არასამთავრობო ორგანიზაცია "ადამიანის უფლებათა ცენტრმა", გამოაქვეყნა ანგარიში "საქართველოს მედიაგარემო". კვლევაში ყურადღება გამახვილებულია ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა ჟურნალისტების უსაფრთხოება, კრიტიკული მედიის წარმომადგენლების წინააღმდეგ მიმდინარე პოლიტიკურად მოტივირებული საქმეები და ხელისუფლების ბოიკოტი მათ მიმართ, დეზინფორმაციული კამპანიები, მედიის დამოუკიდებლობის ხარისხი პოლიტიკური და სხვა სახის გავლენისგან, ასევე - სექტორში არსებული ძირითადი გამოწვევები.

კვლევის ძირითადი მიგნებები,მოკლედ:

საქართველოში ტელევიზია ინფორმაციის მიღების მთავარ წყაროდ რჩება, თუმცა მოქალაქეები ინფორმაციას ძირითადად ამავე ტელევიზიების სოციალური არხების საშუალებით იღებენ.

პოლარიზაცია განსაკუთრებით თვალსაჩინო წამყვანი ეროვნული მედიების შემთხვევაში და ნაკლებად შეინიშნება რეგიონულ დონეზე. კვლევაში გამოყენებულია სხვადასხვა წლის მონაცემები და სტატიები, როგორც ორგანიზაციების ანგარიშებიდან, ასევე ფაქტ-ჩეკერებისა და გამოცემების ვებგვერდებიდან.

მოკლედ:

• ტელეკომპანია "იმედი" - ქვეყანაში ყველაზე გავლენიანი მედიაკომპანიაა, ღიად პროსახელისუფლებო სარედაქციო პოლიტიკით.
• „რუსთავი 2“ ხელისუფლების მიმართ ლოიალურად განწყობილი არხია.
• "მთავარი არხი" სარედაქციო პოლიტიკა პროოპოზიციურია.
• ტელეკომპანია „ფორმულა“ ხელისუფლებისადმი კრიტიკულად განწყობილ მედიასაშუალებას წარმოადგენს.
• "ტვ პირველს" ხელისუფლების მიმართ კრიტიკული სარედაქციო პოლიტიკა აქვს.
• „პოსტვ“ პროსახელისუფლებო არხია, რომელიც ხელისუფლებისადმი კრიტიკულად განწყობილი ადამიანების წინააღმდეგ მადისკრედიტებელი კამპანიების გავრცელებით არის ცნობილი.

საზოგადოებრივი მაუწყებელი

საზოგადოებრივი მაუწყებელი მიუკერძოებლად უნდა ასახავდეს ქვეყანაში არსებულ საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ მრავალფეროვნებას, მაგრამ საქართველოში ეს სატელევიზიო არხი ასევე პოლიტიკურად მიკერძოებულია.

ქართული მედიაგარემო საერთაშორისო რეიტინგებში

"საქართველო მრავალი წლის განმავლობაში რეგიონში მოწინავე ქვეყანად ითვლებოდა მისი მიღწევების გამო. ქვეყანამ შეძლო განემტკიცებინა დემოკრატიული ინსტიტუტები და გაეტარებინა მნიშვნელოვანი რეფორმები. თუმცა, ბოლო წლებია ეს მიღწევები სტაგნაციას განიცდის" - ვკითხულობთ ანგარიშში.

მოკლედ:

• „რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე“ (RSF) შეფასების თანახმად, 2022 წლის 5 ივლისს ჟურნალისტებზე გამიზნული თავდასხმის შედეგად, rsf-ის ინდექსში საქართველომ 89-ე ადგილი დაიკავა 180 ქვეყნიდან, რაც მნიშვნელოვანი გაუარესება იყო. 2023 წლის ანგარიშის თანახმად, საქართველო 77-ე ადგილზეა, მაგრამ RSF შეფასების მიხედვით, ქვეყანა რჩება პრობლემური ქვეყნების კატეგორიაში.
• Freedom House-ის „გარდამავალ ეტაპზე მყოფი სახელმწიფოები 2023“ შეფასების თანახმად, 50 დამოუკიდებელი მედიის რეიტინგი შემცირდა, რაც განპირობებულია ჟურნალისტების მიმართ ძალადობრივი გარემოს მრავალწლიანი ტენდენციით, პოლარიზებული და პოლიტიზებული მედიაგარემოთი და ხელისუფლების მიმართ კრიტიკული მედიასაშუალების დირექტორის დაპატიმრებით.
• 2022 წელს ადამიანის უფლებათა ორგანიზაცია „ამნესთი ინტერნეშენალმა“ „მთავარი არხის“ დირექტორის, ნიკა გვარამიას, დაპატიმრებას „განსხვავებული აზრის პოლიტიკური მოტივით ჩახშობა“ უწოდა. "სალომე ზურაბიშვილმა ნიკა გვარმია შეიწყალა"- წაიკითხეთ ვრცლად
• 2022 წლის რეზოლუციაში ევროპის პარლამენტმა კრიტიკულად შეაფასა ბოლო წლებში საქართველოში მედიის თავისუფლების ხარისხი და ჟურნალისტთა უსაფრთხოების კუთხით არსებული გამოწვევები.

ფიზიკური ძალადობა, მუქარა და დაშინება

• DW Akademie-ის 2022 წლის ნოემბერ-დეკემბერში ჩატარებულ კვლევაში მონაწილე რესპონდენტთა (ჟურნალისტები) აბსოლუტურმა უმრავლესობამ (93%) განაცხადა, რომ თავს ნაკლებად დაცულად გრძნობს, ვიდრე სამი წლის წინ.
• ამავე კვლევის მიხედვით, ყველაზე მოწყვლად ჯგუფად მთავრობის მიმართ კრიტიკულად განწყობილი მედიასაშუალებების წარმომადგენლები განიხილებიან, განსაკუთრებით - რეპორტიორები და გამომძიებელი ჟურნალისტები.
• ჟურნალისტების მიმართ ძალადობის შემთხვევები ხშირდება წინასაარჩევნო პერიოდსა და არჩევნების დღეს.

როგორ იყენებენ SLAPP სარჩელებს კრიტიკული მედიის წინააღმდეგ?

სტრატეგიული სარჩელები სამოქალაქო ჩართულობის წინააღმდეგ (SLAPP), ანგარიშის მიხედვით არის უსაფუძვლო ცილისწამების სარჩელები, რომლებიც შეტანილია პოლიტიკურად ან ფინანსურად გავლენიანი პირების მიერ საჯაროდ აქტიური მოქალაქეების გაჩუმებისა და მათთვის ფინანსური ბარიერების შექმნის მიზნით. "მაღალჩინოსნების სასამართლო პროცესები კრიტიკული მედიის წინააღმდეგ" - წაიკითხეთ ვრცლად.

საჯარო ინფორმაციაზე წვდომა

"ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი", IDFI-ის მიერ მომზადებული 2022 წლის სტატისტიკური მიგნებები საჯარო დაწასებებულებებიდან ინფორმაციის მოპოვებასთან დაკავშირებით:

• ჟურნალისტთა დაახლოებით 12% -მა შეძლო კანონით გათვალისწინებული ვადის დაცვით საჯარო ინფორმაციის სრულად მოპოვება.
• საჯარო დაწესებულებებმა, უმრავლეს შემთხვევაში ან დაარღვიესსაქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული - საჯარო ინფორმაციის გაცემის ვადები ან უპასუხოდ დატოვეს საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნები.
• ხშირად, საჯარო დაწესებულებები არასრულყოფილად გასცემენ მოთხოვნილ ინფორმაციას და არც ასაბუთებენ,თუ რატომ არ გაიცემა მოთხოვნილი ინფორმაცია, რაც აფერხებს გასაჩივრების უფლებით ჯეროვნად სარგებლობას.
• წაიკითხეთ ვრცლად - "რატომ არ გასცემენ საჯარო უწყებები ინფორმაციას?"

ანგარიშის ბოლოს, ჩამოთვლილია რეკომენდაციები ჯანსაღი მედიაგარემოსა და ჟურნალისტების უფლებების ეფექტური დაცვის უზრუნველსაყოფად:

• ხელისუფლებამ უნდა უზრუნველყოს მედიისა და ჟურნალისტების უფლებების საუკეთესო საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად დაცვა.
• ეფექტურად უნდა იყოს გამოძიებული მედიის წარმომადგენლებზე თავდასხმის, დაშინებისა თუ პროფესიული საქმიანობის უკანონოდ ხელშეშლის შემთხვევები.
• მედიასა და გამოხატვის თავისუფლებასთან დაკავშირებული საკანონმდებლო ცვლილებები უნდა განხორციელდეს უშუალოდ დაინტერესებული პირებისა და დამოუკიდებელი აქტორების მონაწილეობით, ჩართულობით და ფართო კონსესუსის საფუძველზე.
• კომუნიკაციების ეროვნული კომისიამ, მედიის და სხვა დაინტერესებული პირების ჩართულობით, უზრუნველყოს სიძულვილის ენასა და უხამსობის განმარტებასთან დაკავშირებით სახელმძღვანელო დოკუმენტის მომზადება. - წაიკითხეთ ვრცლად - "სადავო ცვლილებების დაჩქარებული განხილვა - რა საფრთხეს ხედავენ კანონპროექტში?"
• მმართველმა პარტიამ შეწყვიტოს ბოიკოტი კრიტიკული მედიების წინააღმდეგ. ანტაგონისტური და მტრული გარემო უნდა შეიცვალოს პროფესიული და ჯანსაღი თანამშრომლობით.
• ხელისუფლებამ უნდა მიიღოს ცვლილებები კანონმდებლობაში, რათა დაიცვას ჟურნალისტები SLAPP საჩივრებისგან. მედიის წარმომადგენლების მხრიდან უნდა გადაიდგას ეფექტური ნაბიჯები პროფესიული და ეთიკური სტანდარტების გაძლიერებასა და პრაქტიკაში მათ გამოყენებასთან დაკავშირებით.

ე.წ. "ინფლუენსერებს" მზარდი გავლენა აქვთ სოციალური ქსელების აუდიტორიაზე, რაც არაერთი კვლევით დასტურდება. ზოგიერთ ქვეყანაში უკვე მოქმედებს რეგულაციები ამ მიმართულებით. საქართველოში ჯერ მსგავსი რეგულაციები არ არსებობს, თუმცა კონკურენციის სააგენტოს ამ თემაზე უკვე მუშაობს.

რიცხვებში:

• 27-42 წლამდე ამერიკელი მომხმარებლების 50% ენდობა "ინფლუენსერების" რეკომენდაციას ამა თუ იმ პროდუქტზე.
• თავის მხრივ, კი მარკეტერების 92% თვლის რომ "ინფლუენსერ მარკეტინგი" მარკეტინგის ყველაზე ეფექტური ფორმაა.
• დამატებით, 2023 წელს გამოიკვეთა ახალი ტენდენცია, რომ მომხმარებლებისთვის ინფლუენსერები ახალი ამბების მიღების მთავარი წყაროცაა - წაიკითხეთ ვრცლად.

რა რეგულაციები არსებობს "ინფლუენსერებისთვის" მსოფლიოში?

ევროკავშირის წევრ ყველა ქვეყანაში, "ინფლუენსერები" ვალდებულები არიან, რომ გამჭვირვალობისთვის მიუთითონ:

• თუ კონკრეტული პროდუქტის პოპულარიზაციას თანხის აღების სანაცვლოდ ეწევიან, აუცილებლად ვიდეოს დასაწყისში აცნობონ ამის შესახებ მომხმარებლებს;
• ჰქონდეთ წარწერა "რეკლამა" და შეარჩიონ შესაბამისი ჰეშთეგები; თუ პროდუქცი საჩუქრად მიიღეს, ვალდებულები არიან, რომ ამის შესახებაც მიაწოდონ ინფორმაცია მათ გამომწერებს;
• ევროკომისიას გამოქვეყნებული აქვს ვიდეო ინსტრუქციაც ინფლუენსერებისთვის.

იგივე ხდება აშშ-შიც. ინფლუენსერები ვალდებულები არიან, რომ მომხმარებლებს მიაწოდონ ინფორმაცია თუ პროდუქტის რეკლამის სანაცვლოდ თანხა აიღეს. ვაჭრობის ფედერალური კომიის (FTC) გაიდლაინის მიხედვით:

• "ინფლუენსერებს" არ აქვთ უფლება, რომ რეკლამის შესახებ ინფორმაცია "წაიკითხე მეტის" (Read More) ველში იყოს.
• რეკლამის შესახებ მხოლოდ აღწერაში მიუთითონ, ისინი ვალდებულნი არიან, რომ ამის შესახებ მომხმარებელს ვერბალურადაც შეატყობინონ და სხვა.

რა ხდება საქართველოში?

საქართველოშიც, ისევე როგორც მსოფლიოში, ინფლუენსერ მარკეტინგი, განსაკუთრებით პოპულარული პანდემიის დროს და მის შემდგომ პერიოდში გახდა. "საქართველოს კონკურენციისა და მომხმარებლის დაცვის სააგენტო" ამ მიმართულებით "ინფლუენსერებისთვის" გზამკვლევის შექმნას გეგმავს, მათი განცხადებით, "არ იგეგმება არანაირი დამატებითი საკანონმდებლო რეგულაციის შემოღება, ამჟამინდელი, კანონი ელექტრონული კომერციის შესახებ საკითხს სრულად ფარავს."

• "ინფლუენსერებს" ექნებათ ვალდებულება, რომ მიუთითონ თუ კონკრეტული სერვისი ან პროდუქტი თანხის აღების სანაცვლოდ განათავსეს, ისე, როგორც ეს ევროკავშირის წევრ ქვეყნებშია.

ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო ორგანიზაცია “Human Rights Watch”-მა საქართველოში 2023 წლის მოვლენები ყოველწლიური ანგარიშით შეაჯამა. დასაწყისშივეა აღნიშნული, რომ "ხელისუფლებას სურდა მიეღო "უცხოეთის გავლენის აგენტის შესახებ" კანონი, რომელიც შელახავდა გამოხატვის თავისუფლებას.

• "ხელისუფლების წარმომადგენლები ამტკიცებდნენ, რომ კანონი ფინანსური გამჭვირვალობისთვის იყო აუცილებელი, თუმცა მათი საჯარო განცხადებებით, ნათელი იყო, რომ მმართველ პარტიას სურდა კრიტიკის, მედიისა და დამოუკიდებელი ჯგუფების სტიგმატიზაცია და მათთვის ფინანსური სანქციების დაკისრება" - ვკითხულობთ ანგარიშში.
• წაიკითხეთ ვრცლად: "საფრთხეები ქართული მედიისთვის კანონპროექტში "უცხოეთის აგენტის" შესახებ".

თავდასხმები ჟურნალისტებზე

2023 წლის ოქტომბრისთვის, სპეციალურ საგამოძოებო სამსახურში დაფიქსირებული იყო 37 საჩივარი და 12 მიმდინარე გამოძიება ჟურნალისტურ საქმიანობაში უკანონოდ ხელისშეშლის ფაქტებზე.

• 2023 წლის თებერვალში, საქართველოს პარლამენტმა დაამტკიცა ჟურნალისტების აკრედიტაციის ახალი წესი, ჟურნალისტი ვალდებულია, შეწყვიტოს ინტერვიუ მაშინვე, როდესაც ამას პარლამენტის წევრი, აპარატის თანამშრომელი, ან პარლამენტში სტუმრად მყოფი პირი მოითხოვს. წაიკითხეთ ვრცლად: "რატომ არის პრობლემური პარლამენტში მედიის აკრედიტაციის ახალი წელის?"
• 22 ივნისს, სალომე ზურაბიშვილმა "მთავარი არხის" ყოფილი დირექტორი, ნიკა გვარამია შეიწყალა.წაიკითხეთ ვრცლად - "სალომე ზურაბიშვილმა ნიკა გვარამია შეიწყალა".
• 27 ივნისს თავს დაესხნენ ტელეკომპანია "ფორმულას" ერთ-ერთ დამფუძნებელს, მიშა მშვილდაძეს. წაიკითხეთ ვრცლად: "მიშა მშვილდაძეს თავს დაესხნენ".
• ოქტომბერში, საქართველოს პარლამენტმა მესამე მოსმენით დაამტკიცა ცვლილებები მაუწყებლობის შესახებ კანონში. - წაიკითხეთ ვრცლად: სადაო ცვლილებების დაჩქარებული განხილვა - რა საფრთხეს ხედავენ კანონპროექტში?"

შრომითი უფლებების ნაწილში, "Human Rights Watch"-ის ანგარიშში ასევე მოხვდნენ, 2023 წლის თებერვალში, ტელეკომპანია "ფორმულადან" გაფიცული ოპერატორები. წაიკითხეთ ვრცლად: "გაფიცულია "ფორმულას" 20-ზე მეტი ოპერატორი - რა ხდება?"

2022 წლის ანგარიში იხილეთ ბმულზე.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია, პარტნიორ ორგანიზაციებთან ერთად (ევროკავშირი საქართველოსთვის, სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება (ISFED) და საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობების კვლევის ფონდი), 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნების მიმდინარეობისას მედიამონიტორინგს აწარმოებს.

პროექტის, "თავისუფალი და სამართლიანი საარჩევნო პროცესების ხელშეწყობა საქართველოში", პრეზენტაცია 1 თებერვალს გაიმართა, ღონისძიებას ესწრებოდნენ დიპლომატები, პოლიტიკური პარტიებისა და მედიის წარმომადგენლები.

როგორც საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის დირექტორი, ლია ჩახუნაშვილი "მედიაჩეკერთან" საუბრისას აღნიშნავს, მედიამონიტორინგის პერიოდში, დააკვირდებიან მხოლოდ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ გადაცემებს და ახალ ამბებს. სატელევიზიო მაუწყებლების შემთხვევაში, ქარტია გაანალიზებს მათ მიერ ე.წ "პრაიმ თაიმში" (* ყველაზე მაღალრეიტინგული საათები) გაშუქებულ საინფორმაციო გამოშვებებსა და თოქ შოუებს.

"გარდა ამისა, იმ მედიასაშუალებებს, რომლებსაც ამის სურვილი ექნებათ, ინდივიდუალურად შევხვდებით და გავუზიარებთ ჩვენს მიგნებებს და რეკომენდაციებს".

მონიტორინგი მიზნად ისახავს იმის შესწავლას, თუ რა სიხშირითა და ტონით გაშუქდება სატელევიზიო მედია სხვადასხვა სუბიექტს პოსტ-საარჩევნო პერიოდში. გაშუქების ტონის მიხედვით შეინიშნება თუ არა სატელევიზიო მედიასაშუალებების მიკერძოება რომელიმე სუბიექტის მიმართ? რამდენად იცავს სატელევიზიო მედია საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის ძირითად პრინციპებს არჩევნებამდე ორი თვით ადრე და ერთი თვის შემდგომ პერიოდში სუბიექტთა გაშუქების დროს.

სატელევიზიო ახალი ამბების პოსტ-საარჩევნო მონიტორინგის ანგარიში 2022 - წაიკითხეთ ვრცლად.

ტელეკომპანია "ფორმულა" ახალ ფორმატზე გადასვლის შესახებ ავრცელებს განცხადებას .

"ჩვენი მაუწყებლობა თებერვლისა და მარტის განმავლობაში ფორმატს შეიცვლის და მიმდინარე სატელევიზიო სეზონზე მთლიანად გახდება საინფორმაციო-ანალიტიკური შინაარსის" - ვკითხულობთ მათ მიმართვაში.

ასევე "ფორმულას" ინფორმაციით, ამ გადაწყვეტილების პარალელურად, მათ უწევთ, არხის გასართობი სეგმენტის შეზღუდვა და საშტატო ოპტიმიზაცია, საკადრო რესურსის შემცირება და გუნდის მნიშვნელოვან ნაწილთან დამშვიდობება.

ტელეკომპანიის განცხადებაში ასევე საუბარია ახალ ფორმატზე გადასვლის მიზეზებზე - "ტელეკომპანია „ფორმულამ“ სტაბილური რეიტინგული ზრდის მიუხედავად, გასულ წელს ვერ შეძლო დაგეგმილი თანხების მობილიზება. პოლიტიკურ კონიუნქტურასთან ერთად პროცესზე იმოქმედა ქვეყანაში მოქმედმა იმ რეგულაციებმა, რომელთა მთავარი ამოცანაც კრიტიკული მედიისთვის დაფინანსების წყაროების შემცირება იყო. ამ მიზეზების გამო ოპტიმიზაცია მოუხდა საქართველოში მოქმედ ყველა კრიტიკულ მაუწყებელს და ახლა გვიწევს ჩვენც."

2024 წლის არჩევნებისთვის საზოგადოების მაქსიმალურად ინფორმირებისა და ჩვენი ქვეყნის დასავლური ღირებულებებისთვის ბრძოლაში შედეგის მისაღწევად ტელეკომპანია „ფორმულა“ გადაწყვეტილებას იღებს არჩევანი გააკეთოს საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ კონტენტზე - წერია მათ მიმართვაში.

23 იანვარს, კეკელიძის ქუჩაზე საცხოვრებელი კორპუსიდან ხატიაშვილების ოჯახის გამოსახლების გაშუქებისას, სამართალდამცველები ფიზიკურად გაუსწორდნენ და პროფესიული საქმიანობის შესრულებაში ხელს უშლიდნენ ჟურნალისტებს.

დაკავებულია "მთის ამბების" რედაქტორი, გელა მთივლიშვილი.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია განცხადებას ავრცელებს, მოუწოდებს სამართალდამცავ ორგანოებს დაუყოვნებლივ გაათავისუფლონ გელა მთივლიშვილი და გამოიძიონ პოლიციელების მხრიდან ძალის გადამეტების ფაქტები.

გელა მთივლიშვილი პოლიციისადმი დაუმორჩილებლობის მოტივით დააკავეს. "ქარტია კატეგორიულად გმობს გელა მთივლიშვილისათვის თავისუფლების უკანონოდ აღკვეთისა და მასზე ფიზიკური ძალადობის ფაქტს და მოუწოდებს სამართალდამცავ უწყებებს, დაუყოვნებლივ გაათავისუფლონ დაკავებული ჟურნალისტი, ასევე სასწრაფოდ გამოიძიონ მისი დაკავებისას პოლიციელების მიერ ძალის გადამეტების ფაქტი." - ვკითხულობთ, ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის განცხადებაში.

ქარტია ასევე ეხმაურება "მაუწყებლის" ჟურნალისტზე პოლიციელის მხრიდან პროფესიულ საქმინობაში ხელის შეშლას, "რატი რატიანი პირდაპირ ეთერში აშუქებდა აღსრულების პოლიციის მიერ ხატიაშვილების ოჯახის გამოსახლების პროცესს, რა დროსაც ის პოლიციელმა უხეში ძალის გამოყენებით ძირს ჩამოაგდო, რითიც საფრთხე შეუქმნა მის ჯანმრთელობასა და სიცოცხლეს" - წერია განცხადებაში. ქარტია გმობს ჟურნალისტებზე ფიზიკური ძალადობის ფაქტს, პოლიციის ამგვარი ქმედება ახალისებს ჟურნალისტების მიმართ ძალადობას ქვეყანაში, სადაც ჟურნალისტების წინააღმდეგ ჩადენილი ათობით დანაშაული დღემდე გამოუძიებელია. ის ასევე ძირს უთხრის ქვეყნის მისწრაფებას, გახდეს ევროპული და ევროატლანტიკური სტრუქტურების სრულფასოვანი წევრი, სადაც სრულად არის დაცული სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება და ჟურნალისტების პროფესიული უფლებები."

9 იანვარს, "როიტერსის ინსტიტუტმა", "ოქსფორდის უნივერსიტეტთან" ერთად გამოაქვეყნა 2024 წლის მედიაპროგნოზი. კვლევის მიხედვით, ახალი ამბებისგან თავის არიდება მედიისთვის, კვლავ ერთ-ერთ მთავარ გამოწვევად რჩება, ასევე, 2024 წელი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგან წელს, 40-ზე მეტ სახელმწიფოში არჩევნებია, მათ შორის, საქართველოშიც.

გასულ წლებში, გამოცემებმა დაიწყეს ხელოვნური ინტელექტის აქტიურად გამოყენება, რედაქცია ვალდებულია, რომ მიუთითოს თუ მასალა AI-ს გენერირებულია.

• 2024 წლის მედიაპროგნოზით, ხელოვნური ინტელექტის დეზინფორმაციის ან მანიპულაციური კონტენტის გასავრცელებლად გამოყენება ერთ-ერთი მთავარ გამოწვევაა;
• 2026 წლისთვის კი ონლაინ გამოქვეყნებული მასალის 90% AI-ს გენერირებული იქნება. ამიტომ, ჟურნალისტებს სჭირდებათ ახალი უნარები და ტექნოლოგიური წიგნიერების მაღალი დონე, რათა გაუმკლავდნენ ამ გამოწვევას.

კვლევაში მონაწილეობდა სხვადასხვა გამოცემის 300-ზე მეტი მედიამენეჯერი და ციფრული პლატფორმების ხელმძღვანელი, მიგნებები მოკლედ:

რომელი ციფრული პლატფორმებია პრიორიტეტული?

გამოკითხულთა 60%-ზე მეტი პრობლემად მიიჩნევს, რომ შემცირებულია "ფეისბუქიდან" და "X"-დან (ყოფილი ტვიტერი) გამოცემის ვებგვერდზე გადმოსულ მომხმარებელთა რაოდენობა. ამიტომ, მათთვის ეს ქსელები ნაკლებად პრიორიტეტულია.

• 2024-ში ისინი უფრო მეტად ისეთი პლატფორმების გააქტიურებაზე იმუშავებენ, როგორიაა "WhatsApp" და გამოიყენებენ "ინსტაგრამი"-ს "არხი"-ს (Channel) ფუნქციას. ასევე, ამ წელსაც დიდ რესურსს ჩადებენ "ტიკტოკ"-სა და "იუთუბი"-ში.
• ამის გათვალისწინებით, გამოცემები გეგმავენ, რომ უფრო მეტი ვიდეო კონტენტი შექმნან, ე.წ "ნიუსლეთერი" და პოდკასტები 2024-შიც აუდიტორიისთვის ამბის თხრობის სასურველი გზაა.

თავის მხრივ, პლატფორმებმა უკვე დაიწყეს და 2024-ს ბოლოსთვის ალბათ ყველა მათგანი გადავა ე.წ "გამოწერის მეთოდზე", რაც გულისხმობს თანხის გადახდის სანაცვლოდ პრემიუმ ფუნქციების გამოყენებას და გარკვეულ შემთხვევებში, მომხმარებელს ექნება უფლება, რომ "აუკრძალოს" პლატფორმებს მისი ინფორმაციის დამუშავება და მოპოვება.

რაც შეეხება ამბის თხრობის სხვა გზებს, რედაქციები მიიჩნევენ, რომ კომპლექსური საკითხების ახსნა, უფრო მეტად გამოსავლის პოვნაზე ორიენტირებული და ადამიანური ამბები უფრო საინტერესოა აუდიტორიისთვის.

მედიამენეჯერები იმედოვნებენ, რომ 2024 წლის მნიშვნელოვანი პოლიტიკური თუ სპორტული ამბები გაზრდის აუდიტორიის ჩართულობას. თუმცა, ასევე შესაძლებელია, რომ არჩევნებმა გაამწვავოს პოლიტიკური პოლარიზაცია და კიდევ უფრო შეამციროს მედიის სანდოობა.

პროგნოზი მოკლედ:

• 2023 წლის ბოლოსთვის, გამოცემების თითქმის 80%-მა უარი თქვა, რომ მათი მასალები AI-ს დასატრენინგებლად გამოიყენონ. ეს განაპირობა, "ნიუ-იორკ თაიმსის" საჩივარმა "OpenAI"-ს წინააღმდეგ - როგორც გამოცემაში აცხადებენ, ხელოვნური ინტელექტის დასატრენინგებლად, OpenAI იყენებდა "ნიუ-იორკ თაიმს"-ის სტატიებს მათი ნებართვის გარეშე.
• გამოცემებს სურთ, რომ მათი მასალების ხელოვნური ინტელექტის დასატრენინგებლად გამოყენება ფასიანი გახდეს, თუმცა რედაქტორთა თითქმის ნახევარი თვლის, რომ საბოლოოდ ეს არ იქნება მომგებიანი გამოცემებისთვის.
• გასულ წლებში, ბევრმა გამოცემამ გააცნობიერა კლიმატის საკითხების გაშუქება და მათი მნიშვნელობა, როგორც ამ თემაზე მომუშავე ორგანიზაციები იმედოვნებენ, 2024 წელს უფრო მეტი რედაქცია ისაუბრებს ამ თემებზე.

მრავალფეროვანი გაშუქების პერსპექტივები

2023 წლის ოქტომბერში, ისრაელსა და ჰამასს შორის დაწყებული კონფლიქტი, რუსეთ-უკრაინის მიმდინარე ომთან ერთად, ჟურნალისტების ფიზიკური უსაფრთხოებისთვის ახალ გამოწვევად იქცა.

• "50-ზე მეტი ჟურნალისტი დაიღუპა ისრაელი-ჰამასის ომში" - წაიკითხეთ ვრცლად.

ღაზას სექტორში ჟურნალისტებისთვის შეღწევა ფაქტობრივად შეუძლებელია, ამიტომ ამბის გამავრცელებლები ძირითადად ადგილობრივები გახდნენ. პალესტინელი პლესტია ალაჰადი "ტიკტოკ"-სა და "ინსტაგრამ"-ზე ავრცელებს ვიდეოებს, რაც დოკუმენტური კადრებია როგორც ჟურნალისტებისთვის, ასევე მსოფლიოსთვის. "ამბის თხრობის ამ მეთოდმა, ახალი ამბავი უფრო პერსონალური გახადა და სწორედ ეს არის ის, რაც აკლია მეინსტრიმულ მედიას" - ვკითხულობთ "როიტერსის ინსტიტუტი"-ს ანგარიშში.

რამდენიმე რედაქციამ, გადაწყვიტა, რომ ვრცლად საკითხავი სტატიების (ე.წ "ლონგ რიდები") დასაწყისში მნიშვნელოვანი ფაქტები მოკლე პარაგრაფებად დაწერონ.

რა არის newsGPT-ს ხელოვნური ინტელექტი?

newsGPT არის ახალი ამბების პირველი სრულად AI-ის გენერირებული "საინფორმაციო გამოშვება", რომელიც ყოველდღე, 24 საათის განმავლობაში "მაუწყებლობს". "newsGPT არის პირველი გამოშვება, რომელსაც ადამიანს არანაირი ზემოქმედება არ აქვს, newsGPT-ს არ აქვს პოლიტიკური შეხედულებები და განრიგი" - ამიტომ, საბოლოო მიზანი მხოლოდ ფაქტებზე დაფუძნებული, მიუკერძოებელი და ზუსტი ამბების თხრობაა.

თუმცა, პროფესიულ წრეებში კვლავ განიხილება სრულად AI-ს მიერ მომზადებული მასალის ღირებულება და ეთიკური დილემა, ასევე საკამათოა ინტელექტუალური საკუთრებისა და დეზინფორმაციის გავრცელების გამოწვევები.

2024 წლისთვის კი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თანამედროვე ტექნოლოგიების სავარაუდო გავლენა პოლიტიკურ პროცესებსა და არჩევნებზე. გამოკითხულ ამერიკელთა ნახევარზე მეტი (58%) ფიქრობს, რომ საარჩევნო პერიოდში AI ხელსაწყოები გაზრდის სხვადასხვა ტიპის მანიპულაციებსა და დეზინფორმაციის გავრცელებას.

გამოწვევის საპასუხოდ, "ტექ-გიგანტები" ცდილობენ, რომ გამოწვევების საპირისპიროდ, გააძლიერონ ისეთი "თავდაცვის მექანიზმები", როგორიცაა პოლიტიკური პარტიებისთვის ხელოვნური ინტელექტის გენერირებული მასალის დეკლარირება, ფაქტ-ჩეკერებთან თანამშრომლობით დეზინფორმაციის აღმოფხვრა და სხვა. - წაიკითხეთ ვრცლად "გუგლის რეგულაციები ხელოვნურ ინტელექტზე" და "რას ნიშნავს ევროკავშირის რეგულაციები სოციალური ქსელებისთვის?".

ქართული მედიაგარემო 2023 წელს რუსეთის ომი უკრაინაში ჟურნალისტებისთვის 2023 წელსაც ერთ-ერთი მთავარი ამბავია ქართული მედიისთვის, ქვეყანაში კვლავ მწვავე პოლიტიკური პოლარიზაციაა, რაც აისახება ყველა სფეროზე, მათ შორის მედიაზეც.

2023 წელსაც არ შეცვლილა მოცემულობა და ჟურნალისტებისთვის ყოველდღიურობად რჩება საქმიანობაში ხელის შეშლა, შეურაცხმყოფელი რეპლიკები და ძალადობა.

• 2021 წლის 5-6 ივლისის ძალადობრივი მოვლენების შემდეგ ჟურნალისტებზე თავდასხმები გახშირდა. ერთი მხრივ, ამის მიზეზი ხელისუფლების წარმომადგენლების აგრესიული რიტორიკაა, მეორე მხრივ, კი დაუსჯელობის სინდრომი.

ცვლილება კანონში და კომკომის გაფართოებული მანდატი

• პარლამენტმა დაჩქარებული წესით განიხილა და მე-3 მოსმენით მიიღო მაუწყებლის შესახებ კანონში სადავო ცვლილები.
• კანონს მხარი 79-მა დეპუტატმა დაუჭირა, 3 წინააღმდეგი იყო.
• ცვლილებებით გაფართოვდა კომუნიკაციების კომისიის მანდატი.

უხამსობა და სიძულვილის ენა აქამდეც აკრძალული იყო, თუმცა ახლა დაინტერესებულ პირს საშუალება ექნება კომუნიკაციების კომისიასთან გაასაჩივროს თვითრეგულირების ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება.
პროექტის ავტორები ამბობენ, რომ ამ ცვლილებებით შეასრულებენ ევროკავსირის 12 რეკომენდაციიდან მე-7 პუნქტს.
საკითხზე მომუშავე ორგანიზაციები კი ამბობენ, რომ ეს ზრდის საფრთხეს სიტყვის თავისუფლების და მედიების დამოუკიდებლად საქმიანობის კუთხით.

ასევე, პარლამენტმა შეცვალა პირველი მოსმენით მიღებული და საზოგადოებრივი მაუწყებლის გაკრიტიკებული კანონპროექტი. ახალი ვერსიის მიხედვით, ტელევიზია ქვეყნის თითოეული დასაქმებულიდან 64 ლარით დაფინანსდება.

• კანონი 2026 წლიდან ამოქმედდება და დაფინანსება დამოკიდებული იქნება სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მიერ გამოქვეყნებულ სტატისტიკურ მონაცემებში წინა წლის დასაქმებულ ფიზიკურ პირთა რაოდენობაზე.

მედიის აკრედიტაციის ახალი წესი პარლამენტში

2023 წლის 6 თებერვალს გამოქვეყნდა საქართველოს პარლემენტის თავმჯდომარის ბრძანება, რომელიც ამტკიცებდა ჟურნალისტთა აკრედიტაციის ახალ წესებს, მათ შორის მედიის წარმომადგენლების მოვალეობები მოიცავს:

• პარლამენტის წევრის, აპარატის თანამშრომლის ან პარლამენტში სტუმრად მყოფი პირის მიერ ინტერვიუზე უარის თქმის შემთხვევაში შეწყვიტოს ინტერვიუ.
• "საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველოს" მონაცემებით, საჯაროდ გავრცელებულ ინფორმაცია დაყრდნობით, აკრედიტაციის ახალი წესის ამოქმედებიდან, აკრედიტაცია შეუჩერდა კრიტიკული მედიის 11 წარმომადგენელს;

კანონი "უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ"

7 მარტს, საქართველოს პარლამენტმა პირველი მოსმენით მიიღო ე.წ "რუსული კანონი" "უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ კანონი".

• "უცხო აგენტად" სახელდებოდდა მედიასაშუალებებიც, რომელთა შემოსავლის 20%-ზე მეტის წყარო "უცხოური ძალაა", ანუ საგრანტო პროექტებია.
• 3-დღიანი სამოქალაქო პროტესტის შედეგად, ხელისუფლება იძულებული გახდა უკან გაეწვია კანონი.
• 2 მარტს, "რუსული კანონპროექტის" განხილვისას არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და მედიის წარმომადგენლებმა აქცია გამართეს. პარლამენტის მიმდებარედ დააკავეს "პუბლიკას" დირექტორი ზურა ვარდიაშვილი და გამოცემა "ტაბულას" ჟურნალისტი ბექა ჯიქურიშვილი. ისინი რამდენიმე საათში ხელწერილის საფუძველზე გაათავისუფლეს.
• 2023 წლის აპრილში, საქალაქო სასამართლომ ორივე მათგანს 2200-ლარიანი ჯარიმა დააკისრა.
• 8-9 მარტის საპროტესტო აქციის გაშუქებისას დაშავდნენ ჟურნალისტები და ოპერატორები.

ნიკა გვარამიას პატიმრობა და შეწყალება

2023 წლის 23 ივნისს, საქართველოს პრეზიდენტმა, სალომე ზურაბიშვილმა "მთავარი არხის" დამფუძნებელი ნიკა გვარამია შეიწყალა და ის თითქმის წელიწადნახევრიანი პატიმრობის შემდეგ გაათავისუფლეს.

სასამართლომ გვარამიას პატიმრობა 2022 წლის მიუსაჯა ნიკა გვარამიას, სამი წლითა და 6 თვით პატიმრობა მიუსაჯა "რუსთავი 2-ის" დირექტორობისას უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების ბრალდებით.

ნიკა გვარამიას პატიმრობა გაუარესებული საერთაშორისო ორგანიზაციების შეფასებებით, მედიაგარემოს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი იყო და მოხვდა ისეთი ორგანიზაციების ანგარიშებში, როგორიცაა "Human Rights Watch" და "რეპორტიორები საზღვრების გარეშე", ასევე ევროპარლამენტის მიერ მომზადებულ რეზოლუციაში.

საერთაშორისო ორგანიზაციები

RSF - პრესის თავისუფლების ინდექსი

• საქართველო პრესის თავისუფლების ინდექსის მიხედვით 2022 წელს 89-ე ადგილზე იყო, 2023-ის მონაცემებით კი 77-ზეა.
• აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ, 20 მარტს გამოქვეყნებულ, ყოველწლიური ანგარიშში (2022 წლის) საუბარია გამოხატვის თავისუფლებისა და მედიის შეზღუდვებზე, მათ შორის, ჟურნალისტებზე ძალადობასა და მათ მიმართ მუქარაზე.

ევროკავშირის კანდიდატის სტატუსი

ევროკომისიამ 8 ნოემბერს გასცა რეკომენდაცია, საქართველოს სტატუსის მინიჭებაზე, ხოლო 15 დეკემბერს საქართველოს მიენიჭა ევროკავშირის კანდიდატის სტატუსი.

გარდა ამისა, კომისიამ დაასახელა 9 პირობა, რომლებიც ქვეყანამ უნდა შეასრულოს, რათა წევრობაზე მოლაპარაკებები დაიწყოს, აქედან სამი - მედიასა და სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებას ეხება.

• პირველი პირობა: ებრძოლოს დეზინფორმაციას და უცხოურ საინფორმაციო მანიპულაციებს ევროკავშირსა და მის ღირებულებებზე.
• მეხუთე პირობა: საპარლამენტო ზედამხედველობის შემდგომი გაუმჯობესება, განსაკუთრებით უსაფრთხოების სამსახურებზე. საკვანძო ინსტიტუტების, განსაკუთრებით საარჩევნო ადმინისტრაციის, ეროვნული ბანკისა და კომუნიკაციების მარეგულირებელი კომისიის ინსტიტუციური დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველყოფა.
• მეცხრე პირობა: ადამიანის უფლებების დაცვის სტანდარტების გაუმჯობესება, მათ შორის, ადამიანის უფლებების ამბიციური სტრატეგიის მიღებითა და შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლების უზრუნველყოფით. მოწყვლადი ჯგუფების, მედიაპროფესიონალებისა და სამოქალაქო აქტივისტების მიმართ მუქარის ფაქტებზე მიუკერძოებელი, ეფექტური და დროული გამოძიების დაწყება და ძალადობის ორგანიზატორებისა და დამნაშავეების პასუხისგებაში მიცემა. სამოქალაქო საზოგადოებასთან კონსულტაციების გამართვა, მათი ჩართულობის უზრუნველყოფა კანონშემოქმედებით და პოლიტიკის შემუშავების პროცესში და მათი თავისუფლად მუშაობის უზრუნველყოფა.

საზოგადოებრივი მაუწყებელი გორგილაძის გადაცემას "გორგილაძის აუტანელ სიმსუბუქეს" ხურავს.

ინფორმაციას გადაცემის პროდიუსერი ნატა მაღალაშვილი ადასტურებს. როგორც ის "მედიაჩეკერთან" საუბრისას ამბობს, ხელმძღვანელების მხრიდან გადაცემის დახურვის მიზეზად არხის რეორგანიზაცია და ფინანსური პრობლემები დასახელდა. მისივე ინფორმაციით, იხურება სხვა გადაცემებიც.

გადაცემა საზოგადოებრივი მაუწყებლის ეთერში 2021 წლიდან გადიოდა.

საზოგადოებრივი მაუწყებლის ბიუჯეტი

პარლამენტმა მესამე მოსმენით მიიღო კანონპროექტი, რომლის მიხედვითაც გაუქმდება საზოგადოებრივი მაუწყებლის დაფინანსების მოქმედი ნორმა და 2026 წლიდან ტელევიზია ქვეყნაში თითოეული დასაქმებულიდან 64 ლარით დაფინანსდება.

• დღეს მოქმედი წესით, საზოგადოებრიცი მაუწყებლის დაფინანსება 2021 წელს 69.6 მლნ ლარი იყო, ხოლო 2024 წლისთვის 110.3 მლნ ლარის გამოყოფა იგეგმება.

• წაიკითხეთ ვრცლად: "რამდენია და როგორ ნაწილდება საზმაუს 2023 წლის ბიუჯეტი?"

ფემიციდი სისტემური პრობლემაა, ქართული მედია კი ხშირად ამ თემის გაშუქებისას პრობლემას ისე წარმოაჩენს თითქოს ეს განყენებული დანაშაულია. ამ დანაშაულზე სახელმწიფოს წარმომადგენლებთან კრიტიკული კითხვების დასმის ნაცვლად, ხშირად მეზობლებს ან დამნაშავის ნათესავებს ეკითხებიან იმას თუ რა ან "რატომ" მოხდა.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ, ორგანიზაცია WECF-სა (ქალები საერთო მომავლისთვის საქართველო) და მედიის წარმომადგენლებთან შეთანხმებისა და მსჯელობის საფუძველზე მოამზადა ფემიციდის გაშუქების დოკუმენტი.

მედია ორგანიზაციები და ჟურნალისტები თანხმდებიან, რომ რესპონდენტების კომენტარების გამოქვეყნებისას გაითვალისწინებენ მასალის ინფორმაციულ ღირებულებასა და საზოგადოებრივ ინტერესს, მასალა არ იქნება პირდაპირ თუ ირიბად მოძალადის გამამართლებელი და მსხვერპლის დამადანაშაულებელი, რადგან არ არსებობს მიზეზი, რომელიც მკვლელობას ამართლებს.

ხელმომწერი გამოცემები ასევე თანხმდებიან, რომ ფემიციდის გაშუქებისას მომზადებულ სტატიასა თუ ვიდეოს დაურთავენ ინფორმაციას ცხელი ხაზისა თუ სხვა მხარდამჭერი სერვისების შესახებ, რათა ძალადობის მსხვერპლმა ქალებმა შეძლონ დახმარების მიღება.

დოკუმენტში შეჯამებულია რამდენიმე ძირითადი რეკომენდაცია, რომელიც ეხება როგორც მასალების მოპოვების, ისე დამუშავებისა და გამოქვეყნების პროცესს:

● დაუშვებელია მსხვერპლის პირდაპირი ან ირიბი დადანაშაულება/დისკრედიტაცია — მაგალითად, “მკვლელობა, სავარაუდოდ, ეჭვიანობის ნიადაგზე მოხდა. ერთ-ერთი თვითმხილველი აცხადებს, რომ კაცის გაღიზიანება ცოლის ტელეფონზე მოსულმა SMS შეტყობინებამ გამოიწვია“ ან “რის გამო მოხდა მკვლელობა, არ გაგიგიათ?“. ჟურნალისტის ამ სიტყვებს არ აქვს არანაირი ინფორმაციული ღირებულება და საზოგადოებაში, სადაც გენდერული სტერეოტიპები ჯერ კიდევ მძლავრია, ქალის დადანაშაულებას იწვევს.

● დაუშვებელია მოძალადის პირდაპირი ან ირიბი გამართლება — მაგალითად, რესპონდენტების ფრაზები: „არაკონფლიქტური ადამიანია“, “ძალიან კარგი ადამიანია, ვერ დავიჯერებ, რომ ამას გააკეთებდა” არ ემსახურება საჯარო ინტერესს, არამედ, აკმაყოფილებს ცალკეულ პირთა უბრალო ცნობისმოყვარეობას, რაც ეთიკური მედიის დანიშნულება არ არის. ადამიანების ცნობისმოყვარეობა უსაზღვროა, მედიამ კი უნდა მიაწოდოს იმ ტიპის ინფორმაცია, რომელიც საჯარო ინტერესის საგანია. გარდა ამისა, ხშირად ბრალდებულის დაცვის მხარე იყენებს ფსიქიკური პრობლემების შესახებ არგუმენტს, რათა შეამციროს პასუხისმგებლობა. ჟურნალისტს უნდა ახსოვდეს, რომ ეს შეიძლება იყოს ადვოკატების სტრატეგიის ნაწილი და არ წამოეგოს მათ განზრახვას, ასევე, არ გააძლიეროს ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებით საზოგადოებაში ისედაც არსებული სტიგმა. მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე ყველა ადამიანი მოძალადე არ არის და არც ყველა მოძალადეს აქვს მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემები.

● ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლება არ უნდა შეილახოს არც მისი გარდაცვალების შემდეგ — გარდაცვლილი ადამიანი საკუთარ უფლებებს ვერ დაიცავს. მედიას უნდა ახსოვდეს, რომ ადამიანის პირადი ცხოვრება მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება გახდეს საჯარო, თუ არსებობს განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესი. საქართველოს მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის მიხედვით, საზოგადოებრივი ინტერესი არის მაღალი აქტუალობის მქონე იმ ფაქტის ან/და მოვლენის შესახებ საჯარო ინტერესი (და არა ცალკეულ პირთა უბრალო ცნობისმოყვარეობა), რომელიც ეხება პირთა ფართო წრეს, ან საზოგადოების ერთ კონკრეტულ ჯგუფსა და საჯარო ინტერესის სფეროს, რომელიც დაკავშირებულია დემოკრატიულ სახელმწიფოში საზოგადოებრივი თვითმმართველობის განხორციელებასთან.

● აუცილებელია შესაბამისი ენისა და ტერმინოლოგიის გამოყენება — ჟურნალისტურ პროდუქტებში დიდი მნიშვნელობა აქვს იმ ენას, რომელსაც მედია იყენებს. ჟურნალისტებმა თავი უნდა აარიდონ დისკრიმინაციული, სტერეოტიპული სიტყვების გამოყენებას, მაგალითად, “ოჯახის უფროსი” და ა.შ.

● მნიშვნელოვანია კითხვების სწორი ადრესატის შერჩევა — ფემიციდის შემთხვევებზე მუშაობისას ერთ-ერთი პირველი, ვისაც მედია კითხვებს უნდა უსვამდეს, სახელმწიფოს წარმომადგენლები არიან. სწორედ მათ აქვთ ადამიანის უფლებების დაცვის ვალდებულება და როცა საუბარია სისტემურ პრობლემაზე, მედია უნდა დაინტერესდეს, რომელი რგოლი ვერ მუშაობს გამართულად, სად არის ხარვეზი, ვისი პასუხისმგებლობაა ეს და ა.შ.

● მნიშვნელოვანია ერთიანი სტანდარტი — მედიის მიერ შემუშავებული ფემიციდის გაშუქების ერთიანი შიდა სტანდარტი, რომელიც სარედაქციო პოლიტიკის ნაწილი იქნება, დაეხმარება ჟურნალისტებს ეთიკურ გაშუქებაში. ეს იქნება ერთგვარი პოლიტიკური ნების გამოხატვა მედია მენეჯერების მხრიდან, სისტემური მიდგომა, რომელიც ხელს შეუწყობს ქალთა საკითხების ეთიკური გაშუქების სტანდარტის ჩამოყალიბებას.

● მნიშვნელოვანია სრულყოფილი გაშუქება — მედიამ უნდა გააშუქოს ფემიციდის გამოძიების და სასამართლო პროცესის საბოლოო შედეგები. აუცილებელია, საზოგადოებამ იცოდეს, როგორ ისჯება დამნაშავე და რამდენად ეფექტიანად მუშაობს ხელისუფლება ამ მიმართულებით.

● უფლებადამცველებისთვის, ექსპერტებისთვის აზრის კითხვა სათაკილო არ არის — იმ შემთხვევაში, თუ ჟურნალისტმა არ იცის, როგორ გააშუქოს ესა თუ ის საკითხი, როგორი ტერმინოლოგია გამოიყენოს და ა.შ., შესაბამისი ორგანიზაციისთვის კონსულტაციის თხოვნით მიმართვა ერთ-ერთი გამოსავალია. ასეთ ორგანიზაციებს შორის შეიძლება იყოს ეთიკის ქარტია, ქალთა უფლებადამცველი ორგანიზაციები და სხვა.

● სოციალური პასუხისმგებლობა — მედიას შეუძლია დაეხმაროს ქალებს, რომლებიც არიან ძალადობის მსხვერპლები, თუ გაავრცელებს ინფორმაციას მხარდამჭერი სერვისების შესახებ. დამატებით, განსაკუთრებულ ძალისხმევას არ მოითხოვს, თუ ჟურნალისტები მასალას დაურთავენ ინფორმაციას იმის შესახებ, ვის შეიძლება დაუკავშირდნენ ძალადობის შემთხვევაში (ცხელი ხაზი, ქალთა მიმართ ძალადობაზე მომუშავე ორგანიზაციის კოორდინატები, მობილური აპლიკაციები და ა.შ)

ინტერნეტმა შეცვალა მედია, თხრობის ხერხები და პლატფორმები. დღეს, მომხმარებელი ინფორმაციის დიდ ნაწილს ფეისბუქიდან, ტიკტოკიდან და იუთუბიდან იღებს. ეს კი მედიას ახალი გამოწვევების წინაშე აყენებს.

"როიტერსის ინსტიტუტმა" და "ოქსფორდის უნივერსიტეტმა" გამოაქვეყნეს 2023 წლის ციფრული ახალი ამბების კვლევის ანგარიში, სადაც ერთ-ერთი მთავარი მიგნება სოციალური ქსელების მომხმარებლების მიერ ახალი ამბების მიღების შეცვლილ მეთოდს შეეხება:

• ე.წ "ინფლუენსერების" აზრს დიდი გავლენა აქვს. გამოკითხულთა მესამედზე მეტი ამბობს, რომ უნახავს სოციალური მედიის "ინფლუენსერი", რომელიც აკრიტიკებს ტრადიციული მედიის ჟურნალისტს - ეს თავის მხრივ მედიისადმი საზოგადოების განწყობას ცვლის და სანდოობის ხარისხს ამცირებს.

რას ცვლის ეს "ინფლუენსერებისთვის"?

ბოლო დროის თითქმის ყველა კვლევა ადასტურებს, რომ დღეს ტრადიციული მედია კარგავს აუდიტორიის ნდობას და ზოგადად მკითხველს/მაყურებელს. ადამიანები უფრო მეტად ენდობიან სოციალური ქსელების აქტიურ მომხმარებლებს ("ინფლუენსერებს")

რადგან

• მათ მიერ მიწოდებული ამბები ინდივიდუალური ანუ მხოლოდ ერთი ადამიანისთვის დამახასიათებელ საუბრის მანერას, ისტორიას ან სხვა დეტალებს მოიცავს.
• მათი კონტენტი ზუსტადაა მორგებული სამიზნე აუდიტორიაზე, ამიტომ ადამიანები "ინფლუენსერებს" აღიქვამენ, როგორც მეგობარს ან ოჯახის წევრს, ეს კი განსაზღვრავს სანდოობას.

რა პრობლემაა?

ჟურნალისტი იძიებს, იკვლევს ინფორმაციას, ამოწმებს მასალას რამდენიმე წყაროზე დაყრდნობით და მხოლოდ ამის შემდეგ ჟურნალისტური ეთიკის პრინციპების გათვალისწინების აშუქებს.

თანამედროვე პლატფორმების განვითარებამდე, ინფორმაციის გავრცელების ფუქციას ძირითადად, სწორედ ტრადიციული მედია პლატფორმები ითავსებდნენ, დღეს კი ახალი ამბავი შეიძლება დაწეროს და გაავრცელოს ნებისმიერმა მომხმარებელმა, რადგან სოციალური ქსელები დიდ აუდიტორიაზე გვაძლევს წვდომას.

• "ტიკტოკისა" და "სნეპჩეთის" გამოკითხულ მომხმარებელთა 55% ახალ ამბებს ე.წ "ინფლუენსერებისგან" იღებს. წაიკითხეთ ვრცლად: "ინფლუენსერები ინფორმაციის მიღების მთავარი წყაროა"

შედეგად, ჩნდება კითხვა, რამდენად ეთიკური და სანდოა "ინფლუენსერების" მიერ გავრცელებული ამბები? ან რამდენად იღებენ ისინი პასუხისმგებლობას აუდიტორიის წინაშე?

რიცხვებში:

• 2023 წლის კვლევით გამოკითხულ ამერიკელთა 70%-ზე მეტი მთავარ გამოწვევად ონლაინ გავრცელებულ დეზინფორმაციას მიიჩნევს.
• სოციალურ ქსელებში დეზინფორმაციის/ძალადობის წამახალისებელი კონტენტის რეგულირებაზე გამოკითხულთა აზრი იყოფა, ნახევარზე მეტი (65%) მხარს უჭერს რომ ტექნოლოგიურმა გიგანტებმა დაარეგულირონ დეზინფორმაციის ონლაინ გავრცელება.
• 55% თვლის, რომ ამას სახელმწიფო სტრუქტურებიც უნდა აკონტროლებდნენ. ამავე კვლევის მიხედვით, გამოკითხულთა ნაწილი ემხრობა დეზინფორმაციის დარეგულირებას იმ დაშვებითაც კი, რომ გარკვეულწილად შეიზღუდოს სიტყვის თავისუფლება.

გამოწვევა

დეზინფორმაციასთან ან სხვა სახის მავნე კონტენტთან ბრძოლისთვის სიტყვის და გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, განსაკუთრებით სახელმწიფოს ჩართულობით, ცენზურის რისკებს აჩენს.

სწორედ ამისთვის არსებობს მედიის თვითრეგულირების მექანიზმები, რომლებიც დემოკრატიულ ქვეყნებში ფართოდ არის დანერგილი. ეს გულისხმობს მედიის მიერ შემუშავებულ და შეთანხმებულ ეთიკურ სტანდარტებს, რომლებსაც ჟურნალისტები უნდა მიჰყვებოდნენ. ასეთია, მაგალითად ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის პრინციპები საქართველოში.

მაგრამ ეს სტანდარტები, არ ვრცელდება ინტერნეტ ინფლუენსერებზე, მიუხედავად იმისა, რომ ხშირად მათ კონკრეტულ მედიასაშუალებებზე დიდი აუდიტორია ჰყავთ და მათ მიერ გავრცელებული ინფორმაციაც შესაძლოა ჟურნალისტური პროდუქტი იყოს.

მეორე მხრივ კი, კვლევების თანახმად, ადამიანებს, განსაკუთრებით ახალგაზრდებს, უჭირთ ერთმანეთისგან გაარჩიონ ჟურნალისტის მიერ გადამოწმებული ფაქტი და "ინფლუენსერის" მოსაზრება, ამიტომ იჯერებენ ყველაფერს, რასაც ციფრულ სივრცეში ცნობილი ადამიანებისგან იგებენ.

მედია ექსპერტი (Media Ethicist) სტივენ ვორდი თავის სტატიაში, "ციფრული მედიის ეთიკა", საუბრობს, რომ მნიშვნელოვანია გამოიკვეთოს ვინ არის ჟურნალისტი და უნდა ვუწოდოთ თუ არა ჟურნალისტი იმას, ვინც სოციალურ ქსელში ადამინებისთვის მნიშვნელოვან თემებზე საუბრობს.

• "მათ ვინც უბრალოდ ხშირად წერს არ უნდა ვუწოდოთ ჟურნალისტი მანამ სანამ მინიმუმ არ გადამზადდებიან ან მიიღებენ ფორმალურ განათლებას ამ მიმართულებით ან სანამ არ დაიცავენ ინფორმაციის გავრცელების ეთიკურ, ჟურნალისტურ სტანდარტებს."

რა არის გამოსავალი?

სხვადასხვა მედია თუ არასამთავრობო ორგანიზაციები ავრცელებენ რეკომენდაციებს "ინფლუენსერებისთვის", რადგან "სოციალურ ქსელებში "აზრის ლიდერებს" სჭირდებათ მათი პასუხისმგებლობის გააზრება":

• ინფორმაციის გავრცელებამდე გადაამოწმონ ამ ამბის პირველწყარო და ასევე, გამჭვირვალედ წარადგინონ ის წყაროებo, რომლებზე დაყრდნობითაც საუბრობენ;
• აუცილებლად დაასათაურონ დასპონსორებული, თანხის სანაცვლოდ განთვსებული კონტენტი;
• მოუწოდონ მათ გამომწერებს "კრიტიკული აზროვნებისკენ" და წაახალისონ ინფორმაციის გადამოწმების პრაქტიკა.
• აიმაღლონ ცნობიერება რასიზმსა და მის ფორმებზე. განსაკუთრებული სიფრთხილით ისაუბრონ დისკრიმინაციასა და ბავშვთა უფლებებზე, რათა თავად არ წაახალისონ ადამიანების რაიმე ნიშნით ჩაგვრა.
• დიდმა პლატფორმებმა შეცვალონ მათი ალგორითმის მუშაობის პრინციპი და ხელი შეუწყონ დაბალანსებული, ფატქებზე დაფუძნებული ვიდეოების გავრცელებას.

29 ნოემბერს, საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ და USAID მედია პროგრამამ ერთობლივი კვლევა წარადგინეს, რომელიც საქართველოს პარლამენტში ჟურნალისტთა აკრედიტაციის ახალ წესებს შეეხებოდა.

კონტექსტი

2023 წლის 6 თებერვალს გამოქვეყნდა საქართველოს პარლემენტის თავმჯდომარის ბრძანება, რომელიც ამტკიცებდა ჟურნალისტთა აკრედიტაციის ახალ წესებს, მათ შორის მედიის წარმომადგენლების მოვალეობები მოიცავს:

• პარლამენტის წევრის, აპარატის თანამშრომლის ან პარლამენტში სტუმრად მყოფი პირის მიერ ინტერვიუზე უარის თქმის შემთხვევაში შეწყვიტოს ინტერვიუ.
• პარლამენტის წევრის, აპარატის თანამშრომლის ან პარლამენტში სტუმრად მყოფი პირის თანხმობის გარეშე არ გადაიღოს მისი დოკუმენტი, მისი ტელეფონის ან სხვა ელექტრონული მოწყობილობის ეკრანი ისე, რომ მასზე არსებული ინფორმაციის ან გამოსახულების აღქმა შესაძლებელი იყოს;

ამ და სხვა პუნქტების დარღვევა იწვევს ჟურნალისტის და გადამღები ჯგუფის აკრედიტაციის შეჩერებას 1 თვის ვადით, განმეორებით დარღვევის შემთხვევაში კი - 6 თვით.

• წაიკითხეთ ვრცლად: "რატომ არის პრობლემური პარლამენტში მედიის აკრედიტაციის ახალი წესები?"

კვლევის მიგნებები, მოკლედ:

გამოკითხულია 67 აკრედიტირებული ჟურნალისტი, კვლევაში ასევე აღნიშნულია, რომ გამოკითხვაში მონაწილეობის თვალსაზრისით, პროსახელისუფლებო მედიასაშუალებების ჟურნალისტები ყველაზე პასიურები იყვნენ.

• "საპარლამენტო ჟურნალისტების" 24% ამბობს, რომ ერთხელ მაინც ჰქონია აკრედიტაციის შეჩერების გამოცდილება. ამ საქმეების თითქმის ნახევარი დაკავშირებულია ჟურნალისტების "რუსული კანონის" წინააღმდეგ გამართულ პროტესტთან.
• მედიის წარმომადგენელთა 55% ამბობს, რომ პარლამენტში აკრედიტაციის ახალი წესის დამტკიცების შემდეგ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა გაუარესდა, ასევე მკვეთრადაა შეცვლილი პარლამენტის წევრების ზოგადი კეთილგანწყობა და მათგან კომენტარის მიღების შესაძლებლობა.

რა საფრთხეა?

მედიის წარმომადგენლები პარლამენტის აკრედიტაციის ახალ წესში ცენზურისა და დეპუტატების მხრიდან კრიტიკული კითხვების არიდების საფრთხეს ხედავენ.

• პრობლემურია მედიასაშუალებებისთვის აკრედიტირებული ჟურნალისტების რაოდენობრივი შეზღუდვა;
• 70%-ზე მეტმა გამოთქვა მოსაზრება, რომ პოლიტიკური კრიზისისას, აკრედიტაციის სისტემა, ხელისუფლებამ შესაძლოა მედიაზე გავლენის მოსახდენად გამოიყენოს;

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის რეკომენდაციები:

• ქართულ საზოგადოებას არ უნდა წაერთვას უფლება, გაეცნოს არჩეული წარმომადგენლების მოსაზრებებს ქვეყნისთვის ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანი საკითხების შესახებ.
• აკრედიტაციის შეჩერება-გაცემის გადაწყვეტილება, იდეალურ შემთხვევაში, უნდა მიიღოს პარლამენტის დამოუკიდებელმა ორგანომ, რომელიც მიუკერძოებელი პირებისგან უნდა დაკომპლექტდეს.
• აკრედიტაციის სისტემით განპირობებული შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ მაშინ, როდესაც ადმინისტრაციული ორგანოები გამჭვირვალეა და საჯარო ინფორმაციას დროულად გასცემენ.
• აუცილებელია, აკრედიტაციის წესების გადახედვა მედიის წარმომადგენლებისა და დაინტერესებული მხარეების ჩართულობით.
• მნიშვნელოვანია ჟურნალისტების მიერ დასახელებული პრობლემური საკითხების შესწავლა-გაანალიზება, მათ შორის ინტერსექტორული თანამშრომლობის, ანგარიშვალდებულებისა და გამჭვირვალეობის ხარისხის გასაზრდელად.

თანამედროვე მედიის განვითარება ზრდის დეზინფორმაციასა და ე.წ "საინფორმაციო ხმაურს", საბოლოოდ კი აუდიტორია თავს არიდებს ახალი ამბების მიღებას.

"როიტერსის ინსტიტუტმა" და "ოქსფორდის უნივერსიტეტმა" 2023 წლის სექტემბერში გამოაქვეყნეს ბრაზილიაში, ინდოეთში, გაერთიანებულ სამეფოსა და აშშ-ში ჩატარებული კვლევის ანგარიში: "ახალი ამბების ნდობის აღდგენის სტრატეგიები - 4 ქვეყნის მაგალითზე".

მიუხედავად იმისა, რომ სხვადასხვა საზოგადოებაში ადამიანები ჟურნალისტიკაში განსხვავებულ ღირებულებებს აფასებენ, მათ მაინც აქვთ საერთო მოთხოვნა: მედიაში ამბებს აშუქებდნენ სამართლიანად, ზუსტად და მიუკერძოებლად.

კვლევის მთავარი მიგნებები, მოკლედ:

• ადამიანები, რომლებიც ყოველდღიურად ეცნობიან ახალ ამბებს ნაკლებად მიიჩნევენ, რომ მედიის სანდობაა შემცირდა;
• ოთხივე ქვეყანაში გამოკითხულები თვლიან, რომ სანდოობის აღსადგენად, მედია უნდა საუბრობდეს ერთმანეთისთვის განსხვავებული ჯგუფებისთვის გასაგები ენით და მათთვის საინტერესო თემებზე ანუ გაშუქების ერთი და იმავე პრინციპი არ მუშაობს ყველა ადამიანისთვის.
• აუდიტორიის ის ნაწილი, რომელიც რაღაც მხრივ ისედაც ენდობა მედიას, არის უფრო ღია ნდობის აღდგენის სტარატეგიების მიმართ.
• გამოკითხულთა უმეტესობა თანხმდება, რომ მათ სურთ ახალ ამბებში უფრო მეტი ჩვეულებრივი, მათნაირი ადამიანი, "გამოსავლის ჟურნალისტიკა" და ნაკლები სენსაციონალიზმი.
• ისინი თვლიან, რომ პრობლემა არა კონკრეტულ ჟურნალისტებში, არამედ ზოგადად არსებულ ბიზნესმოდელებსა და მედიების მენეჯმენტშია. გამოკითხულებისთვის უფრო მეტად სანდოა გამოწერითა და საზოგადოების გადასახადებით დაფინანსებული მედიასაშუალებები.
• დანარჩენი სამი ქვეყნისგან განსხვავებით, აშშ-ში გამოკითხულებს ჩამოყალიბებული აქვთ აზრი, რომელ გამოცემებს ენდობიან და რომლებს არა.
• ადამიანები, რომლებიც არ ასხვავებენ მედიასაშუალებებს და მთლიანობაში არ ენდობიან მედიას, ნაკლებად ღია არიან "ნდობის აღდგენის სტრატეგიებისადმი".

"ადამიანები, რომლებიც ნაკლებად ეცნობიან ახალ ამბებს, ყველაზე ნაკლებად სჯერათ სიახლეების" - რას ნიშნავს ეს?

როგორც ანგარიშში ვკითხულობთ, ახალი ამბების სანდოობის კვლევისთვის, კონკრეტული ამბები ან მედიასაშუალებები ხშირად ყველაზე ნაკლებადაა მნიშვნელოვანი და აუდიტორია ნდობის საკითხს ინტუიციაზე, მედიასთან კავშირსა და სიახლოვეზე დაყრდნობით წყვეტს.

• ადამიანებს, რომლებიც ყოველდღიურად ეცნობიან ახალ ამბებს აქვთ უფრო ღრმა კავშირი სიახლეებთან და გამოცემებთან, ამიტომ ისინი უფრო მეტად ენდობიან გაშუქებულ მასალებს.

კვლევის მიხედვით, ადამიანებს მედიის მიმართ ხშირად ურთიერთსაპირისპირო დამოკიდებულებები აქვთ, რიგ შემთხვევებში კრიტიკული, თუმცა ძირითადად, ადამიანებში არსებობს მზაობა, რომ მედიას დაეხმარონ ნდობის აღდგენაში.

ძირითად პრობლემად რჩება სენსაციონალიზმი, ამასთანავე, სარედაქციო პოლიტიკის გაუმჭვირვალობა და ჟურნალისტების მიერ ეთიკური სტანდარტების უგულებელყოფა. გამოკითხულები ამბობენ, რომ მედია არ არის მრავალფეროვანი, არ უსმენს საზოგადოებას და არ საუბრობს მათ საჭიროებებზე.

წაიკითხეთ ვრცლად: "ახალი ამბები მხოლოდ პრივილეგირებულთათვის - კვლევა"

3 ოქტომბერს, გამოცემა AndroidAuthority-მ გაავრცელა ინფორმაცია, რომ "ტიკტოკი" რიგ ქვეყნებში აპლიკაციის ახალ, ფასიან ვერსიას საცდელად ჩაუშვებს, ხოლო "The Wall Street Journal"-ის ინფორმაციით Meta "ფეისბუქისა" და "ინსტაგრამზე" გამოწერის მოდელის დანერგვას გეგმავს.

• როგორც "ტიკტოკის" წარმომადგენლემა "TechCrunch"-თან ისაუბრა, ეს ცვლილება ჯერჯერობით მხოლოდ აშშ-სა და რამდენიმე სხვა ინგლისურენოვან ქვეყნებს შეეხებათ. სავარაუდო ღირებულება $4.99-ია.
• "ინსტაგრამისა" და "ფეისბუქის", გამოწერის ფასი ევროპელი მომხმარებლებისთვის საფასური $14 იქნება.

რატომ უშვებენ ტექ-გიგანტები ფასიან ვერსიებს?

• პლატფორმებისთვის რეკლამა ერთერთი მთავარი შემოსავლის წყაროა, თუმცა "გამოწერის მეთოდით" ცდილობენ, რომ გაამრავალფეროვნონ თავიანთი შემოსავლის გზები.
• ასევე, "რეკლამის გარეშე" ვერსიის შეთავაზება გააუმჯობესებს მომხმარებელთა გამოცდილებას, თუმცა ჯერ უცნობია, რამდენად არის მზად აუდიტორია, რომ თანხა გადაიხადოს სოციალური ქსელების მოხმარებისთვის.
• თუმცა, მომხმარებლებს შეეძლებათ და დარჩნენ "უფასო" ვერსიაზე, რომელიც მათ ციფრულ აქტივობას აკვირდება და ამის მიხედვით სთავაზობს ე.წ "პერსონალიზირებულ რეკლამებს".
• და რაც მთავარია, ტექ-გიგანტებს უწევთ, მოერგონ ევროკავშირის რეგულაციების.
• ევროკავშირის "ციფრული სერვისების აქტი", 2024 წელს შევა ძალაში და დიდი გავლენა ექნება ამ პლატფორმების მიერ მომხმარებელთა მონაცემების მოპოვება-დამუშავებაზე.

გამოცემა, AndroidAuthority-ის თავის გვერდზე მომხმარებლებს ეკითხება, გადაიხდიდნენ თუ არა TikTok-ის "რეკლამის გარეშე" ვერსიისთვის

• თითქმის 200 გამოკითხულიდან 61% ამბობს, რომ არ აწუხებს რეკლამები სოციალურ ქსელებში.
• 17%-ი კი გადაიხდიდა ყოველთვიურ საფასურს.

როგორ მუშაობას სოციალური ქსელების ალგორითმი?

ტექნიკურად ყველა პლატფორმის ალგორითმი სხვადასხვანაირად მუშაობს, თუმცა მომხმარებლისთვის რეკლამის სწორად შერჩევას ნებისმიერი მათგანისთვის ერთი და იმავე პრინციპი აქვს, ის აკვირდება მომხმარებლის "ციფრულ ქცევას" რა აინტერესებს, რა ტიპის ვიდეოებს, გვერდებს "მისდევს" და იწონებს და სხვა.

"სოციალური მედიის როლი პოლიტიკურ პოლარიზაციაში" - წაიკითხეთ ვრცლად.

თანამედროვე ტექნოლოგიებისა და ხელსაწყოების განვითარებამ, ჟურნალისტებს მისცა შესაძლებლობა, რომ მოპოვებული მონაცემები ტექნიკურად უფრო სწრაფად დაამუშაონ, ვიზუალურად კი უფრო მარტივად წარმოადგინონ.

ჟურნალისტები, რომლებიც მონაცემებზე მუშაობენ ვიზუალიზაციით ავლენენ კორუფციას, შეახსენებენ ხელისუფლების წარმომადგენლებს მათ ანგარიშვალდებულებას ან ავლენენ მათ კავშირებს.

წაიკითხეთ ვრცლად: "რა არის მონაცემებით ამბის თხრობა?"

როგორ შექმნა ჯონ სნოუმ ეპიდემიის რუკა?

ინგლისელი ექიმი ჯონ სნოუ იყო ერთერთი პირველი ვინც 1854 წელს, მონაცემთა ვიზუალიზაციით ლონდონის გარკვეულ უბნებში ქოლერას შემთხვევების ადგილმდებარეობას აკვირდებოდა და გამოწვევ მიზეზს მიაგნო.

მან რუკაზე ქოლერათი დაავადებული ადამიანები შავი ჯოხებით აღნიშნა, სნოუმ დაადგინა, რომ დაავადებულთა უმეტესობა ერთი და იმავე წყლის მილით მარაგდებოდა, ხოლო თავად ბაქტერიის გადამტანი წყალი აღმოჩნდა.

ხელსაწყოები მონაცემთა ვიზუალიზაციისთვის

Flourish Studio

მარტივი რეგისტრაციის შემდეგ, ამ ხელსაწყოთი შესაძლებელია ნებისმიერი გრაფიკისა და ვიზუალის აწყობა, როგორც კავშირების ე.წ "Network"-ის დასადგენად და გამოსავლენად, ასევე მონაცემების ნათლად წარმოსაჩენად.



მათ შორის:

• სხვადასხვა მონაცემების რუკაზე გამოსახვა ქვეყნებისა და ქალაქების მიხედვით.
  |
  
  
  
• დამატებით, მარჯვენა მხარეს არსებული ხელსაწყოებით შესაძლებელია ვიზუალის ფერების, ფონტის და სხვა დეტალების შეცვლა.
  
  

DataWrapper

ამ ვებგვერდზეც, შესაძლებელია მონაცემების ატვირთვა როგორც ცალკე ფაილის სახით, ასევე Google-ის "სამუშაო სივრცდიდან" ლინკის დაკოპირებით.

• ატვირთული მონაცემები სხვადასხვა ფორმატში ავტომატურად გამოისახება.
  
  

საჯაროდ ხელმისაწვდომი მონაცემებისთვის, წაიკითხეთ ვრცლად - "ქართული ღია წყაროები, რომლებიც ჟურნალისტურ საქმიანობაში გამოგადგებათ".

2023 წლის მარტის აქციებზე, პლაკატებზე "ტიკტოკის" ფრაზები რომ დავინახე მეგობრებთან ვხუმრობდი, ამ ამბების მერე პარტიები "ტიკტოკზე" რომ გადმოლაგდნენ რა სასაცილო იქნება - მეთქი.

ამ ბლოგსაც სწორედ ამიტომ ვწერ.

ის "ამბები" ალბათ ჯერ არც დასრულებულა, მაგრამ როგორც ხელისუფლება, ასევე ოპოზიცია აქტიურად ცდილობს "TikTok"-ის ათვისებას ოფიციალური თუ არაოფიციალური ანგარიშებით. და, როგორც სჩვევიათ, მანიპულირებენ პატრიოტული, რელიგიური თუ ეროვნული გრძნობებით.

"Stop Making Stupid People Famous"-ო ამბობს ერთი პროპაგანდისტული "ტიკტოკ" ანგარიშის ვიდეოში წამყვანი? მსახიობი? პროპაგანდისტი? არ ვიცი რას უწოდებენ მათ ბაბლებში ასეთ როლში მყოფს, მაგრამ ფაქტია, რომ we have to stop making stupid people famous - ანუ შევწყვიტოთ სულელების პოპულარიზაცია.

სიტყვა, რომელმაც ყველას თავი მოგვაბეზრა

პოლიტიკური პოლარიზაცია აყალიბებს ორ დაპირისპირებულ მხარეს ყველა სფეროში, იქნება ეს მედია, კულტურა თუ ბიზნესი.

მაგალითად, ცოტა ხნის წინ სოციალურ ქსელებში გავრცელდა ეს ვიდეო, სადაც ეს გოგო სახელოვნებო პერფორმანსს უწოდებს იმას, რასაც ახლა აქ არ აღვწერთ, თუმცა თუ ბმულზე გადახვალთ ნახავთ (არც ისე სასიამოვნო სანახავია).

მალევე, TikTok გვერდმა "აგენტურამ" ეს ვიდეო თავის არხზე ატვირთა, სადაც ისე გამოჰყავთ, თითქოს ყველა ვინც ლიბერალურ იდეებს იზიარებს აუცილებლად ასე მოიქცევა: "ცხადია, რომ ამ ახალგაზრდის ქცევა ლიბერალური ვოუკისტური მახინჯი იდეალოგიის და მისი პროპაგანდის გავლენის შედეგია, იდეოლოგია, რომელშიც თავისუფლება ყველაფრის უფლებას ნიშნავს … ადამიანების ასეთი დეგრადაციის მიზნით იხარჯება ქვეყანაში უცხოეთიდან შემოსული ბევრი ფული".

ამავდროულად, იგივე ვიდეო სულ სხვა არხმა, ირონიული წარწერით, "სგ სგ, კიდევ შემოუშვით რუსები".

და რა შუაშია ეს პროპაგანდისტულ გვერდებთან? ჩვენს კონტექსტში პოლარიზაცია სხვა არაფერია, თუ არა ერთი და იგივე ფაქტის სხვადასხვაგვარად შეფუთვა, იმის მიხედვით, თუ რომელ მხარეს რისი თქმა ან რა გზავნილის გავრცელება სურს. სოციალური ქსელები კი ამის ერთ-ერთი "საუკეთესო" საშუალებაა.

"TikTok"-ზე ასეთი ანგარიშების არსებობა სწორედ პოლარიზაციის გამწვავებას ემსახურება. აქ ხშირად იხსენებენ წინა ხელისუფლების დანაშაულებებს, "კრიტიკული" ჟურნალისტებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების დისკრედიტაციისთვის ავრცელებენ სხვასხვა ტიპის მანიპულაციურ კონტენტს.

აქვე ვიტყვი, ვერ ვხვდები რატომ დამკვიდრდა ტერმინები "კრიტიკული მედია" ან "კრიტიკული ჟურნალისტი", რადგან კრიტიკულობა ორივესთვის ორგანულია, ბუნებრივი თვისებაა, მაგრამ ალბათ წლების გასვლასთან ერთად კიდევ უფრო დავრწმუნდები, რომ აქ ჟურნალისტობა არ არის ის რაც მასწავლეს ან ის, რისიც მე მჯერა.

მაგრამ იყოს, ამაზე მერე დავწერ.

ზემოთ ვახსენე, რომ პატრიოტული, რელიგიური და ეროვნული ღირებულებებით მანიპულირებენ მეთქი.

ამის ერთი ნათელი მაგალითი, ეს ვიდეოა, სადაც ოპოზიციური პარტიების წევრების, არასამთავრობოების წარმომადგენლების თუ სხვების, კონტექსტიდან ამოგლეჯილი ფრაზები გააერთიანეს და ისე გამოიყვანეს, თითქოს ერის "გარყვნა" უნდათ, შემდეგ ვიდეოში ჩნდებიან ხელისუფლების წარმომადგენლები ფრაზებით: ქრისტიანული ღირებულებები, გმირი ჯარისკაცები, ოჯახი, მეუღლე, შვილები და სხვა. მსგავსი ვიდეო სხვადასხვა პროპაგანდისტულმა გვერდებმა გაავრცელეს.

აქვე შეიძლება ნახოთ ვიდეოები, რომ "პოლიციელი გმირია", #ვემსახურებისაქართველოს, მაგრამ ეს საერთოდაც არ ემსახურება კონკრეტული პოლიციელების გმირული საქმეების წარმოჩენას, მთლიანი გვერდი მხოლოდ ვაჟა სირაძეს ეძღვნება.

უცნაურია, მაგრამ ირაკლი კობახიძის იუმორის პროპაგანდაც კი შეიძლება ნახოთ ან "დიფ ფეიქი", თითქოს "საეჭვო კაცი" ამერიკას ლანძღავს.

ზოგიერთი კი, მაგალითად ეს გვერდი, "აგენტურა" არც მალავს თავის ინტერესებს და ამბობს, რომ "დიდი ძმა" ჯერ კიდევ გვიყურებს და აგენტობის იარლიყი რუსული კანონის გაწვევით "ვერ ავიცილეთ".

პლატფორმის ათვისებასთან ერთად, დაიხვეწა ვიდეოების ხარისხი, ახლა რამდენიმე გვერდზე უფრო "დავარცხნილი" ვიდეოები ქვეყნდება, სტუდიური განათებით, კარგი ხარისხითა და სამწუხაროდ, ახალგაზრდა წამყვანით? მსახიობით? პროპაგანდისტით? არ ვიცი რას უწოდებენ მათ ბაბლებში ასეთ როლში მყოფს, მაგრამ ფაქტია, რომ კიდევ ერთხელ, we have to stop making stupid people famous.

2023 წლის მარტში, "აგენტების შესახებ" კანონი ახალგაზრდებმა გააპროტესტეს, ამიტომ ტიკტოკზე პროპაგანდისტები თავიანთი მესიჯების გასავრცელებლად განსაკუთრებით გააქტიურდნენ.

თუმცა, დღეს, TikTok-ს შეიძლება იყენებდეს ნებისმიერი ასაკის ადამიანი, მათ შორის, ისინიც ვინც ვერ არჩევენ ყალბ ამბებს, აქვთ სენტიმენტები "იაფი, ტკბილი საბჭოეთის" მიმართ და სჯერათ, რომ დასავლეთი ქართველობას წაგვართმევს.

ასეთი ანგარიშები უკვე უამრავია და სავარაუდოდ, კიდევ გაიზრდება, მაგრამ ამ ვიდეოების კომენტარებით თუ სხვა დასავლური იდეების მხარდამჭერი გვერდებით, მჯერა, რომ Iconic Gen-Z არ იზიარებს ამ გზავნილებს და საპასუხოდ "ტიკტოკ ტრენდებითაც" კი დასცინის.

ციფრულ ეპოქაში ინფორმაციის სწრაფად გავრცელება და მიღებაა შესაძლებელი, თუმცა ტექნოლოგიური განვითარება გარკვეულ გამოწვევებთანაა დაკავშირებული, რაც ძირითადად, კრიზისული სიტუაციების დროს ვლინდება.

საიდან მოდის ტერმინი ინფოდემია?

მსოფლიო პანდემია "იდეალური გარემოა" დეზინფორმაციისა თუ მანიპულაციური შინაარსის მასალების გამავრცელებელი ჯგუფებისთვის, რადგან ამ დროს მათ შეუძლიათ მარტივად დათესონ შიში და პანიკა საზოგადოებაში.

თუმცა, კოვიდ-19-ის პანდემიის დროს, პროპაგანდისტულ ძალებთან ერთად, რომლებიც ამტკიცებდნენ, რომ ეს ვირუსი გამოგონილი იყო ან საერთოდაც არ არსებობდა, სოციალური ქსელების ჩვეულებრივი მომხმარებლებიც, ნებით თუ უნებლიედ, ავრცელებდნენ სხვადასხვა ტიპის დეზინფორმაციას ვირუსის შესახებ, მკურნალობის მეთოდებსა თუ დაინფიცირების შესახებ კონსპირაციულ თეორიებს.

ამიტომ, 2020 წლიდან ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ აქტიურად დაიწყო ტერმინის, "ინფოდემია" გამოყენება, რაც პანდემიის პირობებში ინფორმაციის ქაოსურად გავრცელებას გულისხმობდა.

• თუმცა, "The Washington Post"-ის ჟურნალისტი, დეივიდ როსკოფი იყო პირველი, ვინც 2003 წელს "SARS" ვირუსის გავრცელებისას, ამბობდა, რომ ინფოდემია არის:
• "მცირე ფაქტების, შიშისა და სპეკულაციების ნაერთი, რომელიც თანამედროვე ტექნოლოგიების წყალობით სწრაფად ვრცელდება მთელ მსოფლიოში, გავლენას ახდენს ეროვნულ და საერთაშორისო ეკონომიკაზე, პოლიტიკასა და უსაფრთხოებაზე. საბოლოოდ კი შორს დგას რეალობისგან."
  
  

რას საფრთხეა?

• ინფოდემია ამცირებს ინსტიტუციების სანდოობას და არღვევს დემოკრატიულ პროცესებს.
• მწვავდება პოლარიზაცია, რადგან ჩნდება დაპირისპირებული მხარეები, ვისაც სჯერა და არ სჯერა კონკრეტული თეორიის.
• ხელს უწყობს სტიგმატიზაციასა და დისკრიმინაციას. მაგალითად, კოვიდ-19-ის ვირუსის გავრცელების აზიელებთან დაკავშირება.
• მცირდება საზოგადოების ნდობა სამეცნიორო კვლევებისა და პროფესიონალების მიმართ.

თუმცა, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ დღეს, ინფოდემია მხოლოდ პანდემიას არ უკავშირდება და სოციალური ქსელების მეშვეობით, ინფორმაცია ვირუსულად ვრცელდება ნებისმიერ დარგში.

ერთერთი ნათელი მაგალითი არჩევნებია, რადგან ამ დროს ხშირად იყენებენ არაერთ გზას ოპონენტის დისკრედიტაციისთვის, რაც შეიძლება მოიცავდეს:

• სოციალური მედიის კამპანიები
• მცდარი ინფორმაციის გავრცელება ოპონენტზე
• ამომრჩეველთა ხმებით მანიპულაცია და სხვა.

18 სექტემბერს სოციალური ქსელის X-ის (ყოფილი "Twitter") მფლობელი, ილონ მასკი ისრაელის პრემიერ მინისტრ, ბენჯამინ ნეტანიაჰუს შეხვდა.

მათ x-ის მომხმარებლებში ანტისემიტურ განწყობებსა და ხელოვნურ ინტელექტის რეგულირებასთან ერთად, X-ის ფასიანი გამოწერის მეთოდზეც ისაუბრეს.

რას ამბობს ილონ მასკი?

როგორც მასკმა შეხვედრაზე აღნიშნა:

• აპირებს, მომხმარებლებს X-ის სოციალური ქსელი მცირე საფასურის სანაცვლოდ შესთავაზოს.
• მას არ დაუკონკრეტებია რა შეიძლება იყოს პლატფორმის გამოწერის საფასური ან რა ფუნქციების გააქტიურება იქნება შესაძლებელი მინიმალური თანხით.
• მთავარ მიზეზად პლატფორმაზე ბოტების დიდ რაოდენობას ასახელებს და ამბობს, რომ ყოველი ახალი ანგარიშის გახსნისას ახალი გადახდის მეთოდის მითითება იქნება საჭირო.
• ინდივიდუალური ანგარიშის საფასური მცირე იქნება, თუმცა ბევრი ბოტისთვის ეს მცირე თანხა საბოლოოდ დიდი იქნება.

რა ვიცით X-ზე?

ილონ მასკმა, იმდროინდელი "Twitter"-ის პლატფორმა 2022 წელს შეისყიდა და სხვა ცვლილებებთან ერთად, მან მალევე განაახლა მოხმარების პირობები.

• ე.წ ვერიფიკაციის ლურჯი ნიშანის მიღება ნებისმიერ მომხმარებელს შეუძლია თანხის გადახდის სანაცვლოდ.
• მასკმა ასევე განაცხადა, რომ ის მხარს უჭერს "სიტყვის თავისუფლებას" და შეცვალა კონტენტის მოდერაციის პირობები. ახლა მომხმარებლებს შეუძლიათ, გაავრცელონ დეზინფორმაცია კოვიდ-19-ის, თუ სხვა თემაზე, და ეს პლატფორმაზე რჩება.
• მან ასევე შეცვალა კომპანიის მენეჯმენტი, წაიკითხეთ ვრცლად: "ტვიტერის ახალი აღმასრულებელი დირექტორი - რა ხდება?"

2023 წლის ივლისში, ილონ მასკმა "Twitter"-ის სახელი "X"-ით ჩაანაცლა და როგორც ამბობს, მოზანია, მომხმარებლებმა ერთ პლატფორმაზე ყველაფერი შეძლონ, რაც მოიცავს ფართო შინაარსს, ინტერნეტ-ვაჭრობიდან — მოკლე, გასართობ ვიდეოებამდე.

ტექსტის მაგენერირებელი ხელოვნური ინტელექტის პლატფორმები უფრო და უფრო პოპულარული ხდება. მედია საფრთხეს ხედავს და რეგულირებაზე მუშაობს.

OpenAI-ს ChatGPT საჯაროდ ხელმისაწვდომი 2022 წლიდან გახდა. ახალი პროდუქტის ჩაშვებასთან ერთად, მალევე დაიწყო დისკუსია გამოწვევებზე, რომლებსაც AI (ხელოვნური ინტელექტი) სხვადასხვა პროფესიას უქმნის, მათ შორის ჟურნალისტიკასაც.

• წაიკითხეთ ვრცლად, „ხელოვნური ინტელექტი ჟურნალისტიკაში - შესაძლებლობები და გამოწვევები“
  
  

როგორ აგროვებს AI მასალებს?

ხელოვნური ინტელექტის ისეთი მოდელები, როგორიცაა Chat GPT "გაწვრთნილია" ინტერნეტში საჯაროდ ხელმისაწვდომ ვრცელ მასალებზე, მათ შორის სტატიებზე, სამეცნიერო ნაშრომებზე, წიგნებსა თუ სხვადასხვა ტიპის ტექსტებზე. „მიღებული ცოდნით“ კი შეუძლია მომხმარებლის კითხვებზე პასუხის გაცემა ან კონკრეტული დავალების შესრულება, მაგალითად სტატიის დაწერა.

სხვადასხვა გამოცემის მიერ გამოქვეყნებული სტატიებიც ხელოვნური ინტელექტის „გასაწვრთნელი“ ერთერთი საშუალება იყო, თუმცა მას შემდეგ, რაც Open AI-მ „ინტერნეტში მცოცავი“ ბოტი, chatbot ჩაუშვა, გამოცემების ნაწილმა გადაწყვიტა, მისთვის მასალებზე წვდომა შეზღუდოს.

რა არის "მცოცავი ბოტი"?

• „მცოცავი ბოტი“ ინტერნეტში ხელმისაწვდომ წყაროებს აგროვებს და მათზე დაყრდნობით „იძენს ცოდნას“.
• Open AI-მ გამოაქვეყნა ინსტრუქცია თუ როგორ შეუძლიათ გამოცემებს თავიანთ მასალებზე წვდომა Open AI-ს ბოტს სრულად შეუზღუდონ ან მიუთითონ კონკრეტული მასალები, რომლებსაც გამოიყენებს Open AI.
• როგორც Open AI-ში ამბობენ, მნიშვნელოვანია, რომ გავლენიანმა, პასუხისმგებლობიანმა წყაროებმა მათ მასალებზე მისცენ წვდომა ბოტს, რათა დაიხვეწონს და მეტად სანდო გახდეს AI.

რატომ უზღუდავენ წვდომას გამოცემები ბოტს?

ხელოვნური ინტელექტის გამოჩენასთან ერთად, მალევე გაჩნდა ინტელექტუალური საკუთრების უფლების შელახვის საფრთხე, რადგან რამდენიმე ავტორის ან გამოცემის გამოქვეყნებულ ტექსტს AI იყენებს იმისთვის, რომ დააგენერიროს ახალი. სწორედ ამიტომ, არაერთმა ავტორმა უჩივლა Open AI-ს მათი სტატიების გამოყენებისთვის.

დამატებით, კომიკოსმა და მსახიობმა, სარა სილვერმენმა საჩივარი შეიტანა “Meta”-ს წინააღმდეგაცაც, ის ამტკიცებს, რომ კომპანიამ თავისივე ხელოვნური ინტელექტის, LLaMa-ს, გასაწვრთნელად, სილვერმენის წიგნი ნებართვის გარეშე გამოიყენა.

თუმცა, open AI-ს ბოტისთვის წვდომის შეზღუდვა, პრობლემას მაინც ვერ აგვარებს, რადგან სტატიები თუ სხვა მასალები ხშირად ონლაინ ბიბლიოთეკებში, არალეგალურ ვებგვერდებსა თუ სხვა საიტებზეც ვრცელდება.

რომელმა გამოცემებმა აუკრძალეს Open AI-ს მასალების გამოყენება?

გამოცემებიდან ერთერთი პირველი, რომელმაც ხელოვნური ინტელექტის „გაწვრთნისთვის“ მათი მასალების გამოყენება აკრძალა “The New York Times” იყო. ამის შემდეგ, ეს შეზღუდვა დააწესეს სხვა გამოცემებმაც, მათ შორის:

• The Guardian
• CNN
• Reuters
• Canberra Times და სხვა.

დღეს, სოციალური ქსელები განსაზღვრავს ახალ ამბებს, პოლიტიკას, პირად ურთიერთობებსა თუ სხვა ყოველდღიურ გადაწყვეტილებებს, რადგან ამ ქსელებში მუდმივად განიხილება მიმდინარე მნიშვნელოვანი თემები, ხშირად მომხმარებლები არიან ინფორმაციის გამავრცელებლები, პოლიტიკოსებისთვის კი არის სივრცე დიდ აუდიტორიასთან კომუნიკაციისთვის.

• წაიკითხეთ ვრცლად: "ინფლუენსერები ინფორმაციის მიღების მთავარი წყაროა - 2023 წლის კვლევა"

რას ნიშნავს მეტას ( Instagram, Facebook) "ვერიფიცირებული" ანგარიში?

"ინსტაგრამი" ვერიფიკაციის ლურჯ ნიშანს 2013 წლიდან ანიჭებს მომხმარებლებს მათი მოთხოვნის საფუძველზე. თავდაპირველად, ეს კონკრეტული ადამიანის პოპულარობით, მისი სახელის ძებნის სიხშირითა და პლატფორმაზე აქტიურობით განისაზღვრებოდა. დამატებით, მნიშვნელობა არ ჰქონდა ე.წ "ფოლოვერების" რაოდენობას.

თუმცა, 2023 წლის თებერვლიდან შესაძლებელი გახდა მისი "გამოწერა" ანუ ყოველთვიური საფასურის ($11.99-$14.99) სანაცვლოდ მომხმარებლის პროფილზე ლურჯი ნიშნის დამატება.

მომხმარებელი ამისთვის რამდენიმე მოთხოვნას უნდა აკმაყოფილებდეს:

• იყოს ასაკით 18 წელზე დიდი
• ჰქონდეს პირადობის მოწმობა ვერიფიკაციისთვის
• ჰქონდეს Instagram ან Facebook ანგარიში
• "ეთანხმებოდეს" ამ პლატფორმების მიერ დაწესებულ მოხმარების პირობებსა და წესებს.

ამ პლატფორმებზე, სხვადასხვა ფოტოებსა თუ ვიდეოებზე დაგროვებული "მოწონებების" ან ნახვების რაოდენობა ადამიანებისთვის, განსაკუთრებით კი მოზარდებისთვის რეალურ ცხოვრებაში სოციალური როლის განმსაზღვრელიც კი არის.

• კვლევების თანახმად, იმ გოგოების 32%-ს, რომელთაც არ მოსწონდათ თავიანთი სხეული, “ინსტაგრამმა” თავი უფრო ცუდად აგრძნობინა. იგივეა ამერიკელი ბიჭი თინეიჯერების 12%-ის შემთხვევაშიც.
• მუდმივად იზრდება ადამიანების სურვილი, რომ ამ ქსელებისთვის საკმარისად "კარგები" და დაფასებულები იყვნენ. ამიტომ, "გამოწერის მეთოდი" მეტასთვის შემოსავლის ახალი წყარო გახდა

• მხოლოდ ერთ დღეში, 2023 წლის აპრილში, "ინსტაგრამმა" 44 მილიონი "ვერიფიკაციის" ნიშანი გაყიდა და ამით, დამატებით, მხოლოდ 24 საათში $600 მილიონის შემოსავალი მიიღო.

რა საფრთხეა?

მიუხედავად იმისა, რომ "Meta verified"-ის იდეა, კრეატორების და სხვა მომხმარებლების ანგარიშების "ნამდვილობის" პირადობის მოწმობით დადასტურებაა, რათა მათი სახელით არ შეიქმნას ყალბი ანგარიშები, არსებობს რამდენიმე გამოწვევა:

• ციფრული სეგრეგაცია - მხოლოდ ვერიფიცირებული ანგარიშები (ის მომხმარებლები, რომლებიც თანხას იხდიან) აღიქმებიან ლეგიტიმურად და სხვა მომხმარებლებს შესაძლოა აღარ ჰქონდეთ ციფრულ დისკუსიებში ჩართვის შესაძლებლობა.
• ნებისმიერი ახალი ამბების სააგენტოს შეუძლია საფასურის გადახდის სანაცვლოდ მიიღოს ვერიფიკაციის ლურჯი ნიშანი, რაც მანამდე ერთგვარად განსაზღვრავდა "სანდო მედიას" დღეს ყველასთვის ხელმისაწვდომია.
• დამატებით, კვლევებით დასტურდება, რომ სოციალური ქსელები, განსაკუთრებით "ინსტაგრამი" თინეჯერებს თავს არასაკმარისად კარგად აგრძნობინებს, ეს ლურჯი ნიშანი კი შესაძლოა ამის ახალი მიზეზი გახდეს.

"ინსტაგრამზე" თანხის სანაცვლოდ მიღებული ვერიფიკაციის ნიშნები სოციალურ ქსელებში მიმების შექმნისა და გავრცელების საგნადაც კი იქცა.










როგორია "ტვიტერის" (ამჟამად X) ვერიფიკაციის მოდელი?

ტვიტერზე ვერიფიკაციის ნიშანის "გამოწერის" მეთოდით ყიდვა 2022 წლიდან შეიძლება. თუმცა, "მეტასგან" განსხვავებით, ნიშნებს ფერების მიხედვით ანიჭებენ ორგანიზაციებსა და სამთავრობო უწყებებს.

• ლურჯი ნიშანი არის ნებისმიერი მომხმარებლისთვის, რომელსაც $8-ის სანაცვლოდ შეუძლია შეძენა
• ოქროსფერი ნიშანი ხელმისაწვდომია კომპანიებისთვის.
• ნაცრისფერი კი სამთავრობო უწყებებისთვის.

თუ სერვისს უფასოდ იღებ და პროდუქტში ფულს არ იხდი, გამოდის, რომ თავად ხარ პროდუქტი - ეს ფრაზა განსაკუთრებით პოპულარული ინტერნეტის აქტიური გამოყენებიდან გახდა და იმას გულისხმობს, რომ სოციალურ ქსელების მოხმარებისას ფულს პირდაპირი გზით არ ვიხდით, თუმცა დღეს, ჩვენი პერსონალური მონაცემებია მონეტიზირებული.

მოდი განვმარტოთ, ამ ქსელების "ციფრული ანაბეჭდების" დატოვების გარეშე გამოყენება, ფაქტობრივად შეუძლებელია, "სქროლვის" სიხშირე, ინტერაქცია პოსტებზე თუ ნებისმიერი სხვა ციფრული მანევრი, ინახება და პლატფორმების უკან მდგომ "ტექ-გიგანტებს" ჩვენზე იმაზე დიდ ინფორმაციას აწვდის, ვიდრე ეს საკუთარ თავზე შეიძლება ვიცოდეთ.

მეტიც, "ფეისბუქს", "ტიკტოკს" თუ სხვას პირდაპირი გავლენა აქვს იმაზე თუ რას ვიყიდით, სად შევჭამთ, ვის მოვუსმენთ ან არ მოვუსმენთ ან ყველაზე მნიშვნელოვანი, ვის მივცემთ ხმას არჩევნებზე.

სწორედ ეს მოხდა 2016 წელს, დონალდ ტრამპის საპრეზიდენტო არჩევნებისას.

თუმცა, ამბავი 2013 წლიდან იწყება, როდესაც კემბრიჯის უნივერსიტეტის, ფსიქოლოგიის დეპარტმანეტის მკვლევარმა ალექსანდრ კოგანმა, ქვიზების აპლიკაცია "ეს არის შენი ციფრული ცხოვრება" (This is your digital life) ჩაუშვა, როგორც ის მაშინ ამბობდა ეს მხოლოდ აკადემიურ მიზნებს ემსახურებოდა.

მომხმარებლებს კი მცირე თანხის მიღების ან აპლიკაციაში "პრემიუმ ფუნქციების" გააქტიურების სანაცვლოდ შეეძლოთ ქვიზების შევსება და გამოკითხვაში მონაწილეობა, დამატებითი პირობა ავტორიზაციისას, მათი "Facebook"-ის ანგარიშით შესვლა იყო.

სწორედ ამ პირობით, კოგანი საჯაროდ ხელმისაწვდომ ინფორმაციასთან ერთად, როგორიცაა სახელი, გენდერი, ასაკი, აგროვებდა ლოკაციის მონაცემებს, სტატუსებს, განთავსებულ ფოტოებსა და მომხმარებლის მიერ დალაიქებულ გვერდებს, რაც მათ ინტერესებსა და შეხედულებებზე მეტყველებდა.

და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, 1 მომხმარებლის Facebook-ავტორიზაციით, მთელი მისი "მეგობრების სიის" ინფორმაციაზეც ჰქონდა წვდომა.

მასშტაბი რომ განვსაზღვროთ, აპლიკაციაში 270 ათასი მომხმარებლის რეგისტრაციამ 87 მილიონი სხვა მომხმარებლის ინფორმაცია შეუგროვა კოგანს.

მაგალითად, თუ მე გავივლიდი ამ აპლიკაციაში ავტორიზაციას "ფეისბუქით" და მეგობრებში პირობითად 300 მეგობარი მეყოლებოდა, კოგანი მიიღებდა ინფორმაციას როგორც ჩემს ასევე ჩემი სამასივე მეგობრის ინტერესებზე, იდეებზე, ინტერაქციასა და შეხედულებებზე.

მეგობრების სიიდან შემთხვევით მოხვედრილი მომხმარებლების გარდა, იმ 270 ათასი ადამიანისთვის კვლევისა და ქვიზების შეკითხვები, ე.წ "დიდი ხუთეულის", OCEAN-ის პრინციპს ემყარებოდა, კოგანს მათი ხასიათის დეტალებს თითქმის სრული სიზუსტით აწვდიდა და მოიცავდა:

• O - Openness - ღიაობა
• C - Conscientiousness - კეთილსინდისიერება
• E - Extroversion - ექსტროვერტულობა
• A - Agreeableness - დათანხმებადობა
• N - Neuroticism - ემოციური სტაბილურობა

თითოეულ პუნქტში დაბალი და მაღალი ქულები შესაბამისად განსაზღვრავდა ადამიანის ხასიათს.

2014 წელს, პოლიტიკური კონსულტაციების კომპანია "Cambridge Analytica"-ს თანამშრომელი კრისტოფერ ვაილი შეხვდა ალექსანდრ კოგანს, რომელმაც თავისი აპლიკაცია გააცნო და მასალები გადასცა.

2015 წელს, ფეისბუქის ერთერთმა თანამშრომელს Cambridge Analytica-ს მიერ მომხმარებელთა ინფორმაციის მოპარვასთან დაკავშირებით გაუჩნდა ეჭვი და შიდა კვლევით დაადასტურეს კიდეც.

ამავე წლის დეკემბერში, Facebook-მა წაშალა კოგანის აპლიკაცია და მოსთხოვეს Cambridge analytica-ს რომ ასევე გაენადგურებინა მათი მომხმარებლების ინფორმაცია, როგორც იმ დროს "facebook"-ის წარმომადგენლებს უთხრეს ეს მონაცემები უკვე წაშლილი ჰქონდათ.

თუმცა, როგორც 2018 წლის მარტში გაირკვა, კრისტოფერ ვაილიმ, The Guardian-თან მიცემულ ინტერვიუში ისაუბრა, რომ მათ ეს მონაცემები არ წაუშლიათ და მეტიც, პირდაპირ იყენებდნენ აუდიტორიის სამიზნე ჯგუფებად ჩამოყალიბებისა და თითოეული ამომრჩევლის პორტრეტის შექმნისთვის.

2016 წელს დონალდ ტრამპის საარჩევნო კამპანიის ერთერთი ხელმძღვანელი სტივ ბენონი, SCL გრუფში მენეჯერულ პოზიციას იკავებდა, Cambridge Analytica კი ამ კომპანიის "შვილობილი კომპანიაა".

კრისტოფერ ვაილი, "The guardian"-თან ინტერვიუში ამბობს, რომ რთულია 2016 წელს, დონალდ ტრამპის გამარჯვება პირდაპირ "Cambridge analytica"-ს დავუკავშიროთ, თუმცა ფაქტია, რომ მოსახლეობაზე მანიპულაციურმა ვიდეო თუ ფოტო მასალამ, რომელიც გამიზნულად ხვდებოდათ მათ არჩევანზე დიდი გავლენა იქონია.

"ფეისბუქის სკანდალის" პარალელურად, დიდ ბრიტანეთში, Chanel 4-მა გაავრცელა ფარული ჩანაწერი, სადაც თითქოს პოტენციური შრილანკელი დამკვეთი (რომელიც რეალურად ჟურნალისტის აგენტი იყო), რომელსაც დიდ ბრიტანეთში გავლენების მოპოვება სურს, Cambridge Analytica-ს აღმასრულებელ დირექტორს, ალექსანდერ ნიქსს ხვდება, სადაც ნიქსი არწუმებს დამკვეთს, რომ ტრამპის არჩევნებში მათ ფეისბუქ მონაცემები გამოიყენეს.

2023 წლის აპრილში, Facebook დათანხმა, რომ $725 მილიონი გადაუხადოს დაზარალებულ მომხმარებლებს.

ფორმის შევსებით, ამერიკის მოქალაქეები, რომლებსაც 2007 წლიდან 2022 წლამდე პერიოდში ჰქონდათ ფეისბუქი, ამ თანხიდან როგორც დაზარალებულები პროცენტულ წილს მიიღებენ.

სოციალურ ქსელებში ყოველდღიურად უამრავი ინფორმაცია ვრცელდება, თუმცა კვლევები აჩვენებს, რომ ბევრი ინფორმაცია ინფორმაციის მრავალფეროვნებას არ ნიშნავს. განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ჩვენს ინტერესებს ალგორითმი განსაზღვრავს.

რატომ არის ეს თემა მნიშვნელოვანი?

2023 წლის ივლისის მონაცემებით, მსოფლიო მოსახლეობის 60%-ზე მეტი იყენებს სოციალურ ქსელს, შესაბამისად დღითიდღე იზრდება "ახალი მედიის" როლი სხვადასხვა თემებზე საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებისთვის.

მცირე, თუმცა სოციალურ ქსელებში აქტიური, ხშირად კოორდინირებული და არაავთენტური ჯგუფები ცდილობენ წამოიწყონ დისკუსია მათთვის სასურველ თემაზე, რაც თავის მხრივ ამწვავებს დაპირისპირებას დანარჩენ საზოგადოებაში, რადგან ალგორითმის საშუალებით მარტივია დიდ აუდიტორისთან წვდომა.

მოკლედ, როგორ მუშაობს ალგორითმი?

სოციალური ქსელების ალგორითმი ტექნიკურად სხვადასხვანაირად მუშაობს, თუმცა ნებისმიერ შემთხვევაში აქვთ ერთი მიზანი - შეისწავლონ მომხმარებლის ქცევა, ინტერაქცია და მიაწოდონ ის კონტენტი, რომელიც მას მოსწონს და დიდხანს გააჩერებს პლატფორმაზე.

რა პრობლემაა?

მაშინაც კი, თუ მომხმარებელი მუდმივად კითხულობს, უყურებს სხვადასხვა პრორუსული, დეზინფორმაციული გვერდების კონტენტს, ალგორითმი მუშაობს ანალოგიური პრინციპით და ამ მომხმარებელს მუდმივად აწვდის პროპაგანდისტულ მასალებს.

• მიუხედავად იმისა, რომ ე.წ "ფაქტ-ჩეკერები" ყალბი, არაზუსტი მასალების მოსანიშნად და წასაშლელად აქტიურად მუშაობენ, დეზინფორმაცია მაინც დიდი მასშტაბით ვრცელდება.

"როგორ ამოვიცნოთ ბოტები?" - წაიკითხეთ ვრცლად.

• ეს კი აჩენს ერთმანეთთან დაპირისპირებულ ორ მხარეს, ე.წ "ბაბლებს" ("პატარა საზოგადოებებს") სოციალურ ქსელებში.
• მწვავე პოლარიზაციის პირობებში, მედიის მიერ ამბების სწორად გაშუქებასა და ინფორმაციის ყველა "ბაბლის" წევრამდე მიტანას, გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს.

როგორ შეუძლია მედიას "გაწვრთნას" ალგორითმი?

პასუხისმგებლიანი მედიისთვის ახალი გამოწვევაა, რომ მათი გადამოწმებული, ღირებული მასალები უბრალოდ ვერ აღწევს იმ აუდიტორიამდე, რომელიც მუდმივად პროპაგანდისტულ მასალებს ეცნობა.

რატომ? - პრობლემა კვლავ ალგორითმის მუშაობის პრინციპია.

ამიტომ, ცალკეულ ჟურნალისტებს, შეუძლიათ თავად გაწვრთნან თავიანთი სოციალური ქსელის აგორითმი ისე, რომ მათაც ხვდებოდეთ დეზინფორმაციული, პრორუსული ან პროსახელისუფლებო გვერდები და მათი მესიჯები, რადგან იცოდნენ რა ხდება სხვადასხვა "ბაბლებში" და რა გზავნილები ვრცელდება.

• სოციალურ ქსელებში დააკვირდნენ სხვადასხვა პოსტის კომენტარებში ან გაზიარებების ველში ანგარიშებს, მათ გზავნილებს.
  
  
• სხვა რომელ გვერდებს "მისდევენ" ეს მომხმარებლები, რა/ვინ აინტერესებთ? - გამოიწერეთ იმავე გვერდები.
  
  
• ზიარდება თუ არა პოსტები სხვადასხვა პროსახელისუფლებო ჯგუფებში? როგორია ამ ჯგუფებსა და ინდივიდუალურ პროფილებზე გაზიარებული პოსტის ინტერაქცია - დაემატეთ იმავე ჯგუფებში.
  
  

ამ გზით, შესაძლებლობა გექნებათ გაიგოთ რა ხდება საზოგადოების სხვადასხვა ციფრულ ჯგუფებში. თუმცა, მნიშვნელოვანია საზოგადოების მოწყვლად ჯგუფებთან პირდაპირი საუბარი იმაზე თუ რა ხვდებათ სოციალურ მედიაში ხშირად, რომელ გვერდებს ეცნობიან ახალი ამბებისთვის და სხვა.

ჟურნალისტებს, სოციალურ ქსელებში მომხმარებელთა ქცევასა და ინტერაქციაზე დაკვირვებით, შეუძლიათ, რომ ერთი მხრივ, იცოდნენ რა არის ე.წ "მესიჯბოქსი" კონკრეტული დროისთვის, მეორე მხრივ კი ამ "კვლევას" გამოიყენებს თავისი მასალებით დეზინფორმაციის მორიგი კამპანიის პრევენციისთვის.

თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარება ჟურნალისტიკას ახალი გამოწვევების წინაშე აყენებს. მედიაში ხელოვნური ინტელექტის აქტიურმა გამოყენებამ პროფესიულ წრეებში AI-ს დარეგულირებაზე გააჩინა დისკუსია.

2023 წლის ივლისში, RSF-მა ("რეპორტიორები საზღვრების გარეშე") გაავრცელა ინფორმაცია, რომ საერთაშორისო პარტნიორებთან ერთად, ჩამოაყალიბებს ქარტიას ხელოვნური ინტელექტის მედიაში გამოყენებისთვის.

რატომ არის ეს მნიშვნელოვანი?

"ახალი ამბების სააგენტოების მსოფლიო გაერთიანებამ", 2023 წელს ხელოვნური ინტელექტის მედიაზე გავლენის შესახებ კვლევა გამოაქვეყნა:

• ნიუსრუმებიდან 49% ამბობს, რომ იყენებს სხვადასხვა AI-ს, მათ შორის chat GPT-ს გამოკითხულ ჟურნალისტთა ნახევარზე მეტი AI-ს ტექსტის გენერირებისთვის იყენებს.
• რედაქტორების 37%, ხოლო ჟურნალისტების 26% არის მზად, რომ აითვისოს/გამოიყენოს ეს ტექნოლოგია.
• ჟურნალისტების თითქმის ნახევარი ამბობს, რომ მათ აქვთ AI-ს გამოყენების თავისუფლება, თუმცა მხოლოდ 20%-ს აქვს ე.წ "გაიდლაინები" ანუ გამოყენების წესები.

როგორც კვლევით დადგინდა, ჟურნალისტებს, რომლებიც აქტიურად იყენებენ ხელოვნურ ინტელექტს ყოველდღიურ საქმიანობაში, ძირითადად არ აქვთ ამ ტექნოლოგიის გამოყენების ინტრუქცია, რაც რიგ საფრთხეებს ქმნის:

• თუ ყველა ნიუსრუმი AI-ს გენერირებულ იდეებსა და სტატიებს გამოაქვეყნებს, მასალების მრავალფეროვნება მნიშვნელოვნად შემცირდება.
• საფრთხე შეექმნება გამოცემების დამოუკიდებლობასაც.
• ამან შეიძლება ხელი შეუწყოს ე.წ "ბაბლების" ჩამოყალიბებას, რადგან არ იარსებებს ალგორითმის "შერჩეული" მასალისგან განსხვავებული, კრიტიკული მოსაზრება.

რა ფუნქცია ექნება ქარტიას?

ქარტიაში, AI-ს ჟურნალისტური სტანდარტებითა და ეთიკური გამოყენების უზრუნველსაყოფად, 13 სხვადასხვა ქვეყნიდან ჟურნალისტიკის სფეროდან 21 წევრი გაერთიანდება. ხელმძღვანელი ფილიპინელი ჟურნალისტი - მარია რესა იქნება.

სხვა არასამთავრობო თუ მედია ორგანიზაციებთან ერთად, RSF-ის ინიციატივას უერთდება გამომძიებელ ჟურნალისტთა გაერთიანებები: ICIJ და OCCRP.

ქარტია შეადგენს პრინციპებს, უფლებებსა და ვალდებულებებს, რომელიც ჟურნალისტებს AI-ს გამოყენებისას ეკისრებათ.

როგორც RSF-ის გენერალური მდივანი, კრისტოფერ დელუარი ამბობს: "სამწუხაროდ, ინდივიდუალურად ამ ტექნოლოგიების ეთიკურად გამოყენება წახალისებული არ არის, ამიტომ ჩვენ გვჭირდება კოლექტიური, გლობალური ვალდებულება, რომელიც დაფუძნებულია ჯანსაღ პრინციპებზე ეთიკური ჟურნალისტიკის დასაცავად."

რუსეთის უკრაინაში სრულმასშტაბიანი შეჭრის შემდეგ, ომის კორესპონდენტები ეპიცენტრიდან ჰყვებიან რეალურ ამბებს მსოფლიოსთვის.

შესაძლებელია, ჟურნალისტებმა შეინარჩუნონ ობიექტურობა საკუთარ ქვეყანაში ომის გაშუქებისას? რა ეთიკურ და მორალურ დილემებს აწყდება უკრაინული მედია, უკრაინაში რუსეთის ომის გაშუქებისას — "The Kyiv Independent"-ის ერთ-ერთ დამფუძნებელთან, ჟურნალისტ ანნა მირონიუკთან ინტერვიუში ვისაუბრეთ.

მოკლედ ანნა მირონიუკზე:

• ანნა მირონიუკი უკრაინული გამოცემა, "The Kyiv Independent"-ის საგამოძიებო დეპარტამენტის ხელმძღვანელია.
• სტატიებს წერს ისეთი გავლენიანი გამოცემებისთვის, როგორიცაა New York Times, Washington Post, OCCRP და სხვა.
• მისი ჟურნალისტური გამოძიება მოიცავს ისეთ თემებს, როგორიცაა ადამიანის უფლებები, ჯანდაცვასა და კორუფცია.
• 2023 წელს, ევროპის პრესის პრიზის გამარჯვებული გახდა სტატიისთვის, რომელიც საერთაშორისო ლეგიონში ხელმძღვანელების მხრიდან მებრძოლთა შეურაცხყოფასა და მუქარას შეეხებოდა.
• 2023 წლის ივნისში, ამბის თხრობის ფესტივალის ფარგლებში (*ZEG), USAID მედია პროგრამის მხარდაჭერით, ანნა მირონიუკი თბილისში ქართველ კოლეგებს შეხვდა და გამოცდილება გაუზიარა.

ინტერვიუს მთავარი გზავნილები:

• "ომის დროს არ გაქვს უფლება, რომ უბრალოდ, სხვა ამბავზე "გადაერთო".
• "ობიექტურობა ნიშნავს, რომ აუდიტორიას მიაწოდო საჭირო კონტექსტი და სრული სურათი, რათა თავად მიიღონ გადაწყვეტილება."
• "ვფიქრობ, "The Kyiv Independent"-ი თავისი გაშუქებით ადასტურებს, რომ ჩვენ არ ვართ ხელისუფლების პრეს-სამსახური."
• "პრეზიდენტი ზელენსკი არ მიიჩნევს, რომ მედია შუამავლად ესაჭიროება, მას შეუძლია, პირდაპირ მიმართოს საზოგადოებას და "კუთხეში მომწყვდეულს" არ მოუწიოს ჟურნალისტების კრიტიკულ კითხვებზე პასუხის გაცემა."
• "იმოქმედეთ ეთიკურად და მიჰყევით ფაქტებს, სწორედ ეს არის ჟურნალისტიკის ფუნდამენტი, სხვა შემთხვევაში ხდები პიარი ან პროპაგანდისტი."
  
  

მედიაჩეკერი: რა გამოწვევების წინაშე დგას უკრაინული მედია, მათ შორის, "The Kyiv Independent"?

ანნა მირონიუკი: ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა უსაფრთხოებაა, რადგან ჩვენი გამოცემა კიევში მდებარეობს. უკრაინის დედაქალაქი კი, პირველი სამიზნეა რუსული სამხედრო ძალებისთვის.

დამატებით, ჩვენი რეპორტიორები უკრაინის სხვადასხვა ტერიტორიებიდან, ომის ცხელი წერილებიდან მუშაობენ - სადაც მათი სიცოცხლე საფრთხეშია. 2022 წლის 24 თებერვლიდან უკრაინაში მოქმედებს საომარი მდგომარეობა, რაც თავისთავად ზღუდავს გამოცემების სიტყვის თავისუფლებას.

ამასთანავე, ჟურნალისტების მენტალური მდგომარეობა და "გადაწვა" მნიშვნელოვანი გამოწვევაა, რადგან ისინი რუსეთის ომს უკრაინაში 2014 წლიდან აშუქებენ. თუმცა, ახლანდელი სრულმასშტაბიანი ომი განსაკუთრებით აისახება მათ ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე.

ომის დროს ყოველ წამს ამ ამბავში ხარ, არ გაქვს უფლება, რომ რაიმე სხვაზე გადაერთო. ისმენ ადამიანების ისტორიებს და ეს აუდიტორიამდე მიგაქვს, ცხადია, რომ ამას შენზე აქვს გავლენა.

მედიაჩეკერი: როდესაც საკუთარი ქვეყნის ომს აშუქებ, ობიექტურობის შენარჩუნება შესაძლებელია?

ანნა მირონიუკი: ვფიქრობ, ობიექტურობა ნამდვილად შესაძლებელია. ზოგიერთი ჟურნალისტი ფიქრობს, რომ ეს ორი მხარისთვის საუბრის შესაძლებლობას ნიშნავს, რაც ასე არ არის. "იმან თქვა ის, ამან თქვა ეს", სრულ კონტექსტს უნდა მოარგო და ისე მიაწოდო საზოგადოებას.

ჩემთვის, ობიექტურობა აუდიტორიისთვის სრული სურათის წარმოდგენაა, რათა შემდეგ, მიღებული ინფორმაციით, თავად შეძლონ გადაწყვეტილების მიღება.

ვფიქრობ, "The Kyiv Independent"-ი თავისი გაშუქებით ადასტურებს, რომ ჩვენ არ ვართ ხელისუფლების პრეს-სამსახური. კრიტიკა, მიუკერძოებლობა და გულწრფელობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელია.

მედიაჩეკერი: ომის დაწყების შემდეგ, გაიზარდა ცენზურა? ანუ უკრაინის ხელისუფლება უფრო სენსიტიური გახდა კრიტიკული მასალების მიმართ?

ანნა მირონიუკი: საომარი მდგომარეობა ხელისუფლებას აძლევს საშუალებას, რომ გააკონტროლოს ქვეყანაში გამოქვეყნებული მასალები. გართულდა საჯარო ინფორმაციაზე წვდომა, რადგან გვპასუხობენ, რომ გამოთხოვილი ინფორმაცია ახლა სახელმწიფო საიდუმლოებას წარმოადგენს.

თუმცა, გართულებულ პირობებშიც კი, არსებობს უკრაინული გამოცემები, რომლებიც დამოუკიდებლად მუშაობას აგრძელებენ.

მედიაჩეკერი: რუსეთის უკრაინაში ომის დროს, პრეზიდენტ ზელენსკის ფიგურა რომანტიზებულია, მათ შორის, ქართველი ჟურნალისტების ნაწილშიც. ომამდე, ზელენსკი ხშირად არ ჩნდებოდა კამერებსა და ჟურნალისტებთან. შეიცვალა მისი ეს დამოკიდებულება?

ანნა მირონიუკი: ვერ ვიტყოდი, რომ კამერების წინ დგომა არ უყვარს, პირიქით, უბრალოდ, მას ჟურნალისტები არ მოსწონს. ის კამერასთან საკმაოდ კომფორტულადაა და ყოველდღიურ ვიდეოებსაც წერს, თუმცა, მას არ სჭირდება ჟურნალისტი, როგორც საზოგადოებასთან "შუამავალი".

ეს, ვფიქრობ, მისი მხრიდან პოპულისტური ნაბიჯია, რადგან ღიაობის ილუზიას ქმნის და მე, როგორც ჟურნალისტს, შანსს არ მაძლევს, საზოგადოებისთვის საინტერესო და მნიშვნელოვანი კითხვები დავუსვა. ის ინტერვიუს არ აძლევს უკრაინულ მედიას, ესაუბრება უცხოურ გამოცემებს, თუმცა, ეს სხვა რამ არის.

რამდენჯერმე იყო "off the record" (*ჩანაწერის გარეშე) შეხვედრა - "ფავორიტი ჟურნალისტების" შეკრებები, თუმცა, სხვა არის, როდესაც სრულ ინტერვიუში პასუხობ კრიტიკულ გამოცემას.

ვფიქრობ, მისი დამოკიდებულება არ შეცვლილა, რადგან პირველად საპრეზიდენტო არჩევნებისასაც სწორედ ასე ფიქრობდა, რომ მედია არ სჭირდება, როგორც შუამავალი. მას შეუძლია პირდაპირ საზოგადოებას მიმართოს, თუმცა, ფაქტია, კრიტიკული კითხვებით "კუთხეში მომწყვდევა" არ მოსწონს.

მედიაჩეკერი: ადამიანები იღლებიან ნეგატიური ამბებით. 2022 წლის თებერვლიდან-აპრილამდე, Google Trends-ის მიხედვით, "რუსეთის ომი უკრაინაში" ყველაზე ხშირად მოძიებული ფრაზა იყო, თუმცა, 2023 წლის იმავე პერიოდში ეს რიცხვი მკვეთრად შემცირდა.

ცხადია, უკრაინელებისთვის ომს შეწირულთა რაოდენობა სტატისტიკა არასდროს გახდება, თუმცა, რას ხედავს მსოფლიო? როგორ ფიქრობთ, აკლია უკრაინულ მედიას ადამიანური ისტორიები?

ანნა მირონიუკი: მე არ ვიცი რას ხედავს მსოფლიო. უკრაინელი ჟურნალისტი ვარ და კიევში ვცხოვრობ, ამიტომ ჩემთვის თითოეულ დაღუპულს თავისი სახელი, ოჯახი და ტრაგედია აქვს და არ არის მხოლოდ ერთი რიცხვი.

არ ვფიქრობ, რომ უკრაინული გამოცემები მხოლოდ მშრალი სტატისტიკებით წერენ. ბევრი სიღრმისეული სტატია ქვეყნდება დაზარალებულ ოჯახებსა და იმ მოქალაქეებზე, რომლებმაც ქვეყნისთვის ბრძოლას სიცოცხლე შესწირეს.

მედიაჩეკერი: "The Kyiv Independent"-ს ვებგვერდზე დაემატა ახალი ველი "ვხსნით უკრაინას" (Explaining Ukraine), ასევე, გამოეცით წიგნი "უკრაინელების გამძლეობის ომის დღიურები." რას უყვებით მსოფლიოს?

ანნა მირონიუკი: ჩვენმა გამოცემამ დიდი რესურსი ჩადო მრავალფეროვნებაში, ცალკე გავხსენით დეპარტამენტი, რომელიც ომის დანაშაულზე მუშაობს.

ასევე, დავიწყეთ დოკუმენტურ ფილმებზე მუშაობა და გამოვეცით წიგნი - ეს ძირითადად, ჩვენი გაშუქებული მასალების შედარება და შეჯამებაა ომის დაწყებიდან - წიგნის გამოცემამდე.

რაც შეეხება, "ვხსნით უკრაინას", ადამიანებს ვუხსნით უკრაინის კულტურასა და ტრადიციებს, ვსაუბრობთ ჩვენს ქვეყანაზე დამკვიდრებულ სტერეოტიპებსა და სტიგმებზე.

მედიაჩეკერი: რას ურჩევდით საგამოძიებო მასალებზე მომუშავე ჟურნალისტებს, განსაკუთრებით, ომის დროს?

ანნა მირონიუკი: მტკიცე და დაუღალავი უნდა იყო, იმიტომ, რომ ხშირად გულდასაწყვეტია და დემოტივაციას იწვევს, რომ "დაკაკუნებისას კარს არ გიღებენ". ბევრჯერ გიწევს თავიდან სცადო, რომ მიიღო სასურველი ინფორმაცია, თუმცა, იყავით კრეატიული, მრავალი სხვა გზაც არსებობს.

მედიაჩეკერი: როგორ შეიძლება შეეწინააღმდეგო რუსულ პროპაგანდას და მიიჩნევთ, რომ რაღაც ეტაპზე, ომში ყოფნისას, თქვენც პროპაგანდისტი ხდებით?

ანნა მირონიუკი: ჩემი მიდგომა განსხვავებულია. არ მიმაჩნია, რომ რუსულ პროპაგანდას აუცილებლად უკრაინული პროპაგანდა უნდა დავუპირისპიროთ. ერთადერთი სწორი გზა, პროპაგანდასთან საბრძოლველად არის, რომ თქვა სიმართლე, რადგან ის ანგრევს და ანადგურებს ნებისმიერ პროპაგანდას.

უბრალოდ იმოქმედეთ ეთიკურად და მიჰყევით ფაქტებს. სწორედ ეს არის ჟურნალისტიკის ფუნდამენტი, სხვა შემთხვევაში ხდები პიარი ან პროპაგანდისტი.

6 ივლისს, საგარეჯოში, "ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის" პრეზენტაციის გასაშუქებლად მისულ ჟურნალისტებს, "ქართული ოცნების" მხარდამჭერები დაესხნენ თავს.

"ფორმულას" ჟურნალისტი გიორგი კვიჟინაძე ადგილზე ოპერატორ სულხან ჭკადუასთან ერთად იმყოფებოდა.

როგორც ის "მედიაჩეკერთან" ამბობს, ჟურნალისტებს "ქართული ოცნების" მხარდამჭერებისთვის კითხვაც კი არა დაუსვამთ, ისე დაესნენ მათ თავს.

"თავდამსხმელებისთვის მნიშვნელობა არ ჰქონდა რომელი ტელევიზია იყო, რადგან ფიზიკურად დაუპირისპირდნენ როგორც კრიტიკული, ისე სახელისუფლებო მედიის ჟურნალისტებს."

"ფორმულას" ჟურნალისტი გვეუბნება, რომ მიკროფონზე ეჯაჯგურებოდნენ, "იმედის" ჟურნალისტსაც.

"იმედის" საინფორმაციო სამსახურის უფროსი, მიხეილ ფეიქრიშვილი "მედიაჩეკერთან" ამბობს, რომ ადგილზე მათი გადამღები ჯგუფები არ დაშავებულან.

ადგილზე დაშავდა "მთავარი არხის" გადამღები ჯგუფიც, ჟურნალისტი ია გულიაშვილი, და ოპერატორი ლევან დვალი. მათ დაუზიანეს გადასაღები აპარატურაც.

"მანქანიდან როგორც კი გადავედით მე და ჩემი ოპერატორი იმწამსვე გავიგეთ რეპლიკა, რომ "მთავარი არხი მოვიდა" რაც იმას ნიშნავდა, რომ ერთმანეთი წააქეზეს იმისათვის, რომ შემდგომში აგრესია ჩვენზე წამოსულიყო" - ამბობს "მთავარი არხის" კახეთის ბიუროს ხელმძღვანელი, ია გულიაშვილი.

ის ასევე გვეუბნება, რომ ძალადობდნენ არამხოლოდ "ქართული ოცნების" აქტივისტები, არამედ მოქმედი ადგილობრივი საჯარო მოხელეებიც.

ია გულიაშვილს ქვა მოხვდა მხარში, როდესაც უსაფრთხო ადგილას გადასვლას ცდილობდა, ფიზიკური დაზიანებები მიაყენეს ლევან დვალსაც.

პრინციპული მნიშვნელობა არ ჰქონდა რომელი ტელევიზია იყო, ფიზიკურად გვისწორდებოდნენ, რითიც შეეძლოთ ყველაფრით. ყველა ტელევიზია იყო სამიზნე, მთავარი იყო, რომ გადაღება ვერ მოგვეხერხებინაო - ამბობს ია გულიაშვილი "მედიაჩეკერთან" საუბრისას.

როგორც "რუსთავი 2" - ის საინფორმაციო სამსახურის ხელმძღვანელი ხათუნა ბერძენიშვილი გვეუბნება, მათი ჟურნალისტი არ დაშავებულა, თუმცა მას შემდეგ რაც ვუთხარით, რომ "ფორმულას" გავრცელებულ კადრებში ჩანს, რომ ერთერთი მონაწილე მათ ჟურნალისტს მიკროფონს ართმევს ამბობს, რომ ეს კადრები არ უნახავს და დეტალური ინფორმაცია არ აქვს, რადგან მათი ჟურნალისტები ადგილზე ჯერ კიდევ მუშაობენ.

მომხდარს გამოეხმაურა "საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია"

ქარტია მოუწოდებს სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს დროულად გამოიძიონ საგარეჯოში დაშავებული გადამღები ჯგუფების შემთხვევები.

"საქართველოში ჟურნალისტებისთვის სამუშაო გარემო უკიდურესად საშიში გახდა - მათ ხშირად არ ეძლევათ შესაძლებლობა თავისუფლად შეასრულონ პროფესიული მოვალეობა, ფიზიკური და სიტყვიერი თავდასხმები მედიის წარმომადგენლების საქმიანობის თანმდევი ნაწილი გახდა" - წერია ქარტიის განცხადებაში.

მოკლედ: დღეს, 4 ივლისს გავრცელებული ინფორმაციით, გროზნოში (ჩეჩნეთი) ნიღბიანი პირები თავს დაესხნენ "ნოვაია გაზეტას" ჟურნალისტს ელენა მილაშინას.

• ის, ჩეჩნეთში, ადვოკატ ალექსანდრე ნემოვთან ერთად ზარემა მუსაიევას სასამართლო პროცესს უნდა დასწრებოდა.
• ზამირა მუსაიევას ორივე შვილი აქტივისტია, რეჟიმის კრიტიკისთვის კრემლის სამიზნე მათი ოჯახის ყველა წევრი გახდა.

დეტალები: "ნოვაია გაზეტას" ინფორმაციით, აეროპორტიდან მომავალ გზაზე, ელენა მილაშინასა და ადვოკატის - ალექსანდრე ნემოვის ტრანსპორტს მოძრაობა სამმა მანქანამ შეუზღუდა და გაჩერება აიძულა, ნიღბიანმა პირებმა მათ ფიზიკური დაზიანებები მიაყენეს, დაუზიანეს აპარატურა და ჩამოართვეს მობილური ტელეფონები.

ამ ეტაპზე, ორივე მათგანი ჰოსპიტალშია გადაყვანილი. ელენას აქვს მოტეხილობები და დაზიანებები თავის არეში. მან საავადმყოფოში გონება რამდენჯერმე დაკარგა. ალექსანდრე ნემოვი მუხლში სავარაუდოდ ბასრი იარაღითაა დაჭრილი.

კონტექსტი
ელენა მილაშინა გამომძიებელი ჟურნალისტია, რომელიც აშუქებს ჩეჩნეთში ადამიანის უფლებების დარღვევის ფაქტებს.

• ელენამ ამხილა, როგორ ვერ გაუმკლავდა ჩეჩნეთის ხელისუფლება კოვიდ19-ის პანდემიას და როგორ აცხადებდა რეჟიმი ტერორისტებად მათ, ვისაც ვირუსის სიმპტომები ჰქონდათ.
• 2020 წელს, ჩეჩნეთის რესპუბლიკის პრეზიდენტი, რამზან კადიროვი გამოეხმაურა ამ სტატიას, "ნოვაია გაზეტას" და მილაშინას კი მათ წინააღმდეგ "კრიმინალის ჩადენით" დაემუქრა.
• 2021 წლის 15 მარტს, გამოაქვეყნა სტატია "მე ვმსახურობდი ჩეჩნეთის საპოლიციო ძალებში და მე არ მინდოდა, რომ მომეკლა ხალხი". ეს კრიტიკული მასალა გახდა დამატებითი მიზეზი მისი და "ნოვაია გაზეტას" წინაარმდეგ წამოწყებული კამპანიის მიზეზი.

2022 წელს, სასამართლომ "როსკომნადზორის" მოთხოვნის საფუძველზე ლიცენზია შეუჩერა, დამოუკიდებელ გამოცემა "ნოვაია გაზეტას", მათ მუშობა ლატვიის დედაქალაქ რიგიდან განაგრძეს (novayagazeta.eu), თუმცა რუსეთში ეს ვებგვერდიც დაიბლოკა.

ამავე წლის სექტემბერში კი "ნოვაია გაზეტა EU"-ს მთავარი რედაქტორი უცხოეთის აგენტად გამოაცხადეს.

წაიკითხეთ ვრცლად, "რუსეთში დახურული მედიაგამოცემები".

• დღეს, 30 ივნისს, 14:00 საათზე, ფორმულას ერთ-ერთმა დამფუძნებელმა, მიშა მშვილდაძემ ბრიფინგი გამართა და განაცხადა, რომ ადვოკატთან ერთად აგროვებს მტკიცებულებებს მასზე თავდასხმის საქმისთვის.
• შეგროვებულ მასალებს გამოძიებას გადასცემენ და შსს-ს მათი ვერსიის შესწავლასა და მათზე რეაგირებას სთხოვს.

მშვილდაძემ მოუწოდა თავდასხმის ადგილას მდებარე ობიექტებს, რომ კამერების ჩანაწერები მიაწოდონ გამოძიებას და ითანამშრომლონ მედიასთანაც:

• "ნებისმიერი მცდელობა, დაიმალოს რომელიმე კამერის ჩანაწერი არგუმეტებით: კამერის ჩანაწერი გაქრა, სხვაგან იყურებოდა, ან სერვერი ინახავს ერთი დღით, ნებისმიერი გონიერი ადამიანის მხრიდან აღქმული იქნება, როგორც საქმის მიჩუმათებაში ხელშეწყობა" - განაცხადა მშვილდაძემ.

რა ვიცით?

• 28 ივნისს, შსს-მ მიშა მშვილდაძეზე თავდასხმის ბრალდებით ერთი პირი დააკავა.
• "მედიაჩეკერის" ინფორმაციით, ეს ის პირია, რომელმაც დაკავებამდე ფეისბუქზე თავადვე გამოაქვეყნა სტატუსი და დაწერა, რომ თავს დაესხა "ფორმულას" ერთ-ერთ დამფუძნებელს, მიშა მშვილდაძეს.
• 29 ივნისს, გამოძიებამ მშვილდაძეს დაზარალებულის სტატუსი ოფიციალურად მიანიჭა.

"მიშა მშვილდაძეს თავს დაესხნენ" - წაიკითხეთ ვრცლად.

პრობლემაა, რომ:

• გამოძიება სისხლის სამართლის 126-ე მუხლით მიმდინარეობს, რაც ძალადობას გულისხმობს, და მშვილდაძე დაზარალებულადაც ამ მუხლით ჩადენილი დანაშაულისთვის ცნეს,

თუმცა,

• მედიამენეჯერის დაცვის მხარე მოითხოვს, გამოძიება ორგანიზებული დანაშაულისა და ჟურნალისტური საქმიანობის ხელყოფის მუხლითაც წარიმართოს.

მიშა მშვილდაძის უფლებებს ორგანიზაცია "საქართველოს დემოკრატიული ინიციატივა" (GDI) იცავს.

• "ჩვენ ვითხოვთ, გამოძიებამ ყურადღება გაამახვილოს ორგანიზებულ დანაშაულზეც, რადგან შესაძლოა, ორგანიზებაში ძალოვანი სტრუქტურები იყვნენ ჩართული, მათ შორის, უსაფრთხოების სამსახური", — თქვა მშვილდაძის ადვოკატმა, ედუარდ მარიკაშვილმა.

რა ხდება?

• "ტვ პირველის" ჟურნალისტი, ნანუკა ქაჯაიას კითხვის დასმის შემდეგ "ქართული ოცნების" დეპუტატმა, ლევან მგალობლიშვილმა შეიგინა.
• ტელევიზიის მიერ გავრცელებული ვიდეოს მიხედვით, დეპუტატი ჟურნალისტის კითხვებს არ პასუხობს, ჟურნალისტის კითხვის შემდეგ: "რატომ გარბიხართ", ვიდეოში ისმის, რომ დეპუტატი იგინება.

დეტალები:

• შემთხვევა დღეს, 30 მაისს მოხდა, როდესაც პარლამენტში ირაკლი ღარიბაშვილის გამოსვლის პარალელურად, აქტივისტები აქციას მართავდნენ.

ლევან მგალობლიშვილმა, მოგვიანებით, ამავე ტელევიზიასთან ეს ფაქტი უარყო: "ვინ არის ნანუკა ქაჯაია, მე ვისაც შევაგინე იმან გაიგო. კაცი დგას, [უწმაწური] წარწერით … ეს ჩემი საქმეა როგორ ვუპასუხე, ჩემს საქციელზე მე ვაგებ პასუხს" - მგალობლიშვილის თქმით, მან აქციის მონაწილეს შეაგინა და არა — ჟურნალისტს.

• დეპუტატმა არ უპასუხა "მედიაჩეკერის" შეტყობინებას, ამ ინციდენტთან დაკავშირებით, მისგან პასუხი არ მიგვიღია.

ორგანიზაცია "მედიაომბუდსმენი" აპირებს, ჟურნალისტის უფლებების დასაცავად საჩივარი პარლამენტის ეთიკის საბჭოში წარადგინოს.

• ორგანიზაცია მათგან ინციდენტის შესწავლასა და სამართლებრივ რეაგირებას მოითხოვს.

რა ხდება?

27 ივნისს, დაახლოებით საღამოს 8 საათზე, თავს დაესხნენ ტელეკომპანია "ფორმულას" ერთ-ერთ დამფუძნებელს,მიშა მშვილდაძეს.

როგორც ის ამბობს, შეამჩნია ორი პირი, თუმცა ყურადღება არ მიუქცევია, ისინი მარკეტში შესვლისას მშვილდაძეს უკნიდან დაესხნენ თავს და დაზიანებები მიაყენეს სახის არეში:

"ყურსასმენები მეკეთა, მუსიკას ვუსმენდი არც გამიგია თუ მანამდე რამე დამიძახა, გვერდით ჩავუარე უბრალოდ, ვეჭვობ, რომ ერთერთი მათგანი იყო, რომელიც გამომეკიდა და შესასვლელში სახეში მუშტი დამარტყა … როცა ყურსასმენი მომძვრა გავიგე, "შენ პატრიარქს როგორ აგინებ" თუ რაღაც მსგავსი.." - განაცხადა თავდასხმიდან რამდენიმე წუთში "ფორმულას" ეთერში.

მიშა მშვილდაძემ გვითხრა, რომ:

• თავდამსხმელების მიზანი იყო, "დაერტყათ მხოლოდ სახის არეში და მეტი არსად";
• ხელისუფლება ცდილობს, შექმას წარმოდგენა, თითქოს, საზოგადოებაში ბუნებრივად არის შექმნილი ასეთი ისტერიული და აგრესიული ფონი, — "რაც რეალობასთან ახლოს არ არის".
• თავდამსხმელებიც და ხელისუფლების მაღალჩინოსნებიც ერთი და იმავე დავალების შემსრულებლები არიან: მაღალჩინოსნებს ეუბნებიან, რა პროპაგანდისტული გზავნილებით წაახალისონ ძალადობა, თავდამხმელებს კი იმას, თუ ვის დაარტყან.

"საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია" მოუწოდებს საგამოძიებო უწყებებს დროულად და ეფექტიანად გამოიძიონ მიშა მშვილდაძეზე თავდასხმის ფაქტი, "ქარტია კიდევ ერთხელ აცხადებს, რომ ბოლო პერიოდში მედიის წარმომადგენლებზე გახშირებული თავდასხმების გამომწვევი ფაქტორები ხელისუფლების მხრიდან მედიის წარმომადგენლების მიმართ აგრესიული რიტორიკა და დანაშაულების გაჭიანურებული და გამოუძიებელი საქმეებია.

ქარტია მიუთითებს, რომ ქვეყანაში მედიის წარმომადგენლებისთვის უსაფრთხო სამუშაო გარემოს უზრუნველყოფა ხელისუფლების პასუხისმგებლობა და ვალდებულებაა" - ვკითხულობთ მათ განცხადებაში.

შემთხვევას ოფიციალური განცხადებით გამოეხმაურა საქართველოს სახალხო დამცველი,ლევან იოსელიანი. ის მოუწოდებს საქართველოს პროკურატურას, საქმე შინაგან საქმეთა სამინისტროდან, შემდგომი გამოძიების მიზნით გადაეცეს სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს, "რათა დადგინდეს, ხომ არ ჰქონდა ადგილი ფიზიკური ძალადობით განხორციელებულ დევნას, აზრის გამოხატვის გამო".

როგორც მშვილდაძემ გვითხრა მას ჩაუტარდა სამედიცინო ექსპერტიზა და გამოკითხა საგამოძიებო უწყებამ, საქმის მასალაშია ადგილზე არსებული სათვალთვალო კამერების ჩანაწერებიც.

შსს-ს განცხადებით, გამოძიება სისხლის სამართლის კოდექსის 126-ე მუხლით დაიწყო, რაც ძალადობას გულისხმობს.

თავდამსხმელი საგამოძიებო უწყებას ამ დრომდე არ დაუკავებია.

საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ (საია), USAID მედია პროგრამის მხარდაჭერით მედიის სამართლებრივი დახმარების პროექტი დაიწყო.

პროექტის პრეზენტაცია და სამუშაო შეხვედრა ჟურნალისტებთან და არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებთან 26 ივნისს გაიმართა.

ორგანიზაცია უფასო იურიდიულ დახმარებას გაუწევს მედია გამოცემებსა და ჟურნალისტებს სამართლებრივი დოკუმენტების დამუშავებაში, საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვა-მიღების პროცესსა და ჟურნალისტური საქმიანობის ხელისშემშლელი ფაქტების გასაჩივრებაში.

დამატებით, საიას იურისტები სხვადასხვა ტერმინებისა თუ ფაქტების სამართლებრივ ჭრილში გაანალიზებაში დაეხმარებიან ჟურნალისტებს.

როგორც გამომძიებელ ჟურნალისტთა გაერთიანება “აი, ფაქტის” რედაქტორი მანანა ღოღობერიძე გვეუბნება, მათ ორგანიზაციაში არ ჰყავთ იურისტი, ამიტომ ხშირად მნიშვნელოვანი დოკუმენტების განხილვისას უწევთ, რომ მათ მეგობრებს, ახლობელ იურისტებს დაეკითხონ ამის შესახებ - “ბუნებრივია, რომ მათ ყოველთვის არ აქვთ ამის დრო, შესაბამისად ეს პროცესი იწელება და მედიას კი ოპერატიულობა სჭირდება“.

რატომ არის ეს თემა მნიშვნელოვანი?

• დღეს, საქართველოში ჟურნალისტური საქმიანობა არაერთ გამოწვევასთანაა დაკავშირებული. ჟურნალისტთა ფიზიკური უსაფრთხოებით დაწყებული, საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვის გართულებებითა და ხელისუფლების მხრიდან ჟურნალისტების მუდმივი დისკრედიტაციით დასრულებული.
• ამ პირობებში კი მედია ორგანიზაციებს მუდმივად სჭირდებათ სამართლებრივი დახმარება.

“საიას იურისტების დახმარებით, გვინდა შევძლოთ მედიის წარმომადგენლების დახმარება ველზე, ინფორმაციის მოპოვება-დამუშვების პროცესში, ეს განსაკუთრებით გამომძიებელ ჟურნალისტებს სჭირდებათ, მათ ვისაც უწევთ სამართლებრივი კუთხით დოკუმენტებთან შეხება, ისინი ფაქტობრივად მიიღებენ ექსპერტულ დასკვნას იურისტებისგან, რაც მათ მიერ მომზადებულ მასალას კიდევ უფრო წონიანს გახდის” - ამბობს USAID მედია პროგრამის მრჩეველი მედიის საკითხებში, რუსუდან ცხომელიძე.

რას გულისხმობს სამართლებრივი ექსპერტიზა?

პროექტის ერთერთი მნიშვნელოვანი კომპონენტი სამართლებრივი ექსპერტიზაა, რაც იურისტების მხრიდან ჟურნალისტური მასალის გამოქვეყნებამდე, მუშაობის პროცესში ჟურნალისტებს საშუალებას აძლევს საიას იურისტებთან გადაამოწმონ სამართლებრივად რამდენად სწორი და თანმიმდევრულია მათი მასალა ან რომელ კონტექსტში რა ფრაზა სჯობს რომ გამოიყენონ.

როგორც, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის, სამართლებრივი დახმარების პროგრამის დირექტორი, შორენა ლოლაძე ამბობს:

“შეიძლება ჟურნალისტის გადმოსახედიდან რაღაც პრობლემა ან არ ჩანდეს ან პირიქით ჩანდეს, მაგრამ სამართლებრივად სულ სხვაგვარი იყოს მისი ინტერპრეტაცია, ამიტომ პროექტის მეშვეობით, ამ ნაწილშიც შევძლებთ ჟურნალისტების დახმარებას“.

• პროექტი ითვალისწინებს გარკვეული სამართლებრივი დოკუმენტების შემუშავებას, რომელიც მისი დასრულების შემდეგაც მნიშვნელოვანი სახელმძღვანელო იქნება ჟურნალისტებსთვის.
• ისინი შეძლებენ გამოიყენონ დოკუმენტი, როგორც გზამკვლევი, მათ შორის სარჩელისა თუ განცხადებების ნიმუშები, ეს კი პროექტის გრძელვადიანი შედეგი იქნება.

სალომე ზურაბიშვილმა ნიკა გვარამია შეიწყალა

საქართველოს პრეზიდენტმა, სალომე ზურაბიშვილმა ნიკა გვარამია შეიწყალა.

პრეზიდენტის განცხადებით, გვარამიას შეწყალების აქტს ხელი დღეს, 22 ივნისს მოაწერა, "გადაწყვეტილება მივიღე იმის შემდეგ, რაც 19 ივნისს ამოიწურა ყველა სამართლებრივი საფეხური, როცა უზენაესმა სასამართლომ არ მიიღო განსახილველად საკასაციო სარჩელი".

კონტექსტი

2022 წლის მაისში სასამართლომ “მთავარი არხის” დირექტორს, ნიკა გვარამიას, სამი წლითა და 6 თვით პატიმრობა მიუსაჯა ‘რუსთავი-2-ის დირექტორობისას უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების ბრალდებით.”

• ნიკა გვარამია, 2022 წლის მაისში, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისა და გაფლანგვის ბრალდებით დააპატიმრეს
• თუმცა, გავლენიანი ადგილობრივი თუ საერთაშორისო ორგანიზაციები და ინსტიტუციები, მის პატიმრობას პოლიტიკურად მოტივირებულად მიიჩნევენ.
• მედიის უფლებების დამცველი სხვადასხვა ორგანიზაციის შეფასებით, ჟურნალისტების მიმართ ბოლო წლებში გახშირებულ თავდასხმებთან, მედიაგარემოს დაზიანებისკენ მიმართულ საკანონმდებლო ინიციატივებთან თუ ჟურნალისტებზე უკანონო თვალთვალთან ერთად, გვარამიას, როგორც ხელისუფლების მიმართ კრიტიკულად განწყობილი მედიასაშუალების დამფუძნებლისა და დირექტორის პატიმრობა "ნათლად ასახავს "ქართული ოცნების" ხელისუფლების განწყობას მათგან დამოუკიდებელი მედიასაშუალებების მიმართ."
• ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო ორგანიზაცია “Human Rights Watch”-მა საქართველოში 2022 წლის მოვლენები ყოველწლიური ანგარიშით შეაჯამა. დასაწყისშივეა აღნიშნული, რომ “გაუარესდა მდგომარეობა მედიის თავისუფლების მხრივ, რაც მედიის წარმომადგენლებზე გახშირებული თავდასხმებით და კრიტიკული ტელეარხის დირექტორის დაპატიმრებით გამოიხატა
  
  

ასევე, წაიკითხეთ:

• საქართველოში არ გაზრდილა პრესის თავისუფლების ხარისხი — პასუხი პრემიერ ღარიბაშვილს
• გვარამიას საქმე: პოლიტიკური მოტივის უპირატესობა და სასჯელი

თავისუფალ მედიაგარემოს, როგორც ევროკავშირთან ინტეგრაციისთვის ერთ-ერთ მთავარ პირობას, საქართველოს ხელისუფლებას მუდმივად შეახსენებენ საერთაშორისო პარტნიორები განცადებებსა და რეზოლუციებში.

ნიკა გვარამიას შეწყალების მოწოდებით, პრეზიდენტ ზურაბიშვილისთვის აქამდეც არაერთხელ მიუმართავთ, რასაც ის მისთვის კანონით მინიჭებულ დისკრეციულ უფლებაზე "გაუთავებელ ზეწოლად" აფასებს.

ციფრული სამყაროს განვითარებასთან ერთად სოციალური ქსელები ახალი ამბების მიღების მთავარი წყარო გახდა, რაც ჟურნალისტებს აიძულებს შეცვალონ ამბის თხრობის გზები.

ტრადიციული გაშუქება "Tik Tok"-ის, "Instagram" რილსებმა და "Facebook"-ის პოსტებმა გადაფარა.

დღეს, აუდიტორიიისთვის აღარ არის მიმზიდველი გრძლად საკითხავი სტატიები (ე.წ "ლონგ რიდები"), რაც სოციალურ ქსელებში ძირითადად მოკლე ვიდეოებით ან ე.წ ქარდებით ინფორმაციის მიღებითაა განპირობებული.

რა ხდება?

2023 წლის ივნისში, "როიტერსის ინსტუტიტუმა" და "ოქსფორდის უნივერსიტეტმა" გამოაქვეყნეს ციფრული ახალი ამბების კვლევა.

მთავარი მიგნებები, მოკლედ:

• წინა წლების კვლევების მსგავსად, წელსაც კლებადია იმ მომხმარებლების რაოდენობა, რომლებიც ახალ ამბებს საინფორმაციო ვებგვერდებიდან იღებენ და არა სოციალური ქსელებიდან, 2023 წელს გამოკითხულთა მხოლოდ 22% ეცნობა სიახლეებს სხვადასხვა გამოცემის ვებსაიტზე.
• ახალი ამბებით დაინტერსებულთა წინა 2017 წლიდან დღემდე 15%-ით არის შემცირებული და გამოკითხულთა ნახევარზე ნაკლებია.

წაიკითხეთ ვრცლად, "2023 წლის მედიაპროგნოზი".

ე.წ "ინფლუენსერები" ახალი ამბების მიღების მთავარი წყაროა - რას ნიშნავს ეს?

ერთერთი მთავარი მიგნება, რომელიც 2023 წლის კვლევამ გამოავლინა არის, რომ აუდიტორია უფრო მეტ ყურადღებას აქცევს ცნობილ ადამიანებს, "ინფლუენსერებსა" და სოციალური მედიაში აქტიურ სხვა პირებს ვიდრე ჟურნალისტებს ან მედია გამოცემებს.

დღეს, ერთგვარი ბრძოლაა ინფლუენსერების მიერ მოწოდებულ ინდივიდუალურ (სახასიათო) ახალ ამბებსა და მეინსტრიმ მედიას შორის.

• მნიშვნელოვანია, რომ სოციალურ მედიაში აქტიურმა ადამიანებმა გაიაზრონ თავიანთი გავლენა და ეს სხვადასხვა მნიშვნელოვან თემაზე ცნობიერების ამაღლებისა და დისკუსიის წამოწყებისთვის გამოიყენონ.
• ამის მაგალითად, კვლევის ავტორს ნიკ ნიუმენს 2020 წელს ერთერთი ფეხბურთელის მიერ წამოწყებული კამპანია მოჰყავს, რომელიც სკოლებში ბავშვთა უფასო კვებას შეეხებოდა.

რა არის გამოსავალი?

• ჟურნალისტებმა უნდა ისწავლონ მათი პროფესიული ეთიკის, ღირებულებებისა და კრიტიკის შერწყმა ალგორითმთან და მომხმარებელს მიაწოდონ ხარისხიანი მედიაპროდუქტი.
• ე.წ "ინფლუენსერების" აზრს დიდი გავლენა აქვს. გამოკითხულთა მესამედზე მეტი ამბობს, რომ უნახავს სოციალური მედიის "ინფლუენსერი", რომელიც აკრიტიკებს ტრადიციული მედიის ჟურნალისტს - ეს კი თავის მხრივ მედიისადმიო საზოგადოების განწყობას ცვლის და სანდოობის ხარისხს ამცირებს.

ამიტომ, როგორც ჟურნალისტებმა ასევე "ინფლუენსერებმა" უნდა იზრუნონ აუდიტორიაზე.

• ერთი მხრივ ჟურნალისტებმა გამოიყენონ ინფორმაციის გადამოწმების თავიანთი პროფესიული უნარები რათა თავიდან ავიცილოთ ინფლუენსერების მიერ დეზინფორმაციის გავრცელება;
• მეორე მხრივ, სოციალურ ქსელებში აქტიურად მოღვაწე ადამიანებმა ჟურნალისტების კრიტიკასთან ერთად აუდიტორიას მიაწოდონ ინფორმაცია ხარისხიანი მედიაპროდუქტის შემქმნელ გამოცემებზე.

კიდევ რა უნდა ვიცოდეთ?

• ახალი ამბებისგან თავის არიდება კვლავ მთავარ გამოწვევად რჩება, თუმცა წლევანდელი კვლევით დგინდება, რომ იმ ნეგატიური ამბებით გადაღლილ მომხმარებელს, ან მათ, ვინც უბრალოდ თავს არიდს სიახლეებს, უფრო მეტად პოზიტიური და გამოსავლის ჟურნალისტიკა აინტერესებთ.

წაიკითხეთ ვრცლად, "რა არის გამოსავლის ჟურნალისტიკა?"

კვლევაში ვკითხულობთ, რომ ალგორითმის მიერ "ზედმეტად პერსონალიზებული" მასალა ახალი გამოწვევების წინაშე გვაყენებს, რადგან ადამიანებს სოციალურ ქსელების ფიდში ფაქტობრივად არ ხვდებათ განსხვავებული აზრი ან შეიძლება უბრალოდ გამორჩეთ ე.წ "ბაბლს" მიღმა მიმდინარე მნიშვნელოვანი ამბავი.

• თუმცა, გამოკითხულთა მესამედისთვის მისაღებია ალგორითმის მუშაობის ტექნიკა ანუ ის, რომ აწვდის იმ კონტენტს რაც მათ აინტერესებთ.
• ტრადიციული მედია ძირითადად "Facebook-სა და "Twitter"-ზეა წარმატებული, თუმცა მათთვის გამოწვევაა "Tik Tok" პლატფორმაზე ადაპტირება.
• გამოწვევა ისაა, რომ ტიკტოკზე ძირითადად ახალგაზრდები არიან და მათთვის ახალი ამბავი არის არა მხოლოდ პოლიტიკა, არამედ ყველაფერი რაც შეიძლება მოიცავდეს სპორტს, ყვითელი პრესისთვის დამახასიათებელ ამბებს, ტექნოლოგიებს, ხელოვნებას თუ სხვას.

დღეს, სოციალური მედია მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია სხვადასხვა პოლიტიკური თუ სოციალური აქტივობების დასაგეგმად და აუდიტორიასთან ახლო ემოციური კავშირის დასამყარებლად.

აქედან გამომდინარე, სოციალური ქსელები ბუნებრივად გადაიქცა პოლიტიკური დისკუსიების სივრცედ, ეს კი თავის მხრივ საზოგადოებას ახალი გამოწვევების წინაშე აყენებს.

რატომ არის ეს თემა მნიშვნელოვანი?

მიუხედავად იმისა, რომ სოციალურ ქსელებს მნიშვნელოვანი როლი აქვთ სხვადასხვა თემაზე საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლებაში, კვლევებით დასტურდება, რომ მოსახლეობის დიდი ნაწილისთვის ეს სივრცე დამღლელი, შემაწუხებელი ან გამაღიზანებელია.

მაგალითად, 2022 წლის კვლევის მიხედვით:

• ნიდერელანდებსა და საფრანგეთში, 10-დან 4 გამოკითხული ფიქრობს, რომ სოციალურ ქსელებს პოზიტიური გავლენა აქვთ დემოკრატიისთვის.
• ამერიკის შეერთებულ შტატებში დაახლოებით მესამედი თვლის, რომ სოციალური ქსელები ეხმარება დემოკრატიული სახელმწიფოს განვითარებას.
• გამოკითხულთა ის ნაწილი, რომელიც თვლის, რომ სოციალური ქსელების მთავარი საფრთხე დეზინფორმაციაა ნაკლებად ეთანხმება მოსაზრებას, რომ სოციალური მედია ეხმარება დემოკრატიული სახელმწიფოს ჩამოყალიბებას.
• და საპირისპიროდ, ვინც სოციალურ ქსელებში დეზინფორმაციის საფრთხეს ვერ ხედავს, თვლის, რომ სოციალური მედია კარგი ინსტრუმენტია აუცილებელი ინფორმაციის მისაღებად.

როგორ უკავშირდება ეს პოლიტიკურ პოლარიზაციას?

საზოგადოების განწყობა, რომ სოციალური ქსელები მათზე ძირითადად ნეგატიურ გავლენას ახდენს, პირდაპირაა დაკავშირებული სოციალურ მედიაში მუდმივად პოლიტიკური ახალი ამბებისა და დისკუსიების ჩვენებასთან.

• სოციალური მედიის ამერიკელი მომხმარებლების ნახევარზე მეტი ამბობს, რომ მხოლოდ პოლიტიკური ახალი ამბებითა და დისკუსიებით გადაღლილები არიან.
• 72% ონლაინ სივრცეში პოლიტიკური თემების განხილვის შემდეგ ფიქრობს, რომ მათ ნაცნობებთან ან სხვა მომხმარებლებთან "პოლიტიკურად ნაკლები საერთო აქვთ" და ამ დისკუსიის ბოლოს ძირითადად, დასტრესილები და იმედგაცრუებულები არიან.

მომხმარებლებში პოლიტიკური დებატები ძირითადად მათთვის მისაღები პოლიტიკოსის განცხადებას ან რაიმე საჯარო გამოსვლას ახლავს ხოლმე თან.

• პოლიტიკოსები კი მუდმივად ცდილობენ მათი სიტყვა რელიგიასა და პატრიოტიზმზე ემოციური განცხადებებით იყოს გაჯერებული.
• მსგავსი შინაარსის მასალა კი სოციალურ ქსელში, ემოციებისგან დაცლილ ამბებზე დაახლოებით 10-ჯერ მეტად ზიარდება მომხმარებლების მიერ.

ეს ემოციური ფრაზები ხშირად პირდაპირ სათაურებად გვხვდება მედიაში და იმის ნაცვლად, რომ ტრადიციული თუ სოციალური მედია ადამიანებს ერთმანეთთან აახლოებდეს, ვიღებთ მხოლოდ ორ, დაპირისპირებულ მხარეს.

საბოლოოდ, მთლიანი პროცესი წრეს ემსგავსება, რომელშიც მოვლენები უცვლელად მეორდება.

"ტვიტერის" მომხმარებლების უმცირესი ნაწილი ე.წ "ტვიტების" უმრავლესობის ავტორია - რას ნიშნავს ეს?

• ტვიტერზე კონტენტის 97% ამ სოციალური ქსელის მომხმარებლების მხოლოდ მეოთხედის მიერაა გამოქვეყნებული.
• რაოდენობრივად პატარა, თუმცა აქტიური ჯგუფი ამ პლატფორმაზე პოლიტიკური დისკუსიის "წამყვანია", რაც პოლარიზაციას კიდევ უფრო ამწვავებს.

რა ხდება საქართველოში?

დღეს, საქართველოს მოსახლეობის უმრავლესობა სოციალური ქსელებიდან მეტწილად "ფეისბუქს" იყენებს, ამიტომ კონკრეტული ჯგუფებისთვის სამიზნე სწორედ ეს პლატფორმაა.

• 2020 წელს, ფეისბუქმა არაერთი არაავთენტური ანგარიში, გვერდი და ჯგუფი წაშალა. ანგარიშების შემთხვევაში, ე.წ "ტროლები" კოორდინირებულად მოქმედებდნენ კონკრეტული ამბის გავრცელებისთვის ან რომელიმე საჯარო პირის დისკრედიტაციისთვის.
• ამავე წლის, აპრილში ფეისბუქმა გააუქმა, კრემლის პროპაგანდისტული გვერდი "ნიუს- ფრონტ ჯორჯია", სადაც არაავთენტური ანგარიშებით ავრცელებდნენ პრორუსულ გზავნილებს და საზოგადოება შეცდომაში შეყავდათ.
• ძირითადად, მათი მიზანი საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაა, სხვადასხვა თემაზე, რაც შეიძლება შეეხებოდეს რომელიმე პოლიტიკურ პარტიას, პირს ან საკითხს, რომელიც დროის იმ მონაკვეთში მნიშვნელოვანია.

მიუხევად იმისა, რომ ყალბი ანგარიშების და გვერდების ამოცნობაზე აქტიურად მუშაობენ, სახელისუფლებო პროპაგანდისთვის ეს კვლავ ერთერთი მნიშვნელოვანი გზაა გზავნილების გასავრცელებლად, ამიტომ მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, "როგორ ამოვიცნოთ ბოტები?" - წაიკითხეთ ვრცლად.

თანამედროვე სამყაროს გამოწვევებიდან ერთერთი უმთავრესი სოციალური ქსელების გავლენაა ადამიანების, განსაკუთრებით მოზარდების მენტალურ ჯანმრთელობაზე.

რიგ ქვეყანებში უკვე დაიწყეს დისკუსია იმაზე, რომ გარკვეული ასაკამდე საერთოდ აკრძალული უნდა იყოს სოციალური ქსელების გამოყენება, განსაკუთრებით მშობლის მეთვალყურეობის გარეშე ან უნდა დაწესდეს შეზღუდვები.

წაიკითხეთ ვრცლად: რა პრობლემებს ქმნის სოციალური ქსელები მენტალური ჯანმრთელობის კუთხით?

რატომ არის ეს თემა მნიშვნელოვანი?

კვლევები, მოკლედ:

• 2022 წელს გამოქვეყნებულმა სამედიცინო კვლევამ აჩვენა, რომ მოზარდების თითქმის მეოთხედი სოციალურ მედიაზეა დამოკიდებული.
• მოზარდები თვლიან, რომ სოციალურ ქსელში დაგროვებული ე.წ "მოწონებები, კომენტარები და ნახვები", რეალურ ცხოვრებაში მათი სოციალური როლისა და თანატოლებში მათი მიმღებლობის განმსაზღვრელია.
• კვლევებით დასტურდება, რომ 13-17 წლამდე მოზარდების 93%-ზე მეტს აქვს მინიმუმ ერთი სოციალური ქსელი და მობილურს დღეში, მინიმუმ 3 საათის განმავლობაში იყენებს.
• მოზარდებს უჭირთ აღიქვან, რომ სოციალური ქსელებში, ე.წ ვლოგერების თუ ინფლუენსერების მიერ ნაჩვენები იდეალური ცხოვრების სტილი არ შეესაბამება რეალობას, შესაბამისად ისინი განიცდიან ერთგვარ სოციალურ წნეხს და თვლიან რომ არ არიან საკმარისად კარგები.
• კვლევაში მონაწილე მოზარდების 44%-ზე მეტი "ინსტაგრამს" ძირითადად, სწორედ ე.წ "ინფლუენსერების" კონტენტის სანახავად იყენებს.

"გთხოვთ აღმოფხვრათ სოციალურ ქსელებში მოზარდებისთვის საზიანო კონტენტის გავრცელების პრობლემა, ჩვენ გვინდა დავიბრუნოთ ჩვენი შვილები და არ გვიწევდეს მათ მენტალურ ჯანმრთელობაზე ღელვა" - თქვა მსახიობმა ქეით ვინსლეტმა, 15 მაისს გამართულ "BAFTA"-ს დაჯილდოვებაზე. მან მოუწოდა პასუხისმგებელ პირებს, რომ დასჯადი გახდეს სოციალურ ქსელებში საზიანო კონტენტის გავრცელება.

მან მთავარი როლის საუკეთესო შემსრულებელი ქალი მსახიობის პრიზი მოიგო ფილმისთვის "I am Ruth", რომელშიც თინეიჯერ შვილსა და დედას ურთიერთობა სწორედ სოციალური ქსელებზე დამოკიდებულების გამო ეძაბებათ.

ახალი პლატფორმების განვითარებასთან ერთად, იზრდება გამოწვევებიც, ერთერთი ყველაზე სწრაფად მზარდი აპლიკაცია "ტიკტოკია", მიუხედავად იმისა, რომ აპლიკაცია პოპულარული 2020 წელს გახდა, მისი "უკონტროლო ალგორითმის" გამო ამერიკის ზოგიერთ შტატში უკვე განიხილება მოზარდებისთვის მისი აკრძალვა.

წაიკითხეთ ვრცლად - "ტიკტოკი და მონაცემთა უსაფრთხოება, რა უნდა ვიცოდეთ?"

როგორია კანონმდებლობა ამ ეტაპზე?

• აშშ-ში იუტას შტატში დაამტკიცეს ორი ახალი კანონი, რომელიც სოციალურ ქსელებს ავალდებულებს მშობლის თანხმობით ასაკის ვერიფიკაციას და შეზღუდული საათების დაწესებას.
• შესაბამისად, 2024 წლის 1 მარტიდან არასწრულწლოვნებს რეგისტრაციისას ექნებათ ვალდებულება, რომ ასაკის დამადასტურებელი დოკუმენტი ატვირთონ.
• დამატებით, კომპანიებს აეკრძალებათ 18 წელს ქვემოთ მომხმარებლების ინფორმაციის დამუშავება და მათი "სამიზნე აუდიტორიად" გამოყენება რეკლამისა თუ სხვა ტიპის კონტენტის შეთავაზებისთვის.
• მონტანას შტატი არის ერთერთი პირველი ვინც აკრძალა "ტიკტოკის" აპლიკაცია, ეს კანონი 2024 წლიდან ამოქმედდება.

საზოგადოების გარკვეული ნაწილისთვის მოზარდებისთვის სოციალური ქსელებზე წვდომის შეზღუდვა გამოხატვისა და სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვად აღიქმება:

ისინი მიიჩნევენ, რომ:

• ჩვენ საკმარისად ბევრს არ ვლაპარაკობთ სოციალური ქსელების პოზიტიურ მხარეებზე.
• მოზარდის იდენტობის ფორმირების პროცესში, სოციალურ ქსელებს მნიშვნელოვანი როლი აქვთ, რადგან მათ უმარტივდებათ საკუთარი თავის შესწავლისა და აღმოჩენის პროცესი.
• სოციალურ მედიას გადამწყვეტი მნიშვნელობაც კი აქვთ უმცირესობის წარმომადგენლებისთვის, მათ შორის ლგბტქ+ თემისთვის.
• აკრძალვა გამოსავალი არ არის, ამით პროცესი მეტად საშიში გახდება, რადგან ლეგიტიმური, საჯარო პლატფორმებიდან მოზარდებმა შეიძლება პრივატულ ქსელებში გადაინაცვლონ.

ჟურნალისტებისთვის მონაცემები პროფესიული საქმიანობის განუყრელი ნაწილი მუდმივად იყო, თუმცა თანამედროვე ხელსაწყოების განვითარებამ მათ უფრო მოკლე დროში ვრცელი მონაცემების დამუშავებისა და მიგნებების აღმოჩენის შესაძლებლობა მისცა.

ამიტომ, ჟურნალისტიკაში გაჩნდა ახალი მიმდინარეობა Data StoryTelling ანუ ამბის მონაცემებით თხრობა.

როგორ ეხმარება მონაცემები ჟურნალისტს?

მონაცემებით ამბის თხრობა, ისეთი "დამხმარე მტკიცებულებებით", როგორიცაა გრაფიკები და დიაგრამები, მკითხველს უფრო კომპლექსურ ინფორმაციას აწვდის ამა თუ იმ საკითხზე. დამატებით, მონაცემების საშუალებით, შესაძლებელია რთული საკითხების მარტივად ახსნა.

მონაცემებზე დაფუძნებული ამბავს შეიძლება უფრო დიდი გავლენა ჰქონდეს საზოგადოებაზე და საბოლოოდ, ის ერთერთი "მძლავრი ინსტრუმენტია" მედიის მთავარი ფუნქციის შესასრულებლად.

რას მატებს მონაცემები ამბავს, მოკლედ:

• რთული ინფორმაციის მარტივად გადმოცემა და აუდიტორიისთვის მნიშვნელოვანი მიგნებების გრაფიკულად ჩვენება.
• მხოლოდ მონაცემები დამოუკიდებლად ამბავს ვერ მოყვება, ამიტომ აუცილებელია ჟურნალისტის მიერ გარკვეული ტენდენციების აღმოჩენა და ამაზე ამბის შექმნა.
• მონაცემები უკვე არსებული ამბის გასამყარებლად შეიძლება გამოიყენოთ.

რა არის მონაცემთა ვიზუალიზაცია?

იმისთვის, რომ მონაცემებით ამბის თხრობა გასაგები იყოს, მნიშვნელოვანია ამ მონაცემებით მარტივი ვიზუალების შექმნა.

• NBC News-მა კოვიდ19-ის ვაქცინის 5 წელზე ზემოთ მოსახლეობის ბუსტერ დოზით აცრა ვიზუალურად წარმოადგინა.
  

• სხვადასხვა პროდუქტებზე ინფლაციის მაჩვენებელის ვიზუალიზაცია

მონაცემებით ამბის თხრობის მაგალითები:

• 2016 წელს, დონალდ ტრამპის მიერ შევსებული დეკლარაციის მონაცემებით, "The Wall Street Journal"-ის ჟურნალისტებმა დაადგინეს, რომ მინიმუმ 500 კომპანიასთან ტრამპს ინტერესთა კონფლიქტი აქვს, რადგან ყველა მათგანი პირდაპირ თუ ირიბად მისი ან მისი ოჯახის მფლობელობაშია. ინტერაქციული ვიზუალის საშუალებით ამ კავშირების ნახვაა შესაძლებელი.
  

საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვა და მიღებული მონაცემებით ამბის თხრობა პირდაპირაა დაკავშირებული ერთმანეთთან, რადგან ძირითადად საჯარო ინფორმაცია მოიცავს ისეთ დეტალებს როგორიცაა ფინანსური გადახარჯვა ან თანხების გაფლანგვა, სხვადასხვა ტიპის გარიგებები სახელმწიფოსა და კომპანიებს შორის და სხვა.

მსგავსი მიგნებების აღმოჩენა კი მონაცემებით ამბის თხრობის მთავარი მახასიათებელია. წაიკითხეთ ვრცლად - ასკგოვი - საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვის გამარტივებულ გზა.

2023 წლის 18 მაისიდან "ნიუ-იორკ თაიმსმა" დასათაურების მეთოდი შეცვალა და მკითხველს სტატიების ავტორებზე მეტად დეტალურ ინფორმაციას შესთავაზებს.

სტატიასთან ერთად გამოჩნდება:

• სხვა რა თემებზე მუშაობს სტატიის ავტორი;
• როგორი იყო სტატიაზე მუშაობის პროცესი.

"ნიუ-იორკ თაიმსმა" თავდაპირველად, 2017 წელს განაახლა დასათაურების პრინციპი და მხოლოდ ადგილმდებარეობის მითითების ნაცვლად, წერდნენ მაგალითად, ჟურნალისტი პორტუგალიიდან, ლოს-ანჯელესიდან და სხვა. როგორც გამოცემის რედაქტორი, კლიფორდ ლევი ამბობდა, ამით მკითხველს მიანიშნებდნენ, რომ "ისინი მუდმივად მოვლენათა ეპიცენტრში იყვნენ".

რატომ არის თემა მნიშვნელოვანი?

"როიტერსის ინსტიტუტის" 2023 წლის კვლევის მიხედვით, არსებობს "ახალი ამბების თავიდან აცილების" ტენდენცია, რაც მედიაში ნეგატიური ამბების სიმრავლითა და გამოცემების მიმართ ნდობის ნაკლებობით აიხსნება.

წაიკითხეთ ვრცლად: "2023 წლის მედია პროგნოზი - რა წერია "როიტერსის ინსტიტუტის" ანგარიშში?"

დასათაურების ახალი მეთოდი მკითხველს აუხსნის იმას, თუ როგორ მოამზადა ჟურნალისტმა ესა თუ ის მასალაა, "აუდიტორიისთვის უფრო სანდოა სტატია, რომელშიც ხედავს მომზადების პროცესს" - ამბობს "ნიუ-იორკ თაიმსის" სანდოობის გუნდის (Trust Team) წევრი.

როგორც, NY Times-ის მთავარი რედაქტორის, მარკ ლეისის მიერ, თანამშრომლებისთვის გაგზავნილი ელექტრონული შეტყობინებიდან ვიგებთ:

• "აუდიტორიის კვლევის თანახმად, მკითხველს აბნევს ტრადიციული სათაური და თარიღი, რადგან ისინი ხვდებიან სად მოხდა კონკრეტული ამბავი, მაგრამ ვერ იაზრებენ, რომ ჩვენი ჟურნალისტი იმ ადგილიდან აშუქებდა ამ მოვლენას".
• "ახალი მეთოდი საშუალებას მოგვცემს, სრულად აღვწეროთ ჩვენს მიერ ამბების შეგროვების გზა, გამოვკვეთოთ ჩვენი (ჟურნალისტების) როგორც "თვითმხილველების" როლი, ეს კი გაზრდის სანდოობის ხარისხს".

მაგალითად, 2022 წელს, ამერიკის შეერთებულ შტატებში ჩატარებულ არჩევნებზე აღმოჩენილ დარღვევებზე წერისას, სტანდარტულ ლიდთან (სტატიის შესავალი) ერთად, მითითებულია ის, თუ როგორ მოამზადა ჟურნალისტმა მასალა.

"ორი თვის განმავლობაში, მაიკლ ვაინსში (სტატიის ავტორი) იკვლევდა გაზეთებს, ონლაინ მონაცემებს და სხვა წყაროებს რათა შეედგინა, ბოლო 5 წლის, გაყალბებული საარჩევნო ხმებისთვის, დაახლოებით 400 დევნის შემთხვევა. მოვლენები გაშუქებულია ვაშინგტონიდან" - წერია სტატიაში.