ომსა და კონფლიქტურ სიტუაციებში მუშაობაზე, დილემებზე, რომლებსაც ე.წ. ომის რეპორტიორები აწყდებიან, შიშებზე, ინფორმაციის გადამოწმებისა და კრიტიკული კითხვების მნიშვნელობაზე ომში, ტრავმებსა და მათთან გამკლავების გზებზე „მედიაჩეკერი“ Associated Press-ის კავკასიის ბიუროს პროდიუსერს სოფიკო მეგრელიძეს ესაუბრა.

- დღეს, როცა ჩვენს სფეროში ბევრი რამ ძალიან შეიცვალა, შეგვიძლია ცალკე გამოვყოთ ომის ჟურნალისტიკა?

მე არ ვთვლი ასე, განსაკუთრებით ახლა, როცა ჟანრებს შორის ყველა ზღვარი წაიშალა. ადრე იყვნენ ომის ჟურნალისტები, ომის კორესპონდენტები, რომლებიც მხოლოდ ომს აშუქებდნენ, ახლა ასეთი რამე აღარ არსებობს. მითუმეტეს, როცა კონფლიქტები, ომი ძალიან ახლოს მოვიდა ჩვენთან. შეიძლება შენ მხოლოდ კულტურის სიახლეებს აშუქებ, მაგრამ მოხვდე ტერაქტის ადგილას და იმ წუთიდან შენ უკვე ომის ჟურნალისტი ხარ. შესაბამისად, ეს ზღვარი, ჩემი აზრით, სრულიად წაშლილია.

- უნარებს შევეხოთ, არის რამე, რაც განსაკუთრებულად გამძაფრებულად უნდა გქონდეს და გახსოვდეს, როცა ომს აშუქებ?

საკუთარი გამოცდილებით გეტყვით, რომ, პირველ რიგში, ეს არის საკუთარი თავის შეფასება, - რამდენად შეგიძლია შენ ამის გაკეთება. რა თქმა უნდა, ხშირად ძალიან რთულია, კრიტიკულად შეაფასო საკუთარი თავი და აღიარო, რომ კონფლიქტურ ზონაში მუშაობას ვერ შეძლებ.  ჟურნალისტებს შორის არსებობს ერთგვარი შეფასება, რომ ვინც ომს აშუქებს გმირია და არის ყველაზე დიდი პროფესიონალი, თუმცა ხშირ შემთხვევაში ეს  ასე არ არის.

ხანდახან ომში მუშაობა უფრო მარტივია, რადგან ყოველ წუთს რაღაც ხდება და, შესაბამისად, მასალა ხელის გულზეა. მშვიდობის დროს კი უფრო რთულია ინფორმაციის მოპოვება.

---

---

ალბათ, ყველა ჟურნალისტს უნდა, რომ ჰქონდეს კონფლიქტის გაშუქების გამოცდილება, ის ადრენალინი, რომ აი, მან ომი გააშუქა, იქ იყო, მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანია, რომ კრიტიკულად შეაფასო შენი უნარები, რამდენად მზად ხარ ამისთვის.

- ემოციურ მზაობას გულისხმობთ?

ემოციურიც და ფიზიკურიც. გინდა, რომ მოვლენების ეპიცენტრში იყო და შესაძლოა, შურის თვალითაც უყურებ შენს კოლეგებს, რომლებიც იქ არიან. მეც გამოვცადე ეს, როდესაც დამწყები ჟურნალისტი ვიყავი და როცა პირველად მოვხვდი ჩეჩნეთის ომში. მაგრამ ახლა ვხვდები, რომ ძალიან მნიშვნელოვანია მიხვდე, შენ ეს შეგიძლია თუ არა. თუ ეს ემოციურ დონეზე არ შეგიძლია, ესეც პროფესიონალიზმია, რომ აღიარო და თქვა, მე ვეღარ ვაშუქებ ამ ომს, ეს ძალიან ნორმალურია. არაღიარებით შენს თავსაც საფრთხეში აგდებ, საქმესაც ვერ აკეთებ და იმ ჯგუფსაც უშლი ხელს, ვისთან ერთადაც ხარ.

მეც მქონია შემთხვევა, უკრაინაში გადაღებებს ვხელმძღვანელობდი და ჩვენმა ძალიან გამოცდილმა ჯგუფმა, რომელიც აღმოსავლეთ უკრაინაში მიმდინარე საომარ მოქმედებებს აშუქებდა, დამირეკა და მითხრა, რომ სოფიკო, ჩვენ აღარ შეგვიძლია, აქ ვეღარ გავჩერდებით, გვეშინია. რაც პირველ რიგში გავაკეთე, იყო ის, რომ ის ჯგუფი წამოვიყვანე. არავის გაუკიცხავს ამ საქციელისთვის. პირიქით, ვფიქრობ, რომ ეს არის პროფესიონალიზმი.

მეორე რაც არის, კონფლიქტის ზონაში მომუშავე ჟურნალისტებისთვის ძალიან დიდი გამოწვევაა ინფორმაციის გადამოწმება. ძალიან მარტივია, გახდე პროპაგანდის იარაღი. ომის დროს რეალურად ძალიან ბევრი ამბავი გაქვს, ბევრი წყაროა, ოფიციალური სტრუქტურები, თვითმხილველები, სოციალური მედია, ამიტომ ძალიან ადვილად შეიძლება, იქცე მანიპულაციის მსხვერპლად. ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა ჩემთვის, ადრეც და ახლა განსაკუთრებით, ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად, არის მოკლე დროში მოასწრო ამბის გადამოწმება, მხოლოდ სანდო ინფორმაცია გამოიყენო და არ იყო სენსაციაზე ორიენტირებული. ამ შემთხვევაში, შეიძლება, არ იყო პირველი, მაგრამ შენი პრიორიტეტი უნდა იყოს გადამოწმებული ფაქტები.

- გადამოწმება არის ის, რაც ომის დროს ყველაზე მთავარია, ექსკლუზივზეც კი და გაასმაგებულად მნიშვნელოვანი?

რა თქმა უნდა, იმიტომ, რომ არ იქცე პროპაგანდის იარაღად, არ გახდე მანიპულაციის მსხვერპლი. კონფლიქტის დროს ყველა ჯფგუფს თავისი ინტერესი აქვს და შენი თავდაცვა მხოლოდ გადამოწმებული ინფორმაციაა.

- რა ხდება მაშინ როცა შენს ქვეყანაში აშუქებ ომს? მესმის, რომ პროფესიონალისთვის არ უნდა ჰქონდეს მნიშვნელობა ვის ომს აშუქებს, მაგრამ რამდენად მარტივია ეს? ალბათ საფრთხეც, პროპაგანდის ნაწილად იქცე, ამ დროს უფრო ძლიერია...

თუ ემოციურ ნაწილზე ვილაპარაკებთ, რა თქმა უნდა, ასმაგად რთულია. ყველა ომის გაშუქება რთულია, მაგრამ ის, რომ შენთან ასე ახლოს არის მტერი და შენს ოჯახს, ახლობელს, შენს ქვეყანას ემუქრება საფრთხე, გაასმაგებული საშინელებაა, რაც ალბათ ყველამ გამოვცადეთ 2008 წელს.

პროფესიული თვალსაზრისით შენ ისევე მუშაობ, როგორც ნებისმიერი კონფლიქტის გაშუქების დროს. იმავე პროფესიული სტანდარტით, სადაც გადამოწმებული ინფორმაცია და სანდო წყარო არის მთავარი. 

---

---

როგორ ფიქრობთ, სანდო და კრიტიკული იყო ქართული მედია 2008 წლის ომის გაშუქებისას?

არ ვიცი, ვერ შევაფასებ... არასწორად მიმაჩნია ჩემი კოლეგების მუშაობის შეფასება. ომის გაშუქება ძალიან რთულია და, შესაბამისად, ალბათ არის შეცდომებიც.

- იმ პერიოდის გახსენებისას, ხშირად გვესმის სიტყვა პატრიოტიზმი...

- მე მგონია, რომ ჩვენგან, ჟურნალისტებისგან, პირველ რიგში, ელოდებიან პროფესიონალიზმს და ესაა პატრიოტიზმიც - აკეთო შენი საქმე პროფესიონალურად და არა ის, რომ სპეციალურად დამალო ინფორმაცია, რომელიც მნიშვნელოვანია და არ იცი მის დამალვას რა შედეგები მოჰყვება.

- მოდით დილემებს შევეხოთ, რასაც ჟურნალისტი სულ აწყდება მუშაობისას და ომში განსაკუთრებით. რა არის ყველაზე რთული, თქვენი პრაქტიკიდან, რა გახსენდებათ ყველაზე მწვავედ?

ასეთი ძალიან ბევრია. მთავარია, როდესაც მიდიხარ, ზუსტად იცოდე რას აკეთებ, წინასწარი დაგეგმვა არის ძალიან მნიშვნელოვანი, ბრმად არსად არ უნდა წახვიდე.

ჩეჩნეთის ომი იყო პირველი ომი, რომელიც გავაშუქე. ძალიან ბევრი დილემა მქონდა, გამოუცდელი ვიყავი და მეგონა, რომ ფრონტის ხაზზე თუ არ შევვარდებოდი, ყველა ჩათვლიდა, რომ ეს სამუშაო ვერ შევასრულე. ეს დილემა ახლაც ბევრს აქვს, გავარდეს წინა ხაზზე, როდესაც არ ითვალისწინებს რა შეიძლება მოჰყვეს ამას. ყოველთვის უნდა შეაფასო იქ მისვლა რას მოგიტანს და რას დაკარგავ, ყოველთვის უნდა იცოდე, რომ არცერთი სიუჟეტი არ ღირს ადამიანის სიცოცხლედ.

---

 «რთულია უარი თქვა ექსკლუზივზე, მაგრამ ომის ჟურნალისტიკაში ეს არის ერთ-ერთი სირთულე - გაითვალისწინო ყველა ნიუანსი, არ დაკარგო ადამიანური და პროფესიული ეთიკა და იცოდე, რომ ადამიანის სიცოცხლე არის მთავარი»

---

უნდა იცოდე ადგილის სპეციფიკა. მე და ჩემი ოპერატორი ვიხსენებდით ცოტა ხნის წინ, რომ რამდენი სისულელე გაგვიკეთებია იმიტომ, რომ არ ვიცოდით და უბრალოდ რისკზე მივდიოდით.

დილემები არის ისიც, აჩვენო თუ არა რაღაც. 2008 წელს Associated Press ჰქონდა ექსკლუზიური კადრები ტყვედ აყვანილი ქართველი ჯარისკაცების, მაგრამ ჩვენ ეს კადრები ვერ გავუშვით, მათი იდენტიფიცირება მოხდებოდა და შეიძლებოდა დამატებით საფრთხეში აღმოჩენილიყვნენ. ძალიან გაბრაზდა ჩემი ოპერატორი, რომ როგორ, ასეთი ექსკლუზიური კადრები, სიცოცხლის ფასად მოიპოვა, მაგრამ არის რაღაც, რაც უფრო მნიშვნელოვანია. უნდა იფიქრო იმაზე, რა შედეგი შეიძლება მოჰყვეს.

- იფიქრო რესპონდენტებზეც? და ალბათ, ომშიც პასუხისმგებლობა შენი მასალის გმირებისადმი გაცლებით მეტია

რა თქმა უნდა. მთავარია, რომ არ მოატყუო რესპონდენტი, მან ზუსტად უნდა იცოდეს, სად გავა ეს ინფორმაცია. იმიტომ, რომ შენ ექსკლუზივი გქონდეს, მათი სიცოცხლე საფრთხის ქვეშ არ უნდა ჩააგდო. კი, რთულია, უარი თქვა ექსკლუზივზე, მაგრამ ომის ჟურნალისტიკაში ეს არის ერთ-ერთი სირთულე - გაითვალისწინო ყველა ნიუანსი, არ დაკარგო ადამიანური და პროფესიული ეთიკა და იცოდე, რომ ადამიანის სიცოცხლე არის მთავარი.

- საუბრის დასაწყისში თქვენ თქვით, რომ ახლა ვეღარც კი ყოფთ ცალკე ომის ჟურნალისტიკას, მაგრამ არის რამე, რაც გგონიათ, რომ უნდა ისწავლებოდეს მათთვის, ვინც ომს აშუქებს?

Associated Press -ის, ისევე როგორც მსოფლიოს ბევრი წამყვანი მედიის თანამშრომლები, ყოველ ხუთ წელიწადში ერთხელ გავდივართ სპეციალურ კურსებს - როგორ მოვიქცეთ კონფლიქტების გაშუქებისას. ყოფილი სამხედროები გვასწავლიან კრიტიკულ სიტუაციაში მოქმედების წესებს და ასევე პირველადი დახმარების საფუძვლებს. რა თქმა უნდა, ბევრი რამე გავიწყდება, მაგრამ როდესაც ხვდები კრიტიკულ სიტუაციაში, ეს მიძინებული ცოდნა იღვიძებს. არაერთხელ გამომდგომია ეს ინფორმაცია დემონსტრაციების გაშუქებისას, საომარი მოქმედებების დროს. ეს ის საბაზისო ცოდნაა, რომელიც ყველა ჟურნალისტს უნდა ჰქონდეს, როდესაც კონფლიქტურ ზონაში ხვდება.

საკუთარ შეცდომებზე სწავლა საომარი მოქმედებების დროს ძალიან სახიფათოა.

ჟურნალისტისთვის, განსაკუთრებით გამოუცდელი ჟურნალისტისთვის, რთულია გაანალიზოს საფთხე და სწორედ ამიტომ საჭიროა პროდიუსერი თუ რედაქტორი, რომელიც სრულ კოორდინაციაშია მასთან. კონფლიქტურ ზონაში მომუშავე ჟურნალისტის უკან უნდა იყოს რედაქცია, რომელიც ეხმარება დაგეგმვაში, ხვდება საფრთხეებს და შესაბამისად მოქმედებს.

რედაქციის პასუხისმგებლობაც საომარ ვითარებაში გაასმაგებულია.

- ველზე ყოფნა უფრო მარტივია?

ჩემთვის ველზე მუშაობა უფრო მარტივია, იქ თითქოს მარტო საკუთარ თავზე ხარ პასუხისმგებელი. როცა კოორდინაციას უწევ გაშუქებას, მაშინ ძალიან დიდ პასუხისმგებლობას იღებ თითოეულ ადამიანზე, რომელსაც უშვებ გადაღებაზე. ეს საკმაოდ დიდი სტრესია.

- და რა ხდება მაშინ, როცა ომი მთავრდება

შემდეგ არის სტრესი, რომელთან გამკლავებაც არ არის ადვილი.

ჩვენ სამსახურში გვაქვს სპეციალური დეპარტამენტი, რომელიც გეხმარება სტრესის მართვაში და პოსტ ტრავმული სინდრომის გადალახვაში, თუ შენ ამის სურვილი გაქვს.

კონფლიქტის გაშუქებისას, გარდა პროფესიული სირთულეებისა, ძალიან ბევრი დილემის წინაშე დგახარ. მაგალითად, როგორ მოიქცე როდესაც შენს გვერდით დაჭრილია? მიატოვო გადაღება და დაჭრილს უშველო? აყენებ თუ არა ამით საფრთხის ქვეშ შენ გადამღებ ჯგუფს?

სტრესია ის ყველა ინტერვიუ, რასაც წერ კონფლიქტის ზონაში, კონტაქტი ხალხთან, რომელიც იმ იმედით გაძლევს ინტერვიუს, რომ შენი რეპორტაჟი რაღაცას შეცვლის. ახლაც მახსოვს რესპონდენტები, რომლებიც წლების წინ ჩამიწერია და ის უსუსურობის განცდა, როდესაც მათთან საუბრობ, როდესაც მათთვის იმედი ხარ და შენ თავად სრულიად უიმედოდ ხარ.

კინოდოკუმენტალისტიკა ვიზუალური თხრობის ერთ-ერთი გამორჩეული ფორმაა. მიუხედავად იმისა, რომ კინოხელოვნება შექმნიდანვე დოკუმენტურ ელემენტებზე იყო აგებული, ტერმინი „დოკუმენტური“ მეოცე საუკუნის 20-იან წლებში გაჩნდა და დოკუმენტური კინოც, როგორც კინემატოგრაფიის დამოუკიდებელი მიმართულება, ამ პერიოდში ჩამოყალიბდა. დოკუმენტური კინო მხოლოდ საგანმანათლებლო და საინფორმაციო-ანალიტიკურ ჟანრთან ასოცირდება ხოლმე. ხშირად დოკუმენტალისტიკა პროპაგანდისტული თხრობის იარაღიც იყო და დღესაც, ზოგჯერ სწორედ ამ მიზნით გამოიყენება, თუმცა მსოფლიო შემოქმედებით ინდუსტრიაში დოკუმენტურ ფილმს სულ სხვა პარამეტრები აქვს.

საგანმანათლებლო, ინფორმაციულ-ანალიტიკურ ფილმებს პირობითად “სატელევიზიო” დოკუმენტური ფილმების და ვრცელი რეპორტაჟების ჟანრს მიაკუთვნებენ, სადაც თხრობის ფორმა სტანდარტულია და შემოქმედებითი ინტერპრეტაცია ნაკლები. თუმცა ეს მხოლოდ მცირე ნაწილია დოკუმენტალისტიკის იმ მრავალფეროვანი მიმართულებებიდან, რომლებიც მსოფლიო დოკუმენტური ფილმის ინდუსტრიაში არსებობს და მას შემოქმედებით (საავტორო) დოკუმენტურ ფილმს უწოდებენ.

რას ემსახურება დოკუმენტალისტიკა, რატომ არის ეს ჟანრი ღირებული და მნიშვნელოვანი და რა გამოწვევების წინაშე დგას დღეს დოკუმენტური კინო საქართველოში, - „მედიაჩეკერი“ დოკუმენტალისტ ნინო ორჯონიკიძეს ესაუბრა.

- მოდით, საუბარი დავიწყოთ იმით, რა არის დოკუმენტური კინო და რატომ არის ის მნიშვნელოვანი?

- დოკუმენტალისტიკა რეალობაზე დაკვირვების და მისი ინტერპრეტაციის ძალიან დიდ შესაძლობლობას იძლევა. დოკუმენტური კინო, ალბათ, ვიზუალური ხერხებით იმ სივრცეს ქმნის, სადაც ადამიანები ფიქრს იწყებენ, სადაც შეიძლება ემპათია დაიბადოს, სადაც ადამიანები ამბავს თუ პერსონაჟს მრავალშრიანად ხედავენ და არა სწორხაზოვნად.

დოკუმენტურ კინოს ხშირად აღვიქვამთ, როგორც, ასე ვთქვათ, ჟურნალისტიკის გაგრძელებას, როდესაც ფაქტი უნდა ასახო ისეთი, როგორიც არის. მაგრამ როგორც კი ჩვენ კადრირებას ვიწყებთ და გადაწყვეტილებას ვიღებთ იმის შესახებ, რა არის შენი ინტერესის საგანი და სად მთავრდება შენი კადრის ჩარჩო, აქ უკვე ინტერპრეტაცია და რეჟისურა იწყება, იმიტომ რომ შენ უკვე არჩევანს აკეთებ.

ჯონ გრიერსონი იყო ბრიტანელი დოკუმენტალისტი, ამ მიმართულების ერთ-ერთი ფუძემდებელი და დღევანდელი გაგებით - პროდიუსერი, რომელმაც თქვა, რომ დოკუმენტური კინო ეს არის რეალობის შემოქმედებითი აღქმა, ინტერპრეტაციაა.

 

თუ ვამბობთ, რომ დოკუმენტალისტიკა კინოა, მაშინ კინო ხომ პირველ რიგში, ხმისა და გამოსახულების სინთეზით, გამოხატვის საშუალებაა, შესაბამისად არც დოკუმენტური კინო არის მხოლოდ ინფორმაციული მედიუმი. ეს ემოციური მედიუმიც არის. შენ მხოლოდ ინფორმაციას კი არ სთავაზობ მაყურებელს, შენ სთავაზობ იმ გამოცდილებას და იმ შთაბეჭდილებას, რომელიც აი ამ ველში მუშაობისგან მიიღე. ამ ინფორმაციას, ამ გამოცდილებას ყველა ხელოვანი, ყველა რეჟისორი გარდაქმნის რაღაც ვიზუალურ და ხმოვან გამოცდილებაში. ამ გამოცდილებას, ამ შთაბეჭდილებას რა ფორმით აწვდი შენს მაყურებელს, ეს არის მნიშვნელოვანი. მშრალი ფაქტები, რეალობის უბრალო კონსტატაცია ყოველდღიურად ხდება, ფეისბუკის სტრიმინგითაც კი. მერე ამაზე რეფლექსია, ჩაღრმავება, სიტუაციის დანახვა, ფაქტებთან დისტანცირება როგორ ხდება და ამის კინოენაზე გარდაქმნა, ეს არის ჩემთვის დოკუმენტური კინო.

ის გარემოება, რომ დოკუმენტურ კინოს საფუძვლად რეალობა უდევს, სულ არ ნიშნავს, რომ ეს მხოლოდ ინფორმაციული მედიუმია, სადაც ყველაფერი ახსნილი, გაანალიზებული, დაბალანსებული უნდა იყოს. კინო ნაცნობი მოვლენების გადააზრების და ფიქრის, განცდის სივრცეს უნდა იძლეოდეს. ეს კი ავტორის უნიკალური პერსპექტივიდან იწყება.

დოკუმენტური კინო იმიტომ მიყვარს, რომ არ არსებობს წესები, რომელთა დარღვევა არ შეიძლება, მაგრამ მთავარი ხაზი შენს ეთიკურ დილემაზე გადის. ამიტომაც ჩემთვის დოკუმენტური კინოში გადამწყვეტი ავტორის მოტივაციაა - რატომ აკეთებს ის ამ ფილმს ამ ფორმით. ეს მოტივაცია, ეს გულწრფელობა და სიმართლე თუ პირიქით, სიყალბე, მგონია ყველა კადრში ჩანს. დოკუმენტური ფილმი სკანერივით არის - რეალობისაც და ავტორისაც.

- რა განასხვავებს დოკუმენტურ კინოს მხატვრულისგან?

საერთოდ, მე მგონია, რომ კინო კინოა და დოკუმენტურია თუ მხატვრული ამას მნიშვნელობა არ აქვს. ძალიან მოძველებული ტრადიციაა ხისტი ჟანრობრივი დაყოფა. თანამედროვე კინო “ჰიბრიდული” კინოა. არიან ავტორები, რომლებიც საერთოდ მიუღებლად მიიჩნევენ ზღვარის გავლებას დოკუმენტურსა და მხატვრულ კინოს შორის. მთავარია ტრანსპარანტული იყოს ნამუშევრის შექმნის პროცესი. სამართლიანი და გულწრფელი იყოს ავტორი მის მიერ გამოყენებული ხერხების შესახებ.

დოკუმენტური მასალა ყოველთვის არსებობს მხატვრულ კინოში და პირიქით - მხატვრული მასალა ყოველთვის არის დოკუმენტურ კინოში.

ჩემი აზრით, მთავარი, რაც დოკუმენტურ კინოს განასხვავებს მხატვრული კინოსგან ის არის, რომ დოკუმენტური ფილმი ფაქტობრივად გულზე ღია ოპერაციაა. რეჟისორს რეალურ ადამიანებთან აქვს შეხება, რეალურ ისტორიებთან, რაც ძალიან დიდი ეთიკური გამოწვევაა. შესაბამისად, რეჟისორს რეალობაში ამ “ჩარევისა” და შედეგების გამო პასუხისმგებლობა ეკისრება.

ემოციური შრე, ადამიანური ისტორია არის დოკუმენტურ კინოში ძალიან მნიშვნელოვანი, იმიტომ რომ ჩვენი გონება უკვე გადაჭედილია კლიშეებით, ციფრებით, მოკლე-მოკლე ამონარიდებით (ციტატებით), სტატისტიკებით, ინფოგრაფიკებით.  ჩვენი მგრძნობელობა მნიშვნელოვანი თემების მიმართ არის ძალიან დაბალი, იმიტომ რომ ვეღარ ავუდივართ ამდენ ინფორმაციას. ციფრები არაფერს ამბობს, მაგრამ ერთმა ადამიანურმა ისტორიამ ან რეალობის საინტერესო ინტერპრეტაციამ, რომელიც ჩემს გრძნობებზე იმოქმედებს, რომელიც ამ შთაბეჭდილებას განმაცდევინებს, შესაძლოა, ბევრი რამ შეცვალოს. კარგი ფილმი გამოცდილების გაზიარებაა, თანაგრძნობაა. კარგი ფილმი ამ გამოცდილებას თაობებს უნახავს.

- ამბობთ, რომ დოკუმენტური კინო ეს ერთგვარი ემოციური მედიუმია, მასში ბევრი ადამიანური ისტორიაა. ადამიანებს უყვართ ემოციური ისტორიები, მაგრამ, დოკუმენტური კინო მაინც არ არის პოპულარული. როგორ გგონიათ, რატომ?

 

რა არის პოპულარული? ხელოვნება პოპულარულია? ლიტერატურა პოპულარულია? არა მგონია... დოკუმენტურ კინოს წაკითხვა უნდა, ის არ არის იოლად მოსახმარი პროდუქტი. ეს არც კლიშეებით სავსე გასართობი სერიალია და არც დაღეჭილი ინფორმაცია, რომელსაც ვიღაცა თავში მიდებს. ამას ჩაღრმავება, კონტექსტის ცოდნა უნდა. არა მარტო ავტორის, არამედ მაყურებლის მხრიდანაც მუშაობა უნდა. კარგი ფილმი მოგზაურობა და სამყაროს აღმოჩენაა, მაგრამ ამ მოგზაურობისთვის მზაობა უნდა გქონდეს.

 

---

« ჩვენი მგრძნობელობა მნიშვნელოვანი თემების მიმართ არის ძალიან დაბალი, იმიტომ რომ ვეღარ ავუდივართ ამდენ ინფორმაციას.  ციფრები არაფერს ამბობს, მაგრამ ერთმა ადამიანურმა ისტორიამ ან რეალობის საინტერესო ინტერპრეტაციამ, რომელიც ჩემს გრძნობებზე იმოქმედებს, რომელიც ამ შთაბეჭდილებას განმაცდევინებს, შესაძლოა, ბევრი რამ შეცვალოს. კარგი ფილმი გამოცდილების გაზიარებაა, თანაგრძნობაა. კარგი ფილმი ამ გამოცდილებას თაობებს უნახავს »

---

 

- ბოლო პერიოდში მედიაში ბევრი რამ ძალიან სწრაფად იცვლება და მედიის გავლენაც გაცილებით უფრო სწრაფი გახდა. როგორ ფიქრობთ, რა როლი შეიძლება ჰქონდეს მედიას დოკუმენტალისტიკის განვითარებაში?

მთავარი, რაც შეცვალა სოციალურმა მედიამ, არის ის, რომ დოკუმენტური კინოს დისტრიბუციის სრულიად ახალი გზა გაჩნდა.

დოკუმენტურ კინო არასდროს იყო კომერციულად მომგებიანი, არასდროს არ ჰყავდა მასობრივი მაყურებელი, გარდა ერთეული დოკუმენტური ფილმებისა, მაგრამ სოციალურმა მედიამ მოიტანა დისტრიბუციის ახალი გზა, ონლაინ მაყურებელი შესძინა მას. დღეს მედიაში ბევრად უფრო პოპულარული მოკლე დოკუმენტური ფილმია. ძალიან სწრაფი გახდა მედია, სადაც ყველაფერი ე.წ. კლიკებზე და ტელეფონში დანახულ ოც წამიან ინფრომაციაზეა დამოკიდებული. რა თქმა უნდა, სოციალურმა ქსელებმა ფილმის დრამატურგიაზე, ტემპო-რიტმზეც იმოქმედა, თხრობის ახალი ფორმები გაჩნდა, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ სრულმეტრაჟიან დოკუმენტურ ფილმს მაყურებელი აღარ ჰყავს. ან კი, ყველაფერს, რასაც დოკუმენტურ ფილმს ვეძახით, მართლაც კინოა.

ალბათ, ონლაინ პლათფორმებმა, უფრო კომერციულ, სწრაფ პროდუქტებთან ერთად, ნაკლებ კომერციულ პროქტებსაც უნდა დაუთმონ სივრცე და “კლიკების” მიუხედავად, საინტერესო საავტორო ნამუშევრებს არსებობის და გავრცელების საშუალება მისცენ.  ციფრული მედია სივრცე ყველაფერს შთანთქავს, თუმცა მნიშვნელოვანი ნამუშევრები წლების მერე ამოყვინთავს ისევ. მე ასე მჯერა და დოკუმენტურ ფილმებსაც ამ პერპექტივიდან ვაფასებ. “15 წუთიანი პოპულარობა” კარგია, მაგრამ ეს არ უნდა იყოს ერთადერთი და ყველაზე მნიშვნელოვანი კრიტერიუმი რედაქტორებისა და მედია მენეჯერებისთვის.


- თქვენი აზრით, როგორ აღიქვამენ საქართველოში დოკუმენტალისტიკას, რა გამოწვევების წინაშეა ეს ჟანრი?

დოკუმენტური კინო, მგონია, რომ საქართველოში მეორად პროდუქტად აღიქმება, სატელევიზიო პროდუქტად. ალბათ, იმიტომ, რომ ჩვენ საბჭოთა დოკუმენტალისტიკის ტრადიციიდან მოვდივართ, როდესაც დოკუმენტური კინო, ძირითადად, გარკვეული პროპაგანდისტული თხრობის იარაღი იყო, რომელსაც ჰყავდა ე.წ. მთხრობელი, გაუგებარი დიქტორი, რომელიც გვიყვებოდა რაღაცა ისტორიას. დოკუმენტალისტიკა მიბმული იყო ტელევიზიაზე, რომელსაც ყოველთვის აქვს გარკვეული პოლიტიკური დღის წესრიგი, მათ შორის დღესაც, გააჩნია რომელ ტელევიზიაში ხარ. ამიტომ დოკუმენტალისტიკის განსაკუთრებული განვითარების საშუალებას დღეს საქართველოში ტელევიზიები არ იძლევიან, რადგან განვითარება, პირველ რიგში, შემოქმედებით თავისუფლებას და ექსპერიმენტული ფორმატების დაშვების შესაძლებლობას ნიშნავს. თუმცა ჩნდება ხოლმე პატარ-პატარა კუნძულები.

ძალიან რთულია გადარჩენა, როდესაც დოკუმენტურ კინოს აკეთებ, ამიტომ, როდესაც დოკუმენტური კინოს რეჟისორი ხარ, პარალელურად 4-5 ადგილას გიწევს მუშაობა იმისთვის, რომ შენი თავი შეინახო და შენი ფილმი დააფინანსო. ჩემ გარშემო ყველა ასე იქცევა. დოკუმენტალისტიკა პროფესია არ არის. ეს ცხოვრების წესია, პროცესია, რომლის გარეშე არსებობა შეუძლებელია. ხშირად ფილმის გადაღებას, პროცესებზე დაკვირვებას და გააზრებას, შემდეგ მხატვრულ ფორმაში მოქცევას წლები და დიდი მოთმინება სჭირდება. იმ მომენტისთვის, როცა რეჟისორი ფილმზე მუშაობას ასრულებს, ის “აქტუალურობას” კარგავს. მაშინ რა აზრი აქვს ასეთ დოკუმენტურ კინოს?

სწორედ ეს არის არსებითი განსხვავება ჩემთვის: დოკუმენტურ კინოს რეპორტაჟებისგან სიღრმე, ფორმა, ავტორისეული მიდგომა და შემოქმედებითი ინტერპრეტაცია უნდა განასხვავებდეს, ვიდრე უბრალოდ მოვლენის ასახვა. გადაღება და მონტაჟი (ტექნიკურად) დღეს ყველას შეუძლია, ვისაც მობილური ტელეფონი აქვს, აი უნიკალური ხედვა და მხატვრული ფორმის პოვნა კი ნამდვილი გამოწვევაა.

---

 « ალბათ, ონლაინ პლათფორმებმა, უფრო კომერციულ, სწრაფ პროდუქტებთან ერთად, ნაკლებ კომერციულ პროქტებსაც უნდა დაუთმონ სივრცე და “კლიკების” მიუხედავად, საინტერესო საავტორო ნამუშევრებს არსებობის და გავრცელების საშუალება მისცენ.  ციფრული მედია სივრცე ყველაფერს შთანთქავს, თუმცა მნიშვნელოვანი ნამუშევრები წლების მერე ამოყვინთავს ისევ. მე ასე მჯერა და დოკუმენტურ ფილმებსაც ამ პერპექტივიდან ვაფასებ. “15 წუთიანი პოპულარობა” კარგია, მაგრამ ეს არ უნდა იყოს ერთადერთი და ყველაზე მნიშვნელოვანი კრიტერიუმი რედაქტორებისა და მედია მენეჯერებისთვის »

---

- რა ეტაპზეა დოკუმენტალისტიკა საქართველოში?

მე მგონია, რომ ქართული დოკუმენტალისტიკა ახლა ძალიან საინტერესო ეტაპზეა. შარშან IDFA Bertha Fund-ის 5 გამარჯვებულიდან 2 ქართული პროექტი იყო მსოფლიო მასშტაბით, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია. საერთაშორისო ფორუმზე, ნებისმიერ ქვეყანაში ერთი-ორი ქართველი რეჟისორი მაინც არის წარმოდგენილი საინტერესო პროექტით. ფილმის დასრულებამდე პროექტი ბევრ ეტაპს გადის და არანაკლები საერთაშორისო აუდიტორია ჰყავს ფილმს განვითარების ეტაპზეც, როდესაც შენს იდეას და, შესაბამისად, ქვეყანას წარადგენ საერთაშორისო ფორუმებზე.

საქართველოშიც არის ძალიან კარგი ფესტივალი - „სინედოკ-თბილისი“, რომელიც დოკუმენტური კინოს განვითარებისთვის მნიშვნელოვანი პლათფორმაა. ყოველ წელს ჩამოჰყავთ არაჩვეულებრივი დოკუმენტალისტები. მაგალითად, წელს იყო მსოფლიო კლასის ფრანგი დოკუმენტალისტი ჩამოსული - ნიკოლა ფილიბერი.

ასევე, განვითარების ახალ შესაძლებლობებს იძლევიან ონლაინ პლათფორმები, რომლებიც შემოქმედებითი დოკუმენტური ფილმის დისტრიბუციის ახალ სივრცეს ქმნიან. ინსპირაციის წყარო და თემატიკა კი საქართველოში ამოუწურავია - ყოველი ახალი დღე პოტენციურად ახალი ფილმის დასაწყისია - დაუჯერებელი პერსონაჟებით, კონფლიქტებით და წინააღმდეგობებით.

მგონია, რომ ვვითარდებით, მგონია, რომ გავიგეთ, რომ დოკუმენტური ფილმი ისეთივე შემოქმედებითი თხრობის ფორმაა, როგორც მხატვრული კინო, მაგრამ, როდესაც ფილიბერის მასტერკლასზე ნახევარად ცარიელი იყო დარბაზი, იქ მივხვდი, რომ ჯერ ძალიან შორს ვართ იმის დაფასებისგან, რამდენად საინტერესოა და მნიშვნელოვანი დოკუმენტური კინო. თუმცა, დღეს არის ახალი თაობა დოკუმენტალისტების, რომლებიც, მჯერა, რომ ძალიან მნიშვნელოვან სიტყვას იტყვიან. დღევანდელი მოვლენების მნიშვნელოვან და საინტერესო ინტერპრეტაციას შემოგვთავაზებენ.

“არ შეგეშინდეს, მაგრამ აიძულე სხვები, რომ ეშინოდეთ”, - ამბობდა ამერიკელი გამომძიებელი ჟურნალისტი და პულცერის ჯილდოს მფლობელი სეიმურ მაირონი.

მსოფლიო საგამოძიებო ჟურნალისტიკას მრავალწლიანი ისტორია აქვს. ამ მიმართულების წყალობით საზოგადოებამ არაერთი მნიშნველოვანი დამალული და გასაიდუმლოებული ფაქტისა თუ მოვლენის შესახებ შეიტყო. გამომძიებელი ჟურნალისტების ნაშრომებმა ბევრი მაღალჩინოსანი, მათ შორის, პრეზიდენტებიც ამხილა. ჟურნალისტიკის ამ მიმართულებამ ფეხის მოკიდება დამოუკიდებელი საქართველოს ტელერეალობაშიც სცადა, თუმცა, მალევე საგამოძიებო პროდუქტი მთავარი მაუწყებლების ეკრანებიდან გაქრა, პატარა სტუდიებში გადაინაცვლა და შესაბამისი გავლენა და მასშტაბები დაკარგა. საგამოძიებო სტუდია “მონიტორის” მიერ მომზადებულმა ფილმებმაც ნაციონალური მაუწყებლის, “რუსთავი 2-ის” ეთერში გასვლა მხოლოდ რადიო “თავისუფლებასთან” თანამშრომლობის დაწყების შემდეგ შეძლო.

სწორედ “მონიტორის” ჟურნალისტ, გიორგი მგელაძეს ესაუბრა “მედიაჩეკერი” იმ პრობლემებზე, რომლის წინაშეც საქართველოში საგამოძიებო ჟურნალსტიკა დგას. ის წლებია ჟურნალისტურ გამოძიებებს ატარებს, რისთვისაც არაერთი პრიზი აქვს მიღებული.

- რა მნიშვნელობა აქვს საგამოძიებო ჟურნალისტიკას და რა წვლილი შეაქვს მას ქვეყნის დემოკრატიულ განვითარებაში, განსაკუთრებით ისეთ განვითარებად ქვეყნებში, სადაც კორუფციის მაღალი რისკები კვლავ არსებობს?

- ზოგადად საგამოძიებო ჟურნალისტიკა ჟურნალისტიკის სხვა მიმართულებისგან განსხვავებით, უფრო მეტ დეტალს, მრავლისმომცველ და სიღრმისეულ ინფორმაციას სთავაზობს აუდიტორიას. დეტალურად მოთხრობილი ამბები კი უფრო დიდხანს ახსოვს მაყურებელსა და მსმენელს. ჟურნალისტის მთავარი ფუნქცია ხელისუფლების მეთვალყურეობაა, ამიტომ ყოველდღიურ რეჟიმში, ახალი ამბების ჟურნალისტს შეიძლება ბევრი რამ გამორჩეს. მაგალითად, პოლიტიკოსმა დღეს შეიძლება ერთი დაპირება გასცეს, ხვალ მეორე, ზეგ მესამე, მაგრამ პირველი დაპირება შეასრულა თუ არა, ამაზე თვალყურის მიდევნება ახალი ამბების ჟურნალისტს მისი დროს, რესურსის და სხვა გარემოებების გათვალისწინებით შესაძლოა, გაუჭირდეს. გამომძებელ ჟურნალისტებს კი დროსა და რესურსის თვალსაზრისით ამა თუ იმ თემის სიღრმისეულად მოკვლევის მეტი ფუფუნება გვაქვს.

ჩვენნაირ ქვეყანაში საგამოძიებო ჟურნალისტიკა მხილების კარგი საშუალებაა. ბოლო ოცი წელია ჩემი გამოძიებების თემატიკა არ იცვლება - ნეპოტიზმი, კორუფცია და ა.შ. არის მთავარი ინტერესსის საგანი. ჩვენ მუდმივად ვეძებთ ხელისფულების ნაკლოვანებებს, რომლის შესახებაც საზოგადოებას საშუალებას ვაძლევთ ჰქონდეს ობიექტური და სრულყოფილი ინფორმაცია. ეს კი, თავის მხრივ, ამ ნაკლოვანებებზე რეაგირებას აადვილებს, რაც საჯარო პროტესტსა თუ სხვადასხვა აქტივობაში გამოიხატება. ყველაზე მნიშვნელოვანი კი მაინც ისაა, რომ ეს საარჩევნო ყუთთან ინფორმირებული ამომრჩევლის მისვლას უწყობს ხელს. კარგად ინფორმმირებული ამომრჩეველი უკეთეს არჩევანს აკეთებს. მგონია, რომ მიზანი, რომელსაც საგამოძებო პროდუქტი ემსახურება, სწორედ ეს არის.

- რა არის ის მთავარი პრობლემები, რომელსაც დღეს გამომძიებელი ჟურნალისტიები ყოველდღიური საქმიანობის პროცესში აწყდებიან?

- პირველი ეს არის საჯარო უწყებებიდან ოფიციალური კომენტარების მიღების პრობლემა. მაგალითად, თუკი ჩვენ ვიცით, რომ ახალი ამბების კეთების შემთხვევში თითქმის ნებისმიერი მინისტრის ან მისი მოადგილის კომენტარის მოპოვება პრობლემა არ არის, “მონიტორის” მაგალითზე გეტყვით, რომ გვიწევს რამდენიმე კვირით ადრე წერილების, კითხვების გაგზავნა და ბოლოს მინისტრის ან მისი მოადგილის ნაცვლად შესაძლოა, უბრალოდ რომელიმე სამსახურის ხელმძღვანელი ჩაგვაწერინონ, რომელიც პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებზე პასუხისმგებლობას ვერ იღებს. ამით კი ჩვენ ინფორმაციას სრულყოფილება და ყოველმხრივობა აკლდება.

კვლავ პრობლემად რჩება საჯარო ონფორმაციის მოპოვება. კანონი თითქმის ყველა შემთხვევაში ამბობს, რომ ინფორმაცია უნდა გაიცეს დაუყოვნებლივ, რაც ხშირად ირღვევა. მაგალითად, ამ მომენტისთვის ვაკეთებთ გამოძიებას და ერთ-ერთ სახელმწიფო კომპანიას საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნაზე წერილი დაახლოებით ერთი თვის წინ გავუგზავნეთ, მის ხელმძღვანელს დაახლოებით ერთი კვირის წინ ვესაუბრეთ, რომელიც ამბობს, რომ ინფორმაციას მოიკითხავს და ა.შ. თუმცა, ფაქტია, რომ ჩვენ ვაკეთებთ ფილმს, რომელიც რამდენიმე დღეში უნდა გავიდეს და ერთი თვეა იმ საჯარო ინფორმაციას ვერ ვიღებთ, რომელიც გვეკუთვნის.

პრობლემაა სასამართლოში ინფორმაციის მოპოვებაც. იყო დრო, როდესაც სისხლის სამართლის საქმეებს ვეცნობოდით ჟურნალისტები. ეს ხდებოდა შევარდნაძის ხელისუფლების დროს. სააკაშვილის ხელისუფლების დროს განაჩენებს გვაძლევდნენ დაუშტრიხავი სახით. დღეს ამ კუთხით მდგომარეობა გაუარესებულია, სასამართლოს გადაწყვეტილებების მოპოვება პრობლემურია, თითქმის წარმოუდგენელია. მაგალითად, შეიძლება რომელიმე სასამართლო პროცესს დავესწრო, განაჩენი საჯაროდ მოვისმინო, მაგრამ რომ მოვითხოვო, ეს განაჩენი არ მომცენ.

კიდევ ერთი კომპენენტი არის ის, რომ ონლაინ და სოციალური ქსელის განვითარების კვალდაკვალ, ბევრი პლატფორმა გაჩნდა, რომელიც გარკვეულწილად კონკურენციაში შემოდის. თუმცა, ამას ყველაზე ნაკლებ პრობლემურად მივიჩნევ, რადგან ჩვენც თანამედროვე მოთხოვნების შესაბამისად გადაწყობას ვცდილობთ.

- უფრო ზოგადად რომ შევხედოთ საქართველოში საგამოძიებო ჟურნალისტიკის გამოწვევებს, რამდენად არის საფრთხე, რომ ამ ტიპის ჟურნალისტიკამ არსებობა საერთოდ შეწყვიტოს?

- “მონიტორის” მაგალითზე რომ გითხრათ, საგამოძებო ჟურნალისტიკის ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა არსებობისთვის საჭირო ფინანსებია. მთელ მსოფლიოშია ცნობილი, რომ საგამოძიებო ჟურნალისტიკას რაკი ის ბევრ დროს, ენერგიასა და რესურსს მოითხოვს, მეტი ფინანსური საშუალება სჭირდება. დღეს საქართველოში საგამოძიებო ჟურნალისტიკისთვის ფინანსური წყაროების მოძიება ძალიან ძნელია. მაგალითად, “სტუდია მონიტორი” წლიდან-წლამდე ბეწვის ხიდზე გადის იმისთვის, რომ თანამშრომელთა რაოდენობა, ფინანსური რესურსები შეინარჩუნოს და იმის საშუალება ჰქონდეს, რომ რეგიონები მოვიცვას და მათი თემები წამოსწიოს. ყველაფერი ფინანსებთან არის დაკავშირებული, რომელიც შემცირებულია.

- რა არის გამოსავალი?

- მე როგორც ერთ ჟურნალისტს, ამ პრობლემიდან გამოსავლად ყოველთვის საზოგადოებრივი მაუწყებელი მიმაჩნდა, რომელსაც ჩვენი ტიპის ქვეყნისთვის სოლიდური დაფინანსება აქვს და ერთ-ერთი შანსი, რომ დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი საგამოძიებო ჟურნალისტიკა არსებობდეს, ეს სწორედ საზოგადოებრივ მაუწყებელთან ინტეგრირების გზით უნდა ხდებოდეს, თუმცა ვიცით, რომ ასე არ არის.

რაც შეეხება კერძო ტელევიზიებს, ზოგს მსგავსი პროდუქტის ქონის პოლიტიკური ინტერესი არ აქვს, ზოგი ამბობს, რომ მათთვის ეს ფინანსურად ზედმეტად მძიმე ტვირთია. ზოგიერთი ტელევიზია მსგავსი პროდუქტის ე.წ. “ნიუსთან” შეთავსებას ახერხებს, მაგრამ ცალკე აღებული სრულყოფილი საგამოძიებო გადაცემა, არცერთ მაუწყებელს აქვს.

- რატომ ვერ მოხერხდა საზოგადოებრივ მაუწყებლთან საგამოძიებო პროდუქტის ინტეგრირება? ეს არის პოლიტიკურ გადაწყვეტილება, ზეგავლენა, თუ ზოგადად, ამ მიმართულებისადმი ინტერესის ნაკლებობა?

- არ მინდა ვინმემ ისე გაიგოს, თითქოს საზოგადოებრივ მაუწყებელთან კონკრეტულად ჩვენი - “სტუდია მონიტორის” ინტეგრირება უნდა მოხდეს, არა. თვითონ იდეა საზოგადოებრივი მაუწყებლის არის ის, რომ მსგავსი პროდუქტისთვის კონკურსი უნდა გამოცხადდეს, სადაც კონკრეტული პირობები და შესაბამისი სტანდარტები იქნება გაწერილი, როგორც ამას აჭარის ტელევიზია ნათია კაპანაძის დირექტორობის დროს აკეთებდა. ასე უნდა ხდებოდეს, რაც არ ხდება.

მაინც მგონია, რომ ჩვენი ქვეყნის საერთო სურათთან მივდივართ, როდესაც ყველა ხელისუფლებას აქვს ცდუნება, რომ აკონტროლოს მედია. ჩემი დაკვირვებით, საზოგადოებრივი მაუწყებელი ყველა ხელისუფლების დროს ხელისუფლების კონტროლს დაქვემდებარებული იყო და დღესაც ასეა. ამიტომ, იქ, სადაც არის ხელისუფლების კონტროლი, ხელისუფლების თავისუფალი კრიტიკა წარმოდუგენელია. ჩემი აზრით, ის, რომ საზოგადოებრივ მაუწყებელზე არ არსებობს მიუკერძებელი, მაღალი სტანდარტის საგამოძიებო ჟურნალისტიკის გადაცემა, სტაბილური ეთერით და ზუსტი პერიოდულობით, ეს არის ხელისუფლების და ხელისუფლებას დაქვემდებარებული მენეჯმენტის ბრალი და პრობლემა.

- და ბოლოს, ვიცით, რომ სალექციო კურსის ფარგლებში მომავალ საგამოძიებო ჟურნალისტებსაც ამზადებ. რა არის შენი მთავარი რჩევა სტუდენტებისა და ზოგადად იმ ადამიანებისადმი, რომლებსაც პროფესიული საქმიანობის გაგრძელება საგამოძიებო ჟურნალისტიკის მიმართულებით სურთ?

- ერთი წიგნია, რომლის ავტორიც თუ არ ვცდები აკაკი გოგიჩაიშვილია, სადაც ის ამბობს, რომ თუ აირჩევ საგამოძიებო ჟურნალისტიკას, იცოდე, რომ შენ არავის ეყვარები, მათ შორის, არც შენ კოლეგებს, არც ხელისუფლებას, არც ოპოზიციას, ყველას მსგავსად, შენ არასდროს მიგიწვევენ ბანკეტებზე და არც ჯილდოებს მოგცემენ, უბრალოდ ის, რასაც შენ შექმნი ხალხს უფრო მეტად ემახსოვრება, ვიდრე უბრალო ახალი ამბავი.

საგამოძიებო ჟურნალისტიკა ძალიან დიდ შრომასა და მოტივაციაზე დამყარებული საქმიანობაა, ამიტომ, მგონია, რომ ნებისმიერ სტუდენტს, რომელიც გადაწყვეტს, რომ გახდეს გამომძებელი ჟურნალისტი, ძალიან უნდა აინტერესებდეს და ამ ყველაფრისთვის მზად უნდა იყოს. სამწუხაროდ, ასეთი ხალხი ცოტაა. “მონიტორიც” კი მუდმივად ხალხის ძიების პროცესშია.

ამ მიმართულებით ადამიანური რესურსის ნაკლებობა იმითაც არის გამოწვეული, რომ საგამოძიებო ჟურნალისტიკის დიდი სკოლა და დიდი ტრადიცია ჩვენს ქვეყანას ჯერჯერობით არ აქვს.

- მიზეზი ისიც ხომ არ შეიძლება იყოს, რომ ეს მიმართულება ანაზღაურების თვალსაზრისით, ბევრისთვის მომხიბვლელი არ არის ?

- რა თქმა უნდა. თუ სწორად მახსოვს, უნგრელი ტრენერი გვყავდა სტუმრად, რომელიც თავის ქვეყანაში გამომძიებელი ჟურნალისტი იყო, რომელმაც თქვა, რომ მისი ხელფასი თავისი ქვეყნის პრემიერ-მინისტრის ტოლფასია, ჩვენი ხელფასი კი საქართველოს პრემიერ-მინისტრის ხელფასის დაახლოებით მეხუთედია. ამიტომ, მე მგონია, რომ ესეც მნიშვნელოვანი მიზეზია. რაკი ამ დარგში ზოგადად ფინანსების ნაკლებობაა, ანაზღაურება და შესაბამისად ინტერესიც ავტომატურად ნაკლებია.

ამიტომ ვამბობ, რომ ამ სფეროში ის ადამიანები შემოვრჩით, რომლებსაც მაინცდამაინც ჟურნალისტიკის ეს კონკრეტული მიმართულება გვაინტერესებს. გარდა ამ საქმისადმი სიყვარულისა და ინტერესისა, სხვა მიზეზს ვერ ვხედავ. ამიტომ, მოქმედი ჟურნალისტები და სტუდენტები თუ გადაწყვეტენ, რომ გამომძიებელი ჟურნალისტები გახდნენ, უნდა იცოდნენ, რომ ამ პროფესიაში ყოფნა ბევრი რამის დათმობის ფასად მოუწევთ.

20 წლის წინ, ალბათ, ვერავინ იფიქრებდა, რომ ფაქტების გადამოწმება - რაც XX საუკუნის დასაწყისიდან მოყოლებული ჟურნალისტური ნიუსრუმების განუყოფელი ნაწილი იყო - სფეროში ცალკე ჟანრად ჩამოყალიბდებოდა. ტექნოლოგიური ცვლილებების დამსახურებით, ყოველდღიურ ცხოვრებაში ინფორმაციის ნაკადების მოზღვავებასთან ერთად, გაჩნდნენ ორგანიზაციები, რომლებიც მთელ ძალისხმევას მხოლოდ და მხოლოდ ფაქტების გადამოწმებისაკენ მიმართავდნენ. დროთა განმავლობაში, ასეთი ორგანიზაციები მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში გაჩნდა და მედია წრეებში დაიწყო ზრუნვა საქმიანობის ფორმებისა და შინაარსის დახვეწაზე. 2016 წელს აშშ-ის პრეზიდენტად დონალდ ტრამპის არჩევისა და ე.წ. “Fake News”-ების მოჭარბებასთან ერთად კი, ფაქტების გადამოწმების საჭიროებაზე დისკუსიები განახლებული ძალით დაიწყო.

ერთ-ერთი პირველი ორგანიზაცია, რომელიც ამერიკელ პოლიტიკოსთა განცხადებებში ფაქტების გადამოწმების იდეით გაჩნდა, Politifact გახლდათ. ის 2007 წელს დაარსდა როგორც გაზეთ Tampa Bay Times-ის ერთ-ერთი პროექტი, მოგვიანებით კი პოინტერის ინსტიტუტს შეუერთდა, რომელიც ახალი ამბების კვლევითი და საგანმანათლებლო არამომგებიანი ინსტიტუტია. დაარსებიდან მალევე, Politifact-მა მთელი ქვეყნის მასშტაბით მოიპოვა აღიარება და მათი შრომა 2009 წელს პულიცერის პრემიითაც აღინიშნა, 2008 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების გაშუქებაში ფაქტების გადამოწმებით შეტანილი წვლილისთვის. ორგანიზაციის მეთოდოლოგიამ და მუშაობამ არაერთ ქვეყანაში შთააგონა ადამიანები თავადაც წამოეწყოთ ფაქტების გადამოწმებასთან დაკავშირებული ინიციატივები. დაარსებიდან დღემდე ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკაში ბევრი რამე შეიცვალა, ისევე როგორც მთელს მედია ეკოსისტემაში.

ამ თემებზე მედიაჩეკერი Politifact-ის აღმასრულებელ დირექტორს აარონ შაროკმანს ქალაქ სანქტ-პეტერბურგში, ფლორიდაში (აშშ) ესაუბრა.

ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკა შედარებით ახალგაზრდა ჟანრია მედიაში. რით განსხვავდება ის ჟურნალისტიკის ტრადიციული გაგებისაგან?

ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკა, გარკვეულწილად, არის ის, რაც ტრადიციული ჟურნალისტიკა ისედაც უნდა ყოფილიყო. ჩემი გაგებით, ეს ნიშნავს, აიძულო ძალაუფლებაში მყოფი პირები, იყვნენ ანგარიშვალდებულები იმაზე, რასაც ამბობენ და მოუყვე მკითხველს, რა არის სიმართლე მათ ნათქვამში. სწორედ ეს გახლდათ ჟურნალისტების მისიაც. ყოველ შემთხვევაში, ეს უნდა ყოფილიყო.

გარკვეულ პერიოდში, სულ მცირე აშშ-ში, მათ დაივიწყეს ეს და აქცენტი გააკეთეს იმაზე, რომ ამბის ყველა მხარე უნდა ყოფილიყო წარმოჩენილი. შემდეგ კი, მკითხველს თავად უნდა გადაეწყვიტა რა არის სიმართლე. ამის კარგი მაგალითია კლიმატის ცვლილებების გაშუქება. ჩაწერ მეცნიერს, რომელიც იტყვის რომ კლიმატის ცვლილებები რეალურია. შემდეგ იპოვი რესპონდენტს, რომელიც იტყვის რომ კლიმატის ცვლილებები ფარსია და ამბავი უკვე გაქვს. ხოლო ის თუ რა არის სიმართლე და რა არა, ამაზე გადაწყვეტილების მიღებას მკითხველს მიანდობ.

არ მგონია რომ ეს ასე უნდა იყოს. ჩვენ დავაარსეთ Politifact იმ შეგნებით, რომ ადამიანებს ამის საშუალება არ აქვთ. მათ არ აქვთ დრო ან შესაძლებლობა, რომ დაიწყონ იმის რკვევა რეალურია თუ არა კლიმატის ცვლილებები. მათ სჭირდებათ ვიღაც, ვინც ეტყვის და აჩვენებს სიმართლეს ამის შესახებ, მიაწვდის მაგალითებს, კვლევებსა და ექსპერტულ წყაროებს. სწორედ ეს არის ჩემთვის ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკა, თუმცა რეალურად ასე ვხედავდი მე ჟურნალისტიკასაც ზოგადად. 

ერთადერთი მთავარი განსხვავება არის ის, რომ ჩვენ რეაქციულები ვართ, ველოდებით რას იტყვიან პოლიტიკოსები. ტრადიციული ჟურნალისტიკა უფრო პროაქტიულია, ინტერესდება იმით თუ რას იტყვის პოლიტიკოსი. 

---

<< ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკა, გარკვეულწილად, არის ის, რაც ტრადიციული ჟურნალისტიკა ისედაც უნდა ყოფილიყო.

ჩემი გაგებით, ეს ნიშნავს, აიძულო ძალაუფლებაში მყოფი პირები, იყვნენ ანგარიშვალდებული იმაზე, რასაც ამბობენ და მოუყვე მკითხველს, რა არის სიმართლე მათ ნათქვამში >>

---

2016 წლიდან მოყოლებული, მედიასივრცეში ერთ-ერთი ყველაზე აქტუალური თემა ყალბი ახალი ამბებია. ზოგი მიიჩნევს, რომ ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკა ერთგვარი ანტიდოტია ყალბ ახალ ამბებთან საბრძოლველად? თქვენ როგორ ფიქრობთ, შეუძლია ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკას ყალბი ახალი ამბების პრევენცია?

მგონი ანტიდოტი ზედმეტად ძლიერი სიტყვაა. ფაქტების გადამოწმებას ნამდვილად არ შესწევს იმის უნარი, რომ სამყარო განკურნოს ყალბი ახალი ამბების, პროპაგანდისა და დეზინფორმაციისაგან. ჩვენ მხოლოდ ზოგიერთი სიმპტომის მკურნალობა შეგვიძლია. ჩვენ უფრო და უფრო უკეთ ვახერხებთ იმათ იდენტიფიცირებას, ვინც ამ ყოველივეს უკან დგას და ვცდილობთ მათი მესიჯების ჩანაცვლებას ფაქტებით. კარგი ის არის, რომ ახლა ჩვენ უკვე გვაქვს დიდი პლატფორმების (Facebook, Google და ა.შ.) მხარდაჭერა და ზოგჯერ ისინი გვეხმარებიან. მარტოები რომ ვიყოთ ამ საქმეში, ძალიან გაგვიჭირდებოდა.

სხვა კონტექსტშიც რომ განვიხილოთ ეს საკითხი. 2016 წლის შემდეგ აშშ-ში ადამიანები ამბობდნენ - კი ბატონო, თქვენ გადაამოწმეთ ტრამპის განცხადებები და დაადგინეთ, რომ ის უფრო მეტ ტყუილს ამბობდა, ვიდრე ჰილარი კლინტონი, მაგრამ მაინც ტრამპმა გაიმარჯვა. მაშინ, რა აზრი აქვს იმას, რასაც აკეთებთ? ამაზე ჩვენი პასუხი არის ის, რომ ჩვენ არ ვცდილობთ გავლენა მოვახდინოთ ვის მისცემენ ხმას ამომრჩევლები. ჩვენ უბრალოდ ვცდილობთ, რომ მოგაწოდოთ საუკეთესო ხარისხის ინფორმაცია.

ჩვენ არ ვმუშაობთ ყალბი ახალი ამბების აღმოსაფხვრელად, ჩვენ ვცდილობთ დახმარებას იქ, სადაც შეგვიძლია - მათი გავრცელების სიჩქარის შემცირება. აშშ-ში ჩვენ ვართ ყველაზე დიდი ფაქტების გადამამოწმებელი ორგანიზაცია და მხოლოდ 10 ადამიანი ვმუშაობთ. ჩვენ არ გვაქვს იმის საშუალება, რომ თითოეული დეზინფორმაცია გადავამოწმოთ. ასე ვხედავ ჩვენს როლს დღევანდელობაში.

როგორც აღნიშნეთ Politifact აშშ-ში ყველაზე დიდი ორგანიზაციაა, რომელიც ფაქტების გადამოწმებაზე მუშაობს. შეგიძლიათ თქვენი მუშაობის პროცესში ჩაგვახედოთ და მოუყვეთ მკითხველს, რას ამოწმებთ და როგორ?

თავდაპირველად მხოლოდ პოლიტიკოსების, საპრეზიდენტო კანდიდატების განცხადებებს ვამოწმებდით. დროთა განმავლობაში მივხვდით, რომ ამ ტიპის ჟურნალისტიკა შესაძლოა შეეხოს ყველას ნებისმიერ დონეზე. შესაბამისად, ჩვენ განვავრცეთ სამუშაო არეალი ტელე- და რადიო-პერსონალიებზე, ბლოგერებზე, ადგილობრივ პოლიტიკოსებზე, ცნობილ სახეებზე, ტელე-შოუებსა და სპორტულ კომენტატორებზეც კი. მივხვდით, რომ ადამიანებს სულ უფრო და უფრო ხშირად უჩნდებათ შეკითხვა „სიმართლეა ეს ინფორმაცია?“.

ჩვენი სამუშაო დღე კი დღის ყველაზე მნიშვნელოვანი ამბების იდენტიფიცირებით იწყება. მაგალითად, დღეს ეს არის “მიულერის ანგარიში”. ამის შემდეგ, ჩვენი რეპორტიორები ეძებენ განცხადებებს, რომელთა ფაქტობრივად გადამოწმებაც შესაძლებელია და ამავდროულად გვაქვს იმისი ექსპერტიზა რომ დავადასტუროთ ამ განცხადებაში გაჟღერებული ინფორმაცია ან უარვყოთ. სულ ესაა. ჩვენ არ ვცდილობთ ხელოვნური ბალანსის შენარჩუნებას თემებში, ვამოწმებთ ფაქტებს რესპუბლიკელებზეც და დემოკრატებზეც. უბრალოდ ვცდილობთ, ვიპოვოთ დღის ყველაზე მნიშვნელოვანი ამბავი და გადავამოწმოთ ის. 

ისევ რომ განვაზოგადოთ, ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკა როგორც თვითმყოფადი ჟანრი ბოლო 10-15 წლის მანძილზე ჩამოყალიბდა და განვითარდა. ეს პერიოდი ემთხვევა ციფრული მედია წარმოებისა და მოხმარების ზრდის პერიოდს. შეიძლება თუ არა დავინახოთ ერთგვარი კორელაცია ამ ორ პროცესს შორის?

ვფიქრობ რომ კი. დღესდღეობით იმდენი ინფორმაცია ზიარდება ონლაინ სივრცეში, რომ ვერც ერთ საღ გონებაზე მყოფ ადამიანს ვერ მოსთხოვ, რომ ამ პირობებში გაარკვიოს რა არის სიმართლე. დღეს, ვისაც კი ტელეფონი აქვს, ინფორმაციას აქვეყნებს. ამ ფონზე გაჩნდა საჭიროება, რომ ადამიანებმა გაარკვიონ რა არის სიმართლე და რა არა. ამგვარად, პირდაპირი კორელაციაა ონლაინ ინფორმაციის გავრცელებასა და ფაქტების გადამოწმებაზე მოთხოვნილებას შორის. თუკი მოინდომებთ, ნებისმიერი რამის დამადასტურებელი ინფორმაციის პოვნა შეგიძლიათ Google-ში. მაგალითად, შეგიძლიათ იპოვოთ უამრავი ინფორმაცია, რომელიც ამტკიცებს, რომ ჰოლოკოსტი არ მომხდარა. ან რომ დონალდ ტრამპი კუკ-ლუქს კლანის წევრი იყო და ა.შ. ვინაიდან იქმნება ამდენი ინფორმაციას, ვიღაც უნდა დაეხმაროს კიდეც ადამიანებს, რომ თავისუფალი ინტერნეტის პირობებში გაარკვიონ სად არის სიმართლე რეალურად.

---

<<ფაქტების გადამოწმებას ნამდვილად არ შესწევს იმის უნარი, რომ სამყარო განკურნოს ყალბი ახალი ამბების, პროპაგანდისა და დეზინფორმაციისაგან. ჩვენ მხოლოდ ზოგიერთი სიმპტომის მკურნალობა შეგვიძლია. ჩვენ უფრო და უფრო უკეთ ვახერხებთ იმათ იდენტიფიცირებას, ვინც ამ ყოველივეს უკან დგას და ვცდილობთ მათი მესიჯების ჩანაცვლებას ფაქტებით>> 

---

Politifact-ის გუნდს პირადად თქვენ 2010 წელს შეუერთდით. ამ დროიდან მოყოლებული, ბევრი რამე შეიცვალა პოლიტიკასა და მედიაში. შეგიძლიათ მოგვიყვეთ მთავარ შიდა თუ გარე ცვლილებებზე, რამაც ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკაზე გავლენა მოახდინა ამ წლებში?

პირველ რიგში, გაცილებით უფრო მეტ დროს ვუთმობთ ონლაინ გავრცელებული განცხადებების გადამოწმებას. პირველ წლებში თითქმის არ ვაკეთებდით ამას. მოგვიანებით მივხვდით, რომ ამის საჭიროება დადგა და ჩვენი რესურსების დიდი ნაწილი ონლაინ გავრცელებულ დეზინფორმაციის გადამოწმებაზე მივმართეთ.

მეორე არის ის, რომ თავად ფაქტების გადამოწმების პროცესი გაცილებით უფრო აჩქარდა. ერთი ამბის გადამოწმებას, როგორც წესი 2-3 დღეს ვანდომებდით ხოლმე. ჩვენი ჟურნალისტების უმეტესობას ახლა ერთი დღე სჭირდება. ეს, ნაწილობრივ, კომპიუტერების დამსახურებაა, ნაწილობრივ კი ჩვენ განვვითარდით.

მესამე, არის ის რომ მკითხველებს უფრო მეტად უჩნდებათ მოთხოვნილება ფაქტების გადამოწმებაზე. 2012 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებისას ადამიანებმა თითქმის არ იცოდნენ რა იყო Politifact და არ ესმოდათ ბოლომდე ჩვენი. პოლიტიკურ ცხოვრებაშიც კი ჩვენ ჯერ კიდევ ზრდის პროცესში ვიყავით. დღესდღეობით კი, სულ მცირე ამერიკაში მაინც, აღიარებულები ვართ.

ანუ ფიქრობთ, რომ ადამიანებში გაიზარდა მოთხოვნა ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკაზე?

მოთხოვნა ცალსახად გაიზარდა. ჩვენი აუდიტორია თითქმის გასამმაგდა 2016 წლის შემდეგ. ალბათ, დიდწილად, ეს კონკრეტულად დონალდ ტრამპის დამსახურებაა, თუმცა ჩვენც უკეთესები გავხდით და შესაბამისად უფრო მეტი თვალია ჩვენკენ მომართული.

---

<<ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკას
არ შეუძლია კატებისა და ძაღლების
გასართობი ვიდეოებით გავიდეს ფონს.
ეს ძვირი ჟურნალისტიკაა >> 

---

ტრამპი ახსენეთ და ალბათ საინტერესოა შეიცვალა თუ არა რაიმე თქვენთვის როგორც ფაქტების გადამოწმებაზე მომუშავე პროფესიონალისათვის 2016 წლის არჩევნების შემდეგ?

გარკვეული თვალსაზრისით, ბევრი არც არაფერი შეცვლილა. პოლიტიკოსები ყოველთვის ამბობენ სიცრუეს. ასე, რომ მაგ მხრივ არაფერია ახალი. თუმცა რამდენიმე სპეციფიკურ ამბავზე შეიძლება ყურადღების გამახვილება - პირველი, არც ისე კარგი სამუშაო ურთიერთობა გვაქვს ტრამპის თეთრ სახლთან, ობამას ადმინისტრაციისგან განსხვავებით.

ტრამპი ნამდვილად არ გავს სხვა პოლიტიკოსებს. პირდაპირ იმას ამბობს, რასაც ფიქრობს. პოლიტიკოსების უმეტესობა, იქნებოდა ეს ობამა თუ ჰილარი კლინტონი, უფრო მეტად მიჰყვებოდნენ წინასწარ დაწერილ სცენარებს. ტრამპი კი თავისი თავის კაცია. გარდა ამისა, მას დიდად არ ადარდებს რას იტყვიან ფაქტების გადამამოწმებლები. ამდენად, უფრო მეტია იმის ალბათობა, რომ ტყუილები გაიმეოროს. ამაზე ისიც მეტყველებს, რომ Politifact-ის არქივში ის ერთადერთი ადამიანია, რომელიც წლის მატყუარა ორჯერ გახდა.

ფაქტების გადამოწმება, როგორც ასეთი, ჟურნალისტიკის შედარებით მშრალი დარგია. აქ არ არის ადამიანური ისტორიები, რთულია ამბების ისე საინტერესოდ წერა, როგორც ტრადიციული ჟურნალისტიკის სხვა ჟანრებში. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, რამდენად შემოქმედებითი პროცესია ფაქტების გადამოწმება და რამდენად შორს შეიძლება წავიდეს ეს შემოქმედებითობა?

როდესაც ადამიანები ჩვენთან მოდიან სამუშაოდ, ყოველთვის ვეუბნები, ჩვენი საქმე გულისხმობს ყოველდღე, მთელი დღე კომპიუტერთან ჯდომას. ჩვენ არ გავდივართ ქუჩაში ადამიანებთან სალაპარაკოდ. რამდენიმე საკითხია აქ, ფაქტების გადამოწმება არის ძალიან მშრალი სფერო და ამიტომაც დავიწყეთ მაგალითად, „სიმართლომეტრის“ (Truthometer) გამოყენება, სადაც ფაქტები ნაწილდება შკალაზე, ვიყენებთ ცეცხლის გრაფიკულ გამოსახულებებს და ა.შ.

Truthometer ძალიან კონკრეტული მიზნით შევქმენით. არ გვინდოდა, ადამიანებს მოეწყინათ ჩვენი სტატიების კითხვისას და გვეწერა ამბები საშუალო სტატისტიკური მკითხველისათვის.

ჩვენი ფორმატის ფარგლებში ბევრ რამეს ვცდილობთ, ტრადიციული ჟურნალისტიკისათვის უცნაურ რამეებს ვამბობთ, აქტიურად ვიყენებთ ზმნის პირველ პირს, მაშინ როდესაც ტრადიციული ჟურნალისტიკა უფრო მეორე და მესამე პირშია ხოლმე.
გარდა ამისა, ექსპერიმენტებს ვატარებთ ფორმატებთან დაკავშირებითაც. მაგალითად, დავიწყეთ ტელე-გადაცემა What the Fact, სადაც მხიარული ტონალობით ვსაუბრობთ სერიოზულ ამბებზე. აქტიური კავშირი გვაქვს მომხმარებლებთან სოციალურ მედიაში. ასე, რომ დიახ, გეთანხმებით ეს გამოწვევაა. ვამაყობთ მკითხველთა იმ წრით, რომელიც გვყავს ჩვენ, თუმცა ნამდვილად გაცილებით უფრო იოლი იქნებოდა ჩვენთვის ცხოვრება კატებისა და ძაღლების სახალისო ვიდეოების გამოქვეყნება რომ შეგვეძლოს.

კიდევ ერთი საკითხი - ისინი ვინც ფაქტებს ამოწმებენ ჩვეულებრივი ადამიანები არიან და მათაც შეიძლება დაუშვან შეცდომები. რა ხდება როდესაც Politifact ცდება?

ყველაზე ხშირად კრიტიკოსებისაგან გვესმის ხოლმე - ვინ ამოწმებს ფაქტების გადამამოწმებლებს? პასუხი ერთია - მკითხველი. და ამაში გვეხმარება ჩვენი სისტემა. ჩვენ ვართ ძალიან გამჭვირვალეები იმასთან დაკავშირებით თუ როგორ ვმუშაობთ. მასალებს ყოველთვის თან ვურთავთ წყაროებს, ბმულებს. ასე, რომ ნებისმიერი, ვისაც ჩვენი კრიტიკის სურვილი გაუჩნდება, შეუძლია ნახოს რას დავაფუძნეთ ჩვენი გადაწყვეტილება.

რა თქმა უნდა, შეცდომებს ვუშვებთ. ცალკე ვებ-გვერდიც კი არსებობს „Politifact-ის წინასწარ განწყობები“, სადაც ადამიანი მუშაობს, რომ ჩვენი დაშვებული შეცდომები დააფიქსიროს. უმეტესწილად, ჩვენი შეცდომები გამოწვეულია იმით, რომ რაღაც ტიპის ინფორმაცია გამოგვრჩა, რაც მნიშვნელოვანი იყო ფაქტის გადასამოწმებლად.

გასათვალისწინებელი ფაქტორია ისიც, რომ ჩვენ მართლაც თავდაუზოგავად ვცდილობთ, რომ პოლიტიკოსები დაგველაპარაკონ. ეს დიდად გვიიოლებს იმის გაგებას თუ რა იგულისხმეს მათ თავიანთ ნათქვამში. როდესაც ისინი არ თანამშრომლობენ ჩვენთან, ძალიან რთულდება ჩვენი ამოცანა. ზოგჯერ აუცილებელია ტემპის დაგდება და უფრო მეტი დაკვირვებით მუშაობა.

ინგლისური ენა ძალიან უცნაური და საკმარისად რთულია საიმისოდ რომ ტექსტის წაკითხვით გაიგო ყველაფერი, რაც იგულისხმება ნათქვამში. ზოგჯერ აუცილებელია რომ მოისმინო კიდეც ნათქვამი. ვინაიდან როგორ ამბობს ადამიანი სათქმელს, ზოგიერთ შემთხვევაში, არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ვიდრე ის თუ რას ამბობს და რომელ სიტყვებს იყენებს. გაშიფრულ ტექსტებს არასდროს არ უნდა ენდო. უნდა წახვიდე, მოძებნო ვიდეო ნაწყვეტი და მოუსმინო სად სვამს განცხადების ავტორი ლოგიკურ მძიმეს საკუთარ ნათქვამში.

დაბოლოს, ალბათ ფაქტების გადამოწმების მომავალზეც უნდა ვისაუბროთ. ონლაინ ჟურნალისტიკის საერთაშორისო სიმპოზიუმზე, მთლიანი პანელი მიეძღვნა ფაქტების გადამოწმების ავტომატიზაციას და ხელოვნური ინტელექტის როლს ამ პროცესში. ფიქრობთ, რომ ავტომატიზაცია ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკის მომავალია?

მე მჯერა, რომ ადამიანური ფაქტორი ყოველთვის საჭირო იქნება ფაქტების გადამოწმების პროცესში. მკითხველები უფრო მეტად ენდობიან ასეთ პროცესს.

ზოგადად ენა იმდენად რთული ფენომენია, რომ ადამიანი ყოველთვის საჭირო იქნება მასთან მუშაობისას. თუმცა, ვფიქრობ რომ ხელოვნურ ინტელექტს და კომპიუტერებს ნამდვილად შეუძლიათ ფაქტების გადამოწმების პროცესის დაჩქარება. შესაძლოა ფაქტების გადასამოწმებლად დრო კიდევ უფრო შემცირდეს. მაგალითად, განვითარებული საძიებო სისტემების მეშვეობით, ზუსტად არავინ იცის როგორ შეიძლება მოხდეს ეს, მაგრამ შეიძლება ითქვას, რომ ოცნების დონეზე ვსაუბრობ ახლა.

გარდა ამისა, ტექნოლოგიების გამოყენება შესაძლოა კავშირების გასაუმჯობესებლად. მაგალითად, თუკი ტრამპი საუბრობს ბიუჯეტის კანონპროექტზე და სატელევიზიო განცხადებაში ამბობს ტყუილს, მე კი ფაქტები გადავამოწმე და ამის შესახებ ინფორმაცია გამოვაქვეყნე ჩემს ვებ-გვერდზე, ამ ორ პროცესს შორის კავშირი დიდად არ არის. მაყურებელმა ჯერ უნდა მოისმინოს ტრამპის განცხადება, შემდეგ წავიდეს მოძებნოს ჩემი გამოქვეყნებული ინფორმაცია და შემდეგ დაამყაროს კავშირი ამ ორ რამეს შორის. სწორედ ამ კუთხით შეიძლება რომ ტექნოლოგიებმა გააუმჯობესოს ერთმანეთისაგან მოწყვეტილი პროცესები ურთიერთდაკავშირება.

ამჟამად ვერ ვიტყვი რომ რაიმე კონკრეტულზე ვმუშაობთ Politifact-ში. სამწუხაროდ, ჩვენ არ გაგვაჩნია ექსპერტიზა. თუმცა ეს უკავშირდება უფრო დიდ პრობლემას - ფაქტების გადამოწმების ინდუსტრიას სჭირდება მეტი მხარდაჭერა...

მხარდაჭერა ვისგან?

არ ვიცი, მკითხველებისგან, არასამთავრობო ორგანიზაციებისგან, პლატფორმებისგან და ა.შ. ზემოთაც ვთქვი, რომ ყველაზე დიდი ორგანიზაცია ვართ, რომელიც ფაქტების გადამოწმებაზე მუშაობს, 11 წელია ამ საქმეში ვართ და 8 წელი დაგვჭირდა იმისათვის რომ ეს ბიზნესი წამგებიანი აღარ ყოფილიყო. პირველი 8 წლის მანძილზე წამგებიანი საქმე იყო ფინანსურად.

სხვა ორგანიზაციებიც, როგორც წესი, გარკვეული ინსტიტუტების, არასამთავრობო ორგანიზაციების ბაზაზე არსებობენ მცირე გრანტებით, თუმცა ელემენტარული ხარჯების მიღმა, ბევრი არაფრის გაკეთება შეუძლიათ.

როგორც უკვე ვთქვი, ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკას არ შეუძლია კატებისა და ძაღლების გასართობი ვიდეოებით გავიდეს ფონს. ეს ძვირი ჟურნალისტიკაა. გარდა ამისა, ჩვენ არ გვაქვს იმის საშუალება რომ კონკურენცია გავუწიოთ Google-ს, Facebook-ს, სხვა ტიპის კერძო თუ საჯარო სექტორს როდესაც იმ კადრების მოძიებაზე მიდგება საქმე. ეს ყველაფერი წუწუნში არ ჩამითვალოთ და არ იფიქროთ რომ ცრემლებს ვღვრი სირთულეების გამო. უბრალოდ იმის თქმას ვცდილობ, რომ ეს ყველაფერი გამოწვევად რჩება.

ამერიკის შეერთებული შტატების ყველაზე გავლენიან მედია ორგანიზაციას და ალბათ, ყველაზე მნიშვნელოვან სამოქალაქო ინსტიტუტს, გაზეთს The New York Times 2018 წლის პირველი იანვრიდან ახალი გამომცემელი ჰყავს - არტურ გრეგ (ეი.ჯი.) სოლზბერგერი, რომელმაც ამ პოზიციაზე მამამისი არტურ ოქს სოლზბერგერი უმცროსი ჩაანაცვლა. ის ოქს-სოლზბერგერების ოჯახის მეექვსე წევრია, რომელიც გაზეთს ჩაუდგა სათავეში.

სოლზბერგერი ნიუ-იორკში გაიზარდა. 2003 წელს დაამთავრა Brown-ის უნივერსიტეტის პოლიტიკური მეცნიერებების ფაკულტეტი დაამთავრა. თაიმსში მოსვლამდე ის Providence Journal-სა და Oregonian-ში მუშაობდა. ეი.ჯი.-ს თაიმსის გადაბარება მაშინ მოუწია, როდესაც გამოცემა გამოწვევების წინაშე იდგა: ციფრული სარეკლამო ბაზრის სამი მეოთხედი Google-სა და Facebook-ზე მოდის, ბეჭდურ მედიაში სარეკლამო შემოსავლები ყოველდღიურად მცირდება, მედია ბიზნესი საკმაოდ არასტაბილურია, ხოლო აშშ-ის პრეზიდენტი გამუდმებით თავს ესხმის და “ყალბ ახალ ამბებს” უწოდებს იმ მედია ორგანიზაცებს, რომლებიც არ მოსწონს.

ეი.ჯი.-ს მიერ თაიმსის ოფიციალურად გადაბარებამდე მასთან ინტერვიუ The New Yorker-ის რედაქტორმა, დევიდ რემნიკმა ჩაწერა.

უნდა დავიწყო იმის მოლოცვით, რაც, ალბათ, ერთ-ერთი ყველაზე რთული სამსახურია. როგორ ფიქრობ, მოსალოცი ამბავია, თუ ცივი წყალი უფრო გჭირდება?

მადლობა. ეს ნამდვილად დიდი პატივი და პრივილეგიაა, მაგრამ შიშის მომგვრელი. ერთმა კოლეგამ მომწერა “გილოცავ/ვწუხვარო”, რაც ალბათ, ყველაზე კარგად გამოხატავს იმ ღრმა გამოწვევებს, რომელთა წინაშეც ჟურნალისტიკა დგას ამ მომენტში.

Washington Post-ის გამომცემელი დონალდ გრეჰემი იყო და ის აღზარდეს გამომცემლად. ის მუშაობდა ვაშინგტონის პოლიციაში, რათა ქალაქი კარგად შეესწავლა; მუშაობდა სპორტულ რედაქტორად; ჰქონდა ბევრი სხვადასხვანაირი სამსახური, რომელიც, ასე ვთქვათ, მომავლისთვის ამზადებდა. ბაშვობიდანვე იცოდი, რომ ეს მომავალი გელოდა?

ყოველთვის ვფიქრობდი, რომ ნამდვილი ჟურნალისტები ბუნებით მოწინააღმდეგეები არიან, რადგან მათ მწვავე კითხვების დასმა უწევთ; მათ უწევთ ფიქრი იმაზეც, ხომ არ ატყუებს რესპოდენტი. და როგორც ყველა კარგი ჟურნალისტს, მეც მაქვს მოწინააღმდეგის თვისებები, ამიტომ ჩემი ცხოვრების უდიდესი ნაწილი მეგონა, რომ ჟურნალისტიკაში არ წავიდოდი.

მაგრამ შენ სოლზბერგერების ოჯახში და ნიუ იორკ თაიმსში გაიზარდე. როგორ წარმოგედგინა ამ ყველაფრის გარეთ საკუთარი თავი?

ჩემი მშობლები და ჩემი ოჯახი ყოველთვის ახალისებდნენ ადამიანებს საკუთარი კურსის არჩევაში. ჩემთვის, ყველაფერი კოლეჯში შეიცვალა. ბოლო წელს პროფესორ ტრეისი ბრეტონის საგანი ავირჩიე, რომელიც Providence Journal-ში მუშაობდა გამომძიებელ რეპორტიორად. მას პულიტცერის პრიზიც აქვს მოგებული. ძალიან კარგი გამომძიებელი ჟურნალისტია და სწორედ მაშინ აღმოვაჩინე, რომ ძალიან მომწონდა ამ მიმართულებით წერა.

საბოლოოდ, ორი საგანი გავიარე მასთან. კურსის ბოლოს იყო მომენტი, რომელიც არასდროს დამავიწყდება. მოკლედ, საუბარი ასე წავიდა: “არტურ, Providence Journal-ში სამსახური გიშოვე, ორწლიანი სტაჟირებაა და ძალიან მინდა სცადო. სამხრეთ როუდ აილენდში პატარა ქალაქის, ნარაგანსეტის ამბებს გააშუქებ. მე ვუპასუხე:ტრეისი, ასეთი პროგნოზირებადი მარშრუტების მიმართ ყოველთვის ამბივალენტური ვიყავი. მგონი ჩემს კარიერას სხვა რაღაცების კეთებით დავიწყებ. მან შემომხედა და მითხრა, არტურ, იცი რა, შენთან მუშაობის შემდეგ, შემიძლია გითხრა, რომ ძალიან მოგეწონება და ვფიქრობ, თუ არ ცდი შეცდომას დაუშვებ. და თუ ცდი და არ მოგეწონება, შემდეგ სხვა რამე გააკეთე”.

ნარაგანსეტში ვაშუქებდი ქალაქის საკრებულოს შეხვედრებს, სკოლის ბორდის შეხვედრებს. ყოველ დილით პოლიციაში ვრეკავდი და ვარკვევდი გასულ ღამეს რამე ხომ არ მოხდა. ვაკეთებდი ყველაფერს, რასაც ყველა პატარა ქალაქში მცხოვრები რეპორტიორი აკეთებს.

პირველი სამი თვე რთული იყო, რადგან რეპორტიორის სამსახური სხვებისთვის რაღაცის ახსნაა. მაგრამ, როცა ახალ საქმეს იწყებ კარგად ხვდები, რამდენი რამ არ იცი. ამიტომ, პირველი სამი თვე ვფიქრობდი, ნამდვილად იყო თუ არა ეს საქმე ჩემთვის. დაახლოებით 6 თვის შემდეგ ვთქვი, არსებობს თუ არა უკეთესი გზა...

დამოკიდებული გახდი. რატომ გახდი დამოკიდებული?

ჩემთვის, ეს ერთი კონკრეტული ამბავი არ ყოფილა; ეს იყო ძალიან ლამაზი კომბინაცია იმისა, თუ როგორ ხარჯავ დღის პირველ ნახევარს სწავლაში და მეორე ნახევარს სწავლებაში. ნახევარ დღეს ადამიანებთან საუბრობ და იგებ რა ხდება მსოფლიოში, მეორე ნახევარში კი ამბავს ყვები. უბრალოდ შემიყვარდა დღეების რიტმი. ასე რომ, ვიმუშავე იქ, შემდეგ ვიმუშავე “ორეგონიანში” და საბოლოოდ, შევუერთდი Metro-ს განყოფილებას თაიმსში. შემდეგ ვაშუქებდი “დიდ ვაკეებს” როგორც თაიმსის კანზასის ბიუროს უფროსი. და უკვე შემდეგ, ბოლო რამდენიმე წელია გადავერთე რედაქტირებასა და ციფრულ სტრატეგიაზე. ამ სამსახურმა ძალიან ახლო კონტაქტი მომცა დიდი ბიზნესის საკითხებთან, რომლებიც თაიმსსა და ყველა გაზეთს ეხება.

მოდი ცოტათი ჩავუღრმავდეთ ამ საკითხს. იმიტომ, რომ ეს ეგზისტენციური საკითხებია როგორც ახალი ამბების ბიზნესისათვის, ასევე, ნიუ იორკ თაიმსისთვის. თუ არ მეშლება, დიდი დილემა იმაში მდგომარეობს, რომ ბეჭდური რეკლამირება იმაზე მეტად შემცირდა, ვიდრე ამას ვინმე მოელოდა. და ეს ტრენდი, სავარაუდოდ, არ შეიცვლება. რაც შეეხება ონლაინ რეკლამირებას, მხოლოდ ამით ბიზნესის გაკეთება პრინციპში შეუძლებელია.

ასე რომ, ერთადერთი გზა, ჩემი აზრით, ნიუ იორკ თაიმსისა თუ ნიუ იორკერისთვის, და სხვა არერთი გამოცემისთვის, რომ ჯანსაღი ბიზნესი, და ზოგადად ბიზნესი აწარმოონ, არის, რომ მივიდეს მკითხველთან და უთხრას, “იმედი გვაქვს მოგწონთ, რასაც ვაკეთებთ, და ამის გამო ბევრად მეტი უნდა თანხა უნდა გამოგართვათ, ვიდრე 1985 წელსა თუ 1995-ში.”

კი, ანუ, მოდი დავიწყოთ ბიზნესის სარეკლამო მხრიდან. ჩემი აზრით, ეს ყველაფერი ბევრად უფრო რთული და კომპლექსურია, ვიდრე შენ აღნიშნე. კიდევ ერთ უდიდესი ფაქტორი ისაა, რომ თითქმის მთელი ზრდა ციფრულ რეკლამირებაში ორ კომპანიასთან მიდის - Google და Facebook. დანარჩენი მედია ნარჩენებისთვის იბრძვის. ალბათ გინახავს ახალი ამბები იმასთან დაკავშირებით, რომ ონლაინ მედიები, როგორიცაა Mashable და BuzzFeed პროგნოზირებულ შემოსავალს ვერ იღებენ. მთელი ეკოსისტემა ძალიან, ძალიან რთული ხდება ახალი ამბების ორგანიზაციებისთვის, განსაკუთრებით კი მათთვის, ვინც ძვირადღირებულ რეპორტინგს აკეთებს. ამიტომ მოდელი, რომელზეც ჩვენ გადავერთეთ დაახლოებით სამი წლის წინ იყო, რომ გამოგვეცხადებინა “გამომწერები უპირველეს ყოვლისა”. რაც იმას ნიშნავს, რომ დღეს, ჩვენი შემოსავლის უდიდესი ნაწილი პირდაპირ ჩვენი მკითხველისგან მოდის.

რეკლამირების საკუთერესო პერიოდში, ნიუ იორკ თაიმსის შემოსავლის რა ნაწილი იყო რეკლამა და რა ნაწილია ახლა?

როგორც ვიცი, დაახლოებით 80 პროცენტი იყო. და აღსანიშნავია, რომ უამრავი ბეჭდური გამოცემისთვის ეს მაჩვენებელი დაბალი იყო და ისინი რეკლამიდან მათი შემოსავლის 95 პროცენტს იღებდნენ. ახლა თაიმსის შემოსავლის უდიდესი ნაწილი გამომწერებზე მოდის. ახლა შემოსავლის დაახლოებით ორი მესამედი გამომწერებისგანაა.

და ალბათ იზრდება.

და იზრდება ყოველ დღე.

თქვენი ციფრული გამომწერების რაოდენობა 2,5 მილიონია, საერთო ჯამში კი 3,5 მილიონი გამომწერი გყავთ.

რაც ნებისმიერ ამერიკულ გაზეთზე მეტია.

კიდევ ერთი, გამომწერთა მოდელთან დაკავშირებით, რასაც არ ველოდით და ამ სტრატეგიული ცვლილების უნებლიე ბენეფიტი ისაა, რომ დღეს, თაიმსში დასაქმებული ყველა ადამიანი იღვიძებს იმაზე ფიქრით, როგორ ემსახუროს მკითხველს.

რა იყო განსხვავებული წარსულში?

ხომ გსმენია ახალ ამბებსა და ბიზნესის მხარეს შორის არსებული კედლის მნიშვნელობაზე. მისი არსებობის მიზეზი ის იყო, რომ რეკლამირება სხვა უფროსს ემსახურებოდა, ახალი ამბები - სხვას. ნიუსრუმში ფიქრობდნენ, “როგორ შეგვიძლია საუკეთესო ჟურნალისტიკა ვაკეთოთ და ჩვენი მკითხველის ინტერესები გავითვალისწინოთო” და მეორე, რეკლამირების მხარეს ფიქრობდნენ, “როგორ დავითანხმოთ ბევრი მდიდარი და გავლენიანი კორპორაცია, ბევრი რეკლამა იყიდოსო”. აქ იყო ჩვეულებრივი დაძაბულობა, რის გამოც შეიქმნა მნიშვნელოვანი წესები, მისაღებია თუ არა ესა თუ ის რეკლამა. და ეს წესები უზრუნველყოფს, რომ რეკლამირება და ნიუსრუმი არ შევიდნენ ინტერაქციაში ერთმანეთთან. წესები, რომლითაც ორგანიზაციები როგორიცაა ნიუ იორკერი და ნიუ იორკ თაიმსი ამაყობენ.

ანუ კედელი გაქრა? ნიშნავს თუ არა ეს, რომ ბიზნესის განყოფილებასა და რეპორტიორებს შეუძლიათ, ფიზიკურად და მეტაფორულად, ერთმანეთის ოფისებში იცეკვონ? კიდევ არსებობს თუ არა რაიმე გაყოფა?

ჩემთვის მნიშვნელოვანია ინტერესთა კონფლიქტისგან თავის დაცვა. ახლახან მივმართე ჩემს კოლეგებს სიტყვით, სადაც ორი რამ ვთქვი. “ჩვენ ვართ ერთი კომპანია, საერთო მისიითა და სტრატეგიით, მაგრამ ასევე ვართ ერთი კომპანია, რომელსაც ესმის, რომ ჩვენი ჟურნალისტიკის დამოუკიდებლობა და ერთობა ყოველთვის პირველია.” ასე რომ, ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ჩვენი ნიუსრუმის დამოუკიდებლობის ნამდვილი ძლიერი დაცვაა. თუმცა ახალი ამბებისა და ბიზნესის განყოფილების ცნებებშიც არის პრობლემა.

ოთხი წლის წინ, როცა დავიწყე ფიქრი იმაზე, თუ როგორ უნდა განვითარებულიყო თაიმსი, რათა ძალიან სწრაფად განვითარებად მსოფლიოში თავისი ადგილი დაემკვიდრებინა, ერთ-ერთი საკითხი, რომელმაც გამაოცა იყო, რომ ტექნოლოგიების ჯგუფს ბიზნესის განყოფილებაში ვაერთიანებდით. ანუ, გვქონდა ძალიან უსარგებლო კონსტუქცია, როცა ადამიანებს, რომლებიც ჩვენს ვებ-გვერდს ქმნიან არ ჰქონდათ შესაძლებლობა ესაუბრათ ჟურნალისტებთან, რომლებიც საიტს კონტენტით ავსებენ. ამიტომ, ჩვენ ვეცადეთ “კედლის” კონსტუქცია ჩამოგვეტოვებინა და დაგვეწყო ფიქრი, ამ სწრაფად ცვალებად ციფრულ გარემოში როგორ უნდა იმუშავოს კომპანიამ ერთად, რათა საჭირო წერტილს მიაღწიოს.

მომიყევი დოკუმენტზე, რომელიც ცნობილი გახდა როგორც ინოვაციების ანგარიში.

იმ პერიოდში ახალ გამოწვევას ვეძებდი. ჯილ აბრამსონმა, თაიმსის მაშინდელმა რედაქტორმა მომმართა და მითხრა, რომ უნდოდა ახალი იდეების მოსაფიქრებლად შექმნილ პატარა ჯგუფს ჩავდგომოდი სათავეში. და მისი რწმენა, რომელსაც მე აბსოლუტურად ვეთანხმები, იყო, რომ ნიუსრუმი ინოვაციების ჰაბი უნდა იყოს. შევკარი გუნდი - ჭკვიანი ადამიანები მთელი ნიუსრუმიდან, ადამიანები, რომლებმაც სრულიად სხვადასხვა გზა გამოიარეს აქამდე - და დავიწყეთ ბრეინსტორმინგი. ამან კი ცხადად დამანახა, რომ ნიუ იორკ თაიმსს ახალი პროდუქტების შესახებ კარგი იდეები არ აკლდა. აკლდა სრული გააზრება იმისა, რომ ციფრულ მედია კომპანიად გარდავიქმნებოდით. ამის გააზრება კი საშუალებას მოგვცემდა ძველი ჩვევები მოგვეშალა და გადაგვეაზრებინა რას ვაკეთებდით.

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ანგარიში კულტურული ცვლილებებზე იყო ორიენტირებული.

კი, მოკლედ, დავწერე ას-გვერდიანი დოკუმენტი, დავბეჭდე რვა ეგზემპლარი და ძალიან ფრთხილად დავურიგე ნიუსრუმის რამდენიმე ლიდერს. იმ დროისთვის ეს დოკუმენტი კონტრავერსიული იყო, რადგან ამბობდა, რომ თუ სწრაფად არ ვიმოქმედებთ, ჩამორჩენის რისკის ქვეშ ვიქნებითო. ერთ-ერთი რამ, რაც ინსტიტუტებს, როგორიცა ნიუ იორკ თაიმსი, ნიუ იორკერი თუ ვაშინგტონ პოსტი, ხდის წარმატებულს, ის ტრადიციებია, რომლებიც თაობებს გადაეცემოდათ სიმართლისა და სამართლიანობის შესახებ. ხოლო როცა ჟურნალისტები ფიქრობენ, რომ ამ ღირებულებებს ცვლილება ემუქრებათ, გასაგებია, რომ ბევრი ადამიანი უკმაყოფილო დარჩა.

მედია ორგანიზაციების ლიდერები წლების განმავლობაში მოუწოდებდნენ ადამიანებს შეცვლისკენ. იცი რა, უნდა აჩქარდე იმიტომ, რომ ვები სწრაფია; სოციალურ მედიაში უნდა წახვიდე იმიტომ, რომ დისკუსია იქ მიმდინარეობს; სხვაგვარად უნდა მოყვე ამბავი, რადგან ამბის თხრობის უამრავი ახალი ხელსაწყო გვაქვს, ინტერნეტი კი უფრო ვიზუალურია. ამ ანგარიშში ბევრი რთულად მისაღები მიგნება იყო და მძიმე სტატისტიკა.

შენი აზრით, ყველაზე რთულად რა მიიღეს ადამიანებმა?

მგონი მაშინ ყველაზე რთული იმის გააზრება იყო, რომ ჩვენი ჟურნალისტიკის ადამიანებამდე მიტანის კუთხით, ისეთი ციფრული მოთამაშეების ჩრდილის ქვეშ ვიყავით მოქცეული, როგორიცაა მაგალითად Huffington Post და BuzzFeed.

ახლა 37 წლის ხარ. შენი აზრით, როდის მოვა დრო, როცა ნიუ იორკ თაიმსი ბეჭდური სახით აღარ იარსებებს, ან მხოლოდ განსაკუთრებული მკითხველისთვის, ძალიან ცოტა ოდენობით იქნება ხელმისაწვდომი?

ყოველთვის მიკვირს, რამდენად ხშირად ისმება ეს კითხვა.

საერთოდ, ფიქრობ, რომ მნიშვნელოვანია ეს?

მგონი ამ კითხვის დასმის სიხშირე მიუთითებს, რამდენად უყვართ ადამიანებს ბეჭდური ნიუ იორკ თაიმსი. ვიტყვი, რომ მილიონი ერთგული მკითხველი გვყავს და გაზეთი მომგებიანია კვირის ყოველ დღეს, ყოველგვარი რეკლამის გარეშეც კი და ვფიქრობ, გაზეთის გამოცემა კიდევ დიდხანს გაგრძელდება.

ყველანი ვკითხულობთ სტატისტიკას, წელს გაზეთში 15 პროცენტით შემცირდა რეკლამა, მომავალ წელს ასევე 15 პროცენტით შემცირდება. ამ ეტაპზე გაზეთსაც ვკითხულობ და საიტსაც და გაზეთის კითხვისას ხშირად მიჩნდება განცდა, თითქოს ეს ორი დღის წინ მქონდეს წაკითხული. კიდევ ერთი რამ, რაც ფრუსტრაციას იწვევს ჩემში - და შეიძლება სხვა ადამიანებშიც - ტელეფონში კითხვით ტექსტში რაღაცები იკარგება. გაზეთის გადაფურცვლით კი ყველაფერი ზედაპირზე ამოდის.

თუ იცი, რომ გინდა, ყველაფერი წაკითხული გქონდეს, ამაში გაზეთს ვერაფერი შეედრება. მაგრამ შეხედე ამბის თხრობის ტიპებს ტელეფონზე, დესკტოპზე, პოდკასტებში. რასაც ონლაინ ვაკეთებთ ხარისხობრივად უკეთესი გამოცდილებაა, და ამას მელნითა და ფურცლით ვერ გავაკეთებდით.

და მაინც, გაზეთის ბეჭდვის ფასის მიუხედავად, მისი გამოცემა არ შეწყდება?

მხოლოდ იმ ერთგულ მკითხველზე რომ ვიყოთ დამოკიდებული, რომლებისთვისაც დივანზე მოკალათების და გაზეთის გადაფურცვლის გამოცდილება მნიშვნელოვანია, გაზეთის გამოცემა არ შეყდება. იცი მიზეზი, რატომაც არ ვწინასწარმეტყველებ გაზეთის გაქრობის თარიღს? ყველა ვინც ეს სცადა შეცდა.

დონალდ ტრამპი “დამარცხებულ” ნიუ იორკ თაიმსს გეძახით, მაგრამ თქვენი გამომწერთა რაოდენობა ძლიან გაიზარდა; ჟურნალისტიკის დონე კი არის ის, რაც არის. ხშირად მესმოდა ხოლმე ხმები, თითოს სოლზბერგერების ოჯახი ვეღარ ინარჩუნებს გაზეთს, რადგან არ არსებობს ტექნოლოგიური კომპანია, რომელიც მილიარდობით დოლარით მოგამარაგებდათ. მაგრამ იმდენად აღარ მესმის არაფერი მაიკ ბლუმბერგსა თუ ლორენ ჯობსზე. უფრო თავდაჯერებულად გრძნობ თავს?

ვფიქრობ, ეს მიუთითებს ჩვენს პროგრესზე. ინოვაციების ანგარიშზე მკითხე. მას შემდეგ 4 წელი გავიდა, ჩვენი აუდიტორია, ჩვენი გამომწერთა ბაზა, და ჩვენი ციფრული შემოსავლები ორჯერ და უფრო მეტად გაიზარდა. დღეს, ჩვენ ყველაზე მოხმარებადი მედია ორგანიზაცია ვართ აშშ-ში.

მაგრამ ამის კეთება ძვირია.

ძვირია. ჩემს კოლეგებს ვეუბნები ხოლმე “კარგი ჟურნალისტიკა იმაზე ძვირია, ვიდრე ეს ადამიანებს ესმით”. ეს არის ინსტიტუტი, რომელიც რეპორტიორებს კვირებს, თვეებსა და ხანდახან წლებს აძლევს ერთი ამბის გასაშუქებლად. გასულ წელს - და ამ სტატისტიკით ძალიან ვამაყობ - რეპორტიორები ავიყვანეთ 174 ქვეყანაში.

დონალდ ტრამპი დაგეხმარათ?

შესამჩნევად. ვფიქრობ, ზრდა არჩევნებამდეც გვქონდა, თუმცა ამას დღემდე ვხედავთ. მე ამას რამდენიმე რამეს ვუკავშირებ. პირველი, ჩვენ გავხდით გაცილებით უკეთესები, როგორც ციფრული მედია ორგანიზაცია. ჩვენი პროდუქტი, ჩვენი ჟურნალისტიკა იზიდავს ხალხს. მეორე, ჩემი აზრით, ვხედავთ როგორ იცვლება ადამიანების დამოკიდებულება ონლაინ სერვისების დაფინანსების კუთხით. მესამე - და ალბათ, ყველა ვისთვისაც ჟურნალისტიკა მნიშვნელოვანია და ამ ქვეყანაზე ზრუნავს ამაზე უნდა წუხდეს - ჩვენ ვიზრდებით, რადგან მედია ეკოსისტემის დანარჩენი ნაწილი ძალიან უძლურდება.

გულისხმობ რეგიონალურ გაზეთებს და სხვა ორგანიზაციებს, რომელთაც ჩვეულებრივ ვეყრდნობოდით ხოლმე.

დიახ.

როგორც ვიცი, ვაშინგტონ პოსტში სპეციალური კომიტეტია შექმნილი, რომელიც სწავლობს რა მოხდება ბიზნესის კუთხით, თუ/როცა დონალდ ტრამპი პრეზიდენტი აღარ იქნება. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მისი წასვლის შემდეგ აუდიტორიაში მღელვარების კლებასთან ერთად მკითხველის რიცხვიც შემცირდება?

ჩემი აზრით, ტრამპი უფრო დიდი და მნიშვნელოვანი ამბის, გლობალური პოპულიზმის აღზევების ნაწილია. და ეს უფრო დიდი ამბავი ერთ-ერთია იმ სამი თუ ოთხი ამბიდან, რომელიც ახლა ვითარდება. ტექნოლოგიები ჩვენი ცხოვრების თითოეულ ასპექტს ცვლის სულისშემკვრელი სისწრაფით. კლიმატის ცვლილებაც ზუსტად იმავეს აკეთებს, უბრალოდ ის გაცილებით ნაკლებად ხილულია და მისი შედეგები ნაკლებად ცნობილია, თუმცა სერიოზული. მეოთხე ამბავი კი რასისა და გენდერის გარშემო ხდება, კერძოდ ჰარვი ვაინშტაინის ამბის გახმაურების შემდეგ.

საზოგადოების დიდ ნაწილს მიაჩნია, რომ ნიუ იორკ თაიმსი ლიბერალური გაზეთია. მართალია თუ ტყუილი?

ტყუილია. და შემიძლია გაჩვენო საძულველი გამოხმაურება, რომელიც კლინტონის კამპანიის ჩვენი აგრესიული გაშუქების გამო მივიღე.

კარგი, მაგრამ მართლა გგონია, რომ შესაძლებელია კამათი იმაზე, რომ თაიმსში ძირითადად მემარცხენე ან ცენტრისტი ადამიანები არ არიან დასაქმებული, ან გამოცემის რიტორიკაც მემარცხენე ან ცენტრისტული არაა?

ჩვენ ერთგული ვართ ძალიან ძველი ცნების, რომელიც დღეს პოპულარული აღარაა: ახალი ამბების გაშუქება “შიშისა და სარგებლის” გარეშე. ეს სიტყვები ბაბუაჩემის მამას, ადოლფ ოქსს ეკუთვნის. მე კი განვმარტავ როგორც მსოფლიოში მიმდინარე ამბების აგრესიულ გაშუქებას და სიმართლის ძიებას, სადაც არ უნდა მივყავდეთ მას. ჩვენ ყველანაირად ვცდილობთ, გავიაზროთ ამბის ყველა მხარე და გადავცეთ ისინი სამართლიანად.

ობიექტურობის ცნების გჯერა?

მჯერა. ვფიქრობ, ამაზე უნდა იმუშავო; რაც ყოველთვის კარგად არ გამოგვდის.

მე რთული დამოკიდებულება მაქვს ობიექტურობის ცნებასთან. სამართლიანობა სხვა რამაა. ფიქრობ ობიექტურობა შესაძლებელია?

იცი რა, თუ გინდა, რომ ამას სამართლიანობა დაარქვა, ეს ის სიტყვაა, რომელიც ჩემთანაც ძალიან ახლოა. ვგულისმობ იმას, რომ ეს არის დისციპლინა, როცა ცდილობ შენი მიკერძოებულობებისგან გათავისუფლდე - მიუხედავად შენი მსოფლმხედველობისა თუ გამოცდილებისა - და ეცადო მოყვე ამბავი სამართლიანად. მგონია, რომ ეს დისციპლინაა. როგორც ვთქვი, დღეს ეს არაა ყველაზე პოპულარული პოზიცია. არჩევნების შემდეგ, ერთ-ერთი პირველი რაც გავაკეთეთ, კონსერვატორი მიმომხილველის, ბრეტ სტეფანსის აყვანა იყო, რომელსაც პულიცერის პრემია ახალი მიღებული ჰქონდა.

რას ფიქრობ ცვლილებაზე ვაშინგტონ პოსტში? ის ახლა ჯეფ ბეზოსს ეკუთვნის [მილიარდერი ბიზნესმენი, Amazon-ის დამფუძნებელი], რომელსაც ულიმიტო რესურსები აქვს? და განსხვავება უკვე სახეზეა.

რას ვფიქრობ ვაშინგტონ პოსტის ზრდაზე? მშვენიერია კიდევ ერთხელ იმის ნახვა, რომ ეს ინსტიტუტი იზრდება.

თქვენთვის რამდენად კარგია ეს?

უპირველეს ყოვლისა, ეს კარგია ქვეყნისთვის. წლების განმავლობაში შემცირებების შემდეგ - შენ ალბათ ყველაზე კარგ პერიოდში მოგიწია იქ მუშაობა.

კი, თუმცა შემდეგ ჩემს მეგობრებს ვურეკავდი და ყოველ შუა დღეს მორიგ ტორტს ჭრიდნენ და კიდევ ერთ თანამშრომელს ემშვიდობებოდნენ.

და ხურავდნენ თავიანთ ბიუროებს საზღვარგარეთ, და ხურავდნენ ნაციონალურ ბიუროებს. ახლა კი შესანიშნავია, რომ ეს ინსტიტუტი იზრდება. და ვფიქრობ, რომ კონკურენცია ძალიან ჯანსაღია. დიდ პატივს ვცემ მარტი ბარონს [პოსტის რედაქტორი] და ჯეფ ბეზოსს.

რამდენად ხშირად იყენებ ტვიტერს და სოციალურ მედიას?

იშვიათად. ალბათ, ჩემი ტვიტერის ანგარიში რომ გახსნათ მხოლოდ ორი ტვიტი დაგხვდებათ, თან ძალიან ძველი.

რატომ?

საკმაოდ ჩაკეტილი ადამიანი ვარ. როცა ტვიტერზე დავრეგისტრირდი, აღმოვაჩინე, რომ პირველ რამდენიმე დღეში, ამერიკის ყველა მედია კრიტიკოსმა გამოიწერა ჩემი ანგარიში.

ამავდროულად ამბობ, რომ დისკუსია სწორედ სოციალურ ქსელებში მიმდინარეობს. ასეთი აზრი ხშირად გვესმის ჭკვიანი ხალხისგან.

არ მიგრძვნია, რომ ჩემი სამუშაოს ეფექტიანად შესრულებაში სოციალური მედია მჭირდება. ვფიქრობ, ჩემი სამუშაოს ეფექტიანად შესრულებისთვის სოციალური მედია უნდა შემესწავლა. ასეც მოვიქეცი და მგონი ამიტომაც არ ვხარჯავ დროს მასზე.

ძალიან მნიშვნელოვან შესაძლებლობას გაძლევ. ახლახან ვნახე სტივენ სპილბერგის ფილმი “The Post”. იმედი მაქვს არ გწყინს, მაგრამ ფილმი ვაშინგტონ პოსტის გამოცდილებაზე ყვება პენტაგონის დოკუმენტების გაშუქებასთან დაკავშირებით. მიუხედავად იმისა, რომ ნახსენებია, რომ ამბავი თაიმსმა გახეთქა, როგორც ვიცი, თქვენი თანამშრომლები ამ ფილმით ძალიან გაღიზიანდნენ.

არ ვიტყოდი, რომ ძალიან გაღიზიანდნენ.

ანუ, ძალიან გაღიზიანდნენ.

მგონი ჩვენ ყველა ველოდებით მომდევნო ფილმს უოტერგეითზე, რომელიც თაიმსის ექსტრაორდინალურ გაშუქებაზე იქნება ფოკუსირებული.

რატომ არის თაიმსის დონის ჟურნალისტიკა რისკის ქვეშ?

იმიტომ, რომ ძვირია. ჩემი აზრით, აუდიტორიისა და გამომწერების ასეთი შთამბეჭდავი ზრდა მიუთითებს, რომ ხალხს ნამდვილად უნდა ხარისხი. ვფიქრობ, სწორედ ესაა მიზეზი, რატომაც იზრდება ნიუ იორკერიც. ესენია ორი ორგანიზაცია, რომელიც ერთგული რჩება ღირებულებების, აშუქებს სიღრმისეულად და სვამს მწვავე კითხვებს. ამიტომ, ყველაზე მნიშვნელოვანი გამოწვევა, რომლის წინაშეც შენნაირი და ჩემნაირი ადამიანები დგანან იმის დამტკიცებაა, რომ ამ ტიპის ჟურნალისტიკისთვის გზა წინაა.

გასული რამდენიმე თვის განმავლობაში ქართულ მედიასაშუალებებს გარკვეული პერიოდულობით უხდებოდათ გაეშუქებინათ საქართველოში ბოლო დროს მომრავლებული ნეონაციონალისტური და ფაშისტური დაჯგუფებების საქმიანობა. საზოგადოების ერთი ნაწილი, რომელიც საჯარო სივრცეში განსაკუთრებით ხილვადი 2017 წლის „ქართული მარშის“ შეკრების შემდეგ გახდა ახალ გამოწვევებს ქმნის არა მხოლოდ იმ ჯგუფებისათვის, რომელთაც ისინი უპირისპირდებიან, არამედ მედიის წარმომადგენლებისთვისაც. სადავო არ არის, რომ მედიამ მათი არსებობისა და საქმიანობის შესახებ მოსახლეობას ინფორმაცია უნდა მიაწოდოს, თუმცა მეორე მხრივ მედია შესაძლოა მათთვის ერთგვარი პლატფორმა და მათი საქმიანობის შესახებ ინფორმაციის უბრალო გამტარი გახდეს.

ნეონაციონალისტურ ჯგუფებთან დაკავშირებული საკითხები პრობლემური მხოლოდ ქართული საჯარო სივრცისათვის არაა. მსგავსი ჯგუფების გაძლიერების ტენდენცია ევროპის არაერთ ქვეყანასა და აშშ-ში გასული წლების განმავლობაში განსაკუთრებით ნათელი გახდა. 2017 წლის 25 ნოემბერს ამერიკულმა გამოცემა the New York Times-მა გამოაქვეყნა სტატია აშშ-ის შტატ ოჰაიოში მცხოვრები ერთ-ერთი ნეონაცისტის ცხოვრების ყოფითი დეტალების შესახებ. სტატიამ, რომლის თავდაპირველი სათაურიც იყო „მეზობელი ნეონაცისტი“, შემდეგ კი „სიძულვილის ხმა ამერიკის შუაგულში“ დაერქვა, მომხმარებლების ნაწილის გულისწყრომა გამოიწვია. გამოცემას ედავებოდნენ, რომ სტატიით ისინი ნეონაცისტი ტონი ჰოვატერის შეხედულებებისა და ცხოვრების წესის ნორმალიზებას ახდენდნენ. კრიტიკოსების საპასუხოდ Times-ის ერთ-ერთმა რედაქტორმა განაცხადა: „ამბის მიზანი ის კი არ იყო, რომ რაიმეს ნორმალიზება მოეხდინა, არამედ ის, რომ აღგვეწერა, თუ რა დოზით მოხდა სიძულვილისა და ექსტრემიზმის ნორმალიზება ამერიკულ ცხოვრებაში, რომლის შესახებაც ბევრ ჩვენგანს წარმოდგენაც არ აქვს“. მიუხედავად განმარტებისა, გამოცემის ამგვარი მიდგომა ნეონაცისტების საკითხისადმი, მედია წრეებში არაერთგვაროვნად აღიქვეს. ამ თემის შესახებ გამოცემა VOX-ის ჟურნალისტი ამერიკელ მედია მკვლევარს, ამერიკული პრესის ინსტიტუტის აღმასრულებელ დირექტორს და არაერთი სახელმძღვანელოს ავტორს ტომ როზენსტილს ესაუბრა, რომლის თარგმანსაც მედიაჩეკერი გთავაზობთ.

კარენ ტერნერი

როგორი იყო თქვენი თავდაპირველი პოზიცია ტონი ჰოვატერის შესახებ the New York Times-ში გამოქვეყნებულ სტატიაზე?

ტომ როზენსტილი

ნებისმიერ დროს, როდესაც სიძულვილით მოტივირებული ჯგუფების შესახებ წერ, მთავარი გამოწვევაა, შექმნა ერთგვარი გაგება, კონტექსტი, ისე, რომ არ შეუწყო ხელი მათ პოპულარიზაციას. დღესდღეობით კი ამ მხრივ განსაკუთრებით რთული არის ის, რომ ეს ჯგუფები საკმაოდ კარგად არიან გათვითცნობიერებული თუ როგორ მუშაობს მედია. ისინი არ ცდილობენ ჩრდილში დარჩენას და იქიდან მუშაობას. ისინი მოქმედებენ საჯაროდ, ცდილობენ მიიქციონ მეინსტრიმ მედიის ყურადღება. შედეგად, მათ მოიხადეს უკვე კაპიუშონები და სურთ, რომ ადამიანებმა დაინახონ მათი სახეები. მათ სჯერათ, რომ ისინი არიან უმრავლესობაში. სახეზეა ცხადი სტრატეგია.

კარენ ტერნერი


ტომ როზენსტილი

ჩვენ ვსწავლობთ, ვფიქრობ, რომ სოციალური მედიის ეპოქაში ეს იმაზე უფრო დიდი გამოწვევა აღმოჩნდა, ვიდრე ჟურნალისტებს ეგონათ. მაგალითად, როდესაც ასეთი ჯგუფების შესახებ რაიმე ამბავი გამოქვეყნდება, იგი შეიძლება სხვა მიზნებით გამოიყენონ სოციალურ მედიაში და საყოველთაოდ გაავრცელონ, რათა თქვან „ნახეთ. შემოგვხედეთ, ჩვენ არ ვართ მარგინალური ჯგუფი, ჩვენს შესახებ წერენ.“

და იმის საწინააღმდეგოდ, რომ ადამიანები სოციალურ მედიაში წარმოსახვით ფილტრ-ბუშტებში არსებობენ, სადაც ისინი მხოლოდ იმას ხედავენ, რასაც ეთანხმებიან, ასეთი მარგინაური და სიძულვილით მოტივირებული ჯგუფების სტრატეგიაა, რომ გამოიყენონ სოციალური პლატფორმები, რათა გამოიტანონ იდეები ასეთი ფილტრ-ბუშტებიდან, ასეთი ვიწრო არხებიდან და საფეხურებრივად გააფართოვონ საზღვრები, რომლებიც გამორიცხავს მათ. სოციალური მედია კი ამას მხოლოდ ხელს უწყობს ნაცვლად გართულებისა.

რომ დავუბრუნდეთ თქვენს შეკითხვას იმასთან დაკავშირებით თუ რას აკეთებენ ამ დროს ჟურნალისტები, არ მგონია, რომ თქვენ აიგნორებთ მნიშვნელოვან საკითხებს. თუმცა, თქვენ უნდა გააშუქოთ ეს საკითხები იმგვარად, რომ კონტექსტი ნათელი გახდეს და ისე, რომ თქვენი მასალა არ იქნას სხვა მიზნებით გამოყენებული.

კარენ ტერნერი


ტომ როზენსტილი

წყევლა-კრულვის ატანა მაშინ მოგიწევთ, თუკი არასწორად გააშუქებთ. თუმცა, ადრე, როდესაც ადამიანებს რეალურად ძალიან ცოტა არჩევანი ჰქონდათ თუ საიდან მიეღოთ ინფორმაცია, ნდობის უფრო მაღალი ხარისხი არსებობდა. ყველაფერი, რასაც ინფორმაციის სახით იღებდი ან ერთი წყაროდან მოდიოდა ან მეორიდან.

დღესდღეობით ამბები ატომიზირებულია. ისინი დანაწევრებულია იმგვარად, რომ თუკი დღეს რაიმე ამბავს კითხულობთ რომელიმე წყაროში, არსებობს იმის ალბათობა, რომ ეს ერთადერთი წყარო იყოს ამ თემაზე, რომელიც შეიძლება ოდესმე ნახოთ. შესაბამისად, ამბის წერის სირთულეა ის, რომ მკითხველს სრული სურათი უნდა შეექმნას მხოლოდ ამ ერთი ამბის წაკითხვისას. ანუ თუკი ბევრი არაფერი ვიცი ნეონაცისტების შესახებ, მხოლოდ ამ ერთი ამბიდან მჭირდება მივიღო კონტექსტი, რათა გავიგო ყველაფერი, რაც მჭირდება რომ ვიცოდე მათ შესახებ. შესაბამისად, პასუხისმგებლობა ნებისმიერი ცალკეული ამბისა გაცილებით უფრო მაღალია, ვიდრე აქამდე იყო.

კარენ ტერნერი

რა ტიპის კონტექსტი უნდა მიაწოდონ ჟურნალისტებმა მკითხველებს ასეთი ამბების გაშუქებისას?

ტომ როზენსტილი

ჟურნალისტებმა უნდა იცოდნენ, რომ საჯაროობის მიღება სიძულვილით მოტივირებული ჯგუფების განცხადებული ტაქტიკა და მათი სტრატეგიის ნაწილია. თუკი ჟურნალისტებს ეს არ ეცოდინებთ ისინი ვერასდროს მიხვდებიან ბოლომდე პასუხისმგებლობას, რომელიც მათ აკისრიათ ან რისკებს, რომელიც თან ახლავს ასეთი ჯგუფების გაშუქებას.

ამასთან, ესაუბრეთ ექსპერტებს თუ რა დგას ყურადღების მიქცევის სტრატეგიის უკან. რატომ გამოვიდნენ ისინი მზის შუქზე და როგორ გაიზარდნენ ან ვერ გაიზარდნენ ეს მოძრაობები. უბრალოდ ხელში კამერის დაკავებით, გადაღებით და შემდეგ იმის თქმით, რომ „აქ აქცია მიმდინარეობს“ ან „აქა და აქ მარში მიმდინარეობს, ღმერთო ჩემო, შეხედეთ რამდენი ხალხია“ ჟურნალისტები ვერ აარიდებენ თავს ზედაპირულობას და ეჭვებს.

კარენ ტარნერი

საერთო ჯამში, ფიქრობთ, რომ მედია ასეთი მოძრაობების გაშუქებით კარგ საქმეს აკეთებდა ამ დრომდე?

ტომ როზენსტილი

თავი უნდა დავიძვრინო ცალსახა პასუხისგან და უნდა ვთქვა, რომ დიახ და არა. შეგვიძლია ორივე შემთხვევის ცალკეული მაგალითები მოვიტანოთ - მინახავს მასალები სატელევიზიო ქსელებში, რომლის დროსაც მიფიქრია „ღმერთო ჩემო, ეს რა არის, ამ მასალას საერთოდ არ გააჩნია კრიტიკული ასპექტი.“ დაახლოებით ისეა მომზადებული, უბრალოდ რომ დაჯდე და ინტერვიუ ჩამოართვა ნაცისტს მისი შეხედულებების შესახებ, რომლის დროსაც ჟურნალისტები საერთოდ არანაირ სირთულეს არ უქმნიან მას, არანაირ კონტექსტუალიზაციას არ ახდენენ თუ ვინ არის ის და რატომ ამბობს იმას, რასაც ამბობს. გარდა ცარიელი ინტერვიუსი, არაფერია ხოლმე ამ მასალებში, თითქოს უბრალოდ ქუჩაში რიგითი გამვლელი იყოს ეს ადამიანი.

ასევე მინახავს მასალები, რომლებიც ვფიქრობ ,რომ საკმაოდ სიღრმისეულია და საკითხის ნორმალურად გაგების საშუალებას გაძლევს. შარლოტსვილის მარშის გაშუქება მეტნაკლებად დაგვეხმარა, რომ შეგვესწავლა ცალკეული საკითხები ამ ადამიანების აღზევებისა და მათი ტაქტიკების შესახებ. The Vice-ის დოკუმენტური ფილმში, რომელიც HBO-ზე გავიდა, რეპორტიორი ძალიან დაუახლოვდა ამ ადამიანებს და მათ საშუალება მისცეს ჟურნალისტს, რომ ისინი ახლო ხედიდან გადაეღო. იგი საკმაოდ კრიტიკულ შეკითხვებს უსვამდა მათ და რესპონდენტებიც საკმაოდ გულწრფელად პასუხობდნენ. ვფიქრობ, ეს კარგი მაგალითი იყო იმისა თუ როგორ უნდა გააშუქო ნეონაცისტები. ასი წლის წინ, როდესაც New York Times ლინჩის წესით გასამართლების შემთხვევებს აშუქებდა და მათ შესახებ მასალებს ამზადებდა, როგორც წესი ლინჩის წესის მომხრეებს აძლევდა ტრიბუნას, რომ აზრი გამოეთქვათ. თუმცა მოგვიანებით, მათ გადაწყვიტეს „არა, ჩვენ აღარ გვინდა რომ ასე მოვიქცეთ.“ იმიტომ, რომ ლინჩის წესში სხვა ლეგიტიმური „მხარე“ გარდა მოწინააღმდეგეებისა არ არსებობს.

კარენ ტერნერი

მისაღებია თუ არა რომ სიძულვილით მოტივირებული ჯგუფები წარმოვაჩინოთ როგორც ნორმალურები? ვფიქრობ, რომ ზოგჯერ ასეთი სტატიები გარკვეულ სამსახურს სწევენ, რათა აჩვენო, რომ შენს კეთილგანწყობილ მეზობელსაც კი შესაძლოა ჰქონდეს ასეთი დამალული რასისტული და შემაძრწუნებელი შეხედულებები.

ტომ როზენსტილი

დიახ. ასეთი შემთხვევები საშიშად უახლოვდება ხოლმე სიძულვილის მეინსტრიმიზაციის საფრთხეს. ერთი, რაც Times-მა იცოდა გასულ წელს თუ სხვა დროსაც, არის ის, რომ იგი მთელი ქვეყნის მასშტაბით გამოიცემა, მაგრამ მას ქმნიან ადამიანები, რომლებიც ძირითადად ნიუ-იორკის შუაგულში ცხოვრობენ. და თუკი შენ ქმნი გაზეთს მხოლოდ ვესტ-საიდ მანჰეტენის ცნობიერებით, რომლის მაცხოვრებლებიც ერთგვარად გაოცებული ან შეშინებულები არიან იმ ადამიანების არსებობით, რომლებიც ტრამპის მარშს ესწრებიან ან თუკი გაზეთით აჩვენებ, რომ მთელი დანარჩენი ქვეყნის მოსახლეობის არსებობა შენთვის შოკია, ამით შენ ასუსტებ შენს შესაძლებლობას, რომ იყო ქვეყნის მასშტაბის ან საერთაშორისო გამოცემა. ეს სიღრმისეული კულტურული გამოწვევაა ნებისმიერ გამოცემისათვის, რომელიც ერთ კონკრეტულ ადგილას არსებობს ფიზიკურად, თუმცა, ცდილობს, რომ გააშუქოს ყველაფერი.

აქ არ არსებობს იოლი გზა. გარკვეული ფენომენის, მოვლენის იგნორირება არ არის გამოსავალი. თუმცა, თუკი შენ აშუქებ ასეთ საკითხს ან ამგვარ ჯგუფებს, ეს ყველაფერი საჭირო სიღრმისეულობით უნდა გააკეთო, რასაც, ჩემი აზრით, საკმარისად ხშირად ვერ ვხედავთ ხოლმე.

ინტერვიუ გამოქვეყნდა ვებ-საიტ VOX-ზე, 2017 წელს.

როგორ მუშაობდა ქართული პრესა დამოუკიდებლობის გამოცხადებამდე, რაზე წერდნენ 1918 წლის 26 მაისამდე და მას შემდეგ, ვინ იყვნენ იმ პერიოდის ცნობილი ავტორები, რამდენად ძლიერი იყო ცენზურა, - „მედიაჩეკერი“ ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორს, საქართველოს უახლესი ისტორიის მკვლევარს ოთარ ჯანელიძეს ესაუბრა.

- როგორი იყო ქართული პრესა დამოუკიდებლობის გამოცხადებამდე - რა ფინანსებით მუშობდა გაზეთები და რამდენად ძლიერი იყო ცენზურა?

ქართული პერიოდული პრესის ისტორია მეცხრამეტე საუკუნის პირველი ოცწლეულიდან იწყება. საქართველოსა და მთელს კავკასიაში პირველი გამოცემა „საქართველოს გაზეთი“ 1819 წლის 8 მარტს გამოვიდა. მასში ძირითადად საიმპერიო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი რუსული ადმინისტრაციის ბრძანება-განკარგულებები, განცხადებები, უცხოეთის ქრონიკა, პოპულარული რუსული მოთხრობების ნაწყვეტები და მსგავსი მასალები ქვეყნდებოდა.

მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევრიდან ჟურნალ-გაზეთებს, სათანადო ნებართვით, კერძო პირები აარსებდნენ, რომლებიც თვითონვე იყვნენ დამფინანსებლები. პრესა არ ყოფილა ბიზნესი, გამომცემლებს მუდმივად ჰქონდათ ფინანსური პრობლემები.

ცენზურა განსაკუთრებით ეროვნული მიმართულების გამოცემებს დარაჯობდა. დამოუკიდებლობის გამოცხადებამდელი ქართული პრესის ისტორიაში ცალკე უნდა გამოიყოს 1917 წლის თებერვლის რევოლუციის შემდგომი პერიოდი, როდესაც გაუქმდა ცენზურა და ჟურნალ-გაზეთების რედაქციებს შესაძლებლობა მიეცათ ეწერათ და გამოექვეყნებინათ რაც სურდათ. ამ დროიდან ბეჭდვით სიტყვაზე, ისე როგორც გამოხატვის თავისუფლებაზე, აღარავითარი შეზღუდვა აღარ არსებობდა.

- რა შეიცვალა 1918 წლიდან, როგორი მიდგომა ჰქონდა სოციალ-დემოკრატიულ მთავრობას პრესის მიმართ? იყო თუ არა იმ დროინდელი ქართული პრესა ისეთივე განვითარებული და ევროპული სტანდარტის, როგორც მაგალითად ხელოვნება ან პოლიტიკური სფერო?

თავისუფლების ხარისხით და შინაარსით პრესა არ ჩამოუვარდებოდა სხვა სფეროებს. ცალკე საკითხია, რომ პოლიგრაფიული ხარისხი დაბალი იყო, არ ვარგოდა ქაღალდი და სტამბაც ძველი იყო. ქაღალდი აქ არც იწარმოებოდა, შემოჰქონდათ. ამიტომ, ზოგჯერ ყოფილა, რომ არასაკმარისი მასალის გამო ჩავარდნილა ნომრები. მაგრამ პუბლიკაციებს რაც შეეხება, ხარისხით, დონით, ძალიან კარგი იყო. ხშირად იწერებოდა ძალიან საინტერესო ანალიტიკური სტატიებიც, რომლებსაც ძირითადად ევროპაში განათლება მიღებული პუბლიცისტები წერდნენ. გამოცემებიც მრავალფეროვანი იყო. სახელმწიფოს მხოლოდ ერთი გაზეთი ჰქონდა, ეს იყო ოფიციოზი - „საქართველოს რესპუბლიკა.“ დანარჩენი ან პარტიული გაზეთები იყო, ან პროფესიული და თვითმმართველობის გამოცემები.

საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში დამკვიდრებული იყო პრესის სრული თავისუფლება ყველა მეტ-ნაკლებად გავლენიან პოლიტიკურ ძალას თავისი გაზეთი ჰქონდა. მაგალითად, ,,საქართველო“ (ეროვნულ-დემოკრატიულ პარტიას), ,,სახალხო საქმე“ (ფედერალისტთა პარტიას), ,,შრომა“ (ესერთა პარტიას). მმართველი სოციალ-დემოკრატიის მთავარი ბეჭდვითი ორგანო იყო გაზეთი ,,ერთობა“.

დაშვებული თავისუფლების პარალელურად, შინაგან საქმეთა სამინისტროს შეეძლო დაეხურა ნებისმიერ ბეჭდვითი ორგანო, საქართველოს საზღვრებიდან გაეძევებინა ან დაეპატიმრებინა ყოველი პირი, რომელიც თავისი მოქმედებით ზიანს აყენებდა საქართველოს რესპუბლიკის ინტერესებს, მის მთლიანობას ან სიტყვით თუ წერილობით აგიტაციას ეწეოდა რესპუბლიკის წინააღმდეგ.



განსაკუთრებით მტრულად ბოლშევიკები იყვნენ განწყობილი სახელმწიფოსადმი, ისინი არ სცნობდნენ საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკას, სეპარატისტულ მოძრაობებს ახალისებდნენ, აჯანყებებს გეგმავდნენ, ამიტომ მათ პრესას ყველაზე ხშირად ჰქონდა პრობლემები მთავრობასთან. თუმცა, მსგავსი მიზეზებით შინაგან საქმეთა მინისტრის განკარგულებით, ბოლშევიკური გამოცემების გარდა, სხვადასხვა დროს დროებით დაუხურავთ გაზეთები ,,Новости дня“, ,,Тифлисская газета“, ,,საქართველო“, ,,სალი კლდე“ და სხვ. 1920 წლის 7 მაისს, რუსეთთან ხელშეკრულება გაფორმდა და რუსეთმა აღიარა საქართველო, ერთ-ერთი პუნქტი ამ საზავო ხელშეკრულების ბოლშევიკური პრესის ლეგალიზაცია იყო. ამის მერე მათი გამოცემები აღარ იდევნებოდა, მაგრამ ანტისახელმწიფოებრივი საქმიანობისთვის მაინც ყველა ისჯებოდა.

- რა მოლოდინი იყო დამოუკიდებლობის გამოცხადების წინა პერიოდში პრესაში? რამდენადაც ვიცი, ბოლო დღემდე ამ თემაზე სტატიები თითქმის არ იწერებოდა...

1910-იან წლებში საქართველოს თავისუფლების საკითხებზე შეფარვით წერდა ეროვნულ-დემოკრატიული მიმართულების პრესა: ჟურნალები „ერი“, „კლდე“ და გაზეთები „სამშობლო“ და საქართველო“. 1913-1914 წლებში ჟენევაში გამოდიოდა ქართული ჟურნალი ,,თავისუფალი საქართველო“, რომელიც პირდაპირ აყენებდა საქართველოს დამოუკიდებლობის საკითხს.

საქართველოში დამოუკიდებლობის გამოცხადების წინა პერიოდში დროდადრო ქვეყნდებოდა პუბლიკაციები, რომლებიც გამსჭვალული იყო დამოუკიდებლობის სულისკვეთებით, მაგრამ კონკრეტულად დამოუკიდებლობის აღდგენაზე პრესა არ წერდა.

1917 წელს, როდესაც რუსეთში დროებითი მთავრობა შეიქმნა, გამოცხადდა, რომ მოიწვევდნენ რუსეთის დამფუძნებელ კრებას და ის კრება გადაწყვეტდა შემდგომ რუსეთის და მასში შემავალი ქვეყნების ბედს. ამიტომ არავინ არსად გარბოდა, ყველა ელოდებოდა ამ კრების გადაწყვეტილებას. ყველაზე რადიკალურები მაშინ ეროვნულ-დემოკრატები იყვნენ და მათ გაზეთზე ეწერა „თავისუფალი საქართველო თავისუფალ რუსეთში“, ანუ ისინიც კი ავტონომიას სჯერდებოდნენ ჯერ, რადგან თუ რუსეთი დემოკრატიული გახდებოდა, ეს ავტონომიაც საკმაოდ მაღალი ხარისხის იქნებოდა: შინაგან საქმეებში არავინ ჩაერეოდა და საგარეო უსაფრთხოებას რუსეთის ჯარი დაიცავდა.

თუმცა ვითარება კიდევ უფრო უკეთესად წარიმართა, საბოლოოდ 1918 წლის აპრილში ამიერკავკასიის სეიმი რუსეთს გამოეყო და შეიქმნა ამიერკავკასიის ფედერაციულ-დემოკრატიული რესპუბლიკა. ანუ 3 ერი გაერთიანდა ერთ სახელმწიფოში. საქართველოს ცალკე გამოყოფაზე ვიღაცები ფიქრობდნენ, რა თქმა უნდა, მაგრამ პრესაში ამაზე არ იწერებოდა, ჯერ არ იყო დადასტურებული ყველაფერი და თან ბევრი საფრთხე იყო. რუსის ჯარი, ფრონტი მოშლილი იყო და რამე რომ ყოფილიყო, ისინი უკვე ეშელონებად კი არა, მოროდიორებად წამოვიდოდნენ საქართველოში, ბოლშევიკებიც ცდილობდნენ ეს ჯარი გამოყენებინათ და აქ გადატრიალება მოეწყოთ. რთული სიტუაცია იყო. ის კი არა, 25 მაისსაც არსად ეწერა, ხვალ დამოუკიდებლობას ვაცხადებთო. უკვე 26-დან, რა თქმა უნდა, როგორც მთელს ქვეყანაში, ისე პრესაშიც დიდი ზეიმია.

- რა თემები იყო აქტუალური 1918-1921 წლების ქართულ გამოცემებში?

- 1918-1921 წწ. ქართულ პერიოდულ პრესას რაიმე გამოკვეთილი დომინანტური დისკურსი არ გააჩნდა. პრიორიტეტული იყო სახელმწიფოებრივი მშენებლობის პრობლემები, ახლად შექმნილი სახელმწიფოს წინაშე წამოჭრილი საშინაო თუ საგარეო გამოწვევები.

- ვინ იყვნენ იმ პერიოდში გამორჩეული ავტორები და რა გავლენა ჰქონდათ მათ და ზოგადად პრესას საზოგადოებრივ აზრზე?

დემოკრატიული რესპუბლიკის პერიოდში თითქმის ყველა გამოცემას ჰყავდა თავისი გამორჩეული პუბლიცისტები. ასეთები იყვნენ მაგალითად: გერონტი ქიქოძე და შალვა ამირეჯიბი (ეროვნულ-დემოკრატები), სამსონ ფირცხალავა, სამსონ დადიანი, არჩილ ჯაჯანაშვილი (სოციალისტ-ფედერალისტები), ლეო შენგელაია (ესერი) და სხვ. ისინი წერდნენ ყველა იმ მნიშვნელოვან საკიხებზე, რაც იმ დროს ქვეყანაში აქტუალური იყო. პრესა იყო საზოგადოებრივი აზრის ფორმირების ერთ-ერთი ძირითადი საშუალება.

პრორუსული მედიასაშუალებების ნაწილი 1921 წელს გაფორმებული ყარსის ხელშეკრულებით მანიპულირებს და მას ანტიდასავლური, ასევე ანტითურქული პროპაგანდისთვის აქტიურად იყენებს. ხელშეკრულება 1921 წელს თურქეთის ქალაქ ყარსში, თურქეთის რესპუბლიკად ტრანსფორმაციის პროცესში მყოფ ოსმალეთის იმპერიასა და ამიერკავკასიის რესპუბლიკების საბჭოთა მთავრობებს შორის გაფორმდა. ამ შეთანხმებით, თურქეთმა აჭარის ნაწილი და ქალაქი გიუმრი (სომხეთი) საბჭოთა კავშირს გადასცა, ხოლო ნაცვლად მიიღო არტაანი, ყარსი და ართვინი. დღეს კი ანტიდასავლური მედიასაშუალებები ავრცელებენ მესიჯს, რომ „ყარსის ხელშეკრულებას ვადა გასდის და თურქეთი საქართველოსგან აჭარას მოითხოვს“.

აქვს თუ არა რაიმე მნიშვნელობა დღევანდელ რეალობაში თითქმის 100 წლის წინ გაფორმებულ ხელშეკრულებას და რატომ გახდა მასზე საუბარი აქტუალური, ამ საკითხებზე მედიაჩეკერი ესაუბრა საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო კვლევის ფონდის უფროს მკვლევარს, პროფესიით ისტორიკოსს, ასევე საერთაშორისო ურთიერთობების მაგისტრს, გიორგი ბადრიძეს.

ანტიდასავლური მედიასაშუალებები აქტიურად წერენ იმაზე, რომ 1921 წელს გაფორმებულ ყარსის ხელშეკრულებას 2021 წელს გასდის ვადა, რის შემდეგაც თურქეთს აქვს უფლება, მოითხოვოს თავის შემადგენლობაში აჭარის დაბრუნება. რამდენად რეალურია მსგავსი რამ და რას ითვალისწინებს ყარსის ხელშეკრულება?

ყარსის ხელშეკრულებასთან დაკავშირებით ორი რამ არის მნიშვნელოვანი. პირველი: ამ ხელშეკრულებას საერთოდ არ გააჩნია ვადა და მეორე: ამ ხელშეკრულებას საერთოდ არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს დღევანდელ სამართლებრივ სისტემაში, ძალიან მარტივი მიზეზის გამო: ეს ეს ხელშეკრულება დაიდო ოსმალეთის იმპერიასა და საქართველოს საბჭოთა სოციალისტურ რესპუბლიკას შორის, რომელთაგანაც არცერთი აღარ არსებობს, ხოლო მათმა სამართალმემკვიდრეებმა, საქართველოს რესპუბლიკამ და თურქეთის რესპუბლიკამ 1992 წელს გააფორმეს ორმხრივი ჩარჩო ხელშეკრულება, რომელიც ძირითადი საფუძველია ორმხრივი ურთიერთობის, ურთიერთცნობის, მათ შორის, საზღვრების ცნობის. ამ ხელშეკრულებაში ყარსის ხელშეკრულება ნახსენებია, ოღონდ მხოლოდ და მხოლოდ ერთ სრულიად კონკრეტულ კონტექსტში: ეს ხსენება ეძღვნება იმას, რომ ორი ქვეყანა აღიარებს საზღვარს, რომელიც განისაზღვრა ყარსის ხელშეკრულებით, სულ ეს არის.

თუ ყარსის ხელშეკრულება არანაირ საფრთხეს არ წარმოადგენს თანამედროვე რეალობაში, თქვენი აზრით, რატომ დაიწყო ამით სპეკულირება დღეს?

მთავარი არის ის, რომ ყარსის ხელშეკრულებაზე ლაპარაკი წამოიწყეს არა საერთაშორისო სამართლის სპეციალისტებმა და მაშინ კიდევ გასაგები იქნებოდა, არამედ, პოლიტიკოსებმა, ან პოლიტიკურად ანგაჟირებულმა პირებმა. მათი მიზანი ძალიან მარტივია: ეს არის რუსეთთან არსებული რეალური პრობლემიდან, რეალური ოკუპაციიდან ყურადღების გადატანა წარმოსახვით პრობლემაზე ქვეყანასთან, რომელიც ჩვენ მიერ დამოუკიდებლობის მოპოვების დღიდან, სრულიად მყარად იყო მხარდამჭერი ამ დამოუკიდებლობის, ტერიტორიული მთლიანობის, სუვერენიტეტისა და არსებული საზღვრების. საქართველოს, თურქეთის გარდა, არცერთი საზღვარი არ აქვს დელიმიტირებული და დემარკირებული. მხარეებს, ამასთან დაკავშირებით, ერთმანეთთან რაიმე დავა, ან გაუგებრობა არ გააჩნიათ.

ყარსის ხელშეკრულებაში 100 წლის წინ რა ეწერა, ეს თანამედროვე ეპოქაში უმნიშვნელოა. თუმცა, რაც იქ წერია, არის შედეგი რუსეთის იმპერიისა და ოსმალეთის იმპერიის შეთანხმებისა, ის ასახავს იმდროინდელი რუსეთისა და ოსმალეთის იმპერიის მისწრაფებებს. გარდა იმისა, რომ ყარსის ხელშეკრულება დღეს რელევანტური არ არის, თანამედროვე თურქეთს სრულიად ჩამოყალიბებული, მკაფიო პოლიტიკური ინტერესი აქვს, რაც გამოხატული აქვს ქმედებებში.

კონკრეტულად რას გულისხმობთ?

თურქეთი დაინტერესებულია მასსა და რუსეთს შორის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს, საქართველოს არსებობით. აი, ეს არის სრულიად კონკრეტულ ქმედებებში გამოხატული პოლიტიკური ხაზი, რომლის მიმართაც თურქეთის სხვადასხვა ყაიდის მთავრობა და ამჟამინდელი ხელისუფლებაც ავლენს მემკვიდრეობას. მიუხედავად იმისა, რომ იცვლება მთავრობები, ეს პოლიტიკური ხედვა და სტრატეგია არ იცვლება. თურქეთს სჭირდება დამოუკიდებელი საქართველო, მეგობრული, პარტნიორული სახელმწიფო, რომელსაც მისთვის ექნება ხიდის, შემაერთებლის როლი კასპიის რეგიონთან. თურქეთს ასევე ურჩევნია, რომ მასსა და რუსეთს შორის არსებობდეს ერთგვარი “ბუფერი”, პრობლემა ამასთან აქვს რუსეთს და არა – თურქეთს.

თურქეთთან დაკავშირებით არსებულ სპეკულაციებში ანტიდასავლური მედიასაშუალებები ივიწყებენ იმას, რომ თურქეთი არის ნატოს წევრი, საქართველოსაც ალიანსის წევრობა სურს. რამდენად მნიშვნელოვანია ეს ფაქტორი?

ნატოს წევრობა უნდა შევახსენოთ მათ, ვინც ჩვენ მოგვიწოდებს, რომ განვიხილოთ არა რუსეთი ოკუპანტად, არამედ რუსეთიც და თურქეთიც. ისინი ამბობენ: “აი, რუსეთს ხომ აქვს საქართველოს ტერიტორიები ოკუპირებული, თურქეთსაც ხომ აქვს?” ეს არის უბრალოდ ტყუილი. დიახ, ტრაგიკულად ქართველი ერისთვის, 1921 წელს, ის ტერიტორია, რომელსაც ჩვენ ისტორიულად ქართულ ტერიტორიად მივიჩნევთ, გადაეცა თურქეთს. მე შევახსენებ ყველას, რომ ეს ტერიტორია, ართვინი და არტაანი, არასდროს არავის უღიარებია საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ნაწილად. ეს ტერიტორია რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში შედიოდა, ხოლო საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკას კონტროლი ჰქონდა ამ ტერიტორიის სულ მცირე ნაწილზე, არტაანზე (რიზეზე, ანუ ლაზეთზე, არ ჰქონია) და ეს მხოლოდ ორი წლის განმავლობაში გრძელდებოდა. სამწუხაროა, რომ ეს ტერიტორია საქართველოს შემადგენლობაში ვერ მოხვდა, მაგრამ ის საქართველოს დამოუკიდებელი რესპუბლიკის შემადგენლობაში არც არავის უღიარებია. აქედან გამომდინარე, საქართველოს სახელმწიფოს საზღვრების ერთადერთი საფუძველი, ეს არის საზღვრები, რომელიც ჩვენ მივიღეთ 1991 წელს გამოცხადებული დამოუკიდებლობის პაქტით და 1992 წელს გაეროსა და შემდეგ, უკვე კონკრეტული სახელმწიფოების აღიარებით. აღნიშნულ საზღვრებს 2008 წლის აგვისტოს ომის შემდეგ არ აღიარებს მხოლოდ რუსეთი, ნიკარაგაუა, ვენესუელა და ნაურუ.

დეივ ბლოსი ორგანიზებული დანაშაულისა და კორუფციის გაშუქების პროექტის (OCCRP) კავკასიის რეგიონული რედაქტორია. ორგანიზაცია საერთაშორისო ჟურნალისტურ გამოძიებებზე მუშაობს და მას ცალკე შტატი აქვს ე.წ. fact checker-ისთვის, ესაა ადამიანი, რომელიც ჟურნალისტების მიერ შექმნილ მედიაპროდუქტში ფაქტების სიზუსტეს ამოწმებს.

რა არის fact checker-ის არსი, როგორ მუშაობს, და რატომაა მედიასაშუალებაში ამგვარი შტატის არსებობა მნიშვნელოვანი, ამის შესახებ მედიაჩეკერი დეივ ბლოსს ესაუბრა.

დეივ ბლოსი:

ადამიანმა, რომელიც ფაქტებს ამოწმებს რედაქციაში, პირველ რიგში უნდა გაიაზროს, რამდენად მნიშვნელოვანია ეს პროცესი. ეს ადამიანი შეიძლება იყოს ჟურნალისტი ან რედაქტორი. ის მხოლოდ პასუხისმგებელია იმაზე, რომ ყველა ფაქტი მასალაში გადამოწმებული იყოს. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მას არანაირი საერთო არ ჰქონდეს ისტორიასთან, რომელიც მედიაპროდუქტშია მოთხრობილი. მან უნდა დასვას რაც შეიძლება მეტი კითხვის ნიშანი. მაგალითად, კავკასიის რეგიონში ფაქტების გადამმოწმებელი გვჭირდება ხუთ ენაზე (ქართულად, აზერბაიჯანულად, სომხურად, ინგლისურად და რუსულად) . პროცესში ჩართვამდე ეს ადამიანები გადიან გარკვეულ მომზადებას, ტრენინგს. ჩვენს ორგანიზაციას ასეთი 3-4 ადამიანი ჰყავს თითოეულ ქვეყანაში.

რედაქციებში ასეთი შტატის არსებობა ძალიან მნიშვნელოვანია. პირველ რიგში, ეს არის სანდოობის საკითხი. 50 ფაქტი რომ სწორად გქონდეს სტატიაში და 51-ე არა, სანდოობას კარგავ. ამავე დროს, თუ ვინმე სასამართლოში გიჩივლებს, ყველაზე კარგი დაცვა არის იმის ჩვენება, რომ შენი ყველა ფაქტი არის გამყარებული დოკუმენტებით, აუდიო და ვიდეო მასალით.

ამიტომაც OCCRP მოითხოვს, რომ სტატიაში ყოველი ფაქტი იყოს გადამოწმებული.

მედიაჩეკერი: მაგალითად, რა ფაქტები შეიძლება გადამოწმდეს?

დეივ ბლოსი: ვამოწმებთ ფაქტობრივად ყველაფერს: სახელ-გვარს, რიცხვებს, ადამიანის სტატუსს. ჩვენ ვხარჯავთ ბევრ დროს სტატისტიკის დამუშავებაზე, რომ დავრწმუნდეთ ციფრების ნამდვილობაში. თუ სტატიაში გამოყენებულია ციტატები, ვამოწმებთ, რათა დავრწმუნდეთ რომ ნამდვილად იმას ვიყენებთ და იმ კონტექსტში, რაც რესპონდენტმა თქვა. ფაქტების გადამოწმების პროცესში ზოგჯერ ისტორია ან ისტორიის ფოკუსიც კი იცვლება. მაგალითად, სტატია შეიძლება იყოს იმის შესახებ, რომ ვიღაცამ ძალიან ცოტა გადაიხადა რაღაცისთვის. ფაქტების გადამოწმების დროს შეიძლება აღმოაჩინო, რომ თანხა რაც გადაიხადეს, იყო სამართლიანი საბაზრო ფასი. ეს ნიშნავს, რომ ჟურნალისტი ისევ აგრძელებს ამ თემაზე მუშაობას, შემდეგ კვლავ გადის ფაქტების გადამოწმების პროცესს და შემდეგ იბეჭდება სტატია.

მედიაჩეკერი: რამდენი ხანი სჭირდება ფაქტების გადამოწმებას?

დეივ ბლოსი: თუ ჟურნალისტი მომზადებულია, ეს შეიძლება დასრულდეს რამდენიმე საათში. სხვა შემთხვევაში, შეიძლება რამდენიმე კვირაც კი გაგრძელდეს, რადგან ფაქტების გადამმოწმებელი სთხოვს ჟურნალისტს დაამტკიცოს ის, რაც დაწერა.

მედიაჩკერი: თქვენ დიდ ყურადღებას უთმობთ ფაქტების გადამოწმების პროცესს. ყოფილა შემთხვევა რომ რაიმე სახის შეცდომა დაგიშვიათ?

დეივ ბლოსი: მნიშვნელოვანი შეცდომა არ გვქონია. უფრო დეტალები. მაგალითად, დავწერეთ, რომ ონტარიო იყო ამერიკაში, არადა ის კანადაშია.

მედიაჩეკერი: როგორ ფიქრობთ, ფაქტების გადამოწმება ისეთი მედიაორგანიზაციითვისაა საჭირო, რომელიც საგამოძიებო მასალებს ამზადებს თუ ახალი ამბებისთვისაც?

დეივ ბლოსი: რა თქმა უნდა, ახალი ამბების ორგანიზაციებსაც სჭირდებათ ფაქტების გადამმოწმებელი სიზუსტისა და სამართლებრივი დაცვისთვის. ახალი ამბების შემთხვევაში ფაქტების გადამოწმება ხშირად დამოკიდებულია დედლაინებზე, ამ მიმართულების ჟურნალისტებს უფრო ნაკლები დრო აქვთ ამისთვის. მაგრამ არ აქვს მნიშვნელობა რამდენად პატარაა გუნდი და რამდენად ცოტაა დრო. ყველა მედიაორგანიზაციას სჭირდება ფაქტების გადამოწმების საკუთარი სისტემა. ფოტო: newscafe.ge

იმ ღონისძიებას Hague’s Talking (ჰააგური საუბრები) ერქვა. ორი ჟურნალისტი და ერთი ხელოვნებათმცოდნე იმაზე საუბრობდა, როგორ შეიძლება კონფლიქტის გაშუქებისას მედიამ და ხელოვნებამ დადებითი როლი ითამაშოს. მოდერატორი ჯანეტ ანდერსონი იყო. ჟურნალისტი, რომელიც წლების განმავლობაში აფრიკასა და ახლო აღმოსავლეთში სხვადასხვა გამოცემისთვის მუშაობდა, იყო BBC-ს რეგიონული რედაქტორი. ახლა ჰააგაში ცხოვრობს, International Justice Tribune-ის რედაქტორი და ორგანიზაცია RNW Media-ს მენეჯერია. ასწავლის ჟურნალისტებს ახლო აღმოსავლეთიდან, სამხრეთ ამერიკიდან, აღმოსავლეთ ევროპიდან, თუ როგორ გააშუქონ კონფლიქტები.

იმ შეხვედრაზე ერთმა ბულგარელმა სტუდენტმა იკითხა - საერთოდ არსებობს მშვიდობის ჟურნალისტიკა? მე ამ და დანარჩენ კითხვებზეც ჯანეტის პასუხი მიღებული მქონდა. ინტერვიუ ამ საუბრამდე ცოტა ხნით ადრე ჩავწერე.

-თქვენ აფრიკასა და ახლო აღმოსავლეთში აშუქებდით კონფლიქტებს. როგორ ფიქრობთ, რა არის ის ძირითადი, რაც ჟურნალისტს უნდა ახსოვდეს კონფლიქტებზე მუშაობისას? საერთოდ, რა განასხვავებს კონფლიქტების გაშუქებას სხვა თემის გაშუქებისგან?

-ერთი მხრივ, კონფლიქტის გაშუქება არ განსხვავდება სხვა დანარჩენი თემებისგან, რასაც ჟურნალისტი აშუქებს. იმავე უნარებით და ღირებულებებით მუშაობ, ეძებ სიზუსტეს, ბალანსს იმისთვის, რომ აუდიტორიას გადასცე სათქმელი, მიაწოდო ინფორმაცია. ნებისმიერ შემთხვევაში აუდიტორიაა ჟურნალისტის ყურადღების ცენტრში, მაგრამ სხვაობა ისაა, რომ კონფლიქტის გაშუქების შემთხვევაში ბევრი კითხვის ნიშანი უნდა გაგიჩნდეს, რადგან წინასწარ განსაზღვრული კუთხით არ შემოიფარგლო. აუცილებელია დაისვას კითხვა: მხოლოდ ძალადობის ფაქტის ასახვა მინდა თუ მიზეზების კვლევაც? მნიშვნელოვანია იფიქრო ადამიანებზე, ვის ციტატებსაც იყენებ. უნდა შეძლო და ასახო რეალობა, მოძებნო ისტორიები, რომლებშიც მხოლოდ „მთავარი ფიგურები“, ლიდერები და სამხედრო პირები არ იქნებიან. საჭიროა დაინტერესდე - რას ნიშნავს ეს კონფლიქტი ხალხისთვის? აქ ჩნდება სხვა კითხვაც - ვინ არიან მხარეები? რატომ არიან ისინი ჩართულები ამ კონფლიქტში და რეალურად რას აკეთებენ? ისინი შეიძლება ამბობდნენ ერთს და აკეთებდნენ მეორეს. ასე რომ, ჟურნალისტი ღია უნდა კითხვებისთვის.

დაბოლოს, უნდა გააცნობიერო, რას ნიშნავს შენთვის იყო ჟურნალისტი, რომელიც კონფლიქტს აშუქებს. ეს შეიძლება იყოს ძალიან დამაბნეველი, შეიძლება იყოს ამაღელვებელი. ბევრი ადრენალინია კონფლიქტის გაშუქებისას. არ არის გამორიცხული, დაუშვა ბევრი შეცდომა, განსაჯო ვიღაც ისე, რომ ვერ გააანალიზო, რეალურად რას აკეთებ. კონფლიქტის გაშუქებისას ჩემთვის საკუთარი როლის გაცნობიერებაა მთავარი.

-თქვენ ახსენეთ მხარეები. ხშირად ჟურნალისტები კონფლიქტში ორ მხარეს ხედავენ, ვიღაც „კარგია“ ვიღაც „ცუდი“, არის ეს შეცდომა? როგორ უნდა გააშუქოს ჟურნალისტმა მხარეები?

-როდესაც შენ ხარ ჟურნალისტი კონკრეტულ ქვეყანაში და ერთ მხარეს ეროვნული ნარატივია, ძალიან ძნელია აირჩიო საკუთარი გზა ამ ნარატივის გავლით და გადაწყვიტო რა თქვა და რა - არა. ძალიან მარტივია გახდე შენს საზოგადოებაში არსებული დომინანტური ნარატივის გამხმოვანებელი. ასეთ დროსაც საკუთარ თავს უნდა დაუსვა კითხვები. ეს ხშირად უკავშირდება იმას, თუ ვის ეკუთვნის მედია, სადაც მუშაობ. შესაბამისად, უნდა გაანალიზო, რისი გაკეთება არის შესაძლებელი, რომ თქვა სიმართლე.

თუ არ დაუსვამ საკუთარ თავს კითხვას, არსებობს დიდი რისკი, რომ გახდე სახელმწიფოს გამხმოვანებელი და არა ჟურნალისტი, რომელიც აკეთებს არჩევანს, რა გააშუქოს.

-განსაკუთრებით რთულია, დარჩე მიუკერძოებელი, როდესაც კონფლიქტი შენს ქვეყანაში ხდება. ჟურნალისტსაც, როგორც რიგით მოქალაქეს, აქვს ემოციური, ადამიანური დამოკიდებულება მომხდართან. ფაქტობრივად ხარ მხარე. ამის გათვალისწინებით უფრო იოლი ხომ არ არის სხვა ქვეყნის კონფლიქტის გაშუქება?

-ორი მხარე აქვს ამ საკითხს. პირველი - არის თუ არა უფრო ადვილი გააშუქო რაღაც სხვა ქვეყანაში? ხანდახან მართლაც ასეა, რადგან შეგიძლია დაიჭირო დისტანცია იმ ამბებისგან, რასაც აშუქებ. მაგრამ როგორ უნდა გაიგო რა ხდება, როგორ უნდა გაიგო ენა, კულტურა, როგორ უნდა გაარკვიო, მართალს გეუბნებიან თუ არა...როდესაც აშუქებ საკუთარ ქვეყანაში მიმდინარე ამბავს, გააცნობიერე რა უპირატესობას გმატებს ეს, რადგან ამ შემთხვევაში ხელმისაწვდომია ყველა ტიპის ინფორმაცია, კარგად იცი მანამდე არსებული სიტუაციაც, გაქვს ცოდნა, რომელიც გეხმარება ყველა დეტალის, სიტყვის, სიმბოლოს, ნიუანსის გააზრებაში. ამიტომაც არ უნდა ფიქრობდე, რომ საკუთარ კონფლიქტს ვერ გააშუქებ.

-სხვა საკითხია, როგორ გააშუქო კონფლიქტი, რომელიც შენს ქვეყანაში ხდება, მიუკერძოებლად. ვიცი, რომ ეს ძალიან ძნელია ყველა ჟურნალისტისთვის. ვიცი, ეს რასაც ნიშნავს. მე ვაშუქებდი ჩრდილო ირლანდიისა და დიდი ბრიტანეთის კონფლიქტს. თავად ბრიტანელი ვარ. მაქვს განათლება, ჩემი საცხოვრებელი ადგილი, ღირებულებები და აშ. ამიტომაც ძალიან რთული იყო ჩემთვის ამ კონფლიქტის გაშუქება. ვფიქრობდი, როგორ უნდა ვყოფილიყავი მიუკერძოებელი. მეგონა, რომ ეს ძალიან დიდი გამოწვევა იყო ჩემთვის. მაგრამ არ უნდა იფიქრო ამაზე. მაგალითად, თუ ქართველი ჟურნალისტი დაუშვებს, რომ აბსოლუტურად მიუკერძოებლად გააშუქებს სამხრეთ ოსეთის ამბავს, სრული სიგიჟეა. როდესაც ქართველმა ჟურნალისტმა იცის, რომ შეუძლებელია იყოს მიუკერძოებელი, მაგრამ რაც არ უნდა ძნელი იყოს, თუ შეძლებს, გაიგოს და აჩვენოს რუსეთის პოზიცია, სამხრეთ ოსეთის პოზიცია, მაშინ ეს შესანიშნავია. იმიტომ რომ მნიშვნელოვანია, უკეთესად გაიგო რა ხდება. თუ არ გინდა, რომ უკეთესად გაგო, მაშინ ვერ დაეხმარები შენს აუდიტორიას კარგად იყოს ინფორმირებული.

-კონფლიქტის გაშუქებისას ალბათ, ასევე დიდ მნიშვნელობას იძენს კონტექსტი, ტერმინოლოგია.

-შესაძლოა, ვინმეს მოეჩვენოს, რომ ადამიანის შესაძლებლობებს აღემატება, მაგრამ კონფლიქტზე მუშაობისას მარტივად, „შავისა და თეთრის“ ჭრილში კი არ უნდა გააშუქო მოვლენები, არამედ უდა იცოდე გეოგრაფია, ისტორია, კონფლიქტამდე მიმდინარე ამბები, მთლიანი სურათი, კონკრეტულ ქვეყანას რა ინტერესები აქვს. შეიძლება გარკვეულ როლს თამაშობდნენ მეზობელი ქვეყნები, შეიძლება იყოს ეთნიკური პრობლემები. შენ უნდა ხვდებოდე რაღაც დინამიკას.

მეც ხშირად ვყოფილვარ დარწმუნებული, რომ საკმარისი ცოდნა და ინფორმაცია მაქვს კონტექსტის მისახვედრად, თუმცა შემდეგ გამოჩნდება, რომ არსებობს სხვა დეტალი, შემდეგ კიდევ უფრო სხვა და ა.შ. მერე ვაანალიზებ, რამდენი რაღაცის ცოდნა გჭირდება იმისთვის, რომ უკეთ გაიგო სიტუაცია. ეს მუდმივი ძიება ახალისებს კიდეც სამუშაო პროცესს, მაგრამ თუ გაჩერდები და აღარ ეცდები, გაიგო მეტი და მიხვდე კონტექსტს, როგორ უნდა იმუშაო შენს აუდიტორიასთან? შენ ხომ აუდიტორიისთვის მუშაობ.

-ჟურნალისტიკაში არსებობს ორი ცნება - მშვიდობის ჟურნალისტიკა და ომის ჟურნალისტიკა. რა განსხვავებაა მათ შორის?

-ჩემთვის ომის ჟურნალისტიკაა, როდესაც აშუქებ კონფლიქტის ყველაზე ძალადობრივ ნაწილს, სამხედრო თემატიკას. არ ვიცი არის თუ არა ომის ჟურნალისტიკა ომის რეპორტინგი, როდესაც რეპორტიორი ფიზიკურად იმყოფება ცხელ წერტილში და ყვება რა ხდება. ამგვარ გაშუქებას დიდი ისტორია აქვს, ბევრი ჟურნალისტია, ვინც საკუთარი თვალით ხედავდა რა ხდებოდა ომის შუაგულში. მათი მუშაობა იყო უკიდურესად საჭირო იმისთვის, რომ გაგვეგო რა ხდებოდა.

რაც შეეხება სამშვიდობო ჟურნალისტიკას, მე პირადად, არ მჯერა მისი არსებობის. მე მგონია, რომ არსებობს კონტექსტის ჟურნალისტიკა, ახსნაზე ფოკუსირებული ჟურნალისტიკა, ხალხის ჟურნალისტიკა, რომელიც ორიენტირებულია ადამიანზე კონფლიქტის დროსაც. ასე რომ მე ცოტა სკეპტიკურად ვარ განწყობილი მშვიდობის ჟურნალისტიკისადმი, მაგრამ მოდი დავუტოვოთ არჩევანი ჟურნალისტებს, თავად გადაწყვიტონ რა არის შესაძლებელი.

-დღეს მსოფლიო მედიის მთავარი თემა ტერორიზმია, როგორ აშუქებს მედია ამ თემას თქვენი დაკვირვებით? რა არის მთავარი გამოწვევა ამ სიტუაციაში მედიისთვის?

-ყველაზე მთავარი გამოწვევა ისაა ჩვენ, მედია რა როლს ვასრულებთ ტერორისტული იდეის გავრცელებაში. რის მიღწევას ცდილობენ ტერორისტები? მათი მიზანია შეაშინონ და დააპირისპირონ ადამიანები. თუ მედიას წვლილი შეაქვს იმაში, რომ ხელს უწყობს ხალხის შეშინებას, მაშინ ვფიქრობ, რომ მედია ხელს უწყობს ტერორიზმს. მედიამ ეს უნდა გააცნობიეროს.

-როგორ უნდა გააშუქოს მედიამ ეს თემა? არ გამოაქვეყნოს ყველა პატარა ახალი ამბავი, რაც ტერორიზმს უკავშირდება?

-არა, ყველა ახალი ამბავი უნდა გავაშუქოთ, უნდა გავაშუქოთ მთელი სიზუსტით, ასევე უნდა შევინარჩუნოთ „მოდარაჯე ძაღლის“ როლი. ფიქრობთ, რომ უსაფრთხოების სამსახურები ყოველთვის კარგად იქცევიან? რასაკვირველია არა, ჩვენ ესეც უნდა გავაშუქოთ, დავსვათ კითხვები და დარწმუნებულები ვიყოთ, რომ ჩვენს სამუშაოს კარგად ვასრულებთ. შევასრულოთ ჩვენი მოვალეობა, არ გავაჩეროთ ჟურნალისტიკა - ეს პირველი საკითხია. მეორე საკითხია გავაშუქოთ ისე, როგორც ზემოთ აღვწერეთ. კონტექსტი, ადამიანური მხარე -მნიშვნელოვანია. არ გავაშუქოთ ყველაფერი ერთნაირად. არ ვთქვათ, რომ ყველა ქალი ნიგერიაში სუიციდით ამთავრებს სიცოცხლეს, ყველა მუსლიმი არის ტერორისტი. შევარჩიოთ სიტყვები ძალიან ფრთხილად მაშინაც, როცა მოვლენათა ეპიცენტრში ვართ. უნდა გვქონდეს გაანალიზებული რა ტერმინებს ვიყენებთ მომხდარი ამბის აღსაწერად. ყურადღებით უნდა ვიყოთ, რა ტონს ვირჩევთ, რათა არ მივცეთ საშუალება სპეკულაციისთვის. სიზუსტე, ბალანსი, სიცხადე და განმარტება აუდიტორიისთვის -ეს არის მთავარი. შენ მუშაობ აუდიტორიისთვის, იმისთვის, რომ მან უკეთ გაიგოს რა ხდება.