14 ივლისს ტელეკომპანია “იმედის” ყოველკვირეული გადაცემა „იმედის კვირის“ ერთ-ერთი სიუჟეტი ქვეყანაში ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის მიერ პროვოცირებულ სოციალურ-ეკონომიკურ კრიზისს და იმ ზარალს ეხებოდა, რომელიც აღნიშნულის ფონზე საქართველოს ეკონომიკას მიადგა. 

მაგალითად, სიუჟეტის წარდგენაშივე გადაცემის წამყვანმა ჩიხლაძემ მტკიცებით ფორმაში, ხაზგასმით აღნიშნა, რომ სახელმწიფო ამბოხის შესახებ ნაციონალური მოძრაობის გეგმა ჩავარდა. „პროვოკაციული გეგმის მიუხედავად, ვერც სოციალური ბუნტი შედგა, სამაგიეროდ იზარალა ქვეყნის ეკონომიკამ. მნიშვნელოვანი შეფერხება აქვს ტურიზმის სექტორსაც, სეზონი ნაწილობრივ ჩავარდა და საერთო ჯამში, საუბარია, რომ 2 მილიარდი დოლარი დავკარგეთ“, - ამბობს წამყვანი.

სიუჟეტის მიხედვით, ქვეყანაში ეკონომიკური კრიზისი, ლარის გაუფასურება, რუსეთის მიერ საქართველოსთან ფრენების აკრძალვა და ამით გამოწვეული ზარალი “ნაციონალურ მოძრაობას” ბრალდება ისე, რომ ამის გამამყარებელი მტკიცებულებები არ ჩანს.

“ნაციონალური მოძრაობის პოლიტიკური ექსტრემიზმი” და საპროტესტო აქციები

ამბის თხრობა თბილისში 20 ივნისს დაწყებული საპროტესტო აქციებით იწყება, რასაც ანალიტიკოსის სტატუსით ჩაწერილი ორი რესპონდენტის საუბარი მოჰყვება. ერთი-ერთი მათგანი გენშტაბის ყოფილი უფროსი ლევან ნიკოლეიშვილი ანტისაოკუპაციო აქციებს და შს მინისტრის, გიორგი გახარიას გადაყენების მოთხოვნას ოპოზიციური პარტიების სურვილად განიხილავს და იქ მყოფ დემონსტრანტებს “ერთ მუჭა ხალხად” მოიხსენიებს. ჟურნალისტი ამის საპირწონედ არ აღნიშნავს, რომ აქციები სამოქალაქო საზოგადოების მიერ იყო ინიცირებული და 20 ივნისის შემდეგ, არაერთი მასშტაბური აქცია გაიმართა, სადაც “ერთ მუჭა ხალხზე” გაცილებით მეტი ადამიანი მონაწილეობდა.

აქციების კონკრეტულ პოლიტიკურ პარტიასთან დაკავშირების ქვეტექსტის გაძლიერებას სიუჟეტში დასმული კითხვით თავად ჟურნალისტიც ცდილობს: „გენშტაბის ყოფილ უფროსს ახლა ის უფრო აინტერესებს, ოცი ივნისის ღამეს აქციის დაშლისას, ვინ და რა მოტივაციით გადაამეტა უფლებამოსილებას, იდგა თუ არა ე.წ. ურჩი სპეცრაზმელების უკან ექსპრეზიდენტი თავისი განცხადებებით“.

მიუხედავად იმისა, რომ წამყვანმა დადასტურებულ ფაქტად მიაწოდა აუდიტორიას ინფორმაცია, თითქოს ნაციონალური მოძრაობის გეგმა ჩავარდა, ჟურნალისტი ამბობს, “იგეგმებოდა თუ არა დესტაბილიზაცია, ეს საგამოძიებო ორგანომ უნდა გაარკვიოს”. თუკი ჯერ არავის გამოუძიებია მომხდარი, გაუგებარი რჩება, რას ეყრდნობოდა წამყვანი, როდესაც ამტკიცებდა, რომ “სახელმწიფო ამბოხი ჩავარდა”.

იმის დასამტკიცებლად, რომ ქვეყანა ერთი კონკრეტული პოლიტიკური ჯგუფის მიერ „პოლიტიკური ექსტრემიზმის მძევალი გახდა“, ჟურნალისტი უფრო ჩრდილოეთითაც მიდის. სიუჟეტში პუტინისა და კრემლის პოლიტიკის აქტიური მხარდამჭერისა და გამზიარებლის, წარმოშობით ქართველი რუსეთში მოღვაწე ჟურნალისტის, თინა კანდელაკის მოსაზრებებს ვისმენთ, რომელიც ამბობს, რომ „პოლიტიკური ექსტრემიზმით და ტერორიზმით [საქართველოს] ექსპრეზიდენტი მიხეილ სააკაშვილია დაკავებული“. უფრო მეტიც, ის რუსეთისთვის „ოკუპანტის“ იარლიყის მიკერებას სწორედ სააკაშვილის პროვოკაციასა და ერთი არხის [რუსთავი 2] პროპაგანდის შედეგად მიიჩნევს. სიუჟეტის ავტორი იმასაც გვიყვება, რომ თინა კანდელაკს მის რესტორანში მისული მომხმარებლებისთვის „ორ ქვეყანას შორის დაძაბულობის ფონზე ყოველ დღე უწევს სტუმრებისთვის იმის ახსნა, რომ რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობები ჩიხში არ უნდა შეიყვანოს ერთი პოლიტიკოსის ქმედებებმა და ერთი ტელეწამყვანის გინებამ“.

შესაბამისად, ნაციონალური მოძრაობა რომ ამბოხს გეგმავდა და თბილისში ორგანიზებული აქციები ამ პარტიას უკავშირდება, თინა კანდელაკის და ლევან ნიკოლეიშვილის მოსაზრებებს ეფუძნება. სიუჟეტში არ ჩანს არცერთი ფაქტობრივი გარემოება, მტკიცებულება, რომელიც ამ მოსაზრებებს გაამყარებდა. ჟურნალისტს არც უცდია განსხვავებული მოსაზრების წარმოჩენა, არც ფაქტები შეუთავაზებია აუდიტორიისთვის და არც ის უჩვენებია, რამ გამოიყვანა და დატოვა ოც დღეზე მეტ ხანს დემონსტრანტები ქუჩაში.

რუსეთის მიერ საქართველოსთვის საპასუხო ეკონომიკური სანქციები და ავიაემბარგო

“ნაციონალური მოძრაობის მიერ პროვოცირებული პოლიტიკური ექსტრემიზმის” შემდეგ სიუჟეტში მსჯელობას ქვეყნისთვის მიყენებულ იმ ეკონომიკურ ზიანზე საუბარი ებმის, რაც როგორც ასევე სიუჟეტიდან ირკვევა, სწორედ ერთი პოლიტიკური პარტიისა და ტელევიზიის პროვოკაციულ ქმედებებს მოჰყვა. საქართველოში ფრენების შეზღუდვის შესახებ საკითხი სიუჟეტში დუმის მიერ ინიცირებულ სანქციებთან ერთად, მანიპულაციურად ისეა განხილული, თითქოს ორივე მათგანი ტელეკომპანია „რუსთავი 2-ის” წამყვანის, გიორგი გაბუნიას მიერ 7 ივლისს ეთერში პუტინის გინებას მოჰყვა. არადა. პუტინმა რუსეთიდან ფრენების შეზღუდვის შესახებ გადაწყვეტილება მას შემდეგ მიიღო, რაც საქართველოში რუსი კომუნისტი დეპუტატის სერგეი გავრილოვის ვიზიტს და მის საკანონმდებლო ორგანოში სტუმრობას საზოგადოების ფართომასშტაბიანი პროტესტი მოჰყვა. გიორგი გაბუნიას მონოლოგის შემდეგ დუმის მიერ ინიცირებული სანქციები კი არ დამტკიცდა.

რუსეთის მხრიდან დაანონსებული ემბარგოს კონტექსტში განიხილავს ჟურნალისტი ეროვნული ვალუტის რყევასაც. სიუჟეტში ლარის კურსის ვარდნის მიზეზად თბილისში მიმდინარე საპროტესტო აქციებს ასახელებს საქართველოს ეკონომიკის მინისტრი ნათია თურნავა. ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენებს რუსეთის გარდა ევროკავშირიდან ტურისტების შემოდინების ნაკადის შემცირებასთან აკავშირებს ტურიზმის ეროვნული ადმინისტრაციის უფროსი მარიამ ქვრივიშვილიც. ჟურნალისტი არ ცდილობს ფაქტების მოძიებას და იმის ჩვენებას თუ როდის დაიწყო ლარმა გაუფასურება. სინამდვილეში ვარდნა აქციებამდე ბევრად ადრე დაიწყო, რასაც ერთი წინადადებით ახსენებს, თუმცა იქვე ამატებს, რომ ანტირეკორდი ეროვნულმა ვალუტამ ბოლო პერიოდში დაამყარა, რითიც ცდილობს გაამყაროს მოსაზრება, რომ რუსეთის მიერ დაანონსებული ემბარგო არის ლარის რყევის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი და ამით გამორიცხოს ხელისუფლების პასუხისმგებლობა.

სიუჟეტის ბოლო ნაწილი ქართული პროდუქტისთვის რუსული ბაზრის მნიშვნელობაზე საუბარს ეთმობა. ბიზენსომბუდსმენის მოადგილე ლევან კალანდაძე ხაზგასმით ამბობს, რომ საუბარი იმაზე, რომ რუსულ ბაზარზე საერთოდ უარი უნდა ვთქვათ, კონტრპროდუქტიული, ყოველგვარ რაციონალიზმსა და ლოგიკურაობას მოკლებულია.

რუსული ბაზრის მნიშვნელობას უსვამს ხაზს თავად ჟურნალისტიც. „მიუხედავად იმისა, რომ 2006 წელთან შედარებით, ღვინის ექსპორტი რუსეთში 85%-დან 63%-მდეა შემცირებული ქართულ ბიზნესს ამ დრომდე მაინც არ შეუძლია იყოს დამოუკიდებელი რუსეთის ბაზრისგან“, - სწორედ ამ სიტყვებით ასრულებს ის სიუჟეტს.

12 წუთიანი სიუჟეტი, რომელიც კონკრეტული პოლიტიკური ჯგუფის ქმედებების შედეგად, რუსეთის მხრიდან დაწესებულ და მოსალოდნელ ეკონომიკურ სანქციებზე საუბარს დაეთმო, არაფერი თქმულა ზოგადად, საექსპორტო ბაზრის დივერსიფიკაციის მნიშვნელობაზე. არ განხილულა ქვეყნისთვის რუსეთის ბაზარზე დამოკიდებულების სახიფათო მხარეები. არადა, ჟურნალისტი რუსეთის მიერ 2006 წელს დაწესებულ სანქციებზე, რომელმაც 7 წელს გასტანა, თავადვე საუბრობს. ასევე, არ განხილულა ბალტიისპირეთის მაგალითი, თუ როგორ მოახერხეს ასევე პოსტსაბჭოთა ქვეყნებმა რუსული ეკონომიკური გავლენისგან თავის დაღწევა და ევროკავშირის ბაზარზე ადაპტირება. სიუჟეტში არ უსაუბრიათ სახელისუფლებო სტრუქტურების პასუხისმგებლობაზე არც აქციების დაწყების და 21 ივნისს მისი დაშლის ნაწილში და არც ლარის გაუფასურებაზე მსჯელობისას.

იქმნებოდა შთაბეჭდილება, რომ სიუჟეტის და მისი ავტორის მთავარი მიზანი ქართული პროდუქციისთვის რუსული ბაზრის კვლავ ჩაკეტვის პირობებში, არა გამოსავლებისა და ალტერნატივების ძებნა, არამედ მოსალოდნელ და უკვე დამდგარ ზიანში მხოლოდ ერთი კონკრეტული პოლიტიკური ჯგუფის - ნაციონალური მოძრაობის ბრალეულობის ძიება და მათი დადანაშაულება იყო.

26 ივნისს მაღაზია „აიპლიუსის“ დაყაჩაღების მცდელობის ბრალდებით, სამართალდამცველებმა 31 წლის ნოდარ რაფავა დააკავეს. შემთხვევიდან მალევე, ონლაინ ტელევიზია POSTV-მ სოციალურ ქსელში სათვალთვალო კამერის ჩანაწერები გაავრცელა შემდეგი შესავლით - „აიპლიუსის” მაღაზიის დაყაჩაღების მცდელობისას ნოდარ რაფავა დააკავეს - ბრალდებული 21 ივნისს, პარლამენტთან აქციაზე გიორგი გახარიას გადადგომას ითხოვდა”.

იგივე ნარატივით გაავრცელეს ამბავი გამოცემებმა: ქართული აზრი, კვირა +, პრაიმტაიმი, ექსკლუზივ ნიუსი, ტელეკომპანია "დია", ალია, digest.pia.ge და სოციალურ ქსელში არსებულმა გვერდმა iNews.  უმეტესობა სათაურში უთითებს, რომ “მაღაზიის დაყაჩაღებაში ბრალდებული აქციაზე გახარიას გადადგომას ითხოვდა, ან აქციის ერთ-ერთი მონაწილეა".

ბრალდებული აქციებთან დააკავშირა ტელეკომპანია „იმედმაც“ . 14:00 საათიან საინფორმაციო გამოშვებაში გასულ სიუჟეტში ჟურნალისტმა აღნიშნა, რომ დაკავებული პარლამენტის წინ მიმდინარე აქციაში მონაწილეობდა.

ვინ არის რაფავა ან რა კავშირი აქვს აქციასთან, - დამატებითი ინფორმაცია მკითხველისთვის არცერთ გამოცემას არ შეუთავაზებია. მოგვიანებით, გამოცემებმა, ტაბულამ და ნეტგაზეთმა, გაავრცელეს ინფორმაცია, რომ ნოდარ რაფავას არანაირი კავშირი არ აქვს აქციის ორგანიზატორებთან და პირიქით, ის აქციაზე პროვოკაციის მოწყობას ცდილობდა. არსებობს ვიდეომასალაც, რომელშიც ჩანს როგორ გაჰყავთ სამართალდამცავებს აქციიდან ნოდარ რაფავა.

როგორც “მედიაჩეკერმა” გადაამოწმა, ნოდარ რაფავა 2015 წლიდან 2019 წლის 5 ივნისამდე თბილისის მერიის მიერ დაფინანსებული შპს - „წყალთა სახეობის ცენტრი - ტონუსის“დირექტორი იყო. 50%-იან წილს ფლობს კომპანია შპს “კრისტალი 111-ში”, რომელიც 2012 წლის დეკემბერშია დაფუძნებული, თუმცა ამ კომპანიის შესახებ ინტერნეტში რაიმე ინფორმაცია არ იძებნება.

რაფავას შესახებ ეს მონაცემები იმ გამოცემებს, რომელთა გაშუქების მთავარი აქცენტი მისი აქციასთან კავშირი იყო, მასალისთვის არ დაურთავთ. გამოცემებს არც აქციიდან მისი გაძევების შესახებ უცნობებიათ მკითხველისთვის. ამბის ამგვარი გაშუქება კი ტოვებს შთაბეჭდილებას, რომ ის თბილისში მიმდინარე ანტისაოკუპაციო აქციების დისკრედიტაციას ისახავს მიზნად.

***

პარლამენტის წინ საპროტესტო აქციები 20 ივნისიდან იმართება. საპროტესტო აქცია თბილისში, პარლამენტთან, მას შემდეგ დაიგეგმა, რაც რუსეთის დუმის დეპუტატი სერგეი გავრილოვი მართლმადიდებლობის საპარლამენტთაშორისო გენერალურ ასამბლეას პარლამენტის თავმჯდომარის სავარძლიდან გაუძღვა. აქციის პირველ დღეს, გვიან ღამით, ხალხმრავალი საპროტესტო აქცია ხელისუფლებამ ძალის გამოყენებით დაშალა. აქციის დარვების დროს 2-მა ადამიანმა თვალი დაკარგა, დაშავდა 240 მოქალაქე, მათ შორის, 38 ჟურნალისტი და 80 პოლიციელი, 305 მოქალაქე კი დააკავეს.

მეშვიდე დღეა აქციის მონაწილეები შინაგან საქმეთა მინისტრის გიორგი გახარიას გადადგომასა და დაკავებულების გათავისუფლებას ითხოვენ. მათი კიდევ ერთი მოთხოვნა, 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნების პროპორციული წესით ჩატარება, ხელისუფლებამ დააკმაყოფილა.

 

24 მაისს მხატვარმა ლია უკლებამ ფეისბუკის პირად გვერდზე თავისი ახალი ნამუშევრის ფოტო გამოაქვეყნა. ფოტოზე ასახულია ტრანსგენდერი ქალი, რომელსაც თავზე შარავანდედი აქვს და ხელში ბავშვი უჭირავს.

ლია უკლებას ნახატს სოციალურ ქსელში სიძულვილის ენის შემცველი დისკუსია მოყვა. 10 ივნისს კი მის ნამუშევარს „ასავალ-დასავალის“ ჟურნალისტი გიორგი გიგაური გამოეხმაურა. გიგაურმა მხატვრის წინააღმდეგ ფეისბუკის გვერდზე მუქარის და სიძულვილის ენის შემცველი, ჰომოფობიური ტექსტი გამოაქვეყნა, რომელიც სხვადასხვა საიტებზე და სოციალურ ქსელში ვირუსულად გავრცელდა.

გიგაური წერდა, რომ ლია უკლებას ნახატზე „ტრანსგენდერი იესოა“ გამოსახული და ნამუშევარს „სატანისტობად“ აფასებდა. მისივე თქმით, ამით ავტორი ქართველთა რელიგიურ გრძნობებს შეურაცხყოფდა და წერდა, „სანამ ამ სატანისტებს ,,შარლი ებდოს'' მოუწყობდეს ვინმე, სასწრაფოდ მისაღებია კანონი, რომლითაც რელიგიური სიწმინდეებისა და გრძნობების შეურაცხყოფისათვის, პატიმრობა მიესჯებათ!“

გამოცემებმა topnews.com.ge, alia.ge, resonancedaily.com, progressnews.ge გიგაურის მუქარანარევი ტექსტი უცვლელად გამოაქვეყნეს და, მიუხედავად იმისა, მხატვარს ნამუშევრის სახელი არ დაუსახელებია, წერდნენ, თითქოს „იესო პომადით და ჩვილი ბავშვით ხელში“ ნახატის სახელწოდება იყო.

თავად ავტორი „ნეტგაზეთთან“ საუბრისას განმარტავს, რომ მისი ნამუშევარი რეფლექსიაა ტრანსგენდერი ადამიანების პრობლემებზე, ნახატზე ქრისტეს წარმოდგენაზე კი ამბობს, რომ ეს მხოლოდ და მხოლოდ მათი ინტერპრეტაციაა.

„სკანდალზე ორიენტირებული ონლაინ-მედიების ნაწილმა, ისე, რომ ამბავი ჩემთან არ გადაუმოწმებიათ, ეს სათაური ფაქტად გაასაღეს, ნებით თუ უნებლიეთ, ტყუილის ტირაჟირებას შეუწყვეს ხელი. ასე იქცა გუნდა ზვავად. ადამიანებმა ეს ინტერპრეტაცია ჭეშმარიტებად ისე მიიღეს, რომ საკუთარი თავისთვის არ უკითხავთ – იქნებ ტილოზე ქრისტე არ არის. იქნებ შარავანდედი დედასაც შეიძლება ჰქონდეს, დედას, რომელიც ყველაფერს აკეთებს შვილის კეთილდღეობისთვის,“ - აცხადებს ლია უკლება და ამბობს, რომ მისი მიზანი ადამიანების და მათი რწმენის შეურაცხყოფა არ ყოფილა.

გამოცემებმა, რომლებმაც ჰომოფობიური და სიძულვილის ენის შემცველი ტექსტების გაავრცელეს, ლია უკლებას წინააღმდეგ მიმართული აგრესია უფრო გააღვივეს. მსგავსი შეტევა მხატვარზე 2015 წელსაც იყო,  მაშინ, როდესაც მისი ნამუშევარი „თვითმკვლელი ღვთისმშობელი“ ილიას უნივერსიტეტში გამოიფინა.

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მეშვიდე პრინციპის თანახმად,

• ჟურნალისტს უნდა ესმოდეს მედიის მიერ დისკრიმინაციის წახალისების საფრთხე; ამიტომ ყველაფერი უნდა იღონოს ნებისმიერი პირის დისკრიმინაციის თავიდან ასაცილებლად რასის, სქესის, სექსუალური ორიენტაციის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების, ეროვნული ან სოციალური წარმოშობის საფუძველზე ან რაიმე სხვა ნიშნით.
  
  
  ⇒  ⇒ ფოტოგალერეა

სოციალურ და ონლაინ მედიაში აპრილის თვეში, გასული თვეებისგან განსხვავებით, რელიგურ თემატიკასთან დაკავშირებული ამბებით მანიპულირება ჭარბობდა. სხვადასხვა გამოცემებისთვის არაზუსტი და ყალბი ამბების გავრცელების ინსპირაცია ძირითადად, მიმდინარე მოვლენები იყო. 15 აპრილს, საფრანგეთში, პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარში გაჩენილი ხანძარი, აღდგომის კვირაში ნაპოვნი უძველესი ბიბლია და დავით-გარეჯთან დაკავშირებით არსებული კონფლიქტი - ამ მოვლენებთან დაკავშირებით გამოცემები დაუდასტურებელ, ყალბ ინფორმაციებს ნამდვილ ამბად ავრცელებდნენ და მყვირალა სათაურებით ცდილობდნენ მკითხველზე მანიპულირებას.

რელიგური თემით მანიპულირება 15 აპრილს, პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარში გაჩენილი ხანძრით დაიწყო. ნოტრ-დამის ხანძარი, რამდენიმე დღის განმავლობაში, მსოფლიო მედიის ერთ-ერთი მთავარი თემა იყო და, შესაბამისად, სოციალური მედიაც ხანძრის ამსახველი კადრებით იყო მოცული. თემის აქტუალურობიდან გამომდინარე, სოციალურ ქსელში ვირუსულად ვრცელდებოდა ფოტო/ვიდეო მანიპულაციები. მათ შორის ყველაზე სახიფათო ქსენოფობიური შინაარსის მასალები იყო. სხვადასხვა საიტებზე ვრცელდებოდა ფოტოები, რომლებზეც ალმოდებული ტაძრის ფონზე გადაღებული ორი უცნობი, მოღიმარი კაცი ჩანდა. გამოცემები წერდნენ, რომ უცნობები ნოტრ-დამის დაწვით გახარებული მუსლიმები იყვნენ.  

იმავე მიზნით, სხვადასხვა საიტებმა გაავრცელეს ფოტოასლებიც, რომლებზეც ჩანდა ხანძრის ვიდეოზე უცნობი პირების მიერ გამოხატული სიცილის ემოციები. გამოცემები წერდნენ, თითქოს მუსლიმები ალმოდებული ტაძრის ვიდეოებზე სიცილის ემოციის დართვით თავიანთ ემოციებს გამოხატავდნენ. სინამდვილეში კი, შეუძლებელი იყო ცალსახად იმის მტკიცება, რომ სიცილის ემოციების გამომხატველი ადამიანები მუსლიმები იყვნენ და ნოტრ-დამის დაწვას ზეიმობდნენ.

28 აპრილს მართმადიდებელმა ქრისტიანებმა აღდგომის დღესასწაული იზეიმეს. 22 აპრილიდან, ეგრეთ წოდებული „ვნების კვირის“ დასაწყისიდან, სხვადასხვა საიტებზე ვრცელდებოდა დაუდასტურებელი ინფორმაცია უძველესი ბიბლიის პოვნის შესახებ. გამოცემეები იუწყებოდნენ, რომ 1500 წლის ბიბლიის თანახმად, იესო ღვთის ძე არ ყოფილა, ეჭვქვეშ აყენებდნენ ქრისტეს ჯვარცმასაც და წერდნენ, რომ სენსაციურმა აღმოჩენამ შესაძლოა ქრისტიანების შეხედულება რწმენაზე შეცვალოს.

აღსანიშნავია, რომ არცერთ მასალას არ აქვს მითითებული ინფორმაციის წყარო. ასევე, ამბის ნამდვილობას ეჭვქვეშ აყენებს ისიც, რომ 1500 წლის ბიბლიის პოვნის შესახებ ინფორმაცია 2013 წლიდან მოყოლებული ყოველ წელს ახალ ამბად ვრცელდება სხვადასხვა ქართულ თუ უცხოურ საიტებზე. მაგალითად, იდენტური ინფორმაცია სხვადასხვა ინტერპრეტაციით intermedia.ge-ს ახალ ამბად გამოქვეყნებული აქვს ორჯერ - 2016 და 2019 წელს. გამოცემები რიგ შემთხვევაში მხოლოდ ბიბლიის აღმოჩენის შესახებ, რიგ შემთხვევაში კი მის შინაარსზეც წერენ.

25 აპრილს მედიით გავრცელდა ინფორმაცია, რომ აზერბაიჯანელმა მესაზღვრეებმა უდაბნოს მონასტერთან მისასვლელი გზა ჩაკეტეს და სასულიერო პირებს თავისუფლად გადაადგილების საშუალება აღარ ჰქონდათ. იმავე დღეს სოციალურ ქსელში გამოჩნდა მანიპულაციური მასალები. „როგორ გაიყიდა დავით-გარეჯი“, „დავით გარეჯი წაგვართვეს!!!“, „ზურაბიშვილი დათანხმდა აზერბაიჯანული მხარისთვის დავით გარეჯის ტერიტორიის გადაცემას“, "დავით გარეჯი გაყიდეს!" მსგავსი სენსაციური სათაურებით სხვადასხვა საიტები და ფეისბუკ გვერდები სოციალურ ქსელში ძველ სტატიებს აზიარებდნენ.

მაგალითად, 25 აპრილს, სწორედ მაშინ, როცა მონასტერთან მისასვლელი გზის ჩაკეტვის შესახებ გავრცელდა ინფორმაცია, websport.ge-მ ახალ ამბად გამოაქვეყნა 2019 წლის 27 თებერვლის მასალა. სტატიის სათაური მკითხველს აუწყებდა, თითქოს საქართველოს პრეზიდენტი აზერბაიჯანული მხარისთვის დავით გარეჯის ტერიტორიის გადაცემას დათანხმდა. სინამდვილეში, მასალა ეფუძნებოდა „თავისუფალი საქართველოს“ თავმჯდომარის მოადგილის, თენგიზ ომანიძის მოსაზრებას.

„გავრცელდა ინფორმაცია, რომ სალომე ზურაბიშვილმა პრეზიდენტ ალიევთან შეხვედრის დროს ბაქოში, განაცხადა თანხმობა საზღვრის დელიმიტაციაზე. ეს ნიშნავს, რომ სალომე ზურაბიშვილი დათანხმდა აზერბაიჯანული მხარისთვის დავით გარეჯის ტერიტორიის გადაცემას“,- ამბობდა ომანიძე.

გამოცემებმა კი კონტექსტიდან ამოგლეჯილი ფრაზა სათაურად დააწერეს მასალას. იმავე გზით მანიპულირებდა მკითხველზე გამოცემა „ალია“, როდესაც პოლიტიკური გაერთიანება "ქართული დასის" თავმჯდომარე ჯონდი ბაღათურიას ფეისბუკ სტატუსი სენსაციური სათაურით ("დავით გარეჯი გაყიდეს!") გამოაქვეყნა.

 საიტმა timer.ge-მ კი 2017 წლის სტატია 2019 წლის 3 მაისს გააზიარა ფეისბუკზე. Geotimes.ge-იმ იდენტური სტატია 4 მაისს ახალ ამბად გამოაქვეყნა საიტზე. ორი წლის წინანდელი მასალის გამოქვეყნება მსგავსი სენსაციური სათაურით, რომელიც დავით-გარეჯის გაყიდვის შესახებ აუწყებს მკითხველს, ტოვებს შთაბეჭდილებას, რომ კრიტიკულ სიტუაციაში საიტები განზრახ მანიპულირებდნენ საზოგადოებაზე.

21 თებერვალს Freedom House-მა ანგარიშის - „მსოფლიოში თავისუფლება - 2019“-ის ფარგლებში ცალკეულ ქვეყანაში არსებული მდგომარეობის დეტალური მიმოხილვა გამოაქვეყნა. საქართველოს შესახებ ანგარიშში რამდენიმე დეტალზეა ყურადღება გამახვილებული, მათ შორის, ბიძინა ივანიშვილის გავლენებსა და როლზე პოლიტიკასა და ბიზნესში, სასამართლოში არსებულ მდგომარეობაზე და ქვეყანაში არაფორმალურ მმართველობაზე.

Freedom House-ის ანგარიში საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა 21 თებერვლის დღის მთავარ გამოშვებაში საერთოდ არ გააშუქა. იმედმა კი 20:00-საათიან ქრონიკაში საკითხს 8 წუთიანი სიუჟეტი მიუძღვნა, რომლის მთავარი აქცენტი ორგანიზააციის არასანდოობა იყო.

“ქრონიკის” წამყვანმა და ჟურნალისტმა ამ თემაზე საუბრისას არაერთხელ ახსენეს ორგანიზაციის 2017 წლის ანგარიში, რომელშიც, მათი თქმით, „იმედთან“ დაკავშირებით ფაქტები დამახინჯებული იყო და რომლის გამოც ორგანიზაციამ ბოდიშიც მოიხადა.

“Freedom House-ის მმორიგი ანგარიში, რომელმაც ამ ორგანიზაციის მიმართ მორიგი კითხვები გააჩინა. 2019 წლის ანგარიშში საქართველო ისევ ნაწილობრივ თავისუფალი ქვეყნების სიაშია და გასულ წელთან შედარებით ერთი საფეხურით არის ჩამოქვეითებული. კვლევას ოპოზიციიდან მხოლოდ “პატრიოტთა ალიანსი” უცხადებს უნდობალობას, დანარჩენი ოპოზიცია კი მიიჩნევს, რომ ეს ქვეყნის რეალობაა. მმართველი გუნდი კი ფიქრობს, რომ საერთაშორისო ორგანიზაციას მესამე სექტორი მცდარ ინფორმაციას მიზანმიმართულად აწვდის. Freedom House-ის მიერ მომზადებული ანგარიშის მიმართ უნდობლობა შარშანაც გაჩნდა, მაშინ აღმოჩნდა, რომ ტელეკომპანია იმედთან დაკავშირებით ორგანიზაციამ ფაქტები დაამახინჯა, რის გამოც მათ ბოდიშიც მოიხადეს”, - ასეთი იყო წამყვანის შესავალი. ჟურნალისტმა კი თემაზე საუბარი ასე განაგრძო, - სავარაუდოდ, შარშანდელი გამოცდილებიდან გამომდინარე, წელს ანგარიშში „იმედი“ საერთოდ არ არის ნახსენები.“

ორგანიზაციის არასანდოობაზე აკეთებდნენ აქცენტს სიუჟეტისთვის ჩაწერილი რესპონდენტებიც, „ქართული ოცნებისა“ და „პატრიოტთა ალიანსის“ წარმომადგენლები. ისინი ამბობდნენ, რომ ანგარიშის “ნეგატიური ნარატივი ონკრეტული პოლიტიკური ძალისა და “ანგაჟირებული არასამთავრობო ორგანიზაციები” დაკვეთაა.

უკვე დიდი ხანია ვიცით, რომ ყოველთვის არ უნდა ვენდოთ იმას, რასაც ვკითხულობთ ან ვისმენთ, თუმცა თანამედროვე ტექნოლოგიების ერაში არც ნანახის უნდა გვჯეროდეს. ე.წ Deepfake ვიდეოები ბოლო პერიოდში არამარტო ინტერნეტის მომხმარებლების, არამედ მთავრობებისა და მედიის ყურადღებასაც იქცევს.

Deepfake ხელოვნურ ინტელექტზე დაფუძნებული ჰიპერრეალისტური ვიდეო ან აუდიო ჩანაწერია, რომელშიც ჩანს, რომ კონკრეტული ადამიანი ამბობს ან აკეთებს იმას, რაც სინამდვილეში არასდროს გაუკეთებია. ტერმინი ორ სიტყვას აერთიანებს - deep learning (სიღრმისეული შესწავლა) - რაც ხელოვნური ინტელექტის ერთერთ ალგორითმს წარმოადგენს და Fake - ყალბს.

მატივად, რომ ავხსნთ, ჩვეულებრივი ვიდეო მანიპულაციისგან განსხვავებით, უკვე არსებულ ალგორითმს ერთი ადამიანის მოძრაობა და სიტყვები გადააქვს მეორე ადამიანზე. წარმოიდგინეთ, რომ არსებობს ორი ვიდეო - ერთი მსახიობის ან კონკრეტული ადამიანის პაროდისტის და მეორე სამიზნე ადამიანის. ალგორითმი ქმნის ახალ სინთეზურ ვიდეოს, რომელშიც ნაჩვენებია, რომ სამიზნე ადამიანი ზუსტად ისე საუბრობს და მოძრაობს, როგორც მისი პაროდისტი. რაც უფრო მეტი ვიდეო და აუდიო მასალა არსებობს, რომელშიც სამიზნე პირია ასახული, მით უფრო მეტს შეისწავლის ხელოვნური ინტელექტი და შესაბამისად, deepfake-იც ვიზუალურად ბევრად რეალისტურია.

 

via GIPHY

ტერმინი თავდაპირველად 2017 წელს გაჩნდა, როდესაც Reddit-ის მომხმარებლმა სახელით Deepfake, ხელოვნური ინტელექტის deep learning ალგორითმით ცნობილი ადამიანების სახეები პორნოგრაფიულ ვიდეოებში დაამუშავა.

თუმცა, Deepfake ვიდეოები განსაკუთრებით აქტუალური მას შემდეგ გახდა, რაც გასული წლის აპრილში კომპანია Buzzfeed-მა გამოაქვეყნა ვიდეო, რომელშიც ბარაკ ობამა დონალდ ტრამპს დასცინის და შეურაცხყოფას აყენებს. რეალურად ობამას სახე deepfake ტექნოლოგიის გამოყენებით ჰოლივუდის მსახიობის, ჯიორდან პილის, ხმასა და სახის მოძრაობაზე იყო აგებული. ვიდეოს შექმნის მიზანს იმ საფრთხეების ჩვენება წარმოადგენდა, რაც შესაძლოა ამ ტიპის ვიდეოებს ახლდეს თან. Buzzfeed-ის ვიდეო მალევე გავირუსდა და Deepfake ტექნოლოგიაზე გაშუქება საერთაშორისო პრესამ, მათ შორის, Wall street Journal-მა, CNN-მა და BBC-იმ დაიწყეს.

via GIPHY

დღესდღეობით Deepfake შესაძლოა დეზინფორმაციის მძლავრ იარაღად იქცეს. თუ აქამდე მხოლოდ სპეცეფექტების ექსპერტებს შეეძლოთ ყალბი, მაგრამ რეალისტური ვიზუალური და აუდიო მასალის დამზადება, ახლა ხელოვნური ინტელექტი საშუალებას იძლევა ნებისმიერმა ადამიანმა შექმნას ასეთი კონტენტი. ამისთვის კი მხოლოდ ინტერნეტი, სამიზნე პირის ფოტო ან ვიდეო მასალაა სააჭირო. აშშ-ში ბერკლის უნივერსიტეტის კომპიუტერული მეცნიერებების პროფესორი ჰენი ფარიდი Wall street Journal-თან ინტერვიუში აცხადებს, რომ ვიზუალური გამოსახულებების შეცვლით შესაძლებელია ისტორიის შეცვლაც, ხელოვნური ინტელექტის ამგვარად გამოყენება კი ციფრულ სივრცეში ყველაფერს ცვლის.

⇒ ასეთი ვიდეოს დამზადების სქემა 

 

via GIPHY

აღსანიშნავია, რომ ისტორიის შეცვლა ვიზუალური მანიპულაციებით წლების წინაც ხდებოდა, მაგალითად, როდესაც სტალინი მისთვის არასასურველ ადამიანებს ფოტოებიდან აქრობდა. მოგვიანებით, ისტორიული მომენტების „გაყალბება“ კინოინდუსტრიაში ერთერთ პოპულარულ ტექნიკად იქცა. მაგალითად, სწორედ სპეც.ფექტებითაა დამუშავებული ფილმ „ფორესტ გამპში“ ტომ ჰენკსის შეხვედრა პრეზიდენტ ჯონ კენედისთან.

via GIPHY

2015 წელს გამოსულ „ფორსაჟ 7“-ის ბოლო სცენაში კი იმ დროისთვის უკვე დაღუპული მსახიობი პოლ უოლკერი ჩანს, რეალურად რეჟისორმა სცენაში უოლკერის ძმა ათამაშა და სახე ციფრული ტექნოლოგიის დახმარებით შეცვალა.

via GIPHY

დღეს კი ზუსტად ამავე ეფექტის მიღწევა შესაბამისი აპლიკაციის საშუალებით რამდენიმე წუთში შეიძლება. კარგად დამუშავებული Deepfake-ის ამოცნობას კი შესაძლოა რამდენიმე დღეც დასჭირდეს.


•     Deepfake-ის უარყოფითი მხარეები

ამჟამად ასეთი ვიდეოები ძირითადად ინტერნეტის ე.წ ბნელ ქსელში იძებნება. კერძოდ, ცნობილი ადამიანების: ემა უოტსონის, გალ გადოტის, ანჯელინა ჯოლის და სხვების სახეები ქალი პორნომსახიობების ვიდეოებშია გამოყენებული, რაც იძლევა იმის ილუზიას, რომ პორნოგრაფიულ ვიდეოში უშუალოდ ეს ადამიანები მონაწილეობენ. თუმცა, Deepfake პორნოგრაფიული ვიდეოების მსხვერპლი ნებისმიერი ადამიანი შეიძლება გახდეს. მათ შორისაა, 18 წლის ავსტრალიელი მოსწავლე ნოელ მარტინი, რომელმაც ინტერნეტში ორალური სექსის ამსახველი ვიდეო მისივე მონაწილეობით ნახა. მარტინმა პოლიციას მიმართა, თუმცა უშედეგოდ, რადგან არც ავსტრალიაში და არც სხვა ქვეყნებში არ არსებობს კანონი, რომელიც Deepfake-ის კრიმინალიზებას ახდენს.

საერთაშორისო ანალიტიკური ცენტრის Carnegie Endowment for International Peace-ის სილიკონ ველის ოფისის დირექტორი შარლოტ სტენტონი წერს, რომ Deepfake-ს შეუძლია უხეშად ჩაერიოს პოლიტიკაში, მოახდინოს არჩევნების საბოტაჟი და გააჭინაუროს დიპლომატიური ურთიერთობები.

მაგალითად, გასულ წელს ბელგიის ერთერთმა პოლიტიკურმა პარტიამ თვითერზე გამოაქვეყნა Deepfake ვიდეო, რომელშიც ტრამპი აკრიტიკებს ბელგიის პოზიციას კლიმატის ცვლილების შესახებ. ვიდეო ვიზუალურად არც ისე რეალისტურია და შესაბამისად მარტივად შესამჩნევი იყო მისი სიყალბეც, მიუხედავად ამისა მან ონლაინ პლატფორმაზე მაინც მოახერხა ასობით კომენტარის პროვოცირება, რომელებშიც აუდიტორია აღშფოთებას გამოხატავდა ტრამპის მიერ ბელგიის შიდა საქმეებში ჩარევაზე.

პროფესორი ფარიდი კი Deepfake-ის შესაძლო საფრთხეს ასე ხსნის: "წარმოიდგინეთ შემდეგი სცენარი: გამოქვეყნდა ტრამპის ხელოვნური ინტელექტით დამუშავებული ვიდეო, სადაც ის ამბობს, რომ "მე ახლახანს გავუშვი ატომური ბომბი ჩრდილოეთ კორეის წინააღმდეგ“. ეს ვიდეო მოხვდება თვითერზე და გავირუსდება 30-60 წამში. ჩრდილოეთ კორეა უპასუხებს მომდევნო 60 წამში, სანამ ვინმე გაარკვევს, რომ ვიდეო ყალბია. ამის შემდეგ როგორ უნდა დავიჯეროთ ყველაფერი, რასაც ვნახულობთ? ამიტომ Deepfake რეალური საფრთხეს უქმნის ჩვენს დემოკრატიას."

თუმცა, მეორე მხრივ Deepfake-ების რიცხვის მატებამ შესაძლოა აუდიტორიას ავთენტური ვიდეოების მიმართ სიყალბის ეჭვი გაუჩინოს. ამერიკელი პროფესორები რობერტ ჩესნი და დენიელ სიტრონი ამ ეფექტს "მატყუარას დივიდენდს" (liar’s dividend) უწოდებენ: რაც უფრო მეტ ინფორმაციას იღებს საზოგადოება deepfake-ების შესახებ, მით უფრო სკეპტიკურად უყურებს ვიდეოებს და მისთვის ბევრად ბუნებრივი ხდება ავთენტური ვიდეოს ყალბად აღქმა.

კიდევ ერთ საფრთხეს წარმოადგენს ისიც, რომ მომავალში პოლიტიკოსებს მარტივად შეეძლებათ თავი იმართლონ იმით, რომ მათზე გავრცელებული ჩანაწერები კომპიუტერულადაა დამუშავებული.


•     როგორ უნდა ამოვიცნოთ Deepfake?

კარგად დამუშავებული Deepfake-ის ამოცნობა რთულია, რადგან მას არ გააჩნია აშკარა ნიშანი, რითაც მის სიყალბეში დავრწმუნდებით. თუმცა, ასეთი ვიდეოების უმრავლესობას ზოგადად ახასიათებს რამდენიმე ფაქტორი: ადამიანის არაბუნებრივი სუნთქვა, პულსი ან თვალების დახამხამება. თუ ვიდეო 30 წამიანია და მასში ნაჩვენები ადამიანი თვალს არ ახამხამებს, მაშინ ეს ვიდეო შესაძლოა ყალბი იყოს. 

via GIPHY

აღსანიშნავია, რომ Deepfake-ებთან საბრძოლველად ევროკავშირმა ნაბიჯები უკვე გადადგა. ბრიუსელის ოფისმა გასულ წელს გამოაქვეყნა ყველა ფორმის დეზინფორმაციასთან ბრძოლის სტრატეგია, რომელიც Deepfake-ებსაც მოიცავს. აშშ-ის კი კონგრესმენებმა ადამ შიფმა და სტეფანი მერფიმ ეროვნული დაზვერვის დირექტორს მისწერეს წერილი, რომელშიც მოითხოვეს რომ გაირკვეს როგორ შეიძლება სხვა ქვეყნების ხელისუფლებებმა, სადაზვერვო სამსახურებმა და კერძო პირებმა Deepfake-ების საშუალებით აშშ-ის ინტერესებს ავნონ და რა ფორმით შეიძლება მათი შეჩერება. ამ თემას ცალკე მოხსენება დაუთმო სენატორმა მარკო რუბიომაც. გარდა ამისა, პენტაგონმა უკვე დააფინანსა საკვლევი პროექტი იმისთვის, რათა ახალი მეთოდები გამოიძებნოს deepfake-ების გამოსავლენად.

ფაქტია, ტექნოლოგიები მუდმივ პროგრესს განიცდის, რაც კიდევ უფრო მარტივს ხდის ყალბი, მაგრამ მაქსიმალურად რეალისტური კონტენტის შექმნას, რომელიც მედიაში შესაძლოა დეზინფორმაციისა და პროპაგანდის ნაწილად  იქცეს. 

13 და 14 იანვარს პლატფორმებზე: intermedia.ge, info9.ge, agora.ge,  infonews.ge, 2020news.ge, გამოქვეყნდა ამბავი, რომ საქართველოში განათლების სისტემა “საშინელ (ცუდ) მდგომარეობაშია”, რაც არაზუსტი და მანიპულაციურია. გამოცემები ამბის წყაროდ worldatlas-ის კვლევას უთითებენ. სინამდვილეში, worldatlas არ არის კვლევითი ორგანიზაცია. გარდა ამისა, მას ინფორმაცია 2017 წელს აქვს გამოქვეყნებული. იგივე მასალა გამოქვეყნებული აქვთ newpress.ge-სა და commersant.ge-საც, თუმცა მათ ტექსტი  intermedia.ge-დან აქვთ გადატანილი, დანარჩენ საიტებზე კი პირველწყარო მითითებული არ არის, რაც ნიშნავს, რომ მასალა თავად თარგმნეს. 

გამოცემების ნაწილმა, მათ შორის intermedia.ge-მ არასწორად თარგმნა worldatlas-ს შეფასება. “worldatlas''-მა საქართველო ყველაზე საშინელი განათლების სისტემის მქონე ქვეყნების რეიტინგში შეიყვანა”, - ამ სათაურით აქვთ მასალები გამოქვეყნებული საიტებს. Worldatlas-ს კი მასალა ასე აქვა დასათაურებული - Countries With The Worst Education Systems, რაც ნიშნავს ყველაზე ცუდს, და არა საშინელს.

Worldatlas-ს რეიტინგი დადგენილი აქვს ქვეყნების მთლიანი შიდა პროდუქტიდან განათლების სფეროზე დახარჯული წილის პროცენტული მაჩვენებლის მიხედვით. ჩამონათვალში 25 ქვეყანაა, სადაც განათლებას ყველაზე ნაკლები თანხა ხმარდება. ამ სიის მიხედვით, ირკვევა, რომ განათლებაზე ყველაზე ნაკლებ თანხას (0.7%) ეკვატორული გვინეა ხარჯვს და, შესაბამისად, მას რეიტინგში პირველი ადგილი უკავია. ხოლო საქართველო 2,7%-ით სიაში ყველაზე ბოლო - 25-ე ადგილზეა. ეს კიდევ ერთი მონაცემია, რაც მასალებში არასწორადაა ინტერპრეირებული და მკითხველში აჩენს განცდას, რომ საქართველოს ამ 25 ქვეყანას შორის ყველაზე ცუდი მდგომარეობა აქვს.

17 დეკემბერს, მედიასაშუალებებში გავრცელდა ინფორმაცია გაერთიანებული ოპოზიციის „ძალა ერთობაშიას“ და „ნაციონალური მოძრაობის“ ერთ-ერთი ლიდერის, დავით კირკიტაძის სახლთან სამართალდამცველების მობილიზაციის შესახებ. აღნიშნული ინფორმაცია, Megatv.ge-მ შეცდომაში შემყვანი სათაურით გამოაქვეყნა - „დავით კირკიტაძის სახლთან სამართალდამცველები და სპეცრაზმი არიან მობილიზებული - ქვეყანაში ოპოზიციის ლიდერების მასიური დაკავებები იწყება“.

Megatv.ge-მ ინფორმაცია “ინტერპრესნიუსზე” დაყრდნობით გაავრცელა. ინტერპრესნიუსის მასალაში ვინმეს დაკავების შესახებ არაფერია ნათქვამი. უკვე მომხდარ, ან დაგეგმილ დაკავებებზე არც Megatv საუბრობს. მისი ტექსტი ინტერპრესნიუსის ტექსტის იდენტურია და მასში მხოლოდ ისაა ნათქვამი, რომ დავით კირკიტაძის სახლთან მობილიზებული იყვნენ სამართალდამცველები. აღნიშნულია ისიც, რომ სამართალდამცველების მობილიზების მიზეზი უცნობია და ამ დროისთვის არავინ არის დაკავებული.

ამ თემის კომენტირებისას, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის მოადგილემ ნათია მეზვრიშვილმა განაცხადა, რომ დაიწყო 16 დეკემბერს, ველისციხეში მომხდარი დაპირისპირებების ამსახველი მასალების შესწავლა, ამის გამო დაგეგმილია სხვადასხვა პირის დაბარება საგამოძიებო ორგანოში. მან თქვა, რომ “იქ სადაც სამართლებრივი საფუძველი იქნება, რა თქმა უნდა გამოყენებული იქნება იძულების ღონისძიებები”. თუმცა, ეს ინფორმაცია, რაც შეიძლებოდა გამხდარიყო სტატიის ამგვარი სათაურის საფუძველი, Megatv-ს მასალაში არ გვხვდება. ამავე დროს, სათაური მტკიცებით ფორმაშია - რაც მკითხველს დადასტურებულ ფაქტად, და ამავე დროს გაზვიადებულად (მასიური დაკავებები) აწვდის ამბავს, თითქოსდა ქვეყანაში დაკავებები იწყება, რაც ამ ეტაპზე არსად დასტურდება.

ერთ-ერთი საქმე, რომელიც სათაურის მნიშვნელობას უსვამს ხაზს, საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭომ მიმდინარე წლის 17 ნოემბერს განიხილა. საბჭოს გადაწყვეტილებაში ნათქვამია, რომ ინფორმაციის გავრცელების თანამედროვე პირობების და ფორმების გათვალისწინებით, მით უფრო, როცა საუბარია ონლაინ ფორმით მომზადებულ და სოციალურ ქსელებში გაზიარების [share] საშუალების მქონე სტატიებზე, სტატიის სათაურს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება.

“სოციალურ ქსელებში გავრცელებული სტატიის ძირითადი დატვირთვა მოდის მის სათაურზე, განსაკუთრებით მაშინ, როცა თავად სათაური იძლევა ინფორმაციას დადასტურებული სახით. საბჭო მიიჩნევს, რომ ძირითად შემთხვევებში სტატიის სათაური ცალკე ჟურნალისტური პროდუქტად უნდა განიხილებოდეს. მკითხველს აქვს მოლოდინი და ნდობა, რომ სათაური ზუსტად გადმოსცემს სტატიაში მოყვანილ ფაქტებსა და მოსაზრებებს. ზოგ შემთხვევაში შეიძლება არც ჩათვალოს საჭიროდ ტექსტის სრულად გაცნობა იმ დაშვებით, რომ სტატიის ძირითადი მიგნება მან უკვე წაიკითხა სათაურში”, - ნათქვამია გადაწყვეტილებაში.

„აღმაშენებლის გამზირზე ათობით მრავალწლოვანი ხე მოთხარეს“ - ამ სათაურით 5 დეკემბერს, „რუსთავი 2“-ის 19:00 საათიან გამოშვებაში კადრ-სინქრონი გავიდა. სათაური მანიპულაციურია, რადგან მაყურებელს აწვდის ინფორმაციას, რომ კონკრეტული ტერიტორიიდან ნარგავები უმიზეზოდ ამოთხარეს, მასალიდან კი ირკვევა, რომ ისინი უნდა ჩაანაცვლონ.

გარდა სათაურისა, მასალაში აქცენტიც ხეების მოთხრაზე, და არა მათ ჩანაცვლებაზეა, მიუხედავად იმისა, რომ ყველა რესპონდენტი ამბობს, რომ ხეები უნდა ჩაანაცვლონ.

მასალის წარდგენისას საინფორმაციო გამოშვების წამყვანი ამბობს, რომ ხეების მოთხრის მიზეზად მათი ჩანაცვლება სახელდება, მაგრამ იქვე ასეთ ტექტს ამატებს: “თუმცა ადგილზე მომუშავე პერსონალს არ აქვს ზუსტი ინფორმაცია რატომ გახდა აუცილებელი ძველი ხეების ახლით შეცვლა”.

ამის შემდეგ ისმის მუშებისა და სამუშაოების შემსრულებელი კომპანიის თანამშრომლის კომენტარი. ერთ-ერთი რესპონდენტი, რომელიც სამუშაოს ასრულებს, ამბობს, რომ მას არ აქვს ინფორმაცია მიზეზზე და ამის გასაგებად მის ხელმძღვანელს უნდა მიმართონ. იქვე იგი ამატებს, რომ “ალტერნატივა იქნება, ჩავრგავთ ახალს და უკეთესს”. ჩანაცვლებაზე საუბრობს მეორე რესპონდენტიც, სამუშაოების შემსრულებელი კომპანიის წარმომადგენელი და ბოლოს მერის მოადგილე ხსნის როდის დარგეს ეს ხეები და რატომ გადაწყდა მათი ჩანაცვლება.

მასალის ამგვარი შინაარსის მიუხედავად კი სათაურში აქცენტი მაინც ხეების მოთხრაზეა.

9 ნოემბერს სოციალურ ქსელში 2008 წლის აგვისტოს ომის შემსწავლელი კომისიის ვიდეოს ფრაგმენტი გავრცელდა, რომელშიც საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტი მიხეილ სააკაშვილი ცხინვალის რეგიონში სამხედრო მოქმედებების წარმოების გადაწყვეტილების მიღებაზე საუბრობს.

ვიდეოს ტექსტი - მიხეილ სააკშვილი: “კითხვაზე - განვახორციელეთ თუ არა ჩვენ სამხედრო მოქმედებები აგვისტოს დასაწყისში, იმისათვის, რომ აგვეყვანა კონტროლქვეშ ცხინვალი და ის ადგილები სამხრეთ ოსეთის, რომლესაც ჩვენ ვერ ვაკონტროლებდით, მე ადრეც ღიად ვაცხადებდი და ახლაც ვაცხადებ, რომ დიახ, ჩვენ მივიღეთ გადაწყვეტილება, რომ გვეწარმოებინა სამხედრო მოქმედებები ცხინვალის რეგიონში, ჩვენ მივიღეთ ეს გადაწყვეტილება”.

მალევე ჯერ imedinews.ge გამოჩნდა ახალი ამბავი სახელწოდებით - “სააკაშვილი: ჩვენ დავიწყეთ სამხედრო მოქმედებები ცხინვალის რეგიონში”. საღამოს კი, ტელეკომპანია "იმედმა" მთავარ საინფორმაციო გამოშვებაში ამ თემას თითქმის 7-წუთიანი სიუჟეტი მიუძღვნა.

გადაცემის ე.წ. პრომოდან გავიგეთ, რომ გამოშვებაში 2008 წელთან დაკავშირებით მიხეილ სააკაშვილის აღიარებას ვნახავდით.

წამყვანების ტექსტი

“სააკაშვილის აღიარება, რომელიც ყველას კარგად ჰქონდა დავიწყებული და დღემდე არ იძებნებოდა. ყოფილი ხელისუფლების მცდელობით, ომთან დაკავშირებული ყველა მნიშვნელოვანი პოლიტიკური განცხადება წაშლილია და აღარ არსებობს. ეს ვიდეომასალა 2008 წლის ნოემბერშია გადაღებული. აგვისტოს ომის შემსწავლელი კომისიის სხდომაზე, ყოფილი პრეზიდენტი პირდაპირ ამბობს, რომ მან და მისმა ხელისუფლებამ განახორციელეს საბრძოლო მოქმედებები, იმისთვის, რომ აეყვანათ კონტროლქვეშ ცხინვალი და სამხრეთ ოსეთის ის ადგილები, რომელსაც საქართველოს ხელისუფლება ვერ აკონტროლებდა”, - ასე დაიწყო თემის წარდგენა “ქრონიკის” ერთ-ერთმა წამყვანმა

შემდეგ კი მისმა კოლეგამ განაგრძო: “დღეს კიდევ ერთხელ გაგახსენებთ, რომ ეს აღიარება საქართველოს მოსახლეობამ ჯერ კიდევ 2008 წელს მოისმინა. დღეს ეს ვიდეო სოციალურ ქსელში გავრცელდა, მაგრამ მალევე წაიშალა, თუმცა მომხმარებლებმა მისი გავრცელება მაინც მოასწრეს. ამ სიტყვებს მიხეილ სააკაშვილი და მისი პრეზიდენტობის კანდიდატი დღეს უკვე აღარ იმეორებენ”.

სიუჟეტის აქცენტები

სიუჟეტის დასაწყისში ჟურნალისტი განმარტავს, რომ “ვინ დაიწყო აგვისტოს ომი?” - ეს თემა კვლავ გააქტიურდა მას შემდეგ, რაც სოციალური ქსელში ვიდეო გავრცელდა. ამბობს რაზეა საუბარი გავრცელებულ ვიდეოში და ამატებს, რომ ვიდეოს გავრცელების შემდეგ, “ნაცინალური მოძრაობა” თავის მართლების რეჟიმში იყო, “ქართული ოცნება” კი ყოფილი მთავარსარდლის პასუხისმგებლობის საკითხზე საუბრობდა.

სიუჟეტიდან გავიგეთ, რომ ვიდეო სოციალურ ქსელში 9 ნოემბერს, დილით გავრცელდა, მოგვიანებით კი გაქრა, თუმცა მომხმარებლებმა მისი გავრცელება მაინც შეძლეს. ავტორის თქმით, საკითხი სოციალურ ქსელში მთავარი განხილვის საგანი იყო.



მასალაში ვიდეოს ფრაგმენტი რამდენჯერმე გამეორდა, რის შემდეგაც ჟურნალისტმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ “ის, რასაც დღეს მიხეილ სააკაშვილი აღარ ამბობს, 2008 წელს აღიარა”. მისივე თქმით, ამ საკითხზე ყოფილმა პრეზიდენტმა ომის შემსწავლელ კომისიაზე კითხვა თავად დასვა და თავადვე უპასუხა, რასაც კვლავ ვიდეოს ფრაგმენტი მოჰყვა.

სიუჟეტში სააკაშვლის აღიარების კონტექსტი საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვებითა და Facebook-ის პოსტებით გრძელდება, სადაც მიხეილ სააკაშვილი უარყოფით კონტექსტია წარმოჩენილი. ეს მაშინ როდესაც, თავად “იმედის” მიერ გავრცელებულ ამბავს სოციალურ ქსლეში არხის მიმართ არაერთი მოქალაქის უარყოფით რეაქცია და კრიტიკული შეფასება მოჰყვა.

ამის შემდეგ მასალაში არჩევნების თემა შემოდის: “ის, რასაც მიხეილ სააკაშვილი ამ ვიდეოში ამბობს, 10 წლის შემდეგ მისი და მისი გუნდის მთავარი კომპრომატია ხელისუფლების მიერ მხარდაჭერილი კანდიდატის წინააღმდეგ. მიხეილ სააკაშვილის ეს განცხადება 2008 წელს პირდად მოისმინა გრიგოლ ვაშაძემ, ის ლიდერის ნათქვამის გამართლებას დღეს ცდილობს”, - განმარტავს ჟურნალისტი, რასაც თავად გრიგოლ ვაშაძის კომენტარი მოსდევს. ვაშაძე ამბობს, რომ “მიხეილ სააკაშვილმა სამხედრო მოქმედებები დაიწყო, როგორც პასუხი იმ აგრესიაზე, რომელიც პირველი აგვისტოდან უკვე შეუწყვეტელ ხასიათს ღებულობდა”.

სიუჟეტში ასევე მოვისმინეთ ჟურნალისტის შეფასება, რომ “სამხედრო მოქმედებების არასწორ გათვლას მეტი ტერიტორიების დაკარგვა, გარდაცვლილი მოქალაქეები და დევნილების ახალი ტალღა მოჰყვა”. ნათქვამს მმართველი გუნდის წევრების კომენტარები მოსდევს, - ისინი აგვისტოს ომთან მიმართებით სრულ პასუხისმგებლობას ყოფილ ხელისუფლებას და მიხეილ სააკაშვილს აკისრებენ.

სიუჟეტის ავტორი ამბობს, რომ წინასაარჩევნო პერიოდში ექსპრეზიდენტი ევროპიდან განსაკუთრებით აქტიურობს, თუმცა აგვისტოს ომთან დაკავშირებით მისსავე განცხადებაზე ამ დრომდე არაფერი უთქვამს.

ყოფილი პრეზიდენტის პასუხი

ყოფილი პრეზიდენტი გავრცელებულ ვიდეოს Facebook-ის საკუთარ გვერდზე მოგვიანებით გამოეხმუარა. ამ დროს იმედის მთავარი საინფორმაციო გამოშვება უკვე დასრულებული იყო.

რაც მასალაში არ მოხვდა

იმედის მიერ მომზადებული სიუჟეტი მთლიანად აგვისტოს ომის დაწყებასთან დაკავშირებით ყოფილი პრეზიდენტის მიხეილ სააკაშვილის აღიარებაზე იყო დაფუძნებული, რომელიც ვრცელი ვიდეოს მხოლოდ რამდენიმეწამიან ფრაგმენტს ეფუძნებოდა. 

ამასთან, იმედის წამყვანებმა არაერთხელ გაუსვეს ხაზი, რომ “[წინა] ხელისუფლების მცდელობით, ომთან დაკავშირებული ყველა მნიშვნელოვანი პოლიტიკური განცხადება წაშლილია და აღარ არსებობს”, არადა ომის შემსწავლელი კომისიის სტენოგრამულ ჩანაწერს კონკრეტული გამოცემების არქივი დღემდეე ინახავს. მაგალითად, სააკაშვილის დაკითხვის სრული ტექსტი იძებნება საიტზე Civil.ge. მოგვიანებით, ტექსტის ვრცელი ვიდეოჩანაწერი ყოფილმა პრეზიდენტმა თავადაც გაავრცელა.

ტექსტის სრული ვერსიიდან ჩანს, რომ მიხეილ სააკაშვილი ცხინვალის რეგიონში სამხედრო მოქმედებების დაწყებაზე ნამდვილად საუბრობს, თუმცა ის იქვე ამბობს, რომ “ეს იყო მძიმე გადაწყვეტილება, რომელიც როკის გვირაბთან “რუსეთის არმიის ასობით ტანკის” გამოჩენას და საქართველოს მიერ კონტროლირებადი სოფლების “ინტენსიურ დაბომბვას” მოჰყვა. შესაბამისად, ყოფილი პრეზიდენტი ხელისუფლების მიერ ომის დაწყებას კი არ აღიარებს, არამედ ქართული მხარის მხრიდან რუსული სამხედრო აგრესიის საპასუხო რეაქციაზე მიუთითებს.

კონკრეტული მაწყებლის მიერ აღნიშნული ვიდეოს კონტექსტის გარეშე, მხოლოდ პატარა ფრაგმენტის გაშვება, არხის მიერ ფაქტით ცალსახა მანიპულაციაზე, შინაარსის დამახინჯებასა და მაყურებლის განზრახ შეცდომაში შეყვანის მცდელობაზე მიუთითებს.

იმედის გარდა ვინ როგორ/ან არ გააშუქა ეს თემა 

ამ თემაზე მასალა მაუწყებლებიდან, იმედის გარდა, მხოლოდ საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა მოამზადა.

საზოგადოებრივი მაუწყებელი ამბავს მთავარ საინფორმაციო გამოშვებაში ე.წ. კადრ-სინქრონით გამოეხმაურა. წამყვანის ტექსტს, რომელშიც ის ამბობს, რომ სოციალურ ქსელში გავრცელებულ ვიდეოში ყოფილი პრეზიდენტი “აცხადებს, რომ ცხინვალის რეგიონში სამხედრო მოქმედებების წარმოების გადაწყვეტილება მან მიიღო”, მხოლოდ ვიდეო და ქართული ოცნების დეპუტატის დიმიტრი ცქიტიშვილის კომენტარი მოსდევს. ცქიტიშვილი ყოფილი ხელისფლების ბრალეულობაზე საუბრობს.

ამბავი ვერ მოხვდა ტელეკომპანია პირველისა და რუსთავის 2-ის მთავარ საინფორმაციო გამოშვებებში.

„ოზურგეთში ქორწილის ჩაშლის მიზეზი მარიხუანა გახდა“ - ამგვარი მანიპულაციური სათაურით გამოაქვეყნა გადაუმოწმებელი ინფორმაცია გამოცემა “გურიის მოამბემ” 27 სექტემბერს. მასალაში, რომელიც ერთ უცნობ წყაროს, როგორც ტექსტში ვკითხულობთ, თვითმხილველს ეყრდნობა, არ ჩანს არანაირი მტკიცებულება იმისა, რომ აღნიშნული შემთხვევა გურიაში ნამდვილად მოხდა და მას რაიმე კავშირი ჰქონდა მარიხუანასთან. გურიის მოამბეზე დაყრდნობით იდენტური ტექსტი ასევე მანიპუალციური სათაურებით, გამოქვეყნებულია შემდეგ საიტებზეც: presa.ge, resonancedaily.com და newposts.ge.

სტატიის თანახმად, ზურგეთში ქორწილი ახალი დაწყებული იყო, როდესაც სიძე მისმა მეგობრებმა რამდენჯერმე ჰაერში ააგდეს, შემდეგ კი მისი დაჭერა დაავიწყდათ: „მეფე დაეცა იატაკზე, გახდა ცუდად, ვერ სუნთქავდა, სასწრაფოდ გადაიყვანეს საავადმყოფოში. როგორც იქვე ამბობდნენ, როგორც მეფეს, ასევე მის მეგობრებს მარიხუანა ჰქონდათ მოწეული, ვინაიდან დედოფალი ქალაქ გორიდან იყო, გურულებმაც გორის მარიხუანა გასინჯეს და ის ადგილობრივზე მეტად ძლიერი აღმოჩნდა. მომხდარსაც გორის მარიხუანას აბრალებენ“.

ანონიმი თვითმხილველის გარდა, სტატიაში არ გვხვდება სხვა წყარო, რომელიც მომხდარს დაადასტურებდა. ავტორს ინფორმაცია არც იმ საავადმყოფოში აქვს გადამოწმებული, რომელშიც სტატიის მიხედვით დაშავებული გადაიყვანეს. მასალაში არც ჟურნალისტის სხვა მცდელობა ჩანს, აუდიტორიისთვის გადამოწმებული ინფორმაცია მიეწოდებინა. ამ ფაქტების გამო კი კითხვებს აჩენს ფაქტის ნამდვილობა და მითუმეტეს მისი კავშირი მარიხუანასთან.

აღსანიშნავია, რომ “გურიის მოამბეს” აღნიშნული ინფორმაცია, საიტზე, ნახევარსაათიანი შუალედით, ორჯერ აქვს გამოქვეყნებული. ტექსტები იდენტურია, სათაურები კი განსხვავებული.

გამოქვეყნებული მასალების დამადასტურებელი ფოტომასალა

27 აგვისტოს “კურიერის” მთავარ გამოშვებაში გავიდა სიუჟეტი შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ ნარკორეალიზატორების წინააღმდეგ ჩატარებული სპეცოპერაციის შესახებ. მასალის მიხედვით, უწყებამ ბოლო ერთ კვირაში, ანაკლიაში, თბილისსა და ბათუმში 29 პირი დააკავა. სიუჟეტში ეს თემა ანაკლიაში მიმდინარე ელექტრონული მუსიკის ფესტივალის Echowave-ის კონტექსტში განიხილეს. მასალის ყურებისას იქმნებოდა შთაბეჭდილება, რომ ფესტივალის ტერიტორიაზე მასობრივად და უკონტროლოდ იყიდებოდა სხვადასხვა სახეობის ნარკოტიკი, ხაზი გაუსვეს ორგანიზატორის წარსულში ნასამართლეობასა და იგი ირიბად ბერა ივანიშვილის პროტეჟედ დაასახელეს. თუმცა, ამგვარი მესიჯების გასაჟღერებლად სიუჟეტიდან მყარი არგუმენტები და დასაბუთება არ მოგვისმენია.

თემის წარდგენისას წამყვანმა აღნიშნა, რომ “დაკავებულია სინთეტიკური ნარკოტიკის ოცამდე რეალიზატორი, აქედან შვიდი, აკრძალულ ნივთიერებას ანაკლიაში მუსიკალური ფესტივალის დროს ყიდდა”. “ემდიემაი, ლირიკა, ბიო და ექსტაზი, ეს იმ აკრძალული ნივთიერებების ჩამონათვალია, რომელიც სახელმწიფოს მიერ 4 600 000 ლარით დაფინანასებულ მუსიკალურ ფესტივალზე იყიდებოდა”, - განმარტა მანვე.

ამის შემდეგ ჟურნალისტმა სიუჟეტში აღნიშნა, რომ ირანის ორი მოქალაქე ნარკორეალიზაციის ბრალდებით პოლიციამ სწორედ ფესტივალის ტერიტორიაზე დააკავა. ნათქვამის გასამყარებლად სიუჟეტში ერთ-ერთი ადგილობრივის კომენტარი მოვისმინეთ, რომელიც მხოლოდ ჟურნალისტის დამაზუსტებელი კითხვის შემდეგ პასუხობს, რომ ირანის ერთ-ერთ დაკავებულ მოქალაქეს ნარკოტიკი ფესტივალის ტერიტორიაზე აღმოუჩინეს. აღნიშნული ქალი არც ფაქტის თვითმხილველი ყოფილა და ასაკის გათვალისწინებით, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მას ამის შესახებ დაზუსტებული ინფორმაცია ჰქონოდა.

მასალაში ჩანს ნარკოტიკის საკონტროლო შესყიდვის ფარული ვიდეოჩანაწერი, თუმცა რთული დასადგენია სად ხდება მოქმედება. ამას მოსდევს შსს-ის ორგანიზებულ დანაშაულთან ბრძოლის მთავარი სამმართველოს უფროსის განცხადება, სადაც იგი ამბობს, რომ ელექტრონულ ფესტივალზე უწყებამ ნარკოტიკების უკანონო შეძენა-შენახვისა და გასაღების ბრალდებით ჯამში 22 პირი დააკავა. თუმცა, არ აკონკრეტებს მათი დაკავება უშალოდ ფესტივალის ტერიტორიაზე მოხდა, თუ მის გარეთ. აქვე ფესტივალის მენეჯერი განმარტავს, რომ ჯერ დადასტურებული არაფერია და ფესტივალის ტერიტორიაზე “ყველაფერი კარგად იყო გაკონტროლებული”.

ამის ფონზე სიუჟეტში ჟურნალისტი შემდეგ მსჯელობას ავითარებს - “როგორ მოხვდა აკრძალული ნივთიერება ფესტივალის ტერიტორიაზე, რომელსაც ერთი ახალგაზრდის სიცოცხლე შეეწირა, ოცამდე კი საავადმყოფოში მოხვდა? ორგანიზატორები ნარკოტიკის რეალიზაციის ფაქტს უარყოფენ, რაც შეეხება მოხმარებას, ამტკიცებენ რომ მოხმარება ტერიტორიის გარეთ ხდებოდა”.

მსჯელობის გასამყარებლად მასალის ავტორი არასამთავრობო ორგანიზაცია “მანდალას” წარმომადგენლის კომენტარს გვთავაზობს. იგი სხვადასხვა ტიპის ნარკოტიკული საშუალებებით ინტოქსიკაციის შემთხვევებზე საუბრობს და არა ფესტივალის ტერიტორიაზე ნარკოტიკული საშუალებების გაყიდვის ფაქტებზე. თუმცა ჟურნალისტი ყოველგვარი სხვა, დამატებითი დაზუსტებული ინფორმაციის გარეშე, ამბობს: “ეს იმ ნარკოტიკების ჩამონათვალია, რომელიც არასამთავრობო ორგანიზაციების კვლევით ფესტივალის ტერიტორიაზე ხვდებოდა. არასამთავრობო სექტორი ფესტივალის მიმდინარეობისას სიტუაციას ადგილზე აკონტროლებდა, ამბობენ, რომ კონტროლირებად ტერიტორიაზე ყველანაირი ნარკოტიკი იყო შესული და შემოწმების მეთოდებმა არაეფექტურად იმუშავა. ირკვევა, რომ ნარკოტიკების ზედოზირების შედეგად, დახმარება ბევრად უფრო მეტ ახალგაზრდას დასჭირდა, ვიდრე კლინიკაში მოხვდა”.

კიდევ ერთი გზავნილი, რასაც მასალიდან ასევე დაუსაბუთებელი მსჯელობებით ვიღებთ, არის ის რომ ფესტივალის ორგანიზატორს ბერა ივანიშვილი ლობირებს. აქვე მის ნასამართლევობასაც უსვამენ ხაზს. გაურკვეველ ინფორმაციაზე დაყრდნობით, ავტორი ხაზგასმით ამბობს: “სწორედ ბიძინა ივანიშვილის ვაჟის პროტექციით ჩააბარეს 2018 წლის 21 მიასს დაფუძნებულ კომპანიას ელექტრონული მუსიკის ფესტივალის ჩატარება”. კომპანიის ხელმძღვანელი ბერა ივანიშვილთან ნაცნობობას ადასტურებს, თუმცა, მისი კომპანიის გამარჯვებაში ბერა ივანიშვილის ფაქტორს უარყოფს.

საბოლოო ჯამში, მასალიდან მაყურებელს დარჩა შთაბეჭდილება, რომ ერთის მხრივ ხელისუფლებამ ვერ უზრუნველყო ფესტივალის ტერიტორიაზე ნარკოტიკული ნივთიერებების შეტანის კონტროლი, და მეორე მხრივ, ფესტივალის ორგანიზება, ტენდერის გარეშე, ანდეს ბერა ივანიშვილთან დაკავშირებულ კონკრეტულ კომპანიას. აღსანიშნავია, რომ ეს პირველი შემთხვევა არ არის, როდესაც “რუსთავი 2” ნარკოვაჭრობის კონტექსტში ივანიშვილისა და მისი ოჯახის ინტერესებზე საუბრობს. თუმცა, არც ამ და არც სხვა შემთხვეებში, აღნიშნულის დამადასტურებელი უტყუარი მტკიცებულება არ გვინახავს.