ტექნოლოგიურ პროგრესთან ერთად ბოლო წლებში სულ უფრო იცვლება ინფორმაციის მოპოვებისა და გავრცელების საშუალებები, სოციალური ქსელების ეპოქაში კი სულ უფრო რთულია ვინმემ, მათ შორის ჟურნალისტმაც, საზოგადოებისგან დაფაროს სუბიექტური დამოკიდებულება ამა თუ იმ საკითხის მიმართ. ამის პარალელურად, პროფესიულ წრეებში აქტუალურია დისკუსია, თუ როგორ შეიძლება რეპორტიორობასა და აქტივიზმს შორის ზღვარის დაცვა და საერთოდ, საჭიროა თუ არა ამის გაკეთება?

საერთაშორისო რესპექტაბელურ მედიასაშუალებებს შემუშავებული აქვთ ქცევის კოდექსები, სადაც დეტალურად არის გაწერილი, თუ რისი უფლება აქვს ჟურნალისტს, რა შემთხვევაში შეუძლია აქტივიზმში ჩართვა და რა შემთხვევაში - არა, თუმცა, ცალსახა პასუხი ამ საკითხზე მათაც კი არ აქვთ.

მაგალითად, BBC-ის ქცევის კოდექსი თანამშრომლებს მიმდინარე მოვლენებზე საკუთარი აზრის გამოთქმას უზღუდავს, რათა დაცული იყოს ტელეარხის მიუკერძოებლობა და რეპუტაცია. თუმცა, იქვე აღნიშნულია, რომ მიუკერძოებლობა არ გულისხმობს და არ მოითხოვს ფუნდამენტური დემოკრატიული ღირებულებებისგან დისტანცირებას.

მარტივად რომ ვთქვათ, როდესაც საქმე ეხება ჰომოფობიას, რასიზმს, კიდევ ათასნაირ ფობიას, გამოხატვის თავისუფლებასა და პროფესიულ სოლიდარობას, რესპექტაბელური მედიასაშუალება უნდა დადგეს ადამიანის უფლებების სადარაჯოზე და არ შეიძლება ამ პრობლემებთან დაკავშირებით მიუკერძოებელი დამკვირვებლის პოზა დაიკავო.

რა ტიპის საპროტესტო აქციაში შეიძლება მიიღოს ჟურნალისტმა მონაწილეობა? ჩემთვის ეს დასაშვებია მაშინ, როცა საქმე პროფესიულ სოლიდარობას ეხება, დანარჩენ შემთხვევაში კი გამშუქებლის პოზიციას ვირჩევ, რადგან მიმაჩნია, რომ ეს უფრო ღირებულია და ამის დასასაბუთებლად შესაბამისი არგუმენტებიც მაქვს.

რამდენიმე თვის წინ შიდა ქართლში რუსმა სამხედროებმა საოკუპაციო ხაზი რამდენიმე ასეული მეტრით გადმოწიეს. მახსოვს, ათეულობით ჟურნალისტი(მათ შორის ჩემი მეგობრებიც იყვნენ) ჩავიდა იმ დროს კონფლიქტის ზონაში - გაშალეს პლაკატები, გადაიღეს სურათები, მომზადდა რამდენიმე რეპორტაჟი, მოკლედ, დღის მთავარი ახალი ამბავი იყო. შემდეგ კი მოვლენები კონფლიქტისპირა სოფლებში ჩვეული რუტინით გაგრძელდა - დაძაბულობით, შიშით, გაურკვევლობით, ისე, როგორც ეს წლებია ხდება.

მე ამ აქციაში მონაწილეობის მისაღებად არ წავსულვარ არა იმიტომ, რომ ვინმეზე ნაკლებად მაღელვებს საუკოპაციო ზოლის გადმოწევა ან ნაკლებად შემტკივა გული იქ მცხოვრებ ადამიანებზე... სანამ სხვა დამასწრებს, აქვე ვიტყვი, რომ როცა ოკუპირებულ ქვეყანაში ცხოვრობ, ალბათ მიამიტობაა მშვიდ, დალაგებულ დიდ ბრიტანეთში შემუშავებული მედიასტანდარტებით მუშაობა. დარწმუნებული ვარ, ძალიანაც რთულია. მიუხედავად ამისა,როგორც მკითხველსა და მაყურებელს, მერჩივნა წამეკითხა ან მენახა 50 სიღრმისეული რეპორტაჟი კონფლიქტის ზონაში მცხოვრებ ადამიანთა ყოფაზე, ვიდრე 50 ჟურნალისტი პლაკატით ხელში. რა თქმა უნდა, მედიასაშუალებების ნაწილი ამზადებს რეპორტაჟებს კონფლიქტის ზონებიდან, მაგრამ ეს არ არის საკმარისი. მაგალითად, ვიცით, რომ საოკუპაციო ხაზის გადმოწევის შედეგად მოსახლეობა მუდმივად კარგავს ნაკვეთებს, ცხინვალის იზოლატორიდან მხოლოდ ჯარიმის გადახდის შემდეგ ათავისუფლებენ. 1-2 რეპორტაჟის გარდა, მე პირადად ვერ ვიხსენებ სიღრმისეულ ჟურნალისტურ პროდუქტს კონფლიქტის ზონაში მცხოვრებკონკრეტულ ადამიანებზე, მათ პრობლემებზე, როგორ იხდიან ჯარიმებს, როგორ ინახავენ ოჯახებს და როგორ აგრძელებენ ცხოვრებას მას შემდეგ, როცა ჟურნალისტთა ავტობუსი მათ სოფლებს ტოვებს.

მსგავს დისკუსიებში ოპონენტთა ერთ-ერთი მთავარი არგუმენტი ანა პოლიტკოვსკაიას აქტივიზმია, რომელსაც ის მშვენივრად უთავსებდა ჟურნალისტურ საქმიანობას, საბოლოოდ ამის გამო მოკლეს კიდეც. კოლეგებს აქ მთავარი განსხვავება ავიწყდებათ: ანა პოლიტკოვსკაია ბოლომდე იცავდა იმ ადამიანთა უფლებებსა და ინტერესებს, ვისზეც წერდა, ზრუნავდა მათ სამართლებრივ დაცვაზე და ყველაფერს აკეთებდა მათ დასახმარებლად. სამწუხარო ქართული რეალობაა, რომ იმ ცნობილი ჟურნალისტური აქციების შემდეგ ოკუპირებული ზონის მიმდებარედ მცხოვრები ადამიანები თავიანთი პრობლემების წინაშე კვლავ მარტო დარჩნენ. მე და სხვა ჟურნალისტებს ისინი შემდეგ ჯერზე მხოლოდ იმ დროს გაგვახსენდება, თუ რომელიმე მათგანს კვლავ ცხინვალის იზოლატორისკენ გააქანებენ ან მათ ეზოში მავთულხლართებს კიდევ 100 ან უფრო მეტი მეტრით გადმოწევენ.

ხომ გახსოვთ ხალხის რეაქცია და პირადად თქვენიც, ვინც ამ წერილს კითხულობთ, რაც პატიმართა წამების, მათ მიმართ არაადამიანური მოპყრობის პირველი კადრების გავრცელებას მოჰყვა 2012 წლის სექტემბერში, საპარლამენტო არჩევნებამდე ორი კვირით ადრე. უკვე ცხადი იყო, რომ ხელისუფლებას განაჩენი ჰქონდა გამოტანილი. მმართველი „ნაციონალური მოძრაობა“ მაშინ საპარლამენტო არჩევნებში პირწმინდად დამარცხდა, იმის მიუხედავად, რომ ადმინისტრაციულ რესურსებს ფლობდა. მაშინ, კადრების ხილვით გამოწვეული საყოველთაო შოკის მიუხედავად, ზოგ არასამთავრობო ორგანიზაციას, მედიის ექსპერტს თუ რიგით ჟურნალისტს ეყო გამბედაობა, ეთქვა: ფარული ჩანაწერების ამ ფორმით გავრცელება არ შეიძლება, რადგან მათში იდენტიფიცირებულია დამცირებული და შეურაცხყოფილი ადამიანები, რომლებიც, უკვე ციხის კედლებს გარეთ, შეიძლება სხვების მხრიდან დამცირების ობიექტები გახდნენ, მოძალადენი კი ლინჩის წესითაც გაასამართლონ. კიდევ ერთი არგუმენტი იყო ის, რომ ბოლოს და ბოლოს ერთსაც და მეორესაც ჰყავთ, მშობლები , შვილები, მეუღლეები, ვისთვისაც ძნელი ასატანი იქნება ამ შემზარავი სცენების მონაწილეთა საჯაროდ გამოჭენება. ვიღაცას მეზობელი აითვალწუნებს , ოჯახის უფრო ახალგაზრდა წევრი კი, შეიძლება, კლასელებმა დაამცირონ და შეურაცხყონ.

ერთ ასეთ მაგალითზე მოგითხრობთ, რომელიც ჩემი კოლეგებისთვისაც ბევრჯერ მომიყოლია. ფარულად გადაღებულ ერთ-ერთ კადრში, რომელიც 3 წლის წინ გავრცელდა, ნაჩვენებია, როგორ სასტიკად ცემენ ახალგაზრდა მამაკაცს, შემდეგ კი აღიარებაზე ხელს აწერინებენ. ჩანაწერი პირველად „მაესტრომ“ გაავრცელა.მასში არც ციხის ზედამხედველის სახეა დაფარული, არც ნაცემი ახალგაზრდის. თუმცა, მოგვიანებით, არაერთხელ განმეორებულ იმავე კადრებში, მას შემდეგ, რაც სამოქალაქო სექტორმა შენიშვნები გამოთქვა, იმავე ადამიანთა სახეები დაფარეს. მაგრამ იმ ახალგაზრდისთვის, ვისაც ჩვენება წამების შედეგად მიაცემინეს, უკვე გვიანი იყო. დადასტურებულად ვიცი და ინფორმაცია პირველწყაროდან მაქვს,ამ ახალგაზრდას, ციხიდან გამოშვების შემდეგ, უბნის ყოჩები შეურაცხყოფას აყენებდნენ. მას ხურდა ფულსაც კი აყრიდნენ სახეში: შეძახილით: წადი, შე ბოზო!

დიახ, „ჩაშვების ინსტიტუტი“ ისეთივე მიუღებელია ფობიებით გაჟღენთილი ჩვენი საზოგადოების ერთი ნაწილისთვის, როგორი მისაღებიცაა „ჰეროიკული“ ქურდული სამყარო. და წარმოიდგინეთ, რა მოყვებოდა იმ უფრო მძიმე კადრების ჩვენებას, რომელიც შს სამინისტროს შენობაში სამი წლის წინ საკმაოდ მოზრდილ ეკრანზე გაუშვეს და რომელსაც უფლებადამცველები და მედიის მფლობელები და ჟურნალისტები ესწრებოდნენ. ვესწრებოდი მეც.

იქ შს მინისტრი ირაკლი ღარიბაშვილიც იმყოფებოდა და დროდადრო ჩანაწერების კომენტირებას აკეთებდა. ბოლოს ატყდა კამათი იმაზე, ეჩვენებინათ თუ არა ეს კადრები ტელევიზიით. ზოგმა მათი ჩვენება მოითხოვა იმ მოტივით, რომ საზოგადოებას უნდა ჰქონოდა სრული სურათი ნაციონალური მოძრაობის დანაშაულთა მასშტაბის შესახებ. ოპონენტები კი საერთაშორისო პრაქტიკით და ადამიანის ფაქტორით აპელირებდნენ, რომ არ შეიძლება ნაბან წყალს ბავშვიც გადავაყოლოთ, უფრო კონკრეტულად, არსებობს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის ცნება. ადამიანს პირადი ცხოვრება აქვს ოჯახში, მეგობრების წრეში, და თქვენ წარმოიდგინეთ, ციხის კედლებშიც, ამიტომ თუ კადრების გავრცელებაა, ეს ისე უნდა მოხდეს, რომ ადამიანის იდენტიფიცირება შეუძლებელი იყოს.

შს სამინისტროს მიერ ადამიანთა ვიწრო წრისთვის დემონსტრირებულ ფარულ ჩანაწერებში, რომელზეც ზემოთ მოგახსენეთ, სახეები დაფარული იყო, თითქოს იდენტიფიცირებაც არ იყო შესაძლებელი, მაგრამ კადრებში ისეთი დეტალები იყო გაპარული, რომ მოძალადის და მსხვერპლის იდენტიფიცირებაც შეიძლებოდა. მაშინ აუდიტორიის ერთმა ნაწილმა დემონსტრაციულად დატოვა დარბაზი განაცხადა რა, რომ ამ კადრების ჩვენება, თუნდაც საზოგადოების ინფორმირების მიზეზით, დაუშვებელი იყო. საბოლოოდ, როგორც ცნობილია, სამოქალაქო სექტორის ზეწოლით, ხელისუფლებამ ფარული კადრების ნაწილი გაანადგურა, ის ნაწილი, რომელიც პირად ცხოვრებაში იჭრება და კანონით არის დაცული. თუმცა იმთავითვე გამოითქვა ეჭვი და მინისტრმა ღარიბაშვილმაც დაადასტურა, რომ არ არსებობს გარანტია, რომ უამრავი ჩანაწერიდან რაღაც ნაწილი, შეიძლება, შსს- ს კონტროლს მიღმა არსებობდეს, და ოდესმე ვიღაცამ სადღაც ატვირთოს.

აკი ატვირთეს კიდეც, ზუსტად იმ დროს და ზუსტად ისეთი კადრები, რომელიც საზოგადოებას „ნაციონალური მოძრაობის“ სისასტიკეებს გაასენებდა. დიახ, გაახსენებდა, რადგან თითქმის იმავე დღეს “ავადსახსენებელი” NDI-ის დაკვეთით პარტიათა რეიტინგი გამოქვეყნდა, რომელიც სულაც არ მეტყველებს სახელისუფლებო პარტიის სასარგებლოდ.

სხვა საკითხია და საინტერესოც, თავად ფარული ჩანაწერების გავრცელების პროცესი და თავად ამ კადრების დამუშავების თავისებურებები. ერთი შეხედვითაც ცხადია, რომ ეს ჩანაწერები საქმის მცოდნე ადამიანებმა დაამუშავეს- მსხვერპლის სახე პროფესიულად არის დაბლარული. არც მოძალადის იდენტიფიცირება არის შესაძლებელი, თუ არ ჩავთვლით მის ყავარჯნებს, რომლითაც შურისძიების მსურველი, თუ ძალიან მოინდომებს, მას აუცილებლად მიაგნებს. თან კადრები, რატომღაც, უკრაინულ საიტზე განათავსეს და უმალ რამდენიმე ქართულმა საიტმა ატვირთა.

გუშინ ჩემს ნიუსფიდს გადავხედე ფეისბუკში, უკრაინული საიტი თვალში არ მომხვედრია, სამაგიეროდ ქართული საიტებით ეს ვიდეო კონტენტი თითქმის ერთდროულად გავრცელდა. ამ ფაქტების ერთობლიობით, სოციალურ ქსელში ზოგიერთი ამტკიცებს, რომ ეს ჩანაწერი ვიღაცის პირადი სურვილით და კონკრეტული ადამინის დასჯის მიზნით გავრცელდა. ბოლოს და ბოლოს, ეს კადრი, როგორც ოფიციალური პირები ამბობენ, გამოძიების მასალაში დევს, შესაბამისად, ასეთი ჩანაწერები ვიღაცის ხელში შემთხვევით არ ხვდება. ჩანაწერის გავრცელების ბოლო ფაქტი, მისი გავრცელების ოპერატიულობა და ორგანიზებულობა, უფრო პოლიტიკურ მიზანშეწონილობაზე და რეიტინგების კორექტირების სურვილზე მეტყველებს. დარწმუნებული ვარ, არჩევნებამდე მსგავსი და კიდევ უფრო უარესი კადრები არაერთხელ გავრცელდება. მიზანი შეიძლება დიადი იყოს და ნათელიც, მაგრამ რა ვუყოთ ტრაგედიაგადატანილ ადამიანებს, ვინც შეიძლება ამოიცნონ, და იმ ახალგაზრდისგან განსხვავებით, მხოლოდ ხურდა ფულის სახეში შეყრით არ დაკმაყოფილდნენ? რა ვუყოთ კადრში მოხვედრილი ფიგურანტების ნათესავ-ახლობლებს, რომლებსაც სავარაუდოდ, დიდი სტრესისთვის და თუნდაც, ლოკალურ დონეზე საზოგადობრივი წნეხისთვის გავწირავთ?

მედია, გარკვეული გამონაკლისების გარდა, წარმოადგენს ბიზნესის ერთ-ერთ სახეს და შესაბამისად, სხვა ძირითად თუ ფაკულტატურ მიზნებთან ერთად,ორიენტრიებულია შემოსავლის მიღებაზე. მიუხედავად ამისა, დემოკრატიულ საზოგადოებაში მედიის მთავარი და სპეციფიკური ფუნქციაა უზრუნველყოს საზოგადოებისათვის შეძლებისდაგვარად ობიექტური ინფორმაციის მიწოდება, რომელიც საზოგადოების წევრებს ინფორმირებული არჩევნის გაკეთებაში დაეხმარება. ზუსტად ეს ფუნქცია გამოარჩევს მედიას ბიზნესის სხვა სახეობებისაგან და დამატებით ეთიკურ ვალდებულებებსაც უწესებს.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მედიას, როგორც ბიზნესს, სჭირდება შემოსავლები და ასეთი შემოსავლების ერთ-ერთი სახეა რეკლამა. თავის მხრივ, რეკლამის განთავსების წესებს მედიაში განსაზღვრავს მედიის ეთიკური ვალდებულებები, რომელთა თანახმად სარეკლამო მასალა მკვეთრად უნდა იყოს გამიჯნული სარედაქციო მასალებისაგან.

მედიაპროდუქციის მომხარებელს აქვს მოლოდინი, რომ მედიასაშუალებების მიერ გავრცელებული ინფორმაცია არის ობიექტური, რომ ჟურნალისტმა ყველა ღონე იხმარა, რათა მიგვეღო ზუსტი და გადამოწმებული ინფორმაცია. რეკლამის არსი კი საპირისპირო მიზანს ატარებს - რეკლამის დამკვეთმა სუბიექტურად დადებითი კუთხით უნდა წარმოაჩინოს თავისი პროდუქცია და შესაბამისად, სარეკლამო ტექსტის მიმართ არ არსებობს მოლოდინი, რომ გამოკვლეული და შეფასებულია ყველა ის გარემოება, რომელიც დაგვეხმარება ობიექტური არჩევნის გაკეთებაში.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ლოგიკურია, რომ ინფორმაციის მიმღებს, ანუ აუდიტორიას, უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, განასხვაოს სარეკლამო მასალა სარედაქციოსაგან.

„რეკლამის შესახებ“ საქართველოს კანონი განმარტავს რეკლამის და სპონსორობის ცნებებს.

რეკლამა– საქონელზე, მომსახურებასა და სამუშაოზე (შემდგომში– საქონელზე), ფიზიკურ და იურიდიულ პირებზე, იდეასა და წამოწყებაზე ნებისმიერი საშუალებითა და ფორმით გავრცელებული ინფორმაცია, რომელიც გამიზნულია პირთა განუსაზღვრელი წრისათვის და ემსახურება ფიზიკური და იურიდიული პირების, საქონლის, იდეისა და წამოწყებისადმი ინტერესის ფორმირებასა და შენარჩუნებას, აგრეთვე საქონლის, იდეისა და წამოწყების რეალიზაციის ხელშეწყობას.

სპონსორობა არის ფიზიკური და იურიდიული პირების მიერ სხვა ფიზიკური და იურიდიული პირების საქმიანობაში წვლილის შეტანა (ფულადი სახსრების, ქონების, ინტელექტუალური მოღვაწეობის შედეგების, მომსახურების გაწევისა და გაწეული მომსახურების, სამუშაოს შესრულების სახით) სპონსორის მიერ წარმოებული საქონლის რეკლამის გავრცელების პირობით.

საკანონმდებლო განმარტებებიდან ცალსახად ჩანს, რომ როგორც რეკლამა, ისე სპონსორობა თავისი ხასიათით გულისხმობს ისეთ მასალას, რომელიც მიმართულია პროდუქციის ან/და მომსახურების წარმოსაჩენად, მათი რეალიზაციის წახალისების/ცნობადობის ამაღლების მიზნით. ასეთი მასალის გამოსარჩევად საუკეთესო პრაქტიკას წარმოადგენს მასალის (R)ნიშნით აღნიშვნა, იმ წინაპირობით, რომ შესაბამის მედიასაშუალებაში თვალსაჩინო ადგილას განმარტებული იქნება, თუ რას ნიშნავს (R) ნიშანი.

გარდა ცალსახად სარეკლამო/სასპონსორო მასალის განთავსებისა, აპრობირებული პრაქტიკაა მედიასაშუალებისათვის თანხის გადახდა, რათა ამ უკანასკნელმა განათავსოს კონკრეტული პირის მოსაზრება/პოზიცია/შეფასება [ე.წ. „დაკვეთილი მასალა“]. ზუსტად მსგავსი შემთხვევები გახლავთ მთავარი გამოწვევა ეთიკური მედიისათვის. სტანდატული სარეკლამო/სასპონსორო მასალა ადვილად განირჩევა სარედაქციო მასალისაგან, მაგრამ დაკვეთილი მასალის გარჩევა სარედაქციოსაგან პრობლემას წარმოადგენს, რადგან მასში, ხშირ შემთხვევაში, აღწერილია ფაქტები და გარემოებები, მოცემულია შეფასებები და პოზიციები, შესაბამისად ჩნდება განცდა, რომ დაკვეთილი მასალა ჟურნალისტმა თავისი ეთიკური მოვალეობების [ობიექტურობა, ფაქტების გადამოწმება და ა.შ.] გათვალისწინებით მიაწოდა საზოგადოებას, სინამდვილეში კი ასე არაა და მომხმარებელი ტყუვდება, რადგან სტატია შეკვეთილია.

ამასთან, შესაძლოა, დაკვეთილი სტატია შეიცავდეს ცილისმწამებლურ განცხადებებს, და პირს, რომელსაც ეხება ეს განცხადებები, უნდა ჰქონდეს საშუალება, ზუსტად განსაზღვროს - ვინ არის პასუხისმგებელი მასალაზე.

თუ მედიასაშულება გადაწყვეტს საფასურის სანაცვლოდ გამოაქვეყნოს ისეთი ინფორმაცია,რომელიც თავისი არსით არ არის წმინდა სახის სარეკლამო/სასპონსორო მასალა, ეთიკური ვალდებულებების შესრულების მიზნით მან ცხადად უნდა მიუთითოს იმის შესახებ, რომ მასალაზე არ ვრცელდება სარედაქციო პასუხისმგებლობა; ცალსახად და ვრცლად უნდა იყოს ხაზგასმული, რომ გამოქვეყნებული მასალა გადახდილი საფასურის სანაცვლოდ ატარებს სხვა პირის ინტერესს და უნდა აღინიშნოს - ვის მიერ დაფინანსდა მასალის გამოქვეყნება.

გამოკითხვები, ზოგადად სოციოლოგიური კვლევები, საქმეში ჩახედულ ადამიანებს რომ ჰკითხოთ, ძალზე შრომატევადი სამუშაოა. ის, მართალია, ცოტაოდენ მათემატიკას, მაგრამ დიდ დროს და ბევრ ანალიზს მოითხოვს. მონაცემთა გროვას სპეციალური ფორმულებით ალაგებენ და გამოყავთ ზუსტი ციფრები და პროცენტები, რომლითაც იზომება განწყობა, ხედვა, რეიტინგი თუ საჭიროება.

მაგრამ რამდენადაც გამოკითხვები სასარგებლო და მძიმე სამუშაოა, იმდენად უმადური საქმეა პოლიტიკურად ისეთ პოლარიზებულ ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა.

ავიღოთ, თუნდაც, ამერიკის ეროვნულ-დემოკრატიული ინსტიტუტის (NDI) დაკვეთით ჩატარებული კვლევები. მისი შედეგები ყოველთვის იწვევს ვნებათაღელვას, მწვავე დისკუსიებს. ხშირად ციფრები, რაოდენ ობიექტურიც არ უნდა იყოს, მანიპულაციის შესანიშნავი ინსტრუმენტია, განსაკუთრებით პოლიტიკოსებისთვის, თუმცა, მათ ხშირად არც მედია ჩამორჩება, ეს იმის მიხედვით ხდება, ვის მიმართ აქვს სიმპათია, რომელ პოლიტიკოსს ემხრობა ან „ვერ იტანს“.

მაგალითისთვის NDI- დაკვეთით ჩატარებულ ბოლო კვლევას მოვიყვან თვითმმართველობის საკითხებზე, რომელსაც მედია ახლა აშუქებს და რომელსაც, დარწმუნებული ვარ, ეს დღეები კიდევ ბევრჯერ მიუბრუნდება.

მაშ ასე, ნეტგაზეთი აქვეყნებს ინფორმაციას, სათაურით: „თვითმმართველ ქალაქებში ყველაზე დაბალი რეიტინგი გორის და თბილისის მერებს აქვთ“.

ტექსტის ლიდიც და მთლიანად შინაარსიც სათაურის გაგრძელებაა და გრაფიკულად გამოსახული შედეგებით არის გამყარებული. ნეტგაზეთი წერს: „გორის მერის ზურაბ ჯირკველიშვილის საქმიანობას დადებითად აფასებს გამოკითხულთა 7%, ხოლო ცუდად 19%; თბილისის მერის დავით ნარმანიას საქმიანობას დადებითად აფასებს გამოკითხულთა 12%, ხოლო უარყოფითად - 36%. რეიტინგის მიხედვით, ბოლოდან მესამე ადგილზე ბათუმის მერი გიორგი ერმაკოვი, რომლის საქმიანობას დადებითად აფასებს გამოკითხულთა 15%, ხოლო უარყოფითად 19%“.

ახლა ვნახოთ როგორ ეხმაურება ამ თემას ახალი ამბების სააგენტო PIA. სათაური: „დავით ნარმანიას საქმიანობას, გამოკითხულთა 56% დადებითად აფასებს“. ლიდიც სათაურის გაგრძელებაა: „ეროვნულ-დემოკრატიული ინსტიტუტის კვლევების თანახმად, თბილისის მერის დავით ნარმანიას საქმიანობას, გამოკითხულთ ნახევარზე მეტი დადებითად აფასებს.

მაგრამ ლიდს შემდეგ „გზას აცდენილი“ ტექსტი მოსდევს: „კითხვაზე, როგორც შეაფასებდით მერის საქმიანობას, 12% მიიჩნევს, რომ კარგად. 44% - საშუალოდ, 36% - ცუდად და კითხვაზე არ ვიცი პასუხი აქვს 7%-ს.“

სიმართლე გითხრათ, ნეტგაზეთამდე PIA-ს ტექსტი მომხვდა თვალში, ჩავყევი მოკლე ტექტს და კინაღამ კალკულატორს ვეცი იმ 56% დადებითი განწყობის გამოსათვლელად. ბედად ნეტგაზეთმა მომისწრო, მერე სხვა სააგენტოებიც გადავამოწმე, ბოლოს თავად კვლევაც გამომიგზავნეს. შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ PIA-ს რედაქციაში ვერ ერკვევიან ელემენტარულ არითმეტიკაში, ეს კონკრეტული მაგალითი უფრო იმაში მარწმუნებს, რომ ვიღაცის საამებლად და მკითხველზე ზეგავლენისთვის აქ მონაცემებით მანიპულირებას მიმართეს.

ზოგადად, ადამიანებს იზიდავს ციფრებით გამოსახული ფაქტები და ციფრებით შეზავებულ ნებისმიერ ტყუილსაც სიმართლის ელფერი დაკრავს ხოლმე. რამდენადაც სოციოლოგია რთული და უფრო მეტად ჰუმანტარული მეცნიერებაა, ვიდრე ზუსტი, ამდენადაც ადვილია მის მიერ გამოყვანილი შედეგების საკუთარ თარგზე მორგება. მაგრამ ერთია, როცა ამას მიმართავს კვლევის ობიექტი, ვთქვათ, რომელიმე ჩინოვნიკი ან პოლიტიკური ორგანიზაცია, და მეორე - მედია.

PIA-ს შემთხვევა არც პირველია და, რაღა თქმა უნდა, არც უკანასკნელი იქნება, იმის გათვალისწინებითაც, რომ 2016 წელი მოდის, არჩევნების წელი, რომელსაც თან სდევს რეიტინგების ომი.

ომი კი სწორედ მედიის ხელით წარმოებს.

ჟურნალისტი საკუთარი პროფესიული ვალდებულების შესრულებისას ხშირად ხდება ადამიანური ტრაგედიების მოწმე. რთული პროცესია - გააშუქო სიუჟეტი, შექმნა სტატია ისე, რომ დაიცვა სამი ძირითადი პრინციპი: არ ავნო რესპონდენტს, რომელიც დაზარალებულის როლშია, არ ავნო საზოგადოებას, ვისთანაც გინდა მიიტანო შეგროვებული ინფორმაცია და ბოლოს, არ ავნო საკუთარ თავს.

ჩემი ბლოგის დაწერის მიზეზი გახდა სიუჟეტი, სადაც გარდაცვლილი არასრულწლოვნის მამას პანაშვიდის მიმდინარეობისას რეპორტიორი ეკითხება: რამდენი ტყვია მოხვდა გულში თქვენს შვილს?

რომელ აუდიტორიას სჭირდება ტყვიის რაოდენობის და ლოკალიზაციის ცოდნა?რა ინფორმაციულ ღირებულებას შეიცავს ეს ცნობა? ჩემთვის, როგორც მაყურებლისთვის, არანაირს!

სიუჟეტს დრამატიზაცია ემატება, თუ ეს ინფორმაცია მიღებულია გარდაცვლილის მამისგან პანაშვიდის მსვლეობისას. სიუჟეტში კარგად ჩანს, თუ როგორ შეშდება რამდენიმე წამის განმავლობაში მამა და ამბობს:

-არ ვიცი რამდენი ტყვიით... მოკლეს. ალბათ რომ სცოდნონდა ჟურნალისტს, რომ ადამიანი მწვავე ტრავმის გადატანის შემდეგ პირველი 24 საათი შესაძლებელია შოკის ფაზაზე იყოს , ამ კითხვას არ დასვამდა, არ მოუნდებოდა შოკის ფაზაზე მყოფი მამისთვის გაეცნობიერებინა ტყვიების რაოდენობა.

ტრავმული მოვლენები, როგორციაა ომი, ტყვეობა, ახლობელი ადამიანის გარდაცვალება, წამება, სექსუალური ძალადობა იწვევს მრავალფეროვან ფსიქიკურ დარღვევებს - მწვავე სტრესით გამოწვეულ აშლილობას, პოსტტრავმატულ სტრესულ აშლილობას, დეპრესიას, ფსიქოზურ მდგომარეობას და ა.შ.

ნებისმიერი ზემოთ ჩამოთვლილი მდგომარეობა პიროვნებისთვის გარკვეული შემაწუხებელი სიმპტომებით გამოიხატება და საჭიროებს სპეცილისტების ჩარევას (ფსიქიატრის, ფსიქოთერაპევტისა ან ფსიქოლოგის). სპეცილისტების ამოცანაა ტრავმირებულ ადამიანს გაუწიონ დახმარება, რომელიც არ ხორციელდება ზეწოლით და არ იჭრება დაზარალებულის საზღვრებში, ეს დამზოგველი და დროში გაწერილი პროცესია. ტრავმაზე მომუშავე სპეცილისტი კლიენტთან ერთად დიდ ძალისხმევას ხარჯავს, რომ ტრავმული ისტორია კლიენტის მხრიდან არ იყოს “ერთი სულის მოთქმით გამოტანილი”, ზოგჯერ სწრაფი და არასწორი თხრობა იწვევს ე.წ. რეტრავმატიზაციის ფენომენს ანუ ტრავმის გაცოცხლებას.

დაზარალებულ ადამიანთან კომუნიკაციის ცოდნა ძალიან მნიშვნელოვანია როგორც ტრავმის სპეციალისტებისთვის, ისე ჟურნალისტებისთვის. ადამიანები, რომლებმაც კრიზისული მოვლენა გადაიტანეს, შეიძლება ძალიან შეწუხებულები, შეშფოთებულები ან დაბნეულები იყვნენ. ზოგი შეიძლება საკუთარ თავსაც კი ადანაშულებდეს მომხდარში.

ჟურნალისტის მხრიდან სიმშვიდის შენარჩუნება და ჩვენება, რომ გესმით მათი, დაეხმარება დაზარალებულებს თავი იგრძნონ უსაფრთხოდ, დაფასებულად. იგრძნონ, რომ მათზე ზრუნავენ და რომ არ არიან სენსაციის მომტანი “მასალა”

რამდენიმე რჩევა მათთვის, ვისაც უხდება განსაცდელის შემდგომ ადამიანებთან ურთიერთობა:

· გავაშუქოთ ამგვარი მოვლენა ისე, რომ არ ვავნოთ ჩვენს რესპოდენტს. მოვეპყრათ არა როგორც მძიმე მოვლენის ზემოქმედების ქვეშ მყოფ ობიექტს, არამედ როგორც პიროვნებას. დავამყაროთ მასთან თანამშრომლობა მოვლენის ეკოლოგიურად გაშუქების მიზნით, გავუფრთხილდეთ მის გრძნობებს, ღირსებას და ამ გზით მის ფსიქიკურ ჯანმრთელობას.

· გავაშუქოთ ამგვარი მოვლენა ისე, რომ არ ვავნოთ ჩვენს აუდიტორიას, საზოგადოებას. აქ მნიშვნელოვანია ზომიერების დაცვა, ვიფიქროთ არა სენსაციასა და სანახაობაზე, არამედ საზოგადოებისათვის სასარგებლო ინფორმაციის მიწოდებაზე;

· გვახსოვდეს, რომ ფსიქოლოგიური ტრავმა გადამდებია!

საზოგადოებისათვის ტრავმის გადადების პირდაპირი გზა მედიასაშუალებებით მისი არასწორი გაშუქებაა, ჟურნალისტს კი ემუქრება საფრთხე, აღმოჩნდეს ტრავმის გადამცემის როლში.

· გავაშუქოთ მოვლენა ისე, რომ არ ვავნოთ საკუთარ თავს. ტრავმა და ტრავმული განცდები გადამდებია მისი თვითმხილველისათვის, ინტერვიუს ამღებისათვის. როდესაც ჟურნალისტი ხვდება ტრავმული მოვლენით დაზარალებულს, თავადაც არის რისკის ქვეშ (არის ტრავმული სიმპტომების საშიშროება). კვლევები აჩვენებს, რომ ჟურნალისტების 80-100% ტრავმულ გამოცდილებას აწყდება თავის სამუშაო გარემოში(e.g., Dworznik, 2011; Newman et al., 2003; Pyevich et al., 2003; Smith, 2008; Teegen&Gotwinkel, 2001)

როცა მედიის თვითრეგულირებასა და ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიაზე საუბარს ვიწყებ, ყოველთვის ერთ კითხვას მისვამენ - თუ დაარღვია რომელიმე მუხლი, რატომ არ ისჯება ჟურნალისტი, მხოლოდ გადაწყვეტილების გამოტანას რა მნიშვნელობა აქვს? აუდიტორიის ტიპს მნიშვნელობა არ აქვს, ყოველთვის ასე ხდება. აენთებათ ხოლმე თვალები და სანქციების ათასგვარი იდეა მოსდით თავში, თუმცა მათ შორის სამსახურიდან გათავისუფლება და ხელფასის დაქვითვა უდავოდ ლიდერობს.

მედიის დასჯის სურვილის ნაკლებობას არც პოლიტიკოსები განიცდიან - უფრო შორს მიდიან და შიგადაშიგ ან ბოიკოტის გამოცხადების, ანდა კანონით შეზღუდვის იდეა წამოსცდებათ ხოლმე. მერე, რა თქმა უნდა, ახსენდებათ გაზეპირებული ტექსტი, რომ მედიის/გამოხატვის თავისუფლება დემოკრატიის ქვაკუთხედია, და იწყებენ ახსნას, როგორ ვერ გაიგო მედიამ რისი თქმა უნდოდათ. არადა რა მიხვედრა ამას უნდა, თუკი რომელიმე სიუჟეტში რამე არ მოეწონებათ, რიგითი მოქალაქიდან დაწყებული - თანამდებობის პირებით დამთავრებული,უმრავლესობას მედიის სანქცირების სურვილი უჩნდება.

ისეც ხდება, უბრალოდ ცუდად გაკეთებული, უგემოვნო მასალები რომ ეთიკის სტანდარტის დარღვევა ჰგონიათ ხოლმე და ისევ სანქცირებას ითხოვენ.

ეთიკური სტანდარტები ყველა პროფესიას აქვს, მაგრამ არ მახსენდება სფერო, სადაც ამ ნორმების დარღვევის გამო საზოგადოებას ასეთი ვნება ჰქონდეს რომელიმე მათგანის დასჯის. ალბათ იმიტომ, რომ არც ერთი სხვა პროფესიის ყოველდღიური საქმიანობა ხალხის თვალწინ ასე არ ჩანს.

მედიის მიერ დაშვებული შეცდომა თვითრეგულირების საკითხია და არა რეგულირების. ეს ორი ცნება კი ერთმანეთისგან ფუნდამენტურად განსხვავდება. მარტივად რომ ვთქვათ, პირველ შემთხვევაში ჟურნალისტები აცნობიერებენ საკუთარ პასუხისმგებლობას და შეთანხმებული წესების დაცვის ვალდებულებას იღებენ. რეგულირებისას კი გარეშე სტრუქტურებს აძლევ იმის საშუალებას, რომ შენს საქმეში ჩაერონ და სანქცია დაგიწესონ.

საქართველოში თვითრეგულირების ორი მექანიზმი არსებობს - ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია და თვითრეგულირების ორგანო, რომელიც ყველა მაუწყებელს აქვს შექმნილი ორგანიზაციის შიგნით. არც ერთი მათგანი სანქცირებას არ ითვალისწინებს. ქარტია დარღვევას უბრალოდ აფიქსირებს, თვითრეგულირების ორგანო კი მაუწყებელს ავალებს ინფორმაცია უარყოს ეთერში იმავე დროს, რა დროსაც არასწორი ინფორმაცია გაავრცელა, შესაძლებელია, თავად მედიასაშუალებას ჰქონდეს რაიმე რეგულაცია, რომლის მიხედვითაც „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის“ დარღვევის გამო გარკვეულ სანქციას უწესებდეს ჟურნალისტს.

რეგულირება ნიშნავს იმას, რომ სხვას ანიჭებ უფლებას ჩაერიოს შენს საქმეში და მანიპულაციის საშუალებასაც უტოვებ. მედიის წინააღმდეგ მანიპულაციას კი რა შედეგი მოაქვს, ყველამ კარგად იცის.

სინამდვილეში მედია ისჯება, თანაც იმაზე ხშირად, ვიდრე რიგით მაყურებელს წარმოუდგენია. მაშინაც, როცა ქარტიის საბჭო დარღვევას ადგენს, იმ შემთხვევაშიც თუ თვითრეგულირების ორგანო შესწორებას დაავალებს და მაშინაც, როცა საერთოდ არავინ უჩივლებს.

შეცდომების დაშვებას მაყურებელი არ პატიობს მედიას. ყველაზე დიდი საბჭო სწორედ ხალხია, რომელიც ყოველთვის ამჩნევს უზუსტობასაც, მიკერძოებასაც, უსამართლობასაც. რამდენიმე დარღვევის შემთხვევაში კი მკაცრად სჯის მას - უბრალოდ აღარ ენდობა.

მაყურებლის ნდობა ფუნდამენტია, რაზეც მედია დგას, ნდობადაკარგული გამოცემის არსებობას აზრი არ აქვს.

სწორედ იმიტომ, რომ ნდობა არ დაკარგოს,მედია ცდილობს თვითრეგულირებით გააძლიეროს პროფესიონალიზმი. იქამდე, სანამ აუდიტორიის განწყობა შეიცვლება, თავად შიგნით მოაგვაროს პრობლემა, გამოასწოროს შეცდომა. ვინაიდან პროფესიონალიზმსა და პასუხისმგებლობას მოაქვს ნდობა, ნდობა კი სიძლიერე და ხელშეუხებლობაა.

ჰოდა, საკუთარ შეცდომებზე პასუხს მედია ყოველთვის აგებს ხოლმე იმაზე მწარედ, ვიდრე ერთი ჟურნალისტის სამსახურიდან გათავისუფლება ან ხელფასის დაქვითვაა.

“აბიტურიენტების ბორჯომიდან ახალციხეში გასამგზავრებლად ავტობუსების გამოყოფის ინიციატივა ბორჯომის მუნიციპალიტეტის გამგებელს, დიმიტრი ყიფიანს, და ბორჯომის საზოგადოებრივი ტრანსპორტის დირექტორს, დავით ზაალიშვილს, ეკუთვნით. "ბორჯომის მუნიციპალიტეტი ყველა აბიტურიენტს წარმატებას უსურვებს”, - ვკითხულობთ ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული საინფორმაციო სააგენტოს ვებგვერდზე.

ახალი ამბების მეორე, ასევე ცნობილ პორტალზე ვაწყდებით ასეთ ინფორმაციას: “საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროსა და სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს შორის ურთიერთთანამშრომლობის მემორანდუმი გაფორმდა… პროექტი ითვალისწინებს დიპლომატებისთვის სააკრედიტაციო ბარათების მოდელის დამზადებას, მათი გაცემის ინსტრუმენტის შექმნასა და ელექტრონული მონაცემთა ბაზის ფორმირებას. პროექტის ფარგლებში მოხდება გაყალბებისგან დაცული, ელექტრონულ სისტემებში ინტეგრირებადი დიპლომატების ბარათების შექმნა, რომლითაც შესაძლებელი გახდება მფლობელის იდენტიფიცირება და შემდგომში მათთვის კანონით დადგენილი სხვადასხვა სახის შეღავათების გამოყენება”.

კიდევ ერთი მედიასაშუალების ვებგვერდზე კი ვკითხულობთ, რომ თბილისში წყალსადენის ქუჩაზე ასფალტის საფარი დაიგო: “კეთილმოწყობილი გზა ბიზნესის განვითარებას ხელს შეუწყობს და მოსახლეობაც კმაყოფილი იქნება“ - სააგენტო მკითხველს გლდანის გამგებლის, ბესიკ ქარცივაძის, კომენტარსაც სთავაზობს.

მსგავსი ინფორმაციის გაცნობისას ბუნებრივად ჩნდება კითხვა, არის თუ არა ეს ჟურნალისტური ნამუშევარი? რა ღირებულება აქვს მას მკითხველისთვის? სამივე სააგენტოს მიერ გამოქვეყნებული ტექსტი კონკრეტული ადმინისტრაციული ორგანოს თუ თანამდებობის პირების დადებით კონტექსტში წარმოჩენის მცდელობაა - საზოგადოებასთან ურთიერთობა და პრომოუშენი კი, არ შეიძლება ჟურნალისტიკა იყოს.

პრობლემის სათავე არის თანამშრომლობის ის ფორმა, რომლის შედეგადაც მსგავსი შინაარსის “ახალი ამბები” ქართულ საინფორმაციო სააგენტოებში ქვეყნდება - თუ საჯარო უწყება კონკრეტული მედიაორგანიზაციის ხელმომწერია, ეს ავტომატურად არ უნდა აძლევდეს საშუალებას, საკუთარი პრესრელიზები გარკვეული პერიოდულობით სააგენტოებზე გამოაქვეყნოს - დემოკრატიული მედიის სტანდარტით, სააგენტოს ხელმომწერობა ნიშნავს მხოლოდ იმას, რომ ხელმომწერ პირს, ორგანიზაციას ხელი მიუწვდება ამ მედიასაშუალების მიერ მოპოვებულ ყველა ინფორმაციაზე, ფოტოზე, ვიდეოზე, არქივზე. “როიტერზი”, “ფრანსპრესი”, “ბლუმბერგი” და სხვა ცნობილი სააგენტოების შემოსავალი დამოკიდებულია მათივე პროდუქტების გაყიდვაზე (ხელმომწერების რაოდენობაზე და არა ამ ხელმომწერთა მიერ მომზადებული რელიზების გამოქვეყნებაზე).

სამწუხაროდ, საქართველოში წლობით დამკვიდრებული პრაქტიკა რეალურად ხელს უშლის როგორც ზოგადად მედიის, ასევე კონკრეტული სააგენტოს ნდობის და პროფესიონალიზმის ამაღლებას:

- როგორც ვთქვით, გასააზრებელია, ხელმომწერის პრესრელიზის გამოქვეყნების დროს მკითხველისთვის რას წარმოადგენს ეს მასალა: ის მისთვის, როგორც ერთი მოქალაქისთვის, მნიშვნელოვანი ამბავია და ამიტომ შესთავაზა სააგენტომ თუ მხოლოდ იმიტომ, რომ სააგენტოს ამ ინფორმაციის გამოქვეყნებაში ფული გადაუხადეს? - პრაქტიკულად საქმე ეხება რეკლამას და მკითხველი იმსახურებს იცოდეს, ნამდვილ ჟურნალისტურ ნამუშევარს კითხულობს თუ სარეკლამო მასალას!

- რამდენად დაცულია სააგენტო იმ საფრთხისგან, რომ ადმინისტრაციულმა ორგანომ მისთვის არასასურველი ინფორმაციის გამოქვეყნების გამო სააგენტოს კონტრაქტი შეუწყვიტოს და შესაბამისად, მედიასაშუალებას შემოსავალი შეუმცირდეს, საბოლოოდ კი დასაქმებულების შრომის ანაზღაურება ვერ შეძლოს? ხომ არ ჯობია, სააგენტოებმა მკაფიოდ განსაზღვრონ, რომ ხელმომწერობა მხოლოდ ინფორმაციის დროულ მიწოდებას ნიშნავს და არა რელიზების გამოქვეყნებას, საჯარო უწყებებმა კი უფრო ეფექტურ PR ტექნოლოგიებზე იფიქრონ საზოგადოებისთვის ხმის მისაწვდენად და საჯარო უწყების გარშემო პოზიტიური ველის შესაქმნელად?

- თუ მაინცდამაინც ვერ ვცვლით რეალობას და რელიზების გამოუქვეყნებლობა სააგენტოებს ხელმომწერებს და შესაბამისად, შემოსავალს შეუმცირებს, იქნებ რელიზში მოცემულ ინფორმაციას სააგენტომ საკუთრივ მის მიერ მოპოვებული ინფორმაცია დაამატოს, სადაც ყურადღება გამახვილდება არა იმაზე, თუ რა გააკეთა კონკრეტულმა უწყებამ, არამედ იმაზე, თუ რა ვერ გააკეთა ან რა უნდა გააკეთოს. მედია საზოგადოებას იმიტომ სჭირდება, რომ გაიგოს, რას ვერ აკეთებს ხელისუფლება და არა პირიქით. ან პრესრელიზის უცველად გამოქვეყნებისას, როგორც მინიმუმ, ის მაინც მიუთითოს რომ გამოქვეყნებული მასალა პრესრელიზია და არა ჟურნალისტური პროდუქტი.

სხვა შემთხვევაში, ყოველთვის მივიღებთ ისეთ უხერხულ მოცემულობას, როცა საინფორმაციო სააგენტოს საიტებზე გამოქვეყნდება კონტექსტიდან ამოვარდნილი, არც თუ ისე დიდი საზოგადოებრივი მნიშვნელოვნელობის მქონე ახალი ამბები, რომელთაც უფრო პროტოკოლური შინაარსი ექნებათ, ვიდრე ჟურნალისტური; სადაც ნამდვილად ღირებულ ამბებზე მეტად თვალში მოგვხვდება ასეთი სიტყვები “აქტიური თანამშრომლობა”, “პარტნიორობის გაღრმავება”, “სამომავლო გეგმების დასახვა” დ ა.შ.

პრობლემის კიდევ ერთი ასპექტი, ასე ვთქვათ, რელიზების ენას ეხება - მათში გამოყენებულ ტონს, ნომენკლატურულ-ჩინოვნიკური წინადადებების წყობას, რასაც არაფერი აქვს საერთო ჟურნალისტიკაში აუცილებლობად მიჩნეულ მარტივ და გასაგებ ენასთან. ფაქტია, რომ სააგენტოები არ ზრუნავენ პრესრელიზების ტექსტების “გახალხურებაზე”.

დასასრულ, იმედს გამოვთქვამ, რომ პრესრელიზების “ჟურნალისტიკა” ჩვენი ძალიან ახალგაზრდა მედიის ერთგვარი საყმაწვილო სენია, რომელსაც ეთიკური რეგულაციებისა და პატიოსანი მიდგომის დახმარებით ის უახლოეს პერიოდში დაძლევს. სხვა შემთხვევაში, წარმოუდგენელია იმუნინეტდაქვეითებულმა მედიამ, როგორც ერთიანმა ორგანიზმმა, საზოგადოებისთვის მოდარაჯე ძაღლის ფუნქცია შეასრულოს.

17 სექტემბერს „რუსთავი 2-ის" ეთერში „პროფილი“ სხვა პროფილით გავიდა. დაანონსებული სახეცვლილება მართალი გამოდგა - წამყვანმა იმ ღამეს მხოლოდ პრობლემაზე ილაპარაკა.

წლების განმავლობაში ტაშფანდურს, ანდა სხვათა უბედურების კომიკურად წარმოჩენას მიჩვეულმა მაყურებელმა, საკითხზე კონცენტრირებული გადაცემა იხილა. რეიტინგი როგორი ჰქონდა არ ვიცი, მაგრამ მე მხოლოდ დადებითი კომენტარები მოვისმინე.

არადა, მანამდე გადაცემის ავტორები მუდმივად გვეუბნებოდნენ, იმას ვაკეთებთ, რაც საზოგადოებას სურსო. თუ არ მოგწონს გადართეო, არ გადამირთავს, გაუმჯობესებას ვითხოვდი.

17 სექტემბრის გადაცემაში კი სწორედ პასუხისმგებლიანი დამოკიდებულება ვნახე იმ თემისადმი, რაც ამგვარ შოუებში ხარვეზის გარეშე ვერ შუქდებოდა. სექსუალური ძალადობა სწორედ ის თემა იყო, სადაც ვითომ პრობლემაზე საუბრისას სხვათა უფლება ილახებოდა და სტერეოტიპები მყარდებოდა.

როგორც ჩანს, „რუსთავი 2“ მიხვდა, რომ სიყვითლე ზედმეტად დიდი დოზითაა ეთერში, აკი მონოლოგის დროსაც თქვა მაია ასათიანმა, ამ ნიშას სხვას ვუთმობო. საქმიანი, საზოგადოებრივ საკითხებზე ორიენტირებული ეთიკური გადაცემა კი, რომელიც პრობლემას ფართო ჭრილში ხედავს, ჩვენს ეთერში ძნელად თუ ვინმეს გაახსენდება. ამიტომაც გასაგებია „რუსთავი 2-ის" სტრატეგია.

წუხელ მსხვერპლი ბავშვის ახლობლები ზურგით დასვეს მიუხედავად იმისა, რომ იდენტიფიცირების წინააღმდეგნი არ იყვნენ - ბავშვის ინტერესს ვითვალისწინებთო;

ძალადობის მსხვერპლი ქალი დაფარეს - მის უსაფრთხოებას ვიცავთო;

ისტორია არ მოაყოლინეს - დეტალები არ გვაინტერესებსო (იდენტური ამბავი ამავე გადაცემაში ბევრჯერ მოგვისმენია, შვილი იქვე ეჯდათ, როცა ქალი საკუთარი გაუპატიურების ფაქტებს ყვებოდა ხოლმე);

მორალისტი მომღერალ, მოცეკვავე, გაურკვეველი საქმიანობით დაკავებული ადამიანების ნაცვლად პრობლემაზე პროფესიონალებმა ისაუბრეს;

„უი ეს რა დაგემართა“ ტონით არ დასმულა „რა იგრძენით“ ტიპის კითხვები;

წამყვანი არ იზიარებდა სტერეოტიპულ დამოკიდებულებებს, არ ყოფილა არაადეკვატური ბმა ბლოკებს შორის.

საზოგადოება, ცხადია, ამას ხედავს, და უნდა შეიმჩნიოს სწორედ იმიტომ, რომ გადაცემებს შორის კონკურენცია დაიწყოს ხარისხით და არა ერთი და იმავე ტიპების ეთერში ხშირად ჩვენებით, ეს კი მაყურებელსაც გაზრდის და მედიასაც. ჯაჭვია.

ერთმა თქვა, თუ ადამიანს მანქანა არ აჩვენე, ეგონება, რომ სულ ურმით უნდა იაროსო.

ჰოდა ამიტომაც, ახლა ნაკლებად მაინტერესებს სისხლის სამართლის კოდექსში „ეჭვმიტანილის“ ცნება რომ აღარ არსებობს, „ბრალდებულია“ და წამყვანი რომ არასწორი ტერმინს იყენებდა, (ადვოკატმაც იგივე გაიმეორა, წამყვნს რას ვერჩით), არც იმისთვის მიმიქცევია ყურადღება, ერთგან შესაძლოა სჯობდა „რეკონსტრუქცია“ მიეწერათ. მესმის მათი, ვისაც „პროფილის“ ტრანსფორმაციის არ სჯერა წარსული გამოცდილების გამო, მაგრამ მინდა, რომ მათი განწყობები მალე შეიცვალოს სწორედ იმით, რომ 17 სექტემბრის გადაცემა გამონაკლისი არ გამოდგეს.

მედიის მიერ განათლების საკითხების გაშუქებას სისტემატურად ვადევნებ თვალს. სოციალურ ქსელში ჯგუფიც კი გვაქვს შექმნილი და მას ,,ბავშვზე ორიენტირებული სკოლა“ ჰქვია. რომ გითხრათ, მომწონს, როგორ შუქდება განათლების საკითხები მედიაში-მეთქი, გულწრფელი არ ვიქნები.

ამ თემაზე ჟურნალისტებთანაც გვქონდა საუბარი. ჟურნალისტებმა გულახდილად გვითხრეს, რომ განათლების თემები პრიორიტეტული არ არის, და რომ ქართული მედია ხშირად განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს დღის წესრიგს მიჰყვება. ჟურნალისტები სიმწვავის მიხედვით არჩევენ თემებს. აინტერესებთ ძალადობის შემთხვევების გაშუქება, წერენ ეროვნულ გამოცდებზე, მასწავლებლის სქემაში შეტანილ ცვლილებებზე, მიჰყვებიან დინებას.

გადახედეთ დღევანდელ მედიას. მედია გვეუბნება, რომ გამოცდები განათლების სისტემის მნიშვნელოვანი მოვლენაა, გამოცდებშია დავანებული ძალაუფლების ბერკეტი, ის განსაზღვრავს მოქალაქის ბედს - დაამთავრებს თუ არა სკოლას, ჩააბარებს თუ არა გამოცდებს, იქნება თუ არა მეორადი ჩარიცხვები. გამოცდები მასწავლებლის ცოდნასაც ამოწმებს. მედიაში ვეცნობით, როგორ ჩააბარეს მასწავლებლებმა სასერტიფიკაციო გამოცდები, რამდენი მასწავლებელი არ გამოცხადდა გამოცდაზე, რამდენმა შეიტანა შპარგალკა. თურმე, ჩვენს ბავშვებსა და მასწავლებლებს არ აქვთ შესაბამისი ცოდნა.

წლების განმავლობაში ძირითადად ამ ტიპის გზავნილებს ვიღებთ. ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, რომ ვიღაცას უნდა, დავიჯეროთ, რომ გამოცდის შედეგი არის სისტემის დიაგნოზი, და ადამიანისაც. მოკლედ, გამოცდების ძალა ყველგან იგრძნობა და, შესაბამისად, მედიაში გამოცდებზე ბევრი იწერება. ხშირად სახელმწიფო მოხელეების მონოლოგებს ვისმენთ, იშვიათად - განსხვავებულ მოსაზრებას; და უფრო იშვიათად, თითქმის არასდროს, განათლების საკითხზე დისკუსიებს. თუ გამოცდა ძალაა და მის შესახებ ბევრი გვესმის, მე უძალოთა ხმა მინდა გავიგო. მთავარი უცნაურობა რა არის, იცით? საერთოდ არ ისმის იმ ადამიანების ხმა, რომლებიც ჩვენს სასკოლო სისტემაზე ზრუნავენ. ეს ადამიანები 9 თვის განმავლობაში, ყოველ დილით სკოლისკენ მიიჩქარიან და შრომობენ. ატარებენ გაკვეთილებს, უხარიათ წარმატებები და ლახავენ სირთულეებს. მშრომელი ხალხია და ჩვენი ქვეყნის თითოეული მოქალაქის წარმატებაში წვლილი სწორედ ამ ადამიანებს მიუძღვით და არა მათ, ვინც არაეფექტური წესების მორჩილებისკენ მოგვიწოდებს.

ბოლო დღეების აჟიოტაჟი მეორად ჩარიცხვებს ეხება. რას გვეუბნება ქართული მედია ამ პრობლემაზე? მედიაში კვლავ ჩინოვნიკების ხმა ჟღერს. უძალოთა ხმა თითქმის არ ისმის. რას წერს მედია? ,,2015 წლის ერთიან ეროვნულ გამოცდებზე დარეგისტრირებული 40 000 აბიტურიენტიდან სტუდენტი 28 053 გახდა.რაც შეეხება უნივერსიტეტებში დარჩენილ ვაკანტურ ადგილებს, მაია მიმინოშვილის ინფორმაციით, 44 000 ადგილიდან 18 849 თავისუფალი დარჩა“.

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებით, 2014-2015 სასწავლო წელს მეთორმეტე კლასში სწავლობდა 36 781 მოსწავლე, თუმცა,მედია წერს,რომ გამოცდებში 39 000 (რიგ შემთხვევებში კი 40000) აბიტურიენტი მონაწილეობდა. არითმეტიკის კანონები გვეუბნება, რომ თუ ყველა მეთორმეტე კლასელი გადაწყვეტდა უნივერსიტეტის სტუდენტობას, მაშინ რამდენიმე ათას აბიტურიენტს სკოლა შარშან ან შარშანწინ (შესაძლოა უფრო ადრეც) დაუმთავრებია. მონაცემების მოძიება ვცადე, მაგრამ ამაოდ, ვერ მივაგენი. ამ ძებნაში აღმოვაჩინე, რომ განათლების მართვის საინფორმაციო სისტემაში არ არის ინფორმაცია, რამდენი მეთორმეტეკლასელი სწავლობდა 2014-2015 სასწავლო წელს თბილისის, აჭარის, რაჭა-ლეჩხუმის, ქვემო სვანეთისა და აფხაზეთის სკოლებში. კი, აფხაზეთში ძნელია მეთორმეტეკლასელების რაოდენობის დათვლა რამდენიმე მიზეზის გამო: როგორც ვიცი, მეთორმეტე კლასი არ არსებობს და, ასევე, იქ რა ხდება, მარტო ხაჯინბამ და პუტინმა იციან. მოკლედ, ძებნას თავი დავანებე და ვთქვი, დავუჯერებ ციფრებს.

მედიაში წავიკითხე, რომ ასეულობით აბიტურიენტს ეროვნული გამოცდები ჩაუბარებია და ვერ ხდება სტუდენტი, რადგან მეორადი ჩარიცხვები არ იქნებაო. სხვადასხვა მედია განსხვავებულ ციფრებს ასახელებს: ჩარიცხვისთვის უიმედოდ იბრძვის 500, 600 ან 700 აბიტურიენტი. ისიც წავიკითხე, რომ ეს რაოდენობა არც თუ ისე დიდი, მხოლოდ და მხოლოდ 1.6%-ია. ადამიანების პროცენტებით გამოსახვა უხერხულად მომეჩვენა და დავინტერესდი, მაინც რამდენი ახალგაზრდა რჩება უნივერსიტეტის მიღმა? გადავწყვიტე, ვენდო 1,6%-სდა ვიწყებ გამოთვლას.

28 053 აბიტურიენტი სტუდენტი გახდა და თუ ეს რაოდენობა 98.4%-ის ტოლია, მაშინ ადვილად შეგვიძლია გამოვთვალოთ, რამდენი დარჩა უნივერსიტეტის მიღმა. 28053X100/98.4-28053=456-ს. ჩემი გამოთვლებით, (თუ ეს გამოთვლები საჭიროა ამ საკითხზე მსჯელობისას) ჩვენ გვერდით ცხოვრობს 456 მოქალაქე, რომელმაც ჩააბარა გამოცდები, გადალახა ბარიერი, ბევრმა მაღალი ქულაც მიიღო, მაგრამ სამინისტროს მიერ დამტკიცებული წესის გამო, ვერ გახდა სტუდენტი. სულ რაღაც 456 მოქალაქე რა არის 28053 მოქალაქესთან შედარებით? რიცხვებს თუ შევადარებთ, არაფერი, მაგრამ ადამიანებს ვერ ვადარებ, არ შემიძლია.

ჰოდა, მე, კანონმორჩილი ადამიანი, ვშფოთავ, ვეკითხები საკუთარ თავს -რასაც ჩინოვნიკები მედიამონოლოგებში ამბობენ, დავიჯერო? მახსენდება დათა თუთაშხიას სიტყვები: ,,ჯერ წესია საქმე და მერე საქმეა საქმეო“.

მაგრამ, წესია მთავარი თუ მოქალაქე? ფაქტია, ჩვენ წესების წერაში ვუხდით ბევრ ფულს ჩინოვნიკებს და გვინდა, კარგი წესები დაწერონ, მათ კი ჩვენი მოსმენაც არ უნდათ და დათა თუთაშხიასავით გაიძახიან, წესია საქმეო.

წესი შეცვალეთ და 456 აბიტურიენტი უნივერსიტეტში ჩარიცხეთ. კანონმორჩილები ვართ, მაგრამ წესი კანონი არაა, ვერ მივდევთ არაფექტურ წესებს.

ამ ციფრების ორომტრიალსა და წესების უზენაესობაზე ბევრი მონოლოგი მოვისმინეთ. მაღალი რანგის ჩინოვნიკები გვესაუბრებიან წესებზე, რეგულაციებზე, კანონებზე. იშვიათად ისმის მოსაზრება, რომ კარგი წესები არ გვაქვს, გამოცდების რაოდენობა ძალიან დიდია. ეს სუსტი ხმა ვერ ეწინააღმდეგება სამინისტროს დღის წესრიგს. ვერ ქმნის ძლიერ საზოგადოებრივ აზრს, ვერ იწვევს ცვლილებებს. კარგი იქნებოდა, მედიაში ერთმანეთის პირისპირ ემსჯელათ ადამიანებს ამ საკითხზე.

კარგი იქნებოდა, მედიაში გაშუქებულიყო იმ ადამიანების მოსაზრებები, რომლებიც მოგვიყვებოდნენ, რას ვერ ასწავლიან სკოლაში და რას სწავლობენ ბავშვები რეპეტიტორთან;

კარგი იქნებოდა, დირექტორებისთვის, მასწავლებლებისთვის, მშობლებისთვის გვეკითხა, გამოცდები სკოლამ რომ ჩაატაროს, კორუფციული გარიგების საფრთხეები თუ იარსებებს და როგორ შეიძლება მათი თავიდან აცილება;

კარგი იქნებოდა, საკუთარ თავს დავუსვათ კითხვა: რატომ გვეშინია მოგონებად ქცეული კორუფციის და არ გვეშინია ამდენი გამოცდისა, რატომ არ მოგვბეზრდა ამდენი მონოლოგი?

აი, მე კი არ მომწონს არსებული წესი, რომელიც ზღუდავს მოქალაქეს. მეშინია ინსტიტუციების ბრეჟნევიზაციის და ზოგჯერ კვლევის ჩატარების საჭიროებასაც ვერ ვხედავ, რადგან პრობლემა თვალსაჩინოა. უნდა დაეშვათ მეორადი ჩარიცხვები.

მეცხრამეტე საუკუნეში ქართველი ხალხის საუკეთესო ნაწილმა მიიღო გადაწყვეტილება რომ გვცოდნოდა წერა-კითხვა. დღეს ჩვენ წინაშე ახალი გამოწვევაა: ქართველ ხალხს სკოლამ უნდა განუვითაროს მაღალი სააზროვნო უნარები, რაც ტესტის ამოხსნის ხრიკები და ინფორმაციის გახსენება სულაც არ არის. ამიტომ საჭიროა ცვლილებები!

სტუდენტობისას მინდოდა თეატრის კრიტიკოსი გავმხდარიყავი, თავს ვზრდიდი კიდეც ამ სფეროში, სტატიებს ვწერდი, გადაცემებს ვაკეთებდი.

მერე მსახიობი შემიყვარდა, მასზე გათხოვილმა, ერთ გამოცემას დავუწერე კრტიკული სტატია, სათაურით ,,თეატრი ბნელში”. არ იყო ცუდი ნაწერი, ფაქტებს და მცოდნე ხალხის აზრებს ეფუძნებოდა.

მოგვინებით გავიგე, რომ თეატრში კედელზე გამოუკრავთ, ხელმძღვანელობას კი პასუხად მხოლოდ ის უთქვამს, რომ გაბრაზებული მსახიობის ცოლის ნაწერი იყო.

პირველად მაშინ დავფიქრდი ინტერესთა კონფლიქტზე (უნივერსიტეტში ჩემ დროს ეთიკას ზედაპირულად გავდიოდით) - იმაზე, იქნებოდა თუ არა ჩემი სტატია ასეთივე, ქმარი ,,განაწყენებული მსახიობი” რომ არ მყოლოდა? თავს ვარწმუნებდი, რომ სტატიაში არაფერი შეიცვლებოდა. მაგრამ იმასაც მივხვდი, რომ თეატრის კრიტიკის მიზნობრივი აუდიტორია ჩემს სტატიებს ყოველთვის წაიკითხავდა, როგორც ,,ცოლის ავტორობით” დაწერილს. მოკლედ, ამ სფეროს შევეშვი.

მას შემდეგ მხოლოდ სოცლიალურ ქსელში წამომცდა ორიოდ სიტყვა ქუთაისის თეატრზე (ძალიან მიყვარს და ვერ ვეშვები) და იქაც კომენტარებში სულ ,,ცოლი” მეძახეს.

ხვდებით ალბათ, რომ ეს ისტორია ეკა მიშველაძის ,,პირველი სტუდიის” ამბებმა გამახსენა. რამდენიმე დღის წინ ეკას კოალიცია ,,მედია ადვოკატირებისთვის” მიერ ორგანიზებულ მრგვალ მაგიდაზე საზოგადოებრივი მაუწყებელის დირექტორის მრჩეველმა ბასა ჯანიკაშვილმა ჯერ 150 კაცის თანდასწრებით, ერთ-ერთ პოლიტიკოსზე ქორწინება მიულოცა, და შემდეგ მაუწყებლის შიდა ქცევის კოდექსიდან ამონარიდი წაუკითხა იმის განსამარტად, თუ რატომ ვეღარ განაგრძობდა ეკა პოლიტიკური ტოკ- შოუს წაყვანას.

ამონარიდი ასეთია: ,,ინტერესთა კონფლიქტის თავიდან ასაცილებლად, თანამშრომლებმა არ უნდა გააშუქონ ოჯახის წევრების და ახლო ნათესავების საქმიანობა”.

ამ ფაქტთან დაკავშირებით, ჩემთვის მოულოდნელად, არაერთი განსხვავებული აზრი გაჩნდა. მოგვიანებით ვნახე, რომ ამ თითქოსდა მარტივად გასაგებ აზრს სოციალურ ქსელში მეგობართა ჯგუფიც სხვადასხვაგვარად კითხულობს. უკირკიტებენ უცხოურ პრაქტიკას, ვინ CNN -ს წამყვანს იხსენებს, ვინ BBC -სას.

არა და მეჩვენება, რომ ძალიან მარტივად გასაგები ქართული რეალობა გვაქვს:

- რაც არ უნდა ობიექტური იყოს ეკა, თუ ის განაგრძობს პოლიტიკური თემის გაშუქებას, აუდიტორიის ნაწილი მას მაინც აღიქვამს კონკრეტული პოლიტიკოსის მეუღლედ. საზოგადოებრივი მაუწყებელი კი ამ ნაწილის ტელევიზიაცაა.

- სულელური მიდგომაა - ცოლის მიერ ქმრის წყაროდ არგამოყენება, ეთერში არმოწვევა, რას ცვლის, რას გვაძლევს - გარდა ქმრის დისკრიმინაციისა.

- სულელური და სასაცილოა შეზღუდვის მხოლოდ მეუღლეებზე და ახლო ნათესავებზე გავრცელება. მსგავსი რეგულაციების კონტექსტური წაკითხვა ცხადყოფს, რომ ეს ,,სამსახურებრივ განაწესზე” მეტად თვითრეგულირების მექანიზმია და გულისხმობს, რომ ნებისმიერ პირთან ურთიერთობა (ამაზე ფიქრმა ნათლად შემაგრძობინა facebook -ის სტატუსის ,,In a relationship with” არსი) თუ ის უშვებს ინტერესთა კონფლიქტის ალბათობას და ამასთან, ამ ურთიერთობის გამჟღავნებამ (ჰოი, რომ არაფერი იმალება ამ პატარა ქვეყანაში) შესაძლოა იმოქმედოს აუდიტორიის ნდობაზე მედიის ან ჟურნალისტის მიმართ, უნდა დაგაფიქროს - რა და როგორ აკეთო მომავალში და თავად უნდა მიგაღებინოს გადაწყვეტილება.

- მაწუხებს, რომ ამგვარი გადაწყვეტილების თავად მიღების შესაძლებლობა საზოგადოებრივ მაუწყებელში ეკა მიშველაძეს არ მისცეს. მას საჯაროდ და მისთვის მოულოდნელი ფორმით ,,მიულოცეს გათხოვება”. არადა, საზოგადოებრივი მაუწყებლის შიდა წესი და ეთიკა მხოლოდ ჟურნალისტებისთვის არ არის, მენეჯერებისთვისაცაა, იმისთვის, რომ მათ ცალკეულ თანამშრომლებთან მიმართებით (გუშინდელ შეხვედრაზე ეკა სხვა თანამშრომლების მსგავს ინტერესთა კონფლიქტზეც მიუთითებდა) არა მხოლოდ ის პუნქტები წაიკითხონ, რომლებიც აწყობთ, არამედ დანარჩენიც. მაგალითად ის, რომ იგივე კოდექსი მენეჯმენტს კარნახობდა საკითხზე თანამშრომელთან ერთად არასაჯაროდ ემსჯელა და გადაწყვეტილებაც ამ მსჯელობის შედეგად ისე დამდგარიყო, რომ საზოგადოებას ვნებათაღელვის გარეშე გადაეტანა ცვლილებები.

და რაც ყველაზე სამწუხაროა, თვითრეგულირების მექანიზმმა, ამ შემთხვევაში, ვერ შეძლო ხსენებული ეთიკური ნორმის მიზნის მიღწევა - დაეზღვია მაუწყებელი აუდიტორიის ნდობის დაკარგვისგან. საზოგადოების ნაწილი ,,ხმაურიანი გაშვების” შესახებ ფიქრობს, რომ ეკა ,,ოპოზიციონერზე” გათხოვების გამო მოხსნეს გადაცემიდან. საზოგადოებრივი მაუწყებელი კი ამ ნაწილის ტელევიზიაცაა.

საინფორმაციო სააგენტოების ხელმომწერებს შემჩნეული ექნებათ, რომ გამოქვეყნებულ ანონსებში პრესკონფერენციები ჭარბობს. პრესკონფერენციას მართავს პოლიტიკოსი, ექსპერტი, პარტია, საზოგადოებრივი მოძრაობა, არასამთავრობო ორგანიზაცია - ყველა, ვისაც აუდიტორიამდე საკუთარი ხმის მიწვდენა სურს. არის შემთხვევები, როცა ერთ კონკრეტულ პრესკლუბში დღის განმავლობაში რამდენიმე სპიკერი მიდის და ჩვენც, როგორც წესი, მაუწყებლების დღის საინფორმაციო გამოშვებებში გამუდმებით “მოლაპარაკე თავებს” ვხედავთ.

მაუწყებლები ასეთ პრესკონფერენციებს ე.წ. კადრ-სინქრონის ფორმატით აშუქებენ, ასეთ შემთხვევაში ამბის მთავარი თემა არის ის, რომ სადღაც ვიღაცამ პრესკონფერენცია გამართა და არა ის, თუ რა ითქვა პრესკონფერენციაზე, რა პრობლემა წამოიჭრა... კადრ-სინქრონით გაშუქებისას, ჩვეულებრივ, არ ხდება პრესკონფერენციაზე წამოჭრილი თემის გაშლა, საპირისპირო, განსხვავებული მოსაზრებების წარმოჩენა - საინფორმაციოს წამყვანი მაყურებელს აუწყებს, რომ რომელიღაც პრესკლუბში რომელიღაც პოლიტიკოსმა ან „ექსპერტმა“ პრესკონფერენცია გამართა და მის შესავალ ტექსტს პრესკონფერენციის მომწყობის სინქრონი მოყვება. სულ ესაა. სინქრონი, როგორც წესი, არაფრისმთქმელი და ზედაპირულია. მთელ ამ პროცესს რამდენიმე მონაწილე ჰყავს და ყველა სარგებელს ელის - სპიკერი, რომელსაც უმეტესწილად საკუთარი რეიტინგი ადარდებს, პრესკლუბი, რომელიც ასევე ცნობადობის გაზრდას ცდილობს, მედია, რომელიც, სამწუხაროდ, მარტივ გზებს ეძებს ამა თუ იმ თემაზე შეფასებითი ნაწილის მოსაპოვებლად და ხშირ შემთხვევაში ჯერდება “მოლაპარაკე თავების” მიერ შეთავაზებულ დღის წესრიგს, მაგრამ აუდიტორიის მხრიდან თუ შევხედავთ პროცესს - ამ პრესკონფერენციებიდან მას თითქმის არაფერი რჩება - რამდენად მნიშვნელოვანია მისთვის მორიგი პოლიტიკური ურთიერთბრალდების საფუძველზე გაკეთებული განცხადებები, ცვლის თუ არა ამგვარი გაშუქება მის პოლიტიკურ თუ სხვა არჩევანს, სასარგებლოა თუ არა მისთვის ეს ინფორმაცია? მაყურებელი ამ ე.წ. კადრ-სინქრონის შედეგად ვერ იღებს სათანადო ინფორმაციას. არადა, აუდიტორიისთვის ამომწურავი, სრული ინფორმაციის მიწოდება მედიის ერთ-ერთი ფუნდამენტური ვალდებულებაა:

„პროგრამა ან სიუჟეტი მიკერძოებული იქნება, თუ ის არ მოიცავს ამომწურავ ინფორმაციას მნიშვნელოვანი ფაქტების შესახებ, აგებულია უმნიშვნელო ფაქტებზე, შეგნებულად ან გაუცნობიერებლად შეჰყავს აუდიტორია შეცდომაში, შენიღბული სახით გამოხატავს მიკერძოებული პირის მოსაზრებებს“- ვკითხულობთ მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში (18.2.)

პოლიტიკოსების მხრიდან პარტიის ოფისსა თუ პრესკლუბებში ბრიფინგების გამართვა პოლიტიკურ პროცესსა და მედიაზე გავლენის მოხდენის მცდელობაა - ასეთი ფორმით საჯარო ფიგურები ცდილობენ, ჟურნალისტებს საკუთარი დღის წესრიგი მოახვიონ თავს - ამ დროს მედია, ერთი მხრივ, ფარული თუ პირდაპირი მანიპულაციის იარაღი ხდება, მეორე მხრივ, ბრიფინგებზე გადამეტებული ყურადღების გამახვილებით თავადაც გვევლინება აუდიტორიის მანიპულატორად - იმის ნაცვლად, რომ სარედაქციო მუშაობით, თემების მოძიებით, მოკვლევით, ჟურნალისტური გამოძიებით, ექსკლუზიური ახალი ამბებით გააჯეროს ეთერი, მარტივ გამოსავალს პოულობს.

კიდევ ერთი საკითხი გამომსახველობას ეხება - როგორც წესი, პრესკონფერენციის ვიზუალური მხარე იდენტურია - კადრებით თუ ვიმსჯელებთ, მაყურებლისთვის საინტერესო არაფერი ხდება, სტანდარტულად ჩამომწკრივებული მიკროფონების უკან სპიკერი ზის და საუბრობს. პრესკონფერენციების ასე უხვად გაშუქება ტელევიზიას საფრთხეს უქმნის, დაკარგოს თავისი მთავარი ხიბლი - გამოსახულების მიმზიდველობა.

მთავარი მაინც პრიორიტეტების პრობლემაა - როცა რედაქციას საკმარისზე მეტად ექნება საკუთარი თემები, ეთერიც არა “მოლაპარაკე თავებით”, არამედ მნიშვნელოვანი და საინტერესოდ მოყოლილი ახალი ამბებით გაივსება.

რაზეც ახლა ვისაუბრებ, მხოლოდ რეგიონული მედიის პრობლემა არ არის, უფრო პირიქითაა - ეს ერთ-ერთი ყველაზე სუსტი მხარეა ქართული ჟურნალისტიკის. რატომ არ/ვერ სვამენ ახალი ამბების ჟურნალისტები კითხვებს ბრიფინგებზე? რატომ კმაყოფილდებიან მხოლოდ პრესრელიზების განიუსებით, რატომ ამცრობენ პროფესიულ პასუხისმგებლობას მიკროფონის/დიქტოფონის „დამჭერამდე?“ ვუწოდო თუ არა ჟურნალისტს კითხვების გარეშე ფოსტალიონი, რომელსაც დალუქული კონვერტი კონკრეტულ მისამართზე მიაქვს და მხოლოდ ამით შემოიფარგლება მისი პასუხისმგებლობა?!

კოლეგებთან მიმართებაში უხერხულობა რომ დავძლიო, საკუთარი გამოცდილებით დავიწყებ: შს სამინისტრომ 5 ივლისს გაავრცელა ინფორმაცია, რომ „შსს-ს აჭარის ა/რ მთავარი სამმართველოს თანამშრომლებმა ცხელ კვალზე ჩატარებული საგამოძიებო ღონისძიებების შედეგად 1995 წელს დაბადებული ნ. ჟ. განზრახ მკვლელობის მცდელობის ბრალდებით ზესტაფონში დააკავეს“.

ეს საკმაოდ ხმაურიანი საქმეა - დაჭრილი 16 წლის გოგოა, ბრალდებული - „შეყვარებული“.

ქართულმა მედიამ, მათ შორის ჩვენც, შსს-ს ინფორმაცია უცვლელად გაავრცელა. მოგვიანებით კი, სრულიად შემთხვევით, სასამართლოში დაკავებულის მიმართ აღკვეთი ღონისძიების პროცესზე გაირკვა, რომ ბრალდებული „საკუთარი ფეხით მივიდა პოლიციაში“ და სამძებრო ოპერაციების შესახებ გავრცელებული ინფორმაცია არ შეესაბამებოდა სინამდვილეს. ერთი შეხედვით, ეს თითქოს არფერს ნიშნავს, მაგრამ სინამდვილეში ხომ ბრალდებულის ქცევა - პოლიციაში გამოცხადება, კანონის ენაზე, სასჯელის რამდენიმე წლით შემსუბუქების ტოლფასია?!

რამდენადაც ბრალდებულის დაკავების შესახებ ინფორმაციის გადამოწმება არის რთული საქმე, იმდენად მარტივია, მაგალითად, იმის ანალიზი, თუ როგორია სახელმწიფოს პოლიტიკა პროსტიტუცია-ტრეფიკინგთან მიმართებაში... ყველას მრავალგზის გვინახავს კადრები, თუ როგორ გამოჰყავთ ბათუმის „დისკო კლუბებიდან“ სექსმუშაკები და ის „პირები“, რომლებსაც ბრალად „პროსტიტუციისთვის ადგილის გამოყოფა ედებათ“.

ვინმემ იცის შემდეგში რა ხდება ამ კონკრეტულ დისკო კლუბებში? - მხოლოდ ძალიან ვიწრო წრემ. სინამდვილეში ეგრეთ წოდებული დისკო კლუბები, სადაც მსგავსი ოპერაციები ტარდება, ერთი კვირითაც არ წყვეტენ მუშაობას, მაგრამ ქართულ მედიაში ამ თემაზე დასმული კითხვები იშვიათობაა - საზოგადოებას ამ ინფორმაციას მედია პარავს. მედიას, ჟურნალისტს ეზარება, არ იცის, ვერ ხვდება, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ადამიანისთვის იმის ცოდნა, რომ ცხოვრობს ისეთ ქვეყანაში, სადაც 21-ე საუკუნეში ადამიანებით ვაჭრობენ. ხშირად, ეს საქილიკო თემად იქცევა ხოლომე, რაშიც უზარმაზარ როლს ჟურნალისტი სწორედ იმიტომ ასრულებს, რომ ან საერთოდ არ სვამს კითხვებს, ან ამას ისე აკეთებს, რომ ქილიკს გამოიწვევს.

ქართულ მედიაში, როგორც რეგიონულში, ისე ნაციონალურში, არაზუსტი ინფორმაციის გავრცელების თვალსაზრისით, ნამდვილი ბუმია. მედია არ ინტერესდება, არის თუ არა სიმართლე ის, რასაც ბრიფინგის მომწვევი პოლიტიკოსი ან ეგრეთ წოდებული ელიტპერსონა საუბრობს. ჟურნალისტი პროცესში ძირითადად მაშინ ერევა, თუ ბრიფინგის მომწყობი ვინმე კონკრეტულს ესხმის თავს - ამ შეთხვევაში ზუსტად იცის ჟურნალისტმა, რომ მეორე მხარეც აუცილებლად უნდა წარმოაჩინოს.

მაგრამ ძალიან ცოტა ვინმე თვლის თავს ვალდებულად გადაამოწმოს ისეთი ინფორმაცია, რაზეც, მაგალითად, ახლახან საპარლამენტო უმრავლესობის წევრმა, ზვიად ძიძიგურმა ისაუბრა. დეპუტატმა გადაცემა „რეაქციაში“ ახალი ხელისუფლების მიღწევებზე გაამხავილა ყურადღება და თქვა, რომ წინა ხელისუფლების პირობებში „30 000 ბავშვი იყო, რომელიც სკოლას საერთოდ არ გაკარებია“ და „ამ ბავშვების რაოდენობა ბოლო ორი წლის განმავლობაში 6 000-მდე შემცირდა“. ფაქტ-მეტრი იმ იშვიათ ვებგვერდთაგან ერთ-ერთია, რომელმაც დეპუტატის მიერ დასახელებული ციფრების გადამოწმებაზე ძალისხმევა გაიღო, რის შედეგადაც თქვა, რომ „2011 წელს სასწავლო პროცესის მიღმა 58 269 ბავშვი იყო დარჩენილი, 2014 წლისთვის კი აღნიშნული მაჩვენებელი 55 090-მდე შემცირდა“.

ინფორმაციას, რომელსაც კითხვების დასმის, გადამოწმების გარეშე ავრცელებს ჟურნალისტი, მხოლოდ ერთი მსხვერპლი ჰყავს - საზოგადოება, რომელსაც ზუსტი ინფორმაცია გააზრებული გადაწყვეტილების მისაღებად სჭირდება.