სანახაობა ნებისმიერი რეჟიმის ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი საყრდენია, ამიტომაც არ იშურებს ვასილ მაღლაფერიძე ხალხის ფულს მათი გართობისთვის. წლებია ამ ქვეყნის ბიუჯეტიდან მილიონები იხარჯება გადაცემაზე - „მასტერ შეფი“. ქვეყანაში, სადაც სოციალურად დაუცველი ბავშვების რაოდენობა, მაგალითად, 2024 წლის მონაცემებით, 369,924-ს შეადგენდა, ამ ბავშვებს ეკრანზე გემრიელად მომზადებული საჭმლის სანახაობას სთავაზობენ.  

იცით, ეს გადაცემები რისთვის არის? 

„სამართალდამცავები“ გარეთ რომ პროტესტში მონაწილე ადამიანებს დაარბევენ, აქტივისტების სახლებში შეიჭრებიან, ჩვენს ქვეყანაში პოლიტპატიმრების რაოდენობა კიდევ უფრო რომ გაიზრდება, ადამიანებს ისევ სცემენ, დაასახიჩრებენ და საქართველოს მოსახლეობის დიდმა ნაწილმა ამ დროს იმაზე უნდა ინერვიულოს, ვინ გაიმარჯვებს კახეთის, იმერეთის თუ მცხეთა-მთიანეთის ჯგუფი. ვისი სიმღერა თუ კერძი აჯობებს?! შეხედავს სცენაზე ბრჭყვიალა კაბებში გამოწყობილ წამყვანებს, მათ ჩაცმულობასა თუ თმის ვარცხნილობაზე სხვადასხვა ძვირადღირებული ბრენდები იზრუნებენ, იკაშკაშებს და იბრწყინებს ეკრანი, რომლის მეორე მხარეს ჩვენ ვისხდებით, რომელთაც კი, კარზე კაკუნის გვეშინია, მაგრამ უკან მაინც არ ვიხევთ და არ ვჩუმდებით. 

მესმის, ამ ადამიანებისთვის უცხოა ეს განცდა, რადგან მათ წინაშე საფრთხე არ არის, კარგად იქცევიან, რეჟიმის მოლაპარაკე თავები მათ უღიმიან, ხელს ართმევენ, მადლობას უხდიან შესანიშნავი გადაცემებისთვის... ისინიც ფიქრობენ: მე ხომ არაფერს ვაშავებ, ჩემს საქმეს ვაკეთებ, არც მე მომწონს ქვეყანაში რაც ხდება, მაგრამ გამოსავალს ვერ ვხედავ, ამიტომ ვაკეთებ ჩემს საქმეს და ოჯახს - პურს, საზოგადოებას კი სანახაობას ვაჭმევ. დიახ, სწორედ მათზე დგას რეჟიმი, არა მის ერთგულ მონა-მორჩილებზე, არამედ პირველ რიგში იმ ადამიანებზე, ვინც ახლა ჩუმად არის და „თავის საქმეს აკეთებს“, აი, ასე:

საზოგადოებრივ მაუწყებელზე ძალიან ბევრი ადამიანი მუშაობს ისეთი, ვისაც არ მოსწონს ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენები, ამას არც მალავს, ბევრი მათგანი საპროტესტო აქციებშიც კი იღებს მონაწილეობას, ზოგი პირად საუბრებში აკრიტიკებს „ქართული ოცნების“ პოლიტიკას. ეს ადამიანები შემდეგ მიდიან სამსახურში, მაყურებელს ართობენ და ფიქრობენ, რომ ამით არაფერს აშავებენ. 

ძვირფასო მეგობრებო, მსახიობებო, ჟურნალისტებო, იუმორისტებო… მე თქვენ გადანაშაულებთ რეჟიმის მხარდაჭერაში, მის გაძლიერებასა და თქვენი კოლეგა ანდრო ჭიჭინაძის, მზია ამაღლობელის, ონისე ცხადაძისა და სხვების უკანონო პატიმრობის გამართლებაში. დიახ, თქვენი თანამშრომლობა რეჟიმთან ამ ადამიანების პატიმრობის გამართლებაა. ყველა, ვინც დღეს პროპაგანდისტულ მედიაში მუშაობთ და ღია ეთერში არ ლაპარაკობთ იმ რეპრესიებზე, რომელსაც „ქართული ოცნება“ ატარებს, ამ ბოროტების მონაწილეები ხართ, რადგან ბოროტება ხშირად არა სიძულვილით და დაუნდობლობით არის ჩადენილი, არამედ უპასუხისმგებლობით. ასეთია ჰანა არენდტის მიერ მოყოლილი „ბოროტების ბანალურობა“, რომელიც გულისხმობს იმას, რომ ბოროტება ყოველდღიურობაში, ჩვეულებრივი ადამიანების ჩუმ მორჩილებაში არსებობს.  

ეპილოგი

29 აპრილს, სამოქალაქო აქტივისტმა ილია ღლონტმა ტელეკომპანია „ფორმულას“ ეთერში თქვა, რომ მის ბინაში პირველი შეჭრისა და ჩხრეკის შემდეგ, დიდხანს კარზე კაკუნის შიში ჰქონდა. ეს ფრაზა „ქართული ოცნების“ პროპაგანდის მანქანამ კონტექსტიდან ამოიღო და ქარდად აქცია. „იმედის“ თანამშრომლებმა ვერ გაიგეს, რა იგულისხმა ილიამ, ისინი ახლა ძალაუფლების ვერტიკალში არიან და იფიქრეს, ეს სიტყვები ილიას აკნინებს, მათ არ იციან, რომ დედაჩემს და მის თაობას მთელი ცხოვრება გაჰყვა სადარბაზოს კიბეებიდან მომავალი ნაბიჯების და კარზე კაკუნის ხმის შიში. 

კი, ჩვენც ასე ვიქნებით და დღეს, როდესაც ერთმანეთით ვამაყობთ, ერთმანეთის მიმართ ჩვენი სოლიდარობა გვაბედნიერებს, ერთად ვშფოთავთ, ვერ წარმოიდგენთ, როგორ ამორალურად გამოიყურებით ეკრანზე მოლაზღანდარე, ბრჭყვიალა მოლაპარაკე თუ მომღერალი თავები!