ქვეყნის განვითარების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ინდიკატორი, ეკონომიკურ და სოციალურ ინდიკატორებთან ერთად, კულტურა და კულტურული ცხოვრებაა. ხელოვნება, თავისი დარგებითა და მიმდინარეობით, რეალობას ირეკლავს, ფილოსოფიურად განიხილავს მას, ხოლო მასობრივი კულტურა ხშირად საპროტესტო მოძრაობებსაც იწვევს ამა თუ იმ სუბკულტურისა და ჯგუფის სახელით.

ხელოვნებას შეუძლია ერთდროულად იდეოლოგიზირებულ იარაღად იქცეს სისტემების ხელში და ამავე დროს, ხელი შეუწყოს იდეოლოგიური და სოციალურ-პოლიტიკური წარმონაქმნების დანგრევასა და ტრანსფორმირებას.

ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, საინტერესოა, რამდენად ინტერესდება ქართული სამაუწყებლო ტელე და ონლაინ მედია კულტურის საკითხების გაშუქებით, ხელოვნების რომელი დარგებია მისთვის პრიორიტეტული ან საერთოდ, ქართულ სატელევიზიო/ონლაინ მედიასა და ხელოვნების ურთიერთმიმართებაზე საუბრისას სიტყვა „პრიორიტეტული“ შეუსაბამო ხომ არ არის.

დღეისათვის პოპულარული მედიასაშუალება ტელევიზიაა. ნაციონალური მაუწყებლები, რომლებიც მაყურებელთა სიმცირეს ნამდვილად არ უჩივიან, კულტურის საკითხებს ყურადღებას დიდად არ აქცევენ. მარტო „რუსთავი 2-ის“, „იმედის“, „მაესტროს“ სამაუწყებლო ბადეზე ზედაპირული დაკვირვებაც კი მოწმობს ამ სამწუხარო ტენდენციას. ჩამოთვლილი სამი რეიტინგული მაუწყებლიდან არცერთი არ უთმობს დროს ხელოვნების სხვადასხვა დარგის პრობლემატიკას. ისინი ოსტატურად ანაცვლებენ კულტურის საკითხებზე არსებულ გადაცემებს მდარე, პოპ-კულტურის შემცველი პროდუქციით, ალბათ, ეს გასაკვირიც არაა, რადგან მაშინ, როდესაც იმედზე „სხვა რაკურსი“ ორ გადაცემას პარანორმალურ მოვლენებსა და პარლამენტარების მიერ ერთმანეთისადმი გაკეთებული ჯადოების კვლევას უთმობს, დროც აღარ რჩება სამაუწყებლო ბადეში ერთი საათი მაინც გამოინახოს, მაგალითად, თეატრალური ცხოვრების მიმოხილვისთვის .

ზემოთ ნახსენები მაუწყებლები კულტურის სფეროში მიმდინარე სიახლეებს მთავარი საინფორმაციო გამოშვებების ბოლო ბლოკებში გაგავაცნობენ ხოლმე, ან დილისა და შუადღის შოუებში გაკვრით შეგვახსენებენ, რომ საქართველოში მუსიკოსები და სხვადასხვა სფეროში მომუშავე არტისტები გვყავს.

ერთფეროვანი ტექსტები, სტანდარტული სიუჟეტები, ინტერვიუები ხელოვანებთან ბანალური შეკითხვებით - ეს იმ მცირე ნიშანთა ჩამონათვალია, რომლებიც ნაციონალური მაუწყებლების საინფორმაციო, დილისა და შუადღის გადაცემების კულტურის მიმომხილველების ჟურნალისტური ხელწერისთვის არის დამახასიათებელი. არანაირი კრიტიკა, ანალიზი, კრეატიულობა. ხშირად გამოფენებიდან ან სხვადასხვა პრემიერიდან ჩართვების დროს ისეთი გრძნობა გიჩნდება, თითქოს პოლიტიკურ ინტრიგებზე „მონადირე“ პროდიუსერები და რედაქტორები კულტურის სფეროზე მომუშავე ჟურნალისტების პროფესიულ უნარებსა და მათ მიერ გაშუქებული მოვლენების ხარისხს საერთოდ არ აქცევენ ყურადღებას, რადგან წლებია, კულტურის საკითხების გაშუქების სტანდარტი არ იცვლება: იგი ორ სტრუქტურულ ხაზს მიჰყვება: ან სრულიად ზედაპირულია და მარტო კითხვებით - „სად? რა? როდის? ვინ?“ შემოიფარგლება, ან სიუჟეტში ჟურნალისტის მიერ გამოყენებული შედარებები, სიტუაციათა აღწერის დროს მოშველიებული ლექსიკა არათუ გაუგებარი, არამედ ხშირად შეუსაბამო და „სნობური“ ელფერის მატარებელიცაა. მართალია, საინფორმაციო გამოშვებებში გასული კულტურის სიახლეების ავტორებს მოვლენათა ღრმა ანალიზს ვერ მოვთხოვთ, რადგან ახალი ამბების სპეციფიკა ამას არ ითვალისწინებს, მაგრამ ახალი ამბების ჟურნალისტიკა შემოქმედებითობას რომ არ გამორიცხავს, ეს უეჭველია.

„იმედის“, „რუსთავი 2-ისა“ და „მაესტროსგან“ განსხვავებით, საზოგადოებრივი არხი ის ერთადერთი ნაციონალური მაუწყებელია, რომელიც ექვს გადაცემას უთმობს ხელოვნების სხვადასხვა სფეროს. წლებია, საზოგადოებრივი მაუწყებელი ამ მხრივ თანდათან უმჯობესდება და დღეს შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ქართულ სატელევიზიო ბაზარზე ყველაზე უკეთეს პროდუქციას ქმნის. უკვე მეხუთე სეზონია, ქართველ მელომანებს შანსი აქვთ თვალი ადევნონ კახა თოლორდავასა და გია ხადურის საავტორო გადაცემა „უცნობ მუსიკას“, ქართული სატელევიზიო სივრცის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვან და საინტერესო პროექტს, რომელიც ორიენტირებულია სხვადასხვა მუსიკალურ ჟანრზე, ასევე უცნობ და გამორჩეულ მსოფლიო მუსიკოსებზე. კარგა ხანია, „უცნობი მუსიკა“ საზოგადოებრივი რადიოს მეშვეობითაც გადის და მისმა ტელეფორმატმა კიდევ უფრო მეტი საშუალება მისცა ავტორებს, მაყურებელს წარუდგინონ პროფესიონალი სტუმრები, ღრმად გააანალიზონ მსოფლიოს მუსიკალური სივრცე.

საზოგადოებრივი მაუწყებელი ყურადღებას არ აკლებს კლასიკურ მუსიკასაც. ეს ტენდენცია წლებია გრძელდება და ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ მაგალითად, აკადემიური ფორმატის გადაცემა „სი ბემოლი“ წამყვანებისა და სტუმრის დისკუსიით შემოიფარგლებოდა, ახლა კი ორიგინალური და ვიზუალურად მოქნილი პროექტით „მუსიკოლოგოსით“ ჩანაცვლდა. გადაცემა ისეთ ღრმა და რთულად აღსაქმელ აკუსტიკურ ტრადიციას, როგორიც კლასიკური, აკადემიური მუსიკაა, მსგავსი ვიზუალური და გამომსახველობითი ხერხების საშუალებით, ადვილად და გასაგებად სთავაზობს მაყურებლს.

საზოგადოებრივი მაუწყებელი ქართველ არტისტებს საშუალებას აძლევს თავიანთი შემოქმედება მასობრივ მსმენელამდე მიიტანონ. წლების წინ, საზოგადოებრივ არხზე გადიოდა გადაცემა „Caucasus-Live“, სადაც საქართველოში მოღვაწე მუსიკალური ჯგუფებს თავიანთი პროდუქციის წარდგენა შეეძლოთ მსმენელებისთვის, დღეს ამ ტრადიციას გადაცემა „კომუნიკატორი“ აგრძელებს.

უნდა გამოიყოს გადაცემა „ტრანსმისია“ და მისი ორიგინალური კულტურული ექსპერიმენტები, რომელიც სხვადასხვა ხელოვნების სფეროში მოღვაწე არტისტებს მეტ საშუალებას აძლევს თავიანთი ხედვა წარუდგინონ ფართო მაყურებელს. ამ ტიპის გადაცემები, ვფიქრობთ, მიმზიდველი უნდა იყოს სხვა არხებისთვის, რადგან იგი საშუალებას იძლევა, ტელევიზიებმა მეტი კრეატიული იდეა და ვიზუალურად საინტერესო პროექტი განახორციელონ. უდავოდ, დღეს საზოგადოებრივი არხი ყველაზე კარგად ახერხებს ქართული კულტურული მეინსტრიმისა და ანდეგრაუნდის, ალტერნატიული სახელოვნებო სივრცის წარმოჩენას.

შინაარსობრივი და ვიზუალური კუთხით საინტერესო პროდუქცია იქმნება „GDS”-ზე: „კიმონო“, „URBAN STORIES” საინტერესოდ „შეფუთული“ გადაცემებია, რომლებიც მაყურებელს მეინსტრიმისგან განსხვავებულ სახეებსა და თემატიკას აწვდის. ალბათ, „GDS”-ს, რომელსაც პრეტენზია აქვს იყოს „მეტი, ვიდრე ტელევიზია“, ამ მხრივ მეტი ფიქრი, მუშაობა და ორიგინალური ხედვა მოეთხოვება.

უნდა აღინიშნოს ტელეკომპანია „აჭარის“ სატელევიზიო პროგრამული ბადე, რომელიც დიდ ყურადღებას აქცევს კულტურის თემატიკას: კინოს, თეატრს, მუსიკას, ფოლკლორსა და არქიტექტურას - ამ თემებს ჯამში რვა გადაცემა ეთმობა. ასევე საგულისხმოა ისიც, რომ დოკუმენტური მასალა მხოლოდ საზოგადოებრივ და „აჭარის“ ტელევიზიით გადაიცემა. საქართველოში, საბედნიეროდ, არსებობს კულტურისა და ხელოვნებისადმი მიძღვნილი თემატური საკაბელო არხი - „არტარეა“, რომელიც საკმაოდ საინტერესო და მნიშვნელოვან პროდუქციას ქმნის ქართულ ტელესივრცეში.

რაც შეეხება ონლაინ მედიას, ის, რაც მაუწყებლებს ყურადღების მიღმა რჩებათ, სწორედ ვირტუალურ სივრცეში იჩენს თავს. ტელევიზიებისათვის ღრმა ანალიზი, კრიტიკა, მეტწილად, არ არის დამახასიათებელი. წელიწადში რამდენიმე კინო, თეატრალური, მუსიკალური ფესტივალი იმართება, მოდის კვირეული ეწყობა, მაგრამ ამ ღონისძიებების კრიტიკა, ანალიზი ტელესივრცეში არსად გვხვდება. ონლაინ მედიაშიც შეიმჩნევა ანალიზური მასალების ნაკლებობა, ფაქტობრივად, იშვიათად გვხვდება კრიტიკული აზრი და კულტურული ცხოვრების პროფესიონალური შეფასება.

რევიუების წაკითხვა ქართველი მუსიკოსების ალბომების შესახებ მხოლოდ ბლოგებზე თუა შესაძლებელი, მაგალითად, ასეთი ბლოგია - georgianmusicblog.wordpress.com. თეატრალური კრიტიკა საერთოდ იგნორირებულია ქართულ ტელე და ონლაინ მედიაში. ასეთივე მდგომარეობაა კინოხელოვნების მიმართულებითაც. უნდა აღინიშნოს ის, რომ ნამდვილი „ფუფუნებაა“ დასავლური კინოინდუსტრიის ნაწარმის პროფესიონალური შეფასების მშობლიურ ენაზე გაცნობა, საბედნიერო გამონაკლისია პორტალი Digitalculture.ge, რომელიც ფილმებსა და სერიალებზე საინტერესო და პროფესიონალების მიერ დაწერილი რეცენზიების წაკითხვის შესაძლებლობას გვაძლევს.

მისასალმებელია ის, რომ ქართულ ონლაინმედიაში კულტურის სფეროს წარმომჩენი ვებგვერდებიც გამოჩნდა, მაგალითად „ARTINFO”. სამწუხაროდ, „პირველი ქართული ვებგვერდი კულტურასა და ხელოვნებაზე“ მხოლოდ ახალ ამბებზეა ორიენტირებული. ხშირად კი აქ გადააწყდებით „ყვითელ“ და არაფრისმთქმელ ინფორმაციებსაც, რომელთა ხელოვნებასთან დაკავშირებას ძნელად თუ მოახერხებთ, მაგალითისთვის მოვიყვანთ ერთ-ერთი მასალის სათაურს: „ნინო ჩხეიძეს ლალი მოროშკინა დაუპირისპირდა“.

დასკვნის სახით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ნაციონალური მაუწყებლები არ სწყალობენ ქართველ არტისტებს, რომლებიც ირჯებიან და ღირებულ პროდუქტს ქმნიან, ისინი იშვიათად თუ ჩანან ეთერში, განსხვავებით იმ ე.წ. მუსიკოსებისა თუ ფსევდოხელოვანებისგან, რომელთა „ხელოვნება“ კრიტიკასაც ვერ უძლებს. ისინი ასრულებენ ,,ერთჯერადი გამრთობის“ ფუნქციას და მას არანაირი ღირებულება არ გააჩნია. ყველაზე მტკივნეული საკითხი, რაც ტელე და ონლაინსივრცეში შეიმჩნევა კულტურის საკითხების გაშუქების მხრივ, ეს ანალიზური მასალების სიმცირეა. აღნიშნული ტენდენცია, ალბათ, გასაკვირი არცაა იმ ფონზე, როდესაც ქართული მედია ანალიზისა და კრიტიკული აზრის ნაკლებობას განიცდის თითქმის ყველა სფეროში.

საჭიროა მეტი პროფესიონალი ჟურნალისტი ჩაერთოს, რათა კულტურის სფერო ხარისხიანად და საინტერესოდ გაშუქდეს. ჟურნალისტების ინტელექტუალური შესაძლებლობები უნდა გასცდეს სტერეოტიპულ და დატკეპნილ ტექსტებს, რომელთა მიზანი მხოლოდ იაფფასიანი საინფორმაციო გართობაა, რადგან სერიოზული, ხარისხიანი ხელოვნების ნიმუშების მიწოდება და ზოგადად, კულტურის საკითხების განხილვა, მედიის პირდაპირი მოვალეობაა, ეს საზოგადოებრივ ინტერესშიც არის და ამ სფეროს განვითარებასაც დიდად წაადგებოდა, მაგრამ იაფფასიანი, მხოლოდ მოგებაზე ორიენტირებული პროექტების რეალობაში, ეს ჯერ მხოლოდ ოცნებად თუ რჩება.

ჟურნალისტიკაში არის თემები, რომელთა გაშუქებაც სარისკო და რთულია. ასეთ დროს ძალიან ბევრს ვფიქრობთ, როგორ ვაჩვენოთ რესპონდენტი, გარემო, როგორ შემოვიტანოთ ჩვენი ტექსტით თემა ისე, რომ პრობლემის იდენტიფიცირებაც ხდებოდეს და არც ვინმე დავაზიანოთ.

უნდა გავაშუქოთ თუ არა სუიციდის, გაუპატიურების, ბავშვთა მიმართ ძალადობის საკითხები? ეს კითხვები ხშირად ისმის. პასუხი ერთია - ყველაფერი უნდა გაშუქდეს, თემის დამალვა ჩვენს პროფესიულ ეთიკას ეწინააღმდეგება, თუმცა შესაბამისი სტანდარტების დაცვით.

ბოლო პერიოდის უდავოდ დადებით მოვლენად უნდა მივიჩნიოთ, რომ სახიფათო და მძიმე თემების გაშუქებისას, ჟურნალისტები ხშირად გადიან სპეციალისტებთან კონსულტაციებს. არის თემები, რომლებზეც კითხულობენ, როგორ შეიძლება გაუშვან ეთერში ისე, რომ ეთიკური სტანდარტი არ დაარღვიონ. მიუხედავად ამისა, ზოგჯერ შეცდომები მაინც მოსდით.

პრობლემურ თემებს შორის, ალბათ, სუიციდის გაშუქება ჭარბობს. უნდა ვახსენოთ თუ არა სახელი და გვარი, თვითმკვლელობის ან მისი მცდელობის ფორმა, მიზეზი.. როგორი ფოტო უნდა დავურთოთ თან ამბავს, უნდა ჩავწეროთ თუ არა გარდაცვლილის მეზობელი ან მეგობარი.. ეს კითხვები გამუდმებით აქტუალურია. ბოლო პერიოდში თვითმკვლელობის პრევენციის შესახებ თემები ხშირად შუქდება. ერთ-ერთი პირველი, ალბათ, „პროფილი“ იყო, რომლის ანონსმაც ბევრ ადამიანს პროტესტი გაუჩინა და, გადაცემის ეთერში გასვლამდე, წამყვანს განმარტების გაკეთებაც მოუხდა.

ერთ-ერთი ბოლო სიუჟეტი კი, რომელიც მოზარდთა შორის თვითმკვლელობის პრევენციას ეხებოდა, „იმედის დროში“ გავიდა. ალბათ, ჟურნალისტი ბევრს ეცადა, კონცენტრირებულიყო პრობლემასა და მის პრევენციაზე, რაც, გარკვეულწილად, მოახერხა კიდეც, თუმცა სიუჟეტში ნაჩვენებია კადრები, რომლებიც ადამიანმა სუიციდის „შემოთავაზებულ ხერხად“ შეიძლება აღიქვას. ჟურნალისტი საუბრობს ფორმებზე, რომელიც კონკრეტულმა ადამიანებმა გამოიყენეს. ასევე აღნიშნულია, სუიციდის სავარაუდო მიზეზები.

ერთ-ერთ ისტორიას ფონად გასდევს ბევრისთვის ცნობილი სიმღერა, რომელიც, ერთ-ერთი გარდაცვლილის მიერ დატოვებულ წერილში მოხსენიებულია, როგორც მისი უკანასკნელი წერილის საუნდტრეკი.

ფსიქოლოგები ამბობენ, რომ არ შეიძლება გარდაცვლილი ადამიანების ფოტოებით მანიპულირება, არც სიუჟეტის მძიმე მუსიკით გაფორმება და მეტ-ნაკლებად რომანტიზებულ მიზეზებზე საუბარი. მათი განმარტებით, ასე სიკვდილი უფრო მიმზიდველი ხდება.

ძალიან საფრთხილოა სუიციდის კონკრეტული შემთხვევების მიზეზების მედიით აფიშირება. ეს ნიშნავს იმას, რომ ადამიანს, რომელიც შესაძლოა იმავე მდგომარეობაში იყოს, რომელშიც სუიციდის მსხვერპლი, პირდაპირ სთავაზობ „პრობლემის მოგვარების“ გზას.

ერთ-ერთი ყველაზე კარგი ფორმა, რომელსაც სპეციალისტები გვთავაზობენ, ჟურნალისტურ მასალებში იმ ნიშნების იდენტიფიცირებაა, რომლებიც სუიციდისკენ მიდრეკილ ადამიანებს ახასიათებთ. თუმცა თემაზე მუშაობისას სამწუხაროდ, პირველი თავში მაინც რეიტინგი მოგვდის. რეიტინგი კი, ადამიანური ისტორიების, ცრემლის, ტირილის გარეშე, ვერ წარმოგვიდგენია.

„ესენი ნორმალურები არ არიან, მაგრამ სახეზე არ ეტყობათ“.

„გამოდი აქეთ, შეიძლება გიკბინოს“

„უცნაური ბავშვები არიან, მაგრამ ყველა გენიოსია“

”ამ დაავადებას აცრები იწვევს და გენეტიკა“

„რა უნდა ჩემს შვილთან ერთად, სპეციალურ სკოლაში უნდა ატარონ“.

„ ეს ვერაფერს ისწავლის“

და ა. შ და ა.შ.

როდესაც სკოლასა თუ ბაღში, საზოგადოებრივ ტრანსპორტში, სოციალურ ქსელში, მაღაზიაში მსგავს ფრაზებს ვისმენ, თანაც ისეთი დამაჯერებელი, დამარწმუნებელი ხმით ნათქვამს, ხშირად ვფიქრობ, რამ უნდა გახადოს აუტიზმი ცნობადი, რამ უნდა დააღვიოს ინფორმაციული ვაკუუმი, რამ უნდა შეცვალოს დამოკიდებულება?

ინკლუზიური განათლება, სპეციალური ტრენინგები, წიგნები თუ რესურსები, რასაკვირველია, მნიშვნელოვანია, მაგრამ ყველაზე დიდი ძალა, ყველაზე საუკეთესო იარაღი ცვლილებებისათვის, რასაკვირველია, მედიაა, განათლებული, ინფორმირებული მედია, რომელიც აუტიზმთან დაკავშირებულ მითებს არ გაავრცელებს, სტიგმას კიდევ უფრო არ დაამძიმებს.

თუ კი უბრალოდ, ქართულ ენაზე ჩავწერ გუგლის საძიებელში სიტყვა „აუტიზმს“, იმდენი საოცარი „მარგალიტი“ მოიძებნება, რომ ამ მდგომარეობის ასახვის პრობლემა, ცალსახა და თვალსაჩინო ხდება, საოცარ ფრაზებს ვკითხულობ, რომ „აუტიზმი არის გონებრივი არეულობა“ ( მეტისმეტად სამედიცინო ტერმინია, ვერაფერს იტყვი), სხვაგან დაავადებად, წყევლად, უცნაურობად არის მოხსენიებული… ამიტომაც აღარ მიკვირს, საიდან მოდის, მაგალითად, ბაღის მოსწავლეთა მშობლების ნეგატიური დამოკიდებულება იმ ამბისადმი, რომ მათი შვილების ჯგუფში შესაძლოა აუტიზმის მქონე ბავშვი დადიოდეს.

მოკლედ, მთავარი და ძირითადი შეცდომა და პრობლემა პირველადი დეფინიციაა - აუტიზმი დაავადება არ არის, ის მდგომარეობაა, რომელიც ნეიროგანვითარებითი დარღვევით არის გამოწვეული. შესაბამისად, ის არც გადამდებია, არც მისი გენეტიკური განპირობებულობაა დადგენილი და არც ცვლილებების მაპროვოცირებელი კონკრეტული მიზეზი.

ყველაზე ხშირად, მედიასა თუ საზოგადოებაში აუტიზმი და აუტისტური სპექტრის აშლილობები ჩაკეტილობასა და სოციალური უნარების არქონასთან არის დაკავშირებული, რასაკვირველია, ამ მდგომარეობის ერთ-ერთი მთავარი მახასიათებელი სწორედ კომუნიკაციური სირთულეებია, მაგრამ მედიის საშუალებების მიერ ამის უტრირებულად და არასწორად აღნიშვნას ის შედეგი მოაქვს, რომ ფეისბუქის რომელიმე ჯგუფში, სადაც დედები უზიარებენ ხოლმე ერთმანეთს გამოცდილებას, იწერება, რომ თურმე „აუტისტებს საკუთარი დედები არ უყვართ“ და ა.შ.

ხშირად ვხვდებით ორ სრულიად საპირისპირო თეზას - ერთი, რომ აუტიზმის მქონეებს არ შეუძლიათ განათლების მიღება და გონებრივი ჩამორჩენა აღენიშნებათ, ან მეორე - რომ აუტიზმის ყველა მქონე გენიოსია. სახეზეა დისკრიმინაციის ორი ფორმა, ორივე არასწორი და პრობლემური. აუტისტური სპექტრის აშლილობის ყველა შემთხვევა აბსოლუტურად განსხვავებულია, შესაბამისად, ინფორმაციის ასეთი მოწოდებით ვქმნით მოცემულობას, როცა აუტიზმის მქონე ადამიანისგან ან საერთოდ არაფერს ველით, ან ურთულესი მათემატიკური ამოცანების ამოხსნას.

სწორი მიდგომაა საჭირო დისკრიმინაციის ფაქტების გაშუქებისას. ძალიან ხშირად რომელიმე ასეთი ფაქტის აღწერისას სტატია სავსეა დამრიგებლური რიტორიკით და დამმუნათებელი გამოთქმებით, რასაც, პრობლემის გამწვავების გარდა არანაირი შედეგი არ მოაქვს. მაგალითად, მგზავრებმა აუტიზმის მქონე ბავშვის ტრანსპორტიდან ჩასვლა მოითხოვეს? იმაზე საუბრის ნაცვლად, როგორი სასტიკები და აუტანლები არიან ადამიანები, სჯობს, ავხსნათ, რომ ტანტრუმი, მოუსვენრობა თუ ხმამაღალი სიმღერა ასეთი ბავშვისთვის არაკომფორტული გარემოს, ღელვის თუ მისდამი გადამეტებული ყურადღების გამოვლინება შეიძლება იყოს, მშობელმა ყოველთვის იცის როგორ მართოს ტანტრუმი, ამიტომ აურზაურის ატეხვის მაგივრად, სჯობს მოთმინებით აღვიჭურვოთ და დაველოდოთ, როდის დამშვიდდება ბავშვი. ასეთი ახსნა უფრო სასარგებლოა, ვიდრე ხმამაღალი და დრამატული ტექსტები არატოლერანტული გარემოს შესახებ.

საუკეთესო საშუალება ამ საკითხთან დაკავშირებული გაუგებრობის, სტიგმის თუ დამკვიდრებული სტერეოტიპების აღმოფხვრისათვის, იმ ადამიანების ყოველდღიური გარემოს, საქმიანობის, პრობლემების რეალური ჩვენებაა, ვისაც ეს მდგომარეობა აღენიშნება. მაგალითად, გადავიღოთ აუტისტური სპექტრის აშლილობის მქონე ბავშვი მის ყოველდღიურ ყოფაში, სახლში, სკოლაში, სათამაშო მოედანზე, თამაშის თუ სხვადასხვაგვარი აქტივობის დროს, ვაჩვენოთ, რომ ისინიც, სხვა ბავშვების მსგავსად განიცდიან, იზრდებიან, სწავლობენ, ვითარდებიან გარემოსთან ურთიერთობისას, აქვთ საკუთარი, ბავშვური პრობლემები, გატაცებები, ინტერესები. ოღონდ ასეთი მასალის მომზადებისას ჟურბალისტმა უნდა გაითვალისწინოს ბავშვის ხასიათის თავისებურებები, შექმნას გადაღებისა და მუშაობისთვის მაქსიმალურად შესაფერისი, მოწესრიგებული გარემო, განსაზღვროს ბავშვთან ურთიერთობის წესები, არ შეუშალოს ხელი ბავშვის ყოველდღიურ რუტინას, არ გადაღალოს იგი. ასეთ შემთხვევაში შედეგი მაქსიმალურად ბუნებრივი და ინფორმაციის მიმცემი იქნება.

2 აპრილი აუტიზმის შესახებ ცნობადობის ამაღლების მსოფლიო დღეა, სანამ ფეისბუქზე პროფილის ფოტოებად ფაზლებიან ბაფთას ან ლურჯი ფერის სიმბოლოს დავიყენებთ, კიდევ ერთხელ ვეცადოთ, რომ ჩვენი ყოველდღიური პროფესიული მოვალეობის შესრულებისას გავითვალისწინოთ ჩვენი საზოგადოების ყველა ჯგუფისა და წევრის ინტერესი, გავავრცელოთ სწორი ინფორმაცია და კიდევ უფრო არ გავურთულოთ ყოველდღიურ სტიგმასთან ბრძოლა აუტიზმის მქონე ადამიანებს და მათი ოჯახის წევრებს.

ქართული მედიის საახალწლო ეთერი ტრადიცია ერთი და იმავეს ყოველწლიური გამეორებაა. ეს გამეორებით-კომპულსიური აშლილობა იმით არის განპირობებული, რომ ქართული ტელეკომპანიების მესვეურებს ღრმად სწამთ, რომ მათი მაყურებლები ყოველდღე იმაზე ფიქრით იღვიძებენ თუ ვინ მოხვდება საახალწლო კურიოზებში.

იქიდან გამომდინარე, რომ ახალი წლის დღეებში მოსახლეობის უმრავლესობა ისვენებს და ქართული სუფრის თანმხლები ხშირად არის არავისთვის ჩართული ტელევიზორი, ქართული ტელეკომპანიებისათვის ყველაზე კეთილგონივრული საკუთარი ტელესივრცის მაქსიმალურად გამოყენება იქნებოდა. მიუხედავად ამისა, ტელეკომპანია “იმედმა” აბსოლუტურად სხვა სტრატეგია აირჩია. მან საკუთარ თავს კი არ გაუკეთა რეკლამა, არამედ მაყურებელს “იუმორინას” თითქმის ყველა ჩანაწერი აჩვენა.

იმედის ეთერში ორი დღის მანძილზე მაყურებელს საშუალება ჰქონდა ენახა კონცერტი, სადაც ადამიანები ცხვირით უკრავენ სალამურზე ენიო მორიკონეს “ერთხელ ამერიკაში”, არცთუ ისე კარგად ასრულებენ ქართველი პოლიტიკოსების პაროდიებს და მრავალი სხვა. ამ ყველაფერს შიგადაშიგ ენაცვლებოდა ქართული საბჭოთა მხატვრული ფილმები, რომლებიც მხოლოდ საახალწლოდ გადის ხოლმე.

1 იანვარს ამავე ტელევიზიამ “იუმორინას” რეპერტუარს ეკა ხოფერიას შოუ დაამატა. აქ, ქართველ მაყურებელს შეეძლო ენახა, როგორ უყვარს გადაცემის ავტორს კახი კალაძე და რამდენ წარმატებას უსურვებს მას 2016 წელს. ამ ყველაფერს ემატებოდა „იმედის“ “ზეიმ-ტაში-ჰარალე,” რომელში მონაწილე მომღერლების ამოსაცნობად მეც კი ახალგაზრდა აღმოვჩნდი.

ტელეკომპანია იმედისგან გასხვავებით, შედარებით გემოვნებიანი, მაგრამ გაცილებით უფრო დრამატული იყო “რუსთავი 2”. ინდურ-თურქული სერიალების შემდეგ “კურიერმა” საკუთარი სცენა რა თქმა უნდა ტელეკომპანიის შენობის წინ, ეზოში გამოიტანა. თითქმის ორ საათიანი კურიერი მთლიანად რუსთავი 2-ის რეკლამას დაეთმო.

გარდა იმისა, რომ “რუსთავი 2”-ის სასამართლო საქმეს მთავარი ადგილი ეკავა საახალწლო გამოშვებაში, კურიერში მაინც მოხერხდა ეჩვენებინათ სიუჟეტი დუშეთში საქართველოს პრეზიდენტის მოკრძალებული ცხოვრებისა და იტალიის ქალაქ ბარიში “კეთილი წმინდანის” შესახებ.

ამ ყველაფერს ემატებოდა ტელეკომპანიის სახის, გიორგი გაბუნიას მიერ ორგანიზებული ექსკურსია. გაბუნიას ნარცისისტულ-თვითკმაყოფილებით აღსავსე ესთეტიკის მიუხედავად, უნდა ითქვას, რომ ის “იმედში” გამართულ “ზეიმ-ტაში-ჰარალში” მანწილეების ამოცნობაზე უკეთესი საყურებელი მაინც აღმოჩნდა.

ათასჯერ ხაზგასმა იმაზე, რომ რუსთავი 2 საქართველოში ყველაზე რეიტინგული ტელეკომპანიაა, რომ ვინც მათ ებრძვის არავის გაახარებენ და დემოკრატიის სადარაჯოზე დგანან, გაცილებით უკეთესი მარკეტინგული სვლა იყო, ვიდრე ახალი წლის დღეებში “იუმორინას” ტრიალი.

ქართული მედიის ტრადიციის იდეა მთლიანად იმ პერსპექტივას ეფუძნება, რომლითაც ტელეკომპანიები საკუთარ მაყურებელს ხედავენ. თუ ტელეკომპანია “იმედის” მესვეურებს ღრმად სწამთ, რომ ქართველ ხალხს ძალიან გვენატრება შოუბიზნესის ის წარმომადგენლები, რომლეთა სახელებიც ჩემს თაობასაც კი არ ახსოვს, “რუსთავი 2” ჯიუტად ცდილობს ხალხის ტელევიზიის სახელის შენარჩუნებას და გამუდმებით ახსენებს საკუთარ მაყურებელს, რომ ამ ტელეკომპანიის დახურვის შემთხვევაში საფრთხე შეექმენბა ყველა იმ გადაცემას, რომელთა შიდა სამზარეულოც გიორგი გაბუნიამ დიდი რუდუნებით დაგვათვალიერებინა.

ამ ორთაბრძოლაში, ზედმეტი დრამატულობის და ისტერიის მიუხედავად, “რუსთავი 2” აშკარად გამარჯვებული იქნებოდა. თუმცა, აღსანიშნავია ისიც რომ თუ ქართველი მაყურებელი 2016 წელს გამორთული ტელევიზორით შეხვდა, ბევრი არაფერი დაუკარგავს, რადგან იქ ახალი არაფერი ყოფილა.

მცირედი გაზვიადებით, თუმცა მაინც შეიძლება ითქვას, ბოლო ერთი თვეა, წამყვანი ქართული არხების საეთერო ბადეებს, პროდიუსერების ნაცვლად, სექსი ადგენს. გასპარ ნოეს ფილმი „სიყვარული“, პოლიტიკოსთა სექსუალური აქტების ფარული ჩანაწერები, პრეზიდენტის მდიდარი სექსუალური ცხოვრება, რჩევები პარლამენტარებისგან, თუ რამდენი შეყვარებული უნდა ჰყავდეს „ნორმალურ“ ადამიანს, ბათუმის ბულვარში განთავსებული მეტალის კონსტრუქციების გენდერული კუთვნილება და სექსუალური ორიენტაცია - ეს მცირე ჩამონათვალია იმ თემებისა, რითიც იწყებოდა საინფორმაციო გამოშვებები და რაზეც რიგრიგობით ხურდებოდნენ ტოკ-შოუების აბორიგენი გურუები.

მედიას უყვარს სექსი, სექსს კი მედია. მაშინ როდესაც ქართველი პარლამენტარებიც კი რელიგიურად იმდენად სენსიტიურები არიან, რომ კონსტიტუცია ბიბლიისგან ვერ გაურჩევიათ, სექსი და სექსთან დაკავშირებული საკითხები ჯერ კიდევ მხოლოდ მითოსურ ან რეპროდუქციულ განზომილებაში რჩება. სწორედ ამ განზომილებების საზღვრების მოშლა და სექსუალობასთან დაკავშირებული თემების დამიწების შესაძლებლობა აქვს მედიას. თუმცა ვიდრე ჩვენი მედია ამას შეძლებს, არსებობს რამდენიმე წესი, რომელთა შესახებაც აღარავინ დავობს და გააზრების გარეშე, დაზეპირებული ფორმულასავით გვესმის სხვადასხვა დროს, სხვადასხვა სიტუაციაში. ერთ-ერთი ასეთი თემაა სექსუალური შინაარსის მქონე მასალებზე არასრულწლოვანთა წვდომის საკითხი. რა უნდა იცოდეს მედიის მომხმარებელმა ამ თემასთან დაკავშირებით? გარდა ჰიპოთეტური და ჰაერში გამოკიდებული მორალური თუ ზნეობრივი კატეგორიებისა, რატომ უნდა იყოს არასრულწლოვანთათვის სექსუალური შინაარსის მქონე მასალებზე წვდომა შეზღუდული? რა გავლენა შეიძლება იქონიოს მოზარდზე სექსუალური შინაარსის მქონე ინფორმაციამ? რამდენად საზიანოა ასეთი მასალები ბავშვთა ფსიქიკისთვის და როგორ შეიძლება რომ ავირიდოთ ეს ზიანი თანამედროვე ინფორმაციული „წყალდიდობის“ პირობებში?


ქართულ კანონმდებლობაში, არასრულწლოვანთათვის სექსუალური და მავნე ზეგავლენის მომხდენ მასალებზე წვდომა რამდენიმე დოკუმენტით რეგულირდება. საქართველოს კანონი მაუწყებლობის შესახებ, 56-ე მუხლში, სადაც საუბარია პროგრამულ შეზღუდვებზე, ზოგად მითითებას იძლევა, რომლის მიხედვითაც „იკრძალება პორნოგრაფიის, აგრეთვე ადამიანისა და მოქალაქის ღირსებისა და ძირითად უფლებათა შემლახავი ისეთი პროგრამის ან რეკლამის განთავსება, რომელიც შეიცავს უხამსობას; ასევე, „იკრძალება ბავშვთა და მოზარდთა ფიზიკურ, გონებრივ და ზნეობრივ განვითარებაზე მავნე ზეგავლენის მომხდენი პროგრამების იმ დროს განთავსება, როცა მათ მიერ ამ პროგრამების ნახვის ან მოსმენის დიდი ალბათობა არსებობს“.

მნიშვნელოვანი დოკუმენტია საქართველოს კანონი „მავნე ზეგავლენისაგან არასრულწლოვანთა დაცვის შესახებ“, რომელიც ძირითადად ნაბეჭდი პროდუქციისა და არასრულწლოვნებზე მავნე ზეგავლენის მომხდენი ფილმების ჩვენების შეზღუდვას აწესებს. კანონის მიხედვით, ფილმები, რომლებიც +18 კატეგორიაში ხვდება არ უნდა აჩვენონ დილის 7 საათიდან ღამის 12 საათამდე შუალედში. +15 კატეგორიის ფილმები ასევე დილის 7-დან, საღამოს 11 საათამდე, ხოლო +12 ფილმები დილის 8 საათიდან საღამოს 10 საათამდე. გარდა ამისა, არსებობს ე.წ. U-კატეგორიის ფილმები, რომლებიც არ შეიცავს სექსუალური თუ ძალადობის შინაარსის სცენას ან გრაფიკულ გამოსახულებას და რომელთა ტრანსლირებაც შეუზღუდავია.

რაც შეეხება სატელევიზიო პროგრამებს, მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში დეტალურად არის გაწერილი თუ რა პრინციპით უნდა მოხდეს საეთერო ბადეში სექსუალური კონტენტის განთავსება. პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია წყალგამყოფის ცნება, რომელიც საეთერო ტელერადიოსამაუწყებლო ბადეში დროის გამყოფ ზღვარს აწესებს. ზღვარი იწყება 06.00 საათზე და სრულდება 20.00 საათზე. ეს პერიოდი თავისუფალია არასრულწლოვანებზე მავნე ზეგავლენის მომხდენი პროგრამებისაგან. კოდექსი 4 ასაკობრივ კატეგორიას გამოყოფს და ადგენს 7, 12, 15 და 18 წლამდე ასაკის არასრულწლოვნებისთვის შეუფერებელ პროგრამებს. 18 წლამდე ასაკის მოზარდებისათვის შეუფერებელი პროგრამა ტელევიზიამ არ უნდა განათავსოს დილის 6 საათიდან ღამის 12 საათამდე, 15 წლამდე არასრულწლოვნებისთვის შეუფერებელი პროგრამა არ უნდა მოხვდეს ეთერში დილის 6 საათიდან საღამოს 11 საათამდე, 12 წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის შეუფერებელი პროგრამა კი დილის 6 საათიდან საღამოს 8 საათამდე. დილის 6 საათიდან საღამოს 8 საათამდე შუალედში არ უნდა გავიდეს ასევე პროგრამა, რომელიც 7 წლის ასაკამდე ბავშვებისთვის შეუფერებლად მიიჩნევა. გამონაკლის შემთხვევაში კი სათანადოდ უნდა აღინიშნოს, რომ პროგრამა შესაძლოა შეიცავდეს 7 წლამდე ბავშვებისთვის შეუფერებელ მასალებს. გარდა ამისა, ტელევიზიებმა უნდა გაითვალისწინონ უქმე დღეებსა და არასასკოლო პერიოდში არასრულწლოვანთა ტელევიზორის ყურების მაღალი ალბათობა და ისე უნდა დაგეგმონ საეთერო ბადე.

მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის 39-ე მუხლი კი აზუსტებს, რომ „დაუშვებელია სექსუალური სცენის, აგრეთვე გაუპატიურების ან/და სექსუალური ძალადობის სცენის გრაფიკული გამოსახვა და გადაცემა, 06.00 საათიდან 24:00 საათამდე.“ ამავე მუხლის მეორე პუნქტში ვკითხულობთ: „სექსუალური სცენებისა ან/და სქესობრივი ურთიერთობის შესახებ განხილვების ეთერში გადაცემა 20:00 საათიდან 23:00 საათამდე, გამართლებულია მხოლოდ საზოგადოებრივი ინტერესის არსებობისას, ჯეროვნად შემოკლებული და რედაქტირებული ფორმით“.


მოზარდთა ქცევაზე სექსუალური შინაარსის მქონე მედიამასალების ზეგავლენის შესწავლას არც ისე დიდი ხნის ისტორია აქვს, განსხვავებით ძალადობის სცენების ხილვასა და მოზარდთა აგრესიულობის შესაძლო ზრდის კვლევისგან. თითქმის დადასტურებულად ითვლება, რომ ძალადობის ამსახველი სცენების ჭარბად ყურება პირდაპირ კორელაციაშია მოზარდთა ქცევის შეცვლასთან. ამ მხრივ ქართული რეალობა კიდევ უფრო ნაკლები ემპირიული მასალის მოძიების საშუალებას იძლევა. თუმცა საკითხის ბუნებიდან გამომდინარე, თავისუფლად შეგვიძლია არაქართული მაგალითების რელევანტურად მიჩნევა და თქმა, რომ თუკი სექსუალური ხასიათის კონტენტი ცვლის ტინეიჯერთა ქცევას აშშ-ში, სავარაუდოდ, იგივე გავლენა ექნება ამ ტიპის მასალებს ქართველ მოზარდებზეც.

2006 წელს „მოზარდთა ჯანმრთელობის ჟურნალში“ გამოქვეყნებული კვლევის მიხედვით, მოზარდები, რომლებიც უყურებენ სექსის შემცველ კონტენტს მედიაში, უფრო მეტად არიან მიდრეკილნი მოზარდობის პერიოდში სექსუალური პრაქტიკისადმი, ვიდრე მათი თანატოლები, როლებსაც ასეთ კონტენტთან შეხება არ აქვთ. სექსუალური პრაქტიკის ადრეულ ასაკში დაწყება კი რამდენიმე პრობლემურ საკითხთან არის დაკავშირებული, მათ შორის ნაადრევ, დაუგეგმავ და არასასურველ ორსულობასთან, სქესობრივი გზით გადამცემი დაავადებების შემთხვევების ზრდასთან და ა.შ. ამის გამო ადრეულ ასაკში სქესობრივი პრაქტიკის დაწყება მორალურ და ზნეობრივ კატეგორიებზე მეტად, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის პრობლემად უნდა იყოს აღქმული.

ჯერ კიდევ XX საუკუნის მიწურულს, აშშ-ში ჩატარებული ბავშვთა ეროვნული კვლევა ცხადყოფდა, რომ მოზარდ ბიჭებს, რომლებიც უფრო მეტ დროს ატარებდნენ ტელევიზორთან, გაცილებით ადრეულ ასაკში და გაცილებით მეტი სიხშირით ჰქონდათ სექსუალური პრაქტიკა, ვიდრე მოზარდებს, რომლებსაც ტელევიზორთან დიდი დროის გატარება არ უწევდათ. გარდა ამისა, 75 მოზარდი გოგონას კვლევისას, აღმოჩნდა რომ ორსულ არასრულწლოვნებში უფრო მაღალი იყო ტელესერიალების ყურების სიხშირე, ვიდრე არაორსულ გოგონებში.

ცალკე უნდა აღინიშნოს საფრთხე, რომელიც სექსის შესახებ არასათანადოდ მიწოდებულმა ინფორმაციამ შეიძლება შექმნას მოზრდებში სექსუალური პრაქტიკის აღქმასთან დაკავშირებით. ადრეულ ასაკში ნანახმა გაუპატიურებისა და სექსუალური ძალადობის ხილვამ შესაძლოა ხელი შეუწყოს არასრულწლოვნებში მსგავსი პრაქტიკისადმი ტოლერანტობის გაზრდას.

ავტორიტეტული კვლევითი კორპორაცია RAND-ის მიერ 2004 წელს გამოქვეყნებული კვლევა ცხადყოფდა, რომ სექსუალური პრაქტიკის სიხშირე მოზარდებში, რომლებიც სექსუალური შინაარსის მასალებს რეგულარულად უყურებდნენ, 2-ჯერ აღემატებოდა სექსუალური აქტების სიხშირეს იმ მოზარდებში, რომლებსაც ასეთ მასალებთან წვდომა შეზღუდული ჰქონდათ. გარდა ამისა, იმავე კვლევით დასტურდებოდა, რომ მოზარდებზე წამახალისებელი ეფექტი არა მხოლოდ გამოსახულებას, არამედ სექსუალური შინაარსის საუბრების მოსმენასაც აქვს. თუმცა ამავე კვლევამ ცხადყო ის პოზიტიური ეფექტიც, რაც შეიძლება მედიამ, განსაკუთრებით პრაიმ-ტაიმში გასულმა შოუებმა მოახდინოს მოზარდთა ცნობიერებაზე, სექსუალური განათლების კუთხით, თუკი მედია ამ თემებს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის კონტექსტში განიხილავს, ზედმეტი ნატურალიზაციისა და სკანდალიზაციის ნაცვლად.

ქართულ მედიას ძალიან უყვარს უბედური შემთხვევა და ტრაგედია. ვნება განსაკუთრებით მაშინ უმძაფრდება ხოლმე, როცა საქმე რომელიმე ცნობილ ადამიანს ეხება.

ასე მოხდა შორენა ბეგაშვილთან დაკავშირებითაც. უბედური შემთხვევა, რომელიც მის ოჯახში დატრიალდა, სრულიად ქართული მედიის განსაკუთრებული ყურადღების ცენტრში მოექცა.

საცხოვრებელი სახლის მე-5 სართულიდან არასრულწლოვნის გადმოვარდნის შესახებ ინფორმაცია მყისიერად გავრცელდა.

ჯერ სუიციდის მცდელობაზე მიანიშნეს, გოგონამ თავის მოკვლა შეყვარებულის გამო სცადაო, შემდეგ აქცენტი უბედურ შემთხვევაზე გადაიტანეს და არასრულწლოვნის პირადი ინფორმაცია გასაჯაროვდა.

ვნახეთ “ექსკლუზიური კადრები კლინიკიდან”, გავეცანით, „რას წერენ შორენა ბეგაშვილის შესახებ“ ფეისბუკზე ცნობილი სახეები, ლამის საათში ერთხელ, „ლაივ რეჟიმში“, ვიღებდით ინფორმაციას გოგონას ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე, დეტალურად გავიგეთ რა მოტეხილობები აქვს არასრულწლოვანს, სად, რომელ განყოფილებაში იმყოფება და განიხილება თუ არა მკურნალობის მიზნით მისი თურქეთში გადაყვანა. ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ ვერსიებს ვისმენდით როგორც ექიმებისგან, ისე კლინიკის ეზოში შეკრებილი „ანონიმი ახლობლებისგან“.

უახლესი ინფორმაციაც გვაქვს და ისიც ვიცით, რა პროგნოზს აკეთებენ ექიმები ოპერაციაზე, რომელიც დღეს უნდა ჩატარდეს.

ასე გახდა ტრაგედია N1 ამბავი: ყველა შესაძლო ვარაუდით, ნანახით, გაგონილი თუ გამოგონილი ამბით, ათასი ტყუილით და მართლით.

ამგვარი მედიაგაშუქებით არასრულწლოვანმა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება დაკარგა. არადა, მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში ვკითხულობთ: (თავი 10, მუხლი 35), „18 წლამდე ასაკის პირები მათი მშობლების პოპულარობის ან სკანდალური იმიჯის გამო არ კარგავენ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას“.

ბოლო დღეებში ინტერნეტში გავრცელებულმა პირადი ცხოვრების ამსახველმა ვიდეო ჩანაწერმა კიდევ ერთხელ შეგვახსენა, თუ რა მნიშვნელოვანია პირადი ცხოვრების ხელშეუხლებლობა, შეგვახსენა, რომ თუ საზოგადოება არ გამოხატავს მძლავრ პროტესტს მსგავსი ფაქტის მიმართ, მომავალში შეიძლება, მსხვერპლი ნებისმიერი ჩვენგანი აღმოჩნდეს.

ვიდეოს გავრცელებამ უკმაყოფილება გამოიწვია ხელისუფლების მიმართ, რომელმაც რეალურად, ამ დრომდე ვერ უზრუნველყო სხვა მსგავსი ფაქტების გამოძიება და ახალის გამოქვეყნების აღკვეთა. არანაკლები პროტესტის ობიექტი გახდა ზოგიერთი ის მედიასაშუალება, რომელმაც გაავრცელა ინფორმაცია, სადაც იდენტიფიცირებული იყო სავარაუდო პირი, რომლის პირადი ცხოვრების ამსახველი ჩანაწერიც გამოქვეყნდა.

ვიდეომასალის YouTube-ზე განთავსებიდან რამდენიმე წუთში საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ გაავრცელა განცხადება, სადაც მედიასაშუალებებს მოუწოდა: არ გაავრცელონ არც ერთი კადრი სოციალურ მედიაში გავრცელებული ვიდეოდან, რომელზეც პირადი ცხოვრების ამსახველი მასალაა. ამასთან არ შეუწყონ ხელი პოლიტიკურ სპეკულაციებს და არ დაასახელონ ვიდეოზე ასახული პიროვნების სავარაუდო ვინაობა, ასევე არ გაავრცელონ მისამართი, სადაც ამ მასალის ნახვა შეიძლება.

ქარტიის განცხადება სრულად შეესაბამებოდა ქარტიის საბჭოს პრაქტიკას და საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მეათე პრინციპს: ჟურნალისტმა პატივი უნდა სცეს ადამიანის პირად ცხოვრებას და არ შეიჭრას პირად ცხოვრებაში, თუ არ არსებობს განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესი.

პრინციპის შინაარსიდან ნათელია, რომ ჟურნალისტური ეთიკა ავტომატურად არ გამორიცხავს ჟურნალისტის უფლებას, გაავრცელოს პირის პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაცია თავად ამ პირის თანხმობის გარეშე, მაგრამ აქვე არსებობს ტესტი - განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესი.

არსებობს თუ არა საზოგადოებრივი ინტერესი, ეს უნდა შეფასდეს გონივრული, ლოგიკური და ობიექტური განსჯის შედეგად... და მხოლოდ საზოგადოების წევრების ცნობისმოყვარეობა, იცოდნენ სხვისი პირადი ცხოვრების შესახებ, არ შეიძლება ჩაითვალოს საჯარო ინტერესად.

ინტერესი იარსებებს იმ შემთხვევაში, თუ პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაცია შეიცავს ისეთ ფაქტებს, რომლებიც ხელყოფს კანონით გარანტირებულ სიკეთეს ან გვეხმარება ასეთი სიკეთის ხელყოფის სააშკარაოზე გამოტანაში (მაგალითად, ასახულია სავარაუდო სამართალდარღვევა ან უთითებს ასეთ სამართალდარღვევაზე და ა.შ.) საზოგადოებრივი ინტერესი შეიძლება ასევე იყოს, თუ პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაცია შეიცავს ისეთ ანტისოციალურ ქმედებას, რომელიც კონკრეტული პირისათვის შეუფერებელია ლიბერალური დემოკრატიის დამკვიდრებისაკენ მიმართულ საზოგადოებაში (მაგალითად საჯარო პირი შეურცხყოფს სხვას თანამდებობრივი/სოციალური მდგომარეობის გამოყენებით და ა.შ).

კონკრეტულ შემთხვევაში გარცელდა, სავარაუდოდ, საჯარო პირის ინტიმური შინაარსის პირადი ცხოვრების ამსახველი ვიდეომასალა. ამ შემთხვევაში საზოგადოებრივი ინტერესი გამოირიცხება, რადგან ადამიანის პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაცია დამატებით არაფერს მისცემდა საზოგადოების წევრებს, გარდა სუბიექტური ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილებისა. კონკრეტულ შემთხვევაში, თუ სასწორის პინებზე დავდებთ საზოგადოების ცნობისმოყვარეობას (და არა ინტერესს) და პირის, თუნდაც საჯარო პირის, უფლებას, რომ მისი განსაკუთრებით ინტიმური პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა იყოს დაცული, ეს უკანასკნელი უფლება ცალსახად გადაწონის. თან იმის გათვალისწინებით, რომ საზოგადოებამ მიიღო ინფორმაცია სავარაუდო დანაშაულის შესახებ.

აქედან გამომდინარე, მედიასაშუალების მიერ იმ სავარაუდო პირის დასახელება, რომლის პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაციაც გავრცელდა, წარმოადგენდა ჟურნალისტური ეთიკის პრინციპის დარღვევას. მაგრამ ასევე მიუღებელი და არალოგიკური იყო ხელისუფლების დემარში ერთ-ერთი მედია საშუალების მიმართ, რომელმაც მართალია თავიდან დაარღვია ეთიკური პრინციპი, მაგრამ მალევე მოხსნა მასალა და ბოდიშიც მოიხადა. დიდი ალბათობით, ხელისუფლებამ სცადა გარკვეულ მეხამრიდად გამოეყენებინა ეს მედიასაშაულება და საზოგადოების პროტესტი მასზე გადაენაწილებინა.

ბრიუსელში მომხდარი ტერორისტული აქტების გაშუქებამ საერთაშორისო მედიაში კიდევ ერთხელ დამარწმუნა, რომ სოციალურ ქსელ Twitter-ს ინფორმაციის გავრცელებასა და ზოგადად, ‘ნიუსის’ შექმნაში უდიდესი როლი აქვს. საზოგადოებრივი მაუწყებლის ჟურნალისტ ქეთი ქარდავას მიერ აეროპორტში გადაღებული ფოტო, ფაქტობრივად ბრიუსელის მოვლენების სიმბოლოდ იქცა და ყველა წამყვამა საერთაშორისო გამოცემამ გამოიყენა. უნდა აღინიშნოს, რომ თავად ქეთი ქარდავამ ფოტო მის პირად Facebook გვერდზე გააზიარა და რთული სათქმელია, მოხვდებოდა თუ არა ეს მასალა წამყვანი გამოცემების პირველ გვერდებზე, რომ არა Twitter, სადაც ფოტო მყისიერად გავრცელდა (მაგრამ არა ქეთი ქარდავას მიერ). ჩემი პირადი აზრია და ცხადია ამას ემპირიულად ვერ გავამყარებ, რომ სწორედ Twitter-ის მეშვეობით იქცა აღნიშნული ფოტო ბრიუსელის მოვლენების სიმბოლოდ, სხვა შემთხვევაში იგი დარჩებოდა Facebook-ის პირად გვერდზე გაზიარებულ საინტერესო, მაგრამ საერთაშორისო მედიისთვის შეუმნჩნეველ ღირებულ ფოტო მასალად.

Twitter-თან შედარებით, Facebook-ს არასოდეს ექნება იგივე გავლენა ნიუსის კეთებაზე. რთულია ინფორმაცია მოიძიო Facebook-ზე, თუ კონკრეტული ინდივიდი ლიმიტირებულ მეგობართა რიგებში არ გყავს და ე.წ. ჰაშთაგებმა, Facebook-ზე იგივე წარმატებით არ იმუშავა როგორც Twitter-სა თუ Instagram-ზე.

სამწუხაროდ, ამ კუთხით ქართული მედია საერთაშორისო მედიის ტენდენციებს არ, ან ვერ აჰყვა. გაგიჭირდებათ იპოვოთ თუნდაც 5 ცნობილი ჟურნალისტიც კი, ვინც აქტიურად მოიხმარს Twitter-ს ყოველდღიურ საქმიანობაში. უნდა აღინიშნოს, რომ თითქმის ყველა მედიასაშუალებას საქართველოში აქვს Twitter ანგარიში, თუმცა მათი მოღვაწეობა ამ პლატფორმაზე მხოლოდ ნიუსების ავტომატურ რეჟიმში გაზიარებით შემოიფარგლება.

ოდნავ უკეთესი, თუმცა საბოლოო ჯამში არცთუ ისე ეფექტური, პოლიტიკა აქვთ სახელმწიფო ინსტიტუტების პრესსამსახურებს. მაგალითად პრეზიდენტი მარგველაშვილი და პრემიერ მინისტრი კვირიკაშვილი Twitter ანგარიშებს მხოლოდ ინგლისურად აახლებენ, რაც ცალსახად არასწორია. აქვე უნდა ითქვას, რომ სავარაუდოდ არცერთი მათგანი პირადად არ აახლებს ინფორმაციას. განსხვავებით დასავლელი ლიდერებისგან, რომელთა დიდი ნაწილი აქტიურად იყენებს Twitter-ს და ხშირად პირადადაც აწერენ ხელს ცალკეულ პოსტებს. არ არსებობს ინსტიტუციური ბმა სოციალური მედიის ანგარიშებს შორის. ცალკეული Twitter და ხშირად Facebook ანგარიშები ინდივიდებზეა მიბმული და არა ინსტიტუტებზე. მაგალითად, ირაკლი ღარიბაშვილის გადადგომას „გადაყვა“ პრემიერ მინისტრის Twitter ანგარიში (90 ათასზე მეტი მიმდევარით) და კვირიკაშვილს სრულიად ახალი ანგარიში გაუხსნეს, რის გამოც ამ უკანასკნელს დღეს კომიკურად ცოტა მიმდევარი ჰყავს (1500-ზე ნაკლები).

მოკლედ რომ შევაჯამო, საქართველოს თითქმის უკლებლივ ყველა მედია, სახელმწიფო პირი თუ სამოქალაქო აქტივისტი, ონლაინ გამოხატვის პლატფორმად Facebook-ს ამჯობინებს. ამიტომ იქცა ქართული Facebook სივრცე forum.ge-ს ვიზუალურად უფრო დახვეწილ გაგრძელებად, სადაც აპოლიტიკური პოსტების დადება ზოგჯერ, პოლიტიკურად აქტიური მომხმარებლების გაღიზიანებასაც კი იწვევს.

სხვა დისკუსიის საგანია ასევე „ესეების“ წერა სტატუსებად თუ კომენტარებად. Twitter ამის საშუალებას არ იძლევა და 140 სიმბოლოში გაიძულებს აზრის ჩამოყალიბებას. Twitter-ის დადებით მხარედ სწორედ ეს მიიჩნევა. ზედმეტი „ბლა-ბლას“ რამდენიმე წინადადებაში მოქცევა მოკლედ და ლაკონიურად, რაც ჩემი მოკრძალებული აზრით, ძალიან გვჭირდება ქართველ ‘იუზერებს’. აქვე განვმარტავ, რომ აღნიშნული პოსტით არ ვცდილობ ზოგადად სოციალური მედიის მომხმარებელთა კრიტიკას. ვისაც როგორ უნდა, ისე გამოიყენოს პირადი გვერდი, თუმცა ზოგადი ტენდენცია ქართულ ონლაინ სივრცეში უფრო ღრმა ანალიზს ნამდვილად საჭიროებს.

დასასრულ, მინდა აღვნიშნო, რომ სოციალური ქსელი Twitter 10 წლის გახდა. Facebook-თან ერთად, Twitter-ს ბოლო ათწლეულის განმავლობაში მედიის საქმიანობის ცვლილების პროცესში ალბათ, ყველაზე დიდი წვლილი მიუძღვის. ის რომ დღეს ჟურნალისტობა ცალკეულ საგამომცემლო სახლსა თუ მედია კორპორაციაში ფორმალური საქმიანობით არ შემოიფარგლება, სწორედ სოციალური მედიის დამსახურებაა. პირადი ბლოგების, youtube არხების თუ სხვა სოციალური ქსელების მეშვეობით, ბევრ ადამიანს მიეცა საშუალება თავად აწარმოოს ნიუსი და გახდეს პროცესის მონაწილე. Twitter ამ ყველაფრის სათავეშია, თუმცა სამწუხაროდ, არა საქართველოში.

“სარგებლობისათვის და კმაყოფილებისათვის მცხოვრებთა ამის ქვეყანისათა” - ასე იყო განსაზღვრული პირველი ქართული გაზეთის დანიშნულება განცხადებაში, რომლითაც რუსეთის იმპერიამ უკვე გაუქმებულ საქართველოს სამეფოს მოსახლეობას ქართული გაზეთის დაარსების ინიციატივა ამცნო. ფაქტია, 1819 წლის 8 მარტს, (ახალი სტილით 21 მარტს) გამოსული პირველი ქართული გაზეთი ქართული ეროვნული ინიციატივა არ ყოფილა, იგი რუსეთის იმპერიამ მის მიერ დაპყრობილ და გაუქმებულ საქართველოს სამეფოს ტერიტორიაზე მცხოვრებ მოსახლეობას დაუარსა .

განა შეიძლებოდა, რომ დამპყრობელს დაპყრობილი მოსახლეობისათვის რაიმე სასარგებლო საქმე გაეკეთებინა? როგორც ჩანს, ამ კითხვაზე პასუხი მაშინ ცალსახა იყო, არავის სჯეროდა, რომ რუსეთს საქართველოს მოსახლეობისათვის სასარგებლო და კმაყოფილების მომტანი საქმის გაკეთება შეეძლო. ქართველებმა ვერ მიიღეს და ვერ შეიყვარეს გაზეთი, რომელიც მათი “სარგებლობისა და კმაყოფილებისათვის” დაიგეგმა.

მკითხველი გულგრილი იყო, მაზრის გამგებლები და სხვა ადგილობრივი ჩინოვნიკები სანთლით ეძებდნენ ხელმომწერებს. ამიერკავკასიის ადმინისტრაციის პოზიცია მკაცრი იყო - თუკი ადგილობრივი მოსახლეობა ინტერესს არ გამოიჩენდა, რუსეთი საკუთარი ხაზინიდან ამ საქმეზე ფულს არ დახარჯავდა. ინტერესის მთავარი მაჩვენებელი უნდა ყოფილიყო - 500 ხელის მომწერი. ხელმომწერების შეგროვება 1818 წლიდან დაიწყეს, თუმცა ციფრი “500” ლამის ასტრონომიული აღმოჩნდა მაშინდელი თბილისისა და ქუთაისის გუბერნიებისათვის ერთდროულად. პირველი ქართული გაზეთის დაბადება, ალბათ, კიდევ უფრო იქით გადაიწევდა, რომ არა რუსეთის სტრატეგიული მოკავშირის სომეხი სასულიერო პირის ნერსესის (შემდგომში სრულიად სომხეთის კათოლიკოს-პატრიარქის) ძალისხმევა, რომელმაც მოკლე დროში 100-ზე მეტი ხელმომწერი მოუპოვა გაზეთს.

გაზეთი ქართულენოვანი იყო და ქართველებს უნდა ეკითხათ, თუმცა, ისინი ამ წამოწყებას ბოლომდე უხალისოდ ეკიდებოდნენ. ნაძალადევობისა, თუ თავსმოხვეულობის გამო, ანდა იმიტომაც, რომ იქ მხოლოდ ათასგზის გადატკეპნილი ოფიციალური ინფორმაცია ქვეყნდებოდა, ქართველი მკითხველი არ სწაყალობდა გაზეთს. სწორედ ამიტომ ოთხწლიანი არსებობის განმავლობაში გამოცემა წყვეტილად, რამდენიმეთვიანი პაუზებით გამოდიოდა. ბოლო 1822 წელს გაზეთმა სულ 19 ხელისმომწერი შეაგროვა, ეს იყო უდავო დასტური იმისა, რომ ქართული წერა-კითხვის მცოდნე მაშინდელ მკითხველს გაზეთი (ანდა, ასეთი გაზეთი) არ სჭირდებოდა.

პირველი ქართული გაზეთი მოსაწყენი იყო. ვინ დააჯილდოვეს? რომელი ჩინოვნიკი დააწინაურეს? სად ყიდდა მიწებსა და ყმებს ესა, თუ ის თავადი? როდის გამართა მიღება ზამთრის სასახლეში იმპერატორმა? ეს ამბები ქართველი მკითხველის გულსა და თვალს არც ახალისებდა და არც ართობდა. უფრო პირიქით, ცნობები იმის შესახებ, რომ ჩრდილოკავკასიელებთან ბრძოლისას სისასტიკით გამორჩეული რუსეთის იმპერია ფულითა და ჩინ-მედლებით ახალისებდა იმ ადგილობრივებს, ვინც მათ მხარეს გადავიდა, ბევრ მკითხველში რისხვას იწვევდა და სახელმწიფოებრიობის დაკარგვით გაჩენილ ნაღველს აასამაგებდა კიდეც. ამ გადმოსახედიდან მაშინდელი მკითხველის განწყობებიც სრულიად გასაგები ხდება.

და მაინც, კარგი იყო, თუ ცუდი პირველი ქართული გაზეთის დაარსება? ჩვენი აზრით, ეს იყო ცუდ გარემოებებში განხორციელებული კარგი საქმე. ცუდი იყო ის, რომ გაზეთი არ იყო ადგილობრივთა ეროვნული ინიციატივა, ცუდი იყო ის, რომ გაზეთი რუსეთის იმპერიამ საკუთარი პრაგმატული მიზნებისათივს, ანუ ყოფილ საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახელობის ერთიან რუსულ სივრცეში ინტეგრაციისა და ასიმილაციისთვის დაგეგმა, ცუდი იყო ის, რომ ამ გაზეთის მესვეურს, ანუ რუსეთის მმართველობას სინამდვილეში სძულდა ქართული ენა და მაშინ, როდესაც ერთი ხელით გაზეთს აარსებდა, მეორე ხელით ქართულ წერა-კითხვას, საქმის წარმოებასა და ქართულ ენაზე წირვა-ლოცვას კრძალავდა.

თუმცა, კარგიც იყო. კარგი იყო ის, რომ საქართველოს მოსახლეობამ ბოლოსდაბოლოს მშობლიურ ენაზე იხილა ცივილიზაციის ისეთი მნიშვნელოვანი პროდუქტი, რასაც გაზეთი ჰქვია. ევროპაში პირველი გაზეთი ჯერ კიდევ 1605 წელს სტრასბურგში გამოვიდა. რუსეთში გაზეთი პირველად 1702 წელს, ამერიკის შეერთებულ შტატებში კი - 1704 წელს იხილეს. იმპერიებსა და დასავლური ცივილიზაციის ლიდერ ქვეყნებს რომ თავი გავანებოთ, აფრიკასა (1773) და ინდოეთშიც (1780) კი, პირველი გაზეთი უფრო ადრე გამოვიდა, ვიდრე საქართველოში. თუმცა, იქაც ეს ცივილიზაციის ძალისმიერი მეთოდით შეტანის შედეგი იყო, ოღონდ იქ დამპყრობლები ევროპის ქვეყნები - საფრანგეთი და დიდი ბრიტანეთი - იყვნენ.

ასე იყო, თუ ისე, ქართველებმა 1819 წელს თავიანთ ენაზე შექმნილი გაზეთი იხილეს, უხალისოდ, მაგრამ მაინც გადაავლეს თვალი მსოფლიოსა და მათ ირგლივ მომხდარ ამბებს, რთულად, მაგრამ მაინც დაიწყეს მშობლიურ ენაზე გაზეთის კითხვის ჩვევის ჩამოყალიბება. ჩემთვის პირადად ქართული ჟურნალისტიკის საძირკვლის ჩაყრა ისეთივე სევდიანი და წინააღმდეგობრივი გრძნობების გამომწვევი ამბავია, როგორც მთლიანად ჩვენი ქვეყნის ისტორია.

მაია ასათიანმა თვალებზე ტუში რომ გაიდღაბნა, თავზე წყალი დაისხა და მაისური შემოიხია ახალი სეზონის დასაწყისში, გემახსოვრებათ. მას შემდეგ, დროდადრო ისმის ხოლმე შეკითხვა - უნდა გავაკრიტიკოთ თუ არა გადაცემა “პროფილი”, თუკი ის აღარ არის ისეთი ველური, ცხადი „ბოროტება“, როგორიც ის ეთერში გასვლის დღიდან მე-16 სეზონამდე იყო? პასუხი ცალსახა არ არის ხოლმე იმ ადამიანების მხრიდანაც კი, რომელთა კომპეტენტურობასა და გულწრფელობაში ეჭვის შეტანას სერიოზული მიზეზი სჭირდება.

ამ გულუბრყვილო კითხვაზე პასუხის გაცემის ნაცვლად, კარგი იქნება კიდევ ერთხელ გავიხსენოთ რაზე დგას თანამედროვე მედია დისკუსიებში ეთიკურობის კონცეპტი. სხვადასხვა ვარიაციით, ეს ცნებებია - ვალდებულება, ზრუნვა და ღირსება. ამათგან პირველი მთლიანად ჟურნალისტზე, რეპორტიორზე, მედიაში მომუშავე ადამიანზე კონცენტრირდება და მისი, როგორც ინფორმატორის ვალდებულებებს უსვამს ხაზს. ზრუნვასა და ღირსებაზე დაფუძნებული მიდგომა კი როგორც პროფესიულ წყაროებს, ასევე ინფორმაციის საბოლოო მომხმარებლებს, აუდიტორიას მიემართებათ.

ქვეყანაში, სადაც მოსახლეობის ინფორმაციული ინტოქსიკაციის დონე ისეთი მაღალია, რომ მასზე ალბათ ვერანაირი ძალადობის ხილვა ვეღარ იქონიებს შოკის ეფექტს, რა თქმა უნდა, ყველას ეზედმეტება ეთიკაზე ხშირი აპელირება. ერთი შეხედვით, ნონსენსია მოითხოვო ეთიკის უფრო მაღალი სტანდარტები მედიაში, მაშინ როდესაც დილით კომპიუტერის ჩართვაც საშიშია, რადგან ნებისმიერ წამს, შესაძლოა გადააწყდე ვინმეს პირადი ცხოვრების, ციხეში წამების, მუხლებში გადამტვრევის და მაგიდაზე მიბმული, მტირალი მამაკაცის გაუპატიურების კადრებს. მაგრამ რეალობაში, სქემა შემდეგნაირად მუშაობს - ეთიკური ჟურნალისტიკის დეფიციტი ქმნის საზოგადოებრივ ვაკუუმს, სადაც ძალადობის კულტივირება მარტივდება. ეს ვაკუუმი შესაძლოა სწორედ ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლის სახელით ნაკეთებმა ჟურნალისტიკამაც შექმნას.

„ამ გადაცემის მიზანი არ არის თქვენი დათრგუნვა და ცუდი ამბების მოყოლა. ჩვენ ამ ამბებს იმიტომ კი არ გიყვებით, რომ ამ ამბების გაშუქება გვსიამოვნებს, უბრალოდ ეს არის ჩვენი პროფესიული მოვალეობა. დამალვა არის საბჭოთა გზა და მე ვფიქრობ, რომ ეს გზა ჩვენ ძალიან დიდი ხნის წინ დავამთავრეთ და წარსულს ჩავაბარეთ. რაღაც რომ არ გეცოდინებათ, არ ნიშნავს იმას რომ ეს რაღაც არ ხდება,“- ამ სიტყვებით დაასრულა მაია ასათიანმა გადაცემა 10 მარტს და 17 მარტს უკვე „ცუდი ამბების“ მორიგი დოზა შესთავაზა მაყურებელს. ბანალური თავის მართლებაა თქვა, რომ პრობლემების მოგვარებისთვის აუცილებელია ამ პრობლემებზე საუბარი. სინამდვილეში პრობლემებს მასზე საუბარი კი არ აგვარებს, არამედ მასზე სწორი საუბარი და სწორი აქცენტებით რეფლექსია. სწორედ ეს მიჯნავს კარგ ჟურნალისტიკას, ასავალ-დასავლის კალიბრის ჟურნალისტიკისგან.

10 მარტს, მაია ასათიანმა სამი უმძიმესი ისტორიის შესახებ მოამზადა გადაცემა. პირველი თბილისში მომხდარ ტრაგედიას ეხებოდა, რომელსაც ორი ადამიანის, მათ შორის ერთი არასრულწლოვნის სიცოცხლე ემსხვერპლა. მეორე ისტორია მოძალადე მამას შეეხებოდა, მესამე კი მოსწავლეებთან გარყვნილ ქმედებებში ბრალდებულ მასწავლებელს. ასათიანი მთელი გადაცემის განმავლობაში დაუღალავად იღწვოდა, რომ როგორმე ყველა ამ საშინელების ჩამდენი ფსიქიკურად არაჯანსაღად გამოეყვანა. სტუდიაში სტუმრად მყოფ ფსიქოლოგს რამდენჯერმე მოუწია იმის თქმა, რომ დანაშაულსა და ფსიქიკურ მდგომარეობას შორის პირდაპირი კორელაცია არ არსებობს. დანაშაულის ჩადენას კი ფსიქიკური აშლილობა არ სჭირდება. თუმცა, ახალ მაიას ძველი მაიასგან დიდი მემკვიდრეობა ერგო, მათ შორის მკითხაობის ნიჭიც. ამიტომაც მას თამამად შეუძლია დაასკვნას, რომ თურმე დამნაშავეს ფსიქიკაში პრობლემები ჰქონია და ასევე თამამად შეუძლია დაუსვას იგივე სტილის კითხვები სტუმრებს, რომლებიც თემის სიმძიმის მიუხედავად, რატომღაც აუდიტორიის ჩქარი ტაშის ფონზე შემოგრიალდებიან ხოლმე სტუდიაში.

17 მარტს კი „პროფილის“ პირველი ნაწილი ძალადობის არაერთგზის მსხვერპლი ქალის ისტორიებს დაეთმო. ნაცვლად იმისა, რომ გადაცემის გუნდი კრიტიკულად მიდგომოდა მოყოლილ ისტორიებს, გადაემოწმებინა ფაქტები ან ეცადა მაინც, რომ გადაემოწმებინა, ეთერში ვიხილეთ კლასიკური მაგალითი იმისა, თუ როგორ არ შეიძლება გაშუქდეს ძალადობა, რათა არ მოხდეს ტრაგედიის გაბანალურება. მთავარი სტუმრის მონათხრობი ამბები იმდენად მძიმე იყო, რომ წამყვანმა გადაწყვიტა თავად გამხდარიყო პოლიციაც, ბრალმდებელიც და მოსამართლეც...თავად განსაჯეთ რამდენად სერიოზულ ჟუნალისტიკასთან გვაქვს საქმე, როდესაც სრულიად საქართველოს წინაშე მტკიცებით ფორმაში უწოდებ ადამიანს პედოფილს, მაშინ როდესაც ამის დამადასტურებელი არც ერთი ფაქტი არ გაქვს წარმოდგენილი, გარდა ზეპირი ბრალდებებისა. საბოლოო ჯამში, უმძიმესმა ისტორიებმა, მაყურებელთა ნაწილში მამისადმი უფრო აღძრა სიბრალულის განცდა, რომელსაც შესაძლოა სულ ტყუილად დასდო ბრალი მაია ასათიანმა ინცესტსა და პედოფილიაში. შესაძლოა მამა იყოს დამნაშავე, შესაძლოა არა - არავინ ამ ამბის მომკითხავი აღარ არის. სამაგიეროდ, ამ მამაკაცის სახელთან სამუდამოდ „დაილინკა“ ინცესტიც და პედოფილიაც. ყველაზე საგანგაშო კი ალბათ ის არის, რომ ამ გადაცემაში ოთხი სხვა ჟურნალისტი იჯდა სტუმრის სავარძელში და ერთსაც არ გასჩენია შემხვედრი კითხვები რესპონდენტთან. და ბოლოს, „ძალიან მაგარი გოგო ხარ რომ ჩვენს გადაცემაში მოხვედის“ ძახილი ძალადობის მსხვერპლს არ შველის.

გადაცემის ყურებისას, ბუნებრივად გაგახსენდებოდათ თომას ვინტერბერგის 2012 წელს გადაღებული ფილმი „მონადირე“, სადაც ლუკასს, საბავშვო ბაღის თანამშრომელს, ბრალს სდებენ არასრულწლოვნებთან არაერთგზის გარყვნილ ქმედებაში. ამის შესახებ ერთ-ერთი ბავშვი ყვება. თომასს ცხოვრება ენგრევა, მასაც და მის ოჯახის წევრებსაც ადგილობრივები დევნიან, კარგავს სამსახურს და საბოლოო ჯამში, ყველა დარწმუნებულია, რომ ის პედოფილი და სექსუალური მანიაკია. მოგვიანებით, მისი უდანაშაულობა მტკიცდება, თუმცა ეს შემთხვევა ლუკასის ცხოვრებას სამუდამო დაღს ასვამს, რაზეც ფილმის ბოლო სცენა მეტყველებს - სანადიროდ ტყეში შესულს, უცნობი ადამიანი იარაღიდან ესვრის.

ამით არამც და არამც არ მინდა ვთქვა, რომ „პროფილის“ რომელიმე სტუმარი ტყუის ან ის, რომ ვიღაც უდანაშაულოა თუ დამნაშავე. უბრალოდ, დროა შევეგუოთ, რომ ჟურნალისტიკა მხოლოდ ინფორმაციის გავრცელება აღარ არის და ის, ინფორმატორობის გარდა, თავის თავში მოიაზრებს წყაროების თუ მაყურებლების ღირსებაზე ზრუნვასაც. მაია ასათიანის ანფასი კი, სამწუხაროდ, იგივე დარჩა, მიუხედავად იმისა, რომ 16 სეზონი ჯერ ერთი პროფილით გვიყურა, ახლა კი მეორე პროფილი მოგვიშვირა.

ჟურნალისტური საქმიანობის განხორციელებისას ინტერესთა კონფლიქტი ნებისმიერ დროს შეიძლება გამოვლინდეს. ეს არის რაიმე ტიპის რისკი შესრულებული სამუშაოს ნეიტრალურობის მიმართ. ამიტომაც არსებობს სპეციალური წესები ინტერესთა კონფლიქტის გამოვლენისა და მართვისათვის. ამგვარი წესები ნეიტრალურობის დაცვის ერთგვარ სისტემასაც ქმნიან.

საქართველოში ეს წესები ოთხ ძირითად დოკუმენტშია თავმოყრილი:

· „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი

· „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი“

· სსიპ „საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსი“

· სსიპ „საზოგადოებრივი მაუწყებლის შრომის შინაგანაწესი“

ინტერესთა კონფლიქტების საკითხებს წყვეტს კომპანიის ხელმძღვანელი პირი. საზოგადოებრივი მაუწყებლის შემთხვევაში - გენერალური დირექტორი.

ეს არის ურთიერთთანამშრომლობაზე ორიენტირებული ორმხრივი პროცესი - გამოკვლევაში მონაწილეობს დამსაქმებელი და დასაქმებული.

„მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის“ თანახმად, მაუწყებლის თანამშრომლებმა თავად უნდა განაცხადონ ინტერესთა კონფლიქტის შესახებ (მუხლი 29.10), რადგან ჟურნალისტმა არ უნდა შელახოს მაუწყებლის დამოუკიდებლობა საკუთარი სამოქალაქო, პოლიტიკური, ეკონომიკური და საზოგადოებრივი საქმიანობით და თავიდან უნდა აიცილოს ინტერესთა კონფლიქტი (მუხლი 29.7). ბუნებრივია, თუ ასეთი მიმართვა თანამშრომლის მიერ არ გაკეთდება - შრომითი კონტრაქტის მეორე მხარეს - დამსაქმებელს აქვს უფლება თავად გამოიკვლიოს საკითხი, ყურადღება გაამახვილოს ქცევის კოდექსის შესრულების ხარისხზე.

“მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონით დარეგულირებულია მხოლოდ საზოგადოებრივ არხებში არსებული შრომითი ურთიერთობების და ინტერესთა კონფლიქტის საკითხები. ჩამოთვლილი წესები ვრცელდება საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიაზეც. საკითხი უფრო დეტალურადაა განხილული „საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსში“, რაც თავის მხრივ წარმოადგენს „საზოგადოებრივი მაუწყებლის შინაგანაწესის“ განუყოფელ ნაწილსაც.

საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსში ინტერესთა კონფლიქტის საკითხებს სპეციალური პარაგრაფი (თავი 22) ეთმობა. აქ გაწერილი წესების თანახმად, საზოგადოებრივ მაუწყებელში დასაქმებულმა ჟურნალისტებმა, წამყვანებმა, პროდიუსერებმა და სხვა პასუხისმგებელმა პირებმა თავიანთი საზოგადოებრივი, პოლიტიკური თუ სხვა არასამაუწყებლო საქმიანობით, ფინანსური ან საინვესტიციო ინტერესებით, ეჭვქვეშ არ უნდა დააყენონ მაუწყებლის მიუკერძოებლობის და სამართლიანობის პრინციპები.

მნიშვნელოვანია, რომ ინტერესთა კონფლიქტის მიზეზი შეიძლება გახდეს ნებისმიერი სახის ოჯახური ბიზნესი, პოლიტიკური ან საზოგადოებრივი საქმიანობა, რომელმაც შეიძლება ეჭვქვეშ დააყენოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის თანამშრომლის და მაუწყებლის ნეიტრალობა და ობიექტურობა. (მუხლი 22.4 - ოჯახი და ინტერესთა კონფლიქტი), მაუწყებლის თანამშრომლის ოჯახის წევრებსა და ახლო ნათესავებს სრული უფლება აქვთ, ეწეოდნენ აქტიურ პირად და პროფესიულ ცხოვრებას. ოჯახის წევრებს არ მოეთხოვებათ ისეთივე სტანდარტების დაცვა, როგორიც საზოგადოებრივი მაუწყებლის წარმომადგენლებს. ასეთ შემთხვევაში თანამშრომლებმა არ უნდა გააშუქონ ოჯახის წევრების და ახლო ნათესავების საქმიანობა.

მაუწყებელში თანამშრომელთა ინტერესთა კონფლიქტის არარსებობა სარედაქციო დამოუკიდებლობის შენარჩუნების გარანტიაა, თუმცა ინტერესთა კონფლიქტის ნიშნები, ჟურნალისტის გამოცდილებისა და კვალიფიკაციის მიუხედავად, ნებისმიერ დროს შეიძლება გამოვლინდეს.

ქართულ კანონმდებლობაში ჟურნალისტური საქმიანობისას ინტერესთა კონფლიქტის იდენტიფიცირების ბევრი საკითხი ბუნდოვანია:

· მარეგულირებელ ნორმებში არ არის განჭვრეტადი ინფორმაციის შეგროვების და დამუშავების ეტაპები;

· არ არის მკაფიოდ განსაზღვრული შესაძლო ინტერესთა კონფლიტის გამოვლენაში მონაწილე პირთა წრე;

· არ არის განსაზღვრული დამსაქმებლის მოქმედებები, თუკი დასაქმებული თავად არ განაცხადებს ინტერესთა კონფლიქტის თაობაზე.

ბუნებრივია, ეს ხარვეზები ქმნის მნიშვნელოვან რისკებს შრომითი ურთიერთობების დაძაბვის და ჟურნალისტური საქმიანობის სანდოობის მიმართ. შესაძლო გართულებების თავიდან აცილების მიზნით სასურველია:

· მაუწყებლებს ჰქონდეთ ნათლად ჩამოყალიბებული ადეკვატური პროცედურები და დამოკიდებულება ინტერესთა კონფლიქტის დროული იდენტიფიცირებისა და მართვისათვის, ამასთან მაუწყებელმა დანერგოს ინტერესთა კონფლიქტის აღმკვეთი ეფექტიანი სისტემა;

· სასურველია ნათლად მიეთითოს ინტერესთა კონფლიქტის საკითხის შესწავლის სუბიექტები;

· მაუწყებელმა თანამშრომელთა ეთიკური სტანდარტები ასახოს საკუთარ შინაგანაწესში და შესაძლო კონფლიქტების თავიდან ასაცილებლად ნათლად გაიწეროს ინფორმაციის შეგროვების პროცედურა, რაც თავის მხრივ, უნდა მოიცავდეს დასაქმებულებისგან ინფორმაციის გამჟღავნების ვალდებულებასაც;

· სასურველია, შემუშავდეს დამატებითი მიდგომები ჟურნალისტებზე გავლენის მქონე პირების/გარემოებების ეფექტიანი იდენტიფიცირებისა და ინტერესთა კონფლიქტის არიდებისათვის.

პრაქტიკა აჩვენებს, რომ ინტერესთა კონფლიქტის გამოვლენას თან ერთვის შრომითი ურთიერთობების დაძაბვა. ჟურნალისტსა და დამსაქმებელს შორის კიდევ უფრო ქმედითი, ნათელი და განჭვრეტადი წესების არსებობა ხელს შეუწყობს ჟურნალისტური საქმიანობის თავისუფლებას და სანდოობას, შექმნის უფრო სამართლიან სამუშაო გარემოს, ამასთანავე გაამარტივებს მაუწყებელსა და ჟურნალისტს შორის კრიტიკულ ვითარებაში თანამშრომლობის პროცესს.

ცილისწამების საკითხი საქართველოს კანონმდებლობაში „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ კანონშია მოწესრიგებული. საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად, ცილისწამება სისხლის სამართლის კოდექსში გაუქმდა, რაც იმას ნიშნავს, რომ 2004 წლიდან საქართველოში ის დანაშაულს აღარ წარმოადგენს.

„სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონი ცილისწამებას განსაზღვრავს, როგორც არსებითად მცდარი ფაქტის შემცველ და პირისთვის ზიანის მიმყენებელ, მისი სახელის გამტეხ განცხადებას. თუ ერთ-ერთი მათგანი მაინც არ იქნა წამროჩენილი, კონკრეტული ქმედება ცილისწამებად ვერ დაკვალიფიცირდება.

თავის მხრივ, კანონი ერთმანეთისგან მიჯნავს საჯარო და კერძო პირს და ცილისწამებას თითოეული მათგანის შემთხვევაში განსხვავებულად აწესრიგებს. საჯაროა პირი, რომელიც მოიაზრება „საჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლში გაწერილ თანამდებობის პირში; ასევე, პირი, რომლის გადაწყვეტილება ან აზრი მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს საზოგადოებრივ ცხოვრებაზე; პირი, რომლისკენაც მისი გარკვეული ქმედების შედეგად ცალკეულ საკითხებთან დაკავშირებით მიმართულია საზოგადოებრივი ყურადღება. განსხვავებით საჯაროსგან, კერძოა პირი, რომელიც არის ფიზიკური ან იურიდიული პირი და არ არის საჯარო პირი ან ადმინისტრაციული ორგანო.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ორივე შემთხვევაში, ცილისწამების ფაქტის დადგენისას, მნიშვნელობა აქვს არა იმას, თუ ვინ „განახორციელა“ ცილისწამება, არამედ, ვის მიმართ განახორციელეს ის. თავის მხრივ, სასამართლო პრაქტიკა ჩამოყალიბებულია იმ კუთხით, რომ საჯარო პირად მიჩნეულია ჟურნალისტი, მსახიობი, პოლიტიკოსი და სხვ. მიუხედავად დაკავებული თანამდებობის ან/და მისი ცნობადობისა. შესაბამისად, საჯარო პირის ცილისწამება იქნება, თუ ქმედება (რომელიც ქვემოთაა მოცემული) ცნობილი მსახიობის მიმართაა განხორციელებული და სხვ.

ცილისწამება „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 და მე-14 მუხლებშია მოწესრიგებული. მე-13 მუხლის მიხედვით, კერძო პირის ცილისწამებისთვის სამოქალაქო პასუხისმგებლობა დგება, თუ პირი დაამტკიცებს, რომ მოპასუხის განცხადება არსებითად მცდარ ფაქტებს შეიცავს უშუალოდ მის შესახებ და ამით მას მიადგა ზიანი. ეს ორი წინაპირობა - მცდარი ფაქტებისა და ზიანის არსებობა - გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა კერძო პირის ცილისწამების განსაზღვრისთვის.

დასახელებული კანონის მე-14 მუხლის მიხედვით კი საჯარო პირის ცილისწამებისთვის პირის სამოქალაქო პასუხისმგებლობის საკითხი დადგება, თუ პირი დაამტკიცებს, რომ მოპასუხის განცხადება არსებითად მცდარ ფაქტებს შეიცავს უშუალოდ მის შესახებ, ამ ფაქტების გავრცელებით მას მიადგა ზიანი და ამ ფაქტის მცდარობა მოპასუხისთვის წინასწარ იყო ცნობილი (ან მოპასუხემ ისეთი დაუდევრობა გამოიჩინა, რამაც არსებითად მცდარი ფაქტების გასაჯაროება გამოიწვია). როგორც საჯარო პირის ცილისწამების შემთხვევაში ვხედავთ, ცილისწამების ფაქტის დადგენისთვის მესამე პირობაც უნდა არსებობდეს, განსხვავებით მე-13 მუხლისგან. კერძოდ, მოპასუხისთვის (ვინც ცილს სწამებს) წინასწარ უნდა იყოს ცნობილი ფაქტების მცდარობის შესახებ ან დაუდევრობით უნდა მოხდეს ფაქტების გასაჯაროება.

აღსანიშნავია, რომ როგორც კერძო, ისე საჯარო პირის ცილისწამების შემთხვევაში, აუცილებელია ფაქტი იყოს მცდარი. იმ შემთხვევაში, თუ პირის მიერ გამოთქმულია მხოლოდ აზრი, ასევე, დაფიქსირებულია პოზიცია და ა.შ., ცილისწამება არ დადგება.

აქვე ნიშანდობლივია აღინიშნოს, რომ დასახელებული კანონი ასევე ითვალისწინებს შემთხვევებს, როდესაც ცილისწამება შეიძლება გამოირიცხოს. კერძოდ, ესაა შემთხვევა, როდესაც კანონი წინდაწინვე გამორიცხავს ინფორმაციის გამავრცელების პასუხისმგებლობის საკითხს. ასეთია, მაგალითად, შემთხვევა, როდესაც პირმა განცხადება მოსარჩელის თანხმობით გააკეთა, ასევე, თუ საქმე გვაქვს საზოგადოებრივ ინტერესთან და სხვ.

ცილისწამებისთვის სარჩელის შეტანის ვადაა ასი დღე მას შემდეგ, რაც პირი გაეცნო ან მას შეეძლო გასცნობოდა ინფორმაციას. ტერმინში „შეეძლო გასცნობოდა“ იგულისხმება ნებისმიერი მედიასაშუალებით გამოქვეყნებული ინფორმაცია, რომელიც არის საჯარო და რომელზე წვდომაც შეეძლებოდა პირს იმ მომენტში.

ცილისწამების შემთხვევაში, მოსარჩელეს უფლება აქვს, სარჩელთან ერთად მოითხოვოს მიყენებული ქონებრივი ან/და არაქონებრივი (მორალური) ზიანის ანაზღაურება. ასეთ შემთხვევაში ზიანი პირდაპირ მიზეზობრივ კავშირიში უნდა იყოს ცილისწამების ფაქტთან.

სერგი ჯორბენაძე