საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ ქარტიის პრიზი 2022-ის გამარჯვებულები გამოავლინა.

წელს, ქარტიის პრიზი შვიდ კატეგორიაში გაიცა:

რა მოხდა?
პარლამენტმა "მაუწყებლობის შესახებ" კანონში შესატან ცვლილებებს მესამე მოსმენით, 81 ხმით დაუჭირა მხარი.

რას ნიშნავს ეს?

• სახელმწიფომ გაზარდა რეგულირების სფერო მედიაზე;
• მედია პროდუქტის შინაარსთან დაკავშირებული პრობლემური საკითხები, რომელიც კანონის ამ დრომდე მოქმედი რედაქციით მაუწყებლების თვითრეგულირების ორგანოებში განიხილებოდა, ამიერიდან კომუნიკაციების მარეგულირებელი კომისიის უფლებამოსილებაშიც გადადის.

შესაბამისად,
კანონის ამოქმედებით, კომუნიკაციების მარეგულირებელ კომისიას მიენიჭა უფლება, განიხილოს მედია პროდუქტის შინაარსობრივი ნაწილი, რაშიც მედიის საკითხებზე მომუშავე ორგანიზაციები ხელისუფლების მხრიდან, დამოუკიდებელი მედიების შინაარსში ჩარევის მაღალ საფრთხეს ხედავენ.

პროცესში გამოვლენილი ხარვეზები:
ხელისუფლების ექსკლუზიური მიდგომა, ინკლუზიურობის ნაცვლად

• კანონში ცვლილებების ავტორი მმართველი გუნდია, მიზანი — ქართული კანონმდებლობის ევროდირექტივასთან შესაბამისობაში მოყვანა, რაც 2014 წლის ასოცირების შეთანხმებით ნაკისრი ვალდებულებების ნაწილია.
• ევროკავშირის მოთხოვნაა, ამ ნაწილში საქართველოს კანონის ევროდირექტივასთან შესაბამისობაში მოყვანის პროცესი იყოს ინკლუზიური — ევროკავშირისთვის მნიშვნელოვანია, ცვლილებები მხარეების კონსენსუსით მოხდეს.

წერილი ევროპის საბჭოდან, რომელიც მთავრობამ უგულებელყო

• ევროპის საბჭოს ექსპერტებმა, კანონპროექტის მესამე მოსმენით დამტკიცებამდე, საქართველოს პარლამენტს მიმართეს წერილით, რომლითაც სამუშაო პროცესის ვადა 2023 წლის 31 მაისამდე გაახანგრძლივეს.
• წერილში საუბარია პროცესთან დაკავშირებულ პროგრესზეც, მაგრამ წერია, რომ ეს არ არის საკმარისი:

"მიუხედავად პროგრესისა, შეუძლებელია მივიჩნიოთ, რომ ამ დროისთვის საქართველო ასრულებს მას შესაბამისი დირექტივითა და ასოცირების შეთანხმებით დადგენილ პირობებში", — ნათქვამია ევროსაბჭოს ექსპერტების მიერ, 2022 წლის პირველ დეკემბერს გამოგზავნილ დოკუმენტში. ამის მიუხედავად, სამთავრობო გუნდმა პროცესი მაინც დაჩქარებულად წარმართა ისე, რომ არ დაელოდა ევროპის საბჭოს ექსპერტების საბოლოო დასკვნას.

კოალიცია "მედიის ადვოკატირებისთვის", რომელიც 16 ორგანიზაციისგან შედგება, მიიჩნევს, რომ:

• წერილში, ევროპის საბჭოს ექსპერტებმა, კანონპროექტის სადავო საკითხის შეფასებისას ქართული არასამთამთავრობო სექტორისა და მედიასაშუალებების მსგავსი პოზიცია ჩამოაყალიბეს.
• მმართველმა გუნდმა არც მედიის საკითხებზე მომუშავე პროფესიული ჯგუფების მიერ, კანონპროექტის შინაარსში იდენტიფიცირებული რისკები გაითვალისწინა.
• მხედველობაში არ მიიღეს "მაუწყებლობის შესახებ" საქართველოს კანონში ცვლილებების შეტანის თაობაზე პარლამენტის წევრის, თამარ კორძაიას ალტერნატიული წინადადება.

"ამ კანონის მესამე მოსმენით დაჩქარებულად მიღება რეალურად, არ ისახავს მიზნად ასოცირების შეთანხმებით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებას. არსებობს როგორც ადგილობრივი, ასევე, საერთაშორისო ორგანიზაციების მხრიდან მომზადებული დასკვნები, რომელშიც ნათქვამია, რომ აღნიშნული კანონპროექტი ხელს შეუშლის და შეამცირებს გამოხატვის თავისუფლების სტანდარტს", — თქვა მარიამ გოგოსაშვილმა, ეთიკის ქარტიის დირექტორმა.

სხვა რა პრობლემები აქვს კანონს?

• მედიის ადვოკატირების საკითხზე მომუშავე ორანიზაციები აქამდეც ხშირად აკრიტიკებდნენ კომუნიკაციების მარეგულირებელ კომისიას, შინაარსში ჩარევის მცდელობების გამო. კანონის ამ შინაარსით მიღებას კი განიხილავენ როგორც პოლიტიკურ იარაღს კრიტიკული მედიების მიმართ.
• ჟურნალისტური თვითრეგულირება მნიშვნელოვანია, რადგან იცავს სარედაქციო დამოუკიდებლობას და სახელმწიფო კონტროლს ამცირებს.
• კანონპროექტი ითვალისწინებს კომისიის სამართლებრივი აქტების დაუყოვნებლივ აღსრულებასაც, მიუხედავად იმისა, გასაჩივრდა თუ არა ისინი სასამართლოში, რაშიც, მედიის ექსპერტები კიდევ ერთ საფრთხეს ხედავენ.

კიდევ რა უნდა ვიცოდეთ?

• კანონით გათვალისწინებულია სიძულვილის ენის და ტერორიზმისკენ მოწოდებისთვის პასუხის უფლების რეგულირებაც.
• ცვლილება ასევე ითვალისწინებს მედია მომსახურების მიმწოდებლების მიერ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების უფლებების დაცვის გარანტიებს, სარეკლამო კომუნიკაციების განახლებულ წესებს და ვიდეოგაზიარების პლატფორმების რეგულირების შემოღებას.

კანონპროექტის ინიციატორები არიან პარლამენტის წევრები: დავით სონღულაშვილი, ეკა სეფაშვილი, ბეჟან წაქაძე, ისკო დასენი, გელა სამხარაული, ლევან მგალობლიშვილი, გიორგი ამილახვარი, ბაია კვიციანი, ირაკლი მეზურნიშვილი, ქეთევან დუმბაძე და ბექა ოდიშარია.

სპეციალურმა საგამოძიებო სამსახურმა ტელეკომპანია „ფორმულას“ ჟურნალისტის მიმართ განხორციელებული ძალადობის ფაქტზე რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ამხილა.

რა მოხდა?

2022 წლის 9 ნოემბერს, “ფორმულას” ჟურნალისტი დავით ქურდაძე რუსეთის მოქალაქეების მიერ საქართველოში ფულის გათეთრების სქემის შესახებ რეპორტაჟს ამზადებდა.

ტელეკომპანიის ცნობით, რუსეთიდან გადმორიცხულ თანხებზე კითხვის დასმის დროს, რუსეთის მოქალაქემ ავტომობილი ჟურნალისტს დააჯახა და ადგილიდან მიიმალა.

რას ამბობს გამოძიება?

სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გამოძიებით დადგინდა, რომ “ფორმულას” ჟურნალისტი და ოპერატორი რუსეთის მოქალაქის ჩაწერას ცდილობდნენ. ბრალდებულმა ავტომობილი მის წინ მდგომ ჟურნალისტს განზრახ დააჯახა ფეხების არეში, რის შემდეგაც ჟურნალისტმა მსუბუქი დაზიანება მიიღო.

ბრალდება

2022 წლის 20 დეკემბერს რუსეთის ფედერაციის მოქალაქის მიმართ საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ სისხლისსამართლებრივი დევნა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 126-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისთვის დაიწყო.

ეს მუხლის ძალადობას გულისხმობს და ისჯება ჯარიმით ან საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომით ვადით 120-დან 180 საათამდე, ან შინაპატიმრობით 6 თვიდან 1 წლამდე, ანდა ერთ წლამდე თავისუფლების აღკვეთით.

“მაუწყებლობის შესახებ” კანონში ცვლილებების კანონპროექტს 19 დეკემბერს დარგობრივი ეკონომიკისა და ევროპასთან ინტეგრაციის კომიტეტების ერთობლივი სხდომაზე მესამე მოსმენით მხარი დაუჭირეს.

მმართველი პარტიის მომზადებული კანონპროექტი 22 დეკემბერს პარლამენტის პლენარულ სხდომაზე კენჭისყრაზე გავა.

რატომ არის თემა მნიშვნელოვანი?

ახალი კანონპროექტი ერთი მხრივ აფართოებს კომუნიკაციების კომისიის გავლენის სფეროს, მეორე მხრივ კი საშუალებას აძლევს მას, შევიდეს მედია პროდუქტის შინაარსობრივი ნაწილის განხილვაში.

კანონპროექტის ინიციატორები ამბობენ, რომ კანონპროექტი ევროკავშირის დირექტივას პასუხობს, მედიის სფეროს ექსპერტები კი რისკებს ხედავენ.

ახალი კანონპროექტი ტელევიზია, რადიოს, რეკლამის სფეროსა და “გამოძახებით მედია მომსახურებას” დაარეგულირებს.

მოკლედ და მარტივად — რა პრობლემა აქვს "მაუწყებლობის შესახებ" ახალ კანონპროექტს?

საქართველოში ტელევიზორს 1956 წლიდან უყურებენ. აქედან, ათწლეულების მანძილზე, საყვარელი პროგრამის სანახავად ტელევიზორთან ზუსტ დროს უნდა ვყოფილიყავით, და თუ რაიმეს გამოვტოვებდით, მისი განმეორებითი ჩვენების იმედად გვიწევდა ყოფნა.

90-იანი წლების მიწურულს, ტექნოლოგიების განვითარებამ ტელეყურების კულტურაც შეცვალა, ჯერ შეერთებულ შტატებში, შემდეგ სხვა ქვეყანებში. საქართველოში მოგვიანებით — მეტწილად, 2010 წლიდან, მას შემდეგ, რაც ქვეყანაში IPTV ტექნოლოგიის (*ტელევიზიის გავრცელება ინტერნეტ პროტოკოლის ქსელებით) დანერგვამ პროგრამების დროში გადანაცვლებით ყურების შესაძლებლობა გააჩინა.

რას ნიშნავს IPTV ტექნოლოგია?

• მარტივად: ეს საკაბელო ტელევიზიისა და სატელიტური მაუწყებლობის გაუმჯობესებული ალტერნატივაა, რადგან მაუწყებლობის ტრანზიტის ტრადიციული ტექნოლოგიები, ტელევიზორის მხოლოდ რეალურ დროში ყურების შესაძლებლობას იძლევა.
• მათგან განსხვავებით, IPTV ტექნოლოგია, სხვა შესაძლებლობებთან ერთად, ვიდეოს მოთხოვნით მიწოდებას გულისხმობს და მუშაობს ისე, რომ შეძლო "დაპაუზება", დროში წანაცვლებით ყურება, ან ერთი არხის პროგრამიდან სხვა არხის პროგრამაზე ისე გადართვა, რომ უკან დაბრუნებისას იქიდან განაგრძო ყურება, სადაც შეწყვიტე.

რამდენად ხელმისაწვდომია გადახვევის ფუნქცია საქართველოში?

• საქართველოში, აბონენტებმა IPTV ტექნოლოგიით სარგებლობა 2010 წლიდან დაიწყეს და წლის ბოლოს მათი რაოდენობა 13 000 იყო.
• კომუნიკაციების მარეგულირებელი კომისიის ანალიტიკური გვერდის მიხედვით, 2018 წლიდან დღემდე, ეს მაჩვენებელი განსაკუთრებით მზარდია.
• 2022 წლის სექტემბრის მაჩვენებლით, მაუწყებლობის IPTV ტექნოლოგიით ტრანზიტის სერვისს საქართველოში 589,408 აბონენტი იყენებს.

მონაცემების წყარო: TMI

 

რამდენად პოპულარულია?

• საქართველოში ტელევიზიებს მეტწილად, რეალურ დროში უყურებენ. შესაბამისად, ტელეყურების საერთო მონაცემებში, გადახვევით ყურების პროცენტი დაბალია.
• ამ ფუნქციის გამოყენება შედარებით გაიზარდა კოვიდ 19-ის დროს ლოქდაუნისას, 2020-21 წლებში და 12-13% შეადგინა.

მონაცემების წყარო: TMI

ასაკობრივი სეგმენტი

• საქართველოს 7 დიდი ქალაქის — თბილისის, რუსთავის, გორის, ქუთაისის, ზუგდიდის, ბათუმისა და ფოთის მოსახლეობის მონაცემების მიხედვით, პროგრამებს გადახვევით ყველაზე მეტად, საშუალოდ, 41-დან 45 წლამდე მაყურებელი უყურებს .

მონაცემების წყარო: TMI
 

რას უყურებენ?

• 2018 წელს, გადახვევით ყურების მაჩვენებლებში მხატვრული ფილმები ლიდერობდა;
• 2022 წელს, ისევე, როგორც ბოლო წლებში, პირველ ადგილზე სერიალებია, შემდეგ თოქ-შოუები და საინფორმაციო პროგრამები.
• 2018 წლიდან დღემდე, გადახვევით ყურების პარამეტრით, ქართულ ტელესივრცეში ყველაზე პოპულარულია "ფორმულა კრეატივის" სატელევიზიო სერიალი "ჩემი ცოლის დაქალები".

მონაცემების წყარო: TMI


ამ ფუნქციით, ყველაზე ხშირად უყურებენ ტელევიზიებს:

• "იმედი", "მთავარი არხი", "GDS" და "რუსთავი 2".
• TMI-ის მონაცემებით, 2022 წლის ოქტომბერში

პოპულარული არხების გადახვევით ყურების წილი ასეთია:


მონაცემების წყარო: TMI

როგორ აისახა ეს ტექნოლოგია სატელევიზიო რეკლამის ჩვენებებზე?

ამ ტექნოლოგიამ კონფორტი შეუქმნა მაყურებელს, ტელე და სარეკლამო ინდუსტრიას კი — სირთულეები.

ძველებურად, აღარც პოპულარობაა სატელევიზიო შოუების წარმატების ერთადერთი გასაღები, რადგან თუ ამ პოპულარულ შოუებში მაყურებელი არ ნახავს რეკლამას, რეკლამის განმთავსებლებისთვის აღარ არსებობს მიზეზი ამ პროექტებში ფულის დასახარჯად.

შესაბამისად, მსოფლიოს მასშტაბით, სატელევიზიო აუდიტორიების შემსწავლელმა დიდმა კომპანიებმა დაიწყეს "ცოცხალი მაყურებლისა" და "დროში გადანაცვლებული აუდიტორიების" რეიტინგების განცალკევებულად დათვლა და ამ აუდიტორიებზე კომერციული რეკლამის განსხვავებული ფასების დადგენა.

• მათ შორისაა გაყიდვების სახლი Video Research (იაპონია), რომელიც 1962 წლიდან სწავლობს და აანალიზებს სატელევიზიო აუდიტორიას. მათ ამ მიდგომას 2016 წლის შემდეგ მიმართეს.
• მიდგომები და მონეტიზების გზები შეცვალა ამერიკულმა კომპანია "ნილსენმაც", რომელიც ახლა აუდიტორიას ითვლის არა ძველებურად, არამედ უკვე იმის გათვალისწინებით, ყოველდღიურად, რამდენ დროს ატარებენ ადამიანები ტელევიზორთან დაკავშირებულ მოწყობილობებთან, ისეთებთან, როგორიცაა: DVD/Blu-Ray მოწყობილობები, სათამაშო კომპიუტერთან და ინტერნეტთან დაკავშირებულ სხვა მოწყობილობებთან, და მათ შორის, სტრიმინგ-პლატფორმებთან (მაგ: ნეტფლიქსი, ჰულუ და ა.შ.), თუ "ჭკვიან ტელევიზორებთან". შემდეგ კი ამ მონაცემებს ადარებენ ტელევიზორის ტრადიციული ფორმით ყურებაში გატარებულ დროსთან.
• თუმცა, 2019 წელს, კვლევითმა ცენტრმა Informs-მა (*ოპერაციების კვლევისა და მენეჯმენტის მეცნიერებათა ინსტიტუტი) ჩაატარა კვლევა, რომლის მიხედვით, დროში წანაცვლებული ყურების ქცევას არ შეუმცირებია იმ მაყურებელთა რიცხვი, ვინც პირდაპირ ეთერში უყურებს ტელევიზიას და რომ პირიქით, ამ შესაძლებლობამ მაყურებელთა საერთო, ჯამური რაოდენობა გაზარდა.
• იგივეზე მიუთითებს კარნეგი-მელონის კვლევითი უნივერსიტეტის 2019 წლის კვლევა.
• საქართველოში, დიდ სარეკლამო კომპანია Butterfly Media-ს ვკითხეთ, დროში წანაცვლებული ყურების ფაქტორის გათვალისწინებით, მათაც შეცვალეს თუ არა მიდგომა რეკლამის განთავსებისას. რუსუდან ბერიანიძემ, კომპანიის მედია დირექტორმა გვითხრა, რომ ფასების დადგენა ამ კრიტერიუმით არ ხდება. კამპანიის დაგეგმვისას ხელმძღვანელობენ პარამეტრებით, რომელიც დაფუძნებულია რეიტინგების ჯამურ მაჩვენებელზე. იგულისხმება იმ წუთების რეიტინგების ჯამი, რომელშიც კონკრეტული სარეკლამო რგოლი გავიდა.

საქართველო პირველად მოხვდა "ჟურნალისტა დაცვის კომიტეტის" ყოველწლიურ ანგარიშში დაპატიმრებული ჟურნალისტების შესახებ.

რატომ არის ეს მნიშვნელოვანი?

"საქართველო ბოლო დრომდე ცნობილი იყო როგორც ქვეყანა, დემოკრატიული მიდგომებით, ის ამ ანგარიშში პირველად ხვდება ტელევიზიის ჟურნალისტის, ნიკა გვარამიასთვის 3,5 წლიანი პატიმრობის მისჯის გამო." - წერია ანგარიშში.

რა ხდება მსოფლიოში?

2022 წელი მსოფლიოში ჟურნალისტების დაპატიმრებებით რეკორდული იყო. წელს ასეთი 363 შემთხვევა დაფიქსირდა.

2022 წელს ჟურნალისტების დაპატიმრებების ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი ირანში, ჩინეთში, მიანმარში, თურქეთსა და ბელარუსშია.

კონტექსტი

• 16 მაისს თბილისის საქალაქო სასამართლოს მოსამართლე ლაშა ჩხიკვაძემ „მთავარი არხის” დირექტორ ნიკა გვარამიას „რუსთავი 2-ის“ საქმეზე 3 წლით და 6 თვით პატიმრობა მიუსაჯა.

• სასამართლომ ნიკა გვარამია დამნაშავედ ცნო სამეწარმეო ორგანიზაციაში უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების ფაქტზე, სისხლის სამართლის კოდექსის 220-ე მუხლით და საბოლოო სასჯელის სახედ და ზომად 3 წლითა და 6 თვით თავისუფლების აღკვეთა განესაზღვრა.

• საქალაქო სასამართლომ გვარამია დამნაშავედ ცნო „რუსთავი 2-სთვის“ 7 მილიონი ლარის ზიანის მიყენების საქმეზეც და ამ ნაწილში სასჯელის ზომად 50 000 ლარის ოდენობით ჯარიმა დააკისრა.

• მედიის ადვოკატირების კოალიციის წევრი ორგანიზაციები საქართველოს პრეზიდენტს “მთავარი არხის” დირექტორის, ნიკა გვარამიას შეწყალებისკენ მოუწოდებენ.

• ამერიკის შეერთებული შტატების საელჩომ საქართველოში ღრმა შეშფოთება გამოხატა სააპელაციო სასამართლოს მიერ ნიკა გვარამიას პატიმრობაში დატოვების შესახებ და თქვა, რომ მისი პატიმრპბა რისკის წინაშე აყენებს ქვეყნის მომავალს.

ტელეკომპანია "იმედის" საინფორმაციო სამსახურის უფროსი ირაკლი ჩიხლაძე "ამაზრზენს" უწოდებს "იმედის" ოპერატორის თავდასხმას "მთავარი არხის" ჟურნალისტზე.

14 დეკემბერს გავრცელებულ კადრებში ჩანს, რომ პირდაპირი რეპორტაჟის მსვლელობისას ჟურნალისტ ნატაშკა ჯახუტაშვილს ტელეკომპანია "იმედის" ოპერატორმა, ნიკოლოზ წეველიძემ ხელი ჰკრა, მოგვიანებით კი, სიტყვიერი შეურაცხყოფა მიაყენა.

• ირაკლი ჩიხლაძის შეფასება: "კადრები, რომელიც ვიხილე არის ამაზრზენი და კატეგორიულად მიუღებელი ჩემთვის. ძალადობის არც ერთ ფორმას გამართლება არ აქვს და ვერანაირად წაახალისებს ვერავინ. ხელის კვრაზე არანაკლებ მძიმე სანახავი და მოსასმენი იყო გინება და შეურაცხყოფა. აუცილებლად ვიმსჯელებთ და მოყვება შესაბამისი რეაგირება. ვწუხვარ და ძალიან მიმძიმს", — დაწერა ირაკლი ჩიხლაძემ ფეისბუქზე.
• მთავარი არხის შეფასება: "აბსოლუტურად ადეკვატური მიდგომაა საინფორმაციოს ხელმძღვანელის მხრიდან" — ასე შეაფასა ირაკლი ჩიხლაძის განცხადება "მთავარი არხის" საინფორმაციო სამსახურის უფროსმა თეო გილიგაშვილმა და გვითხრა, რომ ფაქტზე სამართლებრივ მსვლელობას განიხილავდნენ, თუმცა, "იმედის" თანამშრომლების მიერ გაკეთებული განცხადებები მეტნაკლებად ცვლის მათს ნაბიჯებს.

შემთხვევა კლინიკა "ვივამედის" მიმდებარე ტერიტორიაზე მოხდა, როდესაც ჟურნალისტები მიხეილ სააკაშვილის ადვოკატთან, შალვა ხაჭაპურიძესთან წერდნენ ინტერვიუს.

მომხდართან დაკავშირებით ფეისბუქის საჯარო სტატუსით მოიხადა ბოდიში "იმედის" ოპერატორმა ნიკოლოზ წეველიძემ.

"პირდაპირი ეთერის ნახვის შემდეგ მივხვდი, რომ ძალიან უხეშად გამომივიდა და კიდევ ერთხელ ვწუხვარ ამის გამო. რაც შეეხება უკვე კადრს მიღმა განვითარებულ მოვლენებს, ამაზე თავის მართლებას ვერ დავიწყებ და ბოდიშს ვიხდი კიდევ ერთხელ", — დაწერა ოპერატორმა.

რა მოხდა — მოკლედ:

• თბილისის სააპელაციო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა ტელეკომპანია "რუსთავი 2"-ის დამფუძნებლების, დავით დვალისა და ჯარჯი აქიმიძის სარჩელი. შესაბამისი გადაწყვეტილება დღეს, 14 დეკემბერს, მოსამართლე გოჩა ჯეირანაშვილმა მიიღო.
• დვალი და აქიმიძე არხის 60%-იანი წილის დაბრუნებასა და 2004 წელს გაფორმებული ნასყიდობის ხელშეკრულების ბათილად ცნობას ითხოვდნენ, რომლის მიხედვით, "რუსთავი 2-ის" საკონტროლო პაკეტი ქიბარ ხალვაშის ხელში გადავიდა.
• თბილისის სააპელაციო სასამართლომ, დღევანდელი გადაწყვეტილებით ძალაში დატოვა თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2021 წლის 12 აგვისტოს გადაწყვეტილება, რომლის მიხედვით, არხი მოქმედი მფლობელის, ქიბარ ხალვაშის საკუთრებაში რჩება.

რას აპირებენ არხის დამფუძნებლები?

დვალი-აქიმიძის სამართლებრივ უფლებებს ადვოკატი კახა კოჟორიძე იცავს. სასამართლოს დღევანდელი გადაწყვეტილების შემდეგ, კოჟორიძემ გვითხრა, რომ სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება არ ყოფილა მოულოდნელი და იცოდნენ, რომ "სასამართლო ვერ იქნებოდა თავისუფალი პოლიტიკური გავლენისგან, როდესაც საქმე ტელეკომპანია "რუსთავი 2"-ს ეხება."

ადვოკატის თქმით, მომჩივნები უზენაეს სასამართლოს მიმართავენ და, თუ უზენაესი სასამართლოც არსებულ გადაწყვეტილებას დატოვებს ძალაში, სამართლებრივ ბრძოლას ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში გააგრძელებენ.

ხალვაში — (არა)კეთილსინდისიერი მყიდველი?

• სასამართლოს პოზიციით, "საქმეში არსებული მტკიცებულებებით, არ დასტურდება, რომ ქიბარ ხალვაში არაკეთილსინდისიერი შემსყიდველია."
• კოჟორიძის პოზიციით კი, არ არსებობს ევროპული, ან სხვა ქვეყნების სამოქალაქო სამართალი, რომელიც კეთილსინდისიერ მყიდველად ცნობს ქიბარ ხალვაშს, რომელიც საკუთარ ჩვენებაშივე აღიარებს, რომ ნასყიდობის საფასური არა დამფუძნებლებს, არამედ იმ დროინდელ შს მინისტრებს — ოქრუაშვილსა და მერაბიშვილს გადაუხადა.

ქიბარ ხალვაშის ჩვენება

კახა კოჟორიძეს მხედველობაში აქვს ქიბარ ხალვაშის 2014 წლის ჩვენება, რომელშიც სასამართლოს უთხრა, რომ:

• ტელევიზიის 60%-იანი წილი აქიმიძისა და დვალისგან 1 200 000 დოლარად, ირაკლი ოქრუაშვილთან მოლაპარაკების შემდეგ იყიდა და მას არხის დამფუძნებლებთან უშუალო შეხება არ ჰქონია.
• "მოგვიანებით გაიგო" დვალისა და აქიმიძის მიერ "რუსთავი 2-ის" წილის ხელისუფლებისგან ზეწოლის შედეგად დათმობის შესახებ.
• 200 000 დოლარი, ნაღდი ფულის სახით, ყოველთვიურად ვანო მერაბიშვილთან მიჰქონდა და 4 მილიონი დოლარი აქვს გადახდილი. მისივე თქმით, კომპანიის წილები 2006 წელს, საქართველოს მესამე პრეზიდენტის მიხეილ სააკაშვილის მხრიდან ზეწოლის გამო გაასხვისა.

"რუსთავი-2-ის" ყოფილი მფლობელების სასამართლო პროცესები — ქრონოლოგია:

• 2012 წელს, ხელისუფლების ცვლილების შემდეგ, “რუსთავი 2-ის” წილების საქმეზე, დავით დვალმა და ჯარჯი აქიმიძემ პროკურატურას მიმართეს. მათი ადვოკატი კახა კოჟორიძე ამბობს, რომ „მოქმედ ხელისუფლებას არ აწყობს, ვინმესთვის ბრალის წაყენება და გამტყუნება. ამიტომ, 2012 წლიდან გამოძიება თაროზე შემოიდო და ხანდაზმულობის ვადა გაუვიდა”.
• 2015 წელს საქალაქო სასამართლოში სარჩელი ქიბარ ხალვაშმა შეიტანა იმის დასამტკიცებლად, რომ ტელეკომპანიის წილები არაკეთილსინდისიერი გარიგების საფუძველზე დაათმობინეს.
• 2015 წელსვე, ქიბარ ხალვაში, საქმის მოგების შემთხვევაში, ჯარჯი აქიმიძესა და დავით დვალს საჯაროდ შეჰპირდა „რუსთავი 2-ის“ 50%-იანი წილის გადაცემას.
• 2017 წელს საქართველოს სამივე ინსტანციის სასამართლომ ტელეკომპანია ქიბარ ხალვაშს დაუბრუნა, ”რუსთავი 2-მა" კი გადაწყვეტილება სტრასბურგის ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასმართლოში გაასაჩივრა.
• 2019 წლის 18 ივლისს ადამიანის უფლებების ევროპულმა სასამართლომ დაადასტურა საქართველოს სამივე ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება და “რუსთავი 2”-ის მესაკუთრედ ქიბარ ხალვაში დარჩა.
• 2019 წელს, სტასბურგის სასამართლოს გადაწყვეტილების შემდეგ, „რუსთავი 2-ის“ წილების დასაბრუნებლად სასამართლო დავა დავით დვალმა და ჯარჯი აქიმიძემ დაიწყეს. ისინი წილის დაბრუნებას იმავე არგუმენტებით ითხოვენ, რა არგუმენტებითაც უზენაესმა სასამართლომ ტელევიზია ქიბარ ხალვაშს დაუბრუნა.
• 2021 წლის აგვისტოში, თბილისის საქალაქო სასამართლომ "რუსთავი 2-ის" წილები ქიბარ ხალვაშის მფლობელობაში დატოვა.

2022 წელს საქართველოში 200 ვებგვერდი დაიბლოკა. დაბლოკვის საფუძველი უმეტესწილად, საავტორო უფლებები იყო.

რიცხვებში:

საქართველოში, 2017-2022 წლებში:

• სულ დაიბლოკა 480 ვებგვერდი.
• ყველაზე მეტი — 200 გვერდი, დაიბლოკა წელს, 2022-ში.

ფოტო: ინფოგრაგიკა IDFI-ის კვლევიდან

კანონი:

გვერდის დაბლოკვის წინაპირობას კანონი განსაზღვრავს და მოტივი შეიძლება იყოს საჯარო წესრიგი, დანაშაულის თავიდან აცილება, საავტორო უფლება.

მაგალითად, 2022 წელს, ვებგვერდების დაბლოკვის მაღალმა მაჩვენებელმა ასახა ის დაბლოკილი საიტებიც, სადაც მანამდე, მხატვრული ფილმები და სერიალები საავტორო უფლებების დარღვევით ვრცელდებოდა. მათი დაბლოკვის მოთხოვნით მარეგულირებელ კომისიას "კავეა პლუსმა" მიმართა.

"ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტმა" (IDFI), 2017 წლიდან 2022 წლის სექტემბრის ჩათვლით, საქართველოში დაბლოკილი ვებგვერდები შეისწავლა, რომლის მიხედვით, კვლევაში მოცემული 480 გვერდის დაბლოკვის სამართლებრივი საფუძვლები იყო:

• საავტორო უფლებების დამრღვევი პროდუქცია - 77%
• პორნოგრაფია - 6.5%
• კანონმდებლობის დამრღვევი სხვა პროდუქცია - 6.5%

საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება

საქართველოს კანონმდებლობით, განსაზღვრული იყო დაუშვებელი პროდუქცია, რომელიც კიდევ 6 პუნქტს მოიცავდა, თუმცა, საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის გადაწყვეტილებამ ("ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ") არაკონსტიტუციურად ცნო, გამოხატვის თავისუფლების უფლების ფორმალური გარანტიების დარღვევად მიიჩნია და ის აღარ ვრცელდება ამ ჩამონათვაზე:

• სიძულვილისა და ძალადობის განსაკუთრებით მძიმე ფორმების ამსახველი მასალა;
• პირადი ცხოვრების შემლახველი, ცილისმწამებლური, შეურაცხმყოფელი, უდანაშაულობის პრეზუმფციის დამრღვევი და უზუსტო პროდუქცია.

პროცედურა

კანონით, გვერდის დაბლოკვის მოთხოვნით კომუნიკაციების მარეგულირებელ კომისიას შეუძლია მიმართოს როგორც ფიზიკურ პირმა, ასევე, იურიდიულმა პირებმა და სახელმწიფო ორგანოებმა.

დაბლოკილი გვერდების ანალიზიდან ირკვევა, რომ კომისიას ყველაზე ხშირად მიმართავდნენ:

• სახელმწიფო ორგანოები (38%),
• იურიდიული პირები (31%)
• ფიზიკური პირები (20%).

კომინიკაციების კომისია თავად არ ატარებს მონიტორინგს და მხოლოდ მიმართვის შემთხვევაში სწავლობს პრობლემას.

სამართლებრივი საფუძველის დადგენის შემთხვევაში კი, ტექნიკური აღსრულების მოთხოვნით, ინტერნეტ სერვისის მიმწოდებელ კომპანიას მიმართავს — მათ ევალებათ ვებგვერდის დაბლოკვა.

რა ვიცით დაბლოკილი ვებგვერდების შინაარსზე?

ფოტო: ინფოგრაგიკა IDFI-ის კვლევიდან

პროცენტურად, ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი საავტორო უფლებებზე მოდის (77.9%). ჩამონათვალშია კომპიუტერულ სისტემაში შეღწევის, ნარკოტიკების უკანონო გასაღების ფაქტები, ასევე, პორნოგრაფიის გავრცელების შემთხვევები და პროსტიტუციის ხელშეწყობის ფაქტები.

• პორნოგრაფიასთან დაკავშირებით, ორ შემთხვევაში, მარეგულირებელ კომისიას შსს-ს კიბერდანაშაულთან ბრძოლის სამმართველომ მიმართა, რადგან ვებგვერდებზე არასრულწლოვანთა გამოსახულების შემცველი პორნოგრაფიული მასალები ვრცელდებოდა.
• პროსტიტუცია და პროსტიტუციის ხელშეწყობის საფუძვლით, კომუნიკაციების კომისიის მიმართვები ჯამში ეხებოდა 30 ვებგვერდზე წვდომის შეზღუდვას, 19 მათგანი დაიბლოკა.
• ფინანსური სარგებლის მიღების მიზნით, მომხმარებელთა კომპიუტერულ სისტემაში შეღწევის საფუძვლით ხუთი ვებგვერდი დაიბლოკა.

IDFI მიუთითებს, რომ სისტემურ დონეზე არ იკვეთება, მარეგულირებელი კომისია ბოროტად იყენებდეს ვებგვერდთა დაბლოკვის მექანიზმის პროცედურულ ნორმებს. მათ შორის, არ იკვეთება საინფორმაციო ხასიათის ვებგვერდების წინააღმდეგ მისი გამოყენების პრეცედენტებინ — დაბლოკილი ვებგვერდებიდან არც ერთი არ არის მედიასაშუალება.

საერთაშორისო კონტექსტი

კიბერუსაფრთხოების კომპანია Comparitech-ის კვლევით, ინტერნეტცენზურის მაჩვენებელში საქართველოს კარგი შედეგი აქვს. კვლევაში 2022 წელს, საქართველოს დაბალი — 11-დან 2 ქულა მიენიჭა და იმ ქვეყნებს შორისა, სადაც ინტერნეტზე ცენზურა დაბალია.

რა ხდება?

სახალხო დამცველის აპარატმა, ნიკა გვარამიასთან დაკავშირებულ სააპელაციო სასამართლოს განაჩენზე, შემოწმების შედეგები გამოაქვეყნა.

ომბუდსმენი მიიჩნევს, რომ ნიკა გვარამიასთვის პატიმრობის შეფარდება ევროპული სასამართლოს მიერ, მე-18 მუხლის დარღვევასთან დაკავშირებით დანერგილი ტესტის მიხედვით უნდა შეფასდეს და დამარწმუნებელი პასუხი გაეცეს კითხვებს:

• ხომ არ არსებობს საქმეში პოლიტიკური, ან სხვა უკანონო მოტივი, რომლითაც ხელისუფლებამ იხელმძღვანელა;

იქვეა განმარტებული, რომ პოლიტიკური მოტივის არსებობა არ გამორიცხავს საქმეში ლეგიტიმურ სამართლებრივ საფუძვლებს.

• იმის განსასაზღვრად, დასძლევს თუ არა პოლიტიკური მოტივი შესაძლო კანონიერ მოტივს, აუცილებელია დადგინდეს, იყო თუ არა პოლიტიკური მოტივი ხელისუფლების მხრიდან.

რატომ არის ეს დოკუმენტი მნიშვნელოვანი?

ომბუდსმენის აპარატი მიიჩნევს, რომ:

• საქმეზე დასტურდება პოლიტიკური მოტივის უპირატესობა;
• გვარამიას მიმართ ბრალდება არის დაუსაბუთებელი;
• კერძო კომპანიის მენეჯერის დამნაშავედ ცნობა მოხდა დანაშაულისთვის, რომელიც არა სისხლისსამართლებრივი, არამედ, კორპორატიული სამართლის საკითხია.
• გვარამიას მიმართ, სისხლისსამართლებრივი დევნა მას შემდეგ დაიწყო, რაც 2019 წელს, ახალი კრიტიკული ტელევიზიის, "მთავარი არხის" დაარსება დააანონსა.

რა უნდა ვიცოდეთ საქმის შესახებ?

თბილისის საქალაქო სასამართლომ, ნიკა გვარამია დამნაშავედ ორ ეპიზოდში ცნო:

1 - "რეკლამების ეპიზოდი"
სასამართლომ მიიჩნია, რომ:

• გვარამიამ, "რუსთავი 2"-ის მართვისას, რეკლამის გაყიდვასთან დაკავშირებული ხელშეკრულების პირობების შეცვლით, კომპანიას უფრო მეტი შემოსავლის მიღების საშუალება არ მისცა.
• ამისთვის შეეფარდა სასჯელი: 50 000-ლარიანი ჯარიმა.

2 - "მანქანის ეპიზოდი"

სასამართლომ მიიჩნია, რომ:

• გვარამიამ, "რუსთავი 2"-ის სარეკლამო ეთერი 3 თვის განმავლობაში საბაზრო ფასზე ნაკლები ოდენობით გაყიდა პირადი დაინტერესების გამო, რომ სანაცვლოდ, რეკლამის განმთავსებელი კომპანიისგან მის მეუღლეს ავტომანქანა მიეღო.

ამისთვის შეეფარდა სასჯელი: თავისუფლების აღკვეთა 3 წლის და 6 თვის ვადით.

რა პრობლემებს ხედავს ომბუდსმენის აპარატი სასამართლოს გადაწყვეტილებაში?

თავისუფლების აღკვეთა — რელევანტური ზომა?
ომბუდსმენის მიხედვით,

• "რეკლამის ეპიზოდთან" დაკავშირებით, არათუ თავისუფლების აღკვეთა, არამედ ჯარიმის დაკისრებაც კი პრობლემური იქნებოდა.
• სააპელაციო სასამართლოს არ დაუსაბუთებია, რატომ არ შეიძლებოდა სასჯელის სხვა სახის გამოყენება და რატომ იყო პროპორციული მხოლოდ თავისუფლების აღკვეთა.

სისხლისსამართლებრივი VS კორპორატიული სამართალი
სახალხო დამცველი მიუთითებს, რომ ნებისმიერი სამეწარმეო, ანუ, კორპორატიული გადაწყვეტილება არ შეიძლება გახდეს სისხლისსამართლებრივი შეფასების საგანი. შესაბამისად, მოსამართლეს განაჩენის მიღებისას უნდა დაესაბუთებინა, რა გამოარჩევდა ამ კონკრეტულ განსახილველ შემთხვევას სტანდარტული სამეწარმეო საქმიანობისგან და რატომ დადგა სისხლისსამართლებრივი შეფასების აუცილებლობა.

სახალხო დამცველი მიიჩნევს, რომ:

• აშშ-ის, გაერთიანებული სამეფოს, კონტინენტური ევროპის ქვეყნებისა და საქართველოს სამართლებრივი პრაქტიკით, მსგავსი სამეწარმეო გადაწყვეტილება ვერ გამოიწვევს არათუ სისხლისსამართლებრივ, არამედ კორპორატიულ პასუხისმგებლობასაც კი.
• დირექტორის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება შესაძლებელია, ნაკლები მოგების მიღებას გულისხმობდეს, მაგრამ კორპორაციის საუკეთესო ინტერესებსა და მოკლე ან გრძელვადიანი რისკების დაზღვევას ემსახურებოდეს.

პოლიტიკური მოტივის უპირატესობა
სახალხო დამცველს, დოკუმენტში მოყვანილი აქვს ხელისუფლების მაღალჩინოსნების განცხადებები, რომელიც "ცალსახად ადასტურებს გვარამიას მენეჯმენტს დაქვემდებარებული ტელევიზიის შინაარსთან და საქმიანობასთან დაკავშირებულ ინტერესს". მაგალითად:

• 2015 წელი — "ქართული ოცნების" დამფუძნებლის, ბიძინა ივანიშვილის განცხადებები "რ2"-ის საქმიანობის მიმართ, რომელსაც მაშინ გვარამია მართავდა:

"მცდელობას არ დავაკლებთ, რომ "რუსთავი 2"-ში განსხვავებული აზრი შევიდეს."
"გვინდა, შევცვალოთ დღის წესრიგი, რომელსაც დღეს „რუსთავი 2“ ადგენს“.

• 2020 წელი — "ქართული ოცნების" თავმჯდომარისა და საპარლამენტო უმრავლესობის ლიდერის, ირაკლი კობახიძის განცხადება:

"[…]გადაეცით ნიკა გვარამიას, წავიდეს ქართული მედიიდან და ქართული პოლიტიკიდან."

• 2020 წელი — იუსტიციის ყოფილი და კულტურის მოქმედი მინისტრი თეა წულუკიანი:

"იუსტიციის სამინისტრომ, ჩემი ხელმძღვანელობით, ევროპულ სასამართლოში დაამარცხა ნიკა გვარამია და ის სწორედ ამ წარმატებული დავის შემდეგად იქნა განდევნილი "რუსთავი 2“-დან".

სახალხო დამცველს, დუკუმენტში არგუმენტად მოჰყვას ევროპის საბჭოსა და "Amnesty International"-ის ანალოგიური მიდგომები პოლიტპატიმრობის დეფინიციის შესახებ, რომლის მიხედვით:

• პოლიტპატიმარია პირი, ვის წინააღმდეგაც მიმდინარეობს სისხლისსამართლებრივი დევნა, მისი პოლიტიკურად გამოხატული არაძალადობრივი აქტივობის გამო;
• რომელსაც საერთოდ არ ჩაუდენია დანაშაული;
• ან შესაძლოა, ჩაიდინა დანაშაული, თუმცა, მის მიმართ მიმდინარე სამართალწარმოება ან გამოტანილი სასჯელი აშკარად უსამართლო იყო.

რა უნდა გვახსოვდეს გვარამიას წარსულიდან

კონტექსტისათვის, სახალხო დამცველი გვარამიას პოლიტიკურ საქმიანობასაც აღწერს.

• 2003-2009 წლებში, "ნაციონალური მოძრაობის" ხელისუფლების პერიოდში, რამდენიმე მაღალ სახელმწიფო-პოლიტკურ თანამდებობას იკავებდა;
• 2012 წლიდან, ხელისუფლების შეცვლის შემდეგ, გახდა "რუსთავი 2"-ის დირექტორი;
• 2012 წელს, გვარამია ქრთამის აღების ბრალდებით დააკავეს, შემდეგ გირაო შეეფარდა;
• 2013 წელს კი, ამ საქმეზე თბილისის საქალაქო სასამართლომ უდანაშაულოდ ცნო;
• 2014 წელს, "რუსთავი 2"-ში, მის სამუშაო ოთახში სავარაუდო ფარული თვალთვალის შესახებ ინფორმაცია და ჩანაწერები გავრცელდა და გამოძიებაც დაიწყო;
• 2015-ში, მას შემდეგ, რაც "რუსთავი 2"-ის ყოფილმა მფლობელმა ქიბარ ხალვაშმა სარჩელით კომპანიის წილის დაბრუნება მოითხოვა, სასამართლომ კომპანიის წილი დააყადაღა და ნიკა გვარამიას უფლებამოსილების განხორციელება შეუზღუდა ტელეკომპანიის სარედაქციო პოლიტიკაზე მითითებით. ეს სახალხო დამცველმა სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევად შეაფასა;
• 2017 წელს საქართველოს საერთო სასამართლოებმა "რუსთავი 2" ქიბარ ხალვაშს მიაკუთვნა;
• 2019 წელს, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ არ დაადგინა კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევა „რუსთავი 2“-ის საქმეში, რის შემდეგ ნიკა გვარამია გათავისუფლდა დირექტორის თანამდებობიდან.

ახალი ტელევიზია და ბრალის განახლება

მოსაზრებას საქმეში პოლიტიკური მოტივის არსებობის შესახებ, ომბუდსმენის დოკუმენტი მოვლენათა ქრონოლოგიითაც მიუთითებს.

• 2019 წლის 20 ივლისს გამოძიება დაიწყო "რუსთავი 2"-ის 9%-იანიწილის მფლობელის, ნინო ნიჟარაძის ადვოკატის 2019 წლის 17 ივლისის განცხადების საფუძველზე.
• 26 ივლისს, ნიკა გვარამიამ ახალი ტელევიზიის, "მთავარი არხის" დაფუძნების შესახებ განაცხადა;
• 9 აგვისტოს მას ბრალი წაუყენეს;

სახალხო დამცველის დასკვნის მიხედვით:

• პოლიტიკურ მოტივის უპირატესობას ადასტურებს გვარამიას მიმართ ბრალდების წარდგენა მას შემდეგ, რაც ახალი ტელევიზიის შექმნის გეგმის შესახებ განაცხადა.
• ასევე, კანონიერების პრინციპის საწინააღმდეგოდ, პირის დამნაშავედ ცნობა, დაუსაბუთებელი გამამტყუნებელი განაჩენის საფუძველზე.
• ამასთან, ხელისუფლების მაღალი თანამდებობის პირების განცხადებები ცალსახად ადასტურებს ნიკა გვარამიას თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში განთავსებისა და "მთავარი არხის" საქმიანობისგან ჩამოშორებით დაინტერესებას. შესაბამისად, წინამდებარე საქმეში კანონიერ მოტივთან შედარებით, პოლიტიკური მოტივი აშკარად უპირატესია.

თბილისის საქალაქო სასამართლომ ტელეკომპანია "TV პირველს" და მის ჟურნალისტ, მაია მამულაშვილს, კახა კალაძის სასარგებლოდ, 15 000 ლარის ანაზღაურება დაეკისრა.

არხს ასევე დაავალა უარყოფა თოქ-შოუს მსვლელობისას, წამყვანის ფრაზის — "კალაძემ 60 მილიონი ერთ-ერთი ტენდერიდან ჩაიდო ჯიბეში."

რა ხდება?

• 2020 წლის 20 ივნისს, კახა კალაძემ საქალაქო სასამართლოში სარჩელი შეიტანა ტვ პირველისა და მაია მამულაშვილის წინააღმდეგ.
• მერი არხს და ტელეწამყვანს ცილისწამისთვის ედავებოდა ეთერში ნათქვამი ფრაზის გამო — "კალაძემ 60 მლნ ერთ-ერთი ტენდერიდან ჩაიდო ჯიბეში" და ითხოვდა 100 00 ლარიან კომპენსაციას და ინფორმაციის უარყოფას.
• "ტვ პირველი" უარყოფდა, რომ კალაძეს ცილი დასწამა და ამბობდა, რომ ტელეწამყვანმა ეთერში კალაძის მიმართ უკვე არსებული ბრალდებები მოიყვანა ციტატად.
• მოსამართლე ზაალ მირუაშვილმა განაჩენის გამოცხადების შემდეგ თქვა, რომ "არხისა და მისი წამყვანის მიერ გავრცელებული ინფორმაცია შეეხებოდა ტენდერთან დაკავშირებულ ფაქტსა და სხვაობას".

რატომ ვერ გადაიხდის არხი კომპენსაციას?

ტვ პირველის საინფორმაციო სამსახურის უფროსი, ნოდარ მელაძე ამბობს, რომ ტვ პირველის ანგარიშებს ინკასო ადევს, შესაბამისად არხი კალაძეს თანხას "ვერანაირად ვერ გადაუხდის".

შემოსავლების სამსახურის ვალის მართვის დეპარტამენტის ბრძანების დოკუმენტის მიხედვით, ტვ პირველის ქონებას ინკასო 2021 წლის 20 ოქტომბრიდან ადევს "გადასახადის, საურავის და ჯარიმის თანხების ჩამოწერის და შესაბამის ბიუჯეტში ჩარიცხვის მიზნით."

"ალბათ, შემდეგი ნაბიჯი ის იქნება, რომ კალაძე აღსრულების პოლიციას გამოაგზავნის, და წაიღებენ კამერას, კომპიუტერს, ან რაც მოეწონებათ 15 000 ლარის ღირებულების ფარგლებში — მაგიდას, სავარძელძელს. ან მაია მამულაშვილის სახლიდან წაიღებენ ტელევიზორს, ან მაცივარს. სხვა ფორმით აღსრულებას ვერ შეძლებენ", — ამბობს ნოდარ მელაძე. სასამართლო სარჩელის შეტანამდე კახალ კალაძეს არ მიუმართავს თვითრეგულირების ორგანოსთვის, რაც ნოდარ მელაძის შეფასებით, "მიზნად ისახავს არხის დასუსტებას ფინანსური სანქციების გზით".

"ეს არ არის ერთადერთი დავა, რომელიც არხის მიმართ ფინანსურ სანქციების დაკისრებას გულისხმობს. "ქართული ოცნება" და მათთან დაკავშირებული პირები - კობახიძის დედა, სიძე, ირაკლი ღარიბაშვილის გარემოცვა ითხოვდა ჩვენი ჟურნალისტების ბინებისა და ანგარიშების დაყადაღებასაც. ეს მიმართულია იმისკენ, რომ ფინანსურად შეავიწროვონ ისედაც მძიმე ფინანსურ მდომარეობაში მყოფი კრიტიკული არხი." - ამბობს მელაძე.

მეტი ამ თემაზე: მაღალჩინოსნების სასამართლო პროცესები კრიტიკული მედიის წინააღმდეგ

ტვ პირველის იურისტი, თორინიკე მიგინეიშვილი ამბობს, რომ არხი სასამართლოს გადაწყვეტილებას გაასაჩივრებს.

"ქართული ოცნების" წარდგენილი კანონპროექტი "დეოლიგარქიზაციის შესახებ", ვენეციის კომისიაში გაიგზავნება. ამისკენ მმართველ პარტიას, ოპოზიციასთან ერთად, დასავლელი დიპლომატებიც მოუწოდებდნენ. "ოცნების" კანონპროექტი უკრაინული კანონის ანალოგია და შესაძლოა, იმდენადვე შეეხოს მდიდარ, გავლენიან ადამიანებს, რამდენადაც — მედიას.

რატომ გვაინტერესებს ეს თემა?

"ამ კანონის მიზანია პოლიტიკოსთა, მედიისა და მსხვილი ბიზნესის შერწყმის შედეგად წარმოშობილი ინტერესთა კონფლიქტის დაძლევა და ადამიანის ძირითადი უფლებების, დემოკრატიისა და სახელმწიფო სუვერენიტეტის დაცვა", — ასე აღწერეს კანონპროექტის მიზანი ავტორებმა. შესაბამისად, კანონპროექტს, კანონად ქვევის შემთხვევაში, მნიშვნელოვანი გავლენის მოხდენა შეუძლია საქართველოს მედიაგარემოზე.

ის საქართველოს კონტექსტში აჩენს კითხვას: ხომ არ დააზიანებს მედიას, როგორც დემოკრატიის ერთ-ერთ ფუნდამენტს.

რა პრობლემაა?

• კანონპროექტის ერთ-ერთი ინიციატორი ანრი ოხანაშვილი ამბობს, რომ "აქსიომაა, რომ "დეოლიგარქიზაციის კანონი" ივანიშვილზე არ გავრცელდება და ისიც აქსიომაა, რომ ამ კრიტერიუმებით, კეზერაშვილია ოლიგარქი."
• "ქართული ოცნების" თავმჯდომარე, ირაკლი კობახიძე კი ამბობს, რომ "ოლიგარქი ივანიშვილი კი არა, სააკაშვილი და კეზერაშვილი არიან".
• დავით კეზერაშვილი საქართველოში ერთ-ერთ დიდ ტელეკომპანიას, "ფორმულას" დამფუძნებელია და 51%-ით, არხის საკონტროლო პაკეტს ფლობს.
• შესაბამისად, ჩნდება ეჭვი, ხომ არ იქნება ეს კანონპროექტი მიმართული ოპოზიციური მედიის წინააღმდეგ.

როგორ განისაზღვრება, ვინ არის ოლიგარქი?

დეოლიგარქიზაცია ერთ-ერთია ევროკომისიის იმ 12 რეკომენდაციას შორის, რომელმაც საქართველოსთვის ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მინიჭების საკითხი უნდა განსაზღვროს.

კანონპროექტის მიხედვით, ოლიგარქი შეიძლება იყოს ის, ვინც ამ ოთხიდან სამ კრიტერიუმს მაინც აკმაყოფილებს:

• მონაწილეობს პოლიტიკურ ცხოვრებაში;
• მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებზე;
• არის იმ მეწარმე იურიდიული პირის საბოლოო ბენეფიციარი, რომელსაც 1 წლის განმავლობაში ბაზარზე დომინანტური მდგომარეობა უკავია;
• თუ მისი ქონება მილიონჯერ მეტია საარსებო მინიმუმზე.

გაურკვევლობა:
ავტორებს კანონპროექტში არ დაუკონკრეტებიათ, რა ბედი ეწევა მედიას, თუ კანონი მის მფლობელს ოლიგარქად ცნობს.

იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის თავმჯდომარის მოადგილემ და "ქართული ოცნების" წევრმა, დავით მათიკაშვილმა გვითხრა, რომ ამაზე ვერავინ გვიპასუხებს, და "თუ ასეთი შედეგი დადგება, ეს იქნება ინდივიდუალურად განსახილველი შემთხვევა, რასაც შესაბამისი პასუხისმგებელი ორგანო, ანუ — მთავრობა შეაფასებს."

კანონპროექტი, მედიის ნაწილის გარდა, აკონკრეტებს სხვა შემთხვევებს, თუ რა აეკრძალება ოლიგარქად დასახელებულ პირს.

ჩამონათვალშია:

• პოლიტიკური პარტიების მატერიალურ-ფინანსური მხარდაჭერა;
• პოლიტიკური კამპანიების დაფინანსება;
• პოლიტიკური დემონსტრაციების დაფინანსება;
• ფართომასშტაბიანი ობიექტების პრივატიზების პროცესში მონაწილეობა;

"თუ [სახელმწიფოს მიერ ოლიგარქად ცნობილი პირი] პოლიტიკურ პროცესებს ჩამოშორდება, მისი აქტუალურობა მედიასთან მიმართებაში იკლებს. კანონში კონკრეტულად მედიაზე იმიტომ არ წერია, რომ ამას თავისთავად გაეცემა პასუხი", — გვითხრა დავით მათიკაშვილმა.

მდიდრების პოლიტიკა და მედია

"უფრო სავარაუდოა, რომ ამ კანონპროექტის მიზანი, პოლიტიკურად მოწინააღმდეგე მდიდარ ადამიანზე თავდასხმა და "გაჩერებაა", — ამბობს პლატფორმა "კომენტარის" რედაქტორი, იურისტი, მერაბ ქართველიშვილი - "ოპოზიციას უნდა, კანონპროექტის შედეგები მხოლოდ ივანიშვილთან მიმართებით დადგეს, ხელისუფლებას, პირიქით - შეეხოს ყველას, ივანიშვილის გარდა, და განსაკუთრებით, კეზერაშვილს."

"სამწუხაროა, რომ მედიები, საჯარო ინტერესზე მეტად, კონკრეტული პირების ინტერესებს ემსახურებიან და მათ უმეტესად, მდიდარი ადამიანები ფლობენ. ამის მაგალითებია: ბადრი პატარკაციშვილის "იმედი", ბიძინა ივანიშვილის "მეცხრე არხი", ზაზა ოქუაშვილის "იბერია", კობა ნაყოფია, რომელიც "რუსთავი 2"-ს აფინანსებდა. ასეთივე შემთხვევაა კეზერაშვილის "ფორმულა". ამ მდიდარ ადამიანებს ყოველთვის ჰქონდათ და აქვთ პოლიტიკური ინტერესი. ოლიგარქების რეესტრის შექმნა შესაძლოა, კავშირში იყოს ხელისუფლების სურვილთან, შეასუსტოს ოპოზიციური მედიები, რაც ძალიან ცუდი და არასწორი მიდგომაა და არც დეოლიგარქიზაციის ნაწილში მოიტანს შედეგს", — ამბობს ქართველიშვილი.

უკრაინის კონტექსტი

უკრაინის პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სამართლებრივ და უსაფრთხოების პროცესებზე ოლიგარქების დიდმა გავლენებმა ქვეყანაში დეოლიგარქიზაციის კანონის მიღების აუცილებლობა შექმნა, თუმცა კანონპროექტს მოწინააღმდეგეები ჰყავდა როგორც ოპოზიციაში, ასევე არასამთავრობო სექტორში.

უკრაინულ ანტიოლიგარქიულ კანონზე ამ დრომდე არ გამოქვეყნებულა ვენეციის კომისიის დასკვნა, შესაბამისად უცნობია, რა ხარვეზებს ხედავენ ევროპელი სამართლის ექსპერტები მასში.

უკრაინაში რუსეთის შეჭრამ გაართულა, იმის გაზომვა, თუ რა გავლენა იქონია უკრაინულ მედიაზე ქვეყანაში მიღებულმა ამ კანონმა.

ამის მიუხედავად, გვაქვს რინატ ახმეტოვის მაგალითი:

• ქვეყნის ყველაზე მდიდარი ადამიანი კანონმა აიძულა, სახელმწიფოსთვის ეჩუქებინა "მედია ჯგუფი უკრაინა", რომელიც რამდენიმე სპორტულ და გასართობ არხთან ერთად, საინფორმაციო არხებსაც ფლობდა და მათ შორის, 1+1 და Україна 24.
• ამ გადაწყვეტილებით, მან თავი დაიზღვია, არ შეხებოდა ანტიოლიგარქიული კანონი.
• ომის დაწყებამდე 1 წლით ადრე, პრეზიდენტმა ზელენსკიმ ის სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობაში დაადანაშაულა, რაც მილიარდერმა უარყო.

პოლიტიკასა და ეკონომიკაზე ოლიგარქების აშკარა გავლენა მღელვარებას იწვევდა თეთრ სახლში, ბარაკ ობამას დროსაც და ახლაც, ბაიდენის პრეზიდენტობისას. მათი გზავნილების მიხედვით, უკრაინაში ოლიგარქია კვებავდა კორუფციას და ასუსტებდა ინსტიტუტებს.

2021 წლის მარტში, აშშ-მა მედიამფლობელს, ოლიგარქ იგორ კოლომოისკის დაუწესა სანქციები, "უკრაინის ზედმეტად ძლიერი ოლიგარქიული ელიტის წინააღმდეგ" და მართლმსაჯულების სექტორის რეფორმებისადმი მხარდაჭერის გამოხატულების ნიშნად.

"მედია, ოლიგარქებისთვის პოლიტიკური ბერკეტია, შეუტიონ ოპონენტებს. ოლიგარქები, მედიაზე კონტროლის საშუალებით მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ დისკურსებისა და ცნობიერების ფორმირებაში", — უთხრა "ალ ჯაზირას" 2016 წელს, ყოფილმა გამომძიებელმა ჟურნალისტმა და იმ დროისათვის დეპუტატმა სერგეი ლუშჩენკომ.

საქართველო: კეზერაშვილი, ოლიგარქთა რეესტრი და "ფორმულა"

"თუ "ფორმულას" ამგვარი ბრუტალური მეთოდებით "წაიღებენ", ჩვენც გადავდგამთ გარკვეულ ნაბიჯებს. როდის, რა ფორმითა და მასშტაბით — ინტერნეტმაუწყებლობით, თუ სატელევიზიო ფორმატში, ცხადია, გვაქვს გეგმები და შესაბამის გადაწყვეტილებებს მივიღებთ ხელისუფლების ქმედებების საპასუხოდ", — ამბობს გენერალური დირექტორი, ზუკა გუმბარიძე.

სააკაშვილის ხელისუფლების თავდაცვის ყოფილ მინისტრს კეზერაშვილს, პროკურატურა "წვრთნების საქმეზე" 5 მილიონის გაფლანგვაში დებდა ბრალს და 2021 წლის სექტემბერში, უზენაესმა სასამართლომ 5-წლიანი პატიმრობა დაუსწრებლად შეუფარდა.

გუმბარიძე აღნიშნავს, რომ არხის დამფუძნებლის წინააღმდეგ კიდევ ერთი სასამართლო დავა მიმდინარეობს, "რომელიც სინამდვილეში, "ფორმულას" წინააღმდეგაა მიმართული".

"თუ ამ სასამართლო პროცესში გამამტყუნებელი განაჩენი დადგა, არხის დასაცავად მივმართავთ როგორც ევროპული სასამართლოს, ასევე, ყველა სხვა ბერკეტს. ამავე ხასიათისაა ანტიოლიგარქიული კანონიც, არ ვიცით, როგორ მოხდება მისი იმპლემენტაცია და რა ეფექტით აისახება "ფორმულაზე". დაველოდებით და ამის მიხედვით გადავწყვეტთ ჩვენს სამოქმედო გეგმას დავით კეზერაშვილთან ერთად", — გვითხრა გუმბარიძემ.