ციფრულ ეპოქაში ინფორმაციის სწრაფად გავრცელება და მიღებაა შესაძლებელი, თუმცა ტექნოლოგიური განვითარება გარკვეულ გამოწვევებთანაა დაკავშირებული, რაც ძირითადად, კრიზისული სიტუაციების დროს ვლინდება.

საიდან მოდის ტერმინი ინფოდემია?

მსოფლიო პანდემია "იდეალური გარემოა" დეზინფორმაციისა თუ მანიპულაციური შინაარსის მასალების გამავრცელებელი ჯგუფებისთვის, რადგან ამ დროს მათ შეუძლიათ მარტივად დათესონ შიში და პანიკა საზოგადოებაში.

თუმცა, კოვიდ-19-ის პანდემიის დროს, პროპაგანდისტულ ძალებთან ერთად, რომლებიც ამტკიცებდნენ, რომ ეს ვირუსი გამოგონილი იყო ან საერთოდაც არ არსებობდა, სოციალური ქსელების ჩვეულებრივი მომხმარებლებიც, ნებით თუ უნებლიედ, ავრცელებდნენ სხვადასხვა ტიპის დეზინფორმაციას ვირუსის შესახებ, მკურნალობის მეთოდებსა თუ დაინფიცირების შესახებ კონსპირაციულ თეორიებს.

ამიტომ, 2020 წლიდან ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ აქტიურად დაიწყო ტერმინის, "ინფოდემია" გამოყენება, რაც პანდემიის პირობებში ინფორმაციის ქაოსურად გავრცელებას გულისხმობდა.

• თუმცა, "The Washington Post"-ის ჟურნალისტი, დეივიდ როსკოფი იყო პირველი, ვინც 2003 წელს "SARS" ვირუსის გავრცელებისას, ამბობდა, რომ ინფოდემია არის:
• "მცირე ფაქტების, შიშისა და სპეკულაციების ნაერთი, რომელიც თანამედროვე ტექნოლოგიების წყალობით სწრაფად ვრცელდება მთელ მსოფლიოში, გავლენას ახდენს ეროვნულ და საერთაშორისო ეკონომიკაზე, პოლიტიკასა და უსაფრთხოებაზე. საბოლოოდ კი შორს დგას რეალობისგან."
  
  

რას საფრთხეა?

• ინფოდემია ამცირებს ინსტიტუციების სანდოობას და არღვევს დემოკრატიულ პროცესებს.
• მწვავდება პოლარიზაცია, რადგან ჩნდება დაპირისპირებული მხარეები, ვისაც სჯერა და არ სჯერა კონკრეტული თეორიის.
• ხელს უწყობს სტიგმატიზაციასა და დისკრიმინაციას. მაგალითად, კოვიდ-19-ის ვირუსის გავრცელების აზიელებთან დაკავშირება.
• მცირდება საზოგადოების ნდობა სამეცნიორო კვლევებისა და პროფესიონალების მიმართ.

თუმცა, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ დღეს, ინფოდემია მხოლოდ პანდემიას არ უკავშირდება და სოციალური ქსელების მეშვეობით, ინფორმაცია ვირუსულად ვრცელდება ნებისმიერ დარგში.

ერთერთი ნათელი მაგალითი არჩევნებია, რადგან ამ დროს ხშირად იყენებენ არაერთ გზას ოპონენტის დისკრედიტაციისთვის, რაც შეიძლება მოიცავდეს:

• სოციალური მედიის კამპანიები
• მცდარი ინფორმაციის გავრცელება ოპონენტზე
• ამომრჩეველთა ხმებით მანიპულაცია და სხვა.

18 სექტემბერს სოციალური ქსელის X-ის (ყოფილი "Twitter") მფლობელი, ილონ მასკი ისრაელის პრემიერ მინისტრ, ბენჯამინ ნეტანიაჰუს შეხვდა.

მათ x-ის მომხმარებლებში ანტისემიტურ განწყობებსა და ხელოვნურ ინტელექტის რეგულირებასთან ერთად, X-ის ფასიანი გამოწერის მეთოდზეც ისაუბრეს.

რას ამბობს ილონ მასკი?

როგორც მასკმა შეხვედრაზე აღნიშნა:

• აპირებს, მომხმარებლებს X-ის სოციალური ქსელი მცირე საფასურის სანაცვლოდ შესთავაზოს.
• მას არ დაუკონკრეტებია რა შეიძლება იყოს პლატფორმის გამოწერის საფასური ან რა ფუნქციების გააქტიურება იქნება შესაძლებელი მინიმალური თანხით.
• მთავარ მიზეზად პლატფორმაზე ბოტების დიდ რაოდენობას ასახელებს და ამბობს, რომ ყოველი ახალი ანგარიშის გახსნისას ახალი გადახდის მეთოდის მითითება იქნება საჭირო.
• ინდივიდუალური ანგარიშის საფასური მცირე იქნება, თუმცა ბევრი ბოტისთვის ეს მცირე თანხა საბოლოოდ დიდი იქნება.

რა ვიცით X-ზე?

ილონ მასკმა, იმდროინდელი "Twitter"-ის პლატფორმა 2022 წელს შეისყიდა და სხვა ცვლილებებთან ერთად, მან მალევე განაახლა მოხმარების პირობები.

• ე.წ ვერიფიკაციის ლურჯი ნიშანის მიღება ნებისმიერ მომხმარებელს შეუძლია თანხის გადახდის სანაცვლოდ.
• მასკმა ასევე განაცხადა, რომ ის მხარს უჭერს "სიტყვის თავისუფლებას" და შეცვალა კონტენტის მოდერაციის პირობები. ახლა მომხმარებლებს შეუძლიათ, გაავრცელონ დეზინფორმაცია კოვიდ-19-ის, თუ სხვა თემაზე, და ეს პლატფორმაზე რჩება.
• მან ასევე შეცვალა კომპანიის მენეჯმენტი, წაიკითხეთ ვრცლად: "ტვიტერის ახალი აღმასრულებელი დირექტორი - რა ხდება?"

2023 წლის ივლისში, ილონ მასკმა "Twitter"-ის სახელი "X"-ით ჩაანაცლა და როგორც ამბობს, მოზანია, მომხმარებლებმა ერთ პლატფორმაზე ყველაფერი შეძლონ, რაც მოიცავს ფართო შინაარსს, ინტერნეტ-ვაჭრობიდან — მოკლე, გასართობ ვიდეოებამდე.

ტექსტის მაგენერირებელი ხელოვნური ინტელექტის პლატფორმები უფრო და უფრო პოპულარული ხდება. მედია საფრთხეს ხედავს და რეგულირებაზე მუშაობს.

OpenAI-ს ChatGPT საჯაროდ ხელმისაწვდომი 2022 წლიდან გახდა. ახალი პროდუქტის ჩაშვებასთან ერთად, მალევე დაიწყო დისკუსია გამოწვევებზე, რომლებსაც AI (ხელოვნური ინტელექტი) სხვადასხვა პროფესიას უქმნის, მათ შორის ჟურნალისტიკასაც.

• წაიკითხეთ ვრცლად, „ხელოვნური ინტელექტი ჟურნალისტიკაში - შესაძლებლობები და გამოწვევები“
  
  

როგორ აგროვებს AI მასალებს?

ხელოვნური ინტელექტის ისეთი მოდელები, როგორიცაა Chat GPT "გაწვრთნილია" ინტერნეტში საჯაროდ ხელმისაწვდომ ვრცელ მასალებზე, მათ შორის სტატიებზე, სამეცნიერო ნაშრომებზე, წიგნებსა თუ სხვადასხვა ტიპის ტექსტებზე. „მიღებული ცოდნით“ კი შეუძლია მომხმარებლის კითხვებზე პასუხის გაცემა ან კონკრეტული დავალების შესრულება, მაგალითად სტატიის დაწერა.

სხვადასხვა გამოცემის მიერ გამოქვეყნებული სტატიებიც ხელოვნური ინტელექტის „გასაწვრთნელი“ ერთერთი საშუალება იყო, თუმცა მას შემდეგ, რაც Open AI-მ „ინტერნეტში მცოცავი“ ბოტი, chatbot ჩაუშვა, გამოცემების ნაწილმა გადაწყვიტა, მისთვის მასალებზე წვდომა შეზღუდოს.

რა არის "მცოცავი ბოტი"?

• „მცოცავი ბოტი“ ინტერნეტში ხელმისაწვდომ წყაროებს აგროვებს და მათზე დაყრდნობით „იძენს ცოდნას“.
• Open AI-მ გამოაქვეყნა ინსტრუქცია თუ როგორ შეუძლიათ გამოცემებს თავიანთ მასალებზე წვდომა Open AI-ს ბოტს სრულად შეუზღუდონ ან მიუთითონ კონკრეტული მასალები, რომლებსაც გამოიყენებს Open AI.
• როგორც Open AI-ში ამბობენ, მნიშვნელოვანია, რომ გავლენიანმა, პასუხისმგებლობიანმა წყაროებმა მათ მასალებზე მისცენ წვდომა ბოტს, რათა დაიხვეწონს და მეტად სანდო გახდეს AI.

რატომ უზღუდავენ წვდომას გამოცემები ბოტს?

ხელოვნური ინტელექტის გამოჩენასთან ერთად, მალევე გაჩნდა ინტელექტუალური საკუთრების უფლების შელახვის საფრთხე, რადგან რამდენიმე ავტორის ან გამოცემის გამოქვეყნებულ ტექსტს AI იყენებს იმისთვის, რომ დააგენერიროს ახალი. სწორედ ამიტომ, არაერთმა ავტორმა უჩივლა Open AI-ს მათი სტატიების გამოყენებისთვის.

დამატებით, კომიკოსმა და მსახიობმა, სარა სილვერმენმა საჩივარი შეიტანა “Meta”-ს წინააღმდეგაცაც, ის ამტკიცებს, რომ კომპანიამ თავისივე ხელოვნური ინტელექტის, LLaMa-ს, გასაწვრთნელად, სილვერმენის წიგნი ნებართვის გარეშე გამოიყენა.

თუმცა, open AI-ს ბოტისთვის წვდომის შეზღუდვა, პრობლემას მაინც ვერ აგვარებს, რადგან სტატიები თუ სხვა მასალები ხშირად ონლაინ ბიბლიოთეკებში, არალეგალურ ვებგვერდებსა თუ სხვა საიტებზეც ვრცელდება.

რომელმა გამოცემებმა აუკრძალეს Open AI-ს მასალების გამოყენება?

გამოცემებიდან ერთერთი პირველი, რომელმაც ხელოვნური ინტელექტის „გაწვრთნისთვის“ მათი მასალების გამოყენება აკრძალა “The New York Times” იყო. ამის შემდეგ, ეს შეზღუდვა დააწესეს სხვა გამოცემებმაც, მათ შორის:

• The Guardian
• CNN
• Reuters
• Canberra Times და სხვა.

დღეს, სოციალური ქსელები განსაზღვრავს ახალ ამბებს, პოლიტიკას, პირად ურთიერთობებსა თუ სხვა ყოველდღიურ გადაწყვეტილებებს, რადგან ამ ქსელებში მუდმივად განიხილება მიმდინარე მნიშვნელოვანი თემები, ხშირად მომხმარებლები არიან ინფორმაციის გამავრცელებლები, პოლიტიკოსებისთვის კი არის სივრცე დიდ აუდიტორიასთან კომუნიკაციისთვის.

• წაიკითხეთ ვრცლად: "ინფლუენსერები ინფორმაციის მიღების მთავარი წყაროა - 2023 წლის კვლევა"

რას ნიშნავს მეტას ( Instagram, Facebook) "ვერიფიცირებული" ანგარიში?

"ინსტაგრამი" ვერიფიკაციის ლურჯ ნიშანს 2013 წლიდან ანიჭებს მომხმარებლებს მათი მოთხოვნის საფუძველზე. თავდაპირველად, ეს კონკრეტული ადამიანის პოპულარობით, მისი სახელის ძებნის სიხშირითა და პლატფორმაზე აქტიურობით განისაზღვრებოდა. დამატებით, მნიშვნელობა არ ჰქონდა ე.წ "ფოლოვერების" რაოდენობას.

თუმცა, 2023 წლის თებერვლიდან შესაძლებელი გახდა მისი "გამოწერა" ანუ ყოველთვიური საფასურის ($11.99-$14.99) სანაცვლოდ მომხმარებლის პროფილზე ლურჯი ნიშნის დამატება.

მომხმარებელი ამისთვის რამდენიმე მოთხოვნას უნდა აკმაყოფილებდეს:

• იყოს ასაკით 18 წელზე დიდი
• ჰქონდეს პირადობის მოწმობა ვერიფიკაციისთვის
• ჰქონდეს Instagram ან Facebook ანგარიში
• "ეთანხმებოდეს" ამ პლატფორმების მიერ დაწესებულ მოხმარების პირობებსა და წესებს.

ამ პლატფორმებზე, სხვადასხვა ფოტოებსა თუ ვიდეოებზე დაგროვებული "მოწონებების" ან ნახვების რაოდენობა ადამიანებისთვის, განსაკუთრებით კი მოზარდებისთვის რეალურ ცხოვრებაში სოციალური როლის განმსაზღვრელიც კი არის.

• კვლევების თანახმად, იმ გოგოების 32%-ს, რომელთაც არ მოსწონდათ თავიანთი სხეული, “ინსტაგრამმა” თავი უფრო ცუდად აგრძნობინა. იგივეა ამერიკელი ბიჭი თინეიჯერების 12%-ის შემთხვევაშიც.
• მუდმივად იზრდება ადამიანების სურვილი, რომ ამ ქსელებისთვის საკმარისად "კარგები" და დაფასებულები იყვნენ. ამიტომ, "გამოწერის მეთოდი" მეტასთვის შემოსავლის ახალი წყარო გახდა

• მხოლოდ ერთ დღეში, 2023 წლის აპრილში, "ინსტაგრამმა" 44 მილიონი "ვერიფიკაციის" ნიშანი გაყიდა და ამით, დამატებით, მხოლოდ 24 საათში $600 მილიონის შემოსავალი მიიღო.

რა საფრთხეა?

მიუხედავად იმისა, რომ "Meta verified"-ის იდეა, კრეატორების და სხვა მომხმარებლების ანგარიშების "ნამდვილობის" პირადობის მოწმობით დადასტურებაა, რათა მათი სახელით არ შეიქმნას ყალბი ანგარიშები, არსებობს რამდენიმე გამოწვევა:

• ციფრული სეგრეგაცია - მხოლოდ ვერიფიცირებული ანგარიშები (ის მომხმარებლები, რომლებიც თანხას იხდიან) აღიქმებიან ლეგიტიმურად და სხვა მომხმარებლებს შესაძლოა აღარ ჰქონდეთ ციფრულ დისკუსიებში ჩართვის შესაძლებლობა.
• ნებისმიერი ახალი ამბების სააგენტოს შეუძლია საფასურის გადახდის სანაცვლოდ მიიღოს ვერიფიკაციის ლურჯი ნიშანი, რაც მანამდე ერთგვარად განსაზღვრავდა "სანდო მედიას" დღეს ყველასთვის ხელმისაწვდომია.
• დამატებით, კვლევებით დასტურდება, რომ სოციალური ქსელები, განსაკუთრებით "ინსტაგრამი" თინეჯერებს თავს არასაკმარისად კარგად აგრძნობინებს, ეს ლურჯი ნიშანი კი შესაძლოა ამის ახალი მიზეზი გახდეს.

"ინსტაგრამზე" თანხის სანაცვლოდ მიღებული ვერიფიკაციის ნიშნები სოციალურ ქსელებში მიმების შექმნისა და გავრცელების საგნადაც კი იქცა.










როგორია "ტვიტერის" (ამჟამად X) ვერიფიკაციის მოდელი?

ტვიტერზე ვერიფიკაციის ნიშანის "გამოწერის" მეთოდით ყიდვა 2022 წლიდან შეიძლება. თუმცა, "მეტასგან" განსხვავებით, ნიშნებს ფერების მიხედვით ანიჭებენ ორგანიზაციებსა და სამთავრობო უწყებებს.

• ლურჯი ნიშანი არის ნებისმიერი მომხმარებლისთვის, რომელსაც $8-ის სანაცვლოდ შეუძლია შეძენა
• ოქროსფერი ნიშანი ხელმისაწვდომია კომპანიებისთვის.
• ნაცრისფერი კი სამთავრობო უწყებებისთვის.

თუ სერვისს უფასოდ იღებ და პროდუქტში ფულს არ იხდი, გამოდის, რომ თავად ხარ პროდუქტი - ეს ფრაზა განსაკუთრებით პოპულარული ინტერნეტის აქტიური გამოყენებიდან გახდა და იმას გულისხმობს, რომ სოციალურ ქსელების მოხმარებისას ფულს პირდაპირი გზით არ ვიხდით, თუმცა დღეს, ჩვენი პერსონალური მონაცემებია მონეტიზირებული.

მოდი განვმარტოთ, ამ ქსელების "ციფრული ანაბეჭდების" დატოვების გარეშე გამოყენება, ფაქტობრივად შეუძლებელია, "სქროლვის" სიხშირე, ინტერაქცია პოსტებზე თუ ნებისმიერი სხვა ციფრული მანევრი, ინახება და პლატფორმების უკან მდგომ "ტექ-გიგანტებს" ჩვენზე იმაზე დიდ ინფორმაციას აწვდის, ვიდრე ეს საკუთარ თავზე შეიძლება ვიცოდეთ.

მეტიც, "ფეისბუქს", "ტიკტოკს" თუ სხვას პირდაპირი გავლენა აქვს იმაზე თუ რას ვიყიდით, სად შევჭამთ, ვის მოვუსმენთ ან არ მოვუსმენთ ან ყველაზე მნიშვნელოვანი, ვის მივცემთ ხმას არჩევნებზე.

სწორედ ეს მოხდა 2016 წელს, დონალდ ტრამპის საპრეზიდენტო არჩევნებისას.

თუმცა, ამბავი 2013 წლიდან იწყება, როდესაც კემბრიჯის უნივერსიტეტის, ფსიქოლოგიის დეპარტმანეტის მკვლევარმა ალექსანდრ კოგანმა, ქვიზების აპლიკაცია "ეს არის შენი ციფრული ცხოვრება" (This is your digital life) ჩაუშვა, როგორც ის მაშინ ამბობდა ეს მხოლოდ აკადემიურ მიზნებს ემსახურებოდა.

მომხმარებლებს კი მცირე თანხის მიღების ან აპლიკაციაში "პრემიუმ ფუნქციების" გააქტიურების სანაცვლოდ შეეძლოთ ქვიზების შევსება და გამოკითხვაში მონაწილეობა, დამატებითი პირობა ავტორიზაციისას, მათი "Facebook"-ის ანგარიშით შესვლა იყო.

სწორედ ამ პირობით, კოგანი საჯაროდ ხელმისაწვდომ ინფორმაციასთან ერთად, როგორიცაა სახელი, გენდერი, ასაკი, აგროვებდა ლოკაციის მონაცემებს, სტატუსებს, განთავსებულ ფოტოებსა და მომხმარებლის მიერ დალაიქებულ გვერდებს, რაც მათ ინტერესებსა და შეხედულებებზე მეტყველებდა.

და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, 1 მომხმარებლის Facebook-ავტორიზაციით, მთელი მისი "მეგობრების სიის" ინფორმაციაზეც ჰქონდა წვდომა.

მასშტაბი რომ განვსაზღვროთ, აპლიკაციაში 270 ათასი მომხმარებლის რეგისტრაციამ 87 მილიონი სხვა მომხმარებლის ინფორმაცია შეუგროვა კოგანს.

მაგალითად, თუ მე გავივლიდი ამ აპლიკაციაში ავტორიზაციას "ფეისბუქით" და მეგობრებში პირობითად 300 მეგობარი მეყოლებოდა, კოგანი მიიღებდა ინფორმაციას როგორც ჩემს ასევე ჩემი სამასივე მეგობრის ინტერესებზე, იდეებზე, ინტერაქციასა და შეხედულებებზე.

მეგობრების სიიდან შემთხვევით მოხვედრილი მომხმარებლების გარდა, იმ 270 ათასი ადამიანისთვის კვლევისა და ქვიზების შეკითხვები, ე.წ "დიდი ხუთეულის", OCEAN-ის პრინციპს ემყარებოდა, კოგანს მათი ხასიათის დეტალებს თითქმის სრული სიზუსტით აწვდიდა და მოიცავდა:

• O - Openness - ღიაობა
• C - Conscientiousness - კეთილსინდისიერება
• E - Extroversion - ექსტროვერტულობა
• A - Agreeableness - დათანხმებადობა
• N - Neuroticism - ემოციური სტაბილურობა

თითოეულ პუნქტში დაბალი და მაღალი ქულები შესაბამისად განსაზღვრავდა ადამიანის ხასიათს.

2014 წელს, პოლიტიკური კონსულტაციების კომპანია "Cambridge Analytica"-ს თანამშრომელი კრისტოფერ ვაილი შეხვდა ალექსანდრ კოგანს, რომელმაც თავისი აპლიკაცია გააცნო და მასალები გადასცა.

2015 წელს, ფეისბუქის ერთერთმა თანამშრომელს Cambridge Analytica-ს მიერ მომხმარებელთა ინფორმაციის მოპარვასთან დაკავშირებით გაუჩნდა ეჭვი და შიდა კვლევით დაადასტურეს კიდეც.

ამავე წლის დეკემბერში, Facebook-მა წაშალა კოგანის აპლიკაცია და მოსთხოვეს Cambridge analytica-ს რომ ასევე გაენადგურებინა მათი მომხმარებლების ინფორმაცია, როგორც იმ დროს "facebook"-ის წარმომადგენლებს უთხრეს ეს მონაცემები უკვე წაშლილი ჰქონდათ.

თუმცა, როგორც 2018 წლის მარტში გაირკვა, კრისტოფერ ვაილიმ, The Guardian-თან მიცემულ ინტერვიუში ისაუბრა, რომ მათ ეს მონაცემები არ წაუშლიათ და მეტიც, პირდაპირ იყენებდნენ აუდიტორიის სამიზნე ჯგუფებად ჩამოყალიბებისა და თითოეული ამომრჩევლის პორტრეტის შექმნისთვის.

2016 წელს დონალდ ტრამპის საარჩევნო კამპანიის ერთერთი ხელმძღვანელი სტივ ბენონი, SCL გრუფში მენეჯერულ პოზიციას იკავებდა, Cambridge Analytica კი ამ კომპანიის "შვილობილი კომპანიაა".

კრისტოფერ ვაილი, "The guardian"-თან ინტერვიუში ამბობს, რომ რთულია 2016 წელს, დონალდ ტრამპის გამარჯვება პირდაპირ "Cambridge analytica"-ს დავუკავშიროთ, თუმცა ფაქტია, რომ მოსახლეობაზე მანიპულაციურმა ვიდეო თუ ფოტო მასალამ, რომელიც გამიზნულად ხვდებოდათ მათ არჩევანზე დიდი გავლენა იქონია.

"ფეისბუქის სკანდალის" პარალელურად, დიდ ბრიტანეთში, Chanel 4-მა გაავრცელა ფარული ჩანაწერი, სადაც თითქოს პოტენციური შრილანკელი დამკვეთი (რომელიც რეალურად ჟურნალისტის აგენტი იყო), რომელსაც დიდ ბრიტანეთში გავლენების მოპოვება სურს, Cambridge Analytica-ს აღმასრულებელ დირექტორს, ალექსანდერ ნიქსს ხვდება, სადაც ნიქსი არწუმებს დამკვეთს, რომ ტრამპის არჩევნებში მათ ფეისბუქ მონაცემები გამოიყენეს.

2023 წლის აპრილში, Facebook დათანხმა, რომ $725 მილიონი გადაუხადოს დაზარალებულ მომხმარებლებს.

ფორმის შევსებით, ამერიკის მოქალაქეები, რომლებსაც 2007 წლიდან 2022 წლამდე პერიოდში ჰქონდათ ფეისბუქი, ამ თანხიდან როგორც დაზარალებულები პროცენტულ წილს მიიღებენ.

სოციალურ ქსელებში ყოველდღიურად უამრავი ინფორმაცია ვრცელდება, თუმცა კვლევები აჩვენებს, რომ ბევრი ინფორმაცია ინფორმაციის მრავალფეროვნებას არ ნიშნავს. განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ჩვენს ინტერესებს ალგორითმი განსაზღვრავს.

რატომ არის ეს თემა მნიშვნელოვანი?

2023 წლის ივლისის მონაცემებით, მსოფლიო მოსახლეობის 60%-ზე მეტი იყენებს სოციალურ ქსელს, შესაბამისად დღითიდღე იზრდება "ახალი მედიის" როლი სხვადასხვა თემებზე საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებისთვის.

მცირე, თუმცა სოციალურ ქსელებში აქტიური, ხშირად კოორდინირებული და არაავთენტური ჯგუფები ცდილობენ წამოიწყონ დისკუსია მათთვის სასურველ თემაზე, რაც თავის მხრივ ამწვავებს დაპირისპირებას დანარჩენ საზოგადოებაში, რადგან ალგორითმის საშუალებით მარტივია დიდ აუდიტორისთან წვდომა.

მოკლედ, როგორ მუშაობს ალგორითმი?

სოციალური ქსელების ალგორითმი ტექნიკურად სხვადასხვანაირად მუშაობს, თუმცა ნებისმიერ შემთხვევაში აქვთ ერთი მიზანი - შეისწავლონ მომხმარებლის ქცევა, ინტერაქცია და მიაწოდონ ის კონტენტი, რომელიც მას მოსწონს და დიდხანს გააჩერებს პლატფორმაზე.

რა პრობლემაა?

მაშინაც კი, თუ მომხმარებელი მუდმივად კითხულობს, უყურებს სხვადასხვა პრორუსული, დეზინფორმაციული გვერდების კონტენტს, ალგორითმი მუშაობს ანალოგიური პრინციპით და ამ მომხმარებელს მუდმივად აწვდის პროპაგანდისტულ მასალებს.

• მიუხედავად იმისა, რომ ე.წ "ფაქტ-ჩეკერები" ყალბი, არაზუსტი მასალების მოსანიშნად და წასაშლელად აქტიურად მუშაობენ, დეზინფორმაცია მაინც დიდი მასშტაბით ვრცელდება.

"როგორ ამოვიცნოთ ბოტები?" - წაიკითხეთ ვრცლად.

• ეს კი აჩენს ერთმანეთთან დაპირისპირებულ ორ მხარეს, ე.წ "ბაბლებს" ("პატარა საზოგადოებებს") სოციალურ ქსელებში.
• მწვავე პოლარიზაციის პირობებში, მედიის მიერ ამბების სწორად გაშუქებასა და ინფორმაციის ყველა "ბაბლის" წევრამდე მიტანას, გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს.

როგორ შეუძლია მედიას "გაწვრთნას" ალგორითმი?

პასუხისმგებლიანი მედიისთვის ახალი გამოწვევაა, რომ მათი გადამოწმებული, ღირებული მასალები უბრალოდ ვერ აღწევს იმ აუდიტორიამდე, რომელიც მუდმივად პროპაგანდისტულ მასალებს ეცნობა.

რატომ? - პრობლემა კვლავ ალგორითმის მუშაობის პრინციპია.

ამიტომ, ცალკეულ ჟურნალისტებს, შეუძლიათ თავად გაწვრთნან თავიანთი სოციალური ქსელის აგორითმი ისე, რომ მათაც ხვდებოდეთ დეზინფორმაციული, პრორუსული ან პროსახელისუფლებო გვერდები და მათი მესიჯები, რადგან იცოდნენ რა ხდება სხვადასხვა "ბაბლებში" და რა გზავნილები ვრცელდება.

• სოციალურ ქსელებში დააკვირდნენ სხვადასხვა პოსტის კომენტარებში ან გაზიარებების ველში ანგარიშებს, მათ გზავნილებს.
  
  
• სხვა რომელ გვერდებს "მისდევენ" ეს მომხმარებლები, რა/ვინ აინტერესებთ? - გამოიწერეთ იმავე გვერდები.
  
  
• ზიარდება თუ არა პოსტები სხვადასხვა პროსახელისუფლებო ჯგუფებში? როგორია ამ ჯგუფებსა და ინდივიდუალურ პროფილებზე გაზიარებული პოსტის ინტერაქცია - დაემატეთ იმავე ჯგუფებში.
  
  

ამ გზით, შესაძლებლობა გექნებათ გაიგოთ რა ხდება საზოგადოების სხვადასხვა ციფრულ ჯგუფებში. თუმცა, მნიშვნელოვანია საზოგადოების მოწყვლად ჯგუფებთან პირდაპირი საუბარი იმაზე თუ რა ხვდებათ სოციალურ მედიაში ხშირად, რომელ გვერდებს ეცნობიან ახალი ამბებისთვის და სხვა.

ჟურნალისტებს, სოციალურ ქსელებში მომხმარებელთა ქცევასა და ინტერაქციაზე დაკვირვებით, შეუძლიათ, რომ ერთი მხრივ, იცოდნენ რა არის ე.წ "მესიჯბოქსი" კონკრეტული დროისთვის, მეორე მხრივ კი ამ "კვლევას" გამოიყენებს თავისი მასალებით დეზინფორმაციის მორიგი კამპანიის პრევენციისთვის.

თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარება ჟურნალისტიკას ახალი გამოწვევების წინაშე აყენებს. მედიაში ხელოვნური ინტელექტის აქტიურმა გამოყენებამ პროფესიულ წრეებში AI-ს დარეგულირებაზე გააჩინა დისკუსია.

2023 წლის ივლისში, RSF-მა ("რეპორტიორები საზღვრების გარეშე") გაავრცელა ინფორმაცია, რომ საერთაშორისო პარტნიორებთან ერთად, ჩამოაყალიბებს ქარტიას ხელოვნური ინტელექტის მედიაში გამოყენებისთვის.

რატომ არის ეს მნიშვნელოვანი?

"ახალი ამბების სააგენტოების მსოფლიო გაერთიანებამ", 2023 წელს ხელოვნური ინტელექტის მედიაზე გავლენის შესახებ კვლევა გამოაქვეყნა:

• ნიუსრუმებიდან 49% ამბობს, რომ იყენებს სხვადასხვა AI-ს, მათ შორის chat GPT-ს გამოკითხულ ჟურნალისტთა ნახევარზე მეტი AI-ს ტექსტის გენერირებისთვის იყენებს.
• რედაქტორების 37%, ხოლო ჟურნალისტების 26% არის მზად, რომ აითვისოს/გამოიყენოს ეს ტექნოლოგია.
• ჟურნალისტების თითქმის ნახევარი ამბობს, რომ მათ აქვთ AI-ს გამოყენების თავისუფლება, თუმცა მხოლოდ 20%-ს აქვს ე.წ "გაიდლაინები" ანუ გამოყენების წესები.

როგორც კვლევით დადგინდა, ჟურნალისტებს, რომლებიც აქტიურად იყენებენ ხელოვნურ ინტელექტს ყოველდღიურ საქმიანობაში, ძირითადად არ აქვთ ამ ტექნოლოგიის გამოყენების ინტრუქცია, რაც რიგ საფრთხეებს ქმნის:

• თუ ყველა ნიუსრუმი AI-ს გენერირებულ იდეებსა და სტატიებს გამოაქვეყნებს, მასალების მრავალფეროვნება მნიშვნელოვნად შემცირდება.
• საფრთხე შეექმნება გამოცემების დამოუკიდებლობასაც.
• ამან შეიძლება ხელი შეუწყოს ე.წ "ბაბლების" ჩამოყალიბებას, რადგან არ იარსებებს ალგორითმის "შერჩეული" მასალისგან განსხვავებული, კრიტიკული მოსაზრება.

რა ფუნქცია ექნება ქარტიას?

ქარტიაში, AI-ს ჟურნალისტური სტანდარტებითა და ეთიკური გამოყენების უზრუნველსაყოფად, 13 სხვადასხვა ქვეყნიდან ჟურნალისტიკის სფეროდან 21 წევრი გაერთიანდება. ხელმძღვანელი ფილიპინელი ჟურნალისტი - მარია რესა იქნება.

სხვა არასამთავრობო თუ მედია ორგანიზაციებთან ერთად, RSF-ის ინიციატივას უერთდება გამომძიებელ ჟურნალისტთა გაერთიანებები: ICIJ და OCCRP.

ქარტია შეადგენს პრინციპებს, უფლებებსა და ვალდებულებებს, რომელიც ჟურნალისტებს AI-ს გამოყენებისას ეკისრებათ.

როგორც RSF-ის გენერალური მდივანი, კრისტოფერ დელუარი ამბობს: "სამწუხაროდ, ინდივიდუალურად ამ ტექნოლოგიების ეთიკურად გამოყენება წახალისებული არ არის, ამიტომ ჩვენ გვჭირდება კოლექტიური, გლობალური ვალდებულება, რომელიც დაფუძნებულია ჯანსაღ პრინციპებზე ეთიკური ჟურნალისტიკის დასაცავად."

რუსეთის უკრაინაში სრულმასშტაბიანი შეჭრის შემდეგ, ომის კორესპონდენტები ეპიცენტრიდან ჰყვებიან რეალურ ამბებს მსოფლიოსთვის.

შესაძლებელია, ჟურნალისტებმა შეინარჩუნონ ობიექტურობა საკუთარ ქვეყანაში ომის გაშუქებისას? რა ეთიკურ და მორალურ დილემებს აწყდება უკრაინული მედია, უკრაინაში რუსეთის ომის გაშუქებისას — "The Kyiv Independent"-ის ერთ-ერთ დამფუძნებელთან, ჟურნალისტ ანნა მირონიუკთან ინტერვიუში ვისაუბრეთ.

მოკლედ ანნა მირონიუკზე:

• ანნა მირონიუკი უკრაინული გამოცემა, "The Kyiv Independent"-ის საგამოძიებო დეპარტამენტის ხელმძღვანელია.
• სტატიებს წერს ისეთი გავლენიანი გამოცემებისთვის, როგორიცაა New York Times, Washington Post, OCCRP და სხვა.
• მისი ჟურნალისტური გამოძიება მოიცავს ისეთ თემებს, როგორიცაა ადამიანის უფლებები, ჯანდაცვასა და კორუფცია.
• 2023 წელს, ევროპის პრესის პრიზის გამარჯვებული გახდა სტატიისთვის, რომელიც საერთაშორისო ლეგიონში ხელმძღვანელების მხრიდან მებრძოლთა შეურაცხყოფასა და მუქარას შეეხებოდა.
• 2023 წლის ივნისში, ამბის თხრობის ფესტივალის ფარგლებში (*ZEG), USAID მედია პროგრამის მხარდაჭერით, ანნა მირონიუკი თბილისში ქართველ კოლეგებს შეხვდა და გამოცდილება გაუზიარა.

ინტერვიუს მთავარი გზავნილები:

• "ომის დროს არ გაქვს უფლება, რომ უბრალოდ, სხვა ამბავზე "გადაერთო".
• "ობიექტურობა ნიშნავს, რომ აუდიტორიას მიაწოდო საჭირო კონტექსტი და სრული სურათი, რათა თავად მიიღონ გადაწყვეტილება."
• "ვფიქრობ, "The Kyiv Independent"-ი თავისი გაშუქებით ადასტურებს, რომ ჩვენ არ ვართ ხელისუფლების პრეს-სამსახური."
• "პრეზიდენტი ზელენსკი არ მიიჩნევს, რომ მედია შუამავლად ესაჭიროება, მას შეუძლია, პირდაპირ მიმართოს საზოგადოებას და "კუთხეში მომწყვდეულს" არ მოუწიოს ჟურნალისტების კრიტიკულ კითხვებზე პასუხის გაცემა."
• "იმოქმედეთ ეთიკურად და მიჰყევით ფაქტებს, სწორედ ეს არის ჟურნალისტიკის ფუნდამენტი, სხვა შემთხვევაში ხდები პიარი ან პროპაგანდისტი."
  
  

მედიაჩეკერი: რა გამოწვევების წინაშე დგას უკრაინული მედია, მათ შორის, "The Kyiv Independent"?

ანნა მირონიუკი: ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა უსაფრთხოებაა, რადგან ჩვენი გამოცემა კიევში მდებარეობს. უკრაინის დედაქალაქი კი, პირველი სამიზნეა რუსული სამხედრო ძალებისთვის.

დამატებით, ჩვენი რეპორტიორები უკრაინის სხვადასხვა ტერიტორიებიდან, ომის ცხელი წერილებიდან მუშაობენ - სადაც მათი სიცოცხლე საფრთხეშია. 2022 წლის 24 თებერვლიდან უკრაინაში მოქმედებს საომარი მდგომარეობა, რაც თავისთავად ზღუდავს გამოცემების სიტყვის თავისუფლებას.

ამასთანავე, ჟურნალისტების მენტალური მდგომარეობა და "გადაწვა" მნიშვნელოვანი გამოწვევაა, რადგან ისინი რუსეთის ომს უკრაინაში 2014 წლიდან აშუქებენ. თუმცა, ახლანდელი სრულმასშტაბიანი ომი განსაკუთრებით აისახება მათ ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე.

ომის დროს ყოველ წამს ამ ამბავში ხარ, არ გაქვს უფლება, რომ რაიმე სხვაზე გადაერთო. ისმენ ადამიანების ისტორიებს და ეს აუდიტორიამდე მიგაქვს, ცხადია, რომ ამას შენზე აქვს გავლენა.

მედიაჩეკერი: როდესაც საკუთარი ქვეყნის ომს აშუქებ, ობიექტურობის შენარჩუნება შესაძლებელია?

ანნა მირონიუკი: ვფიქრობ, ობიექტურობა ნამდვილად შესაძლებელია. ზოგიერთი ჟურნალისტი ფიქრობს, რომ ეს ორი მხარისთვის საუბრის შესაძლებლობას ნიშნავს, რაც ასე არ არის. "იმან თქვა ის, ამან თქვა ეს", სრულ კონტექსტს უნდა მოარგო და ისე მიაწოდო საზოგადოებას.

ჩემთვის, ობიექტურობა აუდიტორიისთვის სრული სურათის წარმოდგენაა, რათა შემდეგ, მიღებული ინფორმაციით, თავად შეძლონ გადაწყვეტილების მიღება.

ვფიქრობ, "The Kyiv Independent"-ი თავისი გაშუქებით ადასტურებს, რომ ჩვენ არ ვართ ხელისუფლების პრეს-სამსახური. კრიტიკა, მიუკერძოებლობა და გულწრფელობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელია.

მედიაჩეკერი: ომის დაწყების შემდეგ, გაიზარდა ცენზურა? ანუ უკრაინის ხელისუფლება უფრო სენსიტიური გახდა კრიტიკული მასალების მიმართ?

ანნა მირონიუკი: საომარი მდგომარეობა ხელისუფლებას აძლევს საშუალებას, რომ გააკონტროლოს ქვეყანაში გამოქვეყნებული მასალები. გართულდა საჯარო ინფორმაციაზე წვდომა, რადგან გვპასუხობენ, რომ გამოთხოვილი ინფორმაცია ახლა სახელმწიფო საიდუმლოებას წარმოადგენს.

თუმცა, გართულებულ პირობებშიც კი, არსებობს უკრაინული გამოცემები, რომლებიც დამოუკიდებლად მუშაობას აგრძელებენ.

მედიაჩეკერი: რუსეთის უკრაინაში ომის დროს, პრეზიდენტ ზელენსკის ფიგურა რომანტიზებულია, მათ შორის, ქართველი ჟურნალისტების ნაწილშიც. ომამდე, ზელენსკი ხშირად არ ჩნდებოდა კამერებსა და ჟურნალისტებთან. შეიცვალა მისი ეს დამოკიდებულება?

ანნა მირონიუკი: ვერ ვიტყოდი, რომ კამერების წინ დგომა არ უყვარს, პირიქით, უბრალოდ, მას ჟურნალისტები არ მოსწონს. ის კამერასთან საკმაოდ კომფორტულადაა და ყოველდღიურ ვიდეოებსაც წერს, თუმცა, მას არ სჭირდება ჟურნალისტი, როგორც საზოგადოებასთან "შუამავალი".

ეს, ვფიქრობ, მისი მხრიდან პოპულისტური ნაბიჯია, რადგან ღიაობის ილუზიას ქმნის და მე, როგორც ჟურნალისტს, შანსს არ მაძლევს, საზოგადოებისთვის საინტერესო და მნიშვნელოვანი კითხვები დავუსვა. ის ინტერვიუს არ აძლევს უკრაინულ მედიას, ესაუბრება უცხოურ გამოცემებს, თუმცა, ეს სხვა რამ არის.

რამდენჯერმე იყო "off the record" (*ჩანაწერის გარეშე) შეხვედრა - "ფავორიტი ჟურნალისტების" შეკრებები, თუმცა, სხვა არის, როდესაც სრულ ინტერვიუში პასუხობ კრიტიკულ გამოცემას.

ვფიქრობ, მისი დამოკიდებულება არ შეცვლილა, რადგან პირველად საპრეზიდენტო არჩევნებისასაც სწორედ ასე ფიქრობდა, რომ მედია არ სჭირდება, როგორც შუამავალი. მას შეუძლია პირდაპირ საზოგადოებას მიმართოს, თუმცა, ფაქტია, კრიტიკული კითხვებით "კუთხეში მომწყვდევა" არ მოსწონს.

მედიაჩეკერი: ადამიანები იღლებიან ნეგატიური ამბებით. 2022 წლის თებერვლიდან-აპრილამდე, Google Trends-ის მიხედვით, "რუსეთის ომი უკრაინაში" ყველაზე ხშირად მოძიებული ფრაზა იყო, თუმცა, 2023 წლის იმავე პერიოდში ეს რიცხვი მკვეთრად შემცირდა.

ცხადია, უკრაინელებისთვის ომს შეწირულთა რაოდენობა სტატისტიკა არასდროს გახდება, თუმცა, რას ხედავს მსოფლიო? როგორ ფიქრობთ, აკლია უკრაინულ მედიას ადამიანური ისტორიები?

ანნა მირონიუკი: მე არ ვიცი რას ხედავს მსოფლიო. უკრაინელი ჟურნალისტი ვარ და კიევში ვცხოვრობ, ამიტომ ჩემთვის თითოეულ დაღუპულს თავისი სახელი, ოჯახი და ტრაგედია აქვს და არ არის მხოლოდ ერთი რიცხვი.

არ ვფიქრობ, რომ უკრაინული გამოცემები მხოლოდ მშრალი სტატისტიკებით წერენ. ბევრი სიღრმისეული სტატია ქვეყნდება დაზარალებულ ოჯახებსა და იმ მოქალაქეებზე, რომლებმაც ქვეყნისთვის ბრძოლას სიცოცხლე შესწირეს.

მედიაჩეკერი: "The Kyiv Independent"-ს ვებგვერდზე დაემატა ახალი ველი "ვხსნით უკრაინას" (Explaining Ukraine), ასევე, გამოეცით წიგნი "უკრაინელების გამძლეობის ომის დღიურები." რას უყვებით მსოფლიოს?

ანნა მირონიუკი: ჩვენმა გამოცემამ დიდი რესურსი ჩადო მრავალფეროვნებაში, ცალკე გავხსენით დეპარტამენტი, რომელიც ომის დანაშაულზე მუშაობს.

ასევე, დავიწყეთ დოკუმენტურ ფილმებზე მუშაობა და გამოვეცით წიგნი - ეს ძირითადად, ჩვენი გაშუქებული მასალების შედარება და შეჯამებაა ომის დაწყებიდან - წიგნის გამოცემამდე.

რაც შეეხება, "ვხსნით უკრაინას", ადამიანებს ვუხსნით უკრაინის კულტურასა და ტრადიციებს, ვსაუბრობთ ჩვენს ქვეყანაზე დამკვიდრებულ სტერეოტიპებსა და სტიგმებზე.

მედიაჩეკერი: რას ურჩევდით საგამოძიებო მასალებზე მომუშავე ჟურნალისტებს, განსაკუთრებით, ომის დროს?

ანნა მირონიუკი: მტკიცე და დაუღალავი უნდა იყო, იმიტომ, რომ ხშირად გულდასაწყვეტია და დემოტივაციას იწვევს, რომ "დაკაკუნებისას კარს არ გიღებენ". ბევრჯერ გიწევს თავიდან სცადო, რომ მიიღო სასურველი ინფორმაცია, თუმცა, იყავით კრეატიული, მრავალი სხვა გზაც არსებობს.

მედიაჩეკერი: როგორ შეიძლება შეეწინააღმდეგო რუსულ პროპაგანდას და მიიჩნევთ, რომ რაღაც ეტაპზე, ომში ყოფნისას, თქვენც პროპაგანდისტი ხდებით?

ანნა მირონიუკი: ჩემი მიდგომა განსხვავებულია. არ მიმაჩნია, რომ რუსულ პროპაგანდას აუცილებლად უკრაინული პროპაგანდა უნდა დავუპირისპიროთ. ერთადერთი სწორი გზა, პროპაგანდასთან საბრძოლველად არის, რომ თქვა სიმართლე, რადგან ის ანგრევს და ანადგურებს ნებისმიერ პროპაგანდას.

უბრალოდ იმოქმედეთ ეთიკურად და მიჰყევით ფაქტებს. სწორედ ეს არის ჟურნალისტიკის ფუნდამენტი, სხვა შემთხვევაში ხდები პიარი ან პროპაგანდისტი.

6 ივლისს, საგარეჯოში, "ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის" პრეზენტაციის გასაშუქებლად მისულ ჟურნალისტებს, "ქართული ოცნების" მხარდამჭერები დაესხნენ თავს.

"ფორმულას" ჟურნალისტი გიორგი კვიჟინაძე ადგილზე ოპერატორ სულხან ჭკადუასთან ერთად იმყოფებოდა.

როგორც ის "მედიაჩეკერთან" ამბობს, ჟურნალისტებს "ქართული ოცნების" მხარდამჭერებისთვის კითხვაც კი არა დაუსვამთ, ისე დაესნენ მათ თავს.

"თავდამსხმელებისთვის მნიშვნელობა არ ჰქონდა რომელი ტელევიზია იყო, რადგან ფიზიკურად დაუპირისპირდნენ როგორც კრიტიკული, ისე სახელისუფლებო მედიის ჟურნალისტებს."

"ფორმულას" ჟურნალისტი გვეუბნება, რომ მიკროფონზე ეჯაჯგურებოდნენ, "იმედის" ჟურნალისტსაც.

"იმედის" საინფორმაციო სამსახურის უფროსი, მიხეილ ფეიქრიშვილი "მედიაჩეკერთან" ამბობს, რომ ადგილზე მათი გადამღები ჯგუფები არ დაშავებულან.

ადგილზე დაშავდა "მთავარი არხის" გადამღები ჯგუფიც, ჟურნალისტი ია გულიაშვილი, და ოპერატორი ლევან დვალი. მათ დაუზიანეს გადასაღები აპარატურაც.

"მანქანიდან როგორც კი გადავედით მე და ჩემი ოპერატორი იმწამსვე გავიგეთ რეპლიკა, რომ "მთავარი არხი მოვიდა" რაც იმას ნიშნავდა, რომ ერთმანეთი წააქეზეს იმისათვის, რომ შემდგომში აგრესია ჩვენზე წამოსულიყო" - ამბობს "მთავარი არხის" კახეთის ბიუროს ხელმძღვანელი, ია გულიაშვილი.

ის ასევე გვეუბნება, რომ ძალადობდნენ არამხოლოდ "ქართული ოცნების" აქტივისტები, არამედ მოქმედი ადგილობრივი საჯარო მოხელეებიც.

ია გულიაშვილს ქვა მოხვდა მხარში, როდესაც უსაფრთხო ადგილას გადასვლას ცდილობდა, ფიზიკური დაზიანებები მიაყენეს ლევან დვალსაც.

პრინციპული მნიშვნელობა არ ჰქონდა რომელი ტელევიზია იყო, ფიზიკურად გვისწორდებოდნენ, რითიც შეეძლოთ ყველაფრით. ყველა ტელევიზია იყო სამიზნე, მთავარი იყო, რომ გადაღება ვერ მოგვეხერხებინაო - ამბობს ია გულიაშვილი "მედიაჩეკერთან" საუბრისას.

როგორც "რუსთავი 2" - ის საინფორმაციო სამსახურის ხელმძღვანელი ხათუნა ბერძენიშვილი გვეუბნება, მათი ჟურნალისტი არ დაშავებულა, თუმცა მას შემდეგ რაც ვუთხარით, რომ "ფორმულას" გავრცელებულ კადრებში ჩანს, რომ ერთერთი მონაწილე მათ ჟურნალისტს მიკროფონს ართმევს ამბობს, რომ ეს კადრები არ უნახავს და დეტალური ინფორმაცია არ აქვს, რადგან მათი ჟურნალისტები ადგილზე ჯერ კიდევ მუშაობენ.

მომხდარს გამოეხმაურა "საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია"

ქარტია მოუწოდებს სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს დროულად გამოიძიონ საგარეჯოში დაშავებული გადამღები ჯგუფების შემთხვევები.

"საქართველოში ჟურნალისტებისთვის სამუშაო გარემო უკიდურესად საშიში გახდა - მათ ხშირად არ ეძლევათ შესაძლებლობა თავისუფლად შეასრულონ პროფესიული მოვალეობა, ფიზიკური და სიტყვიერი თავდასხმები მედიის წარმომადგენლების საქმიანობის თანმდევი ნაწილი გახდა" - წერია ქარტიის განცხადებაში.

მოკლედ: დღეს, 4 ივლისს გავრცელებული ინფორმაციით, გროზნოში (ჩეჩნეთი) ნიღბიანი პირები თავს დაესხნენ "ნოვაია გაზეტას" ჟურნალისტს ელენა მილაშინას.

• ის, ჩეჩნეთში, ადვოკატ ალექსანდრე ნემოვთან ერთად ზარემა მუსაიევას სასამართლო პროცესს უნდა დასწრებოდა.
• ზამირა მუსაიევას ორივე შვილი აქტივისტია, რეჟიმის კრიტიკისთვის კრემლის სამიზნე მათი ოჯახის ყველა წევრი გახდა.

დეტალები: "ნოვაია გაზეტას" ინფორმაციით, აეროპორტიდან მომავალ გზაზე, ელენა მილაშინასა და ადვოკატის - ალექსანდრე ნემოვის ტრანსპორტს მოძრაობა სამმა მანქანამ შეუზღუდა და გაჩერება აიძულა, ნიღბიანმა პირებმა მათ ფიზიკური დაზიანებები მიაყენეს, დაუზიანეს აპარატურა და ჩამოართვეს მობილური ტელეფონები.

ამ ეტაპზე, ორივე მათგანი ჰოსპიტალშია გადაყვანილი. ელენას აქვს მოტეხილობები და დაზიანებები თავის არეში. მან საავადმყოფოში გონება რამდენჯერმე დაკარგა. ალექსანდრე ნემოვი მუხლში სავარაუდოდ ბასრი იარაღითაა დაჭრილი.

კონტექსტი
ელენა მილაშინა გამომძიებელი ჟურნალისტია, რომელიც აშუქებს ჩეჩნეთში ადამიანის უფლებების დარღვევის ფაქტებს.

• ელენამ ამხილა, როგორ ვერ გაუმკლავდა ჩეჩნეთის ხელისუფლება კოვიდ19-ის პანდემიას და როგორ აცხადებდა რეჟიმი ტერორისტებად მათ, ვისაც ვირუსის სიმპტომები ჰქონდათ.
• 2020 წელს, ჩეჩნეთის რესპუბლიკის პრეზიდენტი, რამზან კადიროვი გამოეხმაურა ამ სტატიას, "ნოვაია გაზეტას" და მილაშინას კი მათ წინააღმდეგ "კრიმინალის ჩადენით" დაემუქრა.
• 2021 წლის 15 მარტს, გამოაქვეყნა სტატია "მე ვმსახურობდი ჩეჩნეთის საპოლიციო ძალებში და მე არ მინდოდა, რომ მომეკლა ხალხი". ეს კრიტიკული მასალა გახდა დამატებითი მიზეზი მისი და "ნოვაია გაზეტას" წინაარმდეგ წამოწყებული კამპანიის მიზეზი.

2022 წელს, სასამართლომ "როსკომნადზორის" მოთხოვნის საფუძველზე ლიცენზია შეუჩერა, დამოუკიდებელ გამოცემა "ნოვაია გაზეტას", მათ მუშობა ლატვიის დედაქალაქ რიგიდან განაგრძეს (novayagazeta.eu), თუმცა რუსეთში ეს ვებგვერდიც დაიბლოკა.

ამავე წლის სექტემბერში კი "ნოვაია გაზეტა EU"-ს მთავარი რედაქტორი უცხოეთის აგენტად გამოაცხადეს.

წაიკითხეთ ვრცლად, "რუსეთში დახურული მედიაგამოცემები".

• დღეს, 30 ივნისს, 14:00 საათზე, ფორმულას ერთ-ერთმა დამფუძნებელმა, მიშა მშვილდაძემ ბრიფინგი გამართა და განაცხადა, რომ ადვოკატთან ერთად აგროვებს მტკიცებულებებს მასზე თავდასხმის საქმისთვის.
• შეგროვებულ მასალებს გამოძიებას გადასცემენ და შსს-ს მათი ვერსიის შესწავლასა და მათზე რეაგირებას სთხოვს.

მშვილდაძემ მოუწოდა თავდასხმის ადგილას მდებარე ობიექტებს, რომ კამერების ჩანაწერები მიაწოდონ გამოძიებას და ითანამშრომლონ მედიასთანაც:

• "ნებისმიერი მცდელობა, დაიმალოს რომელიმე კამერის ჩანაწერი არგუმეტებით: კამერის ჩანაწერი გაქრა, სხვაგან იყურებოდა, ან სერვერი ინახავს ერთი დღით, ნებისმიერი გონიერი ადამიანის მხრიდან აღქმული იქნება, როგორც საქმის მიჩუმათებაში ხელშეწყობა" - განაცხადა მშვილდაძემ.

რა ვიცით?

• 28 ივნისს, შსს-მ მიშა მშვილდაძეზე თავდასხმის ბრალდებით ერთი პირი დააკავა.
• "მედიაჩეკერის" ინფორმაციით, ეს ის პირია, რომელმაც დაკავებამდე ფეისბუქზე თავადვე გამოაქვეყნა სტატუსი და დაწერა, რომ თავს დაესხა "ფორმულას" ერთ-ერთ დამფუძნებელს, მიშა მშვილდაძეს.
• 29 ივნისს, გამოძიებამ მშვილდაძეს დაზარალებულის სტატუსი ოფიციალურად მიანიჭა.

"მიშა მშვილდაძეს თავს დაესხნენ" - წაიკითხეთ ვრცლად.

პრობლემაა, რომ:

• გამოძიება სისხლის სამართლის 126-ე მუხლით მიმდინარეობს, რაც ძალადობას გულისხმობს, და მშვილდაძე დაზარალებულადაც ამ მუხლით ჩადენილი დანაშაულისთვის ცნეს,

თუმცა,

• მედიამენეჯერის დაცვის მხარე მოითხოვს, გამოძიება ორგანიზებული დანაშაულისა და ჟურნალისტური საქმიანობის ხელყოფის მუხლითაც წარიმართოს.

მიშა მშვილდაძის უფლებებს ორგანიზაცია "საქართველოს დემოკრატიული ინიციატივა" (GDI) იცავს.

• "ჩვენ ვითხოვთ, გამოძიებამ ყურადღება გაამახვილოს ორგანიზებულ დანაშაულზეც, რადგან შესაძლოა, ორგანიზებაში ძალოვანი სტრუქტურები იყვნენ ჩართული, მათ შორის, უსაფრთხოების სამსახური", — თქვა მშვილდაძის ადვოკატმა, ედუარდ მარიკაშვილმა.

რა ხდება?

• "ტვ პირველის" ჟურნალისტი, ნანუკა ქაჯაიას კითხვის დასმის შემდეგ "ქართული ოცნების" დეპუტატმა, ლევან მგალობლიშვილმა შეიგინა.
• ტელევიზიის მიერ გავრცელებული ვიდეოს მიხედვით, დეპუტატი ჟურნალისტის კითხვებს არ პასუხობს, ჟურნალისტის კითხვის შემდეგ: "რატომ გარბიხართ", ვიდეოში ისმის, რომ დეპუტატი იგინება.

დეტალები:

• შემთხვევა დღეს, 30 მაისს მოხდა, როდესაც პარლამენტში ირაკლი ღარიბაშვილის გამოსვლის პარალელურად, აქტივისტები აქციას მართავდნენ.

ლევან მგალობლიშვილმა, მოგვიანებით, ამავე ტელევიზიასთან ეს ფაქტი უარყო: "ვინ არის ნანუკა ქაჯაია, მე ვისაც შევაგინე იმან გაიგო. კაცი დგას, [უწმაწური] წარწერით … ეს ჩემი საქმეა როგორ ვუპასუხე, ჩემს საქციელზე მე ვაგებ პასუხს" - მგალობლიშვილის თქმით, მან აქციის მონაწილეს შეაგინა და არა — ჟურნალისტს.

• დეპუტატმა არ უპასუხა "მედიაჩეკერის" შეტყობინებას, ამ ინციდენტთან დაკავშირებით, მისგან პასუხი არ მიგვიღია.

ორგანიზაცია "მედიაომბუდსმენი" აპირებს, ჟურნალისტის უფლებების დასაცავად საჩივარი პარლამენტის ეთიკის საბჭოში წარადგინოს.

• ორგანიზაცია მათგან ინციდენტის შესწავლასა და სამართლებრივ რეაგირებას მოითხოვს.

რა ხდება?

27 ივნისს, დაახლოებით საღამოს 8 საათზე, თავს დაესხნენ ტელეკომპანია "ფორმულას" ერთ-ერთ დამფუძნებელს,მიშა მშვილდაძეს.

როგორც ის ამბობს, შეამჩნია ორი პირი, თუმცა ყურადღება არ მიუქცევია, ისინი მარკეტში შესვლისას მშვილდაძეს უკნიდან დაესხნენ თავს და დაზიანებები მიაყენეს სახის არეში:

"ყურსასმენები მეკეთა, მუსიკას ვუსმენდი არც გამიგია თუ მანამდე რამე დამიძახა, გვერდით ჩავუარე უბრალოდ, ვეჭვობ, რომ ერთერთი მათგანი იყო, რომელიც გამომეკიდა და შესასვლელში სახეში მუშტი დამარტყა … როცა ყურსასმენი მომძვრა გავიგე, "შენ პატრიარქს როგორ აგინებ" თუ რაღაც მსგავსი.." - განაცხადა თავდასხმიდან რამდენიმე წუთში "ფორმულას" ეთერში.

მიშა მშვილდაძემ გვითხრა, რომ:

• თავდამსხმელების მიზანი იყო, "დაერტყათ მხოლოდ სახის არეში და მეტი არსად";
• ხელისუფლება ცდილობს, შექმას წარმოდგენა, თითქოს, საზოგადოებაში ბუნებრივად არის შექმნილი ასეთი ისტერიული და აგრესიული ფონი, — "რაც რეალობასთან ახლოს არ არის".
• თავდამსხმელებიც და ხელისუფლების მაღალჩინოსნებიც ერთი და იმავე დავალების შემსრულებლები არიან: მაღალჩინოსნებს ეუბნებიან, რა პროპაგანდისტული გზავნილებით წაახალისონ ძალადობა, თავდამხმელებს კი იმას, თუ ვის დაარტყან.

"საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია" მოუწოდებს საგამოძიებო უწყებებს დროულად და ეფექტიანად გამოიძიონ მიშა მშვილდაძეზე თავდასხმის ფაქტი, "ქარტია კიდევ ერთხელ აცხადებს, რომ ბოლო პერიოდში მედიის წარმომადგენლებზე გახშირებული თავდასხმების გამომწვევი ფაქტორები ხელისუფლების მხრიდან მედიის წარმომადგენლების მიმართ აგრესიული რიტორიკა და დანაშაულების გაჭიანურებული და გამოუძიებელი საქმეებია.

ქარტია მიუთითებს, რომ ქვეყანაში მედიის წარმომადგენლებისთვის უსაფრთხო სამუშაო გარემოს უზრუნველყოფა ხელისუფლების პასუხისმგებლობა და ვალდებულებაა" - ვკითხულობთ მათ განცხადებაში.

შემთხვევას ოფიციალური განცხადებით გამოეხმაურა საქართველოს სახალხო დამცველი,ლევან იოსელიანი. ის მოუწოდებს საქართველოს პროკურატურას, საქმე შინაგან საქმეთა სამინისტროდან, შემდგომი გამოძიების მიზნით გადაეცეს სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს, "რათა დადგინდეს, ხომ არ ჰქონდა ადგილი ფიზიკური ძალადობით განხორციელებულ დევნას, აზრის გამოხატვის გამო".

როგორც მშვილდაძემ გვითხრა მას ჩაუტარდა სამედიცინო ექსპერტიზა და გამოკითხა საგამოძიებო უწყებამ, საქმის მასალაშია ადგილზე არსებული სათვალთვალო კამერების ჩანაწერებიც.

შსს-ს განცხადებით, გამოძიება სისხლის სამართლის კოდექსის 126-ე მუხლით დაიწყო, რაც ძალადობას გულისხმობს.

თავდამსხმელი საგამოძიებო უწყებას ამ დრომდე არ დაუკავებია.

საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ (საია), USAID მედია პროგრამის მხარდაჭერით მედიის სამართლებრივი დახმარების პროექტი დაიწყო.

პროექტის პრეზენტაცია და სამუშაო შეხვედრა ჟურნალისტებთან და არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებთან 26 ივნისს გაიმართა.

ორგანიზაცია უფასო იურიდიულ დახმარებას გაუწევს მედია გამოცემებსა და ჟურნალისტებს სამართლებრივი დოკუმენტების დამუშავებაში, საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვა-მიღების პროცესსა და ჟურნალისტური საქმიანობის ხელისშემშლელი ფაქტების გასაჩივრებაში.

დამატებით, საიას იურისტები სხვადასხვა ტერმინებისა თუ ფაქტების სამართლებრივ ჭრილში გაანალიზებაში დაეხმარებიან ჟურნალისტებს.

როგორც გამომძიებელ ჟურნალისტთა გაერთიანება “აი, ფაქტის” რედაქტორი მანანა ღოღობერიძე გვეუბნება, მათ ორგანიზაციაში არ ჰყავთ იურისტი, ამიტომ ხშირად მნიშვნელოვანი დოკუმენტების განხილვისას უწევთ, რომ მათ მეგობრებს, ახლობელ იურისტებს დაეკითხონ ამის შესახებ - “ბუნებრივია, რომ მათ ყოველთვის არ აქვთ ამის დრო, შესაბამისად ეს პროცესი იწელება და მედიას კი ოპერატიულობა სჭირდება“.

რატომ არის ეს თემა მნიშვნელოვანი?

• დღეს, საქართველოში ჟურნალისტური საქმიანობა არაერთ გამოწვევასთანაა დაკავშირებული. ჟურნალისტთა ფიზიკური უსაფრთხოებით დაწყებული, საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვის გართულებებითა და ხელისუფლების მხრიდან ჟურნალისტების მუდმივი დისკრედიტაციით დასრულებული.
• ამ პირობებში კი მედია ორგანიზაციებს მუდმივად სჭირდებათ სამართლებრივი დახმარება.

“საიას იურისტების დახმარებით, გვინდა შევძლოთ მედიის წარმომადგენლების დახმარება ველზე, ინფორმაციის მოპოვება-დამუშვების პროცესში, ეს განსაკუთრებით გამომძიებელ ჟურნალისტებს სჭირდებათ, მათ ვისაც უწევთ სამართლებრივი კუთხით დოკუმენტებთან შეხება, ისინი ფაქტობრივად მიიღებენ ექსპერტულ დასკვნას იურისტებისგან, რაც მათ მიერ მომზადებულ მასალას კიდევ უფრო წონიანს გახდის” - ამბობს USAID მედია პროგრამის მრჩეველი მედიის საკითხებში, რუსუდან ცხომელიძე.

რას გულისხმობს სამართლებრივი ექსპერტიზა?

პროექტის ერთერთი მნიშვნელოვანი კომპონენტი სამართლებრივი ექსპერტიზაა, რაც იურისტების მხრიდან ჟურნალისტური მასალის გამოქვეყნებამდე, მუშაობის პროცესში ჟურნალისტებს საშუალებას აძლევს საიას იურისტებთან გადაამოწმონ სამართლებრივად რამდენად სწორი და თანმიმდევრულია მათი მასალა ან რომელ კონტექსტში რა ფრაზა სჯობს რომ გამოიყენონ.

როგორც, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის, სამართლებრივი დახმარების პროგრამის დირექტორი, შორენა ლოლაძე ამბობს:

“შეიძლება ჟურნალისტის გადმოსახედიდან რაღაც პრობლემა ან არ ჩანდეს ან პირიქით ჩანდეს, მაგრამ სამართლებრივად სულ სხვაგვარი იყოს მისი ინტერპრეტაცია, ამიტომ პროექტის მეშვეობით, ამ ნაწილშიც შევძლებთ ჟურნალისტების დახმარებას“.

• პროექტი ითვალისწინებს გარკვეული სამართლებრივი დოკუმენტების შემუშავებას, რომელიც მისი დასრულების შემდეგაც მნიშვნელოვანი სახელმძღვანელო იქნება ჟურნალისტებსთვის.
• ისინი შეძლებენ გამოიყენონ დოკუმენტი, როგორც გზამკვლევი, მათ შორის სარჩელისა თუ განცხადებების ნიმუშები, ეს კი პროექტის გრძელვადიანი შედეგი იქნება.

სალომე ზურაბიშვილმა ნიკა გვარამია შეიწყალა

საქართველოს პრეზიდენტმა, სალომე ზურაბიშვილმა ნიკა გვარამია შეიწყალა.

პრეზიდენტის განცხადებით, გვარამიას შეწყალების აქტს ხელი დღეს, 22 ივნისს მოაწერა, "გადაწყვეტილება მივიღე იმის შემდეგ, რაც 19 ივნისს ამოიწურა ყველა სამართლებრივი საფეხური, როცა უზენაესმა სასამართლომ არ მიიღო განსახილველად საკასაციო სარჩელი".

კონტექსტი

2022 წლის მაისში სასამართლომ “მთავარი არხის” დირექტორს, ნიკა გვარამიას, სამი წლითა და 6 თვით პატიმრობა მიუსაჯა ‘რუსთავი-2-ის დირექტორობისას უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების ბრალდებით.”

• ნიკა გვარამია, 2022 წლის მაისში, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისა და გაფლანგვის ბრალდებით დააპატიმრეს
• თუმცა, გავლენიანი ადგილობრივი თუ საერთაშორისო ორგანიზაციები და ინსტიტუციები, მის პატიმრობას პოლიტიკურად მოტივირებულად მიიჩნევენ.
• მედიის უფლებების დამცველი სხვადასხვა ორგანიზაციის შეფასებით, ჟურნალისტების მიმართ ბოლო წლებში გახშირებულ თავდასხმებთან, მედიაგარემოს დაზიანებისკენ მიმართულ საკანონმდებლო ინიციატივებთან თუ ჟურნალისტებზე უკანონო თვალთვალთან ერთად, გვარამიას, როგორც ხელისუფლების მიმართ კრიტიკულად განწყობილი მედიასაშუალების დამფუძნებლისა და დირექტორის პატიმრობა "ნათლად ასახავს "ქართული ოცნების" ხელისუფლების განწყობას მათგან დამოუკიდებელი მედიასაშუალებების მიმართ."
• ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო ორგანიზაცია “Human Rights Watch”-მა საქართველოში 2022 წლის მოვლენები ყოველწლიური ანგარიშით შეაჯამა. დასაწყისშივეა აღნიშნული, რომ “გაუარესდა მდგომარეობა მედიის თავისუფლების მხრივ, რაც მედიის წარმომადგენლებზე გახშირებული თავდასხმებით და კრიტიკული ტელეარხის დირექტორის დაპატიმრებით გამოიხატა
  
  

ასევე, წაიკითხეთ:

• საქართველოში არ გაზრდილა პრესის თავისუფლების ხარისხი — პასუხი პრემიერ ღარიბაშვილს
• გვარამიას საქმე: პოლიტიკური მოტივის უპირატესობა და სასჯელი

თავისუფალ მედიაგარემოს, როგორც ევროკავშირთან ინტეგრაციისთვის ერთ-ერთ მთავარ პირობას, საქართველოს ხელისუფლებას მუდმივად შეახსენებენ საერთაშორისო პარტნიორები განცადებებსა და რეზოლუციებში.

ნიკა გვარამიას შეწყალების მოწოდებით, პრეზიდენტ ზურაბიშვილისთვის აქამდეც არაერთხელ მიუმართავთ, რასაც ის მისთვის კანონით მინიჭებულ დისკრეციულ უფლებაზე "გაუთავებელ ზეწოლად" აფასებს.

ციფრული სამყაროს განვითარებასთან ერთად სოციალური ქსელები ახალი ამბების მიღების მთავარი წყარო გახდა, რაც ჟურნალისტებს აიძულებს შეცვალონ ამბის თხრობის გზები.

ტრადიციული გაშუქება "Tik Tok"-ის, "Instagram" რილსებმა და "Facebook"-ის პოსტებმა გადაფარა.

დღეს, აუდიტორიიისთვის აღარ არის მიმზიდველი გრძლად საკითხავი სტატიები (ე.წ "ლონგ რიდები"), რაც სოციალურ ქსელებში ძირითადად მოკლე ვიდეოებით ან ე.წ ქარდებით ინფორმაციის მიღებითაა განპირობებული.

რა ხდება?

2023 წლის ივნისში, "როიტერსის ინსტუტიტუმა" და "ოქსფორდის უნივერსიტეტმა" გამოაქვეყნეს ციფრული ახალი ამბების კვლევა.

მთავარი მიგნებები, მოკლედ:

• წინა წლების კვლევების მსგავსად, წელსაც კლებადია იმ მომხმარებლების რაოდენობა, რომლებიც ახალ ამბებს საინფორმაციო ვებგვერდებიდან იღებენ და არა სოციალური ქსელებიდან, 2023 წელს გამოკითხულთა მხოლოდ 22% ეცნობა სიახლეებს სხვადასხვა გამოცემის ვებსაიტზე.
• ახალი ამბებით დაინტერსებულთა წინა 2017 წლიდან დღემდე 15%-ით არის შემცირებული და გამოკითხულთა ნახევარზე ნაკლებია.

წაიკითხეთ ვრცლად, "2023 წლის მედიაპროგნოზი".

ე.წ "ინფლუენსერები" ახალი ამბების მიღების მთავარი წყაროა - რას ნიშნავს ეს?

ერთერთი მთავარი მიგნება, რომელიც 2023 წლის კვლევამ გამოავლინა არის, რომ აუდიტორია უფრო მეტ ყურადღებას აქცევს ცნობილ ადამიანებს, "ინფლუენსერებსა" და სოციალური მედიაში აქტიურ სხვა პირებს ვიდრე ჟურნალისტებს ან მედია გამოცემებს.

დღეს, ერთგვარი ბრძოლაა ინფლუენსერების მიერ მოწოდებულ ინდივიდუალურ (სახასიათო) ახალ ამბებსა და მეინსტრიმ მედიას შორის.

• მნიშვნელოვანია, რომ სოციალურ მედიაში აქტიურმა ადამიანებმა გაიაზრონ თავიანთი გავლენა და ეს სხვადასხვა მნიშვნელოვან თემაზე ცნობიერების ამაღლებისა და დისკუსიის წამოწყებისთვის გამოიყენონ.
• ამის მაგალითად, კვლევის ავტორს ნიკ ნიუმენს 2020 წელს ერთერთი ფეხბურთელის მიერ წამოწყებული კამპანია მოჰყავს, რომელიც სკოლებში ბავშვთა უფასო კვებას შეეხებოდა.

რა არის გამოსავალი?

• ჟურნალისტებმა უნდა ისწავლონ მათი პროფესიული ეთიკის, ღირებულებებისა და კრიტიკის შერწყმა ალგორითმთან და მომხმარებელს მიაწოდონ ხარისხიანი მედიაპროდუქტი.
• ე.წ "ინფლუენსერების" აზრს დიდი გავლენა აქვს. გამოკითხულთა მესამედზე მეტი ამბობს, რომ უნახავს სოციალური მედიის "ინფლუენსერი", რომელიც აკრიტიკებს ტრადიციული მედიის ჟურნალისტს - ეს კი თავის მხრივ მედიისადმიო საზოგადოების განწყობას ცვლის და სანდოობის ხარისხს ამცირებს.

ამიტომ, როგორც ჟურნალისტებმა ასევე "ინფლუენსერებმა" უნდა იზრუნონ აუდიტორიაზე.

• ერთი მხრივ ჟურნალისტებმა გამოიყენონ ინფორმაციის გადამოწმების თავიანთი პროფესიული უნარები რათა თავიდან ავიცილოთ ინფლუენსერების მიერ დეზინფორმაციის გავრცელება;
• მეორე მხრივ, სოციალურ ქსელებში აქტიურად მოღვაწე ადამიანებმა ჟურნალისტების კრიტიკასთან ერთად აუდიტორიას მიაწოდონ ინფორმაცია ხარისხიანი მედიაპროდუქტის შემქმნელ გამოცემებზე.

კიდევ რა უნდა ვიცოდეთ?

• ახალი ამბებისგან თავის არიდება კვლავ მთავარ გამოწვევად რჩება, თუმცა წლევანდელი კვლევით დგინდება, რომ იმ ნეგატიური ამბებით გადაღლილ მომხმარებელს, ან მათ, ვინც უბრალოდ თავს არიდს სიახლეებს, უფრო მეტად პოზიტიური და გამოსავლის ჟურნალისტიკა აინტერესებთ.

წაიკითხეთ ვრცლად, "რა არის გამოსავლის ჟურნალისტიკა?"

კვლევაში ვკითხულობთ, რომ ალგორითმის მიერ "ზედმეტად პერსონალიზებული" მასალა ახალი გამოწვევების წინაშე გვაყენებს, რადგან ადამიანებს სოციალურ ქსელების ფიდში ფაქტობრივად არ ხვდებათ განსხვავებული აზრი ან შეიძლება უბრალოდ გამორჩეთ ე.წ "ბაბლს" მიღმა მიმდინარე მნიშვნელოვანი ამბავი.

• თუმცა, გამოკითხულთა მესამედისთვის მისაღებია ალგორითმის მუშაობის ტექნიკა ანუ ის, რომ აწვდის იმ კონტენტს რაც მათ აინტერესებთ.
• ტრადიციული მედია ძირითადად "Facebook-სა და "Twitter"-ზეა წარმატებული, თუმცა მათთვის გამოწვევაა "Tik Tok" პლატფორმაზე ადაპტირება.
• გამოწვევა ისაა, რომ ტიკტოკზე ძირითადად ახალგაზრდები არიან და მათთვის ახალი ამბავი არის არა მხოლოდ პოლიტიკა, არამედ ყველაფერი რაც შეიძლება მოიცავდეს სპორტს, ყვითელი პრესისთვის დამახასიათებელ ამბებს, ტექნოლოგიებს, ხელოვნებას თუ სხვას.

დღეს, სოციალური მედია მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია სხვადასხვა პოლიტიკური თუ სოციალური აქტივობების დასაგეგმად და აუდიტორიასთან ახლო ემოციური კავშირის დასამყარებლად.

აქედან გამომდინარე, სოციალური ქსელები ბუნებრივად გადაიქცა პოლიტიკური დისკუსიების სივრცედ, ეს კი თავის მხრივ საზოგადოებას ახალი გამოწვევების წინაშე აყენებს.

რატომ არის ეს თემა მნიშვნელოვანი?

მიუხედავად იმისა, რომ სოციალურ ქსელებს მნიშვნელოვანი როლი აქვთ სხვადასხვა თემაზე საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლებაში, კვლევებით დასტურდება, რომ მოსახლეობის დიდი ნაწილისთვის ეს სივრცე დამღლელი, შემაწუხებელი ან გამაღიზანებელია.

მაგალითად, 2022 წლის კვლევის მიხედვით:

• ნიდერელანდებსა და საფრანგეთში, 10-დან 4 გამოკითხული ფიქრობს, რომ სოციალურ ქსელებს პოზიტიური გავლენა აქვთ დემოკრატიისთვის.
• ამერიკის შეერთებულ შტატებში დაახლოებით მესამედი თვლის, რომ სოციალური ქსელები ეხმარება დემოკრატიული სახელმწიფოს განვითარებას.
• გამოკითხულთა ის ნაწილი, რომელიც თვლის, რომ სოციალური ქსელების მთავარი საფრთხე დეზინფორმაციაა ნაკლებად ეთანხმება მოსაზრებას, რომ სოციალური მედია ეხმარება დემოკრატიული სახელმწიფოს ჩამოყალიბებას.
• და საპირისპიროდ, ვინც სოციალურ ქსელებში დეზინფორმაციის საფრთხეს ვერ ხედავს, თვლის, რომ სოციალური მედია კარგი ინსტრუმენტია აუცილებელი ინფორმაციის მისაღებად.

როგორ უკავშირდება ეს პოლიტიკურ პოლარიზაციას?

საზოგადოების განწყობა, რომ სოციალური ქსელები მათზე ძირითადად ნეგატიურ გავლენას ახდენს, პირდაპირაა დაკავშირებული სოციალურ მედიაში მუდმივად პოლიტიკური ახალი ამბებისა და დისკუსიების ჩვენებასთან.

• სოციალური მედიის ამერიკელი მომხმარებლების ნახევარზე მეტი ამბობს, რომ მხოლოდ პოლიტიკური ახალი ამბებითა და დისკუსიებით გადაღლილები არიან.
• 72% ონლაინ სივრცეში პოლიტიკური თემების განხილვის შემდეგ ფიქრობს, რომ მათ ნაცნობებთან ან სხვა მომხმარებლებთან "პოლიტიკურად ნაკლები საერთო აქვთ" და ამ დისკუსიის ბოლოს ძირითადად, დასტრესილები და იმედგაცრუებულები არიან.

მომხმარებლებში პოლიტიკური დებატები ძირითადად მათთვის მისაღები პოლიტიკოსის განცხადებას ან რაიმე საჯარო გამოსვლას ახლავს ხოლმე თან.

• პოლიტიკოსები კი მუდმივად ცდილობენ მათი სიტყვა რელიგიასა და პატრიოტიზმზე ემოციური განცხადებებით იყოს გაჯერებული.
• მსგავსი შინაარსის მასალა კი სოციალურ ქსელში, ემოციებისგან დაცლილ ამბებზე დაახლოებით 10-ჯერ მეტად ზიარდება მომხმარებლების მიერ.

ეს ემოციური ფრაზები ხშირად პირდაპირ სათაურებად გვხვდება მედიაში და იმის ნაცვლად, რომ ტრადიციული თუ სოციალური მედია ადამიანებს ერთმანეთთან აახლოებდეს, ვიღებთ მხოლოდ ორ, დაპირისპირებულ მხარეს.

საბოლოოდ, მთლიანი პროცესი წრეს ემსგავსება, რომელშიც მოვლენები უცვლელად მეორდება.

"ტვიტერის" მომხმარებლების უმცირესი ნაწილი ე.წ "ტვიტების" უმრავლესობის ავტორია - რას ნიშნავს ეს?

• ტვიტერზე კონტენტის 97% ამ სოციალური ქსელის მომხმარებლების მხოლოდ მეოთხედის მიერაა გამოქვეყნებული.
• რაოდენობრივად პატარა, თუმცა აქტიური ჯგუფი ამ პლატფორმაზე პოლიტიკური დისკუსიის "წამყვანია", რაც პოლარიზაციას კიდევ უფრო ამწვავებს.

რა ხდება საქართველოში?

დღეს, საქართველოს მოსახლეობის უმრავლესობა სოციალური ქსელებიდან მეტწილად "ფეისბუქს" იყენებს, ამიტომ კონკრეტული ჯგუფებისთვის სამიზნე სწორედ ეს პლატფორმაა.

• 2020 წელს, ფეისბუქმა არაერთი არაავთენტური ანგარიში, გვერდი და ჯგუფი წაშალა. ანგარიშების შემთხვევაში, ე.წ "ტროლები" კოორდინირებულად მოქმედებდნენ კონკრეტული ამბის გავრცელებისთვის ან რომელიმე საჯარო პირის დისკრედიტაციისთვის.
• ამავე წლის, აპრილში ფეისბუქმა გააუქმა, კრემლის პროპაგანდისტული გვერდი "ნიუს- ფრონტ ჯორჯია", სადაც არაავთენტური ანგარიშებით ავრცელებდნენ პრორუსულ გზავნილებს და საზოგადოება შეცდომაში შეყავდათ.
• ძირითადად, მათი მიზანი საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაა, სხვადასხვა თემაზე, რაც შეიძლება შეეხებოდეს რომელიმე პოლიტიკურ პარტიას, პირს ან საკითხს, რომელიც დროის იმ მონაკვეთში მნიშვნელოვანია.

მიუხევად იმისა, რომ ყალბი ანგარიშების და გვერდების ამოცნობაზე აქტიურად მუშაობენ, სახელისუფლებო პროპაგანდისთვის ეს კვლავ ერთერთი მნიშვნელოვანი გზაა გზავნილების გასავრცელებლად, ამიტომ მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, "როგორ ამოვიცნოთ ბოტები?" - წაიკითხეთ ვრცლად.

თანამედროვე სამყაროს გამოწვევებიდან ერთერთი უმთავრესი სოციალური ქსელების გავლენაა ადამიანების, განსაკუთრებით მოზარდების მენტალურ ჯანმრთელობაზე.

რიგ ქვეყანებში უკვე დაიწყეს დისკუსია იმაზე, რომ გარკვეული ასაკამდე საერთოდ აკრძალული უნდა იყოს სოციალური ქსელების გამოყენება, განსაკუთრებით მშობლის მეთვალყურეობის გარეშე ან უნდა დაწესდეს შეზღუდვები.

წაიკითხეთ ვრცლად: რა პრობლემებს ქმნის სოციალური ქსელები მენტალური ჯანმრთელობის კუთხით?

რატომ არის ეს თემა მნიშვნელოვანი?

კვლევები, მოკლედ:

• 2022 წელს გამოქვეყნებულმა სამედიცინო კვლევამ აჩვენა, რომ მოზარდების თითქმის მეოთხედი სოციალურ მედიაზეა დამოკიდებული.
• მოზარდები თვლიან, რომ სოციალურ ქსელში დაგროვებული ე.წ "მოწონებები, კომენტარები და ნახვები", რეალურ ცხოვრებაში მათი სოციალური როლისა და თანატოლებში მათი მიმღებლობის განმსაზღვრელია.
• კვლევებით დასტურდება, რომ 13-17 წლამდე მოზარდების 93%-ზე მეტს აქვს მინიმუმ ერთი სოციალური ქსელი და მობილურს დღეში, მინიმუმ 3 საათის განმავლობაში იყენებს.
• მოზარდებს უჭირთ აღიქვან, რომ სოციალური ქსელებში, ე.წ ვლოგერების თუ ინფლუენსერების მიერ ნაჩვენები იდეალური ცხოვრების სტილი არ შეესაბამება რეალობას, შესაბამისად ისინი განიცდიან ერთგვარ სოციალურ წნეხს და თვლიან რომ არ არიან საკმარისად კარგები.
• კვლევაში მონაწილე მოზარდების 44%-ზე მეტი "ინსტაგრამს" ძირითადად, სწორედ ე.წ "ინფლუენსერების" კონტენტის სანახავად იყენებს.

"გთხოვთ აღმოფხვრათ სოციალურ ქსელებში მოზარდებისთვის საზიანო კონტენტის გავრცელების პრობლემა, ჩვენ გვინდა დავიბრუნოთ ჩვენი შვილები და არ გვიწევდეს მათ მენტალურ ჯანმრთელობაზე ღელვა" - თქვა მსახიობმა ქეით ვინსლეტმა, 15 მაისს გამართულ "BAFTA"-ს დაჯილდოვებაზე. მან მოუწოდა პასუხისმგებელ პირებს, რომ დასჯადი გახდეს სოციალურ ქსელებში საზიანო კონტენტის გავრცელება.

მან მთავარი როლის საუკეთესო შემსრულებელი ქალი მსახიობის პრიზი მოიგო ფილმისთვის "I am Ruth", რომელშიც თინეიჯერ შვილსა და დედას ურთიერთობა სწორედ სოციალური ქსელებზე დამოკიდებულების გამო ეძაბებათ.

ახალი პლატფორმების განვითარებასთან ერთად, იზრდება გამოწვევებიც, ერთერთი ყველაზე სწრაფად მზარდი აპლიკაცია "ტიკტოკია", მიუხედავად იმისა, რომ აპლიკაცია პოპულარული 2020 წელს გახდა, მისი "უკონტროლო ალგორითმის" გამო ამერიკის ზოგიერთ შტატში უკვე განიხილება მოზარდებისთვის მისი აკრძალვა.

წაიკითხეთ ვრცლად - "ტიკტოკი და მონაცემთა უსაფრთხოება, რა უნდა ვიცოდეთ?"

როგორია კანონმდებლობა ამ ეტაპზე?

• აშშ-ში იუტას შტატში დაამტკიცეს ორი ახალი კანონი, რომელიც სოციალურ ქსელებს ავალდებულებს მშობლის თანხმობით ასაკის ვერიფიკაციას და შეზღუდული საათების დაწესებას.
• შესაბამისად, 2024 წლის 1 მარტიდან არასწრულწლოვნებს რეგისტრაციისას ექნებათ ვალდებულება, რომ ასაკის დამადასტურებელი დოკუმენტი ატვირთონ.
• დამატებით, კომპანიებს აეკრძალებათ 18 წელს ქვემოთ მომხმარებლების ინფორმაციის დამუშავება და მათი "სამიზნე აუდიტორიად" გამოყენება რეკლამისა თუ სხვა ტიპის კონტენტის შეთავაზებისთვის.
• მონტანას შტატი არის ერთერთი პირველი ვინც აკრძალა "ტიკტოკის" აპლიკაცია, ეს კანონი 2024 წლიდან ამოქმედდება.

საზოგადოების გარკვეული ნაწილისთვის მოზარდებისთვის სოციალური ქსელებზე წვდომის შეზღუდვა გამოხატვისა და სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვად აღიქმება:

ისინი მიიჩნევენ, რომ:

• ჩვენ საკმარისად ბევრს არ ვლაპარაკობთ სოციალური ქსელების პოზიტიურ მხარეებზე.
• მოზარდის იდენტობის ფორმირების პროცესში, სოციალურ ქსელებს მნიშვნელოვანი როლი აქვთ, რადგან მათ უმარტივდებათ საკუთარი თავის შესწავლისა და აღმოჩენის პროცესი.
• სოციალურ მედიას გადამწყვეტი მნიშვნელობაც კი აქვთ უმცირესობის წარმომადგენლებისთვის, მათ შორის ლგბტქ+ თემისთვის.
• აკრძალვა გამოსავალი არ არის, ამით პროცესი მეტად საშიში გახდება, რადგან ლეგიტიმური, საჯარო პლატფორმებიდან მოზარდებმა შეიძლება პრივატულ ქსელებში გადაინაცვლონ.

ჟურნალისტებისთვის მონაცემები პროფესიული საქმიანობის განუყრელი ნაწილი მუდმივად იყო, თუმცა თანამედროვე ხელსაწყოების განვითარებამ მათ უფრო მოკლე დროში ვრცელი მონაცემების დამუშავებისა და მიგნებების აღმოჩენის შესაძლებლობა მისცა.

ამიტომ, ჟურნალისტიკაში გაჩნდა ახალი მიმდინარეობა Data StoryTelling ანუ ამბის მონაცემებით თხრობა.

როგორ ეხმარება მონაცემები ჟურნალისტს?

მონაცემებით ამბის თხრობა, ისეთი "დამხმარე მტკიცებულებებით", როგორიცაა გრაფიკები და დიაგრამები, მკითხველს უფრო კომპლექსურ ინფორმაციას აწვდის ამა თუ იმ საკითხზე. დამატებით, მონაცემების საშუალებით, შესაძლებელია რთული საკითხების მარტივად ახსნა.

მონაცემებზე დაფუძნებული ამბავს შეიძლება უფრო დიდი გავლენა ჰქონდეს საზოგადოებაზე და საბოლოოდ, ის ერთერთი "მძლავრი ინსტრუმენტია" მედიის მთავარი ფუნქციის შესასრულებლად.

რას მატებს მონაცემები ამბავს, მოკლედ:

• რთული ინფორმაციის მარტივად გადმოცემა და აუდიტორიისთვის მნიშვნელოვანი მიგნებების გრაფიკულად ჩვენება.
• მხოლოდ მონაცემები დამოუკიდებლად ამბავს ვერ მოყვება, ამიტომ აუცილებელია ჟურნალისტის მიერ გარკვეული ტენდენციების აღმოჩენა და ამაზე ამბის შექმნა.
• მონაცემები უკვე არსებული ამბის გასამყარებლად შეიძლება გამოიყენოთ.

რა არის მონაცემთა ვიზუალიზაცია?

იმისთვის, რომ მონაცემებით ამბის თხრობა გასაგები იყოს, მნიშვნელოვანია ამ მონაცემებით მარტივი ვიზუალების შექმნა.

• NBC News-მა კოვიდ19-ის ვაქცინის 5 წელზე ზემოთ მოსახლეობის ბუსტერ დოზით აცრა ვიზუალურად წარმოადგინა.
  

• სხვადასხვა პროდუქტებზე ინფლაციის მაჩვენებელის ვიზუალიზაცია

მონაცემებით ამბის თხრობის მაგალითები:

• 2016 წელს, დონალდ ტრამპის მიერ შევსებული დეკლარაციის მონაცემებით, "The Wall Street Journal"-ის ჟურნალისტებმა დაადგინეს, რომ მინიმუმ 500 კომპანიასთან ტრამპს ინტერესთა კონფლიქტი აქვს, რადგან ყველა მათგანი პირდაპირ თუ ირიბად მისი ან მისი ოჯახის მფლობელობაშია. ინტერაქციული ვიზუალის საშუალებით ამ კავშირების ნახვაა შესაძლებელი.
  

საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვა და მიღებული მონაცემებით ამბის თხრობა პირდაპირაა დაკავშირებული ერთმანეთთან, რადგან ძირითადად საჯარო ინფორმაცია მოიცავს ისეთ დეტალებს როგორიცაა ფინანსური გადახარჯვა ან თანხების გაფლანგვა, სხვადასხვა ტიპის გარიგებები სახელმწიფოსა და კომპანიებს შორის და სხვა.

მსგავსი მიგნებების აღმოჩენა კი მონაცემებით ამბის თხრობის მთავარი მახასიათებელია. წაიკითხეთ ვრცლად - ასკგოვი - საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვის გამარტივებულ გზა.

2023 წლის 18 მაისიდან "ნიუ-იორკ თაიმსმა" დასათაურების მეთოდი შეცვალა და მკითხველს სტატიების ავტორებზე მეტად დეტალურ ინფორმაციას შესთავაზებს.

სტატიასთან ერთად გამოჩნდება:

• სხვა რა თემებზე მუშაობს სტატიის ავტორი;
• როგორი იყო სტატიაზე მუშაობის პროცესი.

"ნიუ-იორკ თაიმსმა" თავდაპირველად, 2017 წელს განაახლა დასათაურების პრინციპი და მხოლოდ ადგილმდებარეობის მითითების ნაცვლად, წერდნენ მაგალითად, ჟურნალისტი პორტუგალიიდან, ლოს-ანჯელესიდან და სხვა. როგორც გამოცემის რედაქტორი, კლიფორდ ლევი ამბობდა, ამით მკითხველს მიანიშნებდნენ, რომ "ისინი მუდმივად მოვლენათა ეპიცენტრში იყვნენ".

რატომ არის თემა მნიშვნელოვანი?

"როიტერსის ინსტიტუტის" 2023 წლის კვლევის მიხედვით, არსებობს "ახალი ამბების თავიდან აცილების" ტენდენცია, რაც მედიაში ნეგატიური ამბების სიმრავლითა და გამოცემების მიმართ ნდობის ნაკლებობით აიხსნება.

წაიკითხეთ ვრცლად: "2023 წლის მედია პროგნოზი - რა წერია "როიტერსის ინსტიტუტის" ანგარიშში?"

დასათაურების ახალი მეთოდი მკითხველს აუხსნის იმას, თუ როგორ მოამზადა ჟურნალისტმა ესა თუ ის მასალაა, "აუდიტორიისთვის უფრო სანდოა სტატია, რომელშიც ხედავს მომზადების პროცესს" - ამბობს "ნიუ-იორკ თაიმსის" სანდოობის გუნდის (Trust Team) წევრი.

როგორც, NY Times-ის მთავარი რედაქტორის, მარკ ლეისის მიერ, თანამშრომლებისთვის გაგზავნილი ელექტრონული შეტყობინებიდან ვიგებთ:

• "აუდიტორიის კვლევის თანახმად, მკითხველს აბნევს ტრადიციული სათაური და თარიღი, რადგან ისინი ხვდებიან სად მოხდა კონკრეტული ამბავი, მაგრამ ვერ იაზრებენ, რომ ჩვენი ჟურნალისტი იმ ადგილიდან აშუქებდა ამ მოვლენას".
• "ახალი მეთოდი საშუალებას მოგვცემს, სრულად აღვწეროთ ჩვენს მიერ ამბების შეგროვების გზა, გამოვკვეთოთ ჩვენი (ჟურნალისტების) როგორც "თვითმხილველების" როლი, ეს კი გაზრდის სანდოობის ხარისხს".

მაგალითად, 2022 წელს, ამერიკის შეერთებულ შტატებში ჩატარებულ არჩევნებზე აღმოჩენილ დარღვევებზე წერისას, სტანდარტულ ლიდთან (სტატიის შესავალი) ერთად, მითითებულია ის, თუ როგორ მოამზადა ჟურნალისტმა მასალა.

"ორი თვის განმავლობაში, მაიკლ ვაინსში (სტატიის ავტორი) იკვლევდა გაზეთებს, ონლაინ მონაცემებს და სხვა წყაროებს რათა შეედგინა, ბოლო 5 წლის, გაყალბებული საარჩევნო ხმებისთვის, დაახლოებით 400 დევნის შემთხვევა. მოვლენები გაშუქებულია ვაშინგტონიდან" - წერია სტატიაში.