რამდენი გაქვს ხელფასი? ეს კითხვა ქართული რეალობის ერთ-ერთი უხერხულობაა, “დაოჯახებული ხარ?... “შვილი არ გიჩნდება?”... “მეორეს როდის გეგმავ?”- ს შემდეგ.

სინამდვილეში, ხელფასი ადამიანის ცხოვრების ნაწილია. ისევე საჭირო, როგორც საქმე - რეალიზების და თვითგამოხატვის ყველაზე დიდი შესაძლებლობა.

ხელფასი ძირითადად საიდუმლოცაა, პერსონალური საიდუმლო. ხელფასები კი შეიძლება იყოს ხელმისაწვდომი ინფორმაცია, მაგალითად, საჯარო პირების, საშტატო ნუსხისას ან შედარებით დახურული - საკონტრაქტო ურთიერთობის შემთხვევაში.

თუმცა უმეტესად, ყველამ ყველაფერი ვიცით. ჯერ კიდევ შორს ვართ ერთმანეთის და საკუთარი პერსონალური ინფორმაციის პატივისცემის სტანდარტისგან.

სხვების ხელფასები, განსაკუთრებით კი საჯარო დაფინანსების ფარგლებში, მედიის ინტერესებშიც შედის. 2010 წლიდან ანგარიშვალდებულებისა და გამჭვირვალობის პროექტის ფარგლებში ჟურნალისტებთან ერთად ვიკვლევდი საჯარო უწყებებში გაცემული ხელფასებისა და პრემიების სისტემას, უფრო მართალი ვიქნები თუ ვიტყვი - უსისტემობას. „პრემიების ქვეყანა“ - ასე შეიძლება დაერქვას წლის განმავლობაში არაერთხელ გაცემული პრემიებისა და დანამატების რეალობას, რომელსაც მოქალაქეებისა და ხელისუფლების ერთმანეთთან დაშორების გარდა, სხვა არაფერი მოუტანია. ხან „ქამრების შემოჭერის“ პოლიტიკით და ხანაც წელიწადში 64 ჯერ გაცემული დამატებებით მივიღეთ ის, რაც მივიღეთ - ღარიბი გამოცდილება, გაუმართავი მართვის მოდელები და რაც მთავარია, ჰაერში გაფანტული სახელმწიფო სახსრები.

სისტემა უნდა დაინგრეს - ეს გამოთქმა ჰონორარების სისტემასთან დაკავშირებით სასაცილოდ ჟღერს. მაშინ როდესაც, შესაძლოა უსისტემობაც სისტემაა. ამიტომ, აქ პირიქითაა - ანაზღაურებების უსისტემობა უნდა დაინგრეს და უფრო ადეკვატური, რაციონალური სისტემა აშენდეს. უნდა გაიწეროს ადამიანების პერსონალური შრომის ფასი. რადგან ხელფასი ადამიანის ცხოვრების ნაწილია. ისევე საჭირო, როგორც თავად საქმე.

ჩვენ ბევრს ვიკვლევთ და ვწერთ, ჩვენ ხშირად კანონიერად და უმეტესად უკანონოდ ვასაჯაროვებთ სხვა ადამიანის პერსონალურ საიდუმლოს.

კითხვა „რამდენი გაქვს ხელფასი?“ ქართული რეალობის ერთ-ერთი უხერხულობაა. მით უფრო როცა არ არის განჭვრეტადი როგორ ფასდება შენი პერსონალური შრომის ფასი.

„თუ ნამდვილად გსურთ რამის გაკეთება, გზასაც იპოვით. თუ არა და, იპოვით მიზეზს!" - ახლა ჯიმ რონის ამ სიტყვებით თუ შეიძლება აიხსნას სურვილი, რომლითაც ტელეკომპანია „იმედი“ დროებით აჩერებს საზოგადოებრივ-პოლიტიკური თოქშოუების მომზადებას. არგუმენტად კი ასახელებს სურვილს, შეცვალოს არსებული გადაცემების ფორმატი და შეიმუშაოს თვისობრივად ახალი სატელევიზიო პროდუქტი, რომელსაც მაუყურებელი 2016 წლიდან იხილავს.

სწორედ ასეთი მარტივი, რამდენიმე აბზაციანი განცხადებით დახურა კერძო არხმა ორი გადაცემა - ინგა გრიგოლიას “რეაქცია” და “იმედის კვირა”. ზუსტად ვერავინ იტყვის, რისი გაკეთება სურდა ან არ სურდა ტელევიზიას, რომლის კურსი და გემოვნება დაარსების დღიდან განხილვის საგანია, თუმცა არსებობს რამდენიმე საეჭვო გარემოება:

1. ცვლილება ახალი სეზონის წინ - ვფიქრობ, კერძო მაუწყებლის სურვილები- შეცვალოს გადაცემების ფორმატი, გადაღებოს სტუდია, განაახლოს კოსტიუმები ... თითქმის იდენტურია, თუ ეს გეგმაზომიერად და ლოგიკურად ხორციელდება. „იმედის“ შემთხვევაში კი ცვლილების საჭიროება ახალი სეზონის დაწყებამდე მხოლოდ რამდენიმე დღით ადრე დაინახა გადაწყვეტილების მიმღებმა პირმა;

2. განცხადების ტექსტი - დაწესებულებამ, რომელსაც ყველაზე აქტიური შეხება აქვს გამართულ ვერბალურ გამოხატვასთან და გრამატიკის წესებთან, ასევე ლოგიკასთან და დასაბუთებასთან, მხოლოდ რამდენიმე აბზაცში ნაჩქარევი და „გაკრული ხელით დაწერილი გრამატიკით“ გამოაცხადა ცვლილება;

3. ჟურნალისტების წინასწარი ინფორმირება და ეჭვები - აღნიშნული გადაცემების მომზადებაში ჩართული პირები - პროდიუსერები და ჟურნალისტები აცხადებენ, რომ ისინი ბრუნდებოდნენ შვებულებიდან და აპირებდნენ ჩვეული სამუშაო რეჟიმის გაგრძელებას. უფრო მეტიც, მათ გაავრცელეს ერთობლივი გამოხმაურება, სადაც საეჭვოდ მიაჩნიათ, რომ არხის მესვეურებს თავად მიეღოთ გადაწყვეტილება რეიტინგული და კომერციულად მომგებიანი გადაცემების გაუქმების თაობაზე. გამოთქვამენ ვარაუდს, თითქოს ეს არის პოლიტიკური ხასიათის ნაბიჯი, დაკავშირებული ხელისუფლების ზოგიერთი წარმომადგენლის უკმაყოფილო დამოკიდებულებასთან;

4. უცნაური პოლიტიკური შეფასებები - მოქმედი პოლიტიკოსები გადაცემების დახურვის მიზეზად არხის არაობიექტურობას (გოგი თოფაძე) ან მაუწყებლის ირგვლივ ინტრიგისა და შეხლა-შემოხლის შენარჩუნებას ასახელებენ (გიორგი ვოლსკი);

5. მოახლოებული წინასაარჩევნო პერიოდის გაშუქების გარდაუვალობა - „იმედი“ ეროვნული მაუწყებელია და მას „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი (მუხლი 55), ასევე „საქართველოს საარჩევნო კოდექსი“ საქართველოს ორგანული კანონი (მუხლი 50 და მუხლი 51) აკისრებს ვალდებულებას გადასცეს წინასაარჩევნო დებატები მისი მომსახურების ზონაში მიმდინარე საარჩევნო კამპანიის დროს. ამასთან არადისკრიმინაციულად უზრუნველყოს ყველა კვალიფიციური საარჩევნო სუბიექტის თანაბარი მონაწილეობა წინასაარჩევნო დებატებში. ამდენად, ტელეკომპანია, თუ არა ავტორიზაციის შეჩერება ან სამაუწყებლო ფორმატის შეცვლა, სხვაგვარად საარჩევნო საკითხების გაშუქებას თავს ვერ აარიდებს. წინასაარჩევნო პერიოდი 50 დღიანია ტელევიზიისათვის. ეს კი მოსახლეობის ინფორმირებულობისათვის ძალიან მცირე დროა. ამიტომ ჩნდება ახალი კითხვა - აპირებს თუ არა კერძო ტელეკომპანია გააგრძელოს მაუწყებლობა არჩეული კურსით ან აპირებს თუ არა მუშაობის გაგრძელებას საერთოდ?

6. „იმედის“ და პოლიტიკური ინტერესების კვეთა - ქართულ მედიაში წინა ხელისუფლების მიერ მედიის საქმიანობაში ჩარევა ყველაზე უხეში ფორმით სწორედ „იმედთან“ დაკავშირებით 2007 წლის ნოემბერში განხორციელდა. მას შემდეგ ტელეკომპანიას არ შეუცვლია არც გავრცელების არეალი და არც მაყურებლების ნაკლებობას განიცდის, შესაბამისად, არც პოლიტიკოსების ინტერესები უნდა შემცირებულიყო მისი კონტენტის მიმართ.

საგულისხმოა, რომ მაღალი საჯარო ინტერესის მიუხედავად, კერძო მაუწყებლის მფლობელები თავიანთი გადაწყვეტილების თაობაზე ღიად არ საუბრობენ მედიასთან. ამიტომ დღეს კითხვაზე - რისი გაკეთება სურდა ზოგადად „იმედს“ - პასუხის მიღება მათსავე ვებგვერდზეც შეიძლება - „ითვალისწინებს რა დღევანდელობის მოთხოვნებს, მოვლენების დინამიკურ განვითარებასა და საზოგადოების დაკვეთას, "ტელეიმედი" მუდმივი განახლებისა და ძიების პროცესშია.“ - მითითებულია არხის შესახებ ინფორმაციაში. ამ ჩანაწერით აღმოჩნდა, რომ არხის მფლობელების გადაწყვეტილება არხის პოლიტიკის წინააღმდეგაცაა, რადგან საზოგადოებრივ-პოლიტიკური გადაცემების დახურვა არ ითვალისწინებს დღევანდელობის მოთხოვნებს, არ ეხმაურება საზოგადოების დაკვეთას და ეს ყველაფერი არ ტოვებს განახლების და ძიების შთაბეჭდილებას.

სამწუხაროდ, მედიამფლობელებმა საქართველოში ძალიან ბევრჯერ დაივიწყეს მარტივი ჭეშმარიტება, რომ მედია ბიზნესის ყველაზე საპასუხისმგებლო ფორმაა. ის, როგორც უნიკალური მექანიზმი, უზრუნველყოფს დემოკრატიის სიცოცხლისუნარიანობას გამოხატვის თავისუფლების მეშვეობით. იქნებ ამიტომაცაა, რომ მედიის საქმიანობაში საეჭვო გარემოებების ერთობლიობას პირველ რიგში პოლიტიკური გავლენებისაკენ მივყავართ ხოლმე. ბუნებრივია, რომ იდენტური ვარაუდები ჩნდება „იმედის“ ახალი გეგმების მიმართაც.

ამ საქმეში უმიზეზობაც მიზეზია

გამოხატვის თავისუფლება, როგორც ინფორმაციის მიღებისა და გავრცელების გარანტია, დაცულია ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა შესახებ მიღებული საერთაშორისო და ეროვნული სამართლებრივი აქტებით. მათ შორისაა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა შესახებ 1950 წლის ევროპული კონვენცია (ევროპული კონვენცია) და გაეროს 1966 წლის პაქტი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ (პაქტი).

ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლის თანახმად, „ყველას აქვს გამოხატვის თავისუფლება. ეს უფლება მოიცავს პირის თავისუფლებას, ჰქონდეს შეხედულებები, მიიღოს ან გაავრცელოს ინფორმაცია თუ მოსაზრებები საჯარო ხელისუფლების ჩაურევლად და სახელმწიფო საზღვრების მიუხედავად. ეს მუხლები ხელს არ უშლის სახელმწიფოებს, განახორციელონ რადიომაუწყებლობის, სატელევიზიო ან კინემატოგრაფიულ საწარმოთა ლიცენზირება.

ამ თავისუფლებათა განხორციელება, რამდენადაც მას თან ახლავს ვალდებულებანი და პასუხისმგებლობა, შეიძლება დაექვემდებაროს ისეთ ფორმალობებს, პირობებს, შეზღუდვებს ან სანქციებს, რომლებიც გათვალისწინებულია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უშიშროების, ტერიტორიული მთლიანობის ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესებისათვის, უწესრიგობის ან დანაშაულის თავიდან აცილებისათვის, ჯანმრთელობისა ან ზნეობის დაცვისათვის, სხვათა რეპუტაციის ან უფლებათა დაცვისათვის, საიდუმლო ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან აცილების ან სასამართლო ხელისუფლების ავტორიტეტისა და მიუკერძოებლობის შენარჩუნებისათვის“.

გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელობა უფრო ზუსტად ევროპული სასამართლოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებშია განმარტებული, რომლის მიხედვითაც საზოგადოებას აქვს უფლება, მიიღოს საჯარო ინტერესის მქონე ინფორმაცია.

სწორედ ამ მოლოდინითაა განმტკიცებული ერთი მხრივ, მედიის უფლება - მიიღოს ინფორმაცია საზოგადოებისათვის მნიშვნელოვან საკითხებზე, ხოლო მეორე მხრივ კი მოსახლეობის უფლება - მიიღოს აღნიშნული ინფორმაცია მედიის დახმარებით.

რადგან ჟურნალისტების პროფესიული ვალდებულებაა, გაავრცელონ ინფორმაცია საზოგადოების ინტერესს მიკუთვნებულ საკითხებზე, ისინი უფლების მატარებელ სპეციალურ კატეგორიაში ხვდებიან და მათი „ვალდებულებები და პასუხისმგებლობები“ უნდა დადგინდეს „დემოკრატიულ საზოგადოებაში“ მათი როლის გათვალისწინებით. ევროპული სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონვენციის მე-10 მუხლით (გამოხატვის თავისუფლება), მედიის გამოხატვის თავისუფლების მაღალი ხარისხი გამართლებულია მედიის _ როგორც „საზოგადოებრივი ინტერესების სადარაჯოზე მდგომის“ (watch dog) _ ფუნქციით.

მედიის თავისუფლება საზოგადოებას აძლევს საკუთარი, პოლიტიკური ლიდერებისაგან დამოუკიდებელი აზრებისა და შეხედულებების გამორკვევის და ჩამოყალიბების საშუალებას. განსაკუთრებით, იგი იძლევა საზოგადოებრივი აზრის ანალიზისა და მასზე რეაგირების საშუალებას.

მედიის მეშვეობით ყველას შეუძლია, მონაწილეობა მიიღოს პოლიტიკურ დებატებში, რაც წარმოადგენს დემოკრატიული საზოგადოების ძირითად კონცეფციას. დემოკრატიულ საზოგადოებაში მთავრობის ქმედებები დეტალურად უნდა გაანალიზდეს არა მხოლოდ საკანონმდებლო და სასამართლო ხელისუფლების მიერ, არამედ მედიაში - საზოგადოებრივი აზრის მეშვეობით.

ამ მნიშვნელოვანი ფუნქციის შესრულების დროს მედია ექვემდებარება საერთაშორისო თუ ადგილობრივი კანონმდებლობით დადგენილ წესებს და შეზღუდვებს, რომელიც პროპორციულად უნდა იყოს გამოყენებული. ამიტომაცაა, რომ ევროპული სასამართლო განსაკუთრებული ყურადღებით განიხილავს საქმეებს, როდესაც სახელმწიფოს მოქმედებებს შეუძლია სურვილი დაუკარგოს მედიის წარმომადგენლებს, მონაწილეობა მიიღონ იმ საკითხების განხილვაში, რომლებზეც არსებობს საზოგადოების კანონიერი ინტერესი. ასეთი ზომები ზოგჯერ შეიძლება იყოს ჟურნალისტების მიერ ინფორმაციის მოძიების პროცესში, უბრალოდ, სირთულეების შექმნაც.

სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ საერთაშორისო პაქტი (მუხლი 19) გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელოვან გარანტიებს ადგენს, რათა:

1. თითოეულ ადამიანს ჰქონდეს საკუთარი აზრის ფორმირების შესაძლებლობა;

2. თითოეულმა ადამიანმა თავისუფლად გამოთქვას თავისი აზრი,სახელმწიფო საზღვრების მიუხედავად ეძიოს, მიიღოს და გაავრცელოს ყოველგვარი ინფორმაცია ზეპირად, წერილობით თუ პრესისა და გამოხატვის მხატვრული ფორმების საშუალებით ან სხვა საშუალებით საკუთარი არჩევანით;

3. გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა მოხდეს კანონით დადგენილი და აუცილებელი შემთხვევებისას:

ა) სხვა პირთა უფლებებისა და რეპუტაციის პატივისცემისათვის;

ბ) სახელმწიფო უშიშროების, საზოგადოებრივი წესრიგის, მოსახლეობის ჯანმრთელობისა თუ ზნეობის დასაცავად;

საქართველოს შიდა კანონმდებლობიდან გამოხატვის თავისუფლების დაცვის უმთავრესი პრინციპები ჩაწერილია საქართველოს კონსტიტუციაში.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მიხედვით, ყოველ ადამიანს აქვს სიტყვის, აზრის, სინდისის, აღმსარებლობისა და რწმენის თავისუფლება.

კონსტიტუციით დაცული უფლებების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მათი გამოვლინება ლახავს სხვათა უფლებებს.

საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის თანახმად კი ყოველ ადამიანს აქვს უფლება, თავისუფლად მიიღოს და გაავრცელოს ინფორმაცია, გამოთქვას და გაავრცელოს თავისი აზრი ზეპირად, წერილობით ან სხვაგვარი საშუალებით. მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები თავისუფალია.

საქართველოს კონსტიტუციის ამავე მუხლით საქართველოში ცენზურა დაუშვებელია.

გამოხატვის თავისუფლების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან გარანტიად მიიჩნევა ასევე საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლი. მითითებული ნორმის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოს ყოველ მოქალაქეს უფლება აქვს, კანონით დადგენილი წესით გაეცნოს სახელმწიფო დაწესებულებებში მასზე არსებულ ინფორმაციას, აგრეთვე, იქ არსებულ ოფიციალურ დოკუმენტებს, თუ ისინი არ შეიცავს სახელმწიფო, პროფესიულ ან კომერციულ საიდუმლოებას.

ზემოთ ჩამოთვლილთან ერთად, საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის მე-2 პუნქტში აღწერილია ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის შეზღუდვის სხვა საფუძვლები, რომლის თანახმადაც „ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული ინფორმაცია, რომელიც დაკავშირებულია ადამიანის ჯანმრთელობასთან, მის ფინანსებსა ან სხვა ევროსაბჭოს კონვენცია ოფიციალური დოკუმენტების ხელმისაწვდომობის შესახებ, კერძო საკითხებთან, არავისთვის არ უნდა იყოს ხელმისაწვდომი, თვით ამ ადამიანის თანხმობის გარეშე, გარდა კანონით დადგენილი შემთხვევებისა, როდესაც ეს აუცილებელია სახელმწიფო უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, ჯანმრთელობის, სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად“.

აღნიშნული ჩამონათვალი კიდევ ერთხელ ადასტურებს იმ გარემოებას, რომ გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის თითოეული ფაქტი სასამართლოს მიერ დეტალურად უნდა იქნეს გამოკვლეული, უნდა დადგინდეს შეზღუდვის კანონიერება და გადაუდებელი აუცილებლობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

საქართველოს კონსტიტუცია სახელმწიფოს უზენაესი კანონია. ამასთან ყველა სხვა სამართლებრივი აქტი უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციას. შესაბამისად, ინფორმაციის თავისუფლების საკითხებთან დაკავშირებით საქართველოს კონსტიტუციის მე-19, 24-ე და 41-ე მუხლის ჩანაწერები განმარტებულია სხვადასხვა სამართლებრივ აქტში. ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის თაობაზე ძირითადი რეგულაციები გაწერილია საქართველოს ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსში (თავი მესამე - ინფორმაციის თავისუფლება).

საქართველოს კონსტიტუციასთან ერთად, მედიის მარეგულირებელ საკანონმდებლო აქტებს შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია:

1. „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონი - მიღებული 2004 წლის 24 ივნისს. აღნიშნული კანონის თანახმად, ყველას, ადმინისტრაციული ორგანოს გარდა, აქვს გამოხატვის თავისუფლება. ამასთან, გამოხატვის თავისუფლება მოიცავს ისეთ კომპონენტებს, როგორიცაა:

• აზრის თავისუფლება;

• პოლიტიკური სიტყვისა და დებატების თავისუფლება;

• რწმენისა და აღმსარებლობის თავისუფლება.

განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს ის ფაქტი, რომ კანონის მიღების შემდეგ ცილისწამება (არსებითად მცდარი ფაქტის შემცველი და პირისათვის ზიანის მიმყენებელი, მისი სახელის გამტეხი განცხადება) ამოღებულ იქნა სისხლის სამართლის დანაშაულთა კატეგორიიდან.

ამ კანონში მედია განიმარტება, როგორც მასობრივი კომუნიკაციის ბეჭდვითი ან ელექტრონული საშუალება, მათ შორის იგულისხმება ინტერნეტიც;

2. „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი მიღებულია 2004 წლის 24 დეკემბერს - ეს კანონი სიტყვისა და აზრის თავისუფლებისა და თავისუფალი მეწარმეობის პრინციპების შესაბამისად, განსაზღვრავს მაუწყებლობის განხორციელების წესს, მაუწყებლობის სფეროში დამოუკიდებელი მარეგულირებელი ორგანოს შექმნის წესსა და ფუნქციებს, ამ სფეროში საქმიანობის რეგულირების პირობებს, ლიცენზირების წესსა და პროცედურებს;

3. „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონი მიღებულია 2005 წლის 2 ივნისს - ეს კანონი ადგენს საქართველოს ტერიტორიაზე ელექტრონული საკომუნიკაციო ქსელებითა და საშუალებებით საქმიანობის სამართლებრივ და ეკონომიკურ საფუძვლებს, ამ სფეროში კონკურენტუნარიანი გარემოს ჩამოყალიბებისა და რეგულირების პრინციპებს, ელექტრონული საკომუნიკაციო ქსელებისა და საშუალებების ფლობის, მათი გამოყენებისა და მომსახურების მიწოდების დროს ფიზიკური და იურიდიული პირების უფლებებსა და მოვალეობებს;

4. „სალიცენზიო და სანებართვო მოსაკრებლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მიღების თარიღია 2003 წლის 12 აგვისტო. ეს კანონი განსაზღვრავს სახელმწიფოს მიერ კანონით დადგენილი სალიცენზიო/სანებართვო საქმიანობის განხორციელების ან/და სარგებლობის უფლების მინიჭებისთვის, აგრეთვე, სახელმწიფო ორგანოს მიერ გაწეული გარკვეული მომსახურებისათვის დაწესებული მოსაკრებლების სახეებსა და განაკვეთებს, მათი გადახდევინების წესსა და ვადებს;

5. „დამოუკიდებელი ეროვნული მარეგულირებელი ორგანოების შესახებ“ საქართველოს კანონი მიღებულია 2002 წლის 13 სექტემბერს. ამ კანონის მიზანია შექმნას მყარი სამართლებრივი საფუძველი და სრულყოფილი ინსტიტუციური გარემო საქართველოში მოქმედი დამოუკიდებელი ეროვნული მარეგულირებელი ორგანოების სტაბილური ფუნქციონირებისათვის, რათა ეკონომიკის სხვადასხვა სფეროში უზრუნველყოფილი იქნეს ლიცენზიის მფლობელთა და მომხმარებელთა ინტერესების დაბალანსება, მომსახურებისა და საქონლის ეფექტიანი ფასწარმოქმნა და მიწოდება;

6. „რეკლამის შესახებ“ საქართველოს კანონმდებლობა შედგება საქართველოს კონსტიტუციის, საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების, ამ კანონისა და საქართველოს სხვა საკანონმდებლო და ნორმატიული აქტებისაგან. „რეკლამის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიღების თარიღია 1998 წლის 18 თებერვალი;

7. „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონი მიღებულია 1999 წლის 22ივნისს. ეს კანონი ადგენს საავტორო უფლებების გამოყენებისა და რეგულირების წესს;

8. „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი“ - 2009 წელს მიიღო საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიამ. სამართლებრივი აქტი განსაზღვრავს მაუწყებლის მიერ პროგრამის მომზადებისა და გადაცემის პრინციპებს, წესებსა და სახელმძღვანელო რეკომენდაციებს. განსხვავებით წესებისა და სახელმძღვანელო რეკომენდაციებისგან, პრინციპები შესასრულებლად სავალდებულოა.

საქართველოს კანონმდებლობის თანახმად, მაუწყებლის თვითრეგულირების ორგანო, საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისია და სასამართლოა უფლებამოსილი შეაფასოს მედიის მუშაობის სამართლებრივი ასპექტები - გამოიყენონ სანქციები და მიიღონ სხვა შესაბამისი გადაწყვეტილებები.

„მედიაჩეკერის“ შემდეგი რუბრიკა დაეთმობა განმარტებებს იმის შესახებ, თუ როგორ და რა შემთხვევებში შეუძლია დაინტერესებულ პირს/მაყურებელს გამოიყენოს ზემოაღწერილი სამივე ბერკეტი ზუსტი ინფორმაციის მისაღებად.

...რატომ არიან თანახმა კერძო მაუწყებლები მინიმალური კონტრიბუციით ჩაერთოს საზოგადოებრივი მაუწყებელი?

- ...მე ვსაუბრობ კერძო მაუწყებლების მოტივაციაზე...

- ...თქვენ ხედავთ თუ არა „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის დარღვევის საშიშროებას?

- ...ბატონო სულხან, თუ პრინციპულად მიუღებელია, ჩვენ შეგვიძლია ეს გადაწყვეტილება ახლა მივიღოთ...

- ...რატომ მოიტანეთ ივლისის ბოლომდე ეს ამბავი?

- ...თუ განიხილავდით ვარიანტს რომ საერთოდ არ ჩაეტარებინა?

- ...არ განვიხილავდით, რადგან საზოგადოებრივ მაუწყებელს 8 საათიდან სჭირდება სატელევიზიო პროდუქტი...

- ...ეგზიტპოლი არის ჩვეულებრივი სატელევიზიო შოუ...

- ...ეს ორასი ათასი ლარი შეგვიძლია გამოვიყენოთ არჩევნების მიზნებისთვის, თუ ეგზიტპოლს არ ჩავატარებთ. გთავაზობთ, არჩევნების დღეს გავაკეთოთ კარგი ღონისძიება ან ღონისძიებების ციკლი. ჩვენ ვერავინ აგვიკრძალავს იმას, რომ ამ და სხვა ეგზიტპოლის შედეგები საინფორმაციო გამოშვებებში განვაცხადოთ. ჩვენ არჩევნების დღეს ისეთი პროდუქტი შევქმნათ, რომელიც არც ერთ ტელევიზიას ექნება…

- ...კრიტერიუმებიც არ ვიცით რატომ შეირჩა...

- ...საზოგადოებრივი მაუწყებელი კერძო მაუწყებელთან ერთად არ უნდა ატარებდეს ეგზიტპოლს!

- ...საზოგადოების დაკვეთა არის ეგზიტპოლი ჩაატაროს საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა? რამე ტიპის კომუნიკაცია იყო ამ თემაზე? ”

- ...არანაირი შოუსთვის! უბრალოდ იმისათვის, რომ ვიღაცას თავში არ დაარტყას, გაყალბებული ციფრი არ დაწეროს, საზოგადოება არ შეიყვანოს შეცდომაში...

- „... ჩვენ ორი წელზე მეტი აქ ვმუშაობთ და პოლიტიკური საკითხები თითქმის არ დამდგარა საბჭოს დღის წესრიგში. პრინციპში, ეს პირველი შემთხვევა არის, როდესაც ასე მკვეთრად არის გაყოფილი სამეურვეო საბჭო...ჩვენ აქ ვმოქმედებთ იმპერატიული მანდატის საფუძველზე, რომლებიც გვაძლევს ვალდებულებას და უფლებას განვსაჯოთ სიტუაცია იმისდამიხედვით, რაც ჩვენ მიგვაჩნია სწორი თუ არასწორი...თუმცა ჩვენ ვართ გარკვეული ელექტორატის წარმომადგენლები ყველა და ვმოქმედებთ იმ პოლიტიკური მოტივაციებიდან, რომლებიც მიგვაჩნია, რომ ჩვენს ელექტორატში არსებობს და რომელი გადაწყვეტილებაც უნდა იქნეს მიღებული...“

- “...არ ვეთანხმები მოსაზრებას, რომ ეგზიტპოლის ჩატარებით შეიძლება რეიტინგი დავკარგოთ, პირიქით, მაყურებელი შეიძლება შევიძინოთ კიდეც. ერთ მხარეს არის რუსთავი 2 და მისი ეგზიტპოლი, მეორე მხარეს - სამი ტელეკომპანია და მათი ეგზიტპოლი. მე, ჩემი პოლიტიკური, საზოგადოებრივი გამოცდილებით, რუსთავი 2-ის ეგზიტპოლს ცალსახად არ ვენდობი, იმ კომპანიის გამოცდილებიდან და რეპუტაციიდან გამომდინარე, ვენდობი თუ არა დანარჩენ სამ ტელევიზიასთან გაერთიანებას? მე გავეცანი ამ კომპანიაზე ინფორმაციას, გავერკვიე მეთოდოლოგიაში, მერაბ ფაჩულიას ვენდობი, იმ უცხოურ კომპანიას ვენდობი. საზოგადოებას სჭირდება არა მხარის ეგზიტპოლი, არამედ სანდო ეგზიტპოლი…

- ...მე მიმაჩნია რომ საზოგადოებრივი მაუწყებლის მონაწილეობა ამ ეგზიტპოლში უნდა იყო გარანტი იმისა რომ მეტი კონტროლი იქნება რათა სანდოობა იყოს გარანტირებული...

- ...პირიქით, ეს ხალხის ფული უნდა გამოგვეყენებინა იმაში, რომ დამოუკიდელად ჩაგვეტარებინა ეგზიტპოლი...

- ...იმიტომ რომ შენ სხვა ხარ, აბსოლუტურად...

- ...სამწუხაროდ, იმ ვითარებაში, რომელშიაც ჩვენ უნდა მივიღოთ გადაწყვეტილება, პოლიტიკურად ნეიტრალური გადაწყვეტილება არ არსებობს ელემენტარულად...

ეს ფრაზები სსიპ საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს 2016 წლის 07 სექტემბრის სხდომიდანაა, როდესაც სამეურვეო საბჭომ თანხმობა მისცა მაუწყებლის მენეჯმენტს ეგზიტპოლის ჩატარებისათვის გამოიყენოს 200 000 ლარი. ამ გადაწყვეტილების შემდეგ საზოგადოებრივი მაუწყებელი გეგმავს, “იმედთან”, “მაესტროსთან” და “GDS”-თან ერთად, 2016 წლის საპარალმანეტო არჩევნებზე კომპანია “TNS” დაუკვეთოს ეგზიტპოლის ჩატარება. კონტრაქტის საერთო ღირებულება 937 635 ამერიკული დოლარია, ხოლო ამ თანხაში საზოგადოებრივი მაუწყებლის წილი - 200 ათასი ლარი.

თუ ციფრებს დავუჯერებთ - საზოგადოებრივი არხი ამ საქმეში სამოწყალოდ მონაწილეობს.

იკითხავთ ალბათ, ხდება კი რამე ისეთი, რამაც საზოგადოების ყურადღება უნდა მიიქციოს?

დაუფიქრებლად გიპასუხებდით - დიახ!

„მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, საზოგადოებრივი მაუწყებელი შექმნილია იმისთვის, რომ იყოს პოლიტიკური და ეკონომიკური გავლენისაგან თავისუფალი მედიაპლატფორმა ყველასთვის - შენთვის, ჩემთვის და სხვისთვის.

ამავე დროს ეს პლატფორმა თანაბრად უნდა ეიმედებოდეს ყველა კომერცულ პირს, რათა მისი ბიზნესი არავინ შეავიწროვოს და ამბის გავრცელების შანსი ჰქონდეს.

ეს პლატფორმა თანაბრად უნდა ეიმედებოდეს ყველა პოლიტიკურ პარტიას, რომელსაც მოუნდება ადამიანებამდე მიიტანოს სათქმელი. ამ ფორმატში თანაბრად უნდა შუქდებოდეს მთავრობაც და ოპოზიციაც.

ეს პლატფორმა უნდა ეიმედებოდეს გადასახადის გადამხდელ ყველა პირს, ვინც მისდაუნებურად ინახავს საზოგადოებრივ არხებს. ინახავს იმიტომ, რომ ერთ დღესაც კერძო არხების მფლობელებმა გართობა და შემეცნება თუ მიიჩნიეს პრიორიტეტად, იყოს საზოგადოებრივი არხები, როგორც საზოგადოებრივი დისკუსიების უცვლელი შესაძლებლობა.

რადგან ეს არხები ყველასია.

რადგან საზოგადოებრივ არხებს აქვთ მუშაობის სხვა რაკურსი.

ცნობილია, რომ ეგზიტპოლი ტარდება იმისთვის, რომ არჩევნების ხარისხმა მოიმატოს - მოიმატებს თუ არა არჩევნების ხარისხი საზოგადოებრივი არხის კონსორციუმში შესვლით?

დავფიქრდები და გეტყვით - არა!

დიდი ხანია ქართული მედიის მთავარი ნაკლი პოლიტიკური პოლუსირებაა. საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის და საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ წარმოებული კვლევები ამ მოსაზრებებს ადასტურებს. თითქმის ყველა კერძო არხისთვის დამახასიათებელია დაუფარავი პოლიტიკური განწყობები და რჩება ჯერ კიდევ არამდგრადი იმიჯის საზოგადოებრივი არხები, რომლებიც მაჩვენებლებს ნელ-ნელა და წვეთ-წვეთად იუმჯობესებენ.

და ეს გაუმჯობესება ხდება საზოგადოებრივი არხების თანამშრომლების არც თუ ისე დიდი ნაწილის ძალიან დიდი მონდომების ხარჯზე.

“იმედთან”, “მაესტროსთან” და “GDS”-თან ერთად საქმეების წამოებას უკვე დაერქვა „სამთავრობო კონსორციუმი“.

ალბათ, იკითხავთ აწყობს თუ არა ეს გაერთიანება მთავრობას?

ჩემი პასუხია - არა და არა!

რადგან წინასაარჩევნოდ ვერაფერს ისეთს არასწორს ვერ გააკეთებს მოქმედი მთავრობა, როგორც ეს მედიის მართვა ან ასეთი იარლიყის მიღებაა.

თუ მოქმედი ხელისუფლება გაიმარჯვებს არჩევნებში - მისი მოქმედებების მთავარ ნაკლად საზოგადოებრივი არხის მართვაც ჩაითვლება.

თუ მოქმედი ხელისუფლება დამარცხდება არჩევნებში - ერთ-ერთი მიზეზი, შეიძლება, საზოგადოებრივი არხის ჯიბეში ჩასმის მცდელობა გახდეს.

მოცემულობიდან გამომდინარე, თითქოს ეს დაკვეთა ხელისუფლებიდან არც უნდა მოდიოდეს.

მიუხედავად იმისა, რომ სამეურვეო საბჭოს ერთი წევრის ქალბატონი მარინა მუსხელიშვილის განმარტებით, მეურვეები ამართლებენ იმ ელექტორატის იმედებს, რომლებმაც წარმოადგინა.

საქმე ისაა, რომ მარინა მუსხელიშვილმა მხარი დაუჭირა ეგზიტპოლს, ირინა ფუტკარაძემ თავი შეიკავა. ეს ორი ადამიანი კი სახალხო დამცველმა წარადგინა სხვადასხვა დროს. ამდენად, შეუძლებელია, წარმომდგენ პირს თან უნდოდეს და თან არ უნდოდეს ეგზიტპოლის ამ ფორმატით ჩატარება.

თუ ეს ორი მეურვე თავს სხვა სეგმენტის ნაწილად მიიჩნევს - ეს უკვე სხვა საკითხია.

სამეურვეო საბჭოდან ეგზიტპოლის ჩატარების მხარდამჭერები ქართული ოცნების და აჭარის უმაღლესი საბჭოს წარმომადგენლები არიან ასევე, მოწინააღმდეგეები კი ენმ-ს მიერ დასახელებული ორი მეურვეა.

თუმცა ამ თემაზე გაგრძელება სხვა მიმართულებით წაგვიყვანს, რადგან მეურვეების პარტიულობა იმპიჩმენტის საფუძველიც კია.

ჩვენ კი მიზანშეწონილობის საკითხებს ვიკვლევთ.

კიდევ ერთი კითხვაა - აწყობს თუ არა ვინმეს საზოგადოებრივი მაუწყებელი ხელისუფლებასთან გარიგებული იყოს?

პასუხია -არა!

ამას მოწმობს თანამშრომელთა განწყობები, არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ ამ დრომდე გაკეთებული განცხადებები და გამოხმაურებები.

ახლა იმასაც ვიკითხავთ ყველა ერთად, სად არის გამოსავალი?

ჩემი აზრით, გამოსავალი იმაშია, რომ საზოგადოებრივი არხები თავად იქცნენ ეგზიტპოლებად. ყოველდღე შეაგროვონ და ასახონ ადამიანების მოლოდინები და საჭიროებები.

ასე უნდა ხდებოდეს ჩვეულებრივ სიტუაციაშიც და წინასაარჩევნოდაც.

ეს უნდა იყოს საზოგადოებრივი არხების სხვა რაკურსიც და განსხვავებული აქცენტიც.

და უკეთესია, მთელი რესურსი ამგვარი პოლიტიკის დანერგვას მოხმარდეს, მათ შორის, ყველაზე თემატურადაა გამზადებული 200 000 ლარიც.

მედია კლავს!

ეს ძალიან ღია და მყვირალა ფრაზა კარგა ხანს ეკიდა ჩემი კოლეგის სამუშაო მაგიდაზე. მგონი, უფრო გასაფრთხილებლად და გამოსაფხიზლებლად. ეს წარწერა საიაში მედიისათვის ყველაზე ხელმისაწვდომ ოთახში იყო და ჟურნალისტებიც ხშირად დაბნეულები გვიყურებდნენ მეც და ავტორსაც.

ბოლოს კი წარწერა გაქრა. ისე, რომ არავის უკითხავს, რას და როგორ კლავს მედია.

მე 10 წელზე მეტია მედიასამართლით ვარ დაინტერესებული, თუმცა ხანდახან მედიისაგან დაზიანებულ ადამიანებსაც ვიცავ ხოლმე (რადგან მედიასამართალი მედიისათვის უსამართლობაში ხელშეწყობას სულაც არ ნიშნავს). ჩემი ერთ-ერთი ემოციური საქმე ზურა ვაზაგაშვილის მშობლების, იური და ციალა ვაზაგაშვილების, წარმომადგენლობა იყო. 2012 წლის მაისში საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა შეიარაღებული დაჯგუფების წევრად (ანუ დამნაშავედ) მოიხსენია გარდაცვლილი ზურა ვაზაგაშვილი, მე და ჩემი კოლეგა კი მის მშობლებთან ერთად სამართლიანად მოვითხოვდით გარდაცვლილის უდანაშაულობის პრეზუმფციის დაცვას, რადგან ადამიანი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონით დადგენილი წესით და კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით. ზურა ვაზაგაშვილის საქმეზე კი მსგავსი რამ არ მომხდარა და ვერც მოხდებოდა, რადგან გარდაცვლილებს არ ასამართლებენ.

პირველ ჯერზე, საზოგადოებრივმა არხმა უარი განაცხადა მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე, არხის თვითრეგულირების სააპელაციო ორგანომ - სამეურვეო საბჭომ კი დააკმაყოფილა გარდაცვლილის მშობლების საჩივარი. მაშინ პირველი არხის საინფორმაციო სამსახურმა მოკლე პერიოდშივე გააშუქა სამეურვეო საბჭოს ეს გადაწყვეტილება და აღნიშნა, რომ ის პროკურატურის მასალებს ეყრდნობოდა და იქ ზურა ვაზაგაშვილი შეიარაღებული დაჯგუფების წევრადაა მოხსენებული.

მოკლედ, ამ საქმეს არაფერი ეშველა.

ცხადია, ვერაფერი შეამსუბუქებდა შვილგარდაცვლილი მშობლების განცდებს, არაერთხელ მოყოლილ ისტორიას თავიანთ შვილზე, ჯანმრთელობის გაუარესების გამო გადადებულ შეხვედრებს. მაგრამ ჩვენს რჩევაზე, მიგვემართა მარეგულირებელი კომისიისათვის, მათ უარი განაცხადეს. თქვეს, რომ ძალა აღარ ჰყოფნიდათ...იურისტებს კი მათი მონაწილეობის და თანხმობის გარეშე არაფერი შეგვეძლო.

სწორედ მაშინ მივხვდი, როგორ კლავდა მედია ადამიანებს.

შვილის უდანაშაულობის პრეზუმფციის დაცვის პროცესში დავინახე, როგორ მოკლა მედიამ იური ვაზაგაშვილი. მოკლა იქამდე, ვიდრე საკუთარი შვილის საფლავზე ვიღაც სხვა ააფეთქებდა...

არასოდეს დამავიწყდება, როგორ შეცვალა ბატონი ვაზაგაშვილის მკვლელობამ ჩემი ერთ-ერთი დაბადების დღე. არ დამავიწყდება იმიტომაც, რომ იმავე დღეს მედიას ვერ გადაურჩა გია სოსანაშვილის მამაც, რომელსაც კამერით და მიკროფონებით შეიარაღებულები დასდევდნენ. ეკითხებოდნენ და ეკითხებოდნენ, იყო თუ არა მკვლელი მისი შვილი. "ვერც ვეთანხმები და ვერც ვერაფერს ვფიქრობ. შოკირებული ვარ. თუ ჩემი შვილი მაგის ჩამდენია, მოკვდეს", - თქვა ბოლოს აკანკალებულმა მოხუცმა კაცმა.

ეს ამბავი არანაკლებ ემოციურმა პროცესმა გამახსენა. დღეს მედია მაგდა პაპიძის სასამართლო პროცესს აშუქებს და ყველა პროცესზე კლავს ამ ადამიანს, ადამიანის უფლებას - ჰქონდეს წარსული და მომავალი.

მედია დაუსაბუთებლად და გაუმართლებლად დაბალი სტანდარტით აწოდებს საზოგადოებას პროცესზე მომხდარ ამბებს, ავრცელებს იაფფასიან გადაუმოწმებელ ინფორმაციას მისი პირადი ცხოვრების თაობაზე და სასამართლოს მიერ საბოლოო განაჩენის გამოტანამდე ადანაშაულებს ქმრისა და შვილის მკვლელობაში ქალს, რომელსაც გამოპასუხებაც კი არ შეუძლია.

ისევე, როგორც ვაზაგაშვილის საქმეში, მედია პროკურატურის მხარესაა, რომელსაც საკუთარი ამოცანა - სახელმწიფო ბრალდების განხორციელება აქვს.

დღესაც მედიამ სრულად დაივიწყა, რომ სისხლის სამართლის საქმეზე გამოძიების ან სასამართლო პროცესის გაშუქებისას, უნდა გააშუქოს საბოლოო განაჩენი და მიიღოს ყველა გონივრული ზომა ადამიანის რეპუტაციისათვის გაუმართლებელი ზიანის მიყენების თავიდან აცილების მიზნით. დაივიწყა, რომ ხანდახან გამომძიებელიც ცდება, პროკურატურაც, სასამართლოც და სიმართლე შეიძლება სადღაც და ოდესღაც, „ზედა ინსტანციებში“, გამოაშკარავდეს...

მედია კლავს!

ამ ფრაზას თავისი ამოხსნა აქვს. დიახ, მედიას შეუძლია გაანადგუროს გაუმჭვირვალობა, ნეპოტიზმი, ძალადობრივი სტერეოტიპები...მედიას აქვს ძალა გაანადგუროს ადამიანიც, ადამიანის პიროვნული ღირსებები და თავისუფლებები... მოკლედ, მედია აუცილებლად კლავს, თუმცა მხოლოდ საკუთარი არჩევანის მიხედვით.

ჟურნალისტური საქმიანობის განხორციელებისას ინტერესთა კონფლიქტი ნებისმიერ დროს შეიძლება გამოვლინდეს. ეს არის რაიმე ტიპის რისკი შესრულებული სამუშაოს ნეიტრალურობის მიმართ. ამიტომაც არსებობს სპეციალური წესები ინტერესთა კონფლიქტის გამოვლენისა და მართვისათვის. ამგვარი წესები ნეიტრალურობის დაცვის ერთგვარ სისტემასაც ქმნიან.

საქართველოში ეს წესები ოთხ ძირითად დოკუმენტშია თავმოყრილი:

· „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი

· „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი“

· სსიპ „საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსი“

· სსიპ „საზოგადოებრივი მაუწყებლის შრომის შინაგანაწესი“

ინტერესთა კონფლიქტების საკითხებს წყვეტს კომპანიის ხელმძღვანელი პირი. საზოგადოებრივი მაუწყებლის შემთხვევაში - გენერალური დირექტორი.

ეს არის ურთიერთთანამშრომლობაზე ორიენტირებული ორმხრივი პროცესი - გამოკვლევაში მონაწილეობს დამსაქმებელი და დასაქმებული.

„მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის“ თანახმად, მაუწყებლის თანამშრომლებმა თავად უნდა განაცხადონ ინტერესთა კონფლიქტის შესახებ (მუხლი 29.10), რადგან ჟურნალისტმა არ უნდა შელახოს მაუწყებლის დამოუკიდებლობა საკუთარი სამოქალაქო, პოლიტიკური, ეკონომიკური და საზოგადოებრივი საქმიანობით და თავიდან უნდა აიცილოს ინტერესთა კონფლიქტი (მუხლი 29.7). ბუნებრივია, თუ ასეთი მიმართვა თანამშრომლის მიერ არ გაკეთდება - შრომითი კონტრაქტის მეორე მხარეს - დამსაქმებელს აქვს უფლება თავად გამოიკვლიოს საკითხი, ყურადღება გაამახვილოს ქცევის კოდექსის შესრულების ხარისხზე.

“მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონით დარეგულირებულია მხოლოდ საზოგადოებრივ არხებში არსებული შრომითი ურთიერთობების და ინტერესთა კონფლიქტის საკითხები. ჩამოთვლილი წესები ვრცელდება საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიაზეც. საკითხი უფრო დეტალურადაა განხილული „საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსში“, რაც თავის მხრივ წარმოადგენს „საზოგადოებრივი მაუწყებლის შინაგანაწესის“ განუყოფელ ნაწილსაც.

საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსში ინტერესთა კონფლიქტის საკითხებს სპეციალური პარაგრაფი (თავი 22) ეთმობა. აქ გაწერილი წესების თანახმად, საზოგადოებრივ მაუწყებელში დასაქმებულმა ჟურნალისტებმა, წამყვანებმა, პროდიუსერებმა და სხვა პასუხისმგებელმა პირებმა თავიანთი საზოგადოებრივი, პოლიტიკური თუ სხვა არასამაუწყებლო საქმიანობით, ფინანსური ან საინვესტიციო ინტერესებით, ეჭვქვეშ არ უნდა დააყენონ მაუწყებლის მიუკერძოებლობის და სამართლიანობის პრინციპები.

მნიშვნელოვანია, რომ ინტერესთა კონფლიქტის მიზეზი შეიძლება გახდეს ნებისმიერი სახის ოჯახური ბიზნესი, პოლიტიკური ან საზოგადოებრივი საქმიანობა, რომელმაც შეიძლება ეჭვქვეშ დააყენოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის თანამშრომლის და მაუწყებლის ნეიტრალობა და ობიექტურობა. (მუხლი 22.4 - ოჯახი და ინტერესთა კონფლიქტი), მაუწყებლის თანამშრომლის ოჯახის წევრებსა და ახლო ნათესავებს სრული უფლება აქვთ, ეწეოდნენ აქტიურ პირად და პროფესიულ ცხოვრებას. ოჯახის წევრებს არ მოეთხოვებათ ისეთივე სტანდარტების დაცვა, როგორიც საზოგადოებრივი მაუწყებლის წარმომადგენლებს. ასეთ შემთხვევაში თანამშრომლებმა არ უნდა გააშუქონ ოჯახის წევრების და ახლო ნათესავების საქმიანობა.

მაუწყებელში თანამშრომელთა ინტერესთა კონფლიქტის არარსებობა სარედაქციო დამოუკიდებლობის შენარჩუნების გარანტიაა, თუმცა ინტერესთა კონფლიქტის ნიშნები, ჟურნალისტის გამოცდილებისა და კვალიფიკაციის მიუხედავად, ნებისმიერ დროს შეიძლება გამოვლინდეს.

ქართულ კანონმდებლობაში ჟურნალისტური საქმიანობისას ინტერესთა კონფლიქტის იდენტიფიცირების ბევრი საკითხი ბუნდოვანია:

· მარეგულირებელ ნორმებში არ არის განჭვრეტადი ინფორმაციის შეგროვების და დამუშავების ეტაპები;

· არ არის მკაფიოდ განსაზღვრული შესაძლო ინტერესთა კონფლიტის გამოვლენაში მონაწილე პირთა წრე;

· არ არის განსაზღვრული დამსაქმებლის მოქმედებები, თუკი დასაქმებული თავად არ განაცხადებს ინტერესთა კონფლიქტის თაობაზე.

ბუნებრივია, ეს ხარვეზები ქმნის მნიშვნელოვან რისკებს შრომითი ურთიერთობების დაძაბვის და ჟურნალისტური საქმიანობის სანდოობის მიმართ. შესაძლო გართულებების თავიდან აცილების მიზნით სასურველია:

· მაუწყებლებს ჰქონდეთ ნათლად ჩამოყალიბებული ადეკვატური პროცედურები და დამოკიდებულება ინტერესთა კონფლიქტის დროული იდენტიფიცირებისა და მართვისათვის, ამასთან მაუწყებელმა დანერგოს ინტერესთა კონფლიქტის აღმკვეთი ეფექტიანი სისტემა;

· სასურველია ნათლად მიეთითოს ინტერესთა კონფლიქტის საკითხის შესწავლის სუბიექტები;

· მაუწყებელმა თანამშრომელთა ეთიკური სტანდარტები ასახოს საკუთარ შინაგანაწესში და შესაძლო კონფლიქტების თავიდან ასაცილებლად ნათლად გაიწეროს ინფორმაციის შეგროვების პროცედურა, რაც თავის მხრივ, უნდა მოიცავდეს დასაქმებულებისგან ინფორმაციის გამჟღავნების ვალდებულებასაც;

· სასურველია, შემუშავდეს დამატებითი მიდგომები ჟურნალისტებზე გავლენის მქონე პირების/გარემოებების ეფექტიანი იდენტიფიცირებისა და ინტერესთა კონფლიქტის არიდებისათვის.

პრაქტიკა აჩვენებს, რომ ინტერესთა კონფლიქტის გამოვლენას თან ერთვის შრომითი ურთიერთობების დაძაბვა. ჟურნალისტსა და დამსაქმებელს შორის კიდევ უფრო ქმედითი, ნათელი და განჭვრეტადი წესების არსებობა ხელს შეუწყობს ჟურნალისტური საქმიანობის თავისუფლებას და სანდოობას, შექმნის უფრო სამართლიან სამუშაო გარემოს, ამასთანავე გაამარტივებს მაუწყებელსა და ჟურნალისტს შორის კრიტიკულ ვითარებაში თანამშრომლობის პროცესს.

ინფორმაციის წყაროების დაცვის გარანტიები გამოხატვის თავისუფლების ხელშეწყობის და მედიის თავისუფლების ხარისხის ერთგვარ მარკერად მიიჩნევა დემოკრატიულ საზოგადოებაში. მსგავსი ბერკეტები ორ ძირითად კატეგორიად შეიძლება დაიყოს: ერთ შემთხვევაში, ეს არის პროფესიული სტანდარტი, მეორე შემთხვევაში კი ადგილობრივი ან საერთაშორისო სამართლებრივი ჩარჩო.

ჟურნალისტური გაერთიანებები ყველა ქვეყანაში აღიარებენ ინფორმაციის წყაროების დაცვის განსაკუთრებულ მექანიზმს. იდენტური წესები მოქმედებს საქართველოშიც. მაგალითად, საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მე-6 მუხლის თანახმად, „ჟურნალისტის მორალური პასუხისმგებლობაა, არ გაამჟღავნოს კონფიდენციურად მოპოვებული ინფორმაციის წყარო“ ქარტია განმარტავს, რომ „ამ მუხლის განხილვისას აღმოჩნდა, რომ არიან ჟურნალისტები, რომლებიც მუდმივად აპელირებენ კონფიდენციურ წყაროებზე, რის გამოც მათ მიმართ ნდობა დაბალია. კონფიდენციური წყარო უნდა უკავშირდებოდეს მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესის მატარებელ ინფორმაციას. თუმცა საზოგადოების მხრიდან ნდობა და უნდობლობა არ ცვლის ამ მუხლის შინაარსს: კონფიდენციურად მოპოვებული ინფორმაციის წყაროს გამჟღავნება დაუშვებელია“.

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია საქართველოში 2009 წლის დეკემბრიდან მოქმედებს, ამავე წელს იყო მიღებული ინფორმაციის დაცვის კიდევ ერთი სამართლებრივი გარანტია - „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი.“ ამ დოკუმენტის თანახმად (მუხლი 14, პუნქტი 2), „სიზუსტის უზრუნველყოფისათვის, მაუწყებელმა უნდა მოახდინოს ინფორმაციის წყაროს იდენტიფიცირება. ანონიმურ წყაროზე დაყრდნობით ინფორმაციის გაშუქების შემთხვევაში, მაუწყებელმა ნათლად უნდა მიუთითოს წყაროს ანონიმურობის შესახებ“.

2006 წლიდანაა მიღებული “საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსი” რომლის მე-5 თავი მთლიანად ეთმობა კონფიდენციალური ინფორმაციის მოპოვებისა და დაცვის სტანდარტს და კიდევ უფრო დეტალურად წარმოგვიდგენს რეკომენდაციებს როგორც ინფორმაციის ანონიმური წყაროს მნიშვნელობის, ისე დაცვის აუცილებლობის თაობაზე.

ამ დოკუმენტის თანახმად:

· წყაროების ანონიმურობის დაცვა ინფორმაციის თავისუფლების ერთ-ერთი ღირებული ელემენტია და ჟურნალისტის პროფესიული მოვალეობაა;

· ჟურნალისტმა, ჩვეულებრივ, არ უნდა გამოიყენოს ანონიმური წყაროები, თუ არსებობს ინფორმაციის სხვა, ღია წყაროებით მიღების შესაძლებლობა;

· ანონიმური წყაროს გამოყენება მხოლოდ იმ შემთხვევაშია გამართლებული, თუ ინფორმაცია სანდო და ღირებულია და მისი გავრცელება სხვა გზით შეუძლებელია;

· კონფიდენციალურობის დარღვევა დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ეს ემსახურება საზოგადოების კანონიერი ინტერესების დაცვას, მაგალითად, როდესაც ინფორმაცია დანაშაულის მომზადებას ეხება. ასეთ დროს ჟურნალისტი მოვალეა, აცნობოს შესაბამის ორგანოებს მოსალოდნელი დანაშაულის შესახებ;

· კონფიდენციალური წყაროს გამჟღავნება, ასევე, გამართლებულია, როდესაც საკითხი სახელმწიფო ინტერესების დაცვას ეხება. ამის საჭიროება შეიძლება შეიქმნას მხოლოდ მაშინ, როდესაც ქვეყნის კონსტიტუციურ წყობილებას რეალური საფრთხე ემუქრება;

· წყარო, რომელიც ანონიმურობის დაცვას არ მოითხოვს, უნდა დასახელდეს;

· ანონიმური წყაროს მიერ მოწოდებული ინფორმაციის გადაცემისას უნდა აღინიშნოს, რომ წყარო ანონიმურია;

· დასაშვებია მხოლოდ ისეთი კონფიდენციალური წყაროსგან მიღებული ინფორმაცია, რომელსაც ჟურნალისტი ენდობა. თუმცა წყაროს საიმედოობის მიუხედავად, უნდა გადამოწმდეს ინფორმაციის უტყუარობა;

· თუ ანონიმური წყაროს მიერ მოწოდებული ინფორმაცია სერიოზულ ბრალდებებს შეიცავს, ასეთ შემთხვევაში უნდა გამჟღავნდეს ანონიმური წყაროს მხოლოდ ის დეტალები, რომლებზეც წყარო იქნება თანახმა;

· ანონიმი რესპონდენტი ყველა საშუალებით უნდა იყოს დაცული. უნდა შეინიღბოს მისი გამოსახულებაც და ხმაც. დაუშვებელია ისეთი დეტალების ჩვენება, როგორებიცაა, მაგალითად, მისი მანქანის ნომერი, საცხოვრებელი სახლი და სხვ.

არის შემთხვევები, როდესაც ინფორმაცია ღირებულია და დაფარული რესპონდენტის გამოყენება გამართლებულია, თუმცა ჟურნალისტმა უნდა გაითვალისწინოს ისიც, რომ მსგავსი წყაროდან მოპოვებული ინფორმაცია შეიძლება საზოგადოების შეცდომაში შეყვანას ისახავდეს მიზნად, ვინაიდან წყაროს მიზანი ყოველთვის სიმართლის თქმა არ არის ხოლმე.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ბუნებრივია, ინფორმაციის დაცვის გარანტიების არსებობა გამოხატვის თავისუფლების რეალიზების ერთგვარ მექანიზმადაც შეგვიძლია ჩავთვალოთ, საქართველოს კანონმდებლობით კი გამოხატვის თავისუფლება გულისხმობს ცენზურის დაუშვებლობას, მედიის სარედაქციო დამოუკიდებლობასა და პლურალიზმს, ჟურნალისტის უფლებას, დაიცვას ინფორმაციის წყაროს საიდუმლოობა და საკუთარი სინდისის შესაბამისად მიიღოს სარედაქციო გადაწყვეტილებები („სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონი, მუხლი 3.2. „დ“).

საიდუმლოების დაცვის გარანტიები დადგენილია ასევე „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის სპეციალურ თავში (თავი მესამე):

· პროფესიული საიდუმლოების წყარო დაცულია აბსოლუტური პრივილეგიით და არავის არ აქვს უფლება, მოითხოვოს ამ წყაროს გამხელა;

· სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვის შესახებ სასამართლო დავისას მოპასუხეს არ შეიძლება დაეკისროს კონფიდენციალური ინფორმაციის წყაროს გამხელის ვალდებულება;

· დაუშვებელია კონფიდენციალური ინფორმაციის გამხელა თვით მისი მფლობელის თანხმობის ან კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში სასამართლოს დასაბუთებული გადაწყვეტილების გარეშე;

· სასამართლო უფლებამოსილია გამოიტანოს მტკიცებულების უზრუნველყოფის შესახებ განჩინება კონფიდენციალური ინფორმაციის მხოლოდ იმ ნაწილის გამხელასთან დაკავშირებით, რომლის გამხელის აუცილებლობაც დამტკიცდა;

· გამხელით მიღებული კონფიდენციალური ინფორმაცია შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ იმ მიზნით, რომლისთვისაც მოხდა მისი გამხელა.

ინფორმაციის წყაროს დაცვის უზრუნველყოფის მიზნით საქართველოს კანონმდებლობა ლოიალურია ჟურნალისტის, როგორც შესაძლო მოწმის, მიმართ. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის თანახმად (მუხლი 50.1. „თ“) „მოწმედ დაკითხვისა და საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ინფორმაციის შემცველი საგნის, დოკუმენტის, ნივთიერების ან სხვა ობიექტის გადაცემის ვალდებულება არ ეკისრება ჟურნალისტს – პროფესიული საქმიანობისას მიღებულ ინფორმაციასთან დაკავშირებით. აღნიშნული ჩანაწერი ნიშნავს იმას, რომ ჟურნალისტს შეუძლია თავი შეიკავოს ჩვენების მიცემისაგან, თუმცა საკუთარი გადაწყვეტილების თანახმად, ჟურნალისტებს შეუძლიათ არ ისარგებლონ გამონაკლისით და მისცენ ჩვენება სასამართლოს მათ მიერ მოპოვებული ინფორმაციის წყაროების შესახებ. სწორედ აღნიშნული დაშვება წარმოადგენს განსხვავებას ეთიკური წესებისაგან, როცა იმთავითვე დადგენილია, რომ კონფიდენციალურად მოპოვებული ინფორმაციის წყაროს გამჟღავნება ეთიკური ჟურნალისტისათვის მიუღებელი ქმედებაა.

ცხადია, ჟურნალისტები ანგარიშვალდებულები არიან საზოგადოების და არა ინფორმაციის წყაროების წინაშე. ამიტომ საკანონმდებლო დონეზე ჟურნალისტს აქვს შესაძლებლობა თავად გადაწყვიტოს გამოვიდეს თუ არა მოწმედ, მისცეს თუ არა ჩვენება სასამართლოს.

წყაროს დაცვის ერთ-ერთი გახმაურებული შემთხვევა მაიკლ ჯორდანის საქმეა. კარიერის დასაწყისში ჯორდანმა სთხოვა ჟურნალისტებს არ გაემხილათ ინფორმაცია მისი ქორწინების გარეშე დაბადებული შვილის თაობაზე. ჟურნალისტები ამაზე დასთანხმდნენ. „იგი მოსწონდათ და უნდოდათ მისთვისაც მოეწონებინათ თავი, და სჭირდებოდათ“ - განმარტავდა „ჩიკაგო ტრიბუნის“ პროექტებისა და გამოძიებების ასოცირებული რედაქტორი - „შეიძლება გაიმართოს სავსებით ჯანსაღი დისკუსია იმის შესახებ, არის თუ არა კალათბურთელის, თუნდაც სუპერვარსკვლავის, ქორწინების გარეშე დაბადებული შვილი ახალ ამბებში სალაპარაკო თემა. ამას ნამდვილად არაფერი აქვს საერთო მოთამაშის სპორტულ წარმატებებთან...წყაროების დაცვა და მოთაფვლა, რომ წყაროებად დარჩნენ - გინდ გასახდელში, გინდ მდიდრულ დარბაზებში - შეიძლება ადვილად გასცდეს იმ ზღვარს, სადაც საღი აზრი იქცევა შეთქმულებად, ხალხის მოტყუებად და სიმართლის ღალატად“ (მელვინ მენჩერი „ახალი ამბების გაშუქება და წერა. მეთორმეტე გამოცემა. გვ. 284)

ცხადია, ჩვენების მიცემისაგან თავის შეკავება განსხვავდება დანაშაულის შეუტყობინებლობის ცნებისაგან. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 376-ე მუხლის თანახმად, დანაშაულის შეუტყობინებლობა იმის მიერ, ვინც ნამდვილად იცის, რომ მზადდება ან ჩადენილია მძიმე ან/და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაული ან/და ამ კოდექსის რამოდენიმე სპეციფიკური მუხლით გათვალისწინებული დანაშაული, რომელიც არასრულწლოვანთა უფლებების დარღვევას შეეხება – ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორიდან ოთხ წლამდე. ეს მოთხოვნა ვრცელდება ყველა ადამიანზე, პროფესიის მიუხედავად.

მნიშვნელოვანია ისიც, რომ თუ მედიის წარმომადგენელი არ ახორციელებს უშუალოდ ჟურნალისტურ საქმიანობას და სხვა ფუნქციის შესრულებისას გახდა მისთვის ხელმისაწვდომი ანონიმური ინფორმაცია (მაგალითად, ჟიურიში ან სამუშაო ჯგუფში მონაწილეობა), ასეთ დროს მოპოვებული ინფორმაციის დაცვა ხდება პროფესიული საიდუმლოს ნიშნის ქვეშ, საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით დადგენილი სტანდარტით. პროფესიულ საიდუმლოებას კი მიეკუთვნება ინფორმაცია, რომელიც წარმოადგენს სხვის პერსონალურ მონაცემებს ან კომერციულ საიდუმლოებას და პირისათვის ცნობილი გახდა პროფესიული მოვალეობის შესრულებასთან დაკავშირებით. პროფესიული საიდუმლოება არ შეიძლება იყოს ისეთი ინფორმაცია, რომელიც არ წარმოადგენს სხვა პირის პერსონალურ მონაცემებს ან კომერციულ საიდუმლოებას.

საქართველოს კონსტიტუციაში გაწერილი ძირითადი უფლებების უმთავრესი ფუნქცია სახელმწიფოს შებოჭვაა. სახელმწიფოსგან განსხვავებით, კერძო პირთა (შეგნებულად განიხილება მხოლოდ კერძო მაუწყებლის შემთხვევა) შორის ურთიერთობა კონკრეტული კანონების (და არა პირდაპირ კონსტიტუციიდან გამომდინარე) საფუძველზე უნდა მოწესრიგდეს. რადგანაც ჟურნალისტის საქმიანობა უპირატესად ინფორმაციის გავრცელებას ეხება, იგი უმეტეს შემთხვევაში ამ ინფორმაციის ადრესატთა არაქონებრივ უფლებებთან კავშირში უნდა განიხილებოდეს. ამასთან, ვინაიდან ჟურნალისტი არ წარმოადგენს სახელმწიფოს, მის მიერ გავრცელებული ინფორმაციის შედეგად სხვათა არაქონებრივი უფლებების დარღვევის შემთხვევაში, უმთავრესად, შემდეგი კანონები გამოიყენება: საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი და „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონი (იგულისხმება სასამართლოში მიმართვის უფლება, რომელიც ამ გავრცელებული ინფორმაციის ადრესატს გააჩნია).

დასახელებული კანონებიდან არცერთში არ გვხვდება ცალკე მუხლი, რომელიც უდანაშაულობის პრეზუმფციის თაობაზე გააკეთებდა აქცენტს. მეტიც, იმ ნორმათა განხილვისას, რომელიც მედიასამართალს ეხება, უდანაშაულობის პრეზუმფცია ჩანაწერის სახით მხოლოდ ორშია განსაზღვრული: ა) „ელექტრონული კომუნიკაციების სფეროში მომსახურების მიწოდებისა და მომხმარებელთა უფლებების დაცვის შესახებ რეგლამენტის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს კომუნიკაციის ეროვნული კომისიის დადგენილებასა და ბ) კომისიის დადგენილებით დამტკიცებულ „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში“.

პირველ მათგანში „უდანაშაულობის პრეზუმფცია“ ტერმინ „დაუშვებელი პროდუქციის“ განმარტებისას გამოიყენება, ხოლო „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში“ იგი 48-ე მუხლშია გვხვდება, სადაც დანაშაულისა და ანტისოციალური ქმედების გაშუქების პრინციპზეა საუბარი. როგორც ვხედავთ, ორივე შემთხვევაში კონკრეტული პასუხისმგებლობა უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევისას გათვალისწინებული არაა, ანუ უშუალოდ მისი დარღვევისთვის კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს შესაბამის სანქციებს ჟურნალისტის მიმართ. აღნიშნული კი იმის თქმის საფუძველს გვაძლევს, რომ უდანაშაულობის პრეზუმფცია კერძო მაუწყებელთათვის და ამასთანავე, კერძო მაუწყებლის ჟურნალისტთათვის მხოლოდ პრინციპის დონეზეა მოწესრიგებული.

ვინაიდან ძირითადი უფლებით პირდაპირ სახელმწიფო იბოჭება, კერძო მაუწყებლის / ჟურნალისტის პასუხისმგებლობის დაყენება, მხოლოდ კონსტიტუციაში გაწერილი ნორმიდან გამომდინარე, არ იქნება მართებული. მეტი სიცხადისთვის განვიხილოთ მაგალითი: კერძო მაუწყებლის ჟურნალისტი თავისი ეთერით კონკრეტულ პირზე აცხადებს, რომ ეს უკანასკნელი არის ქურდი. ჟურნალისტი არ ეყრდნობა სასამართლოს გამამტყუნებელ განაჩენს, ვინაიდან ასეთი განაჩენი გამოტანილი არ არის. ჟურნალისტის მოქმედება ასეთ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, დარღვევად უნდა იქნეს მიჩნეული (არ იგულისხმება პროფესიული ეთიკის ნორმები), მაგრამ ეს დარღვევა არ გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლიდან, ანუ არ არის უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევა. ასეთმა ქმედებამ შეიძლება პირს შეულახოს არაქონებრივი უფლება (ღირსება, პატივი, საქმიანი რეპუტაცია), მაგრამ მას უფლების დაცვის საშუალება არა კონსტიტუციიდან გამომდინარე (არ იგულისხმება დარღვევა პრინციპების დონეზე), არამედ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით და შესაბამისი კანონით ექნება. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით კი ასეთი შემთხვევისას არა უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევისთვის, არამედ არაქონებრივი უფლებების დარღვევისთვისაა გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა.

აქვე უნდა განიმარტოს, რომ უდანაშაულობის პრეზუმფციის საკითხს ვაწყდებით საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსშიც. დასახელებული კოდექსი ადგენს დანაშაულის გამოძიების, სისხლისსამართლებრივი დევნისა და მართლმსაჯულების განხორციელების წესებს. ჩამოთვლილთაგან არცერთ მათგანს არ ახორციელებს ჟურნალისტი. ამდენად, ჟურნალისტი ასეთი ურთიერთობის მონაწილეც ვერ იქნება.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე შეიძლება ითქვას, რომ კერძო მაუწყებლის ჟურნალისტი ვერ დაარღვევს უდანაშაულობის პრეზუმფციას. მან შეიძლება მხოლოდ პრინციპი დაარღვიოს, რაც გაამყარებს მის წინააღმდეგ სარჩელის შეტანის შემთხვევაში მოსარჩელის არგუმენტს, რომელიც სასამართლოს ცილისწამებისთვის (არაქონებრივი უფლებების შელახვისთვის) მიმართავს.

ჩვენ ფარული ჩანაწერების, წამების ფაქტების და მედიის პოლიტიკური მიზნებისთვის გამოყენების დროში ვცხოვრობთ. ამ და სხვა მახასიათებლების გამო, ქართული რეალობა ხშირად თავდაყირა აყენებს კაცობრიობის ბევრ დემოკრატიულ მიღწევას, მათ შორის, ლინკოლნის ფრთიან მოსაზრებასაც კი, რომლითაც გვაჯერებდა, რომ „მიეცით ხალხს შესაძლებლობა, იცოდეს ფაქტები და ქვეყანა უსაფრთხო იქნებაო“.

დღეს ჩვენს ქვეყანაში ადამიანებმა იციან კანონიერი თუ უკანონო გზით მოპოვებული ფაქტების შესახებ. გასულ კვირას, სუს-ის კონტრდაზვერვის დეპარტამენტის მიერ ჩატარებული ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებებისა და მედიასაშუალებებში გავრცელებული ინფორმაციის საფუძველზე, დაიწყო გამოძიება საქართველოს სსკ-ის 315-ემუხლის პირველი ნაწილით, რაც გულისხმობს შეთქმულებას სახელმწიფო ხელისუფლების დასამხობად ან ხელში ჩასაგდებად. საუბარი მაქვს, ტელეკომპანია რუსთავი 2-ის გენერალურ დირექტორს ნიკა გვარამიას, პოლიტიკოს გიგა ბოკერიასა და ყოფილ პრეზიდენტს მიხეილ სააკაშვილს შორის გამართული საუბრების აუდიო ჩანაწერებს.

ეს ამბები სულაც არ იძლევა ოპტიმიზმის საფუძველს.

ყველაფრის მიუხედავად, საქართველოში დემოკრატიის ხარისხის გაზომვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ინდიკატორი კვლავაც არჩევანის თავისუფლება და გამოხატვის თავისუფლება რჩება. ამ ორი უფლების რეალიზების საკითხი პირობითი და შეფასებითია. პირველი არის შესაძლებლობა გქონდეს ნება და მზაობა გააკეთო შენთვის მისაღები არჩევანი. მეორეკი ინფორმაციის მიღების და გავრცელების გარანტიაა. უნდა აღინიშნოს, რომ გამოხატვის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური უფლება. ის სხვა უფლებებთან კონკურენციაში ხან იმარჯვებს და ხანაც მარცხდება. ამიტომაცაა საჭირო გამოხატვის თავისუფლების დაცვის თუ შეზღუდვის საქმეები ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში შეფასდეს ფრთხილად და ზედმიწევნით.

ამ უფლებას ყველაზე ნაკლები წინააღმდეგობები აქვს არჩევანის თავისუფლებასთან, რადგან სწორი არჩევანის გაკეთება მხოლოდ ზუსტი და სრული ინფორმაციის მიღების შემდეგ შეიძლება.

2016 წელი საქართველოში საპარლამენტო არჩევნების წელია. წინასაარჩევნო პროცესი კი ფაქტობრივად დაწყებულია. დაწყებულია ტრადიციულად - ფარული ჩანაწერებით, წამების ფაქტების გავრცელებით და მედიის პოლიტიკურ იარაღად გამოყენებით. თანაც ორი რეალობა გვაქვს - კერძო ტელევიზიები პოლიტიკური პლატფორმების გასამყარებლად სხვადასხვა ღონისძიებებს იყენებენ. ერთი მხრივ, „სააკაშვილის რეჟიმისას ჩადენილი სისტემური დანაშაულების მხილების“ მიზნით უზრუნველყოფილია წამებისა და არაადამიანური მოპყრობის ამსახველი ვიდეომასალით მოსახლეობის მომარაგება, მეორე - ტელევიზიის გენერალური დირექტორი ღიად აცხადებს ეროვნული მაუწყებლის პოლიტიკურ კურსს, ყოფილ პრეზიდენტთან საუბრისას მაუწყებლის წინ ბარიკადების მოწყობის, თანამშრომელთა მობილიზაციის და ძალის გამოყენების საკითხებზე თანხმდება. საოცარი ისაა, რომ თურმე ამგვარი პოლიტიკის წარმოებით ორივე ტიპის მაუწყებელი არჩევანის თავისუფლების უზრუნველყოფისათვის ცდილობს და ამგვარ შესაძლებლობას გამოხატვის თავისუფლების დემოკრატიულ მონაპოვრად მიიჩნევს.

ქართული კანონმდებლობის თანახმად, მაუწყებლობის სფეროში ლიცენზიის მფლობელი/ავტორიზებული პირი არ შეიძლება იყოს ადმინისტრაციული ორგანო, ადმინისტრაციული ორგანოს თანამდებობის პირი, სხვა საჯარო მოხელე, ადმინისტრაციულ ორგანოსთან ურთიერთდამოკიდებულების მქონე იურიდიული პირი, პოლიტიკური პარტია, პოლიტიკური პარტიის თანამდებობის პირი, ოფშორულ ზონაში რეგისტრირებული იურიდიული პირი. ამიტომაც ტელევიზია განსხვავებული ბიზნესია. განსაკუთრებული პასუხისმგებლობით და მოლოდინებით.

ცხადია, ეს ჩანაწერიც კონკრეტულ მიზანს ემსახურება.

ჩვენი კანონმდებლობა არ იცნობს პოლიტიკური მიზნებისათვის ტელევიზიის დაფუძნების შესაძლებლობას, თუმცა არც იმას კრძალავს, რომ მედიის წარმომადგენლებს პირადი პოლიტიკური შეხედულებები ჰქონდეთ, მიიღონ პირადი გადაწყვეტილებები ისე, რომ არ დაეტყოს ყველაზე მთავარს - მომხდარი ამბავის ერთის ადგილიდან მეორემდე მიტანის, ანალიზის თუ დაინტერესებული პირების ინფორმირების პროცესს.

პოლიტიკური სურვილები ყოველთვის განსხვავებულია - პროდასავლური, პროევროპული, დიქტატორული, დემოკრატიული და ა.შ. მაგრამ ტელევიზია 21-ე საუკუნეში არ შეიძლებაარსებობდეს პოლიტიკური პროპაგანდისათვის. რადგანკაცობრიობის განვითარების ამ სტადიაზე ადამიანებს აღარ სჭირდებათ სხვის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები.

კარგა ხანია არჩევანი ინდივიდის საკუთრება გახდა.

მგონი, დღეს ტელევიზია ხელს უნდა უწყობდეს ადამიანის შესაძლებლობას არჩევანის გაკეთებისას ისარგებლოს ობიექტური, ზუსტი და ჟურნალისტური ეთიკის დაცვით მიწოდებული ინფორმაციით. ამიტომაც არის დადგენილი წინასაარჩევნო პერიოდში საეთერო დროის ლიმიტები საარჩევნო სუბიექტისათვის.

ყველაზე პრაგმატული განმარტებით, ტელევიზია არის კავშირგაბმულობის საშუალება, მოძრავი შავ-თეთრი ან ფერადი ხმოვანი გამოსახულებების შორ მანძილზე ტრანსლირებისათვის.

ტრანსლირება უფრო გადაადგილებაა ფორმის/შინაარსის შეუცვლელად. მედიის საქმიანობა უფრო ფართო გაგებით ობიექტურ ანალიზს და კრიტიკას გულსხმობს.

ჩემთვის მედია საინფორმაციო უზრუნველყოფის ნაწილში თარჯიმანსაც ჰგავს - მან მოკლედ უნდა გადმოთარგმნოს, მოყვეს ამბავი, აჩვენოს ის, რაც მე ვერ ვნახე დროში და სივრცეში სხვაობის გამო. მის ნამუშევარში ისევე როგორც თარჯიმანის ნამუშევარში დამატებების და პირადი მოტივების ჩართვა უხარისხო და არაკვალიფიციური ნაბიჯია. ანალიტიკურ ნაწილში კი ჟურნალისტური საქმიანობა დაცლილი უნდა იყოს პირადი ინტერესებისაგან და დადებითი თუ უარყოფითი მოსაზრებების თავზე მოხვევის მცდელობისაგან. სხვაგვარად მედია ვერ შეძლებს ობიექტურ კრიტიკას და „მოდარაჯე ნაგაზის“ ფუნქციის შესრულებას.

არჩევანის თავისუფლების საუკეთესო გარანტია გამოხატვის თავისუფლებაა. ამ უფლებაში არსებობს ზღვარი კრიტიკასა და სიცრუეს, კანონიერად მოპოვებულს და უკანონოდ მიღებულ ინფორმაციას, პოლიტიკურ მითითებებსა და საარედაქციო დამოუკიდებლობას შორის. ალბათ, ესაა სხვაობაა ტელევიზორის ყუთსა და საარჩევნო ყუთს შორის -ჩვენ ტელევიზორის ყუთთან ვემზადებით, საარჩევნო ყუთთან კი ვაკეთებთ არჩევანს. ბუნებრივია, მზადების პროცესი ისახება შედეგზეც. ეს კი პოლიტიკოსებმა და ჟურნალისტებმა ყველაზე კარგად იციან საქართველოში.

2016 წლის საპარლამენტო არჩევნებამდე დატვირთული პერიოდია.მომდევნო არჩევნებმა ქვეყნის უსაფრთხოება და დემოკრატიული პრინციპების დაცვა უნდა უზრუნველყოს. იქამდე კი საჭიროა მხოლოდ კანონიერად მოპოვებული ზუსტი და სანდო ინფორმაცია, ასევე ამგვარი ინფორმაციის მიღების მყარი გარანტია.

აგვისტო მნიშვნელოვანი თვეა ქართულ რეალობაში. წლის ყველაზე ცხელი ამბები, ამა თუ იმ მიზეზით, დროის აღნიშნულ მონაკვეთში იგეგმება და სრულდება. წლევანდელი აგვისტოც არაფრით არის გამონაკლისი - თბილისის საქალაქო სასამართლოს მოსამართლის, თამაზ ურთმელიძის განჩინების საფუძველზე, საქმეზე №2/15651-15, 2015 წლის 05 აგვისტოს, ყადაღა დაედო სამაუწყებლო კომპანია „რუსთავი 2-ის“ პარტნიორების წილებს, უძრავ ქონებასა და მოძრავ ნივთებს. აღმოჩნდა, რომ ეს ყველაფერი ქიბარ ხალვაშის სარჩელის საფუძველზე მოხდა.

ქიბარ ხალვაში ტელეკომპანიის ერთ-ერთი ყოფილი მეწილეა. მისი და „რუსთავი 2“-ის კავშირის შესახებ ყველა მითი და რეალობა საინტერესოდაა თავმოყრილი „საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველოს“ მიერ 2013 წელს გამოქვეყნებულ ბლოგში: „2004 წლის 16 ივნისს, პაატა კარსანიძემ, რომლის ბიზნეს საქმიანობაზეც ცნობები არ მოიპოვება, ვალებში მყოფი „რუსთავი 2“-ის 605 შეიძინა 930-305 ჯარჯი აქიმიძისგან და დავით დვალისგან0, იმავე დღეს კი წილები სრულად ქიბარ ხალვაშს მიჰყიდა. ოფიციალური დოკუმენტების მიხედვით, კარსანიძემ თითოეულ მფლობელს 100,000 აშშ დოლარი გადაუხადა, ხალვაშს კი წილები 200,000 აშშ დოლარად მიყიდა. ხალვაშის კომპანია შპს „პანორამამ“ ნიკა ტაბატაძის 105 და ეროსი კიწმარიშვილის 305-იც შეისყიდა. საჯარო დოკუმენტებში აღნიშნულია, რომ ტაბატაძემ წილები ნებაყოფლობით დათმო და სანაცვლოდ 200 ლარის ანაზღაურება მიიღო, რაც მის მიერ საწესდებო კაპიტალში შეტანილი თანხა იყო. ეროსი კიწმარიშვილმა კი თავისი წილების სანაცვლოდ 50,000 აშშ დოლარი მიიღო. ოქტომბერში კიწმარიშვილმა სავაჭრო პალატის პრეზიდენტის პოსტი დატოვა და აღარც „რუსთავი 2“-ის ხელმძღვანელობაში ფიგურირებდა. მედიაში გავრცელებული ცნობების მიხედვით მისი მეგობრული ურთიერთობა პრემიერმინისტრ ზურაბ ჟვანიასთან დასრულდა.

გავრცელებული ინფორმაციით, ქიბარ ხალვაში ირაკლი ოქრუაშვილის მეგობარი იყო. ოქრუაშვილს სხვადასხვა დროს მთავარი პროკურორის 920040, შინაგან საქმეთა მინისტრის 920040, თავდაცვის მინისტრისა 92004-20060 და ეკონომიკური განვითარების მინისტრის 920060 თანამდებობები ეკავა. ხალვაში „პროქტერ 7 გემბელის“ სადისტრიბუციო ქსელს და „პეპსის“ ფლობდა. 2007 წლის დეკემბერში, მას მერე, რაც ოქრუაშვილმა სააკაშვილის მთავრობა დატოვა, ხალვაშის კომპანიის საცავები ხანძრის შედეგად დაიწვა“.

ქიბარ ხალვაშის ისტორია და ხელისუფლების კავშირი ერთადერთი არ ყოფილა ეროვნული მაუწყებლის ისტორიაში. ამ საკითხებს შეეხებოდა ასევე, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის კვლევა “მედიაბიზნესი საქართველოში“, სადაც გადმოცემული იყო „რუსთავი 2-ის“ მეწილეთა შესახებ მნიშვნელოვანი ფაქტები. ამონარიდი კვლევიდან: „2012 წლის 05 ოქტომბერს „რუსთავი 2“-ის 405-იანი წილის მფლობელი გახდა შპს „მედია ჯორჯია“, ხოლო „მედია ჯორჯიას“ 1005 წილის მფლობელი საქართველოს თავდაცვის ყოფილი მინისტრი დავით კეზერაშვილია. ამ ცვლილებას საზოგადოების დაინტერესება მოჰყვა. რამდენიმე დღეში კეზერაშვილმა ისევ ძველ მფლობელს გიორგი ყარამანიშვილს მიჰყიდა კომპანიის წილის 405. დღეისათვის გიორგი გეგეშიძე კომპანიის 105 წილს ფლობს, ხოლო დანარჩენი წილები ლევან ყარამანიშვილის 95050 და გიორგი ყარამანიშვილის 94050 საკუთრებაა. 2011 წლის 28 დეკემბერს გამოქვეყნდა მაია მეცხვარიშვილის სტატია - „რუსთავი 2” და „მზე” სააკაშვილის მეგობრის ოჯახის საკუთრებაში“. სტატიაში მითითებულია, რომ მედიაბიზნესის ერთ-ერთი მეწილე ლევან ყარამანიშვილი, გარდა იმისა, რომ პოკერის საყოველთაოდ ცნობილი მოთამაშეა, იმავდროულად, პრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილის ახლო მეგობრის, ბიზნესმენ გია ყარამანიშვის ახლო ნათესავია“.

მნიშვნელოვანი ისიც, რომ “რუსთავი 2-ის“ ისტორიაში მონაწილეობდა წარსულში საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს დაფინანსებით მოქმედი „ტელეკომპანია საქართველოც“ - 2009 წლის 1 აგვისტოს, ტელეკომპანია "საქართველოსა" და რუსთავი 2-ს შორის დაიდო ხელშეკრულება ნასყიდობის პირობების შესახებ. ქონების შესყიდვის მთლიანი სახელშეკრულებო თანხა შეადგენდა 5 970 600 ლარს, დღგ-ს ჩათვლით. ხელშეკრულების ვადად ერთი წელი განისაზღვრა, თუმცა 2010 წელს ხელშეკრულების ვადა კიდევ ერთ წლით გაგრძელდა. საბოლოოდ, ტელეკომპანია "საქართველომ" აღნიშნული უძრავი ქონება იყიდა და 2012 წლის 24 ოქტომბრის მონაცემებით, სანდრო ეულის 35ა-ში მდებარე შენობა-ნაგებობები, დაზუსტებული ფართი 2202.00 კვ.მ, "საქართველოს" საკუთრება იყო. უკვე 2012 წლის 13 ნოემბერს ვითარება შეიცვალა და 515 წილის სანაცვლოდ, ტელეკომპანია "საქართველომ" სწორედ იგივე შენობა ნაგებობები და მიწა დაუბრუნა რუსთავი 2-ს, რომელშიც სულ რამდენიმე ხნით ადრე 6 მილიონ ლარამდე გადაუხადა და ამ გზით ტელეკომპანიის ერთ-ერთი მეწილე გახდა.

ასე მოხდა თუ ისე, „რუსთავი 2“ თითქმის 20-ჯერ გასხვისდა. ყველაზე ნოვატორი და „ამინდის შემქმნელი“ არხის მფლობელებზე, მათ კავშირებზე და ინტერესებზე მუდმივად საუბრობდნენ ჩვენს საზოგადოებაში, საუბრობდნენ უმეტესად მკვლევარები და ზოგიერთი ჟურნალისტიც, ტელეკომპანიის გარედან. ყველა ხედავდა, რომ ტელეკომპანიის მეწილე თუ დირექტორი, უმეტესად ან ხელისუფლებიდან მოდიოდა, ან ხელისუფლებაში მიდიოდა. ამის საბუთად მხოლოდ ეროსი კიწმარიშვილის (კომპანიის დამფუძნებელი, მოგვიანებით გახდა სავაჭრო პალატის პრეზიდენტი, ის იყო საქართველოს ბოლო ელჩი რუსეთში, ოპოზიციური პარტიის წარმომადგენელი, გარდაიცვალა გაურკვეველ ვითარებაში) ირაკლი ჩიქოვანის (ის 2007-2009 წლებში რუსთავი 2- ის დირექტორი იყო, 2009-2013 წლებში კი, საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის თავმჯდომარის პოსტს იკავებდა) და ნიკა გვარამიას (2012 წლის ნოემბრიდან რუსთავი 2-ის დირექტორი, განათლებისა და იუსტიციის ყოფილი მინისტრი, ასევე მთავარი პროკურორის ყოფილი მოადგილე) კარიერისთვის თვალის გადავლებაც

დღემდე ტელევიზიის ქონებაზე და მასთან დაკავშირებულ პროცესებზე ყველა საჯარო პირი აფიქსირებდა საკუთარ აზრს. სხვადასხვა პერიოდში ოფიციალური მიმართვებიც გაკეთდა, ასევე გავრცელდა საჯარო განცხადებებიც. მაგრამ სახელმწიფომ მხოლოდ 2015 წლის 05 აგვისტოს მიიღო კონკრეტული გადაწყვეტილება - ყადაღა. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის თანახმად, ეს არ არის ქონების გამოყენების აკრძალვა, სარჩელის უზრუნველყოფის ტიპიური ღონისძიებაა. ეს შეზღუდვის ერთ-ერთი სახეა, რომელიც რეგისტრაციის მომენტიდან გამორიცხავს ნივთსა და არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეზე სხვა რაიმე უფლების/ვალდებულების ან საკუთრების უფლების მიტოვების შესაძლებლობას. თუმცა განსაკუთრებულ საქმეში ნებისმიერი პროცესუალური ქმედება კიდევ უფრო განსაკუთრებული დატვირთვის ხდება და მეტ დასაბუთებას თუ გამოკვლევას საჭიროებს.

ყველას აქვს უფლება თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. ეს უფლება თანაბრად ვრცელდება ქიბარ ხალვაშზეც, სხვებზეც. რთულია ვთქვათ - არის თუ არა დავა ხანდაზმული, რა შანსები აქვთ მხარეებს - საქმეზე სრული წარმოდგენის შექმნა მხოლოდ მასალების შესწავლის შემდეგ შეიძლება, ამ გადასახედიდან ვერავინ იტყვის დაზუსტებით ვინ და რა პოლიტიკური გარიგებები დადო წამოწყებულ პროცესებთან დაკავშირებით, არის თუ არა ეს წინასაარჩევნოდ ნიადაგის მომზადება მოქმედი ხელისუფლების მხრიდან.

დღეს კითხვები პასუხებზე მეტია.

ფაქტია ერთი - მნიშვნელოვანი და საინტერესო - კომპანიის მთელი ამ ისტორიის მანძილზე არასოდეს შექმნილა მხარდამჭერთა ჯგუფები ტელევიზიის დასაცავად, თითქმის 20 ახალი მფლობელის შემსწრე ჟურნალისტებს არასოდეს არ გამოუხატავთ საჯაროდ ინტერესი, მფლობელების მუდმივ ცვლილებაზე, არ დაუფიქსირებიათ მოსაზრებები თუ რა გავლენას ახდენდა მათ საქმიანობაზე თითოეული ცვლილება.

ახლა ყველაფერი შეიცვალა - დღეს ჟურნალისტები ამბობენ, რომ მფლობელები შეძლებენ გაუწერონ მათ დღის წესრიგი - ისინი იბრძვიან, იბრძვიან ძველი მეწილეების პრეტენზიების წინააღმდეგ. ცხადია, ფიქრობენ, რომ მეწილეების ნებისმიერი ცვლილება ჩარევა იქნება მათ საქმიანობაში. ნებისმიერი მეწილე კურსს შეუცვლის ჟურნალისტების საქმიანობას. შესაძლოა, ასე შიში საფუძველს მოკლებული სულაც არ იყოს, ჟურნალისტებმა ხომ ყველაზე უკეთ იციან წლების მანძილზე ერეოდნენ თუ არა მეწილეები მათ ყოველდღიურობაში, პოლიტიკური ამინდის გავლენით იგეგმებოდა თუ არა სარედაქციო პოლიტიკა. შესაძლოა, მათ აქვთ ზუსტი განცდა როგორ შეიძლება განმეორდეს ეს მომავალშიც.

ახლა აგვისტოს დღეებივით „ცხელი“ სიტუაციაა, მაგრამ ამ პროცესს ჯანსაღი მხარეები აქვს. ტელეკომპანიის ჟურნალისტების პროტესტი, მოდავეთა მზაობა ითანამშრომლონ დაინტერესებულ პირებთან, არასამთავრობო სექტორის აქტიური გამოხმაურებები, მხარდამჭერთა ჯგუფები, მოწინააღმდეგეთა ჯგუფებიც კი მაფიქრებინებს, რომ დღეს უფრო განვითარებული საზოგადოება ვართ, ვიდრე ოდესმე. დღეს ყველა ვაღიარებთ, რომ მედიამფლობელების გამჭვირვალობა ყველაზე დიდი ლუსტრაციაა მედიის კონტენტის ანალიზისათვის, რომ წილი ერთგვარად ნიშნავს მედიაზე გავლენას.

ამიტომ მინდა დავიჯერო, რომ ეს გამოხმაურებები წერტილს დაუსვამს მედიაში წილების ხელისუფლების ინტერესის შესაბამისად „გადაბარების“ პროცესს.

და კიდევ - მე ვაფასებ „რუსთავი 2-ის“ ძალას და გამოცდილებას. ვუყურებ და წლების მანძილზე მისი ყოველი მეწილის ცვლილება/გავლენა ჩემთვის ერთნაირად თვალიშისაცემი და მტკივნეული იყო და იქნება. დღეს დავის თითოეული მხარის ღიაობა და სასამართლოს კეთილსინდისიერება გადაარჩენს ტელეკომპანიას, ხელისუფლებას, ძველ და მომავალ მეწილეებსაც კი. ამიტომაც ჩემნაირ გულშემატკივრებთან ერთად მეც გამადიდებელი შუშით დავაკვირდები მიმდინარე პროცესებს. ახლა უკვე ამავე კომპანიის ჟურნალისტებთან ერთად ვიტყვი, რომ პოლიტიკოსებს და პოლიტიკასთან დაკავშირებულ პირებს არასდროს, არასდროს არ აქვს უფლება განსაზღვროს ტელევიზიის სარედაქციო პოლიტიკა.

ისტორია ამბობს, რომ პოლიტიკისა და მედიის დაახლოების მცდელობები ყოველთვის კრახით მთავრდება. შედეგი კი თანაბრად წამგებიანია საზოგადოებისთვის, მედიისთვის და პოლიტიკოსებისთვის. ჩვენ უკვე ბევრჯერ წავაგეთ. ამიტომაცაა ასეთი ცხადი, რომ მედიის მართვა პოლიტიკასთან დაახლოებული პირების მიერ ეს არის მარცხისთვის განწირული თამაში სახელად „ი-წილო, ბი-წილო"

“ოკუპაცია” ლათინური სიტყვაა (Occupation) და ქართულად, რომელიმე სახელმწიფოს შეიარაღებული ძალების მიერ სხვა ქვეყნის ტერიტორიის დროებით დაკავებას ნიშნავს.

საქართველოს ტერიტორიის მნიშვნელოვანი ნაწილი ოკუპირებულია რუსეთის მიერ.

მე არ ვიცი, როდის დაიწყეს ფიქრი რუსულმა ძალებმა დაპატრონებოდნენ ყველას და ყველაფერს სამყაროში… და მე არც ის ვიცი, როდის დასრულდება ეს ყოველთვის მარცხისთვის განწირული მცდელობა, მაგრამ ვიცი, რომ ახლა საქართველოში ოკუპაცია არის იმაზე მტკივნეული პროცესი, ვიდრე ეს ლექსიკონში ჩაწერილი სიტყვებით შეიძლება გამოიხატოს.

რეალურად, რუსეთის მიერ ოკუპირებულია:

საქართველოს ტერიტორიის 20 პროცენტი;

ხელისუფლების ის წარმომადგენლები, რომლებიც ევრაზიული კავშირისკენ მიიწევენ და პარალელურად ევროპულ თუ ამერიკულ სტანდარტებს გამუდმებით ესვრიან ტალახს;

ყველა საჯარო პირი, რომელთა ვიზიტები არ შენელებულა რუსეთის კარზე და იჯერებენ თუ გვაჯერებენ, რომ რუსეთი საკენკით სავსე გალიაში გამოგვკეტავს მხოლოდ და მხოლოდ, არაფერს დაგვიშავებს;

ყველა ორგანიზაცია, რომელიც რუსული ფინანსებით საზრდოობს და რუსულ პოლიტიკას აგრძელებს;

ყველა ადამიანი, ვინც ინფორმაციას ე.წ. „რუსული არხების“ მეშვეობით იღებს ძირითადად და სჯერა, რომ ის ყველაფერი მართალია;

სამწუხაროდ, ეს სია კიდევ უფრო გრძელია. ამდენად, ხილული თუ უხილავი ოკუპაციაც ფართო არეალს მოიცავს.

ხან მგონია, რომ რუსეთის გავლენას გადარჩენილები ორ ნაწილად ვიყოფით: პირველი ნაწილი ფიქრობს, რომ ოკუპანტებს საზღვართან უნდა დავუხვდეთ და შევუძახოთ - „წადი“ „წადი“... ვუთხრათ, რომ მოძალადეა და უსინდისო. ამ პროტესტით ვაიძულოთ, გადაწიოს მავთულხლართები, აანაზღაუროს ზიანი, დააბრუნოს საძოვრები, გაამთელოს ადგილობრივი მაცხოვრებლების გაბზარული საცხოვრებლები, უარი თქვას საქართველოს და დანარჩენი მსოფლიოს მიმართ ძალადობაზე...

მეორე ნაწილის იდეაც რუსეთის საქართველოს საზღვრებიდან გაბრუნებაა. თუმცა, ამ მიზნის მიღწევის საშუალებად გონივრულ და ტაქტიან პოლიტიკას, არგუმენტების განხილვას და საერთაშორისო საზოგადოებასთან ერთად საერთო წესებით მოქმედებას მიიჩნევენ.

ჩვენ, რუსეთის გავლენას გადარჩენილები, ვერც პირველი და ვერც მეორე კატეგორიიდან, მიზანს ვერ ვაღწევთ. უფრო მეტიც, ოკუპაცია სულ ახლახან გახდა ქართული მედიაში დაპირისპირების საგანი. ჟურნალისტების ნაწილი ფიქრობს, რომ სამოქალაქო აქტივიზმი მნიშვნელოვანია. მათ 2015 წლის 14 ივლისს გორის რაიონის სოფელ ხურვალეთში საოკუპაციო ძალების მიერ დამაგრებული ტრაფარეტი წარწერით „სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკა" წააქციეს და სანაგვეზე მოისროლეს. ქართული მედიის მეორე ნაწილი კი მიიჩნევს, რომ „აგრესია აგრესიით არ მარცხდება“ (გოგა აფციაური - „რადიოთავისუფლების“ ჟურნალისტი) და რომ „ჟურნალისტიკას აქვს სულ სხვა პასუხისმგებლობა და უნდა რჩებოდეს თავის სივრცეში“ (თამარ რუხაძე - საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის აღმასრულებელი დირექტორი).

ერთი მხრივ, საქართველოს კანონმდებლობით, მედიის წარმომადგენლებს არ ეკრძალებათ მონაწილეობა შეკრებებსა და გაერთიანებებში. ამ ნაწილში ისინი თავისუფლები არიან ყოველგვარი შეზღუდვისაგან. მეორე მხრივ კი, ჟურნალისტები ყველაზე აქტიური ადამიანები არიან საზოგადოებაში.

მაგრამ როგორ უნდა დაამარცხოს მედიამ ოკუპანტი? - იქნებ ხელისუფლების წარმომადგენლებისათვის კიდევ უფრო მეტი კითხვის დასმით? იქნებ ოკუპირებული ტერიტორიების პრობლემების უფრო კვალიფიციური და ხშირი გაშუქებთ? იქნებ იმ ადამიანებისათვის საკუთარი ტელეეთერის და საგაზეთო სივრცის დათმობით, რომლებიც ჯერ კიდევ იხდიან კრედიტებს უკვე ოკუპირებული მიწებისათვის? იქნებ მედიამ ეროვნული უმცირესობების უფრო მეტ ინტეგრაციასაც უნდა შეუწყოს დღესვე ხელი, რომ ხვალ მსგავსი საფრთხეები ქვეყნის სხვა ნაწილებში აიცილოს სახელმწიფომ?

სამწუხაროდ, ამ კითხვებზე დადებითი პასუხების მისაღებად, მედიის მიერ ძალიან ცოტა რამ არის გაკეთებული. ამიტომაც მგონია, რომ ერთჯერადი პროტესტი ხაზს უსვამს ჩვენში, პრობლემის გადაჭრის სისტემური ხედვის არარსებობას.

ამ რეალობაში იქნებ უნდა ვგავდეთ ამერიკის უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე ჯონ ჯეის, რომელსაც უწევდა წინააღმდეგობა გაეწია მონათმფლობელობისათვის ძალიან გონივრული მიდგომით - ის, როგორც მოსამართლე, გაქცეულ მონებს დადგენილი კანონმდებლობით ასამართლებდა, შემდეგ კი ყიდულობდა მათ და ათავისუფლებდა. სხვაგვარად, ის დაკარგავდა პლატფორმას და შესაძლებლობს გაეთავისუფლებინა ადამიანები.

მე არ ვიცი, როდის დასრულდება რუსეთის ყოველთვის მარცხისთვის განწირული მცდელობა, დაიპყროს დანარჩენი სამყარო. მაგრამ ზუსტად ვიცი, რომ ჩვენი პროფესიული ფუნქციის სრულყოფილად და პასუხისმგებლობით განხორციელებით, შეგვიძლია ყოველდღე დავამარცხოთ ოკუპანტი - ვაიძულოთ საქართველოს ხელისუფლება და დანარჩენი მსოფლიო ფრთხილი, გონივრული, შედეგებზე ორიენტირებული პოლიტიკით დაიცვან მშვიდობიანი მოსახლეობა და ეროვნული უსაფრთხოება.

„საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ ვებგვერდის მეშვეობით მე და ჩემსავით დაინტერესებული პირები კიდევ ერთი ახალი და არცთუ ისე უმნიშვნელო პროცესის მონაწილეები გავხდით. ამ ელექტრონულ მისამართზე ხელმისაწვდომია სსიპ „საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ სამეურვეო საბჭოს 2015 წლის 28 აპრილის #295-ე გადაწყვეტილება, რაც უკვე გამხდარა საფუძველი „საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ 2015-2016 წლების პროგრამული პრიორიტეტების განსაზღვრასთან დაკავშირებული საჯარო ადმინისტრაციული წარმოებისათვის.

სამეურვეო საბჭოს წევრებმა, ძალიან დიდი ვნებათაღელვისა და დისკუსიების პირობებში შერჩეულმა ფავორიტებმა(ამაზე ოდნავ მოგვიანებით), საჯარო განხილვისათვის წარმოადგინეს საბჭოს საქმიანობის ყველაზე ხელ(და თვალ)შესახები ნაწილი - სსიპ „საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ 2015-2016 წლების პროგრამული პრიორიტეტების პროექტი.

29 მაისამდე ყველას ჰქონდა უფლება, დოკუმენტის თაობაზე შენიშვნები და მოსაზრებები წერილობით წარედგინა, მაგრამ მე ამ შესაძლებლობით არ მისარგებლია. პროცესისაგან ასე გამიჯვნის მიზეზი ინერტულობა ან ინდიფერენტულობა არ ყოფილა. ვაღიარებ - გამოქვეყნებისთანავე გადმოვწერე მასალა, გადავამოწმე ყველა გასული წლის პრიორიტეტი, გავიხსენე ჩემი ჩანაწერები საზოგადოებრივ მაუწყებელთან პროფესიულ კვეთაში რომ დამრჩა, რამდენჯერმე დავწერე და წავშალე მოსაზრებები... მაგრამ მაინც ჩავთვალე, რომ ადმინისტრაციულ წარმოებაში მონაწილეობის მიღება ჩემი, როგორც მოქმედი სამეურვეო საბჭოს შერჩევაში მონაწილე პირის, პოზიციების ძალიან ღია ფორმატში გადმოტანა იქნებოდა. თავს ვერ ავარიდებდი სუბიექტურ დამოკიდებულებებს მნიშვნელოვან პროცესებში მონაწილეობით რომ ჩნდება ხოლმე (ჩემს შემთხვევაში ეს იყო „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის ცვლილებებზე მუშაობა კოალიცია „მედია ადვოკატირებისათვის“ ფარგლებში და სამეურვეო საბჭოს წევრების შერჩევაში ორჯერ მონაწილეობა) და რომ ეს ყველაფერი „რაღაც“ შინაგან უხერხულობას მიქმნიდა (შესაძლოა არასწორადაც). ამიტომ ასეთ პროფესიულ თუ ემოციურ ქარცეცხლში გატარებული მოსაზრებები რამდენიმე მეგობართან იდეის გაცვლის დონეზე დავტოვე მხოლოდ.

მაინც რატომ არის საზოგადოებრივი მაუწყებელი ასე მნიშვნელოვანი? გახსოვთ, ჩვენ ყველა ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში ინფორმაციულად მხოლოდ ერთი ქართული ტელევიზიით ვიკვებებოდით, რაც საკუთარი ინფორმირებულობის მიმართ ხშირად საფუძვლიან ეჭვს გვიჩენდა, - ეს ტენდენცია ახლახან შეიცვალა - ევროსაბჭოში გაწევრიანების შემდეგ საქართველოს ხელისუფლებამ აიღო ვალდებულება, რომ ერთი წლის განმავლობაში განახორციელებდა საკანონმდებლო ცვლილებებს ქვეყანაში მედიის მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად. ბევრ მნიშვნელოვან რეგულაციასთან ერთად უნდა შექმნილიყო ახალი საკანონმდებლო ჩარჩო 1956 წლიდან სახელმწიფო ტელევიზიის სტატუსის მქონე მაუწყებლისათვისაც. მცდელობის მიუხედავად, ვალდებულების შესრულება შევარდნაძის მთავრობამ ვერ შეძლო. თუმცა „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ - 2003 წლის ბოლოდან საქართველოში მიმდინარე რეფორმების პროცესში მნიშვნელოვანი ადგილი ეჭირა საქართველოს ტელევიზიისა და რადიომაუწყებლობის საზოგადოებრივ მაუწყებლობად გარდაქმნის პროცესს. ამ პროცესის მონიტორინგისა და გამჭვირვალობის უზრუნველსაყოფად, „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიღებამდე პრეზიდენტმა სააკაშვილმა შექმნა საზოგადოებრივი მონიტორინგის დროებითი კომისია, რომლის ძირითად ფუნქციადაც საქართველოს ტელევიზიისა და რადიომაუწყებლობის ხელმძღვანელობისათვის საზოგადოებრივ მაუწყებლობად გარდაქმნის საკითხში რეკომენდაციების გაწევა და საკანონმდებლო პროცესში მონაწილეობა იყო განსაზღვრული.

2004 წელს ქართულ რეალობაში გაჩნდა ძალიან საჭირო ჩანაწერიც - პოლიტიკური და კომერციული გავლენისაგან თავისუფალი, საზოგადოებრივი ინტერესების შესაბამისი, მრავალფეროვანი პროგრამების საზოგადოებისათვის მიწოდების მიზნით დაფუძნდა ერთი საზოგადოებრივი მაუწყებელი, რომელიც საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად სახელმწიფო ქონების საფუძველზე ტელერადიომაუწყებლობისათვის შექმნილი, საჯარო დაფინანსებით მოქმედი, ხელისუფლებისაგან დამოუკიდებელი და საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირია და არ ექვემდებარება არც ერთ სახელმწიფო უწყებას. მაუწყებლის საქმიანობის მნიშვნელოვანი საკითხები განისაზღვრა „მაუწყებლობლობის შესახებ“ საქართველოს კანონით. 2006 წლიდან, BBC- ის სტანდარტების გაზიარებით, შეიქმნა კიდევ ერთი პროგრესული დოკუმენტი - საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსი.

დღეს ინფორმაციის მიღების საკმაოდ მრავალფეროვანი რესურსები არსებობს, თუმცა საზოგადოებრივი არხები ისევ რჩება თანამედროვე სახელმწიფოების ინტერესის საგნად. საზოგადოებრივი მაუწყებლობის დაფინანსების ძირითადი წყარო ისევ საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტია. საზოგადოებრივი მაუწყებლობის დაფინანსების ოდენობა საქართველოს სახელმწიფოს წინა წლის მთლიანი შიდა პროდუქტის არანაკლებ 0,14%-ია. ამდენად, დღეს საზოგადოებრივი მაუწყებლის თითოეული თანამშრომელი ფინანსდება, რადგან მათი საქმიანობა საჭირო და პრიორიტეტულია ქვეყანაში. ამ დიდი მოლოდინით კი რეალურად ჩვენ უარს ვამბობთ სოციალური თუ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი სხვა პროექტების დაფინანსებაზე. ასეთ ხაზგასმას საზოგადოებრივი მაუწყებლის მიერ ინფორმაციის მიღებისა და სათანადოდ დამუშავების აუცილებლობის გამო ვაკეთებთ ჯერ კიდევ.

ამ უდიდესი სამოქალაქო, სამართლებრივი თუ მატერიალური მხარდაჭერის მიუხედავად, 2004 წლიდან დღემდე საზოგადოებრივი ტელევიზია არაერთხელ იქცა საზოგადოების კრიტიკის საგნად. უმეტეს შემთხვევაში უარყოფითად ფასდებოდა ის, რომ მაუწყებელი სრულყოფილად ვერ ასახავდა ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენებს, მუდმივად იყო ეჭვქვეშ დაყენებული მისი ხელმძღვანელების და სამეურვეო საბჭოს წევრების პოლიტიკური დამოუკიდებლობა (ვიტყოდი ხან საფუძვლიანად, ხანაც უსაფუძვლოდ-მეთქი).

2013 წელს საზოგადოებრივი მაუწყებლის პოლიტიკური დამოუკიდებლობის ხელშეწყობისა და უზრუნველყოფის მიზნით საპარლამენტო უმრავლესობამ („კოალიცია-ქართული ოცნება“) ინიცირება გაუკეთა სამოქალაქო საზოგადოების მიერ წარდგენილ საკანონმდებლო წინადადებას და მიიღო ცვლილებები „მაუწყებლობის შესახებ“ კანონში, რომელიც საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს დაკომპლექტების ახალ წესს, აჭარის სახელმწიფო ტელევიზიის საზოგადოებრივ მაუწყებლად გარდაქმნას, სავალდებულო ტრანზიტის ე.წ. “MUST CARRY”-ისა და “MUST OFFER”-ის დაკანონებას და ტელევიზიების მეტი ფინანსური გამჭირვალობის უზრუნველყოფას შეეხებოდა. განახლებული რეგულაციებით შეიცვალა საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს დაკომპლექტების წესი და მისი შემადგენლობა არსებული 15-დან 9 წევრამდე შემცირდა.

ძალიან მალე ახალი წესით დაკომპლექტდა სამეურვეო საბჭო. თუმცა იგი დღეისათვის ნაცვლად 9 წევრისა მხოლოდ 7 მეურვის შემადგენლობით ფუნქციონირებს. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ სამეურვეო საბჭოს დაკომპლექტებაში ჩართული იყო ახალი რგოლი - საქართველოს პარლამენტის მიერ შექმნილი საზოგადოებრივი კომისია. კომისიის მეშვეობით შესაძლებელი გახდა მეურვეობის კანდიდატთა შერჩევის პროცესის პირდაპირი ეთერის მეშვეობით გაცნობა. მეურვეობის კანდიდატთა შერჩევის პირველივე ეტაპს ამერიკის საელჩო სპეციალური განცხადებითაც გამოეხმაურა, ”ამერიკის შეერთებული შტატების საელჩო ყურადღებით ადევნებს თვალყურს პარლამენტის ძალისხმევას დაასახელოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის დამოუკიდებელი სამეურვეო საბჭოს წევრობის კანდიდატები. ეს პროცესი უმნიშვნელოვანესია პრესის თავისუფლებისა და ინფორმირებული საჯარო დებატებისთის. ჩვენ მივესალმებით საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარესა და საქართველოს პარლამენტს ჯანსაღი და გამჭვირვალე პროცესის მხარდაჭერისთვის, რაც ხელს შეუწყობს ახალი დამოუკიდებელი და პროფესიული სამეურვეო საბჭოს შექმნას.”- აღნიშნული იყო ყველასათვის ძალიან სიმპტომურ დოკუმენტში.

მაღალი მოლოდინების მიუხედავად, პირველ ჯერზე საზოგადოებრივი კომისიის მიერ წარდგენილი სიიდან უფლებამოსილმა სუბიექტებმა - პოლიტიკურმა ძალებმა სათანადო ოდენობის კანდიდატების შერჩევა ვერ მოახერხეს. ზემოაღნიშნული საზოგადოებრივი კომისია კი ორჯერ დაამტკიცა საქართველოს პარლამენტმა შერჩევის პროცესის უზრუნველსაყოფად.

საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს შერჩევის პროცესის გაჭიანურებამ კიდევ უფრო მეტი კითხვა და დისკუსია წარმოშვა. მეურვეების შერჩევის საკითხმა და მოქმედმა პირებმა საქალაქო და საკონსტიტუციო სასამართლოს დარბაზებშიც კი გადაინაცვლეს. ნათელია, რომ ყველა ეს პროცესი (მათ შორის პოლიტიკური ინტერესების ლუსტრაციაც) ემსახურებოდა მხოლოდ საზოგადოებრივი მაუწყებლის საჭიროების ხაზგასმას.

ეს ფაქტები უფრო ნათლად გვაჯერებს, რომ დღეს ჩვენ მნიშვნელოვანი პროცესის მონაწილეები ვართ. ახლა როგორმე უნდა გადაწყდეს, რა და როგორ უნდა გაკეთდეს 2015 და 2016 წლებში საზოგადოებრივი არხების მეშვეობით, შეფასდეს, რამდენად ეფექტიანი იყო წინა პერიოდის პრიორიტეტების შესრულება, იყო თუ არა საკმარისი საგამოძიებო ჟურნალისტების მიერ შემოთავაზებული ფორმატი, რა სიახლეები შეიძლება დაიგეგმოს გაციფრულების შემდეგ საზოგადოებრივ არხებზე, რას ავალდებულებენ მეურვეები საზოგადოებრივი მაუწყებლის ადმინისტრაციას და ა.შ. პრიორიტეტების დამტკიცებამდე მეურვეები ვალდებულები არიან იფიქრონ - რა არის ქართული საზოგადოებისათვის საჭირო/მოთხოვნადი. მათ უწევთ გადახედონ ასევე დანიშვნიდან დღემდე გადადგმულ ნაბიჯებს და მიღწევებს.

მიმდინარე პროცესი ერთგვარად განსაკუთრებული იმიტომაცაა, რომ მეურვეები ახალ ფორმატში მუშაობენ - ცვლილებები განიცადა სამეურვეო საბჭოს პასუხისმგებლობის საფუძვლებმაც. განსხვავებით წინა წლებში მოქმედი რეგულაციებისაგან, დღეს საქართველოს პარლამენტი უფლებამოსილია უნდობლობა გამოუცხადოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს, თუ არ შესრულდა სამეურვეო საბჭოს მიერ ამ კანონის საფუძველზე და მის მოთხოვნათა გათვალისწინებით განსაზღვრული პროგრამული პრიორიტეტები და საბჭომ არ განახორციელა ქმედითი ღონისძიებები მათ შესასრულებლად (წყარო: “მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი მუხლი 27, პუნქტი 7, „ა“ ქვეპუნქტი).

ნათელია, რომ კანონის მითითებული ჩანაწერი და დასამტკიცებელი პრიორიტეტები ერთმანეთთან ორგანულ კავშირშია. ახალი სამეურვეო საბჭო ახალი გამოწვევის წინაშე დგას, ამიტომაც წინა პრაქტიკა ნაკლებად გამოსადეგი ჩანს დღეს. სასურველია, სამეურვეო საბჭომ დოკუმენტის დამტკიცებისას მაღალი პასუხისმგებლობით და სიფრთხილით დაადგინოს თითოეული პრიორიტეტი. ამავე დოკუმენტში ზუსტად წარმოიდგინოს მათი შესრულების გაზომვის ინდიკატორები. ეს უნდა იყოს სტაბილური და საიმედო შესაძლებლობა საზოგადოებრივი მაუწყებლის და მით უფრო სამეურვეო საბჭოს ფუნქციონირების მყარი დასაბუთებისა და ერთგვარი გამართლებისთვის მრავალფეროვან ციფრულ პერიოდში.

საზოგადოებრივი მაუწყებლის მდგრადობა და განვითარების პერსპექტივების უკეთესად წარმოდგენა ახლა ყველაზე დიდი სურვილია.

„უბრალოდ სიკვდილით დავსჯით“, – ასე გამოეხმაურა ტაილანდის სამხედრო ხუნტის ხელმძღვანელი პრაიუტ ჩან-ოჩა რეპორტიორების კითხვებს, თუ რას მოიმოქმედებს ქვეყნის ხელისუფლება იმ ჟურნალისტების წინააღმდეგ, ვინც სიმართლეს არ ამბობს. მანამდე პრაიუტი ამბობდა, რომ შეუძლია ქვეყანაში ნებისმიერი მედიასაშუალების დახურვა. თუმცა ახლა, როგორც ირკვევა, ტაილანდელი სამხედროები, რომლებიც გადატრიალების შედეგად ხელისუფლებაში მოვიდნენ, უფრო სერიოზულად არიან განწყობილები. „არ არის აუცილებელი, მთავრობის მხარე იყოთ, მაგრამ თქვენ უნდა იყოთ სიმართლის მხარეს“, – განაცხადა გენერალმა.

ჩვენ უფრო გაგვიმართლა და განსხვავებულ რეალობაში ვცხოვრობთ. საქართველო იმ ქვეყანათა რიცხვს განეკუთვნება, რომელთა კანონმდებლობითაც, ჟურნალისტის წინააღმდეგ სასამართლო დავის წამოწყება და დავის მოგება არც თუ ისე მარტივი საქმეა. მედიის პასუხისმგებლობის ძირითადი საკითხები თვითრეგულირების ფარგლებშია მოქცეული. ამდენად, საქართველოში მედიის „მსუსხავი ეფექტები“ საკანონმდებლო დონეზე მინიმუმამდეა დაყვანილი.

მედიის თავისუფლების ძირითადი გარანტია საქართველოს კონსტიტუციაა. 2004 წლის 24 ივნისიდან კი მიღებულია „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონი. ეს სამართლებრივი აქტი არა მარტო იმეორებს მნიშვნელოვან კონსტიტუციურ პრინციპებს, არამედ აფართოებს გამოხატვის თავისუფლების საზღვრებს და დაცვის სისტემას.

აღნიშნული კანონის ყველაზე დიდი მიღწევა ცილისწამებისათვის დანაშაულის სტატუსის მოხსნაა. მანამდე ცილისწამება ისჯებოდა ჯარიმით ან საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომით, ვადით ასიდან ორას საათამდე, ანდა გამასწორებელი სამუშაოთი, ვადით ერთ წლამდე. მართალია, ცილისწამების საქმეები უმეტესად პირობითი გამოსაცდელი ვადით სრულდებოდა, მაგრამ ეს შესაძლებლობა უკვე იყო დემოკრატიული მმართველობისათვის შეუსაბამო ბერკეტი.

ჟურნალისტები პასუხისმგებელნი არიან მთელი საზოგადოების წინაშე. თავად ინფორმაცია კი უნდა განვიხილოთ, როგორც საზოგადოებრივი სიკეთე და არა როგორც მოხმარების პროდუქტი. მედია დატვირთულია მნიშვნელოვანი სოციალური პასუხისმგებლობით. ეს კი ნიშნავს, რომ საზოგადოებრივი პასუხისმგებლობა ჟურნალისტებისგან პროფესიული ეთიკის ფარგლებში მოქმედებას მოითხოვს.

ახალმა კანონმა მნიშვნელოვნად შეცვალა გამოხატვის თავისუფლების დაცვის სტანდარტი, თუმცა ვერ ვიტყვით, რომ ძირეულად შეიცვალა მედიის მიდგომები. ამ ხარვეზების შესავსებად ყველაზე პროგრესულმა ჟურნალისტებმა 2009 წელს ეთიკის ქარტია მიიღეს. დღეს ქარტია, „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის“ მსგავსად, ერთ-ერთი ძირითადი დოკუმენტია. მგონია, რომ ის თანაბრად იცავს მაყურებელს და ამასთანავე, ეხმარება ჟურნალისტს დაიცვას საქმიანი რეპუტაცია. ამ მიდგომის საშუალებით დისკუსიებმა მედია სტანდარტების დარღვევის თაობაზე ახალ, უფრო ღია სივრცეში გადაინაცვლა. პროფესიული გაერთიანების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების სიმწვავე მნიშვნელოვნად განსხვავდება სასამართლოსა და პროკურატურის ზემოქმედების მაჩვენებლებისაგან.

ჩვენს რეალობაში მედიის სტანდარტების დაცვის კიდევ ერთი დემოკრატიული ინსტიტუტი „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის“ საფუძველზე თითოეულ მაუწყებელში მოქმედი თვითრეგულირების მექანიზმია, ეს არის კარგი საშუალება ჟურნალისტის მიერ დაშვებული შეცდომა დაინტერესებულმა პირმა და მაუწყებელმა მოლაპარაკებების ფორმატში გამოასწორონ. სამწუხაროდ, დღემდე ეს მექანიზმი ნაკლებად ეფექტურია.

დროდადრო სოციალურ ქსელში (facebook) იმართება ხოლმე დისკუსია „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ კანონის ნორმების გადახედვის თაობაზე. რჩება შთაბეჭდილება, რომ ადამიანებს აწუხებთ მედიაზე ზემოქმედების ბერკეტების არარსებობა.

და ისევ დასაწყისს რომ დავუბრუნდე - რადგან მედია საზოგადოებისათვის მუშაობს, ალბათ, ჟურნალისტებს დააინტერესებთ ჩვენი მოქალაქეების რეაქციები ტაილანდში ჟურნალისტების სიკვდილით დასჯის თაობაზე, რამდენიმე კომენტარი სოციალური ქსელიდან:

„ასეთ შემთხვევაში საქართველოში მედია დაიხურება.“
„ეს ხმა ტკბილი გამაგონე ჩემს მამულშიც. ცოტა უფრო ლირიული ჰანგებით, ვიდრე ტაილანდშია“
„უნდა იყოს სიკვდილით დასჯა, რომ დეზინფორმაციიის გავრცელება ვერავინ გაბედოს...“ „კიდევ კარგი ჩვენთან რომ არ არის ესეთი კანონი, თორემ დღეს ჟურნალისტების გარეშე ვიქნებოდით“
„ჩვენს ქვეყანაშია ეგ კანონი საჭირო, მაგრამ რა არცერთი ჟურნალისტი აღარ დარჩება - ყველა ტყუის დაა )))...“

ისეთი აქტიური და სოციუმზე გათვლილი საქმიანობისათვის, როგორიც ჟურნალისტობაა, ალბათ, თითოეული შეფასება განსაკუთრებული და საინტერესო უნდა იყოს...

მე კი მგონია, რომ დემოკრატიული, განვითარებული და საღად მოაზროვნე საზოგადოებისათვის თანაბრად მიუღებელია „ტაილანდური მიდგომებიც“ და პროფესიული ღირებულებების არმქონე მედიაც.

გასათვალისწინებელია, რომ თვითრეგულირება მედიაში განსაკუთრებულად ღირებული უმტკივნეულო მექანიზმია, რეგულირება გარე მექანიზმების აღიარების ვალდებულებაა.

კონკრეტული გადაწყვეტილებების მიღებამდე, კარგი იქნება, თვალი გავუსწოროთ კიდევ ერთ რეალობას - პროფესიული სტანდარტების დარღვევის შედეგი პროფესიული კვდომაა.

საგულისხმოა ისიც, რომ ასე უმეტესად საკუთარი ნებით კვდებიან.

დღეს საზოგადოებრივი მაუწყებლის მეურვეობა „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონით დაწესებული სამი ძირითადი საკონკურსო ეტაპის წარმატებულად გადალახვის შემდეგაა შესაძლებელი.

მეურვის კანდიდატურის შერჩევა ღია კონკურსით ხდება და სამეურვეო საბჭოში პლურალისტული გარემოს შესაქმნელად საკონკურსო ეტაპებში გადაწყვეტილებას განსხვავებული სუბიექტები იღებენ:

1. საქართველოს პარლამენტის მიერ შექმნილი საკონკურსო კომისიის წევრები - კომისია მხოლოდ კონკურსის პირველი ეტაპის ჩატარების მიზნით იქმნება. მას შემდეგ, რაც, საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარე საპარლამენტო უმრავლესობასთან, საპარლამენტო უმრავლესობის გარეთ დარჩენილ პარლამენტის წევრებთან, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლეს საბჭოსთან და საქართველოს სახალხო დამცველთან გაივლის კონსულტაციებს, ის საქართველოს პარლამენტს დასამტკიცებლად წარუდგენს საკონკურსო კომისიის წევრთა კანდიდატურებს. კომისიის შემადგენლობაში კი უნდა შედიოდნენ სამოქალაქო საზოგადოებისა და აკადემიური წრეების წარმომადგენლები;

2. საპარლამენტო უმრავლესობა, საპარლამენტო უმრავლესობის გარეთ დარჩენილი პარლამენტის წევრები, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭო და საქართველოს სახალხო დამცველი - ჩამოთვლილი სუბიექტები სარგებლობენ მეურვეობის კანდიდატების დასახელების უფლებით საქართველოს პარლამენტში;

3. საქართველოს პარლამენტი - შესაბამისი სუბიექტების მიერ წარმოდგენილი კანდიდატების მეურვეობის ლეგიტიმაციას ახდენს საქართველოს პარლამენტის სიითი შემადგენლობის უმრავლესობა/საქართველოს პარლამენტის სიითი შემადგენლობის ერთი მესამედი მაინც.

ამჯერად საზოგადოებრივი მაუწყებლის მეურვეთა შერჩევის პირველი ეტაპი უკვე დასრულდა. საკონკურსო კომისიამ საზოგადოებრივი მაუწყებლის განვითარების კონცეფციების საჯარო განხილვისა და კანდიდატებთან პირდაპირი ეთერით წარმოებული გასაუბრების შედეგად უკვე შეარჩია 13 კანდიდატი და ისინი ოფიციალური წერილით 9 აპრილს წარუდგინა შერჩევის უფლების მქონე სუბიექტებს.

"მაუწყებლობის შესახებ" საქართველოს კანონის თანახმად, მეურვეობის კანდიდატი ასევე ვალდებულია საქართველოს პარლამენტის მიერ მეურვეთა არჩევამდე მონაწილეობა მიიღოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის ეთერში გამართულ ტელედებატებში და ამ გზით, კიდევ ერთხელ გაუსვას ხაზი საზოგადოებრივი მაუწყებლის განვითარების ინდივიდუალურ ხედვას და მისი განხორციელების საჭიროებას.

დღეისათვის ასარჩევია 4 მეურვე, წარდგენის უფლება კი განსხვავებულია: საკონკურსო კომისიის მიერ შერჩეულ მეურვეობის კანდიდატთაგან ერთს საქართველოს სახალხო დამცველი, ერთს საპარლამენტო უმრავლესობა, ორს საპარლამენტო უმრავლესობის გარეთ დარჩენილ პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეოთხედი წარუდგენს საქართველოს პარლამენტს ასარჩევად.

მნიშვნელოვანია, რომ აღნიშნულმა სუბიექტებმა კანდიდატები უნდა დაასახელონ საკონკურსო კომისიის მიერ მეურვეობის კანდიდატთა შერჩევიდან არაუგვიანეს 3 კალენდარული დღისა. გამომდინარე იქედან, რომ 9 აპრილს მოხდა ოფიციალური წერილის მიწოდება, დასახელების ბოლო ვადაა არაუგვიანეს 12 აპრილი.

კანდიდატურების წარდგენა კი შემდეგი რიგითობით უნდა მოხდეს: თავდაპირველად – საქართველოს სახალხო დამცველი, შემდეგ – საპარლამენტო უმრავლესობის გარეთ დარჩენილი პარლამენტის წევრები და ბოლოს – საპარლამენტო უმრავლესობა.

საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ შერჩეული კანდიდატების წარდგენის შესახებ გადაწყვეტილებას ხელს აწერს საქართველოს სახალხო დამცველი.

საპარლამენტო უმრავლესობის მიერ შერჩეული კანდიდატების წარდგენის შესახებ გადაწყვეტილებას ხელს აწერენ უმრავლესობაში შემავალი საპარლამენტო ფრაქციების თავმჯდომარეები.

საპარლამენტო უმრავლესობის გარეთ დარჩენილი პარლამენტის წევრების მიერ შერჩეული კანდიდატების წარდგენის შესახებ გადაწყვეტილებას ხელს აწერენ პარლამენტის ის წევრები, რომლებმაც თანხმობა განაცხადეს მათ წარდგენაზე.

საკონკურსო კომისიის მიერ მეურვეობის კანდიდატთა შერჩევიდან არაუგვიანეს 10 სამუშაო დღისა (ამ შემთხვევაში, არაუგვიანეს 22 აპრილისა) საქართველოს პარლამენტი სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით, ცალ-ცალკე აირჩევს საქართველოს სახალხო დამცველის, საპარლამენტო უმრავლესობის და საპარლამენტო უმრავლესობის გარეთ დარჩენილ პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეოთხედის მიერ წარდგენილ კანდიდატებს.

ჯერ აირჩევა კანდიდატი საქართველოს სახალხო დამცველის კვოტით, შემდეგ – კანდიდატი საპარლამენტო უმრავლესობის გარეთ დარჩენილი პარლამენტის წევრების კვოტით და ბოლოს – კანდიდატი საპარლამენტო უმრავლესობის კვოტით.

თუ მეურვეობის კანდიდატმა ვერ მიიღო არჩევისათვის საკმარისი ხმები, საქართველოს სახალხო დამცველი, საპარლამენტო უმრავლესობა და საპარლამენტო უმრავლესობის გარეთ დარჩენილ პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეოთხედი 10 კალენდარული დღის ვადაში (2 მაისი) წარუდგენენ საქართველოს პარლამენტს ახალ კანდიდატურებს.

მეურვის კანდიდატურის წარდგენის უფლების მქონე სუბიექტებს შეუძლიათ საქართველოს პარლამენტს წარუდგინონ სამი კანდიდატურა საკონკურსო კომისიის მიერ შერჩეულ კანდიდატთაგან. შესაძლებელია ერთი და იმავე კანდიდატურის ორჯერ წარდგენაც.

თუ ვერც ერთი კანდიდატი ვერ მიიღებს არჩევისათვის საკმარის ხმებს, არჩეულად ჩაითვლება კანდიდატი, რომელიც დააგროვებს ყველაზე მეტი ხმას, მაგრამ არანაკლებ საქართველოს პარლამენტის სიითი შემადგენლობის ერთი მესამედის ხმებისა. ყველაზე მეტი ხმის მიმღები კანდიდატი აირჩევა საქართველოს სახალხო დამცველის, საპარლამენტო უმრავლესობის და საპარლამენტო უმრავლესობის გარეთ დარჩენილ პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეოთხედის კვოტებით.

ხელახალი კენჭისყრის დროს, თუ ვერც ერთმა კანდიდატმა ვერ მიიღო საქართველოს პარლამენტის სიითი შემადგენლობის არანაკლებ ერთი მესამედის ხმები და საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭო ვერ დაკომპლექტდა 9 წევრით, დარჩენილი ვაკანტური ადგილებისათვის გაიმართება ხელახალი კონკურსი.

გასათვალისწინებელია, რომ მოქმედ მეურვეებს (ლელა გაფრინდაშვილი, ალექსანდრე ვახტანგოვი) უფლებამოსილების ვადა 2016 წლის 17 აპრილს ეწურებათ. ამ თარიღის შემდეგ, საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს 5 კაციანი შემადგენლობა, დროულად შეუვსებლობის შემთხვევაში, ვეღარ მიიღებს საზოგადოების მიერ დაფინანსებული მედიაპლატფორმების (პირველი არხი, მეორე არხი, რადიო 1, რადიო 2, აჭარის ტელევიზია, აჭარის რადიო) ფუნქციონირებისათვის საჭირო გადაწყვეტილებებს. რაც ერთი მხრივ, უმოქმედოს გახდის როგორც დამტკიცებულ მეურვეებს, ისე საზოგადოებრივი არხების ფუნქციონირებისათვის მნიშვნელოვან სამეთვალყურეო მექანიზმს.