სად გადის ზღვარი საზოგადოებრივ ცნობისმოყვარეობასა და ინტერესს შორის? რა პრინციპით უნდა იხელმძღვანელოს მედიამ, რომ დააკმაყოფილოს საჯარო ინტერესი ისე, რომ არ გასაჯაროვდეს პირადი ცხოვრების დეტალები? ამ საკითხებზე “მედიაჩეკერი” ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის სამართლის სკოლის ასოცირებულ პროფესორს, თამარ გურჩიანს ესაუბრა:

- ბოლო პერიოდში მედია აქტიურად აშუქებს გახმაურებულ საქმეებს, როგორიცაა, გიორგი შაქარაშვილის მკვლელობა და თამარ ბაჩალიაშვილის გაუჩინარება და გარდაცვალება. ზოგიერთმა მედიასაშუალებამ ამ საქმეებთან მიმართებაში პირადი ცხოვრების დეტალები გაასაჯაროა, რაზეც არასამთავრობო ორგანიზაციების ნაწილმა გაავრცელა კიდეც განცხადება, რომ ამ საქმეებზე მაღალი საჯარო ინტერესი არ ამართლებს ნებისმიერი სახის პირადი ინფორმაციის გავრცელებას. თქვენ როგორ ფიქრობთ?

მაშინაც კი, როცა მედიის მთავარი მოტივაცია ამ ტიპის გახმაურებულ საქმეებში არის სიმართლის დადგენა, ის უნდა მოქმედებდეს ზიანის თავიდან აცილების პრინციპით. ძალიან ძნელია ბალანსის დაცვა, რადგან მაღალი კონკურენციაა თავად მედიასაშუალებებს შორის და ასევე, სამწუხაროდ, ძალიან დიდი უნდობლობაა საგამოძიებო და მართლმსაჯულების ორგანოების მიმართ. შესაბამისად, მედია თავად იღებს საკუთარ თავზე გამოძიების და მართლმსაჯულების ფუნქციას. რა თქმა უნდა, ეს არასწორია, რადგან მედია არ არის არც გამომძიებელი და არც მოსამართლე, თუმცა მისი როლი ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან შეიძლება მტკიცებულებების გადამალვა მოხდეს, ან ზეგავლენით ვაჭრობა, ან ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება. ასეთი მაღალი პროფილის საქმეებში მაღალი საზოგადოებრივი ყურადღება და ინტერესი ბუნებრივია და მედიის ინსტინქტიც, რომ თხაროს ეს დეტალები და მუდმივად გადაამოწმოს, ძალიან ლეგიტიმურია, მაგრამ ამავდროულად ღირებულებების შენარჩუნებაც უნდა ხდებოდეს.

- კონკრეტული შემთხვევების მაგალითზე რომ განვიხილოთ ეს საკითხები - იგივე შაქარაშვილის საქმესთან დაკავშირებით როდესაც მედიაში მოხვდა ახალგაზრდების პირადი ხასიათის ფოტო და ვიდეოკადრები, ეს რამდენად შეიძლება გამართლდეს ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით?

ამ შემთხვევაში, პირველ რიგში, საინტერესოა როგორ მოხვდა ეს მასალები მედიაში. პირველ რიგში, პასუხისმგებლობა ცალსახად იმას უნდა ეკისრებოდეს, ვისაც ამ ინფორმაციის დაცვის ვალდებულება აქვს, როდესაც ხდება სისხლის სამართლის საქმის მასალების გასაჯაროება. სამწუხაროდ, ზოგ შემთხვევაში მედია სენსაციად აქცევს ამ ტიპის მასალებს, რომ უკეთესად გაყიდოს ახალი ამბები. უნდა აკეთებდეს თუ არა ამას მედია? - ამაზე ცალსახა პასუხი არის ის, რომ მედია უნდა მოქმედებდეს ზიანის თავიდან აცილების პრინციპით.

- თამარ ბაჩალიაშვილის საქმის გაშუქების დროს, ასევე, ბევრი დეტალი გამჟღავნდა მედიაში არა მხოლოდ გარდაცვლილის პირადი ცხოვრების შესახებ, არამედ ამ საქმის რამდენიმე მოწმესთან მიმართებაში. რამდენად გამართლებული იყო ამ დეტალებზე მედიის ინტერესი?

ბაჩალიაშვილის, ისევე როგორც შაქარაშვილის საქმეში მედია ეცადა, რომ ყველა განზომილება დაენახა, ყველა დეტალი ამოეჩხრიკა, ყველა არსებული თუ არარსებული მტკიცებულება გამოეკვლია, გადევნებოდა ყველა მნიშვნელოვან თუ უმნიშვნელო კვალს და ა.შ. მე ვფიქრობ, რომ ეს ყოველმხრივი ანალიზი, რაც მედიამ ჩაატარა ამ ორივე საქმეში, არ უნდა იყოს მედიის საქმე, თუმცა საზოგადოების მხრიდან მართლმსაჯულების ორგანოებისადმი უნდობლობაზე კეთდება კაპიტალიზაცია მედიის მხრიდან. ყოველმხრივი ანალიზი და განხილვა, ვერ ვიტყვი, რომ ზედმეტი იყო, იმიტომ, რომ ამის ალტერნატივა სახელმწიფოს მხრიდან, როგორიცაა ყოველდღიური პრესკონფერენციები, გასაგები ენით საუბარი, არ ყოფილა. მედიამ აჯობა სახელმწიფოს ამაშიც და ისარგებლა იმითაც, რომ საზოგადოებას, რომელიც არის მედიის მომხმარებელი, ყველაზე მეტად იზიდავს დანაშაულის შესახებ ამბები - რაც უფრო ბურუსით არის დანაშაული მოცული, მით უფრო საინტერესოა ადამიანებისთვის.

- გასაგებია, რომ საზოგადოება ძალიან ცნობისმოყვარეა, მაგრამ როგორი უნდა იყოს მედიის ქცევა?

რა თქმა უნდა, მედიას უნდა ესმოდეს თავისი როლი, რომ მას აქვს გავლენა. ხშირად ძალიან ინფანტილურად განმარტავენ მედიის როლს, რომ თითქოს ის არის სარკე, რომელიც უბრალოდ ასახავს იმას, რაც ხდება. მედიას შეუძლია პერსპექტივების შეცვლაც და მანიპულირებაც. შესაბამისად, აქ შემოდის თვითკონტროლის, თვითრეგულირების საკითხი, რომელიც უნდა ჰქონდეს მაღალი ეთიკური სტანდარტების მქონე მედიას. ასეთ მედიას ესმის ის, რომ მან შეიძლება შეცდომა დაუშვას, რომ ის არ არის სრულყოფილი და ვერ იქნება ყოველთვის მართალი და საკუთარ თავს აკონტროლებს, ამოწმებს, კითხვებს სვამს საკუთარ გადაწყვეტილებებთან დაკავშირებით და თვითკრიტიკულია. ეს სამწუხაროდ ჩვენს სამაუწყებლო მედიას ძალიან აკლია. ახლა უკვე ისეთ მდგომარეობაშია სამაუწყებლო მედია, რომ ცოტა რთულია ეთიკაზე საუბარი. შექმნილია რაღაც ახალი სიბრტყე, ტოტალურად რადიკალიზებული და პოლარიზებული, სადაც ეთიკის ადგილი არ არის.

- შექმნილი რეალობიდან გამომდინარე, ბოლო დროს ხელისუფლებისგან არაერთხელ წამოვიდა ინიციატივა მედიის რეგულირების შესახებ, მაგალითად, სიძულვილის ენასთან მიმართებაში და ა.შ. ბევრს საუბრობენ იმაზეც, რომ ვერ მუშაობს კარგად თვითრეგულირების მექანიზმები. თქვენ რაში ხედავთ გამოსავალს?

გამოსავალი რეგულაცია არ არის, ეს მხოლოდ კონტრპროდუქტიული იქნებოდა. მე გამოსავალი მგონია იმაში, რომ აუდიტორია უფრო მეტად დაფიქრდეს, უფრო ხშირად მოითხოვოს მედიისგან უკან დახევა, შეცდომის აღიარება. თვითრეგულირების ორგანოებიც უფრო აქტიურად უნდა მუშაობდნენ და უფრო შიგნით უნდა არსებობდეს მექანიზმები, რომ გაკონტროლდეს ეს ყველაფერი. უბრალოდ ისე ინტენსიურია ახლა ეს რომ, ამდენს ვერც თვითრეგულირების ორგანოები გაწვდებიან.

მე ვფიქრობ, რომ გარდა მაყურებლებისა, რომლებმაც უნდა მოვითხოვოთ მედიისგან უფრო მეტი ეთიკურობა, ღირებულებების პატივისცემა და ზიანის თავიდან აცილების პრინციპის დაცვა, კიდევ არსებობს ერთი მექანიზმი: მედია დამოკიდებულია კომერციულ შემოსავლებზე. შესაბამისად, კორპორაციებს, კომპანიებს უნდა ჰქონდეთ რაღაც მოთხოვნები - გარკვეული საკონტრაქტო ვალდებულება უნდა იყოს ის, რომ მედიამ ეთიკური პრინციპები დაიცვას. მაგალითად, თუ რომელიმე მედიასაშუალება ჰომოფობიურ ან მიზოგინურ რეპორტაჟებს ამზადებს და მე წარმოვადგენ რძის პროდუქტების მწარმოებელ კომპანიას და არ ვეთანხმები ასეთ სარედაქციო პოლიტიკას, უნდა წამოვიღო რეკლამა ამ ტელევიზიიდან და სხვაგან წავიდე. სამწუხაროდ, ასეთი რამ ჩვენთან არ ხდება.

- ხშირად ჟურნალისტები, რომლებიც არღვევენ პირადი ცხოვრების უფლებას, ამას ამართლებენ მაღალი საჯარო ინტერესით. სად გადის ზღვარი ამ ორ საკითხს შორის, როგორ უნდა იმოქმედოს მედიამ ისე, რომ არ დაარღვიოს არც პირადი ცხოვრების უფლება და თან საზოგადოებრივი ინტერესიც დააკმაყოფილოს?

საჯარო ინტერესი ცოტა სხვაგვარად გვესმის საქართველოში. საჯარო ინტერესი არ გულისხმობს ადამიანების ჭორაობის ინტერესის ან უბრალოდ ცნობისმოყვაროების დაკმაყოფილებას. არ იყო აუცილებელი ბაჩალიაშვილის ცხოვრების ყველა დეტალის გამოფენა. საჯარო ინტერესი გახმაურებული მკვლელობის ან გაუჩინარების თემას ყოველთვის ექნება, მაგრამ საჯარო ინტერესი გულისხმობს იმას, რომ დაისაჯოს დამნაშავე, არ დაემალოს სამართალს ის ხალხი, ვინც დაკავშირებულია გავლენიან პირებთან, არ მოხდეს კორუფცია, სათანადო სასჯელი მიიღოს დამნაშავემ და როგორც არის შესაძლებელი, დაზარალებულის რეაბილიტაცია და მისი უფლებების რეალიზაცია მოხდეს. აი, ეს არის საჯარო ინტერესი და არა ყველა არასაჭირო დეტალის ცოდნა ადამიანების ცხოვრების შესახებ. შეიძლება მედიისთვის ყველა დეტალი გახდეს ცნობილი, მაგრამ კარგი მედია არჩევს, რა გამოაქვეყნოს და რა - არა. კარგი მედია არ არის რეალითი შოუ, რომელიც მაყურებელთან ერთად პირდაპირ ეთერში არკვევს ყველა დეტალს და შესაბამისად, ვერც ირიდებს თავიდან იმ რისკებს, რომ შეიძლება სწორედ პირდაპირ ეთერში დადგეს სწორედ ზიანი - გავრცელდეს ის ინფორმაცია, რომელიც არ უნდა გავრცელებულიყო.

რაც შეეხება ზღვარს, ზღვარი არის სწორედ იმაზე დაფიქრება, ვინმეს რამე ზიანი ხომ არ ადგება. ელემენტარული კითხვა უნდა დაუსვას თითოეულმა ჟურნალისტმა საკუთარ თავს - უფრო მეტ სიკეთეს ვაკეთებ, თუ უფრო მეტი ზიანი მომაქვს? მედიას არავინ უკრძალავს გამოძიებას ან კრიტიკას, მაგრამ თუკი ამას აკეთებს ისე, რომ დამატებით დარტყმებს აყენებს დაზარალებულს, მე მგონი, ეს უბრალოდ არასწორია.

რატომ არის მნიშვნელოვანი სანდო სამედიცინო და სამეცნიერო წყაროების გამოყენება, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საქმე ადამიანების ჯანმრთელობას ეხება; რა ართულებს საქართველოში სამედიცინო თემაზე სიღრმისეული რეპორტაჟების მომზადებას; როგორ უნდა გამოვიყენოთ კორონავირუსის თემაზე ჩატარებული კვლევები, მაშინ, როდესაც ამ კვლევების მიგნებები ხანდახან ურთიერთსაწინააღმდეგოა - ამ და სხვა საკითხებზე, „მედიაჩეკერს“ თავის გამოცდილებას ჯანდაცვის თემებზე მომუშავე, "კაქტუს-მედიის" დამფუძნებელი ცირა გვასალია უზიარებს.

- ცირა, თქვენ დიდი ხანია მუშაობთ ჯანდაცვის თემებზე და არაერთი მასალა მოამაზადეთ კორონავირუსის თემაზე. რამდენად რთულია ჯანდაცვის თემაზე მუშაობა და რა არის მთავარი პრობლემა?

იქიდან გამომდინარე, რომ ასეთი დიდი პანდემიები ხშრად არ ხდება - ზოგჯერ ასწლეულში ერთხელ, ის დაბნეულობა, რაც არსებობს მთელს მსოფლიოში, ერთი შეხედვით, გასაკვირი არ არის.

მე, როგორც ჯანდაცვის თემებით დაინტერესებული ჟურნალისტი, რაც დრო გადის, სულ უფრო ხშირად ვმუშაობ არაქართულ წყაროებთან. რა თქმა უნდა, არ ვსაუბრობ იმ შემთხვევაზე, როდესაც მაგალითად, ლოკალური მონაცემები მჭირდება.

---

“კაქტუს-მედია” არის პლატფორმა, რომელიც აშუქებს საქართველოსა და მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენებს გარემოს დაბინძურებასა და ჯანდაცვაზე, აგროვებს შესაბამის მონაცემებს კვალიფიციური წყაროებიდან, ეძებს ადამიანებს, რომლებსაც ეს მოვლენები შეეხოთ და მოგითხრობთ მათ ამბებს.

---

საერთაშორისო წყარობთან მუშაობას, რამდენიმე მიზეზი აქვს. პირველი და ძალიან მნიშვნელოვანი არის ის, რომ საქართველოში, ზოგადად გვაქვს, მონაცემების შეგროვების პრობლემა. მონაცემები გარკვეული სახით არსებობს, მაგრამ არ არის ისეთი ხარისხიანი და სრულყოფილი, როგორც არის ევროპასა და ამერიკაში.


მაგალითად, მქონდა შემთხვევა, როდესაც მჭირდებოდა გარკვეული მონაცემები საქართველოს რეგნიოული ამბულატორიებიდან და მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ვალდებული არიან ინფორმაცია ელექტრონულად მოაგროვონ ერთიან ბაზაში, ეს მონაცემები არ არსებობდა. ამბულატორიებს არ ჰქონდა შესაბამისი ინფრასტრუქტურა, მათ შორის, რიგ შემთხვევებში, ელექტროენერგია და ინტერნეტი და ახალ ტექნოლოგიებთან მუშაობის გამოცდილება. ცუდი მონაცემები, ცხადია, მოქმედებს გაშუქების ხარისხზე.

როცა წყაროებთან მუშაობაზე ვსაუბრობ, ვგულისხმობ სხვა რამესაც. მაგალითად, დღეს გამოვაქვეყნე მასალა ახალი კორონავირუსის წინააღმდეგ იმუნიტეტის მუშაობაზე, რომლისთვისაც მონაცემი ავიღე ამერიკული გაზეთიდან. ამ გაზეთს ჰქონდა თავისი წყარო. ნებისმიერ ამერიკულ თუ ბრიტანულ გამოცემას ყოველთვის ახლავს მონაცემები და კვლევები, ახლავს სამეცნიერო წყარო, რომელიც ამყარებს იმ მიგნებას, რაც ამა თუ იმ პუბლიკაციაშია წამოწეული.

ჩვენ არ ვართ კვლევებით განებივრებული, იმიტომ რომ პატარა ქვეყანა ვართ, ამდენი ფული არ გვაქვს, შესაბამისად, ეს არის მეორე მიზეზი, რის გამოც ჩვენი მასალები ვერ იქნება ხარისხიანი. თუმცა, როდესაც საქმე ეხება პანდემიის გაშუქებას, აქ გამოსავალი არის საერთაშორისო წყაროების გამოყენება. რა თქმა უნდა, არის რამდენიმე საერთაშორისო სამედიცინო და არა ჟურნალისტურო წყარო, რომელსაც მე პირადად ყოველთვის ვადევნებ თვალყურს. დღეში ერთხელ მაინც შევდივარ მათ ფეიჯზე, ვამოწმებ რა აქვთ და თუ არის რაიმე საინტერესო, ვცდილობ, რომ ვთარგმნო და გამოვაქვეყნო “კაქტუსზე.” ესენია: JAMA Network, New England Journal of Medicine, Annals of Internal Medicine, Lancet და Nature.

- თქვენ ახსენეთ საერთაშორისო წყაროები, რომელსაც ეყრდნობით და ასევე, კვლევები, რომლითაც საქართველოში არ ვართ განებივრებული. თუმცა, რასაც ვუყურებთ, Covid-19-თან დაკავშირებული საერთაშორისო კვლევების მიგნებები, ძალიან ხშირად იცვლება და ხანდახან, ურთიერთგამომრიცხავია. ასეთ დროს როგორ იქცევით?

აქ მთავარია, როგორ ვიყენებთ კვლევის მიგნებებს. ნებისმიერ სამედიცინო ჟურნალში, ყველა კვლევას აქვს თავისი შეზღუდვა. მნიშვნელოვანია, რომ კვლევის შეზღუდვას დააკვირდე, - რამდენი ადამიანი მონაწილეობდა, რამდენად მასშტაბური იყო, ჰყავდა თუ არა საკონტროლო ჯგუფი და ასე შემდეგ.

კეთილსინდისიერმა ჟურნალისტმა, როგორც ეს ხდება კარგ გამოცემებში, ყოველთვის უნდა მიუთითოს კვლევის შეზღუდვა. ეს არის უმნიშვნელოვანესი, იმისათვის, რომ მკითხველი შეცდომაში არ შეიყვანო. მაგალითად, პატარა კვლევა, 50-კაციანი, არ წარმოუდგინო როგორც ჭეშმარიტება. აუცილებლად უნდა უთხრა, რომ არის ეს შედეგები, მაგრამ ეს კვლევა არის მცირემასშტაბიანი. მეტი არაფერი არ სჭირდება, ვინაიდან შენ არ ატყუებ მკითხველს.



ეს ერთი დეტალი, რაც აუცილებლად უნდა გვქონდეს სტატიაში. მეორე, ჩემი აზრით, ძალიან მნიშვნელოვანი დილემა, რაც დავინახე, არის დღევანდელი მკითხველის ქცევა, მაგალითად ის, რომ ხშირად ადამიანები მხოლოდ სათაურს კითხულობენ და სტატიას ისე აზიარებენ სოციალურ ქსელში. ამიტომ, ჩემი აზრით, სათაურის შერჩევა არის ძალიან მნიშვნელოვანი. მაღალკვალიფიციურ გამოცემებში, ესა თუ ის მიგნება სათაურში ჭეშმარიტებად არ არის გამოტანილი, აუცილებლად მითითებულია, რომ ეს მიგნება არის ამა და ამ კვლევის ფარგლებში, ყოველთვის არის მინიშნება წყაროზე და ჩემი აზრით, ეს არის ძალიან კარგი მიდგომა.

მაგალითად, ცოტა ხნის წინ, იყო შემთხვევა, როდესაც BBC-იმ გამოაქვეყნა სტატია, რომლის სათაურში ეწერა, რომ ნაპოვნია ახალი, სიცოცხლის გადამრჩენი მედიკამენტი. წარმოიდგინეთ ეს როგორი ხმაურიანი სათაურია, მაშინ, როდესაც მთელი მსოფლიო ელოდება მედიკამენტს და ვაქცინებს და BBC წერს ამას.

BBC-ს სტატია დექსამეტაზონზე, როგორც შესაძლო სამკურნალო საშუალებაზე 
ახალი კორონავირუსის წინააღმდეგ

იგივე ამბავზე, მეორე ჩემმა საყვარელმა გამოცემამ, The New York Times-მა თქვა, რომ ამას და ამას ამბობენ მეცნიერები, არ წარმოუდგენია ახალი კვლევა ჭეშმარიტებად; ტექსტში მიუთითა, რომ ეს კვლევა არსად, არცერთ სამედიცინო და სამეცნიერო ჟურნალში არ არის გამოქვეყნებული, მეცნიერებმა მხოლოდ პრესრელიზის სახით წარმოადგინეს გვერდნახევრიანი ინფორმაცია და რეცენზია არ აქვს გავლილი. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, იმიტომ, რომ პიარ რევიურები კვლევას აკრიტიკებენ და მის ხარვეზებს წარმოაჩენენ.

The New York Times-ის სტატიის სათაური დექსამეტაზონზე, როგორც ახალი კორონავირუსის შესაძლო სამკურნალო საშუალებაზე

ეს იყო ის შემთხვევა, როდესაც The New York Times-მა რამდენიმე საათით გვიან გამოაქვეყნა ეს ინფორმაცია, მაგრამ იყო უფრო ზუსტი, ვიდრე BBC-ის. და სხვათაშორის, მოგვიანებით BBC-ს მასალაში სათაური შეცვალეს, ბრჭყალებში გაიტანეს მიგნება.

ყოველთვის უნდა მიუთითო კვლევის შეზღუდვა და მასშტაბი; ვინაიდან მკითხველების უმეტესობა არ კითხულობს სტატიას, სათაურშივე სიზუსტე უნდა იყოს დაცული.

- ჯანდაცვის თემაზე წერას ალბათ ისიც ართულებს, რომ ძალიან სპეციფიკურია და თვითონ თემაა რთული. თუნდაც, კვლევის შეზღუდვა, რასაც თქვენ ახსენებთ, ყველასთვის გასაგები არ არის...

ამისთვის ძალიან კარგია, რომ როდესაც ვწერთ სტატიას ჯანდაცვის საკითხებზე, სულ წარმოვიდგინოთ, რომ ჩვენმა მკითხველმა არაფერი იცის: არა იმიტომ, რომ მათ პატივს არ ვცემთ. მაგალითად, როდესაც ვამბობთ, რომ საქართველოში ამდენი და ამდენია თანმხლები დაავადებების სტატისტიკა, მაგალითად, გულის დაავადებები, იქვე განვმარტოთ რა არის გულის დაავადება, 1-2 წინადადებით, ძალიან მარტივი ენით. სტატია, რომელშიც ეს ახსნილია მოვლენები და ტერმინები, არის მაღალი ხარისხის და ადვილად გასაგები. ეს ნიშნავს, რომ შენ პატივს სცემ შენს მკითხველს.

ალბათ, ძალიან სასარგებლოა ვიკითხოთ სანდო საერთაშორისო გამოცემები, განსაკუთრებით იმ სფეროში, რომელშიც ვმუშაობთ. ასევე ძალიან კარგი იქნება, რომ ჟურნალისტები კონკრეტულ მიმართულებებზე მუშაობდნენ. ეს იმიტომ, რომ ხანდახან ინფორმაცია იმდენად სწრაფად იცვლება, ვერ ეწევი.

მახსოვს, ერთ დღეს პრეპარატ რემდესივირზე იმდენი რამე გამოქვეყნდა, გამიჭირდა, რომ ყველაფრის წაკითხვა მომესწრო. ერთი მიმართულებით სპეციალიზაცია, ალბათ, ძალიან კარგი გამოსავალია. მესმის, რომ ეს ძალიან დიდი ფუფუნებაა და არ ვიცი, ამას ვინ როგორ შეძლებს, მაგრამ ეს იქნებოდა სასაურველი.

თუმცა, მთავარია რომ ჟურნალისტებმა დაიწყონ სანდო გამოცემების ძიება, კითხვა. ერთხელ რომ იწყებ ამას, შემდეგ უფრო და უფრო საინტერესო ხდება ეს პროცესი. მე დარწმუნებული ვარ, რომ ასეთ საინტერესო მასალებს ყოველთვის ეყოლება მკითხველი და მე ეს მაჩვენა პანდემიის პერიოდში მუშაობამ.

---

• თემაზე - როგორ გამოვიყენოთ მონაცემები პანდემიის გაშუქებისას, წაიკითხეთ ქარტიის მიერ მომზადებული გზამკვლევი

წყაროების მოძიებისა და ინფორმაციის გადამოწმების პრობლემები ჩრდილოეთ და სამხრეთ კავკასიაში, ფინანსური კრიზისი და დაფინანსების ახალი გზების ძიება - გამოწვევებზე, რომლის წინაშეც OC media აღმოჩნდა კორონავირუსის პანდემიის დროს, „მედიაჩეკერი“ გამოცემის თანადამფუძნებელსა და მენეჯერს მარიამ ნიკურაძეს ესაუბრა.

- რა შეცვალა პანდემიამ თქვენს ყოველდღიურობაში?

ძალიან ბევრი რამ, იმიტომ, რომ მთლიანად შევცვალეთ მუშაობის სტრუქტურა, გუნდისა და ფინანასების რესტრუქტურიზაცია მოგვიხდა. ჩვენ ვრცელ, გადამოწმებულ ამბებზე ვმუშაობთ, მაგრამ, როდესაც ჩრდილოეთ და სამხრეთ კავკასიის რეგიონებში ვირუსის პირველი, დადასტურებული შემთხვევები გაჩნდა, მივხვდით, რომ ადამიანებს მხოლოდ ამის შესახებ აინტერსებდათ ინფორმაცია. სხვა მასალებს, ფაქტობრივად, არავინ კითხულობდა, ამიტომ, გადავედით კორონავირუსის შესახებ ინფორმაციის განახლებად რეჟიმში გაშუქებაზე.

ფორმატის გარდა, შეიცვალა გუნდის წევრთა როლები და სამუშაო რეჟიმიც. თუ იქამდე შაბათ-კვირას ვისვენებდით, იმ პერიოდში გვიწევდა მუშაობა დასვენების დღეებშიც. ასევე, მანამდე ყველას თავისი მოვალეობა ჰქონდა, ახლა ეს გადანაწილებაც შეიცვალა. მაგალითად, მე ორგანიზაციის მენეჯერი ვარ, მაგრამ იმ პერიოდში ვამზადებდი მასალებს ჩვენი სოციალური მედიის არხებისთის, იმიტომ, რომ სოც მედიის მენეჯერი არ გვყავს და ასეთი კადრი და ძალიან გვჭირდებოდა. გამომძიებელმა ჟურნალისტმა, რომელიც იქამდე სრულიად სხვა რამეს აკეთებდა, ე.წ. Live update-ბზე დაიწყო მუშაობა. დავაწესეთ მორიგეობა, რომ არ გადავღლილიყავით, იმიტომ, რომ არ ვიცოდით, ეს რეჟიმი როდემდე გაგრძელდებოდა.

---

OC Media  აშუქებს ჩრდილო და სამხრეთ კავკასიის ახალ ამბებსა და უნიკალურ ისტორიებს იქაური პრობლემების, ხალხისა და კონფლიქტების სიღრმისეული ანალიზით.

---

- თქვენ მუშაობთ ჩრდილოეთ კავკასიაშიც, სადაც ისედაც რთულია ინფორმაციის მოპოვება და ასევე, მეზობელ აზერბაიჯანსა და სომხეთში, სადაც შეზღუდვები დაწესდა მედიისთვის, ამან რა გამოწვევების წინაშე დაგაყენათ?

ბევრი გამოწვევაა. ჩვენ ვმუშაობთ ისეთ რეგიონებში, სადაც ძლიერია სამთავრობო პროპაგანდა, დიდი დოზით ვრცელდება დეზინფორმაცია. მითუმეტეს როდესაც საგანგებო მდგომარეობაა გამოცხადებული და უამრავი შეზღუდვაა, ასეთ პირობებში წყაროების მოძიება, ინფორმაციის გადამოწმება კიდევ უფრო რთულდება.

ჩვენ გვყავს ჟურნალისტები, რომლებიც დისტანციურად მუშაობენ სომხეთში, დაღესტანში, ყაბარდო-ბალყარეთსა და ინგუშეთში. აზერბაიჯანის ჟურნალისტი ახლა თბილისშია.

---

---

ჩრდილოეთ კავკასიაში მუშაობა ყოველთვის რთული იყო, წყაროებთან მუშაობაც და გადამოწმებაც. ამიტომ, ჩვენ თავიდანვე ავირჩიეთ, რომ რეპორტიორი ადგილზე გვყოლოდა. ჩვენი ერთ-ერთი დამფუძნებელი პერიოდულად თავად ჩადის ჩრდილოეთ კავკასიაში, რომ კონტაქტები შეიძინოს, სანდო ადამიანები იპოვოს. თავიდანვე ძალიან გმირ ჟურნალისტებთან ვმუშაობთ. გვაქვს შემთხვევები, როდესაც რეჟიმის სიმძიმის გამო ჟურნალისტები ფსევდონიმებით წერენ. რამდენჯერმე მოგვიხდა ჟურნალისტების ევაკუირებაც, რადგან ისინი და მათი ოჯახები იღებდნენ მუქარას. ასე რომ, ვერ ვიტყვი, რომ მათთვის ახლა რამე განსაკუთრებულად შეიცვალა. ყოველთვის ასე იყო. რა გამოწვევებიც მანამდე იყო მათ უსაფრთხოებასთან დაკავშირებით, დღემდე ასეა.

აზერბაიჯანში სხვა გამოწვევებია, და ძალიან საინტერესოა, რომ თუ ჩრდილოეთ კავკასიაში ურჩევნიათ დაფარონ თავისი ვინაობა, აზერბაიჯანში პირიქით, ამჯობინებენ ღიად დაწერონ თავისი სახელით და ღიად მიმართონ მთავრობას კომენტარისთვის. მათთვის ეს ერთგვარი თავდაცვის მექანიზმია.

მაგრამ, ზოგადად, მთავარი პრობლემა ყველგან, მათ შორის საქართველოშიც, იყო ის, რომ შეიზღუდა საჯარო ინფორმაციის მიღება და რაღაცნაირად, ყველა აღმოვჩნდით მთავრობის მიერ გავრცელებულ ინფორმაციაზე დამოკიდებული. შევყურებდით მთავრობებს და ვცდილობდით შეგვედარებინა მაგალითად, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებთან, იმიტომ, რომ სხვა საშუალება არ იყო.
- საუბრის დასაწყისში ახსენეთ, რომ პანდემიის დასაწყისიდანვე დაიწყეთ განახლებადი ინფორმაციის გამოქვეყნება. თქვენ ფარავთ კონფლიქტურ რეგიონებსაც, გარდა მონაცმების გადამოწმების სირთულისა, კიდევ რა იყო რთული, ვიცით, რომ მარტივი გზის გავლა არ გიწევთ...

გვქონდა გამოწვევა როგორ მიგვეწოდებინა რიცხვები ისე, რომ ყველასთვის გასაგები ყოფილიყო, მათ შორის, ადამიანებისთვის, რომლებიც ცხოვრობენ აფხაზეთში, ოსეთსა და მთიან ყარაბაღში. როდესაც ბევრი სტატისტიკური მონაცემი გაქვს, ყოველთვის ცდილობ გააკეთო ინფოგრაფიკა, მაგრამ, როდესაც მუშაობ კონფლიქტურ რეგიონებში, ყოველთვის დგება დილემა, როგორ დაწერო ისე, რომ თან არ გამოვიდეს, რომ აღიარებ მათ, ასე ვთქვათ, სტატუსს და ამავდრულად, იცი, რომ ეს მონაცემი კონკრეტული ქვეყნის მიერ გამოქვეყნებულ ციფრებში არ შედის.

ამიტომ, ავირჩიეთ ასეთი მიდგომა, ცალკე გამოვყოფთ სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებს, შემდეგ კონფლიქტური რეგიონებს და შემდეგ ჩრდილოეთ კავკასიის ქვეყნებს. და, ამ ყველაფერს თან ვურთავდთ ვრცელ დისქლეიმერს, რომელშიც განვმარტავთ, რატომ ვწერდით ასე.

ისედაც, დაფუძნების დღიდანვე ძალიან ნეიტრალურ ტერმინოლოგიას ვიყენებთ და ყოველთვის ვურთავთ დისქლეიმერს. ჩვენი მიზანია ხმა მივაწვდინოთ კონფლიქტურ რეგიონებში მცხოვრებლებს. როდესაც იქ მცხოვრები ადამიანი შემოდის შენს საიტზე და იქ 50-ჯერ წერია სიტყვა „ეგრეთ წოდებული“, ან „მარიონეტული რეჟიმი“, ის არ წაიკითხავს შენს მასალებს. ამავდროულად, გვყავს ფრილანსერები, რომლებთან მუშაობაც ჩვენთვის დიდი მონაპოვარია და ასევე პრობლემაა, ადამიანს რომელიც იქ ცხოვრობს და უნდა შენთან თანამშრომლობა, თავისი ხელით დააწერინო, - მე რომ ქვეყანაში ვცხოვრობ და ვმუშაობ, ის არის მარიონეტული რეჟიმი. წარმოუდგენელია ეს. მესმის, რომ ბევრი ადამიანისთვის ეს მძიმეა, მაგრამ, რაღაც დათმობებზე უნდა წავიდეთ, თუ გვინდა, რომ ხმა მივაწვდინოთ ადამიანებს.

ასეთი გამოსავალი ვიპოვეთ, არის ნეგატიური კომენტარებიც, რაც ძალიან გვაწუხებს, თუმცა ძალიან ცოტაა.

- ფინანსური კუთხით თუ შეგექმნათ პრობლემები?

როგორც მედიის უმეტესობა, ჩვენც დამოკიდებული ვართ დონორებზე. პირველი პრობლემა იყო ის, რომ ყველა გადავიდა მუშაობის დისტანციურ რეჟიმზე და ყველა შეხვედრა, რაც ჩანიშნული იყო დონორებთან და იყო ძალიან მნიშვნელოვანი ფინანსების მოსაპოვებლად, გაუქმდა. რთული გახდა ბიუჯეტის დაგეგმვა. მოგვიხდა დონორებთან დისტანციურად საუბარი და გადაგეგმვა, თუნდაც იმიტომ, რომ აღჭურვილობა, ნიღბები და ასე შემდეგ, არ გვქონდა. ამას მოგვიანებით ტაქსებით გადაადგილებაც დაემატა და ე.წ. ფინანსური გეფის პრობლემა რთული დასაძლევი აღმოჩნდა. თუმცა, შეამჩნევდით, რომ ბევრმა ორგანიზაციამ გამოაცხადა ე.წ. ემერჯენსი კოვიდ დაფინანსებები მედიისთვის და ყველგან ვცადეთ განაცხადის შეტანა, ზოგმა თვითონ მოგვმართა, ჩვენივე დონორებმაც, რაიმე აუცილებელი საჭროება ხომ არ გვქონდა.

მარიამი გადაღებაზე, თბილისი, საგანგებო რეჟიმის მოქმედებისა და ტრანსპორტის აკრძალვის დღეები. მარიამი ამბობს, რომ ვინაიდან თბილისის გუნდის 10 წევრიდან არცერთს არ ჰყავდა მანქანა და არ ჰქონდა მართვის მოწმობა, მათი უსაფრთხოების დაცვის მიზნით გადაღებებზე მეტწილად თავად დადიოდა, ფეხით.

---

ძალიან ვამაყობ იმით, რომ არავის გაშვება არ მოგვიხდა სამსახურიდან. მაგრამ, ჩვენ გვყავს ძალიან ბევრი, 70-მდე ფრილანსერი და იმის გამო, რომ მთელი რესურსები კოვიდის თემაზე იყო გადართული, მათთან ვეღარ ვმუშაობდით. ჯერ ერთი, ამის დრო არ იყო, არავინ კითხულობდა და ამავე დროს, არ გვინდოდა, რომ ეს თემები ჩაკარგულიყო. მაგრამ ძალიან გული დამწყდა, იმიტომ, რომ ვიცი, ბევრი ფრილანსერისთვის, რომელთანაც ჩვენ ვმუშაობთ, ეს ერთადერთი შემოსავლის წყაროა.

---

---

- მარიამ, დონორები ახსენეთ, ეს ერთადერთი გამოსავალია თქვენთვის ფინანსური კრიზისის დასაძლევად?

ჩვენ არასდროს გვიფიქრია რეკლამასა და ე.წ. სპონსორშიფზე. არ გვყავს ამისთვის საკმარისად დიდი აუდიტორია და ამავდროულად, ამ ეტაპზე ასეთი კონტენტი არ გვხიბლავს, რაღაცნაირად, გვგონია, რომ მკითხველს იმედს უცრუებ. მაგრამ, არც იმას ვფიქრობთ, რომ ყოველთვის 100 %-ით დონორებზე ვიქნებით დამოკიდებული, ამიტომ, დიდიხანია ვფიქრობდით, რომ გაგვეჩინა მკითხველზე დაფუძნებული შემოსავალი.

მომზადება არ იყო მარტივი, აღმოჩნდა, რომ ბანკებსაც კი არ ჰქონდათ ეს გამოცდილება და ტექნიკური მხარის მოგვარებამ, რომ საიტზე ყოფილიყო დონაციის გვერდი, ძალიან დიდი დრო წაიღო.

დაახლოებით ორი თვის წინ გავუშვით ეს გვერდი, და ძალიან ამაყი ვარ იმით, რომ ჩვენი შემოსავლის 1% უკვე არის დაფარული მუდმივი ხელმომწერებით - ადამიანებით, რომლებიც მზად არიან, ყოველთვიურად ჩაგვირიცხონ თანხა.

ამავდროულად, გვაქვს ერთჯერადი გადმორიცხვებიც. საიტზე ორივე შესაძლებლობაა, ყოველთვიური მხარდაჭერაც და ერთჯერადიც. ჩვენი მიზანია, რომ თუნდაც 1 ლარი იყოს, მაგრამ იყოს ყოველთვიური, იმიტომ, რომ ეს გაძლევს საშუალებას, დაგეგმო შენი ბიუიჯეტი, იცოდე შემოსავალი. ჩვენი მიზანია, ჩვენი შემოსავლის 10% მაინც მკითხველების შემოწირულება იყოს. ეს თანხა ჩვენ ძალიან დაგვეხმარება ფინანსური ჩავარდნების დროს.

გარდა ამისა, ჩვენი ერთ-ერთი გეგმა ფულის გამომუშავების, არის ტრენინგების ჩატარება. ჩვენ დავგეგმეთ კურსი ახალგაზრდა ჟურნალისტებისთვის, ორ ნაკადად უნდა ყოფილიყო და ძალიან გვიხაროდა, რომ ბევრი აპლიკაცია მივიღეთ, მაგრამ ამ ყველაფრის უვადოდ გადადება მოგვიხდა.

---

• იხილეთ ქარტიის მიერ, IREX-ის მხარდაჭერით მომზადებული რეკომენდაციები მედია მენეჯერებისათვის, პანდემიის პერიოდში ფინანსური კრიზისის მართვის შესახებ

---

- უკეთ რომ აგვიხსნათ, რას გულისხმობთ ტრენინგებში? ეს იქნებოდა ფასიანი სერვისი? კონფლიქტების თემაზე თუ ზოგადად, ჟურნალისტიკაზე?

ორივე მიმართულება იქნება - ერთის მხრივ, ჩვენ მზად ვართ, რომ დაგვიკვეთონ სხვებისთვის ტრენინგის ჩატარება, და მეორე მხრივ, ჩვენ გვინდა, რომ გავზარდოთ ახალგაზრდა ჟურნალისტები, ჩვენი გამოცდილება გავუზიაროთ, ფაქტჩექინგი ვასწავლოთ. ჩვენმა მუშობამ აჩვენა, რომ კავკასიის რეგიონში ჟურნალისტებს ძალიან უჭირთ რედაქტორებთან მუშაობა, არ არიან მიჩვეული, რომ მათი ტექსტები დარედაქტირდება, ან თუნდაც, სათაური შეიცვლება. გვინდა თავიდანვე მიეჩვიონ, რომ ეს არის ჩვეულებრივი მუშაობის სტილი. გვინდა, რომ ეს ადამიანები მიეჩვიონ კონფლიქტზე წერას, იმ ადამიანებთან ურთიერთობას, ვინც მათ გვერდით ცხოვრობს, სხვადასხვა თემებზე მასალების მომზადებასაც, მაგალითად, შრომის უფლებები და ა.შ.

ეს არ იქნება მოკლევადიანი ტრენინგი, - მოვიდნენ დავატრენინგეთ და წავიდნენ, ეს იქნება ერთგვარი კურსი, - ისინი ჩამოვლენ, იმუშავებენ რედაქტორებთან, მიიღებენ დავალებებს, შემდეგ თავიანთ ქვეყნებში იმუშავებენ და ა.შ.

- ახლა ბევრი კურსი ადაპტირდა ონლაინ პლატფორმებზე, ხომ არ გიფიქრიათ ამ შესაძლებლობის გამოყენება?

ამ ეტაპზე არ ვფიქრობთ, იმიტომ, რომ ამ იდეას კიდევ ერთი მიზანი აქვს - მოსაზღვრე ქვეყნებისა და რეგიონების ახალგაზრდების დაახლოება.

OC Media-ს თბილისის გუნდი. პანდემიამდე ოფისში გადაღებული ბოლო ფოტო

- საუბრის ბოლოს, აუცილებლად მინდა გკითხოთ თანამშრომლების ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ უსაფრთხოებაზე. ყველამ გამოვცადეთ, რომ ახალ მოცემულობასთან შეგუება არ აღმოჩნდა მარტივი...

OC media-ს თანამშრომლების 90% საშინელი ინტროვერტია და ძალიან კომფორტულად არიან სახლში, თუმცა, ახალ რეჟიმზე გადართვა თავიდან გაგვიჭირდა. დილის 9-დან ღამის 12 საათამდე ვიჯექით კომპიუტერებთან, მერე მივხვდით, რომ ასე არ უნდა გაგვეგრძელებინა და ნელ-ნელა დავიწყეთ სამუშაო დროის დარეგულირება.

მაგრამ, ოფისში მუშაობას ცხადია აქვს თავისი პლიუსები, ჩვენ გვქონდა ყოველკვირეული შეხვედრები, ვაანალიზებდით აუდიტორიას, მიღწევებს და ამის მიხედვით ვგეგმავდით ახალ ნაბიჯებს. წელს უნდა გვქონოდა მთლიანი გუნდის პირველი და დიდი შეხვედრა და სამომავლო გეგმებზე გვემსჯელა, მაგრამ ჩაიშალა.

რაც შეეხება ფსიქოლოგიურ მდგომარეობას, რაც გვეხმარებოდა, ეს იყო ყოველდღიური ზარები ერთმანთთან და საუბარი ყველაფერზე, სამსახურის გარდა. სხვა არ ვიცი რა შეიძლებოდა გაგვეკეთებინა. თუმცა, ვიცი, რომ ჩემზეც და ბევრ სხვა თანამშრომელზეც, ეს აისახა - ზოგს დღემდე ვერ სძინავს.

---

• ამ თემაზე იხილეთ: შრომის უსაფრთხოება და ფსიქიკური ჯანმრთელობა პანდემიის გაშუქებისას - გზამკვლევი, რომელიც მომზადებულია საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ

---

მთავარ ფოტოზე: მარიამ ნიკურაძე დისტანციური მუშაობისას

როგორ აისახა კორონავირუსის პანდემია საგამოძიებო ჟურნალისტიკაზე, როგორ შეცვალა საგანგებო მდგომარეობამ გამომძიებელი ჟურნალისტების დღის წესრიგი, რა იყო ყველაზე დიდი გამოწვევა მათთვის და როგორ აგრძელებენ მუშაობას - “მედიაჩეკერი” სტუდია “მონიტორის” ხელმძღვანელ ნინო ზურიაშვილს ესაუბრა.

- როგორ შეცვალა თქვენი მუშაობის სტილი კორონავირუსმა, რა სირთულეებს წააწყდით დისტანციურ რეჟიმში გადასვლის შემდეგ?

საგამოძიებო ჟურნალისტიკაში, ნიუსმედიისგან განსხვავებით, ყოველთვის მკაფიოდ დგება რომელიმე საჯარო მოხელის პასუხისმგელობის საკითხი და მათი ანგარიშვალდებულება. ეს ფაქტორი ყოველთვის გვირთულებს ინფორმაციის მიიღებას, იმიტომ, რომ ჩინოვნიკებს, საჯარო მოხელებს არ აქვთ ანგარიშვალდებულების მომენტი საზოგადოებასთან და ყოველთვის გაურბიან კითხვებზე პასუხის გაცემას.

ჩვეულებრივ სიტუაციაში, ჩვენ მათ მოულოდნელად ვხდებით ზოგჯერ სახლთან, კანცელარიასთან, სამსახურთან... და ზოგჯერ, დიდი ხნის ლოდინისა და ხვეწნა-მუდარის შემდეგ, წერილობით ვკმაყოფილდებით, - აი, ასე ვაგროვებთ ინფორმაციას ჩვეულებრივ რეჟიმში.

ახლა წარმოიდგინეთ, ასეთ ვითარებაში ვართ - გამოცხადდა საგანგებო მდგომარეობა და მოგვიწოდებენ, რომ დავრჩეთ სალხში. დადგა მომენტი, რომ რესპონდენტს ადვილად ვეღარ “მიწვდები”. ერთი მხრივ, გვინდა, რომ მოქალაქეობრივად შევასრულოთ ჩვენი პასუხისმგებლობა, დავრჩეთ სახლში და მეორე მხრივ - რომც მოინდომო, ყველა სახლშია გამოკეტილი და ამან ძალიან გაგვირთულა მუშაობა.

ამ რეჟიმში მუშაობამ ნამდვილად შეგვაფერხა და ნეგატიური გავლენა იქონია. დისტანციური მუშაობაც ერთგვარი გამოწვევა იყო ჩვენთვის.

- გამოდის, რომ, ფაქტობრივად, თქვენთვის ინფორმაციის მოპოვების გზები დაიკეტა? რა იყო ყველაზე დიდი ხელშეშლა?

საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შემდეგ, საშუალება მიეცათ საჯარო უწყებებს, რომ აღარ გასცენ საჯარო ინფორმაცია. ეს იყო ყველაზე დიდი დარტყმა ჩვენთვის.

საჯარო უწყებები და საჯარო ინსტიტუტები ამ საგანგებო მდგომარეობით სარგებლობენ და ღია ინფორმაციას არ გვაძლევენ. როდესაც ინფორმაციას ვითხოვთ, ვიღებთ პასუხს, რომ ახლა არის საგანგებო მდგომარეობა და კანონით მათ აქვთ უფლება არ მოგცენ ინფორმაცია, რასაც ასრულებენ. საჯრო ინფორმაციის გაცემა ამ ყველაზე კრიტიკულ დროს ძალიან მნიშვნელოვანია და ვფიქრობ, ამის აკრძალვა არის კანონით ბოროტად სარგებლობა. მე ვფიქრობ, რომ განზრახ გვიშლიან ხელს.

ჩვენი მუშაობის სტილი ასეთია - ინფორმაციას ვიძიებთ და მერე მოპოვებული ინფორმაციის მეშვეობით ვაკეთებთ საგამოძიებო ფილმებს. ჩვენი სტანდარტი საკმაოდ მაღალია და ყოველთვის აუცილებელია რომ დაცული იყოს ბალანსი, ყველა მხარე უნდა იყოს წარმოდგენილი სცენარში. ეს პრობლემა გახდა, რადგან ვერ ვიღებთ ინფორმაციას, ვერ ვიღებდით ინტერვიუებს და, შესაბამისად, ხელი გვეშლებოდა მუშაობაში;

- საგამოძიებო ჟურნალისტიკა მეტწილად კონფიდენციალურ დოკუმენტებთან და ანონიმურ წყაროებთან მუშაობას უკავშირდება. რა შეიცვალა ამ მხრივ?

ესეც გაძნელებულია, იმიტომ, რომ კონფიდენციალური ინფორმაცია ისედაც არ არის ადვილად მოსაპოვებელი და ახლა, როცა ყველა სახლშია გამოკეტილი და ადამიანები სახლიდან არ გამოდიან, როდესაც გარკვეული პერიოდით ტრანსპორტით გადაადგილებაც კი შეზღუდული იყო, წყაროებთან მუშაობაც გართულდა.

ფაქტობრივად, შეიძლება ითქვას, რომ გარკვეული პერიოდი ვეღარ ვახერხებდით მუშაობას. მხოლოდ რისერჩს და მოკვლევას ვაკეთებდით, მონაცემთა ღია ბაზებთან ვმუშაობდით და ამის გაანალიზებაში ვიყავით.

- რამდენად დიდი მნიშვნელობა აქვს ახლა საგამოძიებო მასალების მომზადებას, მაშინ, როდესაც საგანგებო რეჟიმის პირობებში, ალბათ, კორუფციის რისკებიც უფრო გაზრდილია? 

კრიტიკულ დროს, რა თქმა უნდა, საგამოძიებო მასალები კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია. მიუხედავად სირთულეებისა, ჩვენ ერთ-ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი ამბავი, შუა პერიოდში მაინც მივაწოდეთ საზოგადეობას, ეს იყო ინფორმაცია კორონავირუსის სწრაფ ტესტებთან დაკავშირებით. რასაც შედეგი მალევე მოჰყვა. ჩვენი მასალის გამოქვეყნებიდან რამდენიმე საათში დაადასტურა მინისტრმა, რომ ეს ტესტები იყო ხარვეზიანი, არასანდო და ისინი უკან გაითხოვა მწარმოებელმა კომპანიამ.

- რა ხდება ფინანსების კუთხით, გამოძიება ყოველთვის დიდ ფინანსურ რესურსს მოითხოვს, როგორ აისახა ამ მხრივ პანდემია თქვენზე?

ჩვენ ინფორმაციას მოვიპოვებთ, ვამუშავებთ, ვავრცელებთ და შესაბამისად ვიღებთ ანაზღაურებას. ყველა ამ ეტაპზე დაგვიდგა სიძნელეები და არ იყო ეს მარტივი გადასალახი. ზოგადად, ჩვენი მთავარი სირთულე ის არის, რომ ჩვენი შემოსავალი დამოკიდებულია იმაზე, რამდენ პროდუქტს შევქმნით. პროდუქტის წარმოება შეგვიფერხდა უნებურად და, შესაბამისად, ფინანსური სიძნელეებიც წამოვიდა.

არც ერთი დონორი პროდუქტის გარეშე ფულს არავის უხდის და ჩვენ გამონაკლისები არა ვართ. შეგვექმნა გარკვეული სირთულე, თუმცა არც ისეთი მძიმე და გადაულახავი. უკვე ჩართულები ვართ ჟურნალისტური გამოძიების მომზადების პროცესში და ყველაფერი აღდგება, ისეთი მნიშვნელოვანი ზიანი არ მიგვიღია, რომ ვერ გადავიტანოთ და ამან სერიოზულად შეაფერხოს “მონიტორის” საქმიანობა.

- დაბოლოს, როგორია თქვენი სამომავლო გეგმები - ხომ არ ფიქრობთ რაიმე ტიპის ცვლილებებს?

არა, ცვლილებებს არ ვგეგმავთ, ჩვეულებისამებრ გავაგრძელებთ საგამოძიებო პროდუქტის შექმნას. თანამშრომელთა ნაწილი, ვინც მოკვლევის ეტაპზეა და რისერჩს აკეთებს, არ დადის ყოველდღიურად. თუმცა, ვინც ამზადებს გამოძიებას, ის გამოსულია სამსახურში და მუშაობს. ახლა უკვე, ნელ-ნელა ვუბრუნდებით ჩვეულ რეჟიმს.

ყურადღებით ვაკვირდებით პროცესებს, ვაგროვებთ ინფორმაციას, ვაანალიზებთ. კორონავირუსთან დაკავშირებული ამბებით და ეკონომიკური საკითხებით ვართ დაინტერესებული, ვაკვირდებით რამდენდ ეფექტურად გაანაწილებს მთავრობა შემოსულ დახმარებას თუ ბიუჯეტის ფულს, ეს კითხვები არსებობს და ჩვენ ვეძებთ პასუხებს, ვითხოვთ ინფორმაციას და ფორმაშიც შევდივართ ნელ-ნელა. შესაძლოა, გავაკეთოთ კვლევითი რეპორტაჟებიც ეკონომიკის თემებზე და საინტერესო ჟურნალისტური გამოძიებები, რომელსაც მალე შემოგთავზებთ.

---

გარეკანის ფოტო: რადიო თავისუფლება

როგორ მივხვდეთ, რომ პროფესიული გადაწვის ეტაპზე ვართ, ან ძლიერ სტრესს განვიცდით, როგორ გავუმკლავდეთ ფსიქოლოგიურ გამოწვევებს, როგორ ავირიდოთ ზიანი იმ აგრესიისგან, რისი სამიზნეც, შესაძლოა, მარტივად გავხდეთ, რა როლი აქვს სტრესთან გამკლავებაში ჩვენს დამსაქმებელს, რატომ გვჭირდება აღიარება, მხარდაჭერა და დასვენება - კორონავირუსის პანდემიის პირობებში მედიის წარმომადგენლებისთვის გაზრდილ ფსიქოლოგიურ რისკებზე, გამოწვევებსა და სტრესის მართვაზე “მედიაჩეკერი” ფსიქოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორ, ფსიქოლოგ ჯანა ჯავახიშვილს ესაუბრა.

- კორონავირუსის პანდემიის გამო, ფაქტობრივად, ყველა ძალიან სტრესულ გარემოში ვცხოვრობთ და ვმუშაობთ. თუმცა ზოგიერთი პროფესიის წარმომადგენლისთვის რისკები განსაკუთრებულად გაზრდილია. არიან ამ ჯგუფში ჟურნალისტები?

ერთი მხრივ, ყველასთვის გაზრდილია ფსიქოლოგიური რისკები და მითუმეტეს ე.წ. “ფრონტის ხაზის მუშაკებისთვის”. ჟურნალისტები სწორედ რომ წინა ხაზის პროფესიონალები არიან, ვინც პირველები მიდიან, პირველები ხედავენ რა ხდება და პირველები გადასცემენ საზოგადოებას ინფორმაციას. ანუ, რისკი გაზრდილია, გარკვეულწილად. მაგრამ, ამავე დროს, ამ ვითარებაში, სტრესთან გამკლავებაში ძალიან გვეხმარება ჩვენი პროფესიული დანიშნულების გაცნობიერება.

ჟურნალისტი, ამ შემთხვევაში, ზრუნავს, რომ საზოგადოებამ ინფორმირებული გადაწყვეტილებები მიიღოს, ფსიქოლოგი ზრუნავს მოსახლეობის ფსიქიკური ჯანმრთელობის საჭიროებების დაკმაყოფილებაზე, მედპერსონალი მოსახლეობის ჯანმრთელობაზე ზრუნავს. ანუ, ვისაც ამ სიტუაციაში არ დაეკარგა პროფესიული მუშაობის საშუალება, უნდა ჩავთვალოთ, რომ პრივილეგირებულები ვართ, გარკვეული თვალსაზრისით. დიახ, რისკები მაღალია, მაგრამ, ამავე დროს, დაცვითი ფაქტორიც ძალიან მაღალია - პროფესიულ როლში ყოფნა, საკუთარი მისიის გაცნობიერება.

- რამდენად ამძიმებს ამ მდგომარეობას ის, რომ სხვებისგან განსხვავებით, ჟურნალისტებს არ შეუძლიათ დისტანცირდნენ ამ ამბებისგან და მთელი დღის განმავლობაში მოცული არიან პანდემიასთან დაკავშირებული საკითხებით. ეს ხომ არ არის დამატებითი სტრესორი?

არსებობს ასეთი ცნება, პროფესიული გადაწვა და პროფესიული სტრესი. პროფესიული გადაწვა არის ხანგრძლივი პროფესიული სტრესის, მისი კუმულაციის (დაგროვების) შედეგი. განსაკუთრებით, რისკ ფაქტორად ითვლება, როცა ჟურნალისტი ქაოტურ გარემოში მუშაობს.

კრიზისის დროს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სტრესორი ჟურნალისტისთვის არის ის, რომ ის ადვილად ხდება აგრესიის სამიზნე. აგრესია და ბრაზი კი ამ სიტუაციაში უხვად არის. ბევრი გარემოება მოქმედებს ჩვენზე - გადადების საშიშროებაა, დაუცველობის განცდა, ეკონომიკური ფაქტორი, ზოგმა სამსახური დაკარგა, ზოგს ჯანმრთელობის მეტი რისკი აქვს და ა.შ. და ასეთ დროს, ამ განსაკუთრებულ ვითარებაში, გადაწყვეტილებები, რომელსაც უფლებამოსილი პირები იღებენ, ხანდახან შესაძლოა სწორი არ იყოს. ეს ჩანს, ამას ყველა ვხედავთ და ასეთ დროს, მათკენ საზოგადოების რისხვა მიემართება, თუმცა ვერ სწვდება. ეს რისხვა, თავის მხრივ, ამ პირებში თავდაცვით აგრესიას იწვევს და ვინ არის პირველი ეშელონი თავდაცვითი აგრესიის? რა თქმა უნდა, ჟურნალისტი. ამგვარად, ჟურნალისტი ხდება აგრესიის იოლი სამიზე როგორც საზოგადოების, ასევე გადაწყვეტილებების მიმღები პირების მხრიდან.

ადვილად ხელმისაწვდომი სამიზნეა ჟურნალისტი, მიტომ, რომ ის ხილვადია, ყოველ დღე ხედავ ტელეეკრანებზე, ვიდეოებში, სოციალურ ქსელში და ადვილია “მის თვალში ბეწვი შეამჩნიო, როცა შენს თვალში დირეს ვერ ხედავ”.

უპირველეს ყოვლისა, რაც უნდა გამოიმუშაოს ჟურნალისტმა, არის ის, რომ უნდა მიიღოს სიტუაცია ისეთი, როგორიც არის, პროფესიული საქმიანობიდან გამომდინარე. არსებობს სპეციალური ტრენინგი ჟურნალისტებისთვის, როგორ იმუშაონ არაკეთილგანწყობილ გარემოცვაში.

---

კორონავირუსის პანდემიის პირობებში, მედიის წარმომადგენლებისთვის გაზრდილ ფსიქოლოგიურ რისკებზე და სტრესის მართვაზე, ვრცლად მოუსმინეთ ჯანა ჯავახიშვილს

- ასეთ ვითარებაში, ყველა იმ ფაქტორის გათვალისწინებით, რაც თქვენ ჩამოთვალეთ, რა შეიძლება გააკეთოს ჟურნალისტმა, მედიის ნებისმიერმა წარმომადგენელმა, რომ გაუმკლავდეს ამ ფსიქოლოგიურ გამოწვევებს?

არსებობს ემოციური რეგულაციის ტექნიკები და ეს უნდა იყოს ჟურნალისტის მომზადების და სწავლების ნაწილი. როგორც ‘ფრონტზე’ გასვლას და ‘ფრონტზე’ ყოფნას სჭირდებაა მომზადება, ისე ‘ფრონტიდან’ დაბრუნებასაც უნდა მომზადება. Სამხედროების წვრთნაში, არის ფაზები, თუ როგორ მოვამზადოთ სამხედროები ფრონტის ხაზზე წასასვლელად, როგორ აღმოვუჩინოთ დახმარება ფრონტის ხაზზე ყოფნის დროს, როგორ მოვამზადოთ ფრონტის ხაზიდან დასაბრუნებლად. ასევე უნდა იყოს ჟრნალისტისთვის. კრიზისის გაშუქება შესაძლებელია მატრამვირებელი გამოცდილება იყოს, იმიტომ, რომ ერთია რომ ბრაზის სამიზნე ხარ და მეორეა - ადამიანური ტრაგედიები და ტკივილები, რომელსაც აშუქებ, ასეთ დროს თავად ჟურნალისტის ტრამვირების საფრთხე დიდია.

Რომ დავაჯამოთ, კრიზისის გაშუქებისას, ჟურნალისტი, უპირველეს ყოვლისა, უნდა მოემზადოს, რომ ის შეიძლება გახდეს ბრაზის, აგრესიისა და დამამცირებელი მოპყრობის სამიზნე და გალანძღვის ობიექტი. ეს უნდა გაითვალისწინოს და არ უნდა იყოს დამოკიდებული ამ შეფასებებზე.

მეორე, ძალიან მნიშვნელოვანია - იცოდეს, რომ კრიზისის გაშუქებისას იგი პირისპირ შეხვდება ადამიანურ ტკივილსა და ტრაგედიებს და უნდა იყოს ამისთვის მზად. ამისთვის საკუთარი ემოციების მართვა უნდა შეეძლოს, უნდა იყოს ამაში გამოცდილი. აქ უაღრესად მნიშვნელოვანია საკუთარი თავის კარგად ცნობა. ასევე, საკუთარ ემოციებში გარკვევისა და ემოციური რეგულაციის უნარ-ჩვევების ვარჯიში. ეს არის ის ფაქტორები, რითიც ინდივიდუალურად შეუძლია ჟურნალისტს თავი დაიცვას.

ვთქვათ, ჟურნალისტს პანდემიამდე პირადი პრობლემები ჰქონდა და ამის გამო მას ემოციური წონასწორობა აქვს დარღვეული. ასეთ დროს, მნიშვნელოვანია, მან დაზოგოს საკუთარი თავი და არ წავიდეს რთულ საქმეზე. Მან საკუთარი ემოციური ლიმიტები უნდა გააცნობიეროს. ასევე, უნდა იცოდეს ე.წ. “ტრიგერების” (ეს არის ჩამრთველი მექანიზმი, ანუ რაზე ვრეაგირებთ ძალიან ემოციურად) ამოცნობა/გაცნობიერება. თუ ვიცი რა იწვევს ჩემში მძაფრ ემოციებს (რა ‘მატრიგერებს’), ან მოვერიდები, ან მივმართავ ემოციური რეგულაციის ტექნიკებს, რათა ჩემი ემოციური მდგომარეობა ვაკონტროლო.

- ჟურნალისტებს ხშირად არ რჩებათ დრო იმის გასაანალიზებლად, რა ხდება მათ თავს, როგორია მათი ფსიქოლოგიური მდგომარეობა. როგორ უნდა მივხვდეთ, რომ ჩვენ შესაძლოა სტერსს განვიცდით?

თუ კარგად ვიცნობთ ჩვენს თავს, მარტივად მივხვდებით. პირველი ნიშანი ის არის, რომ ქცევა გეცვლება, უფრო გაღიზიანებული ხდები, ან გამოფიტვის განცდა გაქვს, ან ძილის ჩვევა გეცვლება - გიჭირს დაძინება, ან/და ძილი წყვეტილი გახდა, დილიდან დაღლილი იღვიძებ, მოუსვენრად ხარ, სამსახურში წასვლა არ გეხალისება, უგუნებოდ ხარ, პრობლემები შეგექმნა პარტნიორთან თუ ოჯახის წევრთან ურიერთობაში, გაღიზიანებს სამსახურებრივი ვითარება, ცდილობ ნაკლები კონტაქტი გქონდეს ადამიანებთან, ან დაიწყე ალკოჰოლის ჭარბად მოხმარება... თუ ქცევები და ზოგადი მდგომარეობა შეგეცვალა, ეს უკვე იმის ნიშანია რომ რაღაცაა შესაცვლელი, რათა მდგომარეობა არ გაუარესდეს და პირიქით, გამოკეთდეს.

სტერეოტიპული აზრია, რომ გადაღლის ან სტრესის დროს, უნდა გაუშვა ჟურნალისტი ფსიქიკური ჯანმრთელობის სპეციალისტთან. ეს არ არის ასე, ადამიანს აქვს სტრესის მიმართ მედეგობის უნარი და ჩვენ ერთმანეთის დახმარებაც შგვიძლია ამ თვალსაზრისით. ასევე, შესაძლებელია პრობლემების თავიდან აცილებაზე ზრუნვაც. პრევენციაა უაღრესად მნიშვნელოვანი. მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, თუ რა იწვევს პროფესიულ გადაწვას და როგორ დავეხმაროთ ერთმანეთს მისი თვიდან აცილებისთვის. აქ ვსაუბრობ ე.წ. თანატოლთა მიერ თანატოლთა დახმარებაზე, ანუ, ჩვენ შემთხვევაში - ჟურნალისტთა ურთიერთდახმარებაზე. თუ შევამჩნიეთ კოლეგას, რომ ქცევა შეცვალა, ვკითხოთ, ხომ არ სჭირდება დასვენება, ზოგადად - მნიშვენლოვანია ერთმანეთის მიმართ ყურადღებიანი და მგრძნობიარე ვიყოთ, მხარდაჭერა გამოვუხატოთ ერთმანეთს. თუ კოლეგიალური ურთიერთმხარდაჭერის სისტემა მოქმედებს, შესაძლოა ფსიქოთერაპევტთან მისვლა არც გახდეს საჭირო.

- რა ხდება მაშინ, როდესაც ამ ნიშნებს ვერ ვხედავთ და ისევ ამ რეჟიმში ვაგრძელებთ მუშაობას?

ის ჟურნალისტი, რომელიც ვერ იცავს დასვენებისა და შრომის რეჟიმს და არ აძლევს თავს მოდუნების საშუალებას, ასევე, თუ არ არის საკმარისი ურთიერთმხარდაჭერის სისტემა მედიაორგანიზაციებში, შეიძლება ჟურნალისტი ისეთ კონდიციამდე მივიდეს, რომ ფიზიკური ჯანმრთელობის პრობლემები შეექმნას.

თუ ადამიანი პროფესიულად გადაიწვა, სათანადო პროფესიული მხარდაჭერა არ აღმოუჩინეს, ის შესაძლოა ან საერთოდ წავიდეს პროფესიიდან, ან დიდი ხნით დაიჭიროს პაუზა. სწორედ ამიტომ, პრევენცია უაღრესად მნიშვნელოვანია.

ამ თვალსაზრისით, ეფექტურია მედიაორგანიზაციაში პროფესიული გადაწვის საპრევენციო სტრატეგიის შემუშავება და დანერგვა. Ზოგადად, შტატზე ზრუნვაზზე ორიენტირებული ორგანიზაციული კულტურა. თუ ჟურნალისტი რთულ პირობებში მუშაობს, საჭიროა ამის აღიარება, დასვენების რეჟიმის უზრუნველყოფა, შტატზე ზრუნვის სხვადასხვა მეთოდების დანერგვა. სტრესისგან დაცვის უაღრესად მნიშვნელოვანი დაცვითი ფაქტორი არის, ასევე, მადლიერება. ბიბისის ჟურნალისტებში შესწავლილ იქნა პოსტ ტრავმული სტრსული აშლილობის სიმპტომები მათ მიერ ერაყის ომის გაშუქების მერე. აღმოჩნდა, რომ პოსტ ტრავმული სტრსული აშლილობის სიმპტომები სტატისტიკურად ბევრად უფრო ნაკლებად იყო გამოხატული იმ ინგლისელ ჟურნალისტებში, რომელთა “ლაინ-მენეჯერები” (უშუალო მენეჯერები) აღიარებდნენ, რომ მათ რთულ პირობებში მოუწიათ მუშაობა (ბრძოლის ველზე), და მადლობას გამოუხატავდნენ ამისთვის.

ე.წ. “ფრილანსერი” ჟურნალისტები კიდევ უფრო მძიმე მდგომარეობაში არიან, ვინაიდან, შეიძლება, არ ჰყავდეთ მხარდამჭერი გუნდი, თუმცა, მაინც შეიძლება არაფორმალური კავშირებით ერთმანეთის მხარდაჭერა.

თუ მიუხედავად პრევენციული ღონისძიებებისა, ადამიანი მაინც გრძნობს, რომ უკვე ვეღარ უმკლავდება საკუთარ ემოციურ მდგომარებას, მაშინ, რასაკვირველია, საქმეში ფსიქოლოგიური დახმარება უნდა ჩავრთოთ.

ადამიანებს, და მათ შორის, ჟურნალისტებსაც გვაქვს სტრესთან გამკლავებისა და აღდგენის უნარი. მთავარია, ვიცოდეთ პროფესიული სტრესისგან თავის დაცვა და ვიზრუნოთ საკუთარ თავზე და ერთმანეთზე.

მას შემდეგ, რაც შეიცვალა ხელისუფლებისგან დამოუკიდებელი ყველაზე გავლენიანი არხის მფლობელი და ეთერში აღარ გადის “კურიერი”, ქვეყანაში ერთგვარი საინფორმაციო ვაკუუმი გაჩნდა. რამ განაპირობა ასეთი რეალობა და როგორ უნდა დააკმაყოფილოს მედიამ საზოგადოების ინტერესი, მიიღოს ინფორმაცია, ამ საკითხებზე “მედიაჩეკერი” ჟურნალისტ ზვიად ქორიძეს ესაუბრა.

როგორ ფიქრობთ, შეიქმნა თუ არა ახალი ამბების დეფიციტი მას შემდეგ, რაც ხელისუფლებისადმი კრიტიკულად განწყობილმა მთავარმა სატელევიზიო საინფორმაციო პროგრამამ, “კურიერი” მაქვს მხედველობაში, გამოშვებები შეწყვიტა?

ის საინფორმაციო პოლიტიკა, რაც ჰქონდა “რუსთავი 2”-ს, დიამეტრალურად განსხვავებული იყო იმ არხებისგან, რომლებსაც აქვთ მეტ-ნაკლები ლოიალობა მთავრობის მიმართ. ის ამბები, რაც გადიოდა “რუსთავი 2-ის” ეთერში, ობიექტურად ხდებოდა, ეს არ იყო “რუსთავი 2-ის” მოგონილი. არ ვსაუბრობ ინტერპრეტირებაზე, აქცენტების დასმაზე, თავად ინფორმაციას და ფაქტებს ვგულისხმობ.

ეს ფაქტები, მაგალითად, “იმედის” ან “საზოგადოებრივი მაუწყებლის” ეთერში არ ხვდებოდა არა იმიტომ, რომ ის ჟურნალისტები ვერ ხედავდნენ, ხედავდნენ, უბრალოდ, ცდილობდნენ არ შეემჩნიათ. მათ სარედაქციო პორტფელში არ ხვდებოდა იმიტომ, რომ მათი სარედაქციო პოლიტიკა ზუსტად იყო აგებული იმაზე, რომ ეს ისტორიები არ გაშუქებულიყო, რადგან მათი მიდგომა იყო მთავრობისადმი ლოიალობის გამოჩენა

ამიტომაც, როდესაც “რუსთავი 2-მა” იმ სარედაქციო პოლიტიკით არსებობა შეწყვიტა, რეალურად ინფორმაცია დაიკარგა, სხვა საერთო ეროვნული არხები აღარ გახდნენ ამ ინფორმაციის მწარმოებლები. ის ტელევიზიებიც კი, რომლებიც დაახლოებით ისეთივე სარედაქციო პოლიტიკით გამოირჩეოდნენ, როგორც “რუსთავი 2”, ან ყოველ შემთხვევაში, იყვნენ მთავრობის მიმართ კრიტიკული შინაარსით გამორჩეულნი, იგივე “კავკასია” და “TV პირველი”, მზად არ აღმოჩნდნენ იმისათვის, რომ თვითონ გამხდარიყვნენ ამ ფაქტების მომპოვებელნი და გამშუქებელნი.

რატომ? რამ განაპირობა მსგავსი რეალობის შექმნა?

მგონია, რომ არსებითი იყო ის, რომ შეფასებები, ანალიზი ჰქონდა და აქვს “Tv პირველს” სიღრმისეული და ცდილობს, რომ ეს ფაქტები, რომელიც ამოტივტივდება ზედაპირზე, არ დატოვოს ანალიზის გარეშე. მაგრამ, თვითონ მოპოვება ამ ფაქტებისა, მე მიმაჩნია, რომ ამაზე არც იყო პროფილირებული “Tv პირველი” და აი, ახლა ნელ-ნელა ვაკვირდებით, რომ უფრო აქტიური ხდება მათი საინფორმაციო გამოშვება. თუმცაღა, მგონია, რომ აი, ასეთი ტიპის ფაქტების მოპოვებას სჭირდება მეტი წყაროების მოძიება, მეტი მუშაობაც გარეთ, მეტი პროფესიონალიზმი, სუფთა პროფესიული სტანდარტების თვალსაზრისით. არ მინდა, რომ ეს ნეგატიურად იყოს გაგებული იმიტომ, რომ არ იყო “Tv პირველის” და “კავკასიის” საინფორმაციო პროგრამები ორიენტირებული იმაზე, რომ მათ ეპოვათ მეტი ფაქტი.

ჩვენ შეგვიძლია გავაკეთოთ ანალიზი, მაგალითად, ბოლო ერთი წლის და დავინახოთ, რომ ახალი ამბები, ფაქტები მოდიოდა “რუსთავი 2-დან”, ისინი იყვნენ მომპოვებლები. ძალიან გაგვიჭირდება ისეთი ფაქტების გახსენება, რომელიც მოიპოვა “Tv პირველმა” ან “კავკასიამ” და პირველი მათ მოგვაწოდეს ან რაიმე ტიპის ჟურნალისტური გამოძიება, ან სიღრმისეული რეპორტაჟი, ან ისეთი ისტორია, რომელიც შეიძლება ზედაპირზეც დევს, მაგრამ უნდა შეამჩნიოს ჟურნალისტმა.

“რუსთავი 2-ის”, “კურიერის”, “P.S.-ის” ჟურნალისტები სწორედ ამაზე იყვნენ ორიენტირებულნი. ტოქშოუების და გამოკითხვების თვალსაზრისით “Tv პირველი” საკმაოდ სიღრმისეულად მუშაობდა, მათი ტოქშოუები უფრო ყურებადიც იყო, აუდიტორიის სხვადასხვა სეგმენტის ინტერესებს აკმაყოფილებდა და ბევრ შემთხვევაში შეიძლება უფრო კარგიც ყოფილიყო, ვიდრე “რუსთავი 2-ის”, მაგრამ ინფორმაციის მიმართ მგრძნობელობა “რუსთავი 2-ს” ჰქონდა უფრო მაღალი.

შეიძლება ეს ერთგვარი დათვური სამსახურიც იყო, რომელსაც “რუსთავი 2” უწევდა დანარჩენ მედიას, განსაკუთრებით კრიტიკული შინაარსის მქონე მედიასაშუალებებს, რომ მათი იყო პრიორიტეტი და უპირატესობა ინფორმაციის მოპოვებისა და ისინი ამას გვთავაზობდნენ. შემდგომ ეწყობოდა ამ ტელევიზიების სარედაქციო პოლიტიკა ზუსტად ამ ამბებზე. რაღაც პერიოდი ეს პაუზა გაჩნდა და ახლა ნელ-ნელა იწყება შევსება.

რით იყო განპირობებული ის, რომ “რუსთავი 2” იყო წამყვანი მედია ინფორმაციის მოპოვების თვალსაზრისით? პოლიტიკური გავლენებიც ხომ არ არის გადამწყვეტი ფაქტორი ახალი ამბების შექმნის პროცესისთვის საქართველოში?

როდესაც ასეთი ვაკუუმი ჩნდება საინფორმაციო სივრცეში, ამით წესით და რიგით უნდა ესარგებლა “იმედს” და განსაკუთრებით, “საზოგადოებრივ მაუწყებელს”. მაგრამ პირიქით, ისინი წავიდნენ თავისი ძველი, ჩვეული პოლიტიკით და ვერ გაითვალისწინეს ის, რომ ამ ვაკუუმს საზოგადოება არ შეეგუება.

ინფორმაცია თავისთავად არის, ზედაპირზე დევს, ფაქტები ხდება და ის, რომ მე არ ვიმჩნევ, არ ნიშნავს, რომ ფაქტი არ ხდება. ძალიან ბევრი ეს ფაქტი შეეხება კონკრეტულ ადამიანებს, სოციალურ ჯგუფებს და მათთვის არის ძალიან მნიშვნელოვანი, რომ მეტ აუდიტორიაზე გავრცელდეს და საზოგადოებამ გაიგოს და როცა ხედავს, რომ ეს ტელევიზიები ამ ამბებს არ ავრცელებენ და არ აშუქებენ, მერე უფრო მეტი აგრესია ჩნდება ამ არხებზე, რომელთაც აქვთ საშუალება, მაგრამ სურვილი არა აქვთ, რომ გააშუქონ, უკვე მოთხოვნა უჩნდებათ კრიტიკული შინაარსის მქონე ტელეკომპანიების მიმართ, რომ ახლა თქვენი დროა და მაშინ თქვენ უნდა გააშუქოთ.

ეს არის ჩვეულებრივი პროცესი მოთხოვნისა და მიწოდების. საზოგადოება მიჩვეულია ინფორმაციას. ჩვენ ძალიან ბევრ ადამიანს ვიცნობთ ჩვენს გარემოცვაში, რომელიც არის ხელისუფლების მხარდამჭერი, მაგრამ “რუსთავი 2-ს” უყურებდა და უყურებდა ზუსტად იმ მოტივით, რომ მას ინფორმაცია აინტერესებდა. კი, მერე შეიძლება აგინებდა, ან აკრიტიკებდა “რუსთავი 2-ს”, მაგრამ ის ამ ინფორმაციას იღებდა იმიტომ, რომ სწორად იგებდა, რომ “იმედისა” და საზოგადოებრივი მაუწყებლის ამარა დარჩენილი მაყურებელი არის ნაკლებ ინფორმირებული მაყურებელი და მაყურებელს კიდევ სჭირდება ინფორმაცია.

აი, მაგალითად, როდესაც “რუსთავი 2” გაქრა, ტოქშოუებიც კი შვებულებაში იყო და უცებ ვერ მოახერხა გადასვლა “Tv პირველმა “ახალ რეჟიმში, უკვე ჩვენ დავინახეთ, რომ მაყურებელი გადაერთო აჭარის ტელევიზიაზე. კი, საზოგადოებრივი მაუწყებლის ნაწილია აჭარის ტელევიზია და რადიო, მაგრამ ცოტა განსხვავებული მიდგომა აქვს ახალი ამბების მიმართ, ვიდრე თავად საზოგადოებრივ მაუწყებელს და აჭარის ტელევიზიის მიმართ ინტერესი გაიზარდა. ეს გამოიკვეთა რეიტინგებშიც. იმიტომ, რომ იქ გაჩნდა ზუსტად ის ინფორმაცია, ის კითხვები და მცდელობა კითხვებზე პასუხების მოძიების, ეს სჭირდება ადამიანს.

თქვენ აღნიშნეთ, რომ “იმედმა” და “საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა” არ ისარგებლეს შანსით, შეევსოთ საინფორმაციო ვაკუუმი. უფრო მეტიც თუ დავაკვირდებით მათ ბოლოდროინდელ საინფორმაციო გამოშვებებს, ძირითადად, ეს არის სახელისუფლებო აქტივობების შესახებ ნიუსები, კრიმინალური შემთხვევები და უცხოეთის ამბები. რით ახსნით ამას - პოლიტიკური გავლენებით, თუ არაპროფესიონალიზმით?

მე მაინც მგონია, რომ ეს არის მხოლოდ და მხოლოდ პოლიტიკური წნეხი, რომელსაც განიცდის ამ ტელევიზიების სარედაქციო პოლიტიკა. მე არ მჯერა, რომ იქ პროფესიონალები არ მუშაობენ, შეიძლება ყველა არ იყოს მაღალი პროფესიული სტანდარტების, მაგრამ ძალიან ბევრი კარგი ჟურნალისტი მუშაობს ერთ არხზეც და მეორე არხზეც.

ჩვენ, მაგალითად, ვხედავთ, რომ ჰქონდათ ჟურნალისტებს პროტესტი ტელეკომპანია “იმედში”, როდესაც გავიდა პროპაგანდისტული ფილმი აგვისტოს ომზე, იმიტომ, რომ მათ სწორად აღიქვეს, რომ რეაქცია ამ ფილმზე თანაბრად გადანაწილდებოდა მათზეც, იმიტომ, რომ ისინიც ამ სარედაქციო პოლიტიკის ნაწილი არიან. ამიტომ ამ ჟურნალისტებს, ვისაც აქვთ მგრძნობელობა ახალ ამბებზე, აქვთ სურვილი, რომ პროფესიულად გააკეთონ ნიუსები. ისინი რა თქმა უნდა, შეიძლება ცდილობენ, მაგრამ საბოლოო ჯამში ვიღებთ იმ პროდუქტს, რასაც სარედაქციო პოლიტიკა განსაზღვრავს. სარედაქციო პოლიტიკა ამ არხების კი ღიაა და ყველამ ვიცით, უკვე ჩანს შეუიარაღებელი თვალითაც, რომ ეს არის მთავრობის მიმართ ლოიალურად განწყობილი არხები. ამიტომ ისინი არ დაუშვებენ რაიმე, თუნდაც მცირედ კრიტიკული შინაარსის გათქმას.

ახლა, მაგალითად, ვაკვირდებოდი სოციალურ ქსელებს, როდესაც უცებ გაჩნდა ნეგატიური განწყობები ლევან იზორიას მიმართ, იმიტომ რომ უპირებენ დანიშნონ უსაფრთხოების საბჭოს მდივნად. მაგრამ ამ თანამდებობაზე ის უნდა დაინიშნოს მაშინ, თუ უკავია სათანადო პოზიცია. ამიტომ მინიმუმ დაზვერვის სამსახურის უფროსად უნდა დანიშნონ, რომ იმ თანამდებობაზე დარჩეს, თუ არადა, არათავსებადია. უცებ დავინახე, რომ წამოვიდა ტენდენცია: პირველ რიგში სოციალურ აქტივისტებში, რომ რა არის, მზითევში გვერგო ლევან იზორია?! მერე უცებ ნელ-ნელა ვხედავ, რომ სხვადასხვა სააგენტოებში კრიტიკული მოსაზრებები გამოითქმის ლევან იზორიასთან დაკავშირებით და ბოლოს უკვე საუბარია იმაზე, იყო თუ არა წარმატებული თავდაცვის სამინისტროს საქმიანობა.

ანუ ეს რას ნიშნავს? - ის კი არა, რომ კრიტიკულად ხარ განწყობილი რომელიმე მინისტრის საქმიანობის მიმართ, გუშინწინ ლევან იზორიას ჩანაცვლების საკითხი საერთოდ არ იდგა დღის წესრიგში, გუშინწინ გაგეკეთებინა სიუჟეტი თავდაცვის სამინისტროზე, ან დაეწერათ სააგენტოებს რამე ამ უწყებაზე და მინისტრზე პირადად. მაგრამ დღეს რაკი ეს ცვლილება მოხდა, ახლა ხომ უნდა დასაბუთდეს, რომ ირაკლი ღარიბაშვილის მისვლა და ლევან იზორიას შეცვლა მარტო ზოგადი პოლიტიკა კი არ არის, რომ ღარიბაშვილის დაბრუნება გვინდა სამთავრობო სივრცეში, არამედ იმიტომ, რომ თურმე თავდაცვის სამინისტროში რაღაცები ისე არ ყოფილა, როგორც უნდა ყოფილიყო.  აი, ეს ცოტა უფრო ეჭვის თვალით განგაწყობს ამ მედიების მიმართ, რომ ეს კრიტიკა კი არ არის, არამედ ეს არის უკან მიდევნებული ქვა, რომელსაც როგორც წესი მთავრობა და პოლიტიკური ჯგუფები იყენებენ ცალკეული თანადებობის პირების მიმართ, როცა მოხსნიან და მერე ზედ მიაყოლებენ მთელ კასკადს.

თუ, მაგალითად, იცი, რომ მინისტრობის დროს 700 მილიონს, პირობითად, იპარავს რამდენიმე მინისტრი და გაქვს წვდომა ამ ინფორმაციაზე, როგორც მთავრობასთან დაახლოებულ მედიას, მერე კი არ უნდა დაიწყო ამაზე მუშაობა, როცა პროკურატურა აღძრავს საქმეს, მინიმუმ როცა პირველად ინფორმაციას მიიღებ, უნდა დაიწყო გამოძიება.
ჩვენ გვახსოვს, მაგალითად, ქუთაისი-სამტრედიის საავტომობილო გზაზე რა ფულია მოპარული, ამაზე “რუსთავი 2-ს” ჯერ კიდევ როდის ჰქონდა სიუჟეტი გაკეთებული. მაშინ ამაზე მთავრობას ჰქონდა რეაქცია, რომ ეს არის ცრუ ინფორმაცია, ტყუილი. გადის რამდენიმე თვე და ვიგებთ, რომ ეს არ არის თურმე ტყუილი და პროკურატურა დაინტერესდა, კონკრეტული მინისტრებიც კი დაკითხვაზე დაიბარეს და ამის მერე დაიწყეს, მაგალითად, “იმედმა” და საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა სიუჟეტების კეთება - ნახეთ, უი-უი, რა ყოფილან ეს მინისტრები. ეს არ არის სარედაქციო დამოუკიდებლობის მაჩვენებელი, ეს არის უბრალოდ ის, რაც ჭირდება კონკრეტულ ეტაპზე მთავრობას, ის გააკეთო - დღეს აქო ის მინისტრი, ხვალ რომ მოხსნიან ან სხვაგან გადაიყვანენ, ქოქოლა დააყარო. აი, ეს უკვე პირდაპირ აჩვენებს იმას, რომ სარედაქციო პოლიტიკა პირდაპირ მართულია მთავრობისგან და საერთოდ არ არის მართული ჟურნალისტური თემისგან, რომელიც ამა თუ იმ ტელევიზიაშია.

ამიტომაც იყო მნიშვნელოვანი ის, რომ ისეთი კრიტიკული ტელევიზიების ლიდერი, როგორიც “რუსთავი 2” იყო, არსებობდა იმ სარედაქციო პოლიტიკით. იმიტომ კი არა, რომ ახლა შეიძლება ნაკლებ პროფესიული კადრები შეარჩიონ “რუსთავი 2-ში” და ნაკლები სარედაქციო განაცხადები ჰქონდეთ, უბრალოდ, რა თქმა უნდა, ასეთი კრიტიკული ტელევიზიის გაკეთება “რუსთავი 2-ს” დღევანდელი შემადგენლობით გაუჭირდება, იმიტომ, რომ მისი ამოცანაა სხვა. მისი ამოცანა არის შეალამაზოს ის სოციალური-პოლიტიკური-ეკონომიკური მდგომარეობა, რომელიც არის ქვეყანაში. თქვას, რომ კი, არის პრობლემები, მაგრამ მთლად ისეთიც არა, როგორსაც ოპოზიცია გვიკიჟინებს.

რომ შევაჯამოთ ჩვენი საუბარი, ჩვენ შევეხეთ მოთხოვნა-მიწოდების კავშირს, დღეს ფაქტია, რომ საზოგადოებაში არის ინფორმაციაზე მოთხოვნა, თუმცა მისი დაკმაყოფილება აუდიტორიას უჭირს. წინ გველოდება 2 ახალი სატელევიზიო არხის გახსნა, ასევე “რუსთავი 2-ზე” ახალი გუნდით საინფორმაციო გამოშვების ჩაშვება, მაგრამ ამ ტელევიზიებში მაინც პოლიტიკური გავლენები არის თავშივე ჩადებული, მფლობელებიდან გამომდინარე. დამოუკიდებელმა მედიამ რა უნდა ქნას, რომ ეს საინფორმაციო შიმშილი საზოგადოებას შეუვსოს, რომ პოლიტიკური დღის წესრიგის მქონე მედიასაშუალებები არ იყვნენ წამყვანი საინფორმაციო წყაროები?

თავისთავად რაღაც განზიდვას ეს გამოიწვევს, რომ ის ტელევიზიები, რომლებიც ახლა გამოჩნდება ბაზარზე, მაინც უფრო პარტიული ნიშნით იქნება დაღდასმული თავიდანვე. ამიტომ ამ ტელევიზიების მიმართ არ იქნება განსაკუთრებული ხიბლი აუდიტორიაში. რა თქმა უნდა, მათ ეყოლებათ თავისი სასტარტო აუდიტორია, არცთუ ისე ცუდი, მაგრამ შემდგომ კიდევ უფრო მეტად გაუჭირდებათ საზოგადოების გზადაგზა აკრეფა.

რა თქმა უნდა, როდესაც კეთდება ახალი ტელევიზია, ყველაზე მნიშვნელოვანი არის, რომ ამ ტელევიზიებს ჰქონდეთ ძალიან მაღალი საზოგადოებრივი ნდობა, რომელიც არ იქნება ასოცირებული რაიმე კონკრეტულ პოლიტიკურ ჯგუფთან. მე მგონია, რომ უმჯობესი იქნებოდა ამ გზით სიარული, მაგრამ ვიღებთ იმას, რასაც ვიღებთ და შესაბამისად, ჩვენ ახლა უნდა დაველოდოთ რა იქნება.

ეს ჩემი წინასწარი მოლოდინი სრულებითაც არ არის აპრიორი, რომ აუცილებლად ასე იქნება. შეიძლება სხვაგვარადაც იყოს, მაგრამ მე ასეთი მოლოდინი მაქვს, რომ სასტარტო აუდიტორია, რომელიც ეყოლება “მთავარს” და “ფორმულას”, ეს არ იქნება ძალიან მზარდი აუდიტორია, ეს იქნება ის აუდიტორია, რომელიც იქნება იმთავითვე და იქნება ბევრად ნაკლები, ვიდრე იყო “რუსთავი 2-ის” აუდიტორია თავდაპირველად.

ბევრი ფაქტორია, მათ შორის გარკვეული ტექნიკური პრობლემებიც. მე იმასაც ველოდები, რომ შეიძლება დღის წესრიგში დააყენონ მათ შორის საკითხი, ხომ არ გადაისინჯოს მასთ ქერის პრინციპი, ხომ არ მოძველდა ეს პრინციპი, იმიტომ, რომ ზოგადად იციან, რომ სხვადასხვა საკაბელო მაუწყებელში უნდა მოხვდნენ ეს ტელევიზიები და ეს კიდევ არ უნდა მთავრობას. ამიტომ ბევრი ხელოვნური წინაღობაც გაჩნდება, თუმცაღა მე მაინც მინდა, რომ ამ ტელევიზიებმა ეს ჩემი მოლოდინი გააქარვონ და პირიქით აჩვენონ, რომ მათი სარედაქციო პოლიტიკა იქნება უფრო მეტად მიუკერძოებელი და კრიტიკული ვიდრე ძალიან პარტიული.

მაგრამ რჩება ძალიან დიდი რესურსი, რომ უფრო გააქტიურდეს ონლაინ მედია, რომ მან მოიზიდოს მეტი აუდიტორია ახალი, საკუთარი შინაარსის გადასხვაფერებით და იმით, რომ უფრო მეტი მნიშვნელოვანი თემა მოგვცეს იმ ონლაინ საშუალებებში, რომლებიც დღეს არის პოპულარული საქართველოში. მათ, მე მგონი, რომ უჩნდებათ ეს საშუალება, იმიტომ, რომ აი, ასეთი გაბლარული სატელევიზიო სივრცის დროს ჩვენი აქტიური საზოგადოებრივი ნაწილი, რომელიც ისედაც ვიცით, რომ აქტიურია სოციალურ ქსელებში, დაიწყებს ამავე სოციალურ სივრცეში ინფორმაციის ძებნას და სწორად შერჩევას.

მე მგონი, მეტი აქტიურობის კარგი ფაზა უდგას ონლაინ მედიას და არ უნდა დაკარგონ ეს შანსი, კარგად უნდა გამოიყენონ. ეს დამოკიდებულია იმაზე, რომ მოზიდული აუდიტორიის სწორი მონეტიზაცია შეძლონ და მეტად გაძლიერდნენ. ახლა არის საუკეთესო დრო, იმიტომ რომ მ წინასაარჩევნო წელს ოთხოვნა ინფორმაციაზე არის ყოველთვის მზარდი და თანამედროვე აუდიტორიას მხოლოდ პროპაგანდისტული ინფორმაცია არ უნდა.

ომსა და კონფლიქტურ სიტუაციებში მუშაობაზე, დილემებზე, რომლებსაც ე.წ. ომის რეპორტიორები აწყდებიან, შიშებზე, ინფორმაციის გადამოწმებისა და კრიტიკული კითხვების მნიშვნელობაზე ომში, ტრავმებსა და მათთან გამკლავების გზებზე „მედიაჩეკერი“ Associated Press-ის კავკასიის ბიუროს პროდიუსერს სოფიკო მეგრელიძეს ესაუბრა.

- დღეს, როცა ჩვენს სფეროში ბევრი რამ ძალიან შეიცვალა, შეგვიძლია ცალკე გამოვყოთ ომის ჟურნალისტიკა?

მე არ ვთვლი ასე, განსაკუთრებით ახლა, როცა ჟანრებს შორის ყველა ზღვარი წაიშალა. ადრე იყვნენ ომის ჟურნალისტები, ომის კორესპონდენტები, რომლებიც მხოლოდ ომს აშუქებდნენ, ახლა ასეთი რამე აღარ არსებობს. მითუმეტეს, როცა კონფლიქტები, ომი ძალიან ახლოს მოვიდა ჩვენთან. შეიძლება შენ მხოლოდ კულტურის სიახლეებს აშუქებ, მაგრამ მოხვდე ტერაქტის ადგილას და იმ წუთიდან შენ უკვე ომის ჟურნალისტი ხარ. შესაბამისად, ეს ზღვარი, ჩემი აზრით, სრულიად წაშლილია.

- უნარებს შევეხოთ, არის რამე, რაც განსაკუთრებულად გამძაფრებულად უნდა გქონდეს და გახსოვდეს, როცა ომს აშუქებ?

საკუთარი გამოცდილებით გეტყვით, რომ, პირველ რიგში, ეს არის საკუთარი თავის შეფასება, - რამდენად შეგიძლია შენ ამის გაკეთება. რა თქმა უნდა, ხშირად ძალიან რთულია, კრიტიკულად შეაფასო საკუთარი თავი და აღიარო, რომ კონფლიქტურ ზონაში მუშაობას ვერ შეძლებ.  ჟურნალისტებს შორის არსებობს ერთგვარი შეფასება, რომ ვინც ომს აშუქებს გმირია და არის ყველაზე დიდი პროფესიონალი, თუმცა ხშირ შემთხვევაში ეს  ასე არ არის.

ხანდახან ომში მუშაობა უფრო მარტივია, რადგან ყოველ წუთს რაღაც ხდება და, შესაბამისად, მასალა ხელის გულზეა. მშვიდობის დროს კი უფრო რთულია ინფორმაციის მოპოვება.

---

---

ალბათ, ყველა ჟურნალისტს უნდა, რომ ჰქონდეს კონფლიქტის გაშუქების გამოცდილება, ის ადრენალინი, რომ აი, მან ომი გააშუქა, იქ იყო, მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანია, რომ კრიტიკულად შეაფასო შენი უნარები, რამდენად მზად ხარ ამისთვის.

- ემოციურ მზაობას გულისხმობთ?

ემოციურიც და ფიზიკურიც. გინდა, რომ მოვლენების ეპიცენტრში იყო და შესაძლოა, შურის თვალითაც უყურებ შენს კოლეგებს, რომლებიც იქ არიან. მეც გამოვცადე ეს, როდესაც დამწყები ჟურნალისტი ვიყავი და როცა პირველად მოვხვდი ჩეჩნეთის ომში. მაგრამ ახლა ვხვდები, რომ ძალიან მნიშვნელოვანია მიხვდე, შენ ეს შეგიძლია თუ არა. თუ ეს ემოციურ დონეზე არ შეგიძლია, ესეც პროფესიონალიზმია, რომ აღიარო და თქვა, მე ვეღარ ვაშუქებ ამ ომს, ეს ძალიან ნორმალურია. არაღიარებით შენს თავსაც საფრთხეში აგდებ, საქმესაც ვერ აკეთებ და იმ ჯგუფსაც უშლი ხელს, ვისთან ერთადაც ხარ.

მეც მქონია შემთხვევა, უკრაინაში გადაღებებს ვხელმძღვანელობდი და ჩვენმა ძალიან გამოცდილმა ჯგუფმა, რომელიც აღმოსავლეთ უკრაინაში მიმდინარე საომარ მოქმედებებს აშუქებდა, დამირეკა და მითხრა, რომ სოფიკო, ჩვენ აღარ შეგვიძლია, აქ ვეღარ გავჩერდებით, გვეშინია. რაც პირველ რიგში გავაკეთე, იყო ის, რომ ის ჯგუფი წამოვიყვანე. არავის გაუკიცხავს ამ საქციელისთვის. პირიქით, ვფიქრობ, რომ ეს არის პროფესიონალიზმი.

მეორე რაც არის, კონფლიქტის ზონაში მომუშავე ჟურნალისტებისთვის ძალიან დიდი გამოწვევაა ინფორმაციის გადამოწმება. ძალიან მარტივია, გახდე პროპაგანდის იარაღი. ომის დროს რეალურად ძალიან ბევრი ამბავი გაქვს, ბევრი წყაროა, ოფიციალური სტრუქტურები, თვითმხილველები, სოციალური მედია, ამიტომ ძალიან ადვილად შეიძლება, იქცე მანიპულაციის მსხვერპლად. ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა ჩემთვის, ადრეც და ახლა განსაკუთრებით, ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად, არის მოკლე დროში მოასწრო ამბის გადამოწმება, მხოლოდ სანდო ინფორმაცია გამოიყენო და არ იყო სენსაციაზე ორიენტირებული. ამ შემთხვევაში, შეიძლება, არ იყო პირველი, მაგრამ შენი პრიორიტეტი უნდა იყოს გადამოწმებული ფაქტები.

- გადამოწმება არის ის, რაც ომის დროს ყველაზე მთავარია, ექსკლუზივზეც კი და გაასმაგებულად მნიშვნელოვანი?

რა თქმა უნდა, იმიტომ, რომ არ იქცე პროპაგანდის იარაღად, არ გახდე მანიპულაციის მსხვერპლი. კონფლიქტის დროს ყველა ჯფგუფს თავისი ინტერესი აქვს და შენი თავდაცვა მხოლოდ გადამოწმებული ინფორმაციაა.

- რა ხდება მაშინ როცა შენს ქვეყანაში აშუქებ ომს? მესმის, რომ პროფესიონალისთვის არ უნდა ჰქონდეს მნიშვნელობა ვის ომს აშუქებს, მაგრამ რამდენად მარტივია ეს? ალბათ საფრთხეც, პროპაგანდის ნაწილად იქცე, ამ დროს უფრო ძლიერია...

თუ ემოციურ ნაწილზე ვილაპარაკებთ, რა თქმა უნდა, ასმაგად რთულია. ყველა ომის გაშუქება რთულია, მაგრამ ის, რომ შენთან ასე ახლოს არის მტერი და შენს ოჯახს, ახლობელს, შენს ქვეყანას ემუქრება საფრთხე, გაასმაგებული საშინელებაა, რაც ალბათ ყველამ გამოვცადეთ 2008 წელს.

პროფესიული თვალსაზრისით შენ ისევე მუშაობ, როგორც ნებისმიერი კონფლიქტის გაშუქების დროს. იმავე პროფესიული სტანდარტით, სადაც გადამოწმებული ინფორმაცია და სანდო წყარო არის მთავარი. 

---

---

როგორ ფიქრობთ, სანდო და კრიტიკული იყო ქართული მედია 2008 წლის ომის გაშუქებისას?

არ ვიცი, ვერ შევაფასებ... არასწორად მიმაჩნია ჩემი კოლეგების მუშაობის შეფასება. ომის გაშუქება ძალიან რთულია და, შესაბამისად, ალბათ არის შეცდომებიც.

- იმ პერიოდის გახსენებისას, ხშირად გვესმის სიტყვა პატრიოტიზმი...

- მე მგონია, რომ ჩვენგან, ჟურნალისტებისგან, პირველ რიგში, ელოდებიან პროფესიონალიზმს და ესაა პატრიოტიზმიც - აკეთო შენი საქმე პროფესიონალურად და არა ის, რომ სპეციალურად დამალო ინფორმაცია, რომელიც მნიშვნელოვანია და არ იცი მის დამალვას რა შედეგები მოჰყვება.

- მოდით დილემებს შევეხოთ, რასაც ჟურნალისტი სულ აწყდება მუშაობისას და ომში განსაკუთრებით. რა არის ყველაზე რთული, თქვენი პრაქტიკიდან, რა გახსენდებათ ყველაზე მწვავედ?

ასეთი ძალიან ბევრია. მთავარია, როდესაც მიდიხარ, ზუსტად იცოდე რას აკეთებ, წინასწარი დაგეგმვა არის ძალიან მნიშვნელოვანი, ბრმად არსად არ უნდა წახვიდე.

ჩეჩნეთის ომი იყო პირველი ომი, რომელიც გავაშუქე. ძალიან ბევრი დილემა მქონდა, გამოუცდელი ვიყავი და მეგონა, რომ ფრონტის ხაზზე თუ არ შევვარდებოდი, ყველა ჩათვლიდა, რომ ეს სამუშაო ვერ შევასრულე. ეს დილემა ახლაც ბევრს აქვს, გავარდეს წინა ხაზზე, როდესაც არ ითვალისწინებს რა შეიძლება მოჰყვეს ამას. ყოველთვის უნდა შეაფასო იქ მისვლა რას მოგიტანს და რას დაკარგავ, ყოველთვის უნდა იცოდე, რომ არცერთი სიუჟეტი არ ღირს ადამიანის სიცოცხლედ.

---

 «რთულია უარი თქვა ექსკლუზივზე, მაგრამ ომის ჟურნალისტიკაში ეს არის ერთ-ერთი სირთულე - გაითვალისწინო ყველა ნიუანსი, არ დაკარგო ადამიანური და პროფესიული ეთიკა და იცოდე, რომ ადამიანის სიცოცხლე არის მთავარი»

---

უნდა იცოდე ადგილის სპეციფიკა. მე და ჩემი ოპერატორი ვიხსენებდით ცოტა ხნის წინ, რომ რამდენი სისულელე გაგვიკეთებია იმიტომ, რომ არ ვიცოდით და უბრალოდ რისკზე მივდიოდით.

დილემები არის ისიც, აჩვენო თუ არა რაღაც. 2008 წელს Associated Press ჰქონდა ექსკლუზიური კადრები ტყვედ აყვანილი ქართველი ჯარისკაცების, მაგრამ ჩვენ ეს კადრები ვერ გავუშვით, მათი იდენტიფიცირება მოხდებოდა და შეიძლებოდა დამატებით საფრთხეში აღმოჩენილიყვნენ. ძალიან გაბრაზდა ჩემი ოპერატორი, რომ როგორ, ასეთი ექსკლუზიური კადრები, სიცოცხლის ფასად მოიპოვა, მაგრამ არის რაღაც, რაც უფრო მნიშვნელოვანია. უნდა იფიქრო იმაზე, რა შედეგი შეიძლება მოჰყვეს.

- იფიქრო რესპონდენტებზეც? და ალბათ, ომშიც პასუხისმგებლობა შენი მასალის გმირებისადმი გაცლებით მეტია

რა თქმა უნდა. მთავარია, რომ არ მოატყუო რესპონდენტი, მან ზუსტად უნდა იცოდეს, სად გავა ეს ინფორმაცია. იმიტომ, რომ შენ ექსკლუზივი გქონდეს, მათი სიცოცხლე საფრთხის ქვეშ არ უნდა ჩააგდო. კი, რთულია, უარი თქვა ექსკლუზივზე, მაგრამ ომის ჟურნალისტიკაში ეს არის ერთ-ერთი სირთულე - გაითვალისწინო ყველა ნიუანსი, არ დაკარგო ადამიანური და პროფესიული ეთიკა და იცოდე, რომ ადამიანის სიცოცხლე არის მთავარი.

- საუბრის დასაწყისში თქვენ თქვით, რომ ახლა ვეღარც კი ყოფთ ცალკე ომის ჟურნალისტიკას, მაგრამ არის რამე, რაც გგონიათ, რომ უნდა ისწავლებოდეს მათთვის, ვინც ომს აშუქებს?

Associated Press -ის, ისევე როგორც მსოფლიოს ბევრი წამყვანი მედიის თანამშრომლები, ყოველ ხუთ წელიწადში ერთხელ გავდივართ სპეციალურ კურსებს - როგორ მოვიქცეთ კონფლიქტების გაშუქებისას. ყოფილი სამხედროები გვასწავლიან კრიტიკულ სიტუაციაში მოქმედების წესებს და ასევე პირველადი დახმარების საფუძვლებს. რა თქმა უნდა, ბევრი რამე გავიწყდება, მაგრამ როდესაც ხვდები კრიტიკულ სიტუაციაში, ეს მიძინებული ცოდნა იღვიძებს. არაერთხელ გამომდგომია ეს ინფორმაცია დემონსტრაციების გაშუქებისას, საომარი მოქმედებების დროს. ეს ის საბაზისო ცოდნაა, რომელიც ყველა ჟურნალისტს უნდა ჰქონდეს, როდესაც კონფლიქტურ ზონაში ხვდება.

საკუთარ შეცდომებზე სწავლა საომარი მოქმედებების დროს ძალიან სახიფათოა.

ჟურნალისტისთვის, განსაკუთრებით გამოუცდელი ჟურნალისტისთვის, რთულია გაანალიზოს საფთხე და სწორედ ამიტომ საჭიროა პროდიუსერი თუ რედაქტორი, რომელიც სრულ კოორდინაციაშია მასთან. კონფლიქტურ ზონაში მომუშავე ჟურნალისტის უკან უნდა იყოს რედაქცია, რომელიც ეხმარება დაგეგმვაში, ხვდება საფრთხეებს და შესაბამისად მოქმედებს.

რედაქციის პასუხისმგებლობაც საომარ ვითარებაში გაასმაგებულია.

- ველზე ყოფნა უფრო მარტივია?

ჩემთვის ველზე მუშაობა უფრო მარტივია, იქ თითქოს მარტო საკუთარ თავზე ხარ პასუხისმგებელი. როცა კოორდინაციას უწევ გაშუქებას, მაშინ ძალიან დიდ პასუხისმგებლობას იღებ თითოეულ ადამიანზე, რომელსაც უშვებ გადაღებაზე. ეს საკმაოდ დიდი სტრესია.

- და რა ხდება მაშინ, როცა ომი მთავრდება

შემდეგ არის სტრესი, რომელთან გამკლავებაც არ არის ადვილი.

ჩვენ სამსახურში გვაქვს სპეციალური დეპარტამენტი, რომელიც გეხმარება სტრესის მართვაში და პოსტ ტრავმული სინდრომის გადალახვაში, თუ შენ ამის სურვილი გაქვს.

კონფლიქტის გაშუქებისას, გარდა პროფესიული სირთულეებისა, ძალიან ბევრი დილემის წინაშე დგახარ. მაგალითად, როგორ მოიქცე როდესაც შენს გვერდით დაჭრილია? მიატოვო გადაღება და დაჭრილს უშველო? აყენებ თუ არა ამით საფრთხის ქვეშ შენ გადამღებ ჯგუფს?

სტრესია ის ყველა ინტერვიუ, რასაც წერ კონფლიქტის ზონაში, კონტაქტი ხალხთან, რომელიც იმ იმედით გაძლევს ინტერვიუს, რომ შენი რეპორტაჟი რაღაცას შეცვლის. ახლაც მახსოვს რესპონდენტები, რომლებიც წლების წინ ჩამიწერია და ის უსუსურობის განცდა, როდესაც მათთან საუბრობ, როდესაც მათთვის იმედი ხარ და შენ თავად სრულიად უიმედოდ ხარ.

კინოდოკუმენტალისტიკა ვიზუალური თხრობის ერთ-ერთი გამორჩეული ფორმაა. მიუხედავად იმისა, რომ კინოხელოვნება შექმნიდანვე დოკუმენტურ ელემენტებზე იყო აგებული, ტერმინი „დოკუმენტური“ მეოცე საუკუნის 20-იან წლებში გაჩნდა და დოკუმენტური კინოც, როგორც კინემატოგრაფიის დამოუკიდებელი მიმართულება, ამ პერიოდში ჩამოყალიბდა. დოკუმენტური კინო მხოლოდ საგანმანათლებლო და საინფორმაციო-ანალიტიკურ ჟანრთან ასოცირდება ხოლმე. ხშირად დოკუმენტალისტიკა პროპაგანდისტული თხრობის იარაღიც იყო და დღესაც, ზოგჯერ სწორედ ამ მიზნით გამოიყენება, თუმცა მსოფლიო შემოქმედებით ინდუსტრიაში დოკუმენტურ ფილმს სულ სხვა პარამეტრები აქვს.

საგანმანათლებლო, ინფორმაციულ-ანალიტიკურ ფილმებს პირობითად “სატელევიზიო” დოკუმენტური ფილმების და ვრცელი რეპორტაჟების ჟანრს მიაკუთვნებენ, სადაც თხრობის ფორმა სტანდარტულია და შემოქმედებითი ინტერპრეტაცია ნაკლები. თუმცა ეს მხოლოდ მცირე ნაწილია დოკუმენტალისტიკის იმ მრავალფეროვანი მიმართულებებიდან, რომლებიც მსოფლიო დოკუმენტური ფილმის ინდუსტრიაში არსებობს და მას შემოქმედებით (საავტორო) დოკუმენტურ ფილმს უწოდებენ.

რას ემსახურება დოკუმენტალისტიკა, რატომ არის ეს ჟანრი ღირებული და მნიშვნელოვანი და რა გამოწვევების წინაშე დგას დღეს დოკუმენტური კინო საქართველოში, - „მედიაჩეკერი“ დოკუმენტალისტ ნინო ორჯონიკიძეს ესაუბრა.

- მოდით, საუბარი დავიწყოთ იმით, რა არის დოკუმენტური კინო და რატომ არის ის მნიშვნელოვანი?

- დოკუმენტალისტიკა რეალობაზე დაკვირვების და მისი ინტერპრეტაციის ძალიან დიდ შესაძლობლობას იძლევა. დოკუმენტური კინო, ალბათ, ვიზუალური ხერხებით იმ სივრცეს ქმნის, სადაც ადამიანები ფიქრს იწყებენ, სადაც შეიძლება ემპათია დაიბადოს, სადაც ადამიანები ამბავს თუ პერსონაჟს მრავალშრიანად ხედავენ და არა სწორხაზოვნად.

დოკუმენტურ კინოს ხშირად აღვიქვამთ, როგორც, ასე ვთქვათ, ჟურნალისტიკის გაგრძელებას, როდესაც ფაქტი უნდა ასახო ისეთი, როგორიც არის. მაგრამ როგორც კი ჩვენ კადრირებას ვიწყებთ და გადაწყვეტილებას ვიღებთ იმის შესახებ, რა არის შენი ინტერესის საგანი და სად მთავრდება შენი კადრის ჩარჩო, აქ უკვე ინტერპრეტაცია და რეჟისურა იწყება, იმიტომ რომ შენ უკვე არჩევანს აკეთებ.

ჯონ გრიერსონი იყო ბრიტანელი დოკუმენტალისტი, ამ მიმართულების ერთ-ერთი ფუძემდებელი და დღევანდელი გაგებით - პროდიუსერი, რომელმაც თქვა, რომ დოკუმენტური კინო ეს არის რეალობის შემოქმედებითი აღქმა, ინტერპრეტაციაა.

 

თუ ვამბობთ, რომ დოკუმენტალისტიკა კინოა, მაშინ კინო ხომ პირველ რიგში, ხმისა და გამოსახულების სინთეზით, გამოხატვის საშუალებაა, შესაბამისად არც დოკუმენტური კინო არის მხოლოდ ინფორმაციული მედიუმი. ეს ემოციური მედიუმიც არის. შენ მხოლოდ ინფორმაციას კი არ სთავაზობ მაყურებელს, შენ სთავაზობ იმ გამოცდილებას და იმ შთაბეჭდილებას, რომელიც აი ამ ველში მუშაობისგან მიიღე. ამ ინფორმაციას, ამ გამოცდილებას ყველა ხელოვანი, ყველა რეჟისორი გარდაქმნის რაღაც ვიზუალურ და ხმოვან გამოცდილებაში. ამ გამოცდილებას, ამ შთაბეჭდილებას რა ფორმით აწვდი შენს მაყურებელს, ეს არის მნიშვნელოვანი. მშრალი ფაქტები, რეალობის უბრალო კონსტატაცია ყოველდღიურად ხდება, ფეისბუკის სტრიმინგითაც კი. მერე ამაზე რეფლექსია, ჩაღრმავება, სიტუაციის დანახვა, ფაქტებთან დისტანცირება როგორ ხდება და ამის კინოენაზე გარდაქმნა, ეს არის ჩემთვის დოკუმენტური კინო.

ის გარემოება, რომ დოკუმენტურ კინოს საფუძვლად რეალობა უდევს, სულ არ ნიშნავს, რომ ეს მხოლოდ ინფორმაციული მედიუმია, სადაც ყველაფერი ახსნილი, გაანალიზებული, დაბალანსებული უნდა იყოს. კინო ნაცნობი მოვლენების გადააზრების და ფიქრის, განცდის სივრცეს უნდა იძლეოდეს. ეს კი ავტორის უნიკალური პერსპექტივიდან იწყება.

დოკუმენტური კინო იმიტომ მიყვარს, რომ არ არსებობს წესები, რომელთა დარღვევა არ შეიძლება, მაგრამ მთავარი ხაზი შენს ეთიკურ დილემაზე გადის. ამიტომაც ჩემთვის დოკუმენტური კინოში გადამწყვეტი ავტორის მოტივაციაა - რატომ აკეთებს ის ამ ფილმს ამ ფორმით. ეს მოტივაცია, ეს გულწრფელობა და სიმართლე თუ პირიქით, სიყალბე, მგონია ყველა კადრში ჩანს. დოკუმენტური ფილმი სკანერივით არის - რეალობისაც და ავტორისაც.

- რა განასხვავებს დოკუმენტურ კინოს მხატვრულისგან?

საერთოდ, მე მგონია, რომ კინო კინოა და დოკუმენტურია თუ მხატვრული ამას მნიშვნელობა არ აქვს. ძალიან მოძველებული ტრადიციაა ხისტი ჟანრობრივი დაყოფა. თანამედროვე კინო “ჰიბრიდული” კინოა. არიან ავტორები, რომლებიც საერთოდ მიუღებლად მიიჩნევენ ზღვარის გავლებას დოკუმენტურსა და მხატვრულ კინოს შორის. მთავარია ტრანსპარანტული იყოს ნამუშევრის შექმნის პროცესი. სამართლიანი და გულწრფელი იყოს ავტორი მის მიერ გამოყენებული ხერხების შესახებ.

დოკუმენტური მასალა ყოველთვის არსებობს მხატვრულ კინოში და პირიქით - მხატვრული მასალა ყოველთვის არის დოკუმენტურ კინოში.

ჩემი აზრით, მთავარი, რაც დოკუმენტურ კინოს განასხვავებს მხატვრული კინოსგან ის არის, რომ დოკუმენტური ფილმი ფაქტობრივად გულზე ღია ოპერაციაა. რეჟისორს რეალურ ადამიანებთან აქვს შეხება, რეალურ ისტორიებთან, რაც ძალიან დიდი ეთიკური გამოწვევაა. შესაბამისად, რეჟისორს რეალობაში ამ “ჩარევისა” და შედეგების გამო პასუხისმგებლობა ეკისრება.

ემოციური შრე, ადამიანური ისტორია არის დოკუმენტურ კინოში ძალიან მნიშვნელოვანი, იმიტომ რომ ჩვენი გონება უკვე გადაჭედილია კლიშეებით, ციფრებით, მოკლე-მოკლე ამონარიდებით (ციტატებით), სტატისტიკებით, ინფოგრაფიკებით.  ჩვენი მგრძნობელობა მნიშვნელოვანი თემების მიმართ არის ძალიან დაბალი, იმიტომ რომ ვეღარ ავუდივართ ამდენ ინფორმაციას. ციფრები არაფერს ამბობს, მაგრამ ერთმა ადამიანურმა ისტორიამ ან რეალობის საინტერესო ინტერპრეტაციამ, რომელიც ჩემს გრძნობებზე იმოქმედებს, რომელიც ამ შთაბეჭდილებას განმაცდევინებს, შესაძლოა, ბევრი რამ შეცვალოს. კარგი ფილმი გამოცდილების გაზიარებაა, თანაგრძნობაა. კარგი ფილმი ამ გამოცდილებას თაობებს უნახავს.

- ამბობთ, რომ დოკუმენტური კინო ეს ერთგვარი ემოციური მედიუმია, მასში ბევრი ადამიანური ისტორიაა. ადამიანებს უყვართ ემოციური ისტორიები, მაგრამ, დოკუმენტური კინო მაინც არ არის პოპულარული. როგორ გგონიათ, რატომ?

 

რა არის პოპულარული? ხელოვნება პოპულარულია? ლიტერატურა პოპულარულია? არა მგონია... დოკუმენტურ კინოს წაკითხვა უნდა, ის არ არის იოლად მოსახმარი პროდუქტი. ეს არც კლიშეებით სავსე გასართობი სერიალია და არც დაღეჭილი ინფორმაცია, რომელსაც ვიღაცა თავში მიდებს. ამას ჩაღრმავება, კონტექსტის ცოდნა უნდა. არა მარტო ავტორის, არამედ მაყურებლის მხრიდანაც მუშაობა უნდა. კარგი ფილმი მოგზაურობა და სამყაროს აღმოჩენაა, მაგრამ ამ მოგზაურობისთვის მზაობა უნდა გქონდეს.

 

---

« ჩვენი მგრძნობელობა მნიშვნელოვანი თემების მიმართ არის ძალიან დაბალი, იმიტომ რომ ვეღარ ავუდივართ ამდენ ინფორმაციას.  ციფრები არაფერს ამბობს, მაგრამ ერთმა ადამიანურმა ისტორიამ ან რეალობის საინტერესო ინტერპრეტაციამ, რომელიც ჩემს გრძნობებზე იმოქმედებს, რომელიც ამ შთაბეჭდილებას განმაცდევინებს, შესაძლოა, ბევრი რამ შეცვალოს. კარგი ფილმი გამოცდილების გაზიარებაა, თანაგრძნობაა. კარგი ფილმი ამ გამოცდილებას თაობებს უნახავს »

---

 

- ბოლო პერიოდში მედიაში ბევრი რამ ძალიან სწრაფად იცვლება და მედიის გავლენაც გაცილებით უფრო სწრაფი გახდა. როგორ ფიქრობთ, რა როლი შეიძლება ჰქონდეს მედიას დოკუმენტალისტიკის განვითარებაში?

მთავარი, რაც შეცვალა სოციალურმა მედიამ, არის ის, რომ დოკუმენტური კინოს დისტრიბუციის სრულიად ახალი გზა გაჩნდა.

დოკუმენტურ კინო არასდროს იყო კომერციულად მომგებიანი, არასდროს არ ჰყავდა მასობრივი მაყურებელი, გარდა ერთეული დოკუმენტური ფილმებისა, მაგრამ სოციალურმა მედიამ მოიტანა დისტრიბუციის ახალი გზა, ონლაინ მაყურებელი შესძინა მას. დღეს მედიაში ბევრად უფრო პოპულარული მოკლე დოკუმენტური ფილმია. ძალიან სწრაფი გახდა მედია, სადაც ყველაფერი ე.წ. კლიკებზე და ტელეფონში დანახულ ოც წამიან ინფრომაციაზეა დამოკიდებული. რა თქმა უნდა, სოციალურმა ქსელებმა ფილმის დრამატურგიაზე, ტემპო-რიტმზეც იმოქმედა, თხრობის ახალი ფორმები გაჩნდა, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ სრულმეტრაჟიან დოკუმენტურ ფილმს მაყურებელი აღარ ჰყავს. ან კი, ყველაფერს, რასაც დოკუმენტურ ფილმს ვეძახით, მართლაც კინოა.

ალბათ, ონლაინ პლათფორმებმა, უფრო კომერციულ, სწრაფ პროდუქტებთან ერთად, ნაკლებ კომერციულ პროქტებსაც უნდა დაუთმონ სივრცე და “კლიკების” მიუხედავად, საინტერესო საავტორო ნამუშევრებს არსებობის და გავრცელების საშუალება მისცენ.  ციფრული მედია სივრცე ყველაფერს შთანთქავს, თუმცა მნიშვნელოვანი ნამუშევრები წლების მერე ამოყვინთავს ისევ. მე ასე მჯერა და დოკუმენტურ ფილმებსაც ამ პერპექტივიდან ვაფასებ. “15 წუთიანი პოპულარობა” კარგია, მაგრამ ეს არ უნდა იყოს ერთადერთი და ყველაზე მნიშვნელოვანი კრიტერიუმი რედაქტორებისა და მედია მენეჯერებისთვის.


- თქვენი აზრით, როგორ აღიქვამენ საქართველოში დოკუმენტალისტიკას, რა გამოწვევების წინაშეა ეს ჟანრი?

დოკუმენტური კინო, მგონია, რომ საქართველოში მეორად პროდუქტად აღიქმება, სატელევიზიო პროდუქტად. ალბათ, იმიტომ, რომ ჩვენ საბჭოთა დოკუმენტალისტიკის ტრადიციიდან მოვდივართ, როდესაც დოკუმენტური კინო, ძირითადად, გარკვეული პროპაგანდისტული თხრობის იარაღი იყო, რომელსაც ჰყავდა ე.წ. მთხრობელი, გაუგებარი დიქტორი, რომელიც გვიყვებოდა რაღაცა ისტორიას. დოკუმენტალისტიკა მიბმული იყო ტელევიზიაზე, რომელსაც ყოველთვის აქვს გარკვეული პოლიტიკური დღის წესრიგი, მათ შორის დღესაც, გააჩნია რომელ ტელევიზიაში ხარ. ამიტომ დოკუმენტალისტიკის განსაკუთრებული განვითარების საშუალებას დღეს საქართველოში ტელევიზიები არ იძლევიან, რადგან განვითარება, პირველ რიგში, შემოქმედებით თავისუფლებას და ექსპერიმენტული ფორმატების დაშვების შესაძლებლობას ნიშნავს. თუმცა ჩნდება ხოლმე პატარ-პატარა კუნძულები.

ძალიან რთულია გადარჩენა, როდესაც დოკუმენტურ კინოს აკეთებ, ამიტომ, როდესაც დოკუმენტური კინოს რეჟისორი ხარ, პარალელურად 4-5 ადგილას გიწევს მუშაობა იმისთვის, რომ შენი თავი შეინახო და შენი ფილმი დააფინანსო. ჩემ გარშემო ყველა ასე იქცევა. დოკუმენტალისტიკა პროფესია არ არის. ეს ცხოვრების წესია, პროცესია, რომლის გარეშე არსებობა შეუძლებელია. ხშირად ფილმის გადაღებას, პროცესებზე დაკვირვებას და გააზრებას, შემდეგ მხატვრულ ფორმაში მოქცევას წლები და დიდი მოთმინება სჭირდება. იმ მომენტისთვის, როცა რეჟისორი ფილმზე მუშაობას ასრულებს, ის “აქტუალურობას” კარგავს. მაშინ რა აზრი აქვს ასეთ დოკუმენტურ კინოს?

სწორედ ეს არის არსებითი განსხვავება ჩემთვის: დოკუმენტურ კინოს რეპორტაჟებისგან სიღრმე, ფორმა, ავტორისეული მიდგომა და შემოქმედებითი ინტერპრეტაცია უნდა განასხვავებდეს, ვიდრე უბრალოდ მოვლენის ასახვა. გადაღება და მონტაჟი (ტექნიკურად) დღეს ყველას შეუძლია, ვისაც მობილური ტელეფონი აქვს, აი უნიკალური ხედვა და მხატვრული ფორმის პოვნა კი ნამდვილი გამოწვევაა.

---

 « ალბათ, ონლაინ პლათფორმებმა, უფრო კომერციულ, სწრაფ პროდუქტებთან ერთად, ნაკლებ კომერციულ პროქტებსაც უნდა დაუთმონ სივრცე და “კლიკების” მიუხედავად, საინტერესო საავტორო ნამუშევრებს არსებობის და გავრცელების საშუალება მისცენ.  ციფრული მედია სივრცე ყველაფერს შთანთქავს, თუმცა მნიშვნელოვანი ნამუშევრები წლების მერე ამოყვინთავს ისევ. მე ასე მჯერა და დოკუმენტურ ფილმებსაც ამ პერპექტივიდან ვაფასებ. “15 წუთიანი პოპულარობა” კარგია, მაგრამ ეს არ უნდა იყოს ერთადერთი და ყველაზე მნიშვნელოვანი კრიტერიუმი რედაქტორებისა და მედია მენეჯერებისთვის »

---

- რა ეტაპზეა დოკუმენტალისტიკა საქართველოში?

მე მგონია, რომ ქართული დოკუმენტალისტიკა ახლა ძალიან საინტერესო ეტაპზეა. შარშან IDFA Bertha Fund-ის 5 გამარჯვებულიდან 2 ქართული პროექტი იყო მსოფლიო მასშტაბით, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია. საერთაშორისო ფორუმზე, ნებისმიერ ქვეყანაში ერთი-ორი ქართველი რეჟისორი მაინც არის წარმოდგენილი საინტერესო პროექტით. ფილმის დასრულებამდე პროექტი ბევრ ეტაპს გადის და არანაკლები საერთაშორისო აუდიტორია ჰყავს ფილმს განვითარების ეტაპზეც, როდესაც შენს იდეას და, შესაბამისად, ქვეყანას წარადგენ საერთაშორისო ფორუმებზე.

საქართველოშიც არის ძალიან კარგი ფესტივალი - „სინედოკ-თბილისი“, რომელიც დოკუმენტური კინოს განვითარებისთვის მნიშვნელოვანი პლათფორმაა. ყოველ წელს ჩამოჰყავთ არაჩვეულებრივი დოკუმენტალისტები. მაგალითად, წელს იყო მსოფლიო კლასის ფრანგი დოკუმენტალისტი ჩამოსული - ნიკოლა ფილიბერი.

ასევე, განვითარების ახალ შესაძლებლობებს იძლევიან ონლაინ პლათფორმები, რომლებიც შემოქმედებითი დოკუმენტური ფილმის დისტრიბუციის ახალ სივრცეს ქმნიან. ინსპირაციის წყარო და თემატიკა კი საქართველოში ამოუწურავია - ყოველი ახალი დღე პოტენციურად ახალი ფილმის დასაწყისია - დაუჯერებელი პერსონაჟებით, კონფლიქტებით და წინააღმდეგობებით.

მგონია, რომ ვვითარდებით, მგონია, რომ გავიგეთ, რომ დოკუმენტური ფილმი ისეთივე შემოქმედებითი თხრობის ფორმაა, როგორც მხატვრული კინო, მაგრამ, როდესაც ფილიბერის მასტერკლასზე ნახევარად ცარიელი იყო დარბაზი, იქ მივხვდი, რომ ჯერ ძალიან შორს ვართ იმის დაფასებისგან, რამდენად საინტერესოა და მნიშვნელოვანი დოკუმენტური კინო. თუმცა, დღეს არის ახალი თაობა დოკუმენტალისტების, რომლებიც, მჯერა, რომ ძალიან მნიშვნელოვან სიტყვას იტყვიან. დღევანდელი მოვლენების მნიშვნელოვან და საინტერესო ინტერპრეტაციას შემოგვთავაზებენ.

“არ შეგეშინდეს, მაგრამ აიძულე სხვები, რომ ეშინოდეთ”, - ამბობდა ამერიკელი გამომძიებელი ჟურნალისტი და პულცერის ჯილდოს მფლობელი სეიმურ მაირონი.

მსოფლიო საგამოძიებო ჟურნალისტიკას მრავალწლიანი ისტორია აქვს. ამ მიმართულების წყალობით საზოგადოებამ არაერთი მნიშნველოვანი დამალული და გასაიდუმლოებული ფაქტისა თუ მოვლენის შესახებ შეიტყო. გამომძიებელი ჟურნალისტების ნაშრომებმა ბევრი მაღალჩინოსანი, მათ შორის, პრეზიდენტებიც ამხილა. ჟურნალისტიკის ამ მიმართულებამ ფეხის მოკიდება დამოუკიდებელი საქართველოს ტელერეალობაშიც სცადა, თუმცა, მალევე საგამოძიებო პროდუქტი მთავარი მაუწყებლების ეკრანებიდან გაქრა, პატარა სტუდიებში გადაინაცვლა და შესაბამისი გავლენა და მასშტაბები დაკარგა. საგამოძიებო სტუდია “მონიტორის” მიერ მომზადებულმა ფილმებმაც ნაციონალური მაუწყებლის, “რუსთავი 2-ის” ეთერში გასვლა მხოლოდ რადიო “თავისუფლებასთან” თანამშრომლობის დაწყების შემდეგ შეძლო.

სწორედ “მონიტორის” ჟურნალისტ, გიორგი მგელაძეს ესაუბრა “მედიაჩეკერი” იმ პრობლემებზე, რომლის წინაშეც საქართველოში საგამოძიებო ჟურნალსტიკა დგას. ის წლებია ჟურნალისტურ გამოძიებებს ატარებს, რისთვისაც არაერთი პრიზი აქვს მიღებული.

- რა მნიშვნელობა აქვს საგამოძიებო ჟურნალისტიკას და რა წვლილი შეაქვს მას ქვეყნის დემოკრატიულ განვითარებაში, განსაკუთრებით ისეთ განვითარებად ქვეყნებში, სადაც კორუფციის მაღალი რისკები კვლავ არსებობს?

- ზოგადად საგამოძიებო ჟურნალისტიკა ჟურნალისტიკის სხვა მიმართულებისგან განსხვავებით, უფრო მეტ დეტალს, მრავლისმომცველ და სიღრმისეულ ინფორმაციას სთავაზობს აუდიტორიას. დეტალურად მოთხრობილი ამბები კი უფრო დიდხანს ახსოვს მაყურებელსა და მსმენელს. ჟურნალისტის მთავარი ფუნქცია ხელისუფლების მეთვალყურეობაა, ამიტომ ყოველდღიურ რეჟიმში, ახალი ამბების ჟურნალისტს შეიძლება ბევრი რამ გამორჩეს. მაგალითად, პოლიტიკოსმა დღეს შეიძლება ერთი დაპირება გასცეს, ხვალ მეორე, ზეგ მესამე, მაგრამ პირველი დაპირება შეასრულა თუ არა, ამაზე თვალყურის მიდევნება ახალი ამბების ჟურნალისტს მისი დროს, რესურსის და სხვა გარემოებების გათვალისწინებით შესაძლოა, გაუჭირდეს. გამომძებელ ჟურნალისტებს კი დროსა და რესურსის თვალსაზრისით ამა თუ იმ თემის სიღრმისეულად მოკვლევის მეტი ფუფუნება გვაქვს.

ჩვენნაირ ქვეყანაში საგამოძიებო ჟურნალისტიკა მხილების კარგი საშუალებაა. ბოლო ოცი წელია ჩემი გამოძიებების თემატიკა არ იცვლება - ნეპოტიზმი, კორუფცია და ა.შ. არის მთავარი ინტერესსის საგანი. ჩვენ მუდმივად ვეძებთ ხელისფულების ნაკლოვანებებს, რომლის შესახებაც საზოგადოებას საშუალებას ვაძლევთ ჰქონდეს ობიექტური და სრულყოფილი ინფორმაცია. ეს კი, თავის მხრივ, ამ ნაკლოვანებებზე რეაგირებას აადვილებს, რაც საჯარო პროტესტსა თუ სხვადასხვა აქტივობაში გამოიხატება. ყველაზე მნიშვნელოვანი კი მაინც ისაა, რომ ეს საარჩევნო ყუთთან ინფორმირებული ამომრჩევლის მისვლას უწყობს ხელს. კარგად ინფორმმირებული ამომრჩეველი უკეთეს არჩევანს აკეთებს. მგონია, რომ მიზანი, რომელსაც საგამოძებო პროდუქტი ემსახურება, სწორედ ეს არის.

- რა არის ის მთავარი პრობლემები, რომელსაც დღეს გამომძიებელი ჟურნალისტიები ყოველდღიური საქმიანობის პროცესში აწყდებიან?

- პირველი ეს არის საჯარო უწყებებიდან ოფიციალური კომენტარების მიღების პრობლემა. მაგალითად, თუკი ჩვენ ვიცით, რომ ახალი ამბების კეთების შემთხვევში თითქმის ნებისმიერი მინისტრის ან მისი მოადგილის კომენტარის მოპოვება პრობლემა არ არის, “მონიტორის” მაგალითზე გეტყვით, რომ გვიწევს რამდენიმე კვირით ადრე წერილების, კითხვების გაგზავნა და ბოლოს მინისტრის ან მისი მოადგილის ნაცვლად შესაძლოა, უბრალოდ რომელიმე სამსახურის ხელმძღვანელი ჩაგვაწერინონ, რომელიც პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებზე პასუხისმგებლობას ვერ იღებს. ამით კი ჩვენ ინფორმაციას სრულყოფილება და ყოველმხრივობა აკლდება.

კვლავ პრობლემად რჩება საჯარო ონფორმაციის მოპოვება. კანონი თითქმის ყველა შემთხვევაში ამბობს, რომ ინფორმაცია უნდა გაიცეს დაუყოვნებლივ, რაც ხშირად ირღვევა. მაგალითად, ამ მომენტისთვის ვაკეთებთ გამოძიებას და ერთ-ერთ სახელმწიფო კომპანიას საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნაზე წერილი დაახლოებით ერთი თვის წინ გავუგზავნეთ, მის ხელმძღვანელს დაახლოებით ერთი კვირის წინ ვესაუბრეთ, რომელიც ამბობს, რომ ინფორმაციას მოიკითხავს და ა.შ. თუმცა, ფაქტია, რომ ჩვენ ვაკეთებთ ფილმს, რომელიც რამდენიმე დღეში უნდა გავიდეს და ერთი თვეა იმ საჯარო ინფორმაციას ვერ ვიღებთ, რომელიც გვეკუთვნის.

პრობლემაა სასამართლოში ინფორმაციის მოპოვებაც. იყო დრო, როდესაც სისხლის სამართლის საქმეებს ვეცნობოდით ჟურნალისტები. ეს ხდებოდა შევარდნაძის ხელისუფლების დროს. სააკაშვილის ხელისუფლების დროს განაჩენებს გვაძლევდნენ დაუშტრიხავი სახით. დღეს ამ კუთხით მდგომარეობა გაუარესებულია, სასამართლოს გადაწყვეტილებების მოპოვება პრობლემურია, თითქმის წარმოუდგენელია. მაგალითად, შეიძლება რომელიმე სასამართლო პროცესს დავესწრო, განაჩენი საჯაროდ მოვისმინო, მაგრამ რომ მოვითხოვო, ეს განაჩენი არ მომცენ.

კიდევ ერთი კომპენენტი არის ის, რომ ონლაინ და სოციალური ქსელის განვითარების კვალდაკვალ, ბევრი პლატფორმა გაჩნდა, რომელიც გარკვეულწილად კონკურენციაში შემოდის. თუმცა, ამას ყველაზე ნაკლებ პრობლემურად მივიჩნევ, რადგან ჩვენც თანამედროვე მოთხოვნების შესაბამისად გადაწყობას ვცდილობთ.

- უფრო ზოგადად რომ შევხედოთ საქართველოში საგამოძიებო ჟურნალისტიკის გამოწვევებს, რამდენად არის საფრთხე, რომ ამ ტიპის ჟურნალისტიკამ არსებობა საერთოდ შეწყვიტოს?

- “მონიტორის” მაგალითზე რომ გითხრათ, საგამოძებო ჟურნალისტიკის ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა არსებობისთვის საჭირო ფინანსებია. მთელ მსოფლიოშია ცნობილი, რომ საგამოძიებო ჟურნალისტიკას რაკი ის ბევრ დროს, ენერგიასა და რესურსს მოითხოვს, მეტი ფინანსური საშუალება სჭირდება. დღეს საქართველოში საგამოძიებო ჟურნალისტიკისთვის ფინანსური წყაროების მოძიება ძალიან ძნელია. მაგალითად, “სტუდია მონიტორი” წლიდან-წლამდე ბეწვის ხიდზე გადის იმისთვის, რომ თანამშრომელთა რაოდენობა, ფინანსური რესურსები შეინარჩუნოს და იმის საშუალება ჰქონდეს, რომ რეგიონები მოვიცვას და მათი თემები წამოსწიოს. ყველაფერი ფინანსებთან არის დაკავშირებული, რომელიც შემცირებულია.

- რა არის გამოსავალი?

- მე როგორც ერთ ჟურნალისტს, ამ პრობლემიდან გამოსავლად ყოველთვის საზოგადოებრივი მაუწყებელი მიმაჩნდა, რომელსაც ჩვენი ტიპის ქვეყნისთვის სოლიდური დაფინანსება აქვს და ერთ-ერთი შანსი, რომ დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი საგამოძიებო ჟურნალისტიკა არსებობდეს, ეს სწორედ საზოგადოებრივ მაუწყებელთან ინტეგრირების გზით უნდა ხდებოდეს, თუმცა ვიცით, რომ ასე არ არის.

რაც შეეხება კერძო ტელევიზიებს, ზოგს მსგავსი პროდუქტის ქონის პოლიტიკური ინტერესი არ აქვს, ზოგი ამბობს, რომ მათთვის ეს ფინანსურად ზედმეტად მძიმე ტვირთია. ზოგიერთი ტელევიზია მსგავსი პროდუქტის ე.წ. “ნიუსთან” შეთავსებას ახერხებს, მაგრამ ცალკე აღებული სრულყოფილი საგამოძიებო გადაცემა, არცერთ მაუწყებელს აქვს.

- რატომ ვერ მოხერხდა საზოგადოებრივ მაუწყებლთან საგამოძიებო პროდუქტის ინტეგრირება? ეს არის პოლიტიკურ გადაწყვეტილება, ზეგავლენა, თუ ზოგადად, ამ მიმართულებისადმი ინტერესის ნაკლებობა?

- არ მინდა ვინმემ ისე გაიგოს, თითქოს საზოგადოებრივ მაუწყებელთან კონკრეტულად ჩვენი - “სტუდია მონიტორის” ინტეგრირება უნდა მოხდეს, არა. თვითონ იდეა საზოგადოებრივი მაუწყებლის არის ის, რომ მსგავსი პროდუქტისთვის კონკურსი უნდა გამოცხადდეს, სადაც კონკრეტული პირობები და შესაბამისი სტანდარტები იქნება გაწერილი, როგორც ამას აჭარის ტელევიზია ნათია კაპანაძის დირექტორობის დროს აკეთებდა. ასე უნდა ხდებოდეს, რაც არ ხდება.

მაინც მგონია, რომ ჩვენი ქვეყნის საერთო სურათთან მივდივართ, როდესაც ყველა ხელისუფლებას აქვს ცდუნება, რომ აკონტროლოს მედია. ჩემი დაკვირვებით, საზოგადოებრივი მაუწყებელი ყველა ხელისუფლების დროს ხელისუფლების კონტროლს დაქვემდებარებული იყო და დღესაც ასეა. ამიტომ, იქ, სადაც არის ხელისუფლების კონტროლი, ხელისუფლების თავისუფალი კრიტიკა წარმოდუგენელია. ჩემი აზრით, ის, რომ საზოგადოებრივ მაუწყებელზე არ არსებობს მიუკერძებელი, მაღალი სტანდარტის საგამოძიებო ჟურნალისტიკის გადაცემა, სტაბილური ეთერით და ზუსტი პერიოდულობით, ეს არის ხელისუფლების და ხელისუფლებას დაქვემდებარებული მენეჯმენტის ბრალი და პრობლემა.

- და ბოლოს, ვიცით, რომ სალექციო კურსის ფარგლებში მომავალ საგამოძიებო ჟურნალისტებსაც ამზადებ. რა არის შენი მთავარი რჩევა სტუდენტებისა და ზოგადად იმ ადამიანებისადმი, რომლებსაც პროფესიული საქმიანობის გაგრძელება საგამოძიებო ჟურნალისტიკის მიმართულებით სურთ?

- ერთი წიგნია, რომლის ავტორიც თუ არ ვცდები აკაკი გოგიჩაიშვილია, სადაც ის ამბობს, რომ თუ აირჩევ საგამოძიებო ჟურნალისტიკას, იცოდე, რომ შენ არავის ეყვარები, მათ შორის, არც შენ კოლეგებს, არც ხელისუფლებას, არც ოპოზიციას, ყველას მსგავსად, შენ არასდროს მიგიწვევენ ბანკეტებზე და არც ჯილდოებს მოგცემენ, უბრალოდ ის, რასაც შენ შექმნი ხალხს უფრო მეტად ემახსოვრება, ვიდრე უბრალო ახალი ამბავი.

საგამოძიებო ჟურნალისტიკა ძალიან დიდ შრომასა და მოტივაციაზე დამყარებული საქმიანობაა, ამიტომ, მგონია, რომ ნებისმიერ სტუდენტს, რომელიც გადაწყვეტს, რომ გახდეს გამომძებელი ჟურნალისტი, ძალიან უნდა აინტერესებდეს და ამ ყველაფრისთვის მზად უნდა იყოს. სამწუხაროდ, ასეთი ხალხი ცოტაა. “მონიტორიც” კი მუდმივად ხალხის ძიების პროცესშია.

ამ მიმართულებით ადამიანური რესურსის ნაკლებობა იმითაც არის გამოწვეული, რომ საგამოძიებო ჟურნალისტიკის დიდი სკოლა და დიდი ტრადიცია ჩვენს ქვეყანას ჯერჯერობით არ აქვს.

- მიზეზი ისიც ხომ არ შეიძლება იყოს, რომ ეს მიმართულება ანაზღაურების თვალსაზრისით, ბევრისთვის მომხიბვლელი არ არის ?

- რა თქმა უნდა. თუ სწორად მახსოვს, უნგრელი ტრენერი გვყავდა სტუმრად, რომელიც თავის ქვეყანაში გამომძიებელი ჟურნალისტი იყო, რომელმაც თქვა, რომ მისი ხელფასი თავისი ქვეყნის პრემიერ-მინისტრის ტოლფასია, ჩვენი ხელფასი კი საქართველოს პრემიერ-მინისტრის ხელფასის დაახლოებით მეხუთედია. ამიტომ, მე მგონია, რომ ესეც მნიშვნელოვანი მიზეზია. რაკი ამ დარგში ზოგადად ფინანსების ნაკლებობაა, ანაზღაურება და შესაბამისად ინტერესიც ავტომატურად ნაკლებია.

ამიტომ ვამბობ, რომ ამ სფეროში ის ადამიანები შემოვრჩით, რომლებსაც მაინცდამაინც ჟურნალისტიკის ეს კონკრეტული მიმართულება გვაინტერესებს. გარდა ამ საქმისადმი სიყვარულისა და ინტერესისა, სხვა მიზეზს ვერ ვხედავ. ამიტომ, მოქმედი ჟურნალისტები და სტუდენტები თუ გადაწყვეტენ, რომ გამომძიებელი ჟურნალისტები გახდნენ, უნდა იცოდნენ, რომ ამ პროფესიაში ყოფნა ბევრი რამის დათმობის ფასად მოუწევთ.

20 წლის წინ, ალბათ, ვერავინ იფიქრებდა, რომ ფაქტების გადამოწმება - რაც XX საუკუნის დასაწყისიდან მოყოლებული ჟურნალისტური ნიუსრუმების განუყოფელი ნაწილი იყო - სფეროში ცალკე ჟანრად ჩამოყალიბდებოდა. ტექნოლოგიური ცვლილებების დამსახურებით, ყოველდღიურ ცხოვრებაში ინფორმაციის ნაკადების მოზღვავებასთან ერთად, გაჩნდნენ ორგანიზაციები, რომლებიც მთელ ძალისხმევას მხოლოდ და მხოლოდ ფაქტების გადამოწმებისაკენ მიმართავდნენ. დროთა განმავლობაში, ასეთი ორგანიზაციები მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში გაჩნდა და მედია წრეებში დაიწყო ზრუნვა საქმიანობის ფორმებისა და შინაარსის დახვეწაზე. 2016 წელს აშშ-ის პრეზიდენტად დონალდ ტრამპის არჩევისა და ე.წ. “Fake News”-ების მოჭარბებასთან ერთად კი, ფაქტების გადამოწმების საჭიროებაზე დისკუსიები განახლებული ძალით დაიწყო.

ერთ-ერთი პირველი ორგანიზაცია, რომელიც ამერიკელ პოლიტიკოსთა განცხადებებში ფაქტების გადამოწმების იდეით გაჩნდა, Politifact გახლდათ. ის 2007 წელს დაარსდა როგორც გაზეთ Tampa Bay Times-ის ერთ-ერთი პროექტი, მოგვიანებით კი პოინტერის ინსტიტუტს შეუერთდა, რომელიც ახალი ამბების კვლევითი და საგანმანათლებლო არამომგებიანი ინსტიტუტია. დაარსებიდან მალევე, Politifact-მა მთელი ქვეყნის მასშტაბით მოიპოვა აღიარება და მათი შრომა 2009 წელს პულიცერის პრემიითაც აღინიშნა, 2008 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების გაშუქებაში ფაქტების გადამოწმებით შეტანილი წვლილისთვის. ორგანიზაციის მეთოდოლოგიამ და მუშაობამ არაერთ ქვეყანაში შთააგონა ადამიანები თავადაც წამოეწყოთ ფაქტების გადამოწმებასთან დაკავშირებული ინიციატივები. დაარსებიდან დღემდე ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკაში ბევრი რამე შეიცვალა, ისევე როგორც მთელს მედია ეკოსისტემაში.

ამ თემებზე მედიაჩეკერი Politifact-ის აღმასრულებელ დირექტორს აარონ შაროკმანს ქალაქ სანქტ-პეტერბურგში, ფლორიდაში (აშშ) ესაუბრა.

ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკა შედარებით ახალგაზრდა ჟანრია მედიაში. რით განსხვავდება ის ჟურნალისტიკის ტრადიციული გაგებისაგან?

ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკა, გარკვეულწილად, არის ის, რაც ტრადიციული ჟურნალისტიკა ისედაც უნდა ყოფილიყო. ჩემი გაგებით, ეს ნიშნავს, აიძულო ძალაუფლებაში მყოფი პირები, იყვნენ ანგარიშვალდებულები იმაზე, რასაც ამბობენ და მოუყვე მკითხველს, რა არის სიმართლე მათ ნათქვამში. სწორედ ეს გახლდათ ჟურნალისტების მისიაც. ყოველ შემთხვევაში, ეს უნდა ყოფილიყო.

გარკვეულ პერიოდში, სულ მცირე აშშ-ში, მათ დაივიწყეს ეს და აქცენტი გააკეთეს იმაზე, რომ ამბის ყველა მხარე უნდა ყოფილიყო წარმოჩენილი. შემდეგ კი, მკითხველს თავად უნდა გადაეწყვიტა რა არის სიმართლე. ამის კარგი მაგალითია კლიმატის ცვლილებების გაშუქება. ჩაწერ მეცნიერს, რომელიც იტყვის რომ კლიმატის ცვლილებები რეალურია. შემდეგ იპოვი რესპონდენტს, რომელიც იტყვის რომ კლიმატის ცვლილებები ფარსია და ამბავი უკვე გაქვს. ხოლო ის თუ რა არის სიმართლე და რა არა, ამაზე გადაწყვეტილების მიღებას მკითხველს მიანდობ.

არ მგონია რომ ეს ასე უნდა იყოს. ჩვენ დავაარსეთ Politifact იმ შეგნებით, რომ ადამიანებს ამის საშუალება არ აქვთ. მათ არ აქვთ დრო ან შესაძლებლობა, რომ დაიწყონ იმის რკვევა რეალურია თუ არა კლიმატის ცვლილებები. მათ სჭირდებათ ვიღაც, ვინც ეტყვის და აჩვენებს სიმართლეს ამის შესახებ, მიაწვდის მაგალითებს, კვლევებსა და ექსპერტულ წყაროებს. სწორედ ეს არის ჩემთვის ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკა, თუმცა რეალურად ასე ვხედავდი მე ჟურნალისტიკასაც ზოგადად. 

ერთადერთი მთავარი განსხვავება არის ის, რომ ჩვენ რეაქციულები ვართ, ველოდებით რას იტყვიან პოლიტიკოსები. ტრადიციული ჟურნალისტიკა უფრო პროაქტიულია, ინტერესდება იმით თუ რას იტყვის პოლიტიკოსი. 

---

<< ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკა, გარკვეულწილად, არის ის, რაც ტრადიციული ჟურნალისტიკა ისედაც უნდა ყოფილიყო.

ჩემი გაგებით, ეს ნიშნავს, აიძულო ძალაუფლებაში მყოფი პირები, იყვნენ ანგარიშვალდებული იმაზე, რასაც ამბობენ და მოუყვე მკითხველს, რა არის სიმართლე მათ ნათქვამში >>

---

2016 წლიდან მოყოლებული, მედიასივრცეში ერთ-ერთი ყველაზე აქტუალური თემა ყალბი ახალი ამბებია. ზოგი მიიჩნევს, რომ ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკა ერთგვარი ანტიდოტია ყალბ ახალ ამბებთან საბრძოლველად? თქვენ როგორ ფიქრობთ, შეუძლია ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკას ყალბი ახალი ამბების პრევენცია?

მგონი ანტიდოტი ზედმეტად ძლიერი სიტყვაა. ფაქტების გადამოწმებას ნამდვილად არ შესწევს იმის უნარი, რომ სამყარო განკურნოს ყალბი ახალი ამბების, პროპაგანდისა და დეზინფორმაციისაგან. ჩვენ მხოლოდ ზოგიერთი სიმპტომის მკურნალობა შეგვიძლია. ჩვენ უფრო და უფრო უკეთ ვახერხებთ იმათ იდენტიფიცირებას, ვინც ამ ყოველივეს უკან დგას და ვცდილობთ მათი მესიჯების ჩანაცვლებას ფაქტებით. კარგი ის არის, რომ ახლა ჩვენ უკვე გვაქვს დიდი პლატფორმების (Facebook, Google და ა.შ.) მხარდაჭერა და ზოგჯერ ისინი გვეხმარებიან. მარტოები რომ ვიყოთ ამ საქმეში, ძალიან გაგვიჭირდებოდა.

სხვა კონტექსტშიც რომ განვიხილოთ ეს საკითხი. 2016 წლის შემდეგ აშშ-ში ადამიანები ამბობდნენ - კი ბატონო, თქვენ გადაამოწმეთ ტრამპის განცხადებები და დაადგინეთ, რომ ის უფრო მეტ ტყუილს ამბობდა, ვიდრე ჰილარი კლინტონი, მაგრამ მაინც ტრამპმა გაიმარჯვა. მაშინ, რა აზრი აქვს იმას, რასაც აკეთებთ? ამაზე ჩვენი პასუხი არის ის, რომ ჩვენ არ ვცდილობთ გავლენა მოვახდინოთ ვის მისცემენ ხმას ამომრჩევლები. ჩვენ უბრალოდ ვცდილობთ, რომ მოგაწოდოთ საუკეთესო ხარისხის ინფორმაცია.

ჩვენ არ ვმუშაობთ ყალბი ახალი ამბების აღმოსაფხვრელად, ჩვენ ვცდილობთ დახმარებას იქ, სადაც შეგვიძლია - მათი გავრცელების სიჩქარის შემცირება. აშშ-ში ჩვენ ვართ ყველაზე დიდი ფაქტების გადამამოწმებელი ორგანიზაცია და მხოლოდ 10 ადამიანი ვმუშაობთ. ჩვენ არ გვაქვს იმის საშუალება, რომ თითოეული დეზინფორმაცია გადავამოწმოთ. ასე ვხედავ ჩვენს როლს დღევანდელობაში.

როგორც აღნიშნეთ Politifact აშშ-ში ყველაზე დიდი ორგანიზაციაა, რომელიც ფაქტების გადამოწმებაზე მუშაობს. შეგიძლიათ თქვენი მუშაობის პროცესში ჩაგვახედოთ და მოუყვეთ მკითხველს, რას ამოწმებთ და როგორ?

თავდაპირველად მხოლოდ პოლიტიკოსების, საპრეზიდენტო კანდიდატების განცხადებებს ვამოწმებდით. დროთა განმავლობაში მივხვდით, რომ ამ ტიპის ჟურნალისტიკა შესაძლოა შეეხოს ყველას ნებისმიერ დონეზე. შესაბამისად, ჩვენ განვავრცეთ სამუშაო არეალი ტელე- და რადიო-პერსონალიებზე, ბლოგერებზე, ადგილობრივ პოლიტიკოსებზე, ცნობილ სახეებზე, ტელე-შოუებსა და სპორტულ კომენტატორებზეც კი. მივხვდით, რომ ადამიანებს სულ უფრო და უფრო ხშირად უჩნდებათ შეკითხვა „სიმართლეა ეს ინფორმაცია?“.

ჩვენი სამუშაო დღე კი დღის ყველაზე მნიშვნელოვანი ამბების იდენტიფიცირებით იწყება. მაგალითად, დღეს ეს არის “მიულერის ანგარიში”. ამის შემდეგ, ჩვენი რეპორტიორები ეძებენ განცხადებებს, რომელთა ფაქტობრივად გადამოწმებაც შესაძლებელია და ამავდროულად გვაქვს იმისი ექსპერტიზა რომ დავადასტუროთ ამ განცხადებაში გაჟღერებული ინფორმაცია ან უარვყოთ. სულ ესაა. ჩვენ არ ვცდილობთ ხელოვნური ბალანსის შენარჩუნებას თემებში, ვამოწმებთ ფაქტებს რესპუბლიკელებზეც და დემოკრატებზეც. უბრალოდ ვცდილობთ, ვიპოვოთ დღის ყველაზე მნიშვნელოვანი ამბავი და გადავამოწმოთ ის. 

ისევ რომ განვაზოგადოთ, ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკა როგორც თვითმყოფადი ჟანრი ბოლო 10-15 წლის მანძილზე ჩამოყალიბდა და განვითარდა. ეს პერიოდი ემთხვევა ციფრული მედია წარმოებისა და მოხმარების ზრდის პერიოდს. შეიძლება თუ არა დავინახოთ ერთგვარი კორელაცია ამ ორ პროცესს შორის?

ვფიქრობ რომ კი. დღესდღეობით იმდენი ინფორმაცია ზიარდება ონლაინ სივრცეში, რომ ვერც ერთ საღ გონებაზე მყოფ ადამიანს ვერ მოსთხოვ, რომ ამ პირობებში გაარკვიოს რა არის სიმართლე. დღეს, ვისაც კი ტელეფონი აქვს, ინფორმაციას აქვეყნებს. ამ ფონზე გაჩნდა საჭიროება, რომ ადამიანებმა გაარკვიონ რა არის სიმართლე და რა არა. ამგვარად, პირდაპირი კორელაციაა ონლაინ ინფორმაციის გავრცელებასა და ფაქტების გადამოწმებაზე მოთხოვნილებას შორის. თუკი მოინდომებთ, ნებისმიერი რამის დამადასტურებელი ინფორმაციის პოვნა შეგიძლიათ Google-ში. მაგალითად, შეგიძლიათ იპოვოთ უამრავი ინფორმაცია, რომელიც ამტკიცებს, რომ ჰოლოკოსტი არ მომხდარა. ან რომ დონალდ ტრამპი კუკ-ლუქს კლანის წევრი იყო და ა.შ. ვინაიდან იქმნება ამდენი ინფორმაციას, ვიღაც უნდა დაეხმაროს კიდეც ადამიანებს, რომ თავისუფალი ინტერნეტის პირობებში გაარკვიონ სად არის სიმართლე რეალურად.

---

<<ფაქტების გადამოწმებას ნამდვილად არ შესწევს იმის უნარი, რომ სამყარო განკურნოს ყალბი ახალი ამბების, პროპაგანდისა და დეზინფორმაციისაგან. ჩვენ მხოლოდ ზოგიერთი სიმპტომის მკურნალობა შეგვიძლია. ჩვენ უფრო და უფრო უკეთ ვახერხებთ იმათ იდენტიფიცირებას, ვინც ამ ყოველივეს უკან დგას და ვცდილობთ მათი მესიჯების ჩანაცვლებას ფაქტებით>> 

---

Politifact-ის გუნდს პირადად თქვენ 2010 წელს შეუერთდით. ამ დროიდან მოყოლებული, ბევრი რამე შეიცვალა პოლიტიკასა და მედიაში. შეგიძლიათ მოგვიყვეთ მთავარ შიდა თუ გარე ცვლილებებზე, რამაც ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკაზე გავლენა მოახდინა ამ წლებში?

პირველ რიგში, გაცილებით უფრო მეტ დროს ვუთმობთ ონლაინ გავრცელებული განცხადებების გადამოწმებას. პირველ წლებში თითქმის არ ვაკეთებდით ამას. მოგვიანებით მივხვდით, რომ ამის საჭიროება დადგა და ჩვენი რესურსების დიდი ნაწილი ონლაინ გავრცელებულ დეზინფორმაციის გადამოწმებაზე მივმართეთ.

მეორე არის ის, რომ თავად ფაქტების გადამოწმების პროცესი გაცილებით უფრო აჩქარდა. ერთი ამბის გადამოწმებას, როგორც წესი 2-3 დღეს ვანდომებდით ხოლმე. ჩვენი ჟურნალისტების უმეტესობას ახლა ერთი დღე სჭირდება. ეს, ნაწილობრივ, კომპიუტერების დამსახურებაა, ნაწილობრივ კი ჩვენ განვვითარდით.

მესამე, არის ის რომ მკითხველებს უფრო მეტად უჩნდებათ მოთხოვნილება ფაქტების გადამოწმებაზე. 2012 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებისას ადამიანებმა თითქმის არ იცოდნენ რა იყო Politifact და არ ესმოდათ ბოლომდე ჩვენი. პოლიტიკურ ცხოვრებაშიც კი ჩვენ ჯერ კიდევ ზრდის პროცესში ვიყავით. დღესდღეობით კი, სულ მცირე ამერიკაში მაინც, აღიარებულები ვართ.

ანუ ფიქრობთ, რომ ადამიანებში გაიზარდა მოთხოვნა ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკაზე?

მოთხოვნა ცალსახად გაიზარდა. ჩვენი აუდიტორია თითქმის გასამმაგდა 2016 წლის შემდეგ. ალბათ, დიდწილად, ეს კონკრეტულად დონალდ ტრამპის დამსახურებაა, თუმცა ჩვენც უკეთესები გავხდით და შესაბამისად უფრო მეტი თვალია ჩვენკენ მომართული.

---

<<ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკას
არ შეუძლია კატებისა და ძაღლების
გასართობი ვიდეოებით გავიდეს ფონს.
ეს ძვირი ჟურნალისტიკაა >> 

---

ტრამპი ახსენეთ და ალბათ საინტერესოა შეიცვალა თუ არა რაიმე თქვენთვის როგორც ფაქტების გადამოწმებაზე მომუშავე პროფესიონალისათვის 2016 წლის არჩევნების შემდეგ?

გარკვეული თვალსაზრისით, ბევრი არც არაფერი შეცვლილა. პოლიტიკოსები ყოველთვის ამბობენ სიცრუეს. ასე, რომ მაგ მხრივ არაფერია ახალი. თუმცა რამდენიმე სპეციფიკურ ამბავზე შეიძლება ყურადღების გამახვილება - პირველი, არც ისე კარგი სამუშაო ურთიერთობა გვაქვს ტრამპის თეთრ სახლთან, ობამას ადმინისტრაციისგან განსხვავებით.

ტრამპი ნამდვილად არ გავს სხვა პოლიტიკოსებს. პირდაპირ იმას ამბობს, რასაც ფიქრობს. პოლიტიკოსების უმეტესობა, იქნებოდა ეს ობამა თუ ჰილარი კლინტონი, უფრო მეტად მიჰყვებოდნენ წინასწარ დაწერილ სცენარებს. ტრამპი კი თავისი თავის კაცია. გარდა ამისა, მას დიდად არ ადარდებს რას იტყვიან ფაქტების გადამამოწმებლები. ამდენად, უფრო მეტია იმის ალბათობა, რომ ტყუილები გაიმეოროს. ამაზე ისიც მეტყველებს, რომ Politifact-ის არქივში ის ერთადერთი ადამიანია, რომელიც წლის მატყუარა ორჯერ გახდა.

ფაქტების გადამოწმება, როგორც ასეთი, ჟურნალისტიკის შედარებით მშრალი დარგია. აქ არ არის ადამიანური ისტორიები, რთულია ამბების ისე საინტერესოდ წერა, როგორც ტრადიციული ჟურნალისტიკის სხვა ჟანრებში. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, რამდენად შემოქმედებითი პროცესია ფაქტების გადამოწმება და რამდენად შორს შეიძლება წავიდეს ეს შემოქმედებითობა?

როდესაც ადამიანები ჩვენთან მოდიან სამუშაოდ, ყოველთვის ვეუბნები, ჩვენი საქმე გულისხმობს ყოველდღე, მთელი დღე კომპიუტერთან ჯდომას. ჩვენ არ გავდივართ ქუჩაში ადამიანებთან სალაპარაკოდ. რამდენიმე საკითხია აქ, ფაქტების გადამოწმება არის ძალიან მშრალი სფერო და ამიტომაც დავიწყეთ მაგალითად, „სიმართლომეტრის“ (Truthometer) გამოყენება, სადაც ფაქტები ნაწილდება შკალაზე, ვიყენებთ ცეცხლის გრაფიკულ გამოსახულებებს და ა.შ.

Truthometer ძალიან კონკრეტული მიზნით შევქმენით. არ გვინდოდა, ადამიანებს მოეწყინათ ჩვენი სტატიების კითხვისას და გვეწერა ამბები საშუალო სტატისტიკური მკითხველისათვის.

ჩვენი ფორმატის ფარგლებში ბევრ რამეს ვცდილობთ, ტრადიციული ჟურნალისტიკისათვის უცნაურ რამეებს ვამბობთ, აქტიურად ვიყენებთ ზმნის პირველ პირს, მაშინ როდესაც ტრადიციული ჟურნალისტიკა უფრო მეორე და მესამე პირშია ხოლმე.
გარდა ამისა, ექსპერიმენტებს ვატარებთ ფორმატებთან დაკავშირებითაც. მაგალითად, დავიწყეთ ტელე-გადაცემა What the Fact, სადაც მხიარული ტონალობით ვსაუბრობთ სერიოზულ ამბებზე. აქტიური კავშირი გვაქვს მომხმარებლებთან სოციალურ მედიაში. ასე, რომ დიახ, გეთანხმებით ეს გამოწვევაა. ვამაყობთ მკითხველთა იმ წრით, რომელიც გვყავს ჩვენ, თუმცა ნამდვილად გაცილებით უფრო იოლი იქნებოდა ჩვენთვის ცხოვრება კატებისა და ძაღლების სახალისო ვიდეოების გამოქვეყნება რომ შეგვეძლოს.

კიდევ ერთი საკითხი - ისინი ვინც ფაქტებს ამოწმებენ ჩვეულებრივი ადამიანები არიან და მათაც შეიძლება დაუშვან შეცდომები. რა ხდება როდესაც Politifact ცდება?

ყველაზე ხშირად კრიტიკოსებისაგან გვესმის ხოლმე - ვინ ამოწმებს ფაქტების გადამამოწმებლებს? პასუხი ერთია - მკითხველი. და ამაში გვეხმარება ჩვენი სისტემა. ჩვენ ვართ ძალიან გამჭვირვალეები იმასთან დაკავშირებით თუ როგორ ვმუშაობთ. მასალებს ყოველთვის თან ვურთავთ წყაროებს, ბმულებს. ასე, რომ ნებისმიერი, ვისაც ჩვენი კრიტიკის სურვილი გაუჩნდება, შეუძლია ნახოს რას დავაფუძნეთ ჩვენი გადაწყვეტილება.

რა თქმა უნდა, შეცდომებს ვუშვებთ. ცალკე ვებ-გვერდიც კი არსებობს „Politifact-ის წინასწარ განწყობები“, სადაც ადამიანი მუშაობს, რომ ჩვენი დაშვებული შეცდომები დააფიქსიროს. უმეტესწილად, ჩვენი შეცდომები გამოწვეულია იმით, რომ რაღაც ტიპის ინფორმაცია გამოგვრჩა, რაც მნიშვნელოვანი იყო ფაქტის გადასამოწმებლად.

გასათვალისწინებელი ფაქტორია ისიც, რომ ჩვენ მართლაც თავდაუზოგავად ვცდილობთ, რომ პოლიტიკოსები დაგველაპარაკონ. ეს დიდად გვიიოლებს იმის გაგებას თუ რა იგულისხმეს მათ თავიანთ ნათქვამში. როდესაც ისინი არ თანამშრომლობენ ჩვენთან, ძალიან რთულდება ჩვენი ამოცანა. ზოგჯერ აუცილებელია ტემპის დაგდება და უფრო მეტი დაკვირვებით მუშაობა.

ინგლისური ენა ძალიან უცნაური და საკმარისად რთულია საიმისოდ რომ ტექსტის წაკითხვით გაიგო ყველაფერი, რაც იგულისხმება ნათქვამში. ზოგჯერ აუცილებელია რომ მოისმინო კიდეც ნათქვამი. ვინაიდან როგორ ამბობს ადამიანი სათქმელს, ზოგიერთ შემთხვევაში, არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ვიდრე ის თუ რას ამბობს და რომელ სიტყვებს იყენებს. გაშიფრულ ტექსტებს არასდროს არ უნდა ენდო. უნდა წახვიდე, მოძებნო ვიდეო ნაწყვეტი და მოუსმინო სად სვამს განცხადების ავტორი ლოგიკურ მძიმეს საკუთარ ნათქვამში.

დაბოლოს, ალბათ ფაქტების გადამოწმების მომავალზეც უნდა ვისაუბროთ. ონლაინ ჟურნალისტიკის საერთაშორისო სიმპოზიუმზე, მთლიანი პანელი მიეძღვნა ფაქტების გადამოწმების ავტომატიზაციას და ხელოვნური ინტელექტის როლს ამ პროცესში. ფიქრობთ, რომ ავტომატიზაცია ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკის მომავალია?

მე მჯერა, რომ ადამიანური ფაქტორი ყოველთვის საჭირო იქნება ფაქტების გადამოწმების პროცესში. მკითხველები უფრო მეტად ენდობიან ასეთ პროცესს.

ზოგადად ენა იმდენად რთული ფენომენია, რომ ადამიანი ყოველთვის საჭირო იქნება მასთან მუშაობისას. თუმცა, ვფიქრობ რომ ხელოვნურ ინტელექტს და კომპიუტერებს ნამდვილად შეუძლიათ ფაქტების გადამოწმების პროცესის დაჩქარება. შესაძლოა ფაქტების გადასამოწმებლად დრო კიდევ უფრო შემცირდეს. მაგალითად, განვითარებული საძიებო სისტემების მეშვეობით, ზუსტად არავინ იცის როგორ შეიძლება მოხდეს ეს, მაგრამ შეიძლება ითქვას, რომ ოცნების დონეზე ვსაუბრობ ახლა.

გარდა ამისა, ტექნოლოგიების გამოყენება შესაძლოა კავშირების გასაუმჯობესებლად. მაგალითად, თუკი ტრამპი საუბრობს ბიუჯეტის კანონპროექტზე და სატელევიზიო განცხადებაში ამბობს ტყუილს, მე კი ფაქტები გადავამოწმე და ამის შესახებ ინფორმაცია გამოვაქვეყნე ჩემს ვებ-გვერდზე, ამ ორ პროცესს შორის კავშირი დიდად არ არის. მაყურებელმა ჯერ უნდა მოისმინოს ტრამპის განცხადება, შემდეგ წავიდეს მოძებნოს ჩემი გამოქვეყნებული ინფორმაცია და შემდეგ დაამყაროს კავშირი ამ ორ რამეს შორის. სწორედ ამ კუთხით შეიძლება რომ ტექნოლოგიებმა გააუმჯობესოს ერთმანეთისაგან მოწყვეტილი პროცესები ურთიერთდაკავშირება.

ამჟამად ვერ ვიტყვი რომ რაიმე კონკრეტულზე ვმუშაობთ Politifact-ში. სამწუხაროდ, ჩვენ არ გაგვაჩნია ექსპერტიზა. თუმცა ეს უკავშირდება უფრო დიდ პრობლემას - ფაქტების გადამოწმების ინდუსტრიას სჭირდება მეტი მხარდაჭერა...

მხარდაჭერა ვისგან?

არ ვიცი, მკითხველებისგან, არასამთავრობო ორგანიზაციებისგან, პლატფორმებისგან და ა.შ. ზემოთაც ვთქვი, რომ ყველაზე დიდი ორგანიზაცია ვართ, რომელიც ფაქტების გადამოწმებაზე მუშაობს, 11 წელია ამ საქმეში ვართ და 8 წელი დაგვჭირდა იმისათვის რომ ეს ბიზნესი წამგებიანი აღარ ყოფილიყო. პირველი 8 წლის მანძილზე წამგებიანი საქმე იყო ფინანსურად.

სხვა ორგანიზაციებიც, როგორც წესი, გარკვეული ინსტიტუტების, არასამთავრობო ორგანიზაციების ბაზაზე არსებობენ მცირე გრანტებით, თუმცა ელემენტარული ხარჯების მიღმა, ბევრი არაფრის გაკეთება შეუძლიათ.

როგორც უკვე ვთქვი, ფაქტების გადამოწმების ჟურნალისტიკას არ შეუძლია კატებისა და ძაღლების გასართობი ვიდეოებით გავიდეს ფონს. ეს ძვირი ჟურნალისტიკაა. გარდა ამისა, ჩვენ არ გვაქვს იმის საშუალება რომ კონკურენცია გავუწიოთ Google-ს, Facebook-ს, სხვა ტიპის კერძო თუ საჯარო სექტორს როდესაც იმ კადრების მოძიებაზე მიდგება საქმე. ეს ყველაფერი წუწუნში არ ჩამითვალოთ და არ იფიქროთ რომ ცრემლებს ვღვრი სირთულეების გამო. უბრალოდ იმის თქმას ვცდილობ, რომ ეს ყველაფერი გამოწვევად რჩება.

ამერიკის შეერთებული შტატების ყველაზე გავლენიან მედია ორგანიზაციას და ალბათ, ყველაზე მნიშვნელოვან სამოქალაქო ინსტიტუტს, გაზეთს The New York Times 2018 წლის პირველი იანვრიდან ახალი გამომცემელი ჰყავს - არტურ გრეგ (ეი.ჯი.) სოლზბერგერი, რომელმაც ამ პოზიციაზე მამამისი არტურ ოქს სოლზბერგერი უმცროსი ჩაანაცვლა. ის ოქს-სოლზბერგერების ოჯახის მეექვსე წევრია, რომელიც გაზეთს ჩაუდგა სათავეში.

სოლზბერგერი ნიუ-იორკში გაიზარდა. 2003 წელს დაამთავრა Brown-ის უნივერსიტეტის პოლიტიკური მეცნიერებების ფაკულტეტი დაამთავრა. თაიმსში მოსვლამდე ის Providence Journal-სა და Oregonian-ში მუშაობდა. ეი.ჯი.-ს თაიმსის გადაბარება მაშინ მოუწია, როდესაც გამოცემა გამოწვევების წინაშე იდგა: ციფრული სარეკლამო ბაზრის სამი მეოთხედი Google-სა და Facebook-ზე მოდის, ბეჭდურ მედიაში სარეკლამო შემოსავლები ყოველდღიურად მცირდება, მედია ბიზნესი საკმაოდ არასტაბილურია, ხოლო აშშ-ის პრეზიდენტი გამუდმებით თავს ესხმის და “ყალბ ახალ ამბებს” უწოდებს იმ მედია ორგანიზაცებს, რომლებიც არ მოსწონს.

ეი.ჯი.-ს მიერ თაიმსის ოფიციალურად გადაბარებამდე მასთან ინტერვიუ The New Yorker-ის რედაქტორმა, დევიდ რემნიკმა ჩაწერა.

უნდა დავიწყო იმის მოლოცვით, რაც, ალბათ, ერთ-ერთი ყველაზე რთული სამსახურია. როგორ ფიქრობ, მოსალოცი ამბავია, თუ ცივი წყალი უფრო გჭირდება?

მადლობა. ეს ნამდვილად დიდი პატივი და პრივილეგიაა, მაგრამ შიშის მომგვრელი. ერთმა კოლეგამ მომწერა “გილოცავ/ვწუხვარო”, რაც ალბათ, ყველაზე კარგად გამოხატავს იმ ღრმა გამოწვევებს, რომელთა წინაშეც ჟურნალისტიკა დგას ამ მომენტში.

Washington Post-ის გამომცემელი დონალდ გრეჰემი იყო და ის აღზარდეს გამომცემლად. ის მუშაობდა ვაშინგტონის პოლიციაში, რათა ქალაქი კარგად შეესწავლა; მუშაობდა სპორტულ რედაქტორად; ჰქონდა ბევრი სხვადასხვანაირი სამსახური, რომელიც, ასე ვთქვათ, მომავლისთვის ამზადებდა. ბაშვობიდანვე იცოდი, რომ ეს მომავალი გელოდა?

ყოველთვის ვფიქრობდი, რომ ნამდვილი ჟურნალისტები ბუნებით მოწინააღმდეგეები არიან, რადგან მათ მწვავე კითხვების დასმა უწევთ; მათ უწევთ ფიქრი იმაზეც, ხომ არ ატყუებს რესპოდენტი. და როგორც ყველა კარგი ჟურნალისტს, მეც მაქვს მოწინააღმდეგის თვისებები, ამიტომ ჩემი ცხოვრების უდიდესი ნაწილი მეგონა, რომ ჟურნალისტიკაში არ წავიდოდი.

მაგრამ შენ სოლზბერგერების ოჯახში და ნიუ იორკ თაიმსში გაიზარდე. როგორ წარმოგედგინა ამ ყველაფრის გარეთ საკუთარი თავი?

ჩემი მშობლები და ჩემი ოჯახი ყოველთვის ახალისებდნენ ადამიანებს საკუთარი კურსის არჩევაში. ჩემთვის, ყველაფერი კოლეჯში შეიცვალა. ბოლო წელს პროფესორ ტრეისი ბრეტონის საგანი ავირჩიე, რომელიც Providence Journal-ში მუშაობდა გამომძიებელ რეპორტიორად. მას პულიტცერის პრიზიც აქვს მოგებული. ძალიან კარგი გამომძიებელი ჟურნალისტია და სწორედ მაშინ აღმოვაჩინე, რომ ძალიან მომწონდა ამ მიმართულებით წერა.

საბოლოოდ, ორი საგანი გავიარე მასთან. კურსის ბოლოს იყო მომენტი, რომელიც არასდროს დამავიწყდება. მოკლედ, საუბარი ასე წავიდა: “არტურ, Providence Journal-ში სამსახური გიშოვე, ორწლიანი სტაჟირებაა და ძალიან მინდა სცადო. სამხრეთ როუდ აილენდში პატარა ქალაქის, ნარაგანსეტის ამბებს გააშუქებ. მე ვუპასუხე:ტრეისი, ასეთი პროგნოზირებადი მარშრუტების მიმართ ყოველთვის ამბივალენტური ვიყავი. მგონი ჩემს კარიერას სხვა რაღაცების კეთებით დავიწყებ. მან შემომხედა და მითხრა, არტურ, იცი რა, შენთან მუშაობის შემდეგ, შემიძლია გითხრა, რომ ძალიან მოგეწონება და ვფიქრობ, თუ არ ცდი შეცდომას დაუშვებ. და თუ ცდი და არ მოგეწონება, შემდეგ სხვა რამე გააკეთე”.

ნარაგანსეტში ვაშუქებდი ქალაქის საკრებულოს შეხვედრებს, სკოლის ბორდის შეხვედრებს. ყოველ დილით პოლიციაში ვრეკავდი და ვარკვევდი გასულ ღამეს რამე ხომ არ მოხდა. ვაკეთებდი ყველაფერს, რასაც ყველა პატარა ქალაქში მცხოვრები რეპორტიორი აკეთებს.

პირველი სამი თვე რთული იყო, რადგან რეპორტიორის სამსახური სხვებისთვის რაღაცის ახსნაა. მაგრამ, როცა ახალ საქმეს იწყებ კარგად ხვდები, რამდენი რამ არ იცი. ამიტომ, პირველი სამი თვე ვფიქრობდი, ნამდვილად იყო თუ არა ეს საქმე ჩემთვის. დაახლოებით 6 თვის შემდეგ ვთქვი, არსებობს თუ არა უკეთესი გზა...

დამოკიდებული გახდი. რატომ გახდი დამოკიდებული?

ჩემთვის, ეს ერთი კონკრეტული ამბავი არ ყოფილა; ეს იყო ძალიან ლამაზი კომბინაცია იმისა, თუ როგორ ხარჯავ დღის პირველ ნახევარს სწავლაში და მეორე ნახევარს სწავლებაში. ნახევარ დღეს ადამიანებთან საუბრობ და იგებ რა ხდება მსოფლიოში, მეორე ნახევარში კი ამბავს ყვები. უბრალოდ შემიყვარდა დღეების რიტმი. ასე რომ, ვიმუშავე იქ, შემდეგ ვიმუშავე “ორეგონიანში” და საბოლოოდ, შევუერთდი Metro-ს განყოფილებას თაიმსში. შემდეგ ვაშუქებდი “დიდ ვაკეებს” როგორც თაიმსის კანზასის ბიუროს უფროსი. და უკვე შემდეგ, ბოლო რამდენიმე წელია გადავერთე რედაქტირებასა და ციფრულ სტრატეგიაზე. ამ სამსახურმა ძალიან ახლო კონტაქტი მომცა დიდი ბიზნესის საკითხებთან, რომლებიც თაიმსსა და ყველა გაზეთს ეხება.

მოდი ცოტათი ჩავუღრმავდეთ ამ საკითხს. იმიტომ, რომ ეს ეგზისტენციური საკითხებია როგორც ახალი ამბების ბიზნესისათვის, ასევე, ნიუ იორკ თაიმსისთვის. თუ არ მეშლება, დიდი დილემა იმაში მდგომარეობს, რომ ბეჭდური რეკლამირება იმაზე მეტად შემცირდა, ვიდრე ამას ვინმე მოელოდა. და ეს ტრენდი, სავარაუდოდ, არ შეიცვლება. რაც შეეხება ონლაინ რეკლამირებას, მხოლოდ ამით ბიზნესის გაკეთება პრინციპში შეუძლებელია.

ასე რომ, ერთადერთი გზა, ჩემი აზრით, ნიუ იორკ თაიმსისა თუ ნიუ იორკერისთვის, და სხვა არერთი გამოცემისთვის, რომ ჯანსაღი ბიზნესი, და ზოგადად ბიზნესი აწარმოონ, არის, რომ მივიდეს მკითხველთან და უთხრას, “იმედი გვაქვს მოგწონთ, რასაც ვაკეთებთ, და ამის გამო ბევრად მეტი უნდა თანხა უნდა გამოგართვათ, ვიდრე 1985 წელსა თუ 1995-ში.”

კი, ანუ, მოდი დავიწყოთ ბიზნესის სარეკლამო მხრიდან. ჩემი აზრით, ეს ყველაფერი ბევრად უფრო რთული და კომპლექსურია, ვიდრე შენ აღნიშნე. კიდევ ერთ უდიდესი ფაქტორი ისაა, რომ თითქმის მთელი ზრდა ციფრულ რეკლამირებაში ორ კომპანიასთან მიდის - Google და Facebook. დანარჩენი მედია ნარჩენებისთვის იბრძვის. ალბათ გინახავს ახალი ამბები იმასთან დაკავშირებით, რომ ონლაინ მედიები, როგორიცაა Mashable და BuzzFeed პროგნოზირებულ შემოსავალს ვერ იღებენ. მთელი ეკოსისტემა ძალიან, ძალიან რთული ხდება ახალი ამბების ორგანიზაციებისთვის, განსაკუთრებით კი მათთვის, ვინც ძვირადღირებულ რეპორტინგს აკეთებს. ამიტომ მოდელი, რომელზეც ჩვენ გადავერთეთ დაახლოებით სამი წლის წინ იყო, რომ გამოგვეცხადებინა “გამომწერები უპირველეს ყოვლისა”. რაც იმას ნიშნავს, რომ დღეს, ჩვენი შემოსავლის უდიდესი ნაწილი პირდაპირ ჩვენი მკითხველისგან მოდის.

რეკლამირების საკუთერესო პერიოდში, ნიუ იორკ თაიმსის შემოსავლის რა ნაწილი იყო რეკლამა და რა ნაწილია ახლა?

როგორც ვიცი, დაახლოებით 80 პროცენტი იყო. და აღსანიშნავია, რომ უამრავი ბეჭდური გამოცემისთვის ეს მაჩვენებელი დაბალი იყო და ისინი რეკლამიდან მათი შემოსავლის 95 პროცენტს იღებდნენ. ახლა თაიმსის შემოსავლის უდიდესი ნაწილი გამომწერებზე მოდის. ახლა შემოსავლის დაახლოებით ორი მესამედი გამომწერებისგანაა.

და ალბათ იზრდება.

და იზრდება ყოველ დღე.

თქვენი ციფრული გამომწერების რაოდენობა 2,5 მილიონია, საერთო ჯამში კი 3,5 მილიონი გამომწერი გყავთ.

რაც ნებისმიერ ამერიკულ გაზეთზე მეტია.

კიდევ ერთი, გამომწერთა მოდელთან დაკავშირებით, რასაც არ ველოდით და ამ სტრატეგიული ცვლილების უნებლიე ბენეფიტი ისაა, რომ დღეს, თაიმსში დასაქმებული ყველა ადამიანი იღვიძებს იმაზე ფიქრით, როგორ ემსახუროს მკითხველს.

რა იყო განსხვავებული წარსულში?

ხომ გსმენია ახალ ამბებსა და ბიზნესის მხარეს შორის არსებული კედლის მნიშვნელობაზე. მისი არსებობის მიზეზი ის იყო, რომ რეკლამირება სხვა უფროსს ემსახურებოდა, ახალი ამბები - სხვას. ნიუსრუმში ფიქრობდნენ, “როგორ შეგვიძლია საუკეთესო ჟურნალისტიკა ვაკეთოთ და ჩვენი მკითხველის ინტერესები გავითვალისწინოთო” და მეორე, რეკლამირების მხარეს ფიქრობდნენ, “როგორ დავითანხმოთ ბევრი მდიდარი და გავლენიანი კორპორაცია, ბევრი რეკლამა იყიდოსო”. აქ იყო ჩვეულებრივი დაძაბულობა, რის გამოც შეიქმნა მნიშვნელოვანი წესები, მისაღებია თუ არა ესა თუ ის რეკლამა. და ეს წესები უზრუნველყოფს, რომ რეკლამირება და ნიუსრუმი არ შევიდნენ ინტერაქციაში ერთმანეთთან. წესები, რომლითაც ორგანიზაციები როგორიცაა ნიუ იორკერი და ნიუ იორკ თაიმსი ამაყობენ.

ანუ კედელი გაქრა? ნიშნავს თუ არა ეს, რომ ბიზნესის განყოფილებასა და რეპორტიორებს შეუძლიათ, ფიზიკურად და მეტაფორულად, ერთმანეთის ოფისებში იცეკვონ? კიდევ არსებობს თუ არა რაიმე გაყოფა?

ჩემთვის მნიშვნელოვანია ინტერესთა კონფლიქტისგან თავის დაცვა. ახლახან მივმართე ჩემს კოლეგებს სიტყვით, სადაც ორი რამ ვთქვი. “ჩვენ ვართ ერთი კომპანია, საერთო მისიითა და სტრატეგიით, მაგრამ ასევე ვართ ერთი კომპანია, რომელსაც ესმის, რომ ჩვენი ჟურნალისტიკის დამოუკიდებლობა და ერთობა ყოველთვის პირველია.” ასე რომ, ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ჩვენი ნიუსრუმის დამოუკიდებლობის ნამდვილი ძლიერი დაცვაა. თუმცა ახალი ამბებისა და ბიზნესის განყოფილების ცნებებშიც არის პრობლემა.

ოთხი წლის წინ, როცა დავიწყე ფიქრი იმაზე, თუ როგორ უნდა განვითარებულიყო თაიმსი, რათა ძალიან სწრაფად განვითარებად მსოფლიოში თავისი ადგილი დაემკვიდრებინა, ერთ-ერთი საკითხი, რომელმაც გამაოცა იყო, რომ ტექნოლოგიების ჯგუფს ბიზნესის განყოფილებაში ვაერთიანებდით. ანუ, გვქონდა ძალიან უსარგებლო კონსტუქცია, როცა ადამიანებს, რომლებიც ჩვენს ვებ-გვერდს ქმნიან არ ჰქონდათ შესაძლებლობა ესაუბრათ ჟურნალისტებთან, რომლებიც საიტს კონტენტით ავსებენ. ამიტომ, ჩვენ ვეცადეთ “კედლის” კონსტუქცია ჩამოგვეტოვებინა და დაგვეწყო ფიქრი, ამ სწრაფად ცვალებად ციფრულ გარემოში როგორ უნდა იმუშავოს კომპანიამ ერთად, რათა საჭირო წერტილს მიაღწიოს.

მომიყევი დოკუმენტზე, რომელიც ცნობილი გახდა როგორც ინოვაციების ანგარიში.

იმ პერიოდში ახალ გამოწვევას ვეძებდი. ჯილ აბრამსონმა, თაიმსის მაშინდელმა რედაქტორმა მომმართა და მითხრა, რომ უნდოდა ახალი იდეების მოსაფიქრებლად შექმნილ პატარა ჯგუფს ჩავდგომოდი სათავეში. და მისი რწმენა, რომელსაც მე აბსოლუტურად ვეთანხმები, იყო, რომ ნიუსრუმი ინოვაციების ჰაბი უნდა იყოს. შევკარი გუნდი - ჭკვიანი ადამიანები მთელი ნიუსრუმიდან, ადამიანები, რომლებმაც სრულიად სხვადასხვა გზა გამოიარეს აქამდე - და დავიწყეთ ბრეინსტორმინგი. ამან კი ცხადად დამანახა, რომ ნიუ იორკ თაიმსს ახალი პროდუქტების შესახებ კარგი იდეები არ აკლდა. აკლდა სრული გააზრება იმისა, რომ ციფრულ მედია კომპანიად გარდავიქმნებოდით. ამის გააზრება კი საშუალებას მოგვცემდა ძველი ჩვევები მოგვეშალა და გადაგვეაზრებინა რას ვაკეთებდით.

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ანგარიში კულტურული ცვლილებებზე იყო ორიენტირებული.

კი, მოკლედ, დავწერე ას-გვერდიანი დოკუმენტი, დავბეჭდე რვა ეგზემპლარი და ძალიან ფრთხილად დავურიგე ნიუსრუმის რამდენიმე ლიდერს. იმ დროისთვის ეს დოკუმენტი კონტრავერსიული იყო, რადგან ამბობდა, რომ თუ სწრაფად არ ვიმოქმედებთ, ჩამორჩენის რისკის ქვეშ ვიქნებითო. ერთ-ერთი რამ, რაც ინსტიტუტებს, როგორიცა ნიუ იორკ თაიმსი, ნიუ იორკერი თუ ვაშინგტონ პოსტი, ხდის წარმატებულს, ის ტრადიციებია, რომლებიც თაობებს გადაეცემოდათ სიმართლისა და სამართლიანობის შესახებ. ხოლო როცა ჟურნალისტები ფიქრობენ, რომ ამ ღირებულებებს ცვლილება ემუქრებათ, გასაგებია, რომ ბევრი ადამიანი უკმაყოფილო დარჩა.

მედია ორგანიზაციების ლიდერები წლების განმავლობაში მოუწოდებდნენ ადამიანებს შეცვლისკენ. იცი რა, უნდა აჩქარდე იმიტომ, რომ ვები სწრაფია; სოციალურ მედიაში უნდა წახვიდე იმიტომ, რომ დისკუსია იქ მიმდინარეობს; სხვაგვარად უნდა მოყვე ამბავი, რადგან ამბის თხრობის უამრავი ახალი ხელსაწყო გვაქვს, ინტერნეტი კი უფრო ვიზუალურია. ამ ანგარიშში ბევრი რთულად მისაღები მიგნება იყო და მძიმე სტატისტიკა.

შენი აზრით, ყველაზე რთულად რა მიიღეს ადამიანებმა?

მგონი მაშინ ყველაზე რთული იმის გააზრება იყო, რომ ჩვენი ჟურნალისტიკის ადამიანებამდე მიტანის კუთხით, ისეთი ციფრული მოთამაშეების ჩრდილის ქვეშ ვიყავით მოქცეული, როგორიცაა მაგალითად Huffington Post და BuzzFeed.

ახლა 37 წლის ხარ. შენი აზრით, როდის მოვა დრო, როცა ნიუ იორკ თაიმსი ბეჭდური სახით აღარ იარსებებს, ან მხოლოდ განსაკუთრებული მკითხველისთვის, ძალიან ცოტა ოდენობით იქნება ხელმისაწვდომი?

ყოველთვის მიკვირს, რამდენად ხშირად ისმება ეს კითხვა.

საერთოდ, ფიქრობ, რომ მნიშვნელოვანია ეს?

მგონი ამ კითხვის დასმის სიხშირე მიუთითებს, რამდენად უყვართ ადამიანებს ბეჭდური ნიუ იორკ თაიმსი. ვიტყვი, რომ მილიონი ერთგული მკითხველი გვყავს და გაზეთი მომგებიანია კვირის ყოველ დღეს, ყოველგვარი რეკლამის გარეშეც კი და ვფიქრობ, გაზეთის გამოცემა კიდევ დიდხანს გაგრძელდება.

ყველანი ვკითხულობთ სტატისტიკას, წელს გაზეთში 15 პროცენტით შემცირდა რეკლამა, მომავალ წელს ასევე 15 პროცენტით შემცირდება. ამ ეტაპზე გაზეთსაც ვკითხულობ და საიტსაც და გაზეთის კითხვისას ხშირად მიჩნდება განცდა, თითქოს ეს ორი დღის წინ მქონდეს წაკითხული. კიდევ ერთი რამ, რაც ფრუსტრაციას იწვევს ჩემში - და შეიძლება სხვა ადამიანებშიც - ტელეფონში კითხვით ტექსტში რაღაცები იკარგება. გაზეთის გადაფურცვლით კი ყველაფერი ზედაპირზე ამოდის.

თუ იცი, რომ გინდა, ყველაფერი წაკითხული გქონდეს, ამაში გაზეთს ვერაფერი შეედრება. მაგრამ შეხედე ამბის თხრობის ტიპებს ტელეფონზე, დესკტოპზე, პოდკასტებში. რასაც ონლაინ ვაკეთებთ ხარისხობრივად უკეთესი გამოცდილებაა, და ამას მელნითა და ფურცლით ვერ გავაკეთებდით.

და მაინც, გაზეთის ბეჭდვის ფასის მიუხედავად, მისი გამოცემა არ შეწყდება?

მხოლოდ იმ ერთგულ მკითხველზე რომ ვიყოთ დამოკიდებული, რომლებისთვისაც დივანზე მოკალათების და გაზეთის გადაფურცვლის გამოცდილება მნიშვნელოვანია, გაზეთის გამოცემა არ შეყდება. იცი მიზეზი, რატომაც არ ვწინასწარმეტყველებ გაზეთის გაქრობის თარიღს? ყველა ვინც ეს სცადა შეცდა.

დონალდ ტრამპი “დამარცხებულ” ნიუ იორკ თაიმსს გეძახით, მაგრამ თქვენი გამომწერთა რაოდენობა ძლიან გაიზარდა; ჟურნალისტიკის დონე კი არის ის, რაც არის. ხშირად მესმოდა ხოლმე ხმები, თითოს სოლზბერგერების ოჯახი ვეღარ ინარჩუნებს გაზეთს, რადგან არ არსებობს ტექნოლოგიური კომპანია, რომელიც მილიარდობით დოლარით მოგამარაგებდათ. მაგრამ იმდენად აღარ მესმის არაფერი მაიკ ბლუმბერგსა თუ ლორენ ჯობსზე. უფრო თავდაჯერებულად გრძნობ თავს?

ვფიქრობ, ეს მიუთითებს ჩვენს პროგრესზე. ინოვაციების ანგარიშზე მკითხე. მას შემდეგ 4 წელი გავიდა, ჩვენი აუდიტორია, ჩვენი გამომწერთა ბაზა, და ჩვენი ციფრული შემოსავლები ორჯერ და უფრო მეტად გაიზარდა. დღეს, ჩვენ ყველაზე მოხმარებადი მედია ორგანიზაცია ვართ აშშ-ში.

მაგრამ ამის კეთება ძვირია.

ძვირია. ჩემს კოლეგებს ვეუბნები ხოლმე “კარგი ჟურნალისტიკა იმაზე ძვირია, ვიდრე ეს ადამიანებს ესმით”. ეს არის ინსტიტუტი, რომელიც რეპორტიორებს კვირებს, თვეებსა და ხანდახან წლებს აძლევს ერთი ამბის გასაშუქებლად. გასულ წელს - და ამ სტატისტიკით ძალიან ვამაყობ - რეპორტიორები ავიყვანეთ 174 ქვეყანაში.

დონალდ ტრამპი დაგეხმარათ?

შესამჩნევად. ვფიქრობ, ზრდა არჩევნებამდეც გვქონდა, თუმცა ამას დღემდე ვხედავთ. მე ამას რამდენიმე რამეს ვუკავშირებ. პირველი, ჩვენ გავხდით გაცილებით უკეთესები, როგორც ციფრული მედია ორგანიზაცია. ჩვენი პროდუქტი, ჩვენი ჟურნალისტიკა იზიდავს ხალხს. მეორე, ჩემი აზრით, ვხედავთ როგორ იცვლება ადამიანების დამოკიდებულება ონლაინ სერვისების დაფინანსების კუთხით. მესამე - და ალბათ, ყველა ვისთვისაც ჟურნალისტიკა მნიშვნელოვანია და ამ ქვეყანაზე ზრუნავს ამაზე უნდა წუხდეს - ჩვენ ვიზრდებით, რადგან მედია ეკოსისტემის დანარჩენი ნაწილი ძალიან უძლურდება.

გულისხმობ რეგიონალურ გაზეთებს და სხვა ორგანიზაციებს, რომელთაც ჩვეულებრივ ვეყრდნობოდით ხოლმე.

დიახ.

როგორც ვიცი, ვაშინგტონ პოსტში სპეციალური კომიტეტია შექმნილი, რომელიც სწავლობს რა მოხდება ბიზნესის კუთხით, თუ/როცა დონალდ ტრამპი პრეზიდენტი აღარ იქნება. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მისი წასვლის შემდეგ აუდიტორიაში მღელვარების კლებასთან ერთად მკითხველის რიცხვიც შემცირდება?

ჩემი აზრით, ტრამპი უფრო დიდი და მნიშვნელოვანი ამბის, გლობალური პოპულიზმის აღზევების ნაწილია. და ეს უფრო დიდი ამბავი ერთ-ერთია იმ სამი თუ ოთხი ამბიდან, რომელიც ახლა ვითარდება. ტექნოლოგიები ჩვენი ცხოვრების თითოეულ ასპექტს ცვლის სულისშემკვრელი სისწრაფით. კლიმატის ცვლილებაც ზუსტად იმავეს აკეთებს, უბრალოდ ის გაცილებით ნაკლებად ხილულია და მისი შედეგები ნაკლებად ცნობილია, თუმცა სერიოზული. მეოთხე ამბავი კი რასისა და გენდერის გარშემო ხდება, კერძოდ ჰარვი ვაინშტაინის ამბის გახმაურების შემდეგ.

საზოგადოების დიდ ნაწილს მიაჩნია, რომ ნიუ იორკ თაიმსი ლიბერალური გაზეთია. მართალია თუ ტყუილი?

ტყუილია. და შემიძლია გაჩვენო საძულველი გამოხმაურება, რომელიც კლინტონის კამპანიის ჩვენი აგრესიული გაშუქების გამო მივიღე.

კარგი, მაგრამ მართლა გგონია, რომ შესაძლებელია კამათი იმაზე, რომ თაიმსში ძირითადად მემარცხენე ან ცენტრისტი ადამიანები არ არიან დასაქმებული, ან გამოცემის რიტორიკაც მემარცხენე ან ცენტრისტული არაა?

ჩვენ ერთგული ვართ ძალიან ძველი ცნების, რომელიც დღეს პოპულარული აღარაა: ახალი ამბების გაშუქება “შიშისა და სარგებლის” გარეშე. ეს სიტყვები ბაბუაჩემის მამას, ადოლფ ოქსს ეკუთვნის. მე კი განვმარტავ როგორც მსოფლიოში მიმდინარე ამბების აგრესიულ გაშუქებას და სიმართლის ძიებას, სადაც არ უნდა მივყავდეთ მას. ჩვენ ყველანაირად ვცდილობთ, გავიაზროთ ამბის ყველა მხარე და გადავცეთ ისინი სამართლიანად.

ობიექტურობის ცნების გჯერა?

მჯერა. ვფიქრობ, ამაზე უნდა იმუშავო; რაც ყოველთვის კარგად არ გამოგვდის.

მე რთული დამოკიდებულება მაქვს ობიექტურობის ცნებასთან. სამართლიანობა სხვა რამაა. ფიქრობ ობიექტურობა შესაძლებელია?

იცი რა, თუ გინდა, რომ ამას სამართლიანობა დაარქვა, ეს ის სიტყვაა, რომელიც ჩემთანაც ძალიან ახლოა. ვგულისმობ იმას, რომ ეს არის დისციპლინა, როცა ცდილობ შენი მიკერძოებულობებისგან გათავისუფლდე - მიუხედავად შენი მსოფლმხედველობისა თუ გამოცდილებისა - და ეცადო მოყვე ამბავი სამართლიანად. მგონია, რომ ეს დისციპლინაა. როგორც ვთქვი, დღეს ეს არაა ყველაზე პოპულარული პოზიცია. არჩევნების შემდეგ, ერთ-ერთი პირველი რაც გავაკეთეთ, კონსერვატორი მიმომხილველის, ბრეტ სტეფანსის აყვანა იყო, რომელსაც პულიცერის პრემია ახალი მიღებული ჰქონდა.

რას ფიქრობ ცვლილებაზე ვაშინგტონ პოსტში? ის ახლა ჯეფ ბეზოსს ეკუთვნის [მილიარდერი ბიზნესმენი, Amazon-ის დამფუძნებელი], რომელსაც ულიმიტო რესურსები აქვს? და განსხვავება უკვე სახეზეა.

რას ვფიქრობ ვაშინგტონ პოსტის ზრდაზე? მშვენიერია კიდევ ერთხელ იმის ნახვა, რომ ეს ინსტიტუტი იზრდება.

თქვენთვის რამდენად კარგია ეს?

უპირველეს ყოვლისა, ეს კარგია ქვეყნისთვის. წლების განმავლობაში შემცირებების შემდეგ - შენ ალბათ ყველაზე კარგ პერიოდში მოგიწია იქ მუშაობა.

კი, თუმცა შემდეგ ჩემს მეგობრებს ვურეკავდი და ყოველ შუა დღეს მორიგ ტორტს ჭრიდნენ და კიდევ ერთ თანამშრომელს ემშვიდობებოდნენ.

და ხურავდნენ თავიანთ ბიუროებს საზღვარგარეთ, და ხურავდნენ ნაციონალურ ბიუროებს. ახლა კი შესანიშნავია, რომ ეს ინსტიტუტი იზრდება. და ვფიქრობ, რომ კონკურენცია ძალიან ჯანსაღია. დიდ პატივს ვცემ მარტი ბარონს [პოსტის რედაქტორი] და ჯეფ ბეზოსს.

რამდენად ხშირად იყენებ ტვიტერს და სოციალურ მედიას?

იშვიათად. ალბათ, ჩემი ტვიტერის ანგარიში რომ გახსნათ მხოლოდ ორი ტვიტი დაგხვდებათ, თან ძალიან ძველი.

რატომ?

საკმაოდ ჩაკეტილი ადამიანი ვარ. როცა ტვიტერზე დავრეგისტრირდი, აღმოვაჩინე, რომ პირველ რამდენიმე დღეში, ამერიკის ყველა მედია კრიტიკოსმა გამოიწერა ჩემი ანგარიში.

ამავდროულად ამბობ, რომ დისკუსია სწორედ სოციალურ ქსელებში მიმდინარეობს. ასეთი აზრი ხშირად გვესმის ჭკვიანი ხალხისგან.

არ მიგრძვნია, რომ ჩემი სამუშაოს ეფექტიანად შესრულებაში სოციალური მედია მჭირდება. ვფიქრობ, ჩემი სამუშაოს ეფექტიანად შესრულებისთვის სოციალური მედია უნდა შემესწავლა. ასეც მოვიქეცი და მგონი ამიტომაც არ ვხარჯავ დროს მასზე.

ძალიან მნიშვნელოვან შესაძლებლობას გაძლევ. ახლახან ვნახე სტივენ სპილბერგის ფილმი “The Post”. იმედი მაქვს არ გწყინს, მაგრამ ფილმი ვაშინგტონ პოსტის გამოცდილებაზე ყვება პენტაგონის დოკუმენტების გაშუქებასთან დაკავშირებით. მიუხედავად იმისა, რომ ნახსენებია, რომ ამბავი თაიმსმა გახეთქა, როგორც ვიცი, თქვენი თანამშრომლები ამ ფილმით ძალიან გაღიზიანდნენ.

არ ვიტყოდი, რომ ძალიან გაღიზიანდნენ.

ანუ, ძალიან გაღიზიანდნენ.

მგონი ჩვენ ყველა ველოდებით მომდევნო ფილმს უოტერგეითზე, რომელიც თაიმსის ექსტრაორდინალურ გაშუქებაზე იქნება ფოკუსირებული.

რატომ არის თაიმსის დონის ჟურნალისტიკა რისკის ქვეშ?

იმიტომ, რომ ძვირია. ჩემი აზრით, აუდიტორიისა და გამომწერების ასეთი შთამბეჭდავი ზრდა მიუთითებს, რომ ხალხს ნამდვილად უნდა ხარისხი. ვფიქრობ, სწორედ ესაა მიზეზი, რატომაც იზრდება ნიუ იორკერიც. ესენია ორი ორგანიზაცია, რომელიც ერთგული რჩება ღირებულებების, აშუქებს სიღრმისეულად და სვამს მწვავე კითხვებს. ამიტომ, ყველაზე მნიშვნელოვანი გამოწვევა, რომლის წინაშეც შენნაირი და ჩემნაირი ადამიანები დგანან იმის დამტკიცებაა, რომ ამ ტიპის ჟურნალისტიკისთვის გზა წინაა.

გასული რამდენიმე თვის განმავლობაში ქართულ მედიასაშუალებებს გარკვეული პერიოდულობით უხდებოდათ გაეშუქებინათ საქართველოში ბოლო დროს მომრავლებული ნეონაციონალისტური და ფაშისტური დაჯგუფებების საქმიანობა. საზოგადოების ერთი ნაწილი, რომელიც საჯარო სივრცეში განსაკუთრებით ხილვადი 2017 წლის „ქართული მარშის“ შეკრების შემდეგ გახდა ახალ გამოწვევებს ქმნის არა მხოლოდ იმ ჯგუფებისათვის, რომელთაც ისინი უპირისპირდებიან, არამედ მედიის წარმომადგენლებისთვისაც. სადავო არ არის, რომ მედიამ მათი არსებობისა და საქმიანობის შესახებ მოსახლეობას ინფორმაცია უნდა მიაწოდოს, თუმცა მეორე მხრივ მედია შესაძლოა მათთვის ერთგვარი პლატფორმა და მათი საქმიანობის შესახებ ინფორმაციის უბრალო გამტარი გახდეს.

ნეონაციონალისტურ ჯგუფებთან დაკავშირებული საკითხები პრობლემური მხოლოდ ქართული საჯარო სივრცისათვის არაა. მსგავსი ჯგუფების გაძლიერების ტენდენცია ევროპის არაერთ ქვეყანასა და აშშ-ში გასული წლების განმავლობაში განსაკუთრებით ნათელი გახდა. 2017 წლის 25 ნოემბერს ამერიკულმა გამოცემა the New York Times-მა გამოაქვეყნა სტატია აშშ-ის შტატ ოჰაიოში მცხოვრები ერთ-ერთი ნეონაცისტის ცხოვრების ყოფითი დეტალების შესახებ. სტატიამ, რომლის თავდაპირველი სათაურიც იყო „მეზობელი ნეონაცისტი“, შემდეგ კი „სიძულვილის ხმა ამერიკის შუაგულში“ დაერქვა, მომხმარებლების ნაწილის გულისწყრომა გამოიწვია. გამოცემას ედავებოდნენ, რომ სტატიით ისინი ნეონაცისტი ტონი ჰოვატერის შეხედულებებისა და ცხოვრების წესის ნორმალიზებას ახდენდნენ. კრიტიკოსების საპასუხოდ Times-ის ერთ-ერთმა რედაქტორმა განაცხადა: „ამბის მიზანი ის კი არ იყო, რომ რაიმეს ნორმალიზება მოეხდინა, არამედ ის, რომ აღგვეწერა, თუ რა დოზით მოხდა სიძულვილისა და ექსტრემიზმის ნორმალიზება ამერიკულ ცხოვრებაში, რომლის შესახებაც ბევრ ჩვენგანს წარმოდგენაც არ აქვს“. მიუხედავად განმარტებისა, გამოცემის ამგვარი მიდგომა ნეონაცისტების საკითხისადმი, მედია წრეებში არაერთგვაროვნად აღიქვეს. ამ თემის შესახებ გამოცემა VOX-ის ჟურნალისტი ამერიკელ მედია მკვლევარს, ამერიკული პრესის ინსტიტუტის აღმასრულებელ დირექტორს და არაერთი სახელმძღვანელოს ავტორს ტომ როზენსტილს ესაუბრა, რომლის თარგმანსაც მედიაჩეკერი გთავაზობთ.

კარენ ტერნერი

როგორი იყო თქვენი თავდაპირველი პოზიცია ტონი ჰოვატერის შესახებ the New York Times-ში გამოქვეყნებულ სტატიაზე?

ტომ როზენსტილი

ნებისმიერ დროს, როდესაც სიძულვილით მოტივირებული ჯგუფების შესახებ წერ, მთავარი გამოწვევაა, შექმნა ერთგვარი გაგება, კონტექსტი, ისე, რომ არ შეუწყო ხელი მათ პოპულარიზაციას. დღესდღეობით კი ამ მხრივ განსაკუთრებით რთული არის ის, რომ ეს ჯგუფები საკმაოდ კარგად არიან გათვითცნობიერებული თუ როგორ მუშაობს მედია. ისინი არ ცდილობენ ჩრდილში დარჩენას და იქიდან მუშაობას. ისინი მოქმედებენ საჯაროდ, ცდილობენ მიიქციონ მეინსტრიმ მედიის ყურადღება. შედეგად, მათ მოიხადეს უკვე კაპიუშონები და სურთ, რომ ადამიანებმა დაინახონ მათი სახეები. მათ სჯერათ, რომ ისინი არიან უმრავლესობაში. სახეზეა ცხადი სტრატეგია.

კარენ ტერნერი


ტომ როზენსტილი

ჩვენ ვსწავლობთ, ვფიქრობ, რომ სოციალური მედიის ეპოქაში ეს იმაზე უფრო დიდი გამოწვევა აღმოჩნდა, ვიდრე ჟურნალისტებს ეგონათ. მაგალითად, როდესაც ასეთი ჯგუფების შესახებ რაიმე ამბავი გამოქვეყნდება, იგი შეიძლება სხვა მიზნებით გამოიყენონ სოციალურ მედიაში და საყოველთაოდ გაავრცელონ, რათა თქვან „ნახეთ. შემოგვხედეთ, ჩვენ არ ვართ მარგინალური ჯგუფი, ჩვენს შესახებ წერენ.“

და იმის საწინააღმდეგოდ, რომ ადამიანები სოციალურ მედიაში წარმოსახვით ფილტრ-ბუშტებში არსებობენ, სადაც ისინი მხოლოდ იმას ხედავენ, რასაც ეთანხმებიან, ასეთი მარგინაური და სიძულვილით მოტივირებული ჯგუფების სტრატეგიაა, რომ გამოიყენონ სოციალური პლატფორმები, რათა გამოიტანონ იდეები ასეთი ფილტრ-ბუშტებიდან, ასეთი ვიწრო არხებიდან და საფეხურებრივად გააფართოვონ საზღვრები, რომლებიც გამორიცხავს მათ. სოციალური მედია კი ამას მხოლოდ ხელს უწყობს ნაცვლად გართულებისა.

რომ დავუბრუნდეთ თქვენს შეკითხვას იმასთან დაკავშირებით თუ რას აკეთებენ ამ დროს ჟურნალისტები, არ მგონია, რომ თქვენ აიგნორებთ მნიშვნელოვან საკითხებს. თუმცა, თქვენ უნდა გააშუქოთ ეს საკითხები იმგვარად, რომ კონტექსტი ნათელი გახდეს და ისე, რომ თქვენი მასალა არ იქნას სხვა მიზნებით გამოყენებული.

კარენ ტერნერი


ტომ როზენსტილი

წყევლა-კრულვის ატანა მაშინ მოგიწევთ, თუკი არასწორად გააშუქებთ. თუმცა, ადრე, როდესაც ადამიანებს რეალურად ძალიან ცოტა არჩევანი ჰქონდათ თუ საიდან მიეღოთ ინფორმაცია, ნდობის უფრო მაღალი ხარისხი არსებობდა. ყველაფერი, რასაც ინფორმაციის სახით იღებდი ან ერთი წყაროდან მოდიოდა ან მეორიდან.

დღესდღეობით ამბები ატომიზირებულია. ისინი დანაწევრებულია იმგვარად, რომ თუკი დღეს რაიმე ამბავს კითხულობთ რომელიმე წყაროში, არსებობს იმის ალბათობა, რომ ეს ერთადერთი წყარო იყოს ამ თემაზე, რომელიც შეიძლება ოდესმე ნახოთ. შესაბამისად, ამბის წერის სირთულეა ის, რომ მკითხველს სრული სურათი უნდა შეექმნას მხოლოდ ამ ერთი ამბის წაკითხვისას. ანუ თუკი ბევრი არაფერი ვიცი ნეონაცისტების შესახებ, მხოლოდ ამ ერთი ამბიდან მჭირდება მივიღო კონტექსტი, რათა გავიგო ყველაფერი, რაც მჭირდება რომ ვიცოდე მათ შესახებ. შესაბამისად, პასუხისმგებლობა ნებისმიერი ცალკეული ამბისა გაცილებით უფრო მაღალია, ვიდრე აქამდე იყო.

კარენ ტერნერი

რა ტიპის კონტექსტი უნდა მიაწოდონ ჟურნალისტებმა მკითხველებს ასეთი ამბების გაშუქებისას?

ტომ როზენსტილი

ჟურნალისტებმა უნდა იცოდნენ, რომ საჯაროობის მიღება სიძულვილით მოტივირებული ჯგუფების განცხადებული ტაქტიკა და მათი სტრატეგიის ნაწილია. თუკი ჟურნალისტებს ეს არ ეცოდინებთ ისინი ვერასდროს მიხვდებიან ბოლომდე პასუხისმგებლობას, რომელიც მათ აკისრიათ ან რისკებს, რომელიც თან ახლავს ასეთი ჯგუფების გაშუქებას.

ამასთან, ესაუბრეთ ექსპერტებს თუ რა დგას ყურადღების მიქცევის სტრატეგიის უკან. რატომ გამოვიდნენ ისინი მზის შუქზე და როგორ გაიზარდნენ ან ვერ გაიზარდნენ ეს მოძრაობები. უბრალოდ ხელში კამერის დაკავებით, გადაღებით და შემდეგ იმის თქმით, რომ „აქ აქცია მიმდინარეობს“ ან „აქა და აქ მარში მიმდინარეობს, ღმერთო ჩემო, შეხედეთ რამდენი ხალხია“ ჟურნალისტები ვერ აარიდებენ თავს ზედაპირულობას და ეჭვებს.

კარენ ტარნერი

საერთო ჯამში, ფიქრობთ, რომ მედია ასეთი მოძრაობების გაშუქებით კარგ საქმეს აკეთებდა ამ დრომდე?

ტომ როზენსტილი

თავი უნდა დავიძვრინო ცალსახა პასუხისგან და უნდა ვთქვა, რომ დიახ და არა. შეგვიძლია ორივე შემთხვევის ცალკეული მაგალითები მოვიტანოთ - მინახავს მასალები სატელევიზიო ქსელებში, რომლის დროსაც მიფიქრია „ღმერთო ჩემო, ეს რა არის, ამ მასალას საერთოდ არ გააჩნია კრიტიკული ასპექტი.“ დაახლოებით ისეა მომზადებული, უბრალოდ რომ დაჯდე და ინტერვიუ ჩამოართვა ნაცისტს მისი შეხედულებების შესახებ, რომლის დროსაც ჟურნალისტები საერთოდ არანაირ სირთულეს არ უქმნიან მას, არანაირ კონტექსტუალიზაციას არ ახდენენ თუ ვინ არის ის და რატომ ამბობს იმას, რასაც ამბობს. გარდა ცარიელი ინტერვიუსი, არაფერია ხოლმე ამ მასალებში, თითქოს უბრალოდ ქუჩაში რიგითი გამვლელი იყოს ეს ადამიანი.

ასევე მინახავს მასალები, რომლებიც ვფიქრობ ,რომ საკმაოდ სიღრმისეულია და საკითხის ნორმალურად გაგების საშუალებას გაძლევს. შარლოტსვილის მარშის გაშუქება მეტნაკლებად დაგვეხმარა, რომ შეგვესწავლა ცალკეული საკითხები ამ ადამიანების აღზევებისა და მათი ტაქტიკების შესახებ. The Vice-ის დოკუმენტური ფილმში, რომელიც HBO-ზე გავიდა, რეპორტიორი ძალიან დაუახლოვდა ამ ადამიანებს და მათ საშუალება მისცეს ჟურნალისტს, რომ ისინი ახლო ხედიდან გადაეღო. იგი საკმაოდ კრიტიკულ შეკითხვებს უსვამდა მათ და რესპონდენტებიც საკმაოდ გულწრფელად პასუხობდნენ. ვფიქრობ, ეს კარგი მაგალითი იყო იმისა თუ როგორ უნდა გააშუქო ნეონაცისტები. ასი წლის წინ, როდესაც New York Times ლინჩის წესით გასამართლების შემთხვევებს აშუქებდა და მათ შესახებ მასალებს ამზადებდა, როგორც წესი ლინჩის წესის მომხრეებს აძლევდა ტრიბუნას, რომ აზრი გამოეთქვათ. თუმცა მოგვიანებით, მათ გადაწყვიტეს „არა, ჩვენ აღარ გვინდა რომ ასე მოვიქცეთ.“ იმიტომ, რომ ლინჩის წესში სხვა ლეგიტიმური „მხარე“ გარდა მოწინააღმდეგეებისა არ არსებობს.

კარენ ტერნერი

მისაღებია თუ არა რომ სიძულვილით მოტივირებული ჯგუფები წარმოვაჩინოთ როგორც ნორმალურები? ვფიქრობ, რომ ზოგჯერ ასეთი სტატიები გარკვეულ სამსახურს სწევენ, რათა აჩვენო, რომ შენს კეთილგანწყობილ მეზობელსაც კი შესაძლოა ჰქონდეს ასეთი დამალული რასისტული და შემაძრწუნებელი შეხედულებები.

ტომ როზენსტილი

დიახ. ასეთი შემთხვევები საშიშად უახლოვდება ხოლმე სიძულვილის მეინსტრიმიზაციის საფრთხეს. ერთი, რაც Times-მა იცოდა გასულ წელს თუ სხვა დროსაც, არის ის, რომ იგი მთელი ქვეყნის მასშტაბით გამოიცემა, მაგრამ მას ქმნიან ადამიანები, რომლებიც ძირითადად ნიუ-იორკის შუაგულში ცხოვრობენ. და თუკი შენ ქმნი გაზეთს მხოლოდ ვესტ-საიდ მანჰეტენის ცნობიერებით, რომლის მაცხოვრებლებიც ერთგვარად გაოცებული ან შეშინებულები არიან იმ ადამიანების არსებობით, რომლებიც ტრამპის მარშს ესწრებიან ან თუკი გაზეთით აჩვენებ, რომ მთელი დანარჩენი ქვეყნის მოსახლეობის არსებობა შენთვის შოკია, ამით შენ ასუსტებ შენს შესაძლებლობას, რომ იყო ქვეყნის მასშტაბის ან საერთაშორისო გამოცემა. ეს სიღრმისეული კულტურული გამოწვევაა ნებისმიერ გამოცემისათვის, რომელიც ერთ კონკრეტულ ადგილას არსებობს ფიზიკურად, თუმცა, ცდილობს, რომ გააშუქოს ყველაფერი.

აქ არ არსებობს იოლი გზა. გარკვეული ფენომენის, მოვლენის იგნორირება არ არის გამოსავალი. თუმცა, თუკი შენ აშუქებ ასეთ საკითხს ან ამგვარ ჯგუფებს, ეს ყველაფერი საჭირო სიღრმისეულობით უნდა გააკეთო, რასაც, ჩემი აზრით, საკმარისად ხშირად ვერ ვხედავთ ხოლმე.

ინტერვიუ გამოქვეყნდა ვებ-საიტ VOX-ზე, 2017 წელს.