ახლაც მწარედ მახსოვს ის ავბედითი პერიოდი, რისი გამოვლაც მომიხდა მას შემდეგ, რაც მაშინდელმა ჯანდაცვის მინისტრმა ფრინველის გრიპით მოსახლეობის თითქმის ნახევრის გაჟლეტა იწინასწარმეტყველა. მას შემდეგ, როგორც რეპორტიორს, ათობით სოფელში მომიხდა ჩასვლა ქათმების “დაკრძალვის ცერემონიალზე”. ქათმების სიკვდილზე თუ ხოცვაზე ნიუსები ჩემი ზემდგომებისთვის მნიშვნელოვანი ახალი ამბავი იყო.

დღეს ზუსტად შემიძლია ვთქვა, რომ დიდი შეცდომა იყო თემაზე ყოველდღიური სიუჟეტების მომზადება და მოსახლეობის დაპანიკება, რომ ვისაც ქათამი ჰყავდა, ყველას ფრინველის გრიპით სიკვდილი ელოდა.

ეს ამბავი რამდენიმე კვირის წინ გამიახლდა, როცა კორონავირუსის თემის გაშუქებისას ჩვენი მედიასაშუალებების წარმომადგენლების შესაძლო მსხვერპლებზე ნადირობის სცენებს გადავაწყდი. მონადირე ჟურნალისტებზე ჩემი თავი გამახსენდა, როცა პროდიუსერი მორიგ სოფელში მაგზავნიდა “დაცემული ქათმის” საფლავის გათხრის გადასაღებად.

მერე, როცა წლების განმავლობაში თავად მომიხდა რედაქტორად მუშაობა, ხშირად დავფიქრებულვარ, რა (არ) შეიძლებოდა დამევალებინა “ველზე მომუშავე” ჟურნალისტისთვის.

სახალისო ქოუბები, სალანძღავი და დამცინავი კომენტარები ფეისბუკში - ასეთი რეაქცია მოჰყვა დღეს დილით მატროსოვის ციხესთან ჟურნალისტების “შტურმს” ვანო მერაბიშვილზე.

საქართველოს ექსპრემიერ-მინისტრმა ვანო მერაბიშვილმა ციხე თითქმის შვიდწლიანი პატიმრობის შემდეგ დატოვა. ის ფაქტი, რომ მერაბიშვილი სწორედ დღეს, 20 თებერვალს დატოვებდა საკანს, წინასწარ, კარგა ხნით ადრე იყო ცნობილი საზოგადოებისთვის, მითუმეტეს - ჟურნალისტებისთვის.

მედიისთვის ეს არ იყო დაუგეგმავი, მოულოდნელი მოვლენის გაშუქების პროცესი. ამის მიუხედავად, იმას, რაც დღეს მაყურებელმა ეთერში და ფეისბუკ-ლაივებში იხილა, არაფერი ჰქონდა საერთო წინასწარ დაგეგმილი მოვლენის ასახვასთან.

როგორც წესი, წინასწარ დაგეგმილი მოვლენის გაშუქების დროს ჟურნალისტებს აქვთ ის უპირატესობა, რომ კარგად მოემზადონ ინტერვიუსთვის, საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვან და საინტერესო ყველა საკითხზე დასვან შეკითხვები, რათა აუდიტორიას მაქსიმალურად მიაწოდონ ინფორმაცია იმ მოვლენის ადგილიდან, სადაც თავად იმყოფებიან და მუშაობენ.

სამწუხაროდ, მატროსოვის ციხესთან დღეს ჟურნალისტებმა მთელი ძალისხმევა ფიზიკური ძალების დემონსტრირებაში დახარჯეს - ვნახეთ, ვინ უფრო მარჯვედ აირბინა კიბეები, რომ ალყაში მოექციათ რესპონდენტი, რომელიც არსად გაქცევას აპირებდა და რომელიც მზად იყო ჟურნალისტების შეკითხვებზე პასუხები გაეცა. ამის ნაცვლად, მას და მის თანმხლებ პირებს ასევე ფიზიკური მონაცემების დემონსტრირება მოუხდათ, რომ ჟურნალისტების შტურმი მოეგერიებინათ და რესპონდენტი “სამშვიდობო ადგილას” გაეწიათ, სადაც მას საუბრის შესაძლებლობა მიეცემოდა.

ფიზიკური გაწევ-გამოწევის, სირბილის, ჭყლეტის მარათონგამოვლილ ჟურნალისტებს ამჯერად იმაში მოუხდათ ბრძოლა, ვინ უფრო ხმამაღლა დაიძახებდა შეკითხვას, რომელთა შინაარსი ერთმანეთისგან დიდად არ განსხვავდებოდა - ძირითადად, ისმოდა შეკითხვები, თუ როგორი იყო მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა და რომელ პარტიაზე შეაჩერებდა არჩევანს - ენმ-ზე თუ ევროპულ საქართველოზე?

საბოლოოდ, ამ კითხვებით რამე არსებითი სიახლე მაყურებელმა ვერ მოისმინა. დარჩა მხოლოდ სანახაობა, რომელიც, დარწმუნებული ვარ, პირველ რიგში, სწორედ იმ ჟურნალისტებს არ მოეწონათ, რომლებიც ამ “შტურმის” მონაწილეები აღმოჩნდნენ.

სამწუხაროდ ხშირად “ველზე” მომუშავე ჟურნალისტები საქართველოში პროდიუსერებისა და რედაქტორების ინსტრუქტაჟით მოქმედებენ. ინსტრუქტაჟის ძირითადი არსი მდგომარეობს იმაში, რომ ჟურნალისტმა ნებისმიერ ფასად უნდა მოახერხოს წინასწარ მომზადებული თუ ხშირად რედაქტორისგან დავალებული შეკითხვის დასმა რესპონდენტისთვის. სწორედ, ამ “ნებისმიერი”ფასის” ვიზუალიზაცია ვიხილეთ დღეს მატროსოვის ციხესთან.

დარწმუნებული ვარ ეს სანახაობა არც რედაქტორებსა და პროდიუსერებს მოეწონათ. ჰოდა, ასეთ დროს კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია დასკვნების გამოტანა და საერთო თამაშის წესებზე შეთანხმება.

სქრინშოთი ვიდეოკადრიდან, - ჟურნალისტები ინტერვიუს იღებენ გუდაურიდან ვირუსის ნიშნებით გადმოყვანილი ჩინეთის მოქალაქეების ჯგუფისგან.

მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციამ კორონავირუსთან დაკავშირებით გლობალური საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა, რაც ნიშნავს იმას, რომ ქვეყნის მთავრობებს, საერთაშორისო და ლოკალურ დონეებზე კოორდინირებული, ერთიანი ძალისხმევით მოუწევთ მუშაობა. მედია, როგორც ინფორმაციის გამტარი და შესაბამისად, საზოგადოების მაკოორდინირებელი, ამ სქემაში ერთ-ერთ გადამწყვეტ როლს თამაშობს. გასული დღეების განმავლობაში, ქართველი ჟურნალისტებისა და სახელმწიფო უწყებების ურთიერობა უფრო ემოციური იყო, ვიდრე საქმიანი - რის შედეგადაც შეიძლება ჩაითვალოს გაზრდილი პანიკა მოსახლეობაში.

ვირუსის თემის პრობლემურმა გაშუქებამ (აღარაფერს ვამბობ, ჩინელ ხალხზე მცდარი წარმოდგენის შექმნის მცდელობასა და მათ მიმართ გაღვივებულ ქსენოფობიაზე) ნათლად აჩვენა, ჟურნალისტების, მედიასაშუალებებისა (როგორც დამსაქმებელი) და სახელმწიფო ორგანიზაციების ინერტულობა და ნაკლები პროაქტიულობა.

მთელი ამ დროის განმავლობაში ჟურნალისტები, ნებსით თუ უნებლიედ, თესავდნენ უსაფუძვლო პანიკას, დამსაქმებლები საფრთხისა და რისკის ქვეშ აყენებდნენ თავიანთი რეპორტიორების უსაფრთხოებას (არ ვიცი სხვა რა შეიძლება ეწოდოს სავარაუდოდ ვირუსით ინფიცირებული პაციენტების გადასაღებად ასე, „შიშველ-ტიტვლად“, თანამშრომლების გაგზავნას) და ბოლოს, დაავადებათა კონტროლის ცენტრი, ისევე როგორც ჯანდაცვის სამინისტრო, ვერ უზრუნველყოფდა ამომწურავი და საჭირო ინფორმაციის დროულად და ხარისხიანად მიწოდებას ჟურნალისტებისთვის და შესაბამისად დანარჩენი მოსახლეობისთვის, რითაც გაჩნდა ინფორმაციული შიმშილი და სივრცე ინფორმაციული მანიპულაციებისთვის.

• იხილეთ ამ თემაზე: პანიკის გამომწვევი მასალები ჩინეთიდან ჩამოსული ქალის ვირუსის შესახებ

დეკემბრიდან დღემდე, საზოგადოების ინფორმირების მიზნით გადადგმული ნაბიჯები, დაუგეგმავობისა და ქაოტური მუშაობის სალექციო მაგალითია, რომელსაც საერთო არაფერი აქვს არც კრიზისების მართვასთან და არც იმ გაიდლაინებთან რომელიც, მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციამ 2005 წელს, წინა ვირუსული აფეთქებების შემდგომ, საგანგებოდ მედიასთან ეფექტური კომუნიკაციის მიზნით შეიმუშავა.


მთავარი ბრალდება, რომელიც დღეს მედიის მიმართ ისმის, არის ის, რომ მედიასაშუალებები არაკვალიფიციურად აშუქებენ საკითხს.  შესაბამისად, თესავენ პანიკასა და დაბნეულობას მოსახლეობაში, რომელის საფუძველი ჯერ არ დგას, ვინაიდან მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციას საქართველო ე.წ. მწვანე ქვეყნების რიგში ჰყავს შეყვანილი.

მედიის წარმომადგენლების მიმართ „ბრალდება“ პანიკის დათესვაზე, თითქოს ლეგიტიმურია: იყო რამდენიმე ცრუ და უსაფუძვლო განგაში, როცა რეგიონში ვირუსის არსებობის შესახებ ინფორმაცია ერთ-ერთმა მედიასაშუალებამ მტკიცებით ფორმაში გაავრცელა. ასევე, ჟურნალისტები ავლენდნენ საკითხის ზედაპირულ ცოდნას მომზადებულ მასალებში. მაგრამ, მოდით დავფიქრდეთ, ხომ არ შეუწყეს ხელი ამ პანიკურ გაშუქებას იმ ორგანიზაციებმა, რომლებსაც ვირუსის გავრცელებიდან დღემდე ჟურნალისტების უწყვეტ და თანმიმდევრულ ინფორმირებაზე უნდა ეზრუნათ, რაც თავის მხრივ: ა) აამაღლებდა ჟურნალისტთა ცნობიერებას საკითზე და ბ) არ შექმნიდა საინფორმაციო ვაკუუმს და შესაბამისად, ფაქტორივად არ დატოვებდა სივრცეს ინსენუაციისთვის? ისე, როგორც ამას კარნახობს მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის მედიასთან ეფექტური კომუნიკაციის სახელმძღვანელო.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ, 2003 წელს, SARS ვირუსის გავრცელების შემდგომ, ვირუსული აფეთქებებისა და ზოგადად საზოგადოებრივი ჯანმრთელობისთვის კრიზისულ პერიოდში მედიასთან ეფექტური კომუნიკაცია ერთ-ერთ უმთავრეს პრიორიტეტად გამოაცხადა. 2005 წელს, ორგანიზაციამ საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის საგანგაშო სიტუაციების დროს მედიასთან ეფექტური კომუნიკაციის სახელმძღვანელო ე.წ Handbook გამოსცა, რომელიც დეტალურად განმარტავს ყველა იმ ნაბიჯს, რომელიც ადგილობრივმა ჯანდაცვის ორგანიზაციებმა მოსახლეობაში პანიკის არიდებისა და დაავადებაზე კომუნიკაციის ეფექტური მიზნებისთვის უნდა გამოიყენოს.

138-გვერდიანი დეტალური დოკუმენტი ეფექტური კომუნიკაციის ყველა დეტალს მოიცავს, როგორიცაა: გარემოს ანალიზი, ნათელი და გასაგები მესიჯ-ბოქსები, პანიკის არიდების ტაქტიკები თუ იმ სავარაუდო კითხვების ჩამონათვალი, რომელიც შესაძლოა ჟურნალისტებს გაუჩნდეთ. ყველაფერი კი იწყება გარემოსა და ჟურნალისტთა საჭიროებების შესწავლით. შესაბამისად, ამ საჭიროებებზე დაყრდნობით ყალიბდება სამოქმედო სტრატეგია, რომელიც საკითხზე მომუშავე ორგანიზაციებს, მედიასთან და შესაბამისად მოსახლეობასთან მოქნილი და შედეგზე ორიენტირებული კომუნიკაციის შესაძლებლობას მისცემს.

ვინაიდან დოკუმენტი საკმაოდ მოცულობითია და ამ მასალის მიზანი მისი განხილვა არაა, ყურადღებას რამდენიმე მნიშნელოვან ასპექტზე გავამახვილებ.

დოკუმენტის თანახმად, პანიკისა და ქაოსის თავიდან არიდების ერთ-ერთ მთავარ მექანიზმად მიიჩნევა ჟურნალისტების კოორდინირება, რომლებსაც, ნათლად გაწერილი პერიოდულობით, ორგანიზაციის თანამშრომლები მიაწვდიან ამომწურავ, ადგილობრივი მოსახლეობის საჭიროებებზე მორგებულ, ცნობიერების ასამაღლებელ და გასაგებ ინფორმაციას: პროცესის მიმდინარეობის, პროცედურებისა და რეგლამენტის შესახებ. ასევე, ინსტრუქციებს დაავადების თავიდან აცილების საშუალებებისა და სახელმწიფოს მიერ გატარებული უსაფრთხოების ზომების შესახებ. მედიასა და პროცესის მაკონტროლებლებს შორის ასეთი ტიპის, რეგულარული და დროული ურთიერთობა, პანიკის პრევენციის ერთადერთი თუ არა, ერთ-ერთი საშუალებაა.

ამ ყველაფერის ფონზე, დაავადებათა კონტროლის ცენტრმა ვირუსზე მასობრივი ინფორმირება იანვრის მეორე ნახევარში დაიწყო. ამავე პერიოდიდან გამოჩნდა ვიდეომიმართვები, ე.წ. საინფორმაციო ბუკლეტები - დაავადებათა კონტროლის ცენტრის საიტზე, ასევე გაიმართა პრესკონფერენციები და თითქმის უწყვეტ რეჟიმში ისმის მოწოდებები ვირუსის შესაძლო პრევენციასა და საქართველოს, როგორც დაბალი რისკის მქონე ქვეყნის შესახებ.

მიუხედავად გატარებული სამუშაოსი, შეიძლება თამამად ითქვას, რომ სახელწიფო უწყებებმა მედიის მომზადება და კოორდინირება დააგვიანეს. თან დააგვიანეს ისე, რომ არაკომპეტენტური გაშუქებით არამხოლოდ პანიკა დაითესა, არამედ თავად ჟურნალისტების სიცოცხლესა და ჯანმრთელობასაც კი შეიძლება შექმნოდა საფრთხე.

დაავადების გამოვლენის მომენტიდან დღემდე, ჟურნალისტებთან, წინასწარ გაწერილი კრიზისული საკომუნიკაციო გეგმით, ცნობიერების ამაღლებისთვის საჭირო წინასწარი სამუშაოები რომ გატარებულიყო, მედიის წარმომადგენლები მინიმუმ  მოერიდებოდნენ ისეთი დამაპანიკებელი ტერმინებს გამოყენებას როგორიცაა „მკვლელი ვირუსი“ და მაქსიმუმ მივიღებდით დაავადების პრევენციაზე და მიმდინარეობაზე ორიენტირებულ გაშუქებას.

შესაბამისად, არ მოგვიწევდა მკითხაობა, საერთაშორისო თუ ლოკალურ დონეზე გატარებული ცვლილებები რა შედეგის მომტანი შეიძლება იყოს ჩვენი ქვეყნისთვის. ერთი სიტყვით, მივიღებდით სიღრმისეულ და ამომწურავ გაშუქებას, ნაცვლად, გარდაცვლილი ადამიანების შესახებ მუდმივად განახლებადი სტატისტიკისა. 

ვირუსის თემაზე მომუშავე ორგანიზაციების პიარისა და სხვა დეპარტამენტებს შორის, შიდა ორგანიზაციული კოორდინაცია რომ მაღალი დონის ყოფილიყო, ვირუსის თემაზე საჯარო მომხსენებლებს (სპიკერები) წინასწარ ეცოდინებოდათ შესაძლო კითხვების სპეციფიკა და ასევე არ ექნებოდათ მოლოდინი, რომ ჟურნალისტებს შესაძლოა არ ჰქონდეთ ამომწურავი ცოდნა სპეციფიური სამედიცინო ტერმინების ან გაიდლაინებით გაწერილი პროცედურების შესახებ, შესაბამისად მეტი მოთმინებით მოეკიდებოდნენ ერთი შეხედვით არაფრის მომცემ კითხვებს.

თუმცა, მოდი ვაღიაროთ, რომ კარანტინის ბოქსში მიკროფონმომარჯვებული რომ არ უნდა შევარდე, ამას არც პროტოკოლი და არც წინასწარი მომზადება სჭირდება. არც ის უნდა იყოს ვინმესთვის ასახსნელი, რომ სავარაუდოდ ინფიცირებულ პაციენტებს კომენტარისთვის საკუთარი სიცოცხლის რისკის ფასადარ უნდა “ეძგერო”. სრულიად დაუჯერებელია იმის დაშვებაც კი, რომ რომელიმე რედაქტორი, პროდიუსერი ან უბრალოდ, რიგითი დამსაქმებელი საკუთარ თანამშრომელს შესაძლოა ამხელა რისკზე წასვლას აიძულებდეს კომენტარის მოპოვების მიზნით - არა, ეს უფრო თავად ჟურნალისტის ინიციატივაა, რომლიც საფრთხეს უქმნის არა მოლოდ საკუთარ თავსს, არამედ თითოეულ ჩვენგანს.

დღეს, როგორც არასოდეს, ჩვენ, მაყურებელს გვჭირდება რაციონალური და არა ემოციური გაშუქება, მშვიდი და საქმიანი, დაცლილი ისტერიკისგან და პათეტიკისგან - პასუხისმგებლიანი გაშუქება, რაც სრულიად არ ნიშნავს იმას, რომ რამე უნდა დაიმალოს, შელამაზდეს ან მიიჩქმალოს. მოლოდინის რეჟიმში მყოფი მაყურებლები ყოველ თქვენ სიტყვას ვწონით, ვაანალიზებთ და ვეძებთ ქვეტექსტებს - გვაფრთხობს უცხო ტერმინები და გადამეტებული მეტაფორები. გვაფრთხობს გარდაცვლილთა სტატისტიკა - ამიტომ, როცა ვირუსით გარდაცვლილთა შესახებ გვესაუბრებით, ურიგო არ იქნება გადარჩენილი ადამიანების სტატისტიკაც გვითხრათ, რომელიც არც თუ ისე მცირეა.

და ბოლოს, გაუფრთხილდით თქვენ და ჩვენ ნერვებს, რადგან, როგორც პაატა იმნაძემ თქვა: „მათ ვისაც ნერვიული სტრესი აქვთ, ყველა ინფექცია ადვილად ერევათ“ , - სტრესი კი, მოგეხსენებათ, წილხვედრში არასდროს ილევა.

მედიაში და განსაკუთრებით სატელევიზიო მედიაში არსებული პრობლემები, ექსტრემალურ სიტუაციებში ზედაპირზე ამოდის და მკაფიოდ ჩანს. ფემიციდი ის საკითხია, რომლის გაშუქებაც ჯერ ისევ ვერ ისწავლა მედიამ. ცხადია არის რამდენიმე გამონაკლისი, მაგრამ მათი რიცხვი იმდენად მცირეა, რომ მათი ხმა იკარგება და არ ისმის.

სამწუხაროდ, მედიას ჯერ ისევ არ აქვს გაცნობიერებული მისი სოციალური პასუხისმგებლობა და ის, რომ საზოგადოების საკმაოდ დიდი ნაწილი, ამა თუ იმ პრობლემატურ საკითხებს, სწორედ მედიის პრიზმიდან ხედავს. ქართული მედიის უდიდესი ნაწილი ჯერ ისევ ვერ ხედავს და ჯეროვნად ვერ აფასებს საკუთარ როლს საზგადოებრივი აზრის, სოციალური ქცევის, სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბების პროცესში.

  ფოტო: © RONALDO SCHEMIDT/AFP/Getty Images

დაახლოებით ერთი კვირის წინ, ხაშურში, ყოფილმა ქმარმა ცოლი მოკლა, ჯერ ყუმბარა ესროლა, შემდეგ გაქცეულს გაეკიდა და თავი იარაღის კონდახით გაუჩეჩქვა. მიზეზი ბანალურია, ვერ დამორჩლებულ და ვერ მანიპულირებულ ქალზე შურისძიება.

რა მიზანს შეიძლება ისახავდეს ჟურნალისტი, რომელიც ამ ტრაგიკული ფაქტის გასაშუქებლად მიდის? პირველადი მშრალი ინფორმაციის გადაცემის შემდეგ (სად? რა გარემოებაში? რა იარაღით? რომელ საათზე და ა.შ. ) რა უნდა აინტერესებდეს და რა აინტერესებთ, როგორც ყველაზე რეიტინგული საინფორმაციო გამოშვებების კორესპონდენტებს, ასევე ყვითელი პრესის ავტორებს?

ხაშურში მომხდარი ფემიციდის შემთხვევაში, ყველა საინფორმაციო გამოშვების ჟურნალისტმა დაიწყო მეზობლებში, ნათესავებში სიარული და გარკვევა, რატომ მოკლა კაცმა ქალი. თითქოს არაფერი არალეგიტიმური აქ არ არის, რადგან ყველას უნდა იცოდეს მიზეზი. მაგრამ ჩვენ, ჟურნალისტები არ ვფიქრობთ იმაზე თუ რა პასუხი შეიძლება მოვისმინოთ, იმისათვის, რომ გასაგები გავხადოთ ეს მკვლელობა. რას ვიძიებთ? არის რამე რაც ამართლებს ამ მკვლელობას? დავუშვათ, რომ კაცმა ცოლს შეუსწრო საყვარელთან ერთად ლოგინში. ეს ალბათ ყველაზე უარესი ვერსიაა ხომ? თორემ საჭმელს არ უმზადებდა, პერანგს არ უუთოვებდა, ბევრს ტლიკინებდა, მოკლე კაბებს იცვამდა და ა.შ. „დანაშაულები“ ცნობისმოყვარე საზოგადოებისათვის არაფერია ფიზიკურ ღალატთან შედარებით. ვთქვათ კარგი გამომძიებლის ფუნქცია შევასრულეთ, მივაგენით მიზეზს და ვამხილეთ ქმრის მოღალატე ქალი, რას ვაკეთებთ შემდეგ, ან კი რას ვიღებთ შედეგად? ვაკმაყოფილებთ სეირის მაყურებელი საზოგადოების ინტერესს, თავად ვივიწყებთ ამ თემას, რადგან სხვა და ახალი თემები შემოდის ნიუსრუმში და ვტოვებთ მოკლულ და შეურაცხყოფილ მსხვერპლს, რომელიც ქმარმა ფიზიკურად მოკლა და ახლა ჩვენ, მედიამ მისი ცხედარი ამ სეირის მაყურებელ ხალხს მივუგდეთ საჯიჯგნად.

• ქალის მკვლელობის მოტივის ძიებაში დაკარგულნი, ანუ მედია, როგორც მტყუან-მართლის გამრჩევი 

პატრიარქალურ კულტურაში სადაც ქალი აპრიორი დამნაშავეა და მოთვალთვალე საზოგადოება მისი სიკვდილის შემთხვევაშიც კი მიზეზებს მასში ეძებს, მედია სწორედ ამ აუდიტორიის დაკვეთას ასრულებს. ვერცერთი ტელევიზია ვერ გაექცა ამ კითხვებს და ყველამ ამცნო მაყურებელს, რომ „საქმეში მესამე პირი იკვეთება“.

სინამდვილეში რა არის მედიის ფუნქცია და პასუხისმგებლობა, რა უნდა იყოს მისი მიზანი და რა კითხვებს უნდა სვამდეს? ხაშურის ინციდენტის შემთხვევაში ჟურნალისტი პირველ რიგში უნდა იკვლევდეს, რატომ და საიდან აღმოაჩნდა მკვლელს ყუმბარა და ცეცხლსასროლი იარაღი, მითუმეტეს, რომ პირი უკვე ნასამართლევია. რატომ ვერ მოახერხეს სამართალდამცავმა ორგანოებმა ქალის სიცოცხლის დაცვა, რამდენად ეფექტურია შემაკავებელი ორდერი და როდის უნდა დაიწყოს სახელმწიფომ განსხვავებული ზომების მიღება, მაშინ, როდესაც ნათლად ჩანს - შემაკავებელი ორდერი სინამდვილეში არ არის მკვლელობის შემაკავებელი. როგორია ქალზე ძალადობის სტატისტიკა და რა ხარვეზებია კანონმდებლობაში. სწორედ ამ კითხვებისა და სტატისტიკური მონაცემების შემდეგ ჟურნალისტი ყველა გავლენიან ინსტიტუციას, მათ შორის ეკლესიას, უნდა უსვამდეს კითხვებს, რას აკეთებენ ისინი ჩვენს მიზოგინურ საზოგადოებაში ამ პრობლემის მოსაგვარებლად. ამას უნდა აკეთებდეს პასუხისმგებლიანი მედია, რომელიც საკუთარ ფუნქციას საზოგადოებრივი აზრის რეკონსტრუქციაში ხედავს და არა „ბოზობის“ ძიებაში.

დღევანდელი ქართული მედია, რომელიც ხაშურის უმოწყალო მკვლლობის საქმეს აშუქებდა, თავისდაუნებურად მკვლელობის მონაწილედ იქცა. ჩვენმა ჟურნალისტებმა არ დაუტოვეს მსხვერპლს იმის შანსიც კი, რომ საზოგადოებამ მის მიმართ თანაგრძნობა ისე გამოხატოს, რომ სიტყვა „მაგრამ“ არ გამოიყენოს და მისი ცხოვრება არ გააკრიტიკოს.

და ბოლოს, რაც ყველაზე მთავარია, ამ სიუჟეტების მაყურებელი ქალები, რომელნიც თავად განიცდიან ოჯახში სხვადასხვა ტიპის ძალადობას, კიდევ უფრო მეტად დაფიქრდებიან, დაეჭვდებიან და შეშინდებიან ვიდრე გაშორების, ძალადობისგან გათავისუფლების გადაწყვეტილებას მიიღებენ. და რაც ყველაზე ცუდია, მათ არა მხოლოდ სიკვდილის შეეშინდებათ, არამედ საზოგადოებრივი აზრის, რომელიც მათ სიკვდილის შემთხვევაშიც კი არ დაინდობს. შეეშინდებათ ხმამაღლა ისაუბრონ საკუთარ პრობლემებზე, იბრძოლონ როგორც საკუთარი, ასევე სხვა მსხვერპლი ქალების უფლებებისთვის და მათი თავისუფლებისთვის, შეეშინდებათ სეირზე მონადირე ჟურნალისტების, რომელნიც მის პირად ცხოვრებაში დაიწყებენ ხელების ფათურს.

ამიტომ ამ ტიპის ჟურნალისტიკა, რომელიც ფსევდო მორალისტური საზოგადოების და მისი ცნობისმოყვარეობის მკვებავია და არა მეამბოხე, რომელიც სწორედ ამ მანკიერი ცნობიერების შეცვლისთვის იბრძვის, არის მავნებელი. ამ ტიპის მედია ჩვენ კიდევ უფრო გვაშორებს იმ მომავლისგან, სადაც საზოგადოება თანხმდება, რომ ქალი და კაცი თანასწორია და ოჯახურ ძალადობას ყველა ერთად ებრძვის.

P.S. ვიდრე ეს ტექსტი იწერებოდა, ბოლნისში კიდევ ერთი ქალი მოკვდა ქმრის ხელით.

 

 

უნდა მოირგოს თუ არა მედიამ ცუდი პოლიციელის როლი? პროკურორის? მოსამართლის? ბადრაგის? ჭორიკანა მეზობლის? მჩხიბავის? ქირომანტის? ასტროლოგის? - არა, მედიას არ სჭირდება ამ როლების მორგება, რადგან მას უკვე აქვს თავისი როლი, უმნიშვნელოვანესი როლი საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაში.

ასე რომ, იმ იშვიათ შემთხვევებში, როცა ქალები ძალას იკრებენ და საჯაროდ საუბრობენ ძალადობაზე, განსაკუთრებით კი, ისეთ საზოგადოებაში, რომლის ცნობიერებაშიც ღრმადაა ჩაკირული გენდერული სტერეოტიპები და ქალის სექსუალობის კონტროლის დაუძლეველი სურვილი, განსაკუთრებით კი, როცა მოძალადე მათზე თანამდებობრივად და სოციალური სტატუსით მაღლა მდგომი, ძალაუფლების მქონე, საზოგადოებრივად მისაღები მამაკაცია, როგორც შემთხვევათა უმეტესობაში ხდება, მედიამ არ უნდა დაივიწყოს, რომ ის არ არის ცუდი პოლიციელი და ქალთა მიმართ სექსუალური ან/და სხვა სახის ძალადობის შემთხვევების გაშუქებისას:

• არ უნდა შექმნას ძალადობის შემთხვევისგან შოუ და სენსაცია
• არ უნდა მოახდინოს ძალადობის შემთხვევის ნორმალიზება და ტრივიალიზაცია
• არ უნდა მოახდინოს მსხვერპლის რეტრავმატიზაცია ძალადობის შემთხვევის დეტალური აღწერითა და ისეთი გარემოს შექმნით, რომელიც მისთვის უსაფრთხო და კომფორტული არ არის
• არ შეუწყოს ხელი საზოგადოებაში ფესვგადგმული დამაზიანებელი სტერეოტიპების გაძლიერებას
• არ წარმოაჩინოს ისე, თითქოს ძალადობა ქალის “გამომწვევი სამოსით”, სისხლში ალკოჰოლის შემცველობით, სხვადასხვა ნარკოტიკული საშუალებით, ფსიქიკური მდგომარეობით ან რაიმე სხვა მიზეზით იყო გამოწვეული
• არ განიხილოს ქალის მორალი,პირადი ცხოვრება, წარსული ურთიერთობები, სექსუალური პარტნიორების რაოდენობა
• არ დაუპირისპიროს ქალს მის წინააღმდეგ დაწერილი/ნათქვამი შეურაცხმყოფელი და გამკიცხავი კომენტარები
• არ გააშუქოს შემთხვევა გენდერულად არამგრძნობიარე ენით, კონკრეტულად კი დაარქვას ყველაფერს მკაფიო, არაეპატაჟური და კანონთან შესაბამისი სახელი, სექსუალური ძალადობა და არა სექსუალური სკანდალი, მოძალადე და არა მონსტრი, არაჩვეულებრივი მამა, კარგი პროფესიონალი ან კარგი მეგობარი.

 

მედიას კრიტიკული როლი აქვს საზოგადოებაში გენდერული თანასწორობის იდეის გავრცელებასა და ქალთა მიმართ ძალადობის, მათ შორის, სექსუალური ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლში, რადგან საზოგადოების დიდი ნაწილი ქალზე ძალადობის თითოეულ შემთხვევას სწორედ მედიის პრიზმიდან ხედავს.


ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ მედიამ, ძალადობის მსხვერპლთან/ძალადობას გადარჩენილ ქალთან საუბრისას:

• შეუქმნას მას უსაფრთხო და კომფორტული გარემო
• მკაფიოდ წარმოაჩინოს მესიჯი, რომ ძალადობაზე პასუხისმგებელი მხოლოდ მოძალადეა და ის მიზეზები (ქალის სამოსი, “პროვოკაციული ქცევა” და ა.შ) რომლითაც იგი ძალადობის გამართლებას ცდილობს, მოცემულობას არ ცვლის.
• დაუსვას მას მკაფიო, არაგამკიცხავი შეკითხვები
• ყურადღებით მოუსმინოს
• მასთან საუბრისას იხელმძღვანელოს ჟურნალისტური ეთიკისა და ადგილობრივი და საერთაშორისო კანონდებლობით განსაზღვრული სტანდარტებით
• ინტერვიუირების პროცესამდე გაიაროს კონსულტაცია პროფესიონალებთან, გენდერული საკითხების ექსპერტებთან, ქალთა უფლებებზე მომუშავე ორგანიზაციებთან, ფსიქოლოგები

 

***

თამთა თოდაძე საოცრად გამბედავი ახალგაზრდა ქალია, ქალი, რომელიც არ შეუშინდა საზოგადოებაში არსებულ სტერეოტიპებს, მსხვერპლის შერცხვენის კამპანიას, სირცხვილს, მის პირად ცხოვრებაში უამრავი ცნობისმოყვარე ადამიანის ხელის ფათურის პერსპექტივას, ძალაუფლების ვექტორს, რომელიც მოძალადის მხარესაა და საჯაროდ ისაუბრა სექსუალური ძალადობის შემთხვევაზე, რომლის მსხვერპლიც საკუთარი უფროსის, თბილისის საკრებულოს დეპუტატის, ილია ჯიშკარიანის მხრიდან გახდა.

პირველი მედიასაშუალება, რომელმაც თამთა თოდაძე პირდაპი ეთერში მიიწვია, “მთავარი არხი” იყო. გადაცემაში “ღამის მთავარი” ნიკა გვარამია თამთა თოდაძეს მის ადვოკატთან, თამუნა ლუკავასთან და ორგანიზაცია “საფარის” დირექტორთან ბაია პატარაიასთან ერთად შეხვდა. ნიკა გვარამიამ ინტერვიუს დაწყებამდე განაცხადა, რომ არ იცის, როგორ დაიცვას “ის ხაზი, რომელზეც მსხვერპლთან ურთიერთობისას უნდა გაიაროს” და გადაცემის მსვლელობისას ეს წარმოაჩინა კიდეც.

ის მიყოლებით უსვამდა კითხვებს რესპონდენტს ჯიშკარიანთან მის წარსულ ურთიერთობაზე, სამსახურებრივ მოვალეობებზე, სამსახურში აყვანის შესაძლო ნეპოტისტურ მიზეზებზე, სამუშაო დროს დალევასა და “ჭიქის მიჭახუნებაზე”, კითხვებს უსვამდა, მაგრამ პასუხებით დიდად არ ინტერესდებოდა, საუბარს ხშირად და აგრესიულად აწყვეტინებდა და ახალ თემაზე გადადიოდა. როგორც მოგვიანებით გვარამიამ აღნიშნა, საუბრის მსგავსი ფორმატი წინასწარ იყო დაგეგმილი და თამთა თოდაძესთან შეთანხმებული, მაგრამ, უნდა უწევდეთ თუ არა სექსუალური ძალადობის მსხვერპლ ქალებს ასეთ “დაკითხვებთან” გამკლავება? არა!

მედიის ასეთი დამოკიდებულება კიდევ ერთი მიზეზია იმისა, თუ რატომ დუმან ქალები, ისინი უყურებენ მსხვერპლის შერცხვენას (victim shaming) ეშინიათ, რომ თავადაც ცუდი პოლიციელის პირისპირ აღმოჩნდებიან.

თამთა თოდაძე დაძაბულად უმკლავდებოდა იმპროვიზებულ დაკითხვას, მას არ შეეშინდა ცუდი პოლიციელის როლში შეჭრილი ნიკა გვარამიას შეკითხვების. თამთას არ შეეშინდა, მაგრამ მე მეშინია, რომ თუ “მთავარი არხის” ერთ-ერთი მთავარი სახე  ჟურნალისტიკის სტანდარტებსა და თვითრეგულირების მექანიზმებს კიდევ ერთხელ არ გადახედავს, სექსუალურ ძალადობასა და სხვა მგრძნობირე თემებზე მომზადებული ყველა მასალა ისეთივე ყვითელი გამოვა, როგორც ის ფოთლები, რომლებიც მან თამთა თოდაძეს “ყანჩელის ხსოვნისთვის” მისცა, რამდენიმე წუთით ადრე, სანამ ჰკითხავდა - “შარვალი გეცვა, თუ კაბა?”

ხელისუფლებისა და გავლენიანი ბიზნეს თუ სხვა ჯგუფების მანკიერებების მხილებისთანავე მათი ცხელი სამიზნე ხდება გამოხატვის თავისუფლება და დამოუკიდებელი მედია.

 ასე მოხდა სულ ბოლო შემთხვევაშიც, როცა რადიკალურ ჯგუფებში ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი აქტორი, ბიზნესმენი ლევან ვასაძე მედიის გაკონტროლების ინიციატივით გამოვიდა. ვასაძემ ასე ირეაგირა “თავისუფლების მონიტორის” მიერ გავრცელებულ ინფორმაციაზე, თუ როგორ მიიღო მან 600 ათას ლარიანი საბიუჯეტო დაფინანსება.

ვასაძემ ხელისუფლებას მიმართა, რომ სასწრაფოდ შექმნას რეგულატორი, რომელიც “ცილისწამებისთვის, შეურაცხყოფისთვის, მათ შორის რელიგიური და ტრადიციული გრძნობების შეურაცხყოფისთვის უსასტიკესად დასჯის მედიასაშუალებებს და პერსონალურად ჟურნალისტებს”.

ცილისწამების დასჯა-კრიმინალიზაცია, რელიგიური გრძნობების შეურაცხყოფა - ეს მოთხოვნები ხელისუფლებაში “ქართული ოცნების” მოსვლის შემდეგ არაერთხელ გაჟღერებულა. განსაკუთრებით აქტუალური ეს საკითხები 2016 წლიდან გახდა, როცა “ოცნების” ხელისუფლებას კრიტიკოსები არა მხოლოდ გარედან, არამედ შიგნითაც მოუმრავლდა, რამაც მმართველი კოალიცია რღვევამდე მიიყვანა.

2016 წლის საპარლამენტო არჩევნებამდე რამდენიმე თვით ადრე “ოცნების” დეპუტატის, სოსო ჯაჭვლიანის საკანონმდებლო ინიციატივას ჯარიმის დაწესებაზე პირის რელიგიური გრძნობების შეურაცხყოფისთვის, ადამიანის უფლებათა კომიტეტმაც კი დაუჭირა მხარი. ეს ინიციატივა არა მხოლოდ ოპოზიციაში, არამედ მმართველი კოალიციის შიგნითაც მიიჩნიეს გამოხატვის თავისუფლებისთვის დარტყმად. საბოლოოდ, მისი კანონად ქცევა შეუძლებელი გახდა.

ჯერ კიდევ 2004 წელს დეკრიმინალიზებული ცილისწამების კვლავ სისხლის სამართლის წესით დასჯის საკითხი “ოცნების” ხელისუფლებაში წამოწიეს. ამას კონკრეტული მიზეზი ჰქონდა: შეწყალების კომისიის თავმჯდომარემ საპარლამენტო უმრავლესობის წევრები - ეკა ბესელია და მანანა კობახიძე კორუფციულ გარიგებებში დაადანაშაულა პოლიტპატიმრების საქმეზე. რეაქციამ არ დააყოვნა და მანანა კობახიძის ძმამ - თედო კობახიძემ, რომელიც თბილისის საკრებულოს წევრი იყო, განაცხადა, რომ პარლამენტს მიმართავდა ცილისწამების კრიმინალიზაციის დაკანონების წინადადებით.

“მე ამ დღეებში საქართველოს პარლამენტს მივმართავ საკანონმდებლო წინადადებით, მექნება წარდგენილი კანონპროექტი, რომლითაც მოვითხოვ, რომ სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის საკითხი გახდეს ცილისწამება,” - განაცხადა მაშინ თედო კობახიძემ.

რეაქცია არც თავად მანანა კობახიძემ დააყოვნა და განაცხადა, რომ უკვე მუშაობდა კანონპროექტზე, რომელიც მტკიცების ტვირთის დაკისრების სტანდარტს შეცვლიდა: კერძოდ, დღეს მოქმედი კანონმდებლობით მოსარჩელეა ვალდებული, ამტკიცოს მის მიმართ გავრცელებული ცნობების სინამდვილესთან შესაბამისობა. კობახიძეს კი სურდა, რომ მტკიცების ტვირთი ინფორმაციის გამავრცელებელზე გადაეტანა. კანონი უცვლელი დარჩა, კობახიძემ კი პარლამენტიდან საკონსტიტუციო სასამართლოში გადაინაცვლა მოსამართლის პოზიციაზე.

2016 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ საკანონმდებლო ორგანოს ერთ-ერთმა ორგანიზაციამ - “საქართველოს იურიდიულ მეცნიერებათა აკადემიამ” მიმართა წინადადებით, რომლის მიხედვით, ცილისწამება და შეურაცხყოფა სისხლის სამართლის დანაშაული უნდა გამხდარიყო.

ეს ინიციატივა პარლამენტში ამჯერად “პატრიოტთა ალიანსის” წარმომადგენელმა ემზარ კვიციანმა აიტაცა და ცილისწამების კრიმინალიზება საჯაროდ მოითხოვა.

ამის შემდეგ ასპარეზზე სასამართლო ხელისუფლება გამოვიდა: სასამართლო სისტემა აქტიური კრიტიკის საგანი გახდა რამდენიმე გახმაურებული საქმის, მათ შორის რუსთავი 2-ის საქმის გამო, ასევე, სისტემაში მიმდინარეობდა იმ მოსამართლეების უვადოდ დანიშვნის პროცესი, ვის მიმართაც წარსულში მიღებული გადაწყვეტილებების გამო საზოგადოებაში ყველაზე მეტი უკმაყოფილება იყო დაგროვილი. კრიტიკაზე რეაქცია იუსტიციის საბჭომ საჯარო განცხადებით გამოხატა, რომლითაც არც მეტი, არც ნაკლები - მოსამართლეებზე ცენზურის დაწესება მოითხოვა.

კიდევ ერთი ინსტიტუცია, რომელიც გამოხატვის თავისუფლების წინააღმდეგ პერიოდულად ილაშქრებს, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის საპატრიარქოა. “ციანიდის საქმის” დეტალების მედიაში გასაჯაროების შემდეგ მნიშვნელოვნად შეირყა ერთ დროს ყველაზე ავტორიტეტული ორგანიზაციის იმიჯი. რეაქციამაც არ დააყოვნა და პატრიარქმა 2019 წლის საშობაო ეპისტოლეში ცილისწამება იმ სისხლის სამართლის დანაშაულთა კატეგორიაში გაიყვანა, როგორიცაა ფიზიკური ძალადობა და სხეულის განზრახ დაზიანება.

პატრიარქის ეპისტოლეს ეს ნაწილი მოიწონა პარლამენტის მაშინდელმა სპიკერმა ირაკლი კობახიძემ და განაცხადა, რომ აუცილებელია ცილისწამების პრობლემაზე მსჯელობა.

წლის დასაწყისში იგივე შინაარსის განცხადებებით დაგვამახსოვრა თავი ქვეყნის პრეზიდენტმა სალომე ზურაბიშვილმაც: “ვერ დავხუჭავთ თვალს იმ საფრთხეზე, რომელიც კონკრეტულ ადამიანებსა და მთელ საზოგადოებას ცილიწამებისა და ცრუ ინფორმაციის სახით ემუქრება,” - განაცხადა ზურაბიშვილმა 2019 წლის მარტში.

ამ განცხადებებიდან რამდენიმე თვეში კი მმართველმა გუნდმა პარლამენტში ჯერ კიდევ 2017 წელს შეტანილი კანონპროექტი გაიხსენა, რომლის ინიციატორია საქართველოს კომინიკაციების ეროვნული კომისია და რომლითაც თვითრეგულირებიდან რეგულირების სფეროში ინაცვლებს მთელი რიგი საკითხები, მათ შორის სიძულვილის ენის გამოყენება.

ეს ინიციატივა უარყოფითად შეაფასა საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ და მიუთითა, რომ “პროგრამის შინაარსის გამო მაუწყებლის სანქცირება მარეგულირებელ კომისიას აძლევს ბერკეტს ზეგავლენა მოახდინოს მაუწყებლის სარედაქციო პოლიტიკაზე ანდა გამოიყენოს მის წინააღმდეგ”.

სულ ბოლოს ხელისუფლება გამოხატვის თავისუფლების წინააღმდეგ გასულ თვეში დაირაზმა, როცა ერთხმად დაგმო და შემდეგ საერთაშორისო საზოგადოებას მოუწოდა, “სათანადო შეფასება” მიეცათ ტელეკომპანია რუსთავი 2-ისა და ჟურნალისტ გიორგი გაბუნიას საქციელზე, როცა მან პირდაპირ ეთერში აგინა რუსეთის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს.

ფაქტია, რომ ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ “ქართული ოცნება” მუდმივად ცდილობს საკანონმდებლო დონეზე შეზღუდოს გამოხატვის თავისუფლება. სამწუხაროა, რომ ამ ქვეყანაში, რომელსაც ცენზურის პირობებში ცხოვრების სულ მცირე 70-წლიანი გამოცდილება აქვს, ცენზურაზე მეოცნებეებს შორის ხელისუფლების წარმომადგენლები მარტონი არ არიან.

ასეთი ამბების დადებითიც და უარყოფითიც ის არის, რომ საზოგადოება მალე ივიწყებს ყოველ მომდევნო მედია „გამოხდომას“ - ეპატაჟს, რომელიც დრო და დრო შეარხევს ხოლმე გაყურსულ საზოგადოებას. საზოგადოებას, რომელიც მხოლოდ და მხოლოდ სენტიმენტებზე რეაგირებს და სადაც სამოქალაქო (თუ არასამოქალაქო) საზოგადოება უმეტესწილად რეაქციულია. ასე ხდება მხოლოდ იმ საზოგადოებებში, სადაც თავისუფალ მედიაზე დაკვეთა არ არსებობს; სადაც მედიის არაეთიკურ თუ უპასუხისმგებლო ქმედებებზე პირველადი რეაქცია არა შიდა პროფესიული თუ შიდა ორგანიზაციული სანქციები, არამედ „ავკრძალოთ“, „გადადგეს“, „ჩავქოლოთ“, „მცხეთას ვუმტვრიოთ საკეტურებია“. ასეთ გარემოში უბრალოდ მიწას ვუნაყოფიერებთ ძალაუფლებას, რომ დაიკმაყოფილოს თავისი მარადიული სწრაფვა, გავლენის სფეროში მოიქციოს რაც შეიძლება მეტი სივრცე.

შიდა ორგანიზაციულ სანქციებად კი პირგამეხებული გენერალური დირექტორის განცხადება არ კმარა. ისევე როგორც საკმარისი არ იყო ზაქარია ქუცნაშვილისა და პარლამენტის  ბიუროს თანამშრომლების შერისხვა ყოფილი პარლამენტის თავმჯდომარისაგან. ისევე, როგორც საკმარისი ვერ იქნება 20 ივნისს ახალგაზრდების თვალების დამთხრელი პოლიციელისათვის უფლებამოსილების შეჩერება და წარბაწეული კომენტარები ამ მოვლენებზე პოლიტიკურად პასუხისმგებელი მინისტრისაგან. ნებისმიერი თავმოყვარე მედიასაშუალება ასეთი ორგანიზაციული კრიზისის დროს გადადგამდა რეალურ საპასუხო ნაბიჯებს და არ შემოიფარგლებოდა მხოლოდ და მხოლოდ ერთი კონკრეტული ჟურნალისტის სიტყვათწყობისაგან გამიჯვნით.

მეტი სიცხადისთვის - ზედმეტიც კია იმაზე კომენტარის გაკეთება თუ რაოდენ არაადეკვატური იყო სახელმწიფოს წარმომადგენლების რეაგირება "კურიერი P.S.-ში" გასულ მონოლოგზე - სახელმწიფო უწყებებმა თუ მათმა წარმომადგენლებმა, რომლებიც პირში წყალჩაგუბებულები არიან ყველა მნიშვნელოვანი კრიზისის დროს, რომლებიც ჯიუტად დუმან ყველა საზოგადოებრივი მღელვარების დროს (კონტრ-ტერორისტული ოპერაცია იქნება ეს, მომიტინგეების დარბევა თუ საოკუპაციო ხაზზე სიტუაციის გამწვავება) უბრალოდ საკუთარ თავს აჯობეს არაადეკვატურობაში. ქართულ ოცნებას ისევ დაავიწყდა, რომ მთავრობას ის აკომპლექტებს და არა "რუსთავი 2". მთავრობას ისევ დაავიწყდა, რომ საგარეო საქმეთა მინისტრი ზალკალიანია და არა გაბუნია. თუმცა, ეს ალბათ სხვა საუბრის თემაა.

ის, რაც გუშინ "რუსთავი 2-ზე" მოხდა, მხოლოდ და მხოლოდ ერთი კუთხეა უფრო დიდი მედია სურათისა, რომელშიც მას შემდეგ აღმოვჩნდით, რაც სამი ერთ მხარეს მიკერძოებული მსხვილი ტელევიზიის ნაცვლად, მივიღეთ ორი სხვადასხვა პარტიული ნიშნით გადანაწილებული მედია. ახლა ცალკარა თამაშის ნაცვლად, ორი ერთზე არიან მოთამაშეები გადანაწილებული. უბრალოდ იმ ორიდან ერთი ღმერთსაც კი დავიწყებია, არა თუ მაყურებელს და რეალურად ორი დიდი მედია მოთამაშე ერკინება რინგზე. მედია რინგი კი, სარკისებურად იმეორებს იმას, რაც ხდება პოლიტიკურ რინგზე. ხან ერთი გაწიწმატდება და პირდაპირ ეთერში დედის გინების ღვარცოფი მოვარდება, ხან მეორე დაპანიკდება და საგანგებო მდგომარეობას გამოაცხადებს; ხან ერთი მედიის წარმომადგენლები წავლენ პრეს-კონფერენციებზე პოლიტიკური განცხადებების საკეთებლად და ხან მეორე მედიის წარმომადგენლები დაუსხდებიან ქვეყნის მმართველებს გუნდრუკის საკმევად. შესაკრებთა გადანაცვლებით მედიარეალობა ისევ არ შეიცვლება.

ახლა ტემპერატურა მაღალია. იმდენად მაღალი რომ მამუკა ბახტაძესაც კი კომენტარების კეთება უწევს. ასეთ დროს, არაპოპულარულია მოითხოვო მედია გარემო, სადაც ტელევიზიებმა მოსახლეობის ეგზალტაციას კი არ უნდა შეუწყონ ხელი, არამედ შექმნილი მდგომარეობის ანალიზს, ამბების გამოძიებას და გამოსავლების ძებნას. ასეთ დროს, ყველას ურჩევნია რომ ან ერთ მხარეს იდგე ან მეორე მხარეს. ასეთ დროს, როგორც წესი, ორივე მხარე გვარწმუნებს რომ რეალობა შავ-თეთრია. ასეთ დროს „კურიერში“ ქვეყანა ინგრევა, „ქრონიკაში“ კი ქვეყანა ყვავის. ასეთ დროს ნიკა გვარამია იგინება, ირაკლი ჩიხლაძე კი ნიკა გვარამიას გინებაზე შფოთავს. შესაძლოა მე ვცდებოდე, მაგრამ ისტორია არასდროს ცდება. პოლიტიკა არ არის კეთილებისა და ბოროტების დაპირისპირება. პოლიტიკა ძალაუფლების გადანაწილებისთვის ბრძოლაა. ძალაუფლება კი ყოველთვის კეთილსა და ბოროტს მიღმაა. "ნაცებსა" და "ქოცებს" მიღმაა. საქმე ის არის, შევძლებთ თუ არა ნაბანი წყლისთვის ბავშვის საბოლოოდ გადაყოლებას; თუ მოვახერხებთ და შევქმნით ისეთ მედია სისტემას, სადაც მსხვილი მედიასაშუალებები პოლიტიკური პარტიებისაგან დამოუკიდებლად შეძლებენ არსებობას. "ნაცებიც" წავლენ, "ქოცებიც" - მედია სისტემა კი დარჩება.

კლიშეა, თუმცა სიმართლეა, რომ მედია მნიშვნელოვანი ინსტიტუტია ქვეყნის დემოკრატიული განვითარებისათვის. ისეთივე მნიშვნელოვანი როგორც საკანონმდებლო, სასამართლო ან აღმასრულებელი ხელისუფლება. ამიტომაც ეძახიან ხოლმე მას „მეოთხე ხელისუფლებას.“ პოლარიზებული მედია გარემო კი ვიღაც NGO-შნიკების მოგონილი ტერმინი არ არის - რეალური პრობლემაა, რის მხოლოდ და მხოლოდ ერთეულ გამოვლინებასაც ვაწყდებით ხოლმე ასეთ მომენტებში. ჯანსაღი მედია გარემო მეტია ვიდრე მხოლოდ ხელისუფლებისაგან თავისუფალი მედიის არსებობა.

მხოლოდ სამთავრობო გავლენისგან თავისუფალი მედია არ და აღარ არის საკმარისი დემოკრატიული საზოგადოების ჩამოსაყალიბებლად, სადაც ყველა ერთად შევძლებთ თანაცხოვრებას და საერთო სიკეთეების განვითარებას. ეს მხოლოდ მინიმუმია იმისა, რასაც უნდა ვითხოვდეთ. ამაზე აღარც კი უნდა ვმსჯელობდეთ. რეალურად, პარტიული დღის წესრიგებისაგან თავისუფალი მედია უნდა გვინდოდეს. ექნება თუ არა უფრო საღი რეაგირება "რუსთავი 2-ს" ერთ კონკრეტულ წამყვანთან დაკავშირებით და „გადადგება“ თუ არა გაბუნია (გახარიას გადადგომის მოლოდინში) ეს ალბათ შიდა ორგანიზაციული სიჯანსაღის საკითხია, მაგრამ ერთი რამე ცხადია - პარტიული მედია უნდა გადადგეს.

ანტისაოკუპაციო აქცია თბილისში. 20 ივნისი, 2019 წ. ფოტო: მარიამ ნიკურაძე/OC Media

ხშირად ჟურნალისტები ამბობენ, რომ მათი საქმე ისეთივეა, როგორც მსახიობისთვის სცენა, რომ ეს „მტვერი ერთხელ თუ ჩაყლაპე, ვეღარ შეეშვები“ და ეს განსაკუთრებით მაღალალბათურია მათთვის, ვისთვისაც ეს „მტვერი“ არამხოლოდ წარმატებული სტატია, სიუჟეტი ან ვიდეო/ფოტო კადრები იყო, არამედ, მისთვისაც, ვისთვისაც ამ ყველაფრის უკან რაღაც სტრესი, ტრავმა ან დანაკარგი იდგა, ვისთვისაც ეს ერთგვარი გამოწვევა იყო. გამოწვევას ადრენალინის შესაბამისი დოზა ახლავს თან, თავისი პოზიტიური და არც ისე პოზიტიური შედეგებით. ამ ყველაფერში კი მთავარი ისაა, რომ გადავრჩეთ აქ და ამჟამად. მაგრამ რა ხდება მაშინ, როდესაც გადარჩენის საჭიროებამ ჩაიარა, გადავრჩით და ცხოვრება უნდა გავაგრძელოთ?

იმის გამო, რომ ჩვენი ფიზიკური და გონებრივი რესურსის საკმაოდ დიდი ნაწილი გაიხარჯა სტრესულ და ტრავმულ გარემოსთან გამკლავებაში და გადარჩენაში, გვჭირდება, რომ ეს რესურსი აღვადგინოთ; ეს მარტივი და გასაგებია, მაგრამ როგორ? რა გვიშლის ამაში ხელს და რატომ არ არის ხოლმე ეს სინამდვილეში ასეთი მარტივი და ნათელი?

მოდით დავიწყოთ იქიდან,  რა ხდება მას შემდეგ, რაც გადაღების ადგილიდან დავბრუნდით და მასალა გამოვაქვეყნეთ?

♦  ვბრუნდებით შინ, სადაც იგივე პრობლემებზე მსჯელობენ (რადგან ეს ჩემი ქვეყანაა და მოვლენა ამ დღით არ დასრულებულა)...

♦  ვცდილობთ რაიმე ფორმით დროებით გამოვეთიშოთ არსებულ სტრესულ რეალობას, გადავერთო სხვა რეალობაზე, თუნდაც სწრაფად მომქმედი მეთოდებით, რაც ზოგჯერ, ხშირად გამოყენების შემთხვევაში საზიანოც კია, მაგრამ დღეს ეს „ეფექტური, სწრაფი და ხელმისაწვდომი გზაა“... 

♦  ვბრუნდებით რეალობაში, სადაც სხვა უამრავი საზრუნავები გვაქვს, მოსაწყენად არ გვცალია, ამას ჩვენს მეტი ვერავინ მოაგვარებს...

♦  რეალობაში, სადაც ვფიქრობთ, რომ სამსახური მაინც მაქვს, პურის ფული, სხვა სამსახურს სად ვიპოვით, არ გვაქვს უფლება ეს დავკარგოთ და ა.შ.

ეს ყოველივე ნიშნავს, რომ რეალურად ჩვენთვის არაფერიც არ დასრულდა და ისევ გადარჩენის რეჟიმში ვმოქმედებთ. ამიტომ, სტრესთან გამკლავების სტანდარტული სტრატეგიები და ტრავმის გადალახვა აქ არაეფექტურია. ეს მიმდინარე მოცემულობაა, არ გვაქვს ფუფუნება ყველაფერს სხვა კუთხიდან შევხედოთ, დავალაგოთ, თავისი სახელი დავარქვათ, რეაქციები გავაანალიზოთ და დასკვნები გამოვიტანოთ - რა იქნებოდა უკეთესი და რისი გაკეთება შეიძლება შემდეგში სხვაგვარად, რადგან ტვინშიც და ფანჯრებს მიღმაც ერთნაირი სისწრაფით ვითარდება მოვლენები თავისი ქაოტურობისა და სუბიექტურობის ელფერებით.

იმისათვის, რომ ამდენ ერთდროულ სტიმულს გავუმკლავდეთ, ვცილობთ ისინი მივაჩუმოთ და გავაყუჩოთ - „ისეთი განცდა მქონდა, თითქოს ჩემს ტვინში მოტივაციაზე, ენერგიაზე და იდეების წარმოქმნის უნარზე პასუხისმგებელ უბნებს ნოვოკაინის (გავრცელებული ტკივილგამაყუჩებელი მედიკამენტი) ინექცია გაუკეთეს“, - ამბობს ფილიპ ეილი პროფესიული გადაწვის შესახებ, თავის სტატიაში „როდესაც ჟურნალისტობა საზიანოა თქვენი ფსიქიკური ჯანმრთელობისათვის“.

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ჟურნალისტის პროფესია, ექიმის, მაშველის და სამართალდამცავის პროფესიისგან განსხვავებით (განსაკუთრებული გამონაკლისების გარდა) არ მოიცავს პიროვნების შესაბამის მომზადების კურსს განსაკუთრებულ გარემოებებში მოქმედებისთვის.

დავუბრუნდეთ დღევანდელ, ქართულ რეალობას, 24/7-ზე მუშაობის განრიგით, მუდამ „პულსზე“ ხელი სმარტფონში, ინფორმაცია რომ არ გამოგვრჩეს და გადარჩენის რეჟიმი.

რეალობა არის ასევე ის, რომ ჩვენი რესურსები გახარჯულია!

რა ხდება როდესაც რაიმეს მუშაობას ვაიძულებთ გახარჯული რესურსებით? პასუხი მარტივია, - ყველა სისტემის და მექანიზმის შემთხვევაში ასეთი რამ გამოფიტვით და გადაწვით სრულდება.

 მაგრამ ნუთუ ამისკენ ვისწრაფოდით? რომ რეალობამ გვიკარნახოს ასე გაგრძელება არ შეგვიძლია? რომ სიტუაციამ ჩვენს ნაცვლად მიიღოს გადაწყვეტილება და საჭირო გახდეს ხშირ შემთხვევაში ცხოვრების სტილის რადიკალური ცვლილება, ღირებულებების გადახედვა და პროფესიის მიტოვებაც კი. პასუხები ამ კითხვებზე საკმაოდ ინდივიდუალურია.

მაშინ რა გავაკეთოთ, თუკი ვთვლით, რომ არ გვინდა სიტუაციამ გააკეთოს არჩევანი ჩვენს მაგიერ, თუკი ვთვლით, რომ არ ვაპირებთ ღირებულებების გადახედვას და ვაცნობიერებთ, რომ ზუსტად იქ ვართ ჩვენი პროფესიული საქმიანობით, სადაც უნდა ვიყოთ და იმას ვემსახურებით, რაც ჩვენთვის ამდენად ღირებულია?

უნდა გავაგრძელოთ თავის გადარჩენა, რაც შეიძლება მარტივი, ხელმისაწვდომი და ეკონომიური გზით, როგორიცაა:

• ბრიფინგი-დებრიფინგი, გაზიარება - გავითავისოთ, რომ მარტო არ ვართ ამ განცდებში, ეს სიტუაცია სხვებშიც მსგავს განცდებს იწვევს და ეს ნორმალურია. რადგან არანორმალურ, შეცვლილ რეალობაზე თუ რეაქცია არ გვექნება და ძველებურად გავაგრძელებთ ცხოვრებას, ეს იქნება სწორედ არანორმალური რეაქცია, ხოლო ყველა ჩვენი ამჟამინდელი განცდები, შეგრძნებები და წუხილები ნორმალური რეაქციაა ამგვარ სიტუაციაზე.
  
  
• განსაკუთრებული გარემოებები (გადაუდებელი სიტუაციები) და რუტინა - მას მერე რაც ვაღიარებთ, რომ სიტუაცია ჩვეულისგან განსხვავებულია და ჩვენი განსხვავებული რეაქციებიც ნორმალურია ამ სიტუაციაში, გვიდგება საჭიროება რომ ამ შეცვლილ გარემოში რაიმე მდგრადი, უცვლელი და ურყევი გვქონდეს და ამ დროს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სტანდარტული დღის რუტინის შენარჩუნებას.
  
  
• პოზიტივის დაფასება, გაძლიერება - მადლიერება სტრესთან გამკლავებაში ერთერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია, რადგან იგი ტვინის ქიმიას ცვლის და ზედმეტი ნივთიერებებისაგან ათავისუფლებს დასტრესილ ტვინს. მადლიერება სხვის მიმართ მადლობის თქმიდან დაწყებული, საკუთარი ძალისხმევის დაფასებით დამთავრებული..
  
  
• საბაზისო მოთხოვნილებები - რადგან ამ სიტუაციაში გადარჩენა გადავწყვიტეთ, ისიც უნდა ვაღიაროთ, რომ ჩვენს ორგანიზმს, როგორც ფიზიკურ ისე ფსიქიკურ მოცემულობას საბაზისო საჭიროებები უნდა დავუკმაყოფილოთ - ვაჭამოთ, მოვუაროთ დავაძინოთ და სხვა. ვეცადოთ ყოველ ჯერზე, როდესაც საკვების ან სასმელის დიდი მრავალფეროვნებიდან არჩევანს აკეთებთ, ისინი მიახლოებული იყოს ჯანსაღთან: წყლის და სითხის საკმარისი ოდენობით მიღებიდან დაწყებული რთული ნახშირწყლებით და უჯერი ცხიმებით დამთავრებული, რაც ორგანიზმს საშუალებას მისცემს უფრო მეტ ხანს შეინარჩუნოს კვებით მიღებული ენერგია.
  
  
• აგრესია, ნეგატივიზმი, მიუღებლობა, გარემოებები, რაც ძველ ტრავმებთან გაბრუნებთ არის ის ფაქტორები რაც დამატებით გახარჯვინებთ ენერგიას შინაგან კონფლიქტებთან გამკლავებაში, თუნდაც არაცნობიერ დონეზე, ამიტომ, შეძლებისდაგვარად, ეცადეთ აუცილებლობის გარეშე სიტუაციებში თავი აარიდოთ ამგვარ გარემოს და ადამიანებს.
  
  
• დაგროვილი განცდები, ემოციები რომელიც ჩვენს შიგნით დუღს და ზოგ შემთხვევაში გვამოტივირებს და ძალას გვაძლევს სამყაროს შესაცვლელად, რეალურად შეიძლება ასევე ამ ძალის არასწორად გადინების ან კარგვის მიზეზი იყოს. ამიტომ, საჭიროა ამ ემოციებისგან განტვირთვა ყველა იმ მარტივი და ხელმისაწვდომი გზით, რომელიც ჩვენ ან სხვას არ დააზიანებს - მაგალითად, თუ ერთისათვის ამის საუკეთესო გზა ყვირილია, მეორისთვის შეიძლება იყოს ცეკვა, მესამესთვის ხატვა, მეოთეხესთვის - სახლის დალაგება, მეხუთესთვის სირბილი..
  
  
• მეტი გულისყურით მოეკიდეთ თქვენს მიმდინარე და ქრონიკულ მდგომარეობებს, რომლის გამწვავებასაც სტრესი უზრუნველყოფს
  
  
• შემოიღეთ მარტივი პროცედურა „Check in” („ჩექ ინ“ ანუ რეგისტრირება), როდესაც რამდენიმე წუთს დაუთმობთ საკუთარ თავთან ანგარიშს და გაცნობიერებას თუ როგორ გრძნობთ თავს ფიზიკურად და ფსიქოლოგიურად; მაგალითად დასვით კითხვა: რა არის ის 5 ძირითადი რამ, რაც განსაკუთრებით საჭიროებს აქ და ამჟამად თქვენს ყურადღებას (ეს შეიძლება იყოს სხვადასხვა საბაზისო მოთხოვნილებით დაწყებული, აღიარებით და გაზიარებით დამთავრებული, ნებისმიერი რამ); ასევე, გაითვალისწინეთ, რომ ზოგჯერ ჩვენს შიგნით მიმდინარე ცვლილებები ჩვენი ახლობელი ადამიანებისთვის (ოჯახი, მეგობრები) ასევე თვალსაჩინოა და მათაც შეუძლიათ სწორი უკუკავშირის მოცემა, ოღონდ, განსჯის და შეფასების გარეშე.
  
  
• წინასწარი გეგმა - რომელშიც პროცედურულად გაწერილია რა, როდის, როგორ და ვის მიერ სრულდება - საშუალებას გვაძლევს გადარჩენის რეჟიმში ავტოპილოტით ვიმოქმედოთ და დავზოგოთ რესურსები დაგეგმვაში, პასუხისმგებლობების გადანაწილებაში, ფიქრში და ნერვიულობაში
  
  
• პროფესიული დახმარების საჭიროება - პოსტტრავმული სტრესული აშლილობა სტრესულ და ტრავმული გამოცდილებებიდან ერთი თვის ან მეტის შემდეგ დიაგნოსტირდება. ჟურნალისტების შემთხვევაში მისი ალბათობა 4%-59% ვარირებს და მრავალ ფაქტორზეა დამოკიდებული. მას შემდეგ რაც სტრესული, ტრავმული სიტუაცია დასრულდება, თუ ერთი თვის შემდეგ შენიშნავთ ჩამოთვლილთაგან რამდენიმე ნიშანს, უმჯობესია შესაბამის პროფესიონალს მიმართოთ:
   ⇒  აკვიატებული მოგონებები, შეგრძნებები რომელიც შემოიჭრება ყოველდღიურ გამოცდილებებში და განიცდება როგორც ამჟამად რეალურად მიმდინარე და უკონტროლო;
   ⇒  თავის არიდება იმ ადგილებისთვის ან ტრავმასთან დაკავშირებული მოვლენების გახსენებისთვის;
   ⇒   ცვლილებები აზრებში და გუნება-განწყობილებაში, როგორიცაა, დეპრესია, დანაშაულის განცდა, ემოციური ჩართულობის ნაკლებობა, ემოციური გასადავება;
   ⇒   გაღიზიანების ან რეაქტიულობის გამოხატულებები, მაგალითად ძილის პრობლემები, კონცენტრაციის პრობლემები, ბრაზი ან უგუნური ქმედებები;
   ⇒   მას შემდეგ, რაც აქტუალური მოვლენები ჩაივლის, უკვე შეგიძლიათ სტრესთან გამკლავების ფართო პროგრამას მიმართოთ, აიღოთ შევბულება, გამოიყენოთ საკომპენსაციო დღეები, მოიწყოთ „გაჯეტების“ (მოწყობილობების) დეტოქსიკაცია და ხელახლა ისწავლოთ ცხოვრებით ტკბობა, რაც შემდგომ წარმატებაში და წინსვლაში დაგეხმარებათ.

მედიას შეუძლია ტკივილი აჩვენოს.
მედიას შეუძლია ტკივილი შეამსუბუქოს.
მედიას შეუძლია გადაარჩინოს.
მედიას შეუძლია მოკლას.
მედიას შეუძლია დაიცვას.
მედიას შეუძლია ზურგი აქციოს.

არჩევანი - ჟურნალისტზეა და არა კონკრეტული ტელევიზიის მიკროფონზე და ლოგოზე.

და არჩევანი ყოველთვის არსებობს.

„solution journalism” - ასე დაარქვეს ევროპელმა და ამერიკელმა ჟურნალისტებმა ამ საუკუნის „მომავლის ჟურნალსიტიკას“. ჟურნალისტის ერთ-ერთი პროფესიული მოვალეობაა, აჩვენოს პრობლემა, რომელიც ეხება სხვას და/ან შესაძლოა შეგვეხოს ჩვენ. ახალი ამბების ყურებისას მაყურებელმა პრობლემასთან ერთად, ჟურნალისტის დახმარებით, უნდა დაინახოს გამოსავალი და შესაბამისი ქცევის მოდელი.

რა შეუძლია პროსოციალურ მედიას?

მედიას შეუძლია აირჩიოს გამოსავალი და აჩვენოს: ანტისოციალური ქცევები (აგრესია, ძალადობა, სტიგმატიზირება და სხვ.) ან პროსოციალური ქცევები (თანადგომა, ემპათია და გაზიარება, სოლიდარობა, ქველმოქმედება, მხარდაჭერა).

მაგალითად, ტრაგიკული მოვლენის, მკვლელობის, ძალადობის, სტიქიური უბედურების გაშუქების დროს მედიას შეუძლია აჩვენოს მოქალაქეების/მაყურებლის მხრიდან მსხვერპლის მიმართ გამოხატული თანაგრძნობა, ქველმოქმედება, ემპათია და ტკივილის გაზიარება, სოლიდარობის აქცია...

როცა მაყურებელი ტრავმირებულია

2001 წლის 9/11-ის ტერორისტული აქტი ამერიკის ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე ტრაგიკული დღეა, რომელსაც ამერიკელები მუდმივად იხსენებენ. ამერიკული მედია, ნაცვლად იმისა, რომ ყოველ წელს აჩვენოს შემზარავი და შოკისმომგვრელი კადრები - აჩვენებს მსხვერპლთა ხსოვნისადმი მიძღვნილ ღონისძიებებს, გამოხატავს თანადგომას მათი ოჯახებისადმი, იხსენებს მათ ადამიანურ ისტორიებს, აჩვენებს უსაზღვრო ემპათიას და ტერაქტის რეკონსტრუირებულ ადგილს ისეთს, როგორიც ის არის ახლა. კარგია, რომ იქ მედიას თავში არ მოუვიდა 9/11-ის საარქივო მასალის გამოყენებით რეალობის მოდელირება და მოსახლეობის რეტრავმატიზაცია, რომელსაც, შესაძლოა, პანიკური შიშიც გამოეწვია და რეალობასა და მოდელირებას შორის საზღვარიც წაეშალა.

როცა მსხვერპლი რესპონდენტია

საინფორმაციო გამოშვებებსა თუ ტოქ-შოუებში, მედია ცალსახად უნდა მოერიდოს მსხვერპლის რეტრავმატიზაციას. ფსიქოთერაპევტებიც კი ბეწვის ხიდზე გადიან, როცა ადამიანი ტრავმაზე საუბარს იწყებს და მოვლენებს იხსენებს... ასეთ დროს, პროცესის „ეკოლოგიურად“ (ფსიქოლოგიურად დაცული გარემოს შექმნით და უსაფრთხო მიდგომით) წარმართვისთვის ხშირად წლების მანძილზე მიღებული გამოცდილებაც არ კმარა, ფსიქოთერაპევტებისთვისაც კი, რადგან იმპროვიზაციები შეიძლება იყოს ძალიან სახიფათო და/ან ახალი ტკივილის მომტანი.

ტრაგიკული მოვლენების რეკონსტრუირებისას, არის დიდი ალბათობა, რომ მსხვერპლის გონებაში თანმიმდევრულად გაცოცხლდება ტრავმული ეპიზოდები და პირველადი შეგრძნებები. ასეთი სახის ჩარევა შესაძლოა განხორციელდეს (დიდი სიფრთხილით) ფსიქოთერაპიული სეანსის ან ჰიპნოზის დროს. თითოეული სიტყვა შეიძლება იყოს აგრესიის ან სიმშვიდის გამოწვევის ტრიგერი.

თუ ტრავმული ეპიზოდის გახსენება მედიით ხდება, სჯობს ინტერვიუ რესპონდენტისთვის იყოს იმ რეალურ სამყაროსთან შემაკავშირებელი ხიდი, საიდანაც მისთვის მოდის თანადგომა და უსაფრთხოება. სჯობს ჟურნალისტების კითხვები (პერიოდულად მაინც) მისთვის ასოცირდებოდნენ არა მხოლოდ წარსულთან, არამედ აწმყოსთან და მუდმივად ახსენებენ მას, სად იმყოფება, რას გრძნობს, რას ფიქრობს და რა გეგმები აქვს.

 

» ამავე თემაზე: კვირის ტრავმული აქცენტები

 

მაგალითად, ინტერვიუს დროს, ჟურნალისტის დახმარებით უმჯობესია რესპონდენტმა გაიხსენოს ის პერიოდი, როცა ჯერ კიდევ არ იყო ტრავმა, ხოლო ინტერვიუს ადგილად აირჩეს ის ადგილი, რომელიც ნაკლებად ტრავმულია მისთვის. თუ ეს ადგილი სატელევიზიო სტუდიაა, რესპონდენტმა სტუდიაში ან ჩაწერაზე, პირველ რიგში, თავი უნდა იგრძნოს დაცულად და უსაფრთხოდ.

დაუშვებელია შოკური ტრავმის მსხვერპლის ბულინგი და/ან კუთხეში მიმწყვდევა. ამ დროს შესაძლოა, ტრავმის გამოღვიძებით და ფსიქოლოგიური საშიშროების დანახვით რესპონდენტი: ან გაიქცეს, ან აგრესია აჩვენოს, ან გაშეშდეს/გაიყინოს. და თუ სტრესული სიტუაცია არ დასრულდა ბრძოლით ან გაქცევით, ამან შესაძლოა ზეგავლენა მოახდინოს ფიზიკურ მდგომარეობაზე (ფსიქოთერაპევტებმა იციან, რომ ეს მდგომარეობა განსაკუთრებით საშიშია ჰიპერტონიით ან დიაბეტით დაავადებულთათვის).

საბოლოოდ, ფსიქოთერაპევტსაც და მედიასაც უნდა სურდეს და რაც მთავარია, უნდა იცოდეს და შეეძლოს, მსხვერპლისთვის ტკივილის შემსუბუქება და არა მხოლოდ მისი ტკივილის ჩვენება, ზედაპირზე ამოტანა. ამისთვის კი მნიშვნელოვანია მისი მუდმივად რეალობაში დაბრუნება, რეალობის შეხსენება და არა წარსულით რეტრავმატიზაცია. ასეთ დროს, მთავარი ადამიანის, მსხვერპლის ემოციური თანადგომაა და არა მისი კათარზისის მცდელობა.

რა შეუძლია მაყურებელს?

თურმე, მაყურებელს შეუძლია მსხვერპლს ტკივილი შეუმსუბუქოს.

ამის ერთ-ერთი საუკეთესო მაგალითი იყო 2015 წლის 13 ივნისი, როცა სტიქიამ 19 უდანაშაულო ადამიანი მოკლა, 6 კი უგზო-უკვლოდ დაკარგულად ითვლება. მედიაში მხოლოდ პრობლემის და ტრაგედიის ჩვენება როდი მოხდა. მაყურებლის, მოხალისეების ჩართულობა და აქტიურობა გასცდა ე.წ. clicktivism-ს .

მოქალაქეები სოციალური ქსელებით (გამოცდილების და ინფორმაციის გაზიარებით, მობილიზებით, ქველმოქმედებით) და მის მიღმა, რეალურად ჩაერთნენ პრობლემის მოგვარების პროცესში, დაინახეს მისაბაძი ადამიანები (ძირითადად ახალგაზრდები) და მათი საქციელის მედიაში დემონსტრირებით გამოიკვეთა სოლიდარობის, ემპათიის და თანაგრძნობის, ქველმოქმედების, რეალური დახმარების ფრეიმები. ასეთი დიდი ტკივილის დროს მაყურებელიც ხედავს სცენარს, რომ „თურმე რაღაცის გაკეთება ასეთ საშინელ დროსაც შეუძლია“ და „თურმე შეგვიძლია შევამსუბუქოთ სხვების და ჩვენი ტკივილი“.

ნებსით თუ უნებლიეთ, მაყურებელი, რომელიც ტრავმული სცენარის ნაწილი ხდება, მსხვერპლთან ერთად პოულობს გამოსავალს, ეძებს სხვის და უკვე საკუთარ უსაფრთხოებას, პოულობს გადარჩენის სცენარებს და რაც მთავარია - მოქმედებს. და ეს კარგია.

რას ვთხოვთ ჟურნალისტს?

პროფესია მოითხოვს, რომ ჟურნალისტი მეტაპოზიციიდან დააკვირდეს მოვლენებს, რაც რთულია. იგი არ უნდა აღმოჩნდეს მხარე „კარპმანის დრამის სამკუთხედში“, სადაც „გმირი შეიძლება მსხვერპლი გახდეს, მსხვერპლი – მოძალადე, მოძალადე - გმირი“ და ასე დაუსრულებლად.

ინტერვიუს მოსაპოვებლად ზოგჯერ ჟურნალისტებიც თითქოს იძულებულები არიან იყვნენ აგრესიულები, მაგრამ არა ჭირისუფალთან, არა ტრავმირებულ მოზარდთან, არა შვილმკვდარ მშობელთან... როცა მსხვერპლის ტკივილს ვუყურებთ, ან როცა ვხედავთ, რომ მისი დასჯა და ტრავმირება ისევ გრძელდება, ან როცა მის მიმართ ბულინგი წახალისებულია, მინდა გვახსოვდეს, რომ მსხვერპლი ჩვენგან სხვა რამეს ელის. ჟურნალისტი მისთვის შესაძლოა გახდეს საყრდენი, რომელიც მაყურებელთან ერთად, თანადგომის ხიდის გავლით, დააკონტაქტებს რეალობასთან და ცოტათი მაინც შეუმსუბუქებს ჭირისუფალს გაუსაძლის ტკივილს და იქნებ დაეხმაროს კიდეც რესურსების აღდგენაში.

და მაშინ, კითხვები, პასუხები და ლოგოიანი მიკროფონიც კი შეიძლება გახდეს ემპათიური.

 

 

კვირა კრძალვის და ცახცახის დღეა.

იმიტომ, რომ "რუსთავი 2-ზე" გადაცემა „კვირის აქცენტები“ გადის. იმიტომ, რომ ორშაბათ დილას რედაქტორისთვის და მკითხველთა ნაწილისათვის გამზადებული უნდა მქონდეს არგუმენტები, თუ რატომ ვერ დავწერ ამ გადაცემის კრიტიკას (გადაცემის, სადაც ძირითადად მხოლოდ გინების კონფიგურაციები იცვლება, დანარჩენი მეორდება); თუ რატომ მგონია, რომ ამ გადაცემას არაფერი აქვს საერთო ჟურნალისტიკასთან, მედია პროდუქტთან, რომელიც შეიძლება გააკრიტიკო; თუ რატომ მგონია, რომ „კვირის აქცენტები“ საერთოდ გასულია მედია სისტემიდან, არ აქვს ჟურნალისტური მიზნები და წარმოადგენს უბრალო პლატფორმას, რომ მთავრობაზე (სავსებით სამართლიანად) გაბრაზებული ტელევიზიის დირექტორმა დრო და დრო გული მოიოხროს; თუ რატომ შეიძლება არ გინდოდეს აბსურდულ დისკუსიაში შესვლა, უნდა გააკრიტიკო თუ არა "რუსთავი 2", მაშინ როდესაც ის ოპოზიციური ტელევიზიაა, ხოლო მის საპირწონედ ტელებაზარზე ტელეკომპანია "იმედი" და საზოგადოებრივი მაუწყებელი არსებობს, მედიის პოლარიზაციაზე გაუთავებელი საუბარი კი წყლის ნაყვას ემსგავსება თანდათან.

ამ გადაცემის მაგალითი ადასტურებს, რომ ყველაფერი, რაც ტელე-ეთერში გადის, მედია პროდუქტი არ არის. რაღაც სხვაა, რომელსაც პირადად მე სახელს ვერ ვუფიქრებ და რომელსაც გადაცემის ავტორებმა ედიტორიალი დაარქვეს, რითაც თავი გაითავისუფლეს პასუხისმგებლობებისგან. იმისათვის, რომ ეს გადაცემა გააკრიტიკო, შენც უნდა გახვიდე მედია სისტემიდან და სულ სხვა გადმოსახედიდან წერო მათზე, რასაც ჩემს საქმედ არ მივიჩნევ.

ფეხბურთის და პოლიტიკის არ იყოს, ჟურნალისტიკაც ის სფეროა, რომელიც ყველას ჰგონია რომ იცის. არადა, ჟურნალისტიკა მხოლოდ მატერიალურ-ტექნიკური ბაზებსა და ელექტრონული კომუნიკაციების რესურსებზე წვდომა არ არის. ის, რაც ჟურნალისტიკას ჟურნალისტიკად აქცევს ეთიკაა. ეთიკის გარეშე მედია მხოლოდ ხმაურია. საზოგადოებრივი სიკეთისაგან დაცლილი ლაყაფია, რომლითაც ყველას შეუძლია რომ დაკავდეს, ვისაც კი ხელი მიუწვდება ზემოთ ნახსენებ ბაზებსა და რესურსებზე.

თუმცა, მეორე მხრივ, არც ეთიკაა ზუსტი მეცნიერება. მით უმეტეს მედია ეთიკა. ჟურნალისტიკის, როგორც პროფესიული სფეროს აღწერისას, სიტყვა „სტერილურობა“ ალბათ ბოლოა, რომელიც შეიძლება გამოიყენოს ადამიანმა. იმიტომ რომ ჟურნალისტიკა არ არის საკრალური სივრცე და შეცდომაც ყველას მოსდის. მით უმეტეს ქვეყანაში, სადაც მაყურებლებს, ჯერ კიდევ 30 წლის წინ, ტელეეკრანებიდან წამყვანების ნაცვლად დიქტორები ელაპარაკებოდნენ, სადაც დამოუკიდებელი მედიის ინსტიტუციური მეხსიერება, ქვეყნის დამოუკიდებლობაზე და ზოგიერთი ტელეწამყვანის ლექსიკონში ეთიკური სიტყვების მარაგზე კიდევ უფრო მოკლეა.

მაგრამ, იმისთვის რომ რომელიმე მედია პროდუქტის პროფესიულ ეთიკურობაზე ისაუბრო, აღნიშნული პროდუქტი, ალბათ, ჯერ ამ პროფესიის საზღვრებში უნდა თავსდებოდეს. „კვირის აქცენტების“ შემთხვევაში კი, ეს ასე არ არის, რაც კიდევ ერთხელ დადასტურდა 9 ივნისს გასული გადაცემით. არავითარი განსაკუთრებული პროფესიული ინტუიცია არ სჭირდება მიხვედრას, რომ ინტერვიუს შვილმოკლულ მამასთან, რომელმაც გლოვის ნაცვლად, სახელმწიფოს უსამართლობასთან ბრძოლას შეალია რამდენიმე ათეული თვე, განსაკუთრებული მზაობა სჭირდება. მით უმეტეს, თუკი ეს იმ არხზე ხდება, რომელმაც ობიექტურად ბევრი რამე გააკეთა იმისათვის, რომ ახალგაზრდის მკვლელობა, მთავრობის დაჟინებული მცდელობის მიუხედავად, საზოგადოებრივი რადარებიდან არ გამქრალიყო.

არავითარი გამართლება არ აქვს იმას, რომ უზარმაზარი ტრავმის შემდეგ, ადამიანი დასვა სტუდიაში და რაც არ უნდა კეთილი განზრახვა გქონდეს, გაუმართო პოლიტიკური პოლემიკა, ესაუბრო უკმაყოფილო ტონით იმაზე თუ რა სტრატეგიული შეცდომები დაუშვა, რატომ მისცა ინტერვიუ "იმედს" და არა "რუსთავი 2-ს", უმეორო, რომ „რაღაც აქვს სათქმელი“ ზვიად კუპრავასთან დაკავშირებით, როცა მას აშკარად არ უნდა საუბარი. ხოლო როდესაც ტრავმირებული ადამიანი ემოციურობის პიკშია და პირდაპირ ეთერში აგრესიული ხდება, შეეცადო დაამშვიდო, მაგრამ თან გაუგრძელო პოლემიკა, ნაცვლად იმისა, რომ უბრალოდ ეთერიდან სარეკლამო ჭრაზე გახვიდე (მიუხედავად იმისა, რომ გადაცემაში რეკლამაზე გასვლა დაგეგმილი არ ყოფილა) და შეეცადო, რომ ადამიანის რე-ტრავმირებას არ შეუწყო ხელი და ეს ყველაფერი ეკრანზე არ აჩვენო. სამწუხაროა, რომ პირდაპირ ეთერში იმის ხილვა გახდა საჭირო, რაც ვიხილეთ, რათა გადაცემის წამყვანები მისულიყვნენ დასკვნამდე, რომ „მგონი ყველამ თავი უნდა დავანებოთ ამ ადამიანს.“

ტრავმა არ არის მოვლენა, რომელიც ერთ დღესაც უბრალოდ მთავრდება. ტრავმული სტრესი არ ქრება სასამართლოს გამოტანილ გადაწყვეტილებასთან ან პროკურატურის მიერ საქმის მსვლელობის შეცვლასთან ერთად. თითქმის ყველა სახელმძღვანელო, რომელიც ტრავმის გაშუქებაზე დაწერილა, ცალსახად უსვამს ხაზს, რომ ადამიანები, რომლებმაც უდიდესი დანაკლისი გადაიტანეს ოჯახის წევრის დაკარგვით (რომ აღარაფერი ვთქვათ წლობით ვერ მიღწეულ სამართლიანობაზე), შესაძლოა წლების შემდეგაც კი განსაკუთრებით ემოციურად იყვნენ განწყობილები ამბების გახსენებისას. მათი რე-ტრავმირების საფრთხე იმაზე რეალურია, ვიდრე ხშირად ჟურნალისტებს წარმოუდგენიათ. ზაზა სარალიძეს მედიისაგან არ სჭირდება ენის მოჩლექით საუბარი, მას არ სჭირდება შებრალება. ერთადერთი რაც მას ჩვენგან შეიძლება სჭირდებოდეს მისი ამბის ობიექტური, სენსიტიური და ეთიკური გაშუქებაა.

თუმცა რთულია, ამ გადაცემის და ამ კონკრეტული გამოშვების მაგალითზე ჟურნალისტურ ეთიკასა და სტანდარტებზე ისაუბრო. იმიტომ, რომ ამ გადაცემას არ აქვს მედია ლოგიკა. იმიტომ რომ ამ გადაცემას არ აქვს განზრახვა, რომ მაყურებლამდე მივიდეს ინფორმაცია. ამ გადაცემის დღის წესრიგი ხმაურია. ხმაური რომელსაც შეიძლება სარგებელი მოჰქონდეს პოლიტიკური ძალ(ებ)ისთვის (მათ შორის იმათთვისაც, ვისაც ებრძვის), მაგრამ არა მაყურებლისთვის ან რესპონდენტისთვის. ეს გადაცემა უბრალოდ სცდება მედია კრიტიკის პრეროგატივას.

2017 წელს ბავშვებს ჰკითხეს, რა არ მოსწონდათ მედიაში ბავშვების გაშუქებასთან დაკავშირებით.

ბავშვებმა ჩამოთვალეს :

•  მათ არ მოსწონთ, როდესაც ბავშვების სერიოზულ კომენტარებზე მედიაში სიცილის ხმაურს ადებენ და მაყურებლები ამაზე იცინიან.
•  არ მოსწონთ როცა „საყვარელი“ ბავშვების სახეებით კადრებს ალამაზებენ.
•  არ მოსწონთ, როდესაც ბავშვების ფოტოებს იყენებენ უბედური შემთხვევების დროს ემოციების გამოსაწვევად.
•  არ მოსწონთ, როდესაც უფროსები საუბრობენ იმაზე, რაც ბავშვებმა მათზე უკეთ იციან, მაგალითად: რას გრძნობენ ბავშვები.
• მათ არ მოსწონთ როცა ცირკის ცხოველებივით ავალებენ რაიმეს გაკეთებას და ამას კამერებით იღებენ.
•  მათ არ მოსწონთ, როდესაც კამერები აფიქსირებენ, როცა ბავშვმა რაღაც არ იცის.
•  მათ არ მოსწონს, როდესაც მათ კადრში კარნახობენ რა თქვან ან აწყვეტინებენ, შემდეგ კი ტელევიზიით აჩვენებენ.
• ბავშვებს არ მოსწონთ, როდესაც ისინი ხდებიან ვინმეს პრობლემა და მთელი გადაცემა მათი ანუ „პრობლემის“ მოგვარებას ეძღვნება.

ყველაფერი ეს არც რომელიმე ზრდასრულს მოეწონებოდა და იმის შიშით, რომ ზრდასრული ამგვარი გაშუქებისთვის მედიას ერთ ამბავს აუტეხდა, ჟურნალისტები არც გააშუქებდნენ. ბავშვების შემთხვევაში კი ასეთი გაშუქება ნორმაა. უფრო მეტიც, გადაცემები მხოლოდ იმ მიზნითაც იქმნება, რომ ბავშვების ნათქვამზე ვიცინოთ.

მისაუბრია ჟურნალისტებთან მედიაში ბავშვების პრობლემურ გაშუქებაზე. ისინი ამბობენ, რომ ტელევიზია იმას ასახავს რა რეალობაცაა, ამიტომ თუ ჩვენს რეალობაში ბავშვებზე იცინიან ან პოლიტიკური ქულების დასაწერად იყენებენ, მედიაც ამას აჩვენებს.

მაგრამ, საინტერესოა, როგორ გვესმის რეალობა. რეალობა - ეს ჩვენს თავშია და თუ ჩვენ ყველა ვაღიარებთ რომ თავი ბევრია, შესაძლებელია, ჟურნალისტები სხვის თავში არსებული რეალობის გაშუქებითაც დაინტერესდნენ.

როგორია რეალობა ბავშვების თავში და რას გრძნობენ ისინი, როდესაც პოლიტიკოსები მუხლებზე დაისვამენ და საარჩევნო ბანერებში იღებენ? რას გრძნობენ სხვა ბავშვები, რომლებიც მუხლებზე დასმისთვის არ შეარჩიეს და ამ პოლიტიკოსების უპასუხისმგებლობის გამო მათ რეკლამას ბავშვთა ციხიდან უყურებენ ტელევიზორში? როგორია რეალობა ბავშვისთვის, რომელიც ბავშვთა სახლში ცხოვრობს და იცის, რომ მხოლოდ აღდგომას ან შობას მივლენ მათთან ქველმოქმედი ბიზნესმენები? მოიტანენ პროდუქტებით სავსე ცელოფნებს და ეტყვიან, რომ ნაჩუქარი საჭმელი შეჭამონ მაშინ, როცა კამერიანი ოპერატორი დაიძახებს - „ეთერში ვართ“! ამასთან, როცა ავალებენ, რომ ისეთი სახე მიიღონ, თითქოს, ამ საჭმლით ისე დაპურდნენ, რომ ეს ბედნიერება ცხოვრების ბოლომდე გაჰყვებათ, გულში ამ ბავშვებმა მაინც იციან, რომ ქველმოქმედის ოჯახში, ყოველ დღე, სწორედ ასეთ საჭმელს ჭამენ და შობას არ ელოდებიან.

ეს რეალობები ჩვენს მედიაში, ფაქტობრივად, არ ჩანს. ზუსტად არ ვიცი რატომ, თუმცა, შესაძლოა, მათ წინაშე კიდევ ერთი რეალობაცაა - ჟურნალისტები ტელევიზიით გვიღებენ მაშინ, როდესაც რამე გვემართება ან იმ დღეს პოლიტიკური, სენსაციური სიუჟეტი არ აქვთ და ბადის შევსება სჭირდებათ.

იქნებ, არც არის ასეთი რეალობა? - კითხეთ ბავშვებს. მათი რეალობები აღმოუჩენელი მიწებივითაა, ან უფრო, ჩვენი გაუცნობიერებელი შიშებივით. ამ შიშების გამო რაღაც შინაარსს ჩვენი ცნობიერება გონებიდან განდევნის რადგან ჩვენ მასთან თვალის გასწორება არ გვინდა. ბუნებრივია, არ გვინდა იმის მოსმენა, რომ ჩვენ ისე გადავეშვით პოლიტიკაში და ერთმანეთის ანგარიშსწორებაში, რომ ბავშვებს ვეღარ ვიცავთ, მათ სიცოცხლეს და ჯანმრთელობას ვერ ვუფრთხილდებით და მხოლოდ პოსტ-ფაქტუმ ვიწყებთ პანიკას, ისიც მხოლოდ რამდენიმე დღით მედიაში და სოციალურ ქსელში. მოვუსმინოთ ბავშვებს, იქნებ აღარ დავაგვიანოთ მათი დაცვა და მანამდე შევძლოთ მათი დახმარება, სანამ ტრაგედიები მოხდება. იქნებ მათი რეალობა ჩვენს რეალობაზე მეტად რეალურია და ჩვენი შექმნილი ერთგანზომილებიანი კომფორტული რეალობის გარეთ სხვა მრავალგანზომილებიანი რეალობაც აღმოვაჩინოთ?!

შაპირო, რომელიც მგზნებარე მოდებატეა და ხშირად დემაგოგიასაც არ ერიდება, მომდევნო დღეს სრულიად ინგლისურენოვანი Twitter-ის დაცინვის ობიექტად იქცა. როგორც აღმოჩნდა, ენდრიუ ნეილი თავად კონსერვატიულად განწყობილი ჟურნალისტია, ოდესღაც კონსერვატიული პარტიისთვის მუშაობდა მკვლევრად და ამჟამად სათავეში უდგას ჯგუფს, რომელიც ფლობს კონსერვატიულ ჟურნალს The Spectator. შაპიროს შეკითხვაზე ობიექტური ჟურნალისტი ხართ თუ მიკერძოებული ჟურნალისტი, ნეილს მარტივი პასუხი ჰქონდა: „მე ვარ ჟურნალისტი, რომელიც სვამს შეკითხვებს [...] ჩემი საქმეა დავუსვა კითხვები იმათ, ვისაც აქვთ მტკიცე შეხედულებები და ვაჩვენო ამ მოსაზრებების ალტერნატივა. თუ თქვენ აბორტის მოწინააღმდეგე ხართ, მე დაგისვამთ აბორტის მომხრეთა შეკითხვებს.“

ენდრიუ ნეილის პასუხი შაპიროს ბრალდებებზე, ალბათ, საუკეთესოდ აჯამებს ზოგადად რატომ შეიქმნა სატელევიზიო სივრცეში ტოქშოუები და რატომ ჰყავს ამ გადაცემებს წამყვანები. მხოლოდ და მხოლოდ საინფორმაციო გამოშვებების ხარჯზე დემოკრატიულ საზოგადოებაში რთულია ადამიანები სათანადოდ ინფორმირებული გყავდეს. ხოლო ისეთი გადაცემების დამატებით, როგორიც საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ტოქშოუებია, მაყურებელს უჩნდება შანსი, რომ აქტუალურ საკითხებზე მრავალმხრივი ინფორმაცია მიიღოს.

სიღრმისეული, დინამიკური და საინტერესო ფორმით ინფორმაციის მისაღებად კი ერთადერთი გზა ოპონირებაზე გადის. ქართული ტელესივრცისთვის რაც არ უნდა უჩვეულოდ ჟღერდეს, ოპონირება გადაცემის წამყვანმა უნდა გასწიოს და არა გადაცემაში მოსულმა, რესპონდენტთან დაპირისპირებულმა სხვა სტუმარმა. ყველა სხვა ფორმატი, სადაც ჟურნალისტი ოპონირების ფუნქციას არ ასრულებს, სცდება ჟურნალისტურ საზღვრებს და უახლოვდება პოლიტიკოსთა პიარს, ჟურნალისტის ფუნქციის დაკნინებას მოდერატორის ფუნქციამდე ანდა როგორც ხშირად ქართულ სადისკუსიო გადაცემებში ხდება ხოლმე - ქაოსს.

ქართულ ტელესივრცეში გასული ტოქშოუებიდან ალბათ თითზე შეიძლება ჩამოვთვალოთ ისეთი შემთხვევა, როდესაც ჟურნალისტმა თავისი არსებობის გამო რესპონდენტს ისეთი დისკომფორტი შეუქმნა, რომ გადაცემა პოლიტიკოსისათვის ტრიბუნის დათმობას არ დამსგავსებოდა. სამაგიეროდ, იოლად შეიძლება გავიხსენოთ ისეთი მაგალითები, სადაც როლები იცვლებოდა და რესპონდენტებს მიჰყავდათ გადაცემა. ასეთი ჟურნალისტური მარცხების თავიდან ასარიდებლად კი, ჩვენი ტელეწამყვანები რამდენიმე ხერხს მიმართავენ ხოლმე, სადაც ჟურნალისტები ასრულებენ შემდეგ ფუნქციებს:

1) მოდერატორ - გამშველებელი - მოგყავს ორი დაპირისპირებული პოლიტიკოსი, დასვამ ერთმანეთის პირისპირ, შუაში თავად ჩაჯდები, იტყვი რომ დღეს მოდერატორის ფუნქციას ასრულებ, რამდენიმე გამხსნელ შეკითხვას სვამ და შემდეგ უკვე ეთერში მოწვეულ ფალავნებს უთმობ ტატამს. განსაკუთრებულ შემთხვევებში, სტუმრებმა უნდა დაასისხლიანონ ერთმანეთი ისე, რომ მაყურებელს შეიძლება სულაც დაავიწყდეს ჟურნალისტის სტუდიაში არსებობის შესახებ მანამ, სანამ რომელიმე სტუმარი ჭიქას არ გადაალეწავს მეორეს და ამ დროს ირთვება შენში გამშველებლი. სტუდია იწყებს ზანზარს, ირღვევა დეკორაციები, სტუმარი გარბის, მეორე სტუმარი მისდევს და აჩქარებული სუნთქვით გადიხარ ეთერიდან. ასეთ შემთხვევაში, შეიძლება ევრონიუსზეც მოხვდეთ;

2) მსაჯი - სტუდია იყოფა ორ მხარედ. თითოეულ მხარეს სტუმართა რაოდენობა შესაძლოა მერყეობდეს 3-დან 6-მდე. სასურველია სტუმართა შორის იყოს იყვნენ „ექსპერტები“ და „ცნობადი სახეები“, რომლებსაც შეუძლიათ კვანტური ფიზიკიდან ფისკალურ პოლიტიკამდე ყველა თემაზე საუბარი. ხსნი გადაცემას შეკითხვით, „როგორია თქვენი კომენტარი“, საუბარს იწყებს ერთ-ერთი სტუმარი, რამდენიმე წუთში მას აჰყვება მეორე სტუმარი, საუბარში ერთვება მესამე რესპონდენტი, იწყება პოლიფონია, მოსაუბრეთა რაოდენობამ შესაძლოა ხუთსაც მიაღწიოს, ეკრანიდან ისმის კაკაფონია, ჰაერში გოგირდის სუნი ტრიალებს, კულმინაცია ახლოვდება, სცენაზე შემოდის წამყვანი და შელოცვასავით იმეორებს სიტყვებს „გთხოვთ, დაასრულებინეთ სათქმელი,“ „გთხოვთ, დაასრულებინეთ სათქმელი.“ სტუმრები (ზოგჯერ) ჩუმდებიან, მაგრამ რამდენიმე წუთში მეორე ტაიმი იწყება;

3) დირიჟორი - გადაცემაში მოსულ სტუმართა რაოდენობას თავისუფლად უნდა შეეძლოს თბილისის პარლამენტის მიმდებარე ტერიტორიის შევსება. სასურველია, სტუმართა 100-ვე პროცენტი ერთ აზრზე იყოს, მაგრამ რეგალიებით განსხვავდებოდნენ. აუდიტორიის ერთი ბოლოდან მეორე ბოლომდე ისე გადადის მიკროფონი, რომ რთული მისახვედრია ეკრანის შეხედვის გარეშე მიხვდე როდის მორჩა ერთი რესპონდენტი სათქმელს და გააგრძელა მეორემ. ვიდრე ერთი საუბრობს დანარჩენი 24 მორჩილად ელოდება რიგს. წამყვანის მთავარი ფუნქცია კი გამომსვლელთა რიგითობის დაცვაა. თითოეულ რესპონდენტს აქვს 5-7 წუთი (გარდა ტელევიზიის დირექტორისა), გადაცემა გრძელდება უსასრულობამდე, მაყურებელი იძინებს ტკბილად, ტელევიზორის პულტით ხელში.

4) დეკორაცია - უბრალოდ ზიხარ.

რა თქმა უნდა, ამით არ ამოიწურება ჩვენში საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ტოქშოუთა მრავალფეროვნება. თუმცა, ყველაზე ხშირად, სწორედ ამ 4 ტიპის ტელეწამყვანებს მოკრავთ თვალს ეკრანებზე. ქვეყანაში, სადაც წამლად ერთი ნორმალური Hard Talk შოუც კი არ გადის, შეუჩვეველმა აუდიტორიამ შესაძლოა იკითხოს - რა არის პრობლემა ასეთ გადაცემებში? რა და არაინფორმირებული მაყურებელი, რომელიც მათი ნახვის შემდეგ ან სრულ პოლიტიკურ აპათიაში ვარდება ან კიდევ უფრო ნაკლებად ინფორმირებული და დაბნეული თიშავს ტელევიზორს.

არადა, ყველაფერი სხვაგვარად იქნებოდა, ჩვენს წამყვანებს ოპონირება რომ ეცადათ.

მისაღებია თუ არა გინება პირდაპირ ეთერში? - ეს არის იმ ქვეყნის ორი მთავარი არხის მთავარი საკვლევი საკითხი, სადაც ბავშვები შიმშილით კვდებიან; სადაც სასამართლო უვადოდ ბარდება კლანს; სადაც ერთი ადამიანის ხელშია ყველა სახელისუფლებო ბერკეტი; სადაც ოკუპანტი ქვეყანა რბილი ძალის გამოყენებით სულ უფრო აფართოებს მხარდამჭერების წრეს, სადაც მოსახლეობა იძულებულია ქვებით და ხელკეტებით დაიცვას თავი ხელისუფლებისგან და ა.შ.

ჩამონათვალი ძალიან გრძელი გამოვა. იმდენი პრობლემაა, რომელიც მედიის ყურადღებას იმსახურებს, მაგრამ…

მაგრამ მთავარი არხის გენერალური დირექტორი ქვეყნის დე ფაქტო მთავარს აგინებს; მთავრის მაგინებელს კი საგულდაგულოდ შერჩეულ მოქალაქეებს აგინებინებს მთავარი ოპოზიციური პარტიის წინააღმდეგ საგანგებო რეჟიმში მომუშავე ტელეარხი.

და ზუსტად ამ დროს არ დააყოვნა საზოგადოების სახელით მოლაპარაკე ადამიანების ჯგუფის ინიციატივამაც, რომელიც მედიასივრციდან უხამსი ლექსიკის კანონით განდევნას ითვალისწინებს. ამ ინიციატივის თაობაზე ტელეიმედიდან შევიტყვეთ, რომელმაც საქართველოს მეცნიერთა, მწერალთა და კულტურის მოღვაწეთა მიმართვა უწოდა ერთგვერდიან წერილს, რომელსაც ხელს 60-მდე ადამიანი აწერს.

ამ წერილს მოჰყვა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის საპატრიარქოს პრესმდივნის განცხადებაც, რომლის მიხედვით, საპატრიარქოში სამუშაო ჯგუფი შეისწავლის სატელევიზიო სივრცის რეგულირების საერთაშორისო გამოცდილებას, რათა “ამ სივრციდან არ იღვრებოდეს, აგრესია, ძალადობა, უხამსობა”.

არადა, საქართველოში უკვე მოქმედებს ორი კანონი, რომლებშიც უხამსობაზეა საუბარი. ესენია, კანონები “სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებისა” და “მაუწყებლობის შესახებ”. ამ კანონების მიხედვით, უხამსობა - ეს არის განცხადება ან ქმედება, რომელსაც არ აქვს საზოგადოებრივ-პოლიტიკური, კულტურული, საგანმანათლებლო ან მეცნიერული ღირებულება და ლახავს საზოგადოებაში დამკვიდრებულ ეთიკურ ნორმებს.

აქვს თუ არა საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ღირებულება პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიმღები კონკრეტული ხელისუფალის, კონკრეტული ინსტიტუციის მიმართ ტელეეთერით გინებას? - ეს არის კითხვა, რომელზე პასუხიც ნებისმიერ ზემოთ აღნიშნულ მოქალაქეს შეუძლია დღეს მოქმედი კანონებითაც მიიღოს, თუკი ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში გადაწყვეტს მიმართოს კონკრეტული მაუწყებლის თვითრეგულირების ორგანოს ან პირდაპირ სასამართლოს.

მაშინ რატომ შეიძლება ირჯებოდნენ ისინი დამატებით და რა საფრთხის მატარებელია ამ მიმართულებით მედიის ნებისმიერი სახის რეგულირებაზე აპელირება?

ამ ხერხს უკვე მიმართა რუსეთმა. 2013 წლის მარტში რუსეთის დუმამ მიიღო კანონი, რომლითაც ჯარიმები დაწესდა მედიაში უცენზურო სიტყვებისა და გამონათქვამების გამოყენებისთვის. შედეგი იქამდე მივიდა, რომ როსკომნადზორი მედიასაშუალებებს უცენზურო გამონათქვამების შემცველი რეპ-ბათლის ვიდეოს გამოქვეყნებისთვისაც კი აჯარიმებს.

საქართველოს სინამდვილეში, ასეთი კანონის ამოქმედების შემთხვევაში, მედიასაშუალებების დაჯარიმესთვის საკმარისი იქნებოდა პარლამენტის სხდომების ვიდეოტრანსლაციაც, რადგან საპარლამენტო სხდომებზე აქ ნამდვილად “მოსულა” პრემიერის მხრიდან კეთილების გინება, შეიძლება ჩართულ ან გამორთულ მიკროფონშიც “გაიპაროს” სპიკერის უცენზურო გამონათქვამი და ა.შ.

უფრო მეტიც, პოლიტიკოსების მხრიდან გინება არ არის მხოლოდ საქართველოსთვის დამახასიათებელი მოვლენა. ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტი დონალდ ტრამპი ხშირად მიმართავს უხამს ლექსიკას და მას, ცხადია, აქტიურად აშუქებს მსოფლიო მედია.

თუმცა, მხოლოდ გინება არ არის უხამსობა. მაგალითად, სექსზე ტელეეთერიდან საუბარი რამდენიმე წლის წინ უხამსობად აღიქმებოდა საქართველოში საზოგადოების დიდ ნაწილში და ტელევიზიებთან მასობრივი საპროტესტო აქციებიც იმართებოდა ასეთი გადაცემის აკრძალვის მოთხოვნით. დღეს ამ თემაზე დისკუსიები იმართება, ვსაუბრობთ სკოლებში სექსუალური განათლების აუცილებლობაზე და ა.შ.

ამდენად, მედიაში ამ მიმართულებით დამატებითი რეგულაციების შემოღება ვერანაირად ვერ მოემსახურება საზოგადოების განვითარებისთვის აუცილებელ კეთილ ზრახვებს და ის მხოლოდ ხელისუფლებისთვის არასასურველი მედია ორგანიზაციების დევნისთვის შეიძლება იყოს გამოყენებული.

ამის პარალელურად, აუცილებელია უშუალოდ მედიის თვითრეგულირების მექანიზმების აქტიურად გამოყენება და მას, პირველ რიგში, საზოგადოება უნდა იყენებდეს. მაგალითად, გაერთიანებულ სამეფოში ერთ კონკრეტულ სტატიაზე ან ტელეგადაცემაზე შეიძლება 50 ათასი საჩივარი შევიდეს თვითრეგულირების ორგანოში მოქალაქეების მხრიდან. ასე იქცევა საზოგადოება, რომელსაც აღელვებს პირადი ცხოვრების უფლების დაცვა, ამბების ზუსტი და მიუკერძოებელი გაშუქება, ბავშვის უფლებები, მოქალაქეების დაცვა დისკრიმინაციისაგან და ა.შ.

და რაც მთავარია, ასეთ საზოგადოებაში ჟურნალისტები იძიებენ ფაქტებს, რომლებიც საზოგადოებაში აღძრავენ პროტესტს და შესაძლოა, იწვევენ საზოგადოების მხრიდან გინებასაც კონკრეტული ხელისუფლებების მიმართ. და ეს გინება, როგორც საზოგადოების გამოხატვის თავისუფლება, დაცული უნდა იყოს, მათ შორის, სატელევიზიო სივრცეში.