ქვეყანაში თუ ქვეყნის გარეთ მიმდინარე მოვლენებზე ადამიანები დასკვნებს იმ ინფორმაციაზე დაყრდნობით აკეთებენ, რასაც სხვადასხვა წყაროებიდან იღებენ. 21-ე საუკუნე ინფორმაციის მიღების გზების მრავალფეროვნებით გამოირჩევა, ამიტომაც საინტერესოა იმის გაანალიზება, როგორ იცვლება საზოგადოების დამოკიდებულება ინფორმაციის გამავრცელებლებთან.

საზოგადოებრივ განწყობებს საქართველოში რამდენიმე წელია “ეროვნულ-დემოკრატიული ინსტიტუტის” (NDI) დაკვეთით "კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრი" (CRRC) იკვლევს. ბოლო კვლევის შედეგი ორგანიზაციამ მიმდინარე წლის 30 აპრილს გამოაქვეყნა. კვლევა მთელი საქართველოს მასშტაბით ტარდება და ყოველ წელს გამოკითხვაში დაახლოებით 2000-დან 4000-მდე რესპონდენტი მონაწილეობს. რა შეიცვალა ბოლო პერიოდში ინფორმაციის მიღების პირველწყაროსთან დაკავშირებით, როგორ იცვლება რუსული პროპაგანდისტული მედიის ყურებადობის მაჩვენებელი და რა გავლენას ახდენს არაქართულენოვანი მედია მაყურებელზე - “მედიაჩეკერმა” ტენდენციების დასადგენად ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში ჩატარებული კვლევების მონაცემები შეადარა.

ინფორმაციის მიღების მთავარი წყარო

მონაცემები აჩვენებს, რომ ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში საქართველოში ინფორმაციის მიღების პირველწყაროდ კვლავ ტელევიზია რჩება. თუმცა, მაჩვენებელი კლებადია. 2014 წლიდან დღემდე ეს რიცხვი 85%-დან 72%-მდე შემცირდა. პარალელურად კი ნელ-ნელა და სტაბილურად იზრდება იმ ადამიანთა რაოდენობა, რომლებიც ინფორმაციას ძირთადად ინტერნეტიდან იღებენ. ხუთ წელიწადში ეს მაჩვენებელი 7%-დან 18%-მდე გაიზარდა.




ამავე მონაცემების მიხედვით, ინფორმაციის მიღების მეორე ძირითად წყაროებში ინტერნეტი ლიდერობს, რომელიც მოიცავს ფეისბუკსაც. მაჩვენებელი წლების მიხედვით იცვლება და 17%-დან 30%-მდე მერყეობს. ტელევიზია კი ინფორმაციის მიღების მეორე წყარო მოსახლეობის 8-13%-სთვისაა.



ბოლო 5 წლის განმავლობაში 33%-დან 51%-მდეა გაზრდილი იმ ადამიანების წილი, რომლებიც ინტერნეტს დღეში ერთხელ მაინც იყენებენ. ამავე პერიოდში საპირისპიროდ შეიცვალა მათი რიცხვი, ვისაც ინტერნეტით არასდროს უსარგებლია. თუკი 2014 წელს გამოკითხულთა 47% ამბობდა, რომ ინტერენეტი არასდროს გამოუყენებია, 2018 წელს ეს რიცხვი 31%-მდე შემცირდა.



NDI-ს მონაცემების მიხედვით, ქალაქებსა (61%) და დედაქალაქში (74%) მცხოვრები მოსახლეობის უმრავლესობა ინტერნეტით კვირაში ერთხელ სარგებლობს. სოფლებსა (46%) და არაქართულეონავან დასახლებებში (42%) კი ჯამში 40%-ს აჭარბებს იმ მოსახლეობის რაოდენობა, რომელიც ამბობს, რომ ინტერნეტი არასდროს გამოუყენებია, არ იცის რა არის ან უარს ამბობს პასუხის გაცემაზე.

არაქართულენოვანი არხები

კიდევ ერთი მონაცემი, რომლის შედარების საშუალებასაც მონაცემთა ბაზები გვაძლევს, არაქართულენოვანი არხების ყურებადობაა. რიცხვები აჩვენებს, რომ 2015-2018 წლებში არაქართულენოვანი სატელევიზიო არხებით პოლიტიკისა და მიმდინარე მოვლენების შესახებ ინფორმაციის მიმღებთა წილი უმნიშვნელოდ მცირდება.

ბოლო ოთხ წელიწადში გამოკითხულთა ყველაზე დიდი წილი (23%) ინფორმაციას არაქართულენოვანი მედიიდან 2016 წელს იღებდა, ყველაზე ნაკლები (18%) კი - მიმდინარე, 2018 წელს.




თუ ბოლო ორი წლის მონაცემებს შევადარებთ ერთმანეთს, ეთნიკური უმცირესობით დასახლებულ რეგიონებში 25%-ით შემცირდა ინფორმაციის მიღება არაქართულენოვანი არხებიდან, ქართულენოვან დასახლებებში კი - 16%-ით.




იმ მაყურებლებს შორის, რომლებიც მიმდინარე და პოლიტიკური ამბების შესახებ ინფორმაციას არაქართულენოვანი არხებიდან იღებენ, ყველაზე დიდი მაჩვენებელი სამ რუსულენოვან არხზე მოდის (ORT, RTR, Russia 1). სამივე მათგანის მფლობელი რუსეთის სახელმწიფოა. შესაბამისად მათი შინაარსი სრულ თანხვედრაშია რუსეთის ფედერაციის პოლიტიკასთან.

მართალია, ზოგადად არაქართულენოვანი არხების საერთო ყურებადობის შემცირებასთან ერთად მცირდება რუსული არხების მაყურებელთა წილი, მაგრამ აღსანიშნავია, რომ Russia Today-ის, რომელიც რუსეთის ფედერაციის მთავარი პროპაგანდისტული არხია, ყველაზე მეტად ეთნიკური უმცორესობებით დასახლებულ რეგიონებში უყურებენ. აქ იმ მოქალაქეებიდან, რომლებიც არაქართული არხებიდან იღებენ პოლიტიკისა და მიმდინარე მოვლენების შესახებ ინფორმაციას, Russia Today 11%-მა დაასახელა.

რუსული მედიის გავლენა

2018 წელს ჩატარებული კვლევა აჩვენებს, რომ ქართულენოვან არხებს გამოკითხული მოსახლეობის 10% ან მეტი მხოლოდ ქართულ დასახლებაში ენდობა. ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ ადგილებში კი ქართულ არხებს 10%-ზე მეტი ნდობის მაჩვენებელი არ აქვს. ამ რეგიონებში მოსახლეობის 67% არხების სანდოობასთან დასმულ კითხვაზე პასუხობს, რომ არცერთ (45%) არხს ენდობა, “არ იცის” (15%) ან პასუხს არ სცემს კითხვას (7%).



NDI-ს კვლევაში 2018 წელს მონაწილეებს დეზინფორმაციის გავრცელებასთან დაკავშირებითაც ჰკითხეს. რუსული არხები რომ ხშირად ავრცელებენ დეზინფორმაციას, ამას უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონში გამოკითხული მოსახლების უფრო დიდი წილი არ ეთანხმება (23%), ვიდრე ეთანხმება (18%), უმრავლესობამ (56%) კი არ იცის. თუმცა, მათგან განსხვავებით ქართულ დასახლებებში მოსახლეობის უმრავლესობა (48%) ეთანხმება მოსაზრებას, რომ რუსული არხები დეზინფორმაციას ავრცელებენ.



იმავე გამოკითხვაში დაინტერესდნენ რუსეთი ავრცელებს თუ არა საქართველოში თავისი იმიჯისა და ინტერესების გამო ცრუ ინფორმაციას. გამოკითხვამ აჩვენა, რომ საქართველოს მოსახლეობის 8% არ ეთანხმება ამ მოსაზრებას. მაგრამ თუ მონაცემებს ეთნიკურ ჭრილში შევხედავთ, აღმოვაჩენთ, რომ ეს რიცხვი ეთნიკური უმცირესობების ნაწილში 31%-ს უტოლდება. ეს ბოლო ორი მონაცემი იმაზე მიუთითებს, რომ ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში რუსეთის მიერ დეზინფორმაციის გავრცელებას პრობლემად არ მიიჩნევენ.





თუ იდენტურ კითხვებზე რუსული ORT-სა და ამერიკული CNN-ის მაყურებელთა განწყობებს შევადარებთ ვნახავთ, რომ რადიკალური განსხვავებებია. იმ ადამიანების 45%-ს, რომლებიც ORT-ს უყურებენ, მიაჩნია, რომ რუსეთი მეზობელი ქვეყნებისთვის საფრთხე არ არის, იგივე აზრი CNN-ის მაყურებლების მხოლოდ 2%-ს აქვს. რუსეთი მცირე საფრთხე ჰგონია ORT-ს მაყურებლების 40%-ს, იმავეს CNN-ის მაყურებლების მხოლოდ 7% ფიქრობს.



ბოლო წლების გამოკითხვები აჩვენებს, რომ ინფორმაციის მიღების მთავარ საშუალებად კვლავ რჩება ტელევიზია, მაგრამ მისი აუდიტორია ნელ-ნელა იკლებს. პარალელურად იზრდება ინტერნეტის, როგორც ინფორმაციის წყაროს გამოყენება.  კვლავ რჩება ის ტენდენცია, რომ რუსულენოვან არხებს ძირითადად ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რაიონებში უყურებენ და ასეთ დასახლებებში რუსეთს, როგორც საფრთხეს ნაკლებად აღიქვამენ.

ჰიბრიდული, ანუ საინფორმაციო ომი 21-ე საუკუნის მთავარი გამოწვევაა, რაზეც მთელ მსოფლიოში მსჯელობენ. უცხო ქვეყნის სპეცსამსახურების მიერ მედიის გამოყენებაზე 2017 წლის ანგარიშში საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურმაც მიუთითა. თუმცა, უწყებას არ დაუკონკრეტებია რომელ მედიასაშუალებაზე საუბრობდა ან რას აპირებს დეზინფორმაციასთან გასამკლავებლად.

ამ ფონზე მოქალაქეთა მიერ ინფორმაციის მიღებისა და გავრცლეების გზების ანალიზი სულ უფრო დიდ მნიშვნელობას იძენს. მნიშვნელოვანია კარგად იყოს შესწავლილი რა გზებით იღებენ ინფორმაციას მოქალაქეები საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში და რა გავლენას ახდენს ეს საინფორმაციო ნაკადი მათ განწყობებსა და დამოკიდებულებებზე.

IREX-ის “მედიის მდგრადობის ინდექსი 2018“-ის მიხედვით, საქართველო ისევ რჩება პრესის თავისუფლების მხრივ მოწინავე ქვეყნად რეგიონში, თუმცა, 2018 წელს 2017 წელთან შედარებით, მედიის მდგრადობის ინდექსი 0.03 ქულითაა შემცირებული. საქართველოს 4 ქულიდან 2.31 ქულა ერგო. განსაკუთრებული გაუარესება ქვეყანას გამოხატვის თავისუფლების ნაწილში აქვს.

ორგანიზაცია ამ ინდექსს რამდენიმე მაჩვენებლის მიხედვით ადგენს. ესენია: სიტყვის თავისუფლება, პროფესიული ჟურნალისტიკა, ახალი ამბების პლურალიზმი, ბიზნესის მართვა და მედიის მხარდამჭერი ინსტიტუციები. კვლევა ახლა, 2018 წელს გამოქვეყნდა და იგი გასული, 2017 წლის ამბებს მიმოიხილავს.

ინდექსის ვარდნა წელს გამოხატვის თავისუფლების კუთხით ვითარების გაუარესებამ გამოიწვია. აქ მაჩვენებელი 0.21 ქულითაა შემცირებული და 2.75-დან 2.54-მდეა ჩამოსული. გაუარესებულია მდგომარეობა ბიზნესის მართვის მიხედვითაც, თუმცა უმნიშვნელოდ, მხოლოდ 0.02 ქულით. სხვა მიმართულებით მაჩვენებლები გაზრდილიც კი არის, მაგრამ სიტყვის თავისუფლების კომპონენტის ცვლილება საბოლოო ჯამში მედია მდგრადობაზე ნეგატიურადაა ასახული.


გამოხატვის თავისუფლების გაუარესებას მედიის თავისუფლების ინდექსის მკვლევარები სახელმწიფოს მხრიდან მედიის კონტროლის მცდელობის მზარდ ტენდენციას უკავშირებენ. განსაკუთრებით კი საზოგადოებრივი მაუწყებლის ირგვლივ განვითარებულ მოვლენებსა და „რუსთავი 2 -ის“ საქმეს. ასევე, ხაზგასმულია საქართველოს მთავრობის მიერ აზერბაიჯანელი ჟურნალისტის, აფგან მუხტარლის მისი ქვეყნისთვის გადაცემა, მაშინ, როდესაც მას იქ საფრთხე ემუქრებოდა.

საზოგადოებრივი მაუწყებლის შეფასების ნაწილში საუბარია მისი დირექტორის, ვასილ მაღლაფერიძის პოლიტიკურ გავლენებსა და იმ გადაწყვეტილებებზე, რაც მან თანამდებობაზე მისვლის შემდეგ მიიღო.

„ის მუშაობდა ტელეარხ GDS-ზე , რომელიც ბიძინა ივანიშვილის ოჯახს ეკუთვნის. მაღლაფერიძის კავშირებმა მმართველ პარტიასთან მღელვარება გამოიწვია სამოქალაქო საზოგადებაში, როდესაც ის იანვარში ბორდმა საზოგადოებრივი მაუწყებლის დირექტორად აირჩია“,- ვკითხულობთ ანგარიშში, რომელშიც მაღლაფერიძის პოლიტიკური მიკერძოებულობის ერთ-ერთ მაჩვენებლად მის მიერ ტელევიზიაში GDS-ის პოლიტიკური ტოქშოუს, „20-30-ის“ გუნდის დიდი ნაწილის დასაქმებაც არის მოყვანილი. „20-30“ ბიძინა ივანიშვილის ინიციატივით შექმნილი გადაცემა იყო. ტოქშოუს იგი თავად უძღვებოდა გარკვეული დროის განმავლობაში.

კვლევაში საუბარია ასევე საზოგადოებრივ მაუწყებელზე მაღლაფერიძის მიერ გადაცემების დახურვაზე: „მაუწყებელმა ასევე დახურა ორი გადაცემა, რომელიც რადიო თავისუფლების მიერ მზადდებოდა: „წითელი ზონა“, - ის თითქმის ათი წლის განმავლობაში გადიოდა არხზე და „ინტერვიუ“ -  პოლიტიკოსებისა და საჯარო მოხელეების მიმართ მწვავე კითხვებით გამორჩეული ტოქშოუ".

მთავრობის მიერ მედიის შეზღუდვის მცდელობად არის დასახელებული 2017 წლის მარტში პრემიერ-მინისტრ გიორგი კვირიკაშვილის მიერ შემოთავაზებული ინიციატივა მედია ომბუდსმენის ინსტიტუტის შექმნის თაობაზე, რომელიც ქვეყანაში მედიაგარემოს და მის განვითარებას გაუწევდა მონიტორინგს. მედიის წარმომადგენლებმა ეს იდეა გააკრიტიკეს და განაცხადეს, რომ თუ საქმე ჟურნალისტების დაცვას ეხება, ეს სახალხო დამცველის კომპეტენციაშიც შედის და დამატებითი ინტიტუციების შექმნას არ საჭიროებს.

სასამართლოს მხრიდან მედიაზე ზეწოლის ჭრილშია განხილული ტელეკომპანია "რუსთავი 2-ის" საქმე. გასული წლის მარტში მოსამართლე ურთმელიძემ კომპანიის 100-პროცენტიანი წილი მის ყოფილ მფლობელს, ქიბარ ხალვაშს მიანიჭა, რომელიც „ქართული ოცნების“ მოკავშირედ მოიაზრება. მოგვიანებით ეს გადაწყვეტილება უზენაესმა სასამართლომაც დაადასტურა.

კვლევაში საუბარია ასევე რეგიონულ მედიებზე ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლების მხრიდან ზეგავლენის მოხდენის მცდელობებსა და მარეგულირებელი კომისიის რიგ გადაწყვეტილებებზე, რომლებიც ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციების შეფასებით „შერჩევითი და არათანმიმდევრული“იყო.

ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში, მას შემდეგ, რაც ქვეყნის სათავეში “ნაციონალური მოძრაობა” “ქართულმა ოცნებამ” შეცვალა, მედიაგარემოს შესახებ გაჩენილი კრიტიკული მოსაზრებების საპასუხოდ მმართველი პარტია მუდმივად ქვეყანაში არსებულ მედიაპლურალიზმზე საუბრობს, რომელიც მათი მოსაზრებით დიდწილად 2015 წელს, ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლის შემდეგ განვითარდა. სწორედ ამ არგუმენტით ცდილობენ აჩვენონ, რომ ქვეყანაში ჯანსაღი მედიაგარემოა.

ჩნდება კითხვა, რა არის რეალურად მედიაპლურალიზმი და რა განაპირობებს მის არსებობას ქვეყანაში. კითხვაზე პასუხი კომპლექსურია და მხოლოდ ხელისუფლების მიერ საჯაროდ გაკეთებული განცხადებები ვერ გამოდგება მთავარ არგუმენტად. მედიაპლურალიზმი უპირველეს ყოვილისა მრალაფეროვანი მედიის არსებობას ნიშნავს, რაც ასევე გულისხმობს მათ რეიტინგს, ფინანსებს. საერთო ჯამში მედია პლურალიზმი მაშინ მიიღწევა თუ ქვეყანაში მრავალფეროვანი, სტაბილური, ფინანსურად მდგრადი მედიაკომპანიები არსებობს, რომლებიც მრავალფეროვან შინაარსს სთავაზობენ აუდიტორიას.

რაოდენობა

საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის თავმჯდომარის, კახა ბექაურის შეფასებით, საქართველოში მედიაპლურალიზმის კუთხით იდეალური მდგომარეობაა. ამის შესახებ მან “იმედის კვირაში” 18 მარტს თქვა.

იდეალური მდგომარეობის საილუსტრაციოდ ბექაურმა თქვა, რომ 2012 წლიდან 2017 წლამდე საქართველოში ტელევიზიების რაოდენობა გაორმაგდა. ამ მონაცემებში კი გულისხმობდა როგორც საკაბელო, ისე თანამგზავრულ და ღია საეთერო მაუწყებლებს.

“ტელევიზიების გახსნა პრაქტიკულად შეიძლება ავტომატურად, ყოველგვარი ბარიერების გარეშე. მოგეხსენებათ, საქართველო 2013 წელს გადავიდა ციფრულ ტექნოლოგიაზე, ანუ ციფრულ მაუწყებლობაზე, მაგრამ ეს არ იყო მხოლოდ ტექნოლოგიური გადასვლა და ტექნოლოგიური გარღვევა, ეს იყო შინაარსობრივი რევოლუცია, ანუ მედიის თავისუფლებისა და პლურალიზმის თვალსაზრისით რევოლუცია იმიტომ, რომ პრაქტიკულად გაუქმდა ლიცენზირება”, - აღნიშნა მაშინ ბექაურმა.

რეალურად, საქართველოში მოვლენები სხვაგვარად განვითარდა. ქვეყანამ ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლა 2006 წელს ჟენევის შეთანხმების ხელმოწერით იკისრა, ციფრულ მაუწყებლობაზე კი - 2015 წელს გადავიდა. ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლა ქვეყანას ნამდვილად აძლევდა უფრო მეტი არხის გაჩენის შესაძლებლობას, ვინაიდან შეზღუდული სიხშირული რესურსი აღარ არსებობს და ავტორიზაციის პირობებიც გამარტივდა.

საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიიდან “მედიაჩეკერისთვის” მოწოდებული ინფორმაციის მიხედვით 2009 წლიდან 2015 წლის ჩათვლით საქართველოში ტელემაუწყებლების რაოდენობა მუდმივად იზრდებოდა. გამონაკლისი იყო 2010 წელი, როცა მაუწყებლების რაოდენობა ერთით შემცირდა. ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლიდან, 2015 წლიდან დღემდე კი - მაუწყებლების რაოდენობის ზრდის ნაცვლად კლების ტენდენციაა.

ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლის შემდეგ გაიზარდა მხოლოდ ღია გავრცელების ეროვნული მაუწყებლების რაოდენობა. ეს არის არხები, რომელთა მიღებაც საქართველოს მოსახლეობის არანაკლებ 90%-სთვის სახლის ანტენით, სხვა დამხმარე მოწყობილობების გარეშე უფასოდ არის შესაძლებელია). შეზღუდული რესურსის გამო ამგვარი არხების რაოდენობა 2009-დან 2015 წლამდე უცვლელად, 4 იყო. 2016 წელს ამ არხების რაოდენობა 23-მდე გაიზარდა, 2017 წელს კი მცირედით, 21-მდე შემცირდა.

ტელემაუწყებლების არსებობისთვის და ღირებული მედიაპროდუქტის შესაქმნელად აუცილებელია ფინანსური შემოსავლები. მათი სიძლირე და სტაბილურობა სწორედ ფინანსებზეა დამოკიდებული. საქართველოში რომ სარეკლამო შემოსავლები მუდმივად მზარდია, ამაში თანხმდებიან საქართველოს კომუნიკაციების კომისია და მმართველი პარტია. ამაზე მათ მაუწყებლობის შესახებ კანონში შესატანი იმ ცვლილებების განხილვის დროსაც თქვეს, რომელიც საზოგადოებრივი მაუწყებლისთვის დამატებითი სარეკლამო დროის გამოყოფას შეეხებოდა. მათგან განსხვავებით მაშინ კომერციული არხების წარმოამდგენლები ამბობდნენ, რომ სარეკლამო შემოსავლები მცირდება და აღნიშნული ცვლილებები მათ კიდევ უფრო დააზარალებდა. მოსაზრებას არ იზიარებდნენ კომუნიკაციების კომისიასა და საპარლამენტო უმრავლესობაში.

სწორედ კომერციული შემოსავლების კლების ტენდენციას აჩვენებს კომუნიკაციების კომისიის ანალიტიკური ვებგვერდის მონაცემები, რომლის მიხედვით 2012 წლიდან 2014 წლის ჩათვლით მაუწყებლების კომერციული შემოსავლები იზრდებოდა. 2015 წელს იყო მცირე კლება, ბოლო 4 წელში კი ყველაზე მაღალი კომერციული შემოსავალი 2016 წელს დაფიქსირდა, რაც 856 ათასი ლარით აღემატებოდა 2014 წლის მაჩვენებელს.


2014 და 2017 წლის მაუწყებლების შემოსავლების შედარების დროს ჩანს, რომ ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლამ ვერ გაზარდა იმ მაუწყებლების რაოდენობა, რომლებსაც წლის განმავლობაში მილიონ ლარზე მეტი შემოსავალი აქვთ. ამ ოდენობის შემოსავალი მხოლოდ 6 მაუწყებელს ჰქონდა. მხოლოდ სამით გაიზარდა იმ მაუწყებლების რაოდენობა რომელთაც შედარებით მცირე ნახევარიდან 1 მილიონ ლარამდე შემოსავალი ჰქონდათ წელიწადში. თუმცა მათი რაოდენობაც არ აჭარბებს 6-ს. . რეალურად, ბაზრის მთავარი მოთამაშეები, წლების განმავლობაში, მუდმივად “რუსთავი 2” და “იმედი” არიან. სწორედ ამ ორ ტელეკომპანიასთან ერთად მაესტროს ჰქონდა 2014 წელს 10 მილიონ ლარზე მეტი კომერციული შემოსავალი თუმცა მაესტროს, იმედისა და ჯიდიესის გაერთიანების შემდეგ, 2017 წელს ამ ოდენობის შემოსავალი მხოლოდ რუსთავი 2-სა და იმედსღა აქვთ.

წლების განმავლობაში ერთადერთი, რაც მკვეთრად შეიცვალა, შემოსავლების არ მქონე მაუწყებლების უფლების მქონე კომპანიების რაოდენობა - 2014 წელს 47, 2017 წელს კი - 21 კომპანია იყო მაუწყებლად რეგისტრირებული, რომელსაც კომერციული შემოსავალი საერთოდ არ ჰქონია. არადა, მაუწყებლები ჯანსაღ მედიაგარემოში სწორედ კომერციული შემოსავლებით უნდა არსებობდნენ.

რეიტინგი

წლების განმავლობაში მაუწყებლეთა შემოსავლების მსგავსად არც რეიტინგული არხების რაოდენობა და ვინაობა შეცვლილა. 2012 წლიდან დღემდე საქართველოში სატელევიზიო რეიტინგებს მხოლოდ ერთი კომპანია TV MR საქართველო ზომავდა, მოგვიანებით გამოჩნდა ტრი მედია ინტელიჯენსი.

TV MR საქართველოს მონაცემებით, 2012 წლიდან 2018 წლის ჩათვლით, აუდიტორიის წილის მიხედვით (SHR %), პირველ და მეორე ადგილებს ტელეკომპანიები რუსთავი 2 და იმედი ინაწილებდნენ. მესამედ ადგილზე, კი, ხან საზოგადოებრივი მაუწყებელი, ხან მაესტრო, ხან GDS და ხან კომედი არხი იყვნენ. თუმცა განსხვავება პირველ ორ და მესამე ადგილზე მყოფ მაუწყებელს შორის ძალიან დიდი იყო.

თუ მედიაპლურალიზმის განმაპირობებელი გარემოებებით დავაკვირდებით საქართველოში ბოლო წლებში განვითარებულ მოვლენებს, აღმოვაჩენთ, რომ 2012 წლიდან დღემდე საქართველოში არც ფინანსურად ძლიერი მაუწყებლების რაოდენობა გაზრდილა, არც მედიის ფინანსური მდგომარეობა გაუმჯობესებულა და არც სატელევიზიო რეიტინგები შეცვლილა მკვეთრად. განსხვავება ისაა, რომ 2012 წელთან შედარებით ახლა მეტი არხის მიღება შეუძლია მომხმარებელს ანტენის მეშვეობით. გარდა ამისა, არსებობს ხელისუფლების მიმართ მკვეთრად კრიტიკულად განწყობილი მედია "რუსთავი 2-ის" სახით,  რომელსაც აქვს რეიტინგი და შესაბამისად, მაყურებელზე გავლენა.

ჟურნალისტური საქმიანობა მთელ რიგ სირთულეებს უკავშირდება. გარდა იმისა, რომ მუშაობის პროცესში ჟურნალისტს არაერთი წინააღმდეგობის გადალახვა უწევს, როგორიცაა, მაგალითად, შიდა პოლიტიკური წნეხი, არის ადგილები, სადაც რეპორტიორები განსაკუთრებული საფრთხის ქვეშ, სიცოცხლის რისკის ფასად მუშაობენ. ასეთმა ქვეყნებმა და ადგილებმა, წლების განმავლობაში, არაერთი ჟურნალისტის სიცოცხლე შეიწირა.

მედიის თავისუფლების კუთხით მომუშავე ორგანიზაცების ანგარიშების მიხედვით, ჟურნალისტური საქმიანობისთვის ყველაზე რთული გასული წელი აღმოჩნდა. 2017 წელს მსოფლიოს მასშტაბით ყველაზე მეტი ჟურნალისტი მოკლეს და დააპატიმრეს. “ჟურნალისტების დაცვის კომიტეტის” (CPJ) მონაცემებით, 2017 წელს 48 ჟურნალისტი მოკლეს, მათგან 6 მხოლოდ მექსიკაში.

ეს ორგანიზაცია იმ ქვეყნებსაც ასახელებს, სადაც ჟურნალისტებისთვის ყველაზე სახიფათო პირობებია. სამწუხაროდ, მათი ჩამონათვალი არც თუ ისე მცირეა.

ანგარიშების თანახმად, მედიის თავისუფლების კუთხით, განსაკუთრებით რთული ვითარებაა თურქეთში, სადაც ბოლო ერთ წელიწადში 300-მდე ჟურნალისტი გაასამართლეს. მათგან 73-ს პატიმრობა შეუფარდეს. გასულ წელს 20 ჟურნალისტი დააპატიმრეს ეგვიპტეში. 2 ჟურნალისტი დაიჭირეს ბურნას რესპუბლიკაშიც.

მედიაპლურალიზმისა და სიტყვის თავისუფლების მიმართულებით მძიმე ვითარებაა აზერბაიჯანშიც. რამდენიმე წელია მოქმედი ხელისუფლება აქტიურად ებრძვის თავისუფალ პრესას. მთავრობისა და მოქმედი პრეზიდენტის, ილჰამ ალიევის კრიტიკისთვის დააპატიმრეს და გაასამართლეს არაერთი ჟურნალისტი.

რთული მდგომარეობაა რუსეთში, ჩრდილოეთ კორეაში, ირანსა და ყველა იმ ქვეყანაში, სადაც ტოტალიტარული და დიქტატორული მმართველობის ელემენტები იკვეთება.

გასულ წელს დაპატიმრებული ჟურნალისტების საერთო რაოდენობის ¾ ანტისახელმწიფოებრივი ქმედებების ბრალდებით გაასამართლეს.

პრესის თავისუფლების მიმართულებით მომუშავე ორგანიზაციების მიერ გამოქვეყნებული მონაცემების მიხედვით, ჟურნალისტებზე მუქარის ფაქტები, მსოფლიო მასშტაბით, სულ უფრო იზრდება. “რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე” და სხვა ორგანიზაციებმა მიმდინარე წელს უკვე აღრიცხეს რამდენიმე ჟურნალისტის მკვლელობისა და დაპატიმრების ფაქტები. მკვლევრები მედიაგარემოს გაუმჯობესებას არც 2018 წელს პროგნოზირებენ. მეტიც, ამბობენ, რომ მიმდინარე წელი ჟურნალისტებისთვის შესაძლოა, გასულზე უფრო მძიმე აღმოჩნდეს.

მომზადებულია  Washingtonpost - ის მასალის გამოყენებით.

Freedom House-ის 2018 წლის ანგარიშის მიხედვით, საქართველოში მედიის დამოუკიდებლობის მაჩვენებელი 0,25 ერთეულით შემცირდა. ამ მაჩვენებლით ქვეყანა ცხრა წლის წინანდელ, 2009 წლის მდგომარეობას დაუბრუნდა და მედიის თავისუფლების თვალსაზრისით, კვლავ ნაწილობრივ თავისუფალი ქვეყნების ჩამონათვალში რჩება..


2009 წლიდან დღემდე პერიოდს თუ გადავხედავთ, ჩანს, რომ - 2009 - 2013 წლებში, მედიის დამოუკიდებლობის ნაწილში ქვეყანას 4,25 ქულა, ანუ, ის მაჩვენებელი ჰქონდა, რაც ბოლო, 2018 წლის შეფასებისას მიიღო. შედარებით უკეთესი მდგომარეობა იყო 2014- 2017 წლებში, როდესაც მედიის დამოუკიდებლობა 4 ქულით შეფასდა.

Freedom Houses-ის ანგარიშის მიხედვით, მედიის თავისუფლების კუთხით არსებული მაჩვენებლის შემცირება რამდენიმე მიზეზმა განაპირობა. ესენია: ხელისუფლების მიმართ კრიტიკული ტელევიზიის “რუსთავი 2”-ის საქმე, პროსახელისფლებო ტელევიზიების გაერთიანება, საზოგადოებრივი მაუწყებლის პოლიტიზებული სარედაქციო პოლიტიკა ახალი ხელმძღვანელობის პირობებში და აზერბაიჯანელი ჟურნალისტის აფგან მუხტარლის გატაცება.

"მიუხედავად ამ სირთულეებისა ქართულმა მედიამ შეინარჩუნა ბალანსი ოქტომბრის ადგილობრივ არჩევნებში", - ნათქვამია ანგარიშში.

0.07 პუნქტით გაუარესდა ქვეყნის დემოკრატიულობის საერთო მაჩვენებელიც. თუკი 2017 წელს ქვეყნის ეს მონაცემი 4.61 იყო, მიმდინარე წელს ის 4.68-ს შეადგენს. ამ მონაცებით საქართველო ნაკლებად დემოკრატიული ქვეყნების რიგშია.

On.ge

მედიაინდუსტრია ღრმა კრიზისშია - სულ უფრო და უფრო მეტი ადამიანი იყენებს ინფორმაციის უფასო წყაროებს და სულ უფრო ნაკლები იხდის თანხას ინფორმაციისთვის. არასტაბილური სარეკლამო ბაზარი და დამოუკიდებლობა კომერციული და პოლიტიკური გავლენებისგან - როგორ მუშაობენ საერთაშორისო კერძო მედიები? გთავაზობთ რამდენიმე მედიაორგანიზაციის დაფინანსების სტრუქტურის მიმოხილვას.


Guardian news & Media (GNM) მსოფლიოში ერთ-ერთი წამყვანი ახალი ამბების ორგანიზაციაა, რომელიც 1821 წელს დაარსდა. GNM-ის შემადგენლობაში შედის Theguardian.com - მსოფლიოს ერთ-ერთი წამყვანი ინგლისურენოვანი ვებსაიტი, მისი ამერიკული და ავსტრალიური სერვისები. ასევე, ბრიტანული გაზეთი The Guardian და საკვირაო გაზეთი The Observer.

გარდიანის მფლობელი კომპანიაა Guardian Media Group (GMG), რომლის ერთადერთი აქციონერი Scott Trust-ია. GMG მართავს ინვესტიციებს და არ ერევა გამოცემის სარედაქციო პოლიტიკაში. Scott Trust კი, გარდიანის ფინანსური და სარედაქციო დამოუკიდებლობის გარანტორია. ტრასტი ლიბერალური ღირებულებებისა და ჟურნალისტური თავისუფლების დასაცავად შეიქმნა და The Guardian-ის მთავარ რედაქტორს სწორედ ის ნიშნავს.

გაერთიანებული სამეფოს სარეკლამო ბაზრის გაუარესების მიუხედავად, გარდიანის შემოსავალი 2017 წელს 2,4%-ით, 300 მილიონ დოლარამდე გაიზარდა, რაც შემოწირულობების ზრდით იყო განპირობებული.

გარდიანის შემოსავალი რეკლამის, კონტრიბუციისა და გრანტებისგან შედგება:

სარეკლამო კონტენტის პრეზენტაციისას გამოცემა უთითებს, როგორ მომზადდა მასალა და ვინ დააფინანსა იგი. ასეთ მასალებზე ჩნდება სამიდან ერთი ნიშანი: მხარდაჭერილია (Supported by), დაფინანსებული კონტენტი (Paid content), ან დამკვეთის კონტენტი/ჩვენი რეკლამის დამკვეთებისგან (Advertiser content/from our advertisers);

ორგანიზაციას დაახლოებით 800 ათასი კონტრიბუტორი ჰყავს;

არასტაბილური სარეკლამო ბაზრის გამო, გარდიანი იღებს გრანტებსაც. იმ ფონდებს შორის, რომლებიც გამოცემას ფინანსურად უჭერენ მხარს არის: The Bill & Melinda Gates Foundation, The Joseph Rowntree, Open Society Foundations, Humanity United, Hivos, European Climate Foundation.

გარდიანი აცხადებს, რომ დაფინანსების სხვადასხვა წყაროს მიუხედავად, ყველა შემთხვევაში სარედაქციო დამოუკიდებლობას ინარჩუნებს.


წარმატებული ბიზნეს მოდელი და ამერიკული ინოვაციური მედიასაშუალება The New York Times, NYT Company-ს საკუთრებაშია. კომპანიის აქციების 10% საფონდო ბირჟაზე ივაჭრება, 90% კი ადოლფ ოქსის შთამომავლებს ეკუთვნით და მაკონტროლებლის ფუნქციაც მათ აქვთ. კომპანია მოიცავს გაზეთს The New York Times, ვებსაიტს NYTimes.com და მათთან დაკავშირებულ საკუთრებებს. იგი ცნობილია, როგორც ინოვაციური მედიასაშუალება და წარმატებული ბიზნეს მოდელი.

გამოცემის ვებსაიტის მომხარებლებს უფასოდ თვეში 5 სტატიის წაკითხვის შესაძლებლობა აქვთ. ულიმიტო მომსახურებას კი მხოლოდ გამომწერები იღებენ.

თაიმსის 2017 წლის შემოსავლის უდიდესი ნაწილი, მილიარდ დოლარზე მეტი გამომწერებისგან მიღებული თანხაა, რეკლამა კი - 558 მილიონ დოლარზე მეტი. საერთო ჯამში, გასულ წელს კომპანიამ 1,7 მილიარდ დოლარამდე გამოიმუშავა. გამოცემას 3,6 მილიონი გამომწერი ჰყავს.

2017 წლის ბოლოს, თაიმსში 1 450 ჟურნალისტი მუშაობდა 160 ქვეყნიდან. საერთო ჯამში კი კომპანიაში სრულ განაკვეთზე მომუშავეთა რიცხვი 3 790 იყო. არსებობის ისტორიაში თაიმსმა 122 პულიტცერის პრიზი დაიმსახურა.


The Associated Press 1846 წელს ნიუ-იორკში დაფუძნებული არაკომერციული კორპორაციაა, რომელიც დაახლოებით 1 300 გაზეთსაა და მაუწყებლებს აერთიანებს. AP ყველაზე ძველი და ერთ-ერთი უდიდესი ახალი ამბების სააგენტოა მსოფლიოში, რომელიც თავის წევრ მედიაორგანიზაციებს, საერთაშორისო გამომწერებს და კომერციულ კლიენტებს ფოტოებით, ტექსტით, გრაფიკებით, აუდიო და ვიდეო მასალებით ამარაგებს.

კომპანიის შემოსავლის ძირითადი წყარო მის გამომწერ მედიასაშუალებებზე მოდის, ასევე, ფოტო, ვიდეო და გრაფიკული მასალების ლიცენზირებაზე.

კომპანიის ყოველწლიურმა შემოსავალმა 2016 წელს 2 პროცენტით იკლო და დაახლოებით 556 მილიონ დოლარი შეადგინა. ფინასნების კლების ტენდენცია 2008 წლის შემდეგ დაიწყო, რაც ზოგადად ბაზარზე გაზეთების შემცირებითა და სოციალური მედიის როლის ზრდითაა განპირობებული. რაც შეეხება პროცენტულ მაჩვენებელს, ის ასე გადანაწილდა: შემოსავლის დაახლოებით 50%-ს - ტელევიზიებიდან, 23% -ს - გაზეთებიდან, ინტერნეტ კომპანიებიდან კი - 10%-ს იღებს. დანარჩენი ნაწილი საინფორმაციო სააგენტოებსა და რადიო სადგურებზე მოდის.

AP დამკვეთებს სთავაზობს სარეკლამო მომსახურებასაც: Native advertising, Display advertising და Social promotion.

სააგენტოს ქსელი 106 ქვეყანას მოიცავს. AP-ის ჟურნალისტებს 52 პულიტცერის ჯილდო აქვთ მიღებული.

მაშინ, როცა ძალიან ბევრი მედია ორგანიზაცია მდიდარი ოჯახებისა თუ კორპორაციების საკუთრებაა, ეს გერმანული გაზეთი, პირდაპირი მნიშვნელობით, თავის 15 700 მომხარებელს ეკუთვნის.

1992 წლის შემდეგ, Taz-ის კოოპერატივი გამოცემის სარედაქციო დამოუკიდებლობის გარანტორია. დაარსების პირველივე დღიდან, გაზეთი მხოლოდ თავის მკითხველის წინაშეა ანგარიშვალდებული.

15,4 მილიონი ევროს ოდენობის საერთო კაპიტალის მქონე გამოცემას დღეს 50 ათასზე მეტი ნებაყოფლობითი გამომწერი და 250 თანამშრომელი ჰყავს. თუმცა ვებსაიტი აბსოლუტურად უფასოა.


“ჩვენი მისიაა, გამოვააშაკარავოთ ძალაუფლებისა და საზოგადოების ნდობის ბოროტად გამოყენების შემთხვევები მთავრობის, ბიზნესის, თუ სხვა ინსტიტუტის მხრიდან. ვიყენებთ ჟურნალისტური გამოძიების მორალურ ძალას, რათა წავახალისოთ რეფორმები პრობლემების აქტიური გაშუქებით”, - ProPublica დამოუკიდებელი, არაკომერციული, 100-მდე ადამიანისგან შემდგარი რედაქციაა, რომელიც ჟურნალისტურ გამოძიებებზე მუშაობს.

გამოცემა ფარავს ისეთ საკითხებს, როგორიცაა მთავრობა და პოლიტიკა, ბიზნესი, სისხლის სამართალი, გარემო, განათლება, ჟანდაცვა, იმიგრაცია და ტექნოლოგიები. ჟურნალისტური გამოძებები დიდ დროსა და რესურსებს მოითხოვს, რის გამოც ნიუსრუმების უმრავლესობას ამ მიმართულებს შენახვის ფუფუნება არ აქვს. პროპაბლიკა, როგორც არაკომერციული ორგანიზაცია, მხოლოდ დონაციებზეა დამოკიდებული.

2008 წელს დაფუძნებულ ორგანიზაციას დღეს 150 პარტნიორი ჰყავს. მხოლოდ 2017 წელს, პროპაბლიკა თანამშრომლობდა 46 ორგანიზაციასთან, როგორიცაა: The New York Times, The Washington Post, NPR News, The Atlantic, The New Yorker, Consumer Reports, National Geographic. ამავე წელს, პროპაბლიკამ 34 ათასი დონორისგან 28,2 მილიონი დოლარის შემოსავალი მიიღო.

სხვადასხვა ტელეკომპანიის საზოგადოებრივ-პოლიტიკური პროგრამებისა და ახალი ამბების წამყვანები არც თუ იშვიათად მონაწილეობენ კერძო კომპანიების სარეკლამო რგოლებსა თუ პოსტერებში. მაუწყებლობის შესახებ კანონში წერია, რომ იკრძალება ახალი ამბების, საზოგადოებრივ-პოლიტიკური და წინასაარჩევნო დებატების პროგრამის წამყვანის ან ჟურნალისტის ნებისმიერი სახით მონაწილეობა რეკლამაში ან ტელეშოპინგში. სფეროს სპეციალისტების ნაწილი თანხმდება, რომ მუხლის მიზანი აუდიტორიის დაცვაა, რადგან შესაძლოა, ზემოჩამოთვლილი გადაცემების წამყვანების რეკლამაში მონაწილეობამ ეჭვქვეშ დააყენოს ჟურნალისტის მიუკერძოებლობის საკითხი. მიუხედავად ამისა, კომუნიკაციების ეროვნული კომიის პრაქტიკით, სამართლებრივი პასუხისმგებლობა ეკისრება არა იმ ტელეარხს, რომლის ჟურნალისტიც რეკლამაში მონაწილეობს, არამედ იმას, რომელმაც ამგვარი სარეკლამო რგოლი ეთერში განათავსა. იმ შემთხვევებზე კი, როცა საქმე გვაქვს არა ტელე, არამედ სოციალური ქსელის ან გარე რეკლამასთან, მაუწყებლობის შესახებ კანონი არ ვრცელდება და საკითხი მხოლოდ ეთიკის ჭრილში განიხილება.

ვის უნდა დაეკისროს სამართლებრივი პასუხისმგებლობა - არხს, რომელმაც რეკლამა ეთერში განათავსა, თუ არხს, რომლის ჟურნალისტიც რეკლამაში მონაწილეობს? ამ საკითხზე განსხვავებული მოსაზრებები არსებობს.

2014 წელს კომპანია ჯეოსელმა რეკლამა დაამზადა, სადაც იმედის, საზოგადოებრივი მაუწყებლისა და მაესტროს საზოგადოებრივ-პოლიტიკური და საინფორმაციო გამოშვების წამყვანები მონაწილეობდნენ. ამ რეკლამის განთავსების გამო საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნულმა კომისიამ ტელეკომპანიები “რუსთავი 2” და “იმედი” გააფრთხილა.



რამდენიმე კვირის წინ ევრობრენდის რეკლამაში მონაწილეობდნენ TV პირველის საზოგადოებრივ-პოლიტიკური პროგრამების წამყვანები. მედიაჩეკერი დაინტერესდა დაიწყო თუ არა კომუნიკაციების ეროვნულმა კომისიამ საკითხის შესწავლა. კომისიამ მედიაჩეკერს აცნობა, რომ არ განიხილავენ საზოგადოებრივ-პოლიტიკური პროგრამებისა და საინფორმაციო გამოშვებების წამყვანების არასამაუწყებლო რეკლამაში მონაწილეობის საკითხს, რადგან მაუწყბლობის შესახებ კანონით დაწესებული აკრძალვა არასამაუწყებლო რეკლამაზე არ ვრცელდება.

ტელეკომპანია “იმედისა” და “რუსთავი 2-ის” იურისტები კანონის ზემოხსენებულ ნორმაში სხვადასხვა შინაარს კითხულობენ. “რუსთავი 2-ში” ამბობენენ, რომ სამართლებრივი პასუხისმგებლობა იმ მედიას უნდა ეკისრებოდეს, რომლის ჟურნალისტიც კომერციულ რეკლამაში მონაწილეობს, საპირისპიროს ფიქრობს “იმედის” იურისტი.

ზემოხსენებულ შემთხვევაზე, როცა “ჯეოსელის” რეკლამის ეთერში განთავსების გამო “რუსთავი 2” გააფრთხილეს, თამთა მურადაშვილი ამბობს: “ჩვენ მაშინ კომისიის სხდომაზეც ვთქვით, რომ რეკლამაში შეიძლება მონაწილე ყოფილიყო რომელიმე რეგიონული ტელევიზიის ჟურნალისტი, რომელიც ჩვენთვის არ იქნებოდა ცნობილი. ამ შემთხვევაში რას ვაკეთებთ?”.

მურადაშვილი ასევე, ფიქრობს, რომ რეკლამასთან დაკავშირებით ერთგვაროვანი მიდგომა უნდა არსებობდეს და მაუწყებლის ჟურნალისტს ისევე უნდა ეკრძლებოდეს სატელევიზიო რეკლამაში მონაწილეობა, როგორც ონლაინ ან სხვა ტიპის რეკლამაში. მისი თქმით, “რუსთავი 2” ამ საკითხს მნიშვნელოვან ყურადღებას უთმობს და ჟურნალისტები ინფორმირებულები არიან, რომ რეკლამაში მონაწილეობა არ უნდა მიიღონ:

“კანონის სულისკვეთება ისაა, რომ დაიცვას აუდიტორია და ჟურნალისტის მიუკერძოებლობის მიმართ არ გაჩნდეს კითხვები. არ აქვს მნიშვნელობა იმას, სად განთავსდება რეკლამა”.

ტელეკომპანაი იმედის იურისტი, ანდრია ლაშხი კი GNCC-ის პრაქტიკას იზიარებს და მიიჩნევს, რომ პასუხისმგებლობა იმ ტელეკომპანიას უნდა დაეკისროს ვინც რეკლამას ათავსებს: “ჟურნალისტს ეკრძალება რეკლამაში მონაწილეობა. შესაბამისად, ისეთი რეკლამა, რომელშიც ის მონაწილეობს არასათანადო რეკლამაა, არასათანადო რეკლამის განთავსება კი იმ მაუწყებლის პასუხისმგებლობას იწვევს, რომელმაც განათავსა.” მისი თქმით, შეუძლებელია რომელიმე არხმა აკონტროლოს დასაქმებული თანამშრომლები, რომ რეკლამაში არ მიიღონ მონაწილეობა. გარდა ამისა, ის დასძენს, რომ ჟურნალისტის საქმიანობა კანონის რეგულირების სფერო არაა და შესაბამისად, მისი პასუხისმგებლობა არ უნდა დგებოდეს.

ლაშხი ასევე განმარტავს, რომ კანონში რეკლამაში საინფორმაციო პროგრამების ჟურნალისტის მონაწილეობის აკრძალვა რეკლამის არასწორი გავლენისგან მაყურებლის დასაცავად დევს: “ჟურნალისტმა იმიტომ კი არ უნდა მიიღოს რეკლამაში მონაწილეობა, რომ შემდეგში მისი გაშუქებული მასალა იქნება არასანდოო, არამედ კანონის ეს მუხლი მომხმარებლებს იცავს - რეკლამას როცა უყურებს ადამიანი და ხედავას ტელეწამყვანს, რომელსაც ენდობა და აქვს მოლოდინი, რომ ობიექტური იქნება, შესაძლოა ამან პროდუქტის მიმართაც გააჩინოს გადაჭარბებული მოლოდინები”.

მედიასამართლის სპეციალისტს მამუკა ანდღულაძეს მიაჩნია, რომ ცალსახად იმის თქმა, თუ ვისი პასუხისმგებლობა უნდა დგებოდეს, რთულია. თუმცა, მას მაინც მიაჩნია, რომ უფრო სწორია კანონის იმგვარად გაგება, როგორც კომისია განმარტავს: “იდეალური გამოსავალი არააა, თუმცა ჯობია მაუწყებელს ჰქონდეს რეკლამის არგაშვების ვალდებულება, მაგრამ სანქცირების საკითხი უნდა დადგეს მას შემდეგ, რაც გაირკვევა იყო თუ არა მისთვის ცნობილლი, რომ რეკლამაში საინფორმაციო სამსახურის ჟურნალისტი მონაწილეობდა”, - განმარტავს ანდღულაძე და დასძენს, რომ საკუთარი თანამშრომლის მონაწილეობით კომერციული რეკლამის განთავსების შემთხვევაში, არხის პასუხისმგებლობა უფრო მაღალი უნდა იყოს.

ჟურნალისტიკის რესურსცენტრის ხელმძღვანელი, ნათია კუპრაშვილიც იზიარებს პოზიციას, რომ სამართლებრივი რეგულაციები რეკლამის განმთავსებელზე უნდა ვრცელდებოდეს, ხოლო თავად ჟურნალისტის რეკლამაში მონაწილეობის საკითხი ეთიკური პასუხისმგებლობის ჭრილში უნდა გაიხილებოდეს.

მისი თქმით, ეთიკური დილემა დგება მაშინ, როცა, ჟურნალისტის მონაწილეობის გამო, მაყურებელს რეკლამის ყურებისას უჩნდება იგივე განცდა, რაც საინფორმაციო პროგრამების ნახვისას.

“როგორც წესი, მაყურებელი ვერ მიჯნავს ამას, როცა რეკლამაში მონაწილეობს საინფორმაციო სამსახურის სახე”, - ამბობს ის.

მისი თქმით, მსგავსი ეთიკური დილემისგან თავის დასაცავად მაუწყებლებმა ისეთი შიდა მექანიზმი უნდა შექმნან, რომელიც გამორიცხავს მათი ჟურნალისტის რეკლამაში მონაწილეობას.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის სახელმძღვანელო წესების მიხედვით, “ახალი ამბებისა და საზოგადოებრივ პოლიტიკურ თემატიკაზე მომუშავე ჟურნალისტები არ უნდა მონაწილეობდნენ რაიმე პროდუქტის რეკლამაში, ანდა პრომოუშენში. "მაუწყებლობის შესახებ" კანონშიც აღნიშნულია, რომ "იკრძალება ახალი ამბების, საზოგადოებრივ-პოლიტიკური და წინასაარჩევნო დებატების პროგრამის წამყვანის ან ჟურნალისტის ნებისმიერი სახით მონაწილეობა რეკლამაში ან ტელეშოპინგში". ამ ნორმის მთავარი მიზანი ის არის, რომ როდესაც წამყვანის მიერ რეკლამირებული პროდუქტის შესახებ რაიმე ტიპის ინფორმაცია ამავე მედიასაშუალების მიერ გავრცელდება, აუდიტორიამ ეჭვქვეშ არ დააყენოს მისი მიუკერძოებლობა”.

როგორი უნდა იყოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის დაფინანსების წესი, ან საერთოდ უნდა აფინანსებდეს თუ არა მას ხალხი? - ამ საკითხთან დაკავშირებით არა მხოლოდ საქართველოში, არამედ ევროპაშიც არის აზრთა სხვადასხვაობა.

4 მარტს შვეიცარიაში საზოგადოებრივი მაუწყებლის დაფინანსებისთვის არსებული სავალდებულო მოსაკრებლის გაუქმების შესახებ რეფერენდუმი ჩატარდება. იმ შემთხვევაში, თუ მოსახლეობის უმრავლესობა ინიციატივას მხარს დაუჭერს, შვეიცარია გახდება პირველი ქვეყანა ევროპაში, რომელიც საზოგადოებრივი მაუწყებლის ინსტიტუტს გააუქმებს. პარალელურად საქართველოში, საკანონმდებლო ცვლილებებით, საზოგადოებრივ მაუწყებელს ბიუჯეტიდან მიღებულ თანხასთან ერთად კომერციული შემოსავლების მიღების შესაძლებლობა ეზრდება.

როგორ ინარჩუნებენ ევროპის საზოგადოებრივი მაუწყებლები დამოუკიდებლობას ეკონომიკური და პოლიტიკური გავლენებისგან? როგორია დაფინანსების მოდელები ქვეყნების მიხედვით? გთავაზობთ რამდენიმე ქვეყნის საზოგადოებრივი მაუწყებლის დაფინანსების სტრუქტურის მიმოხილვას.




British Broadcasting Corporation (BBC) - ბრიტანეთის საზოგადოებრივი მაუწყებელი მსოფლიოს ყველაზე ძველი ნაციონალური სამაუწყებლო კომპანიაა. ის 1922 წელს, ლონდონში დაფუძნდა, დღეს კი მსოფლიოს უდიდესი მაუწყებელია.

BBC მოქმედებს Royal Charter-ის (სამეფო ქარტია) მიხედვით. მოქმედი ქარტია ძალაში 2017 წლის პირველ იანვარს შევიდა და 2026 წელს გაუვა ვადა. სწორედ ეს დოკუმენტი განსაზღვრავს მაუწყებლის მიზნებს და უზრუნველყოფს BBC-ის სტაბილურობასა და დამოუკიდებლობას პარლამენტისა და მთავრობისგან.

2017 წელს, BBC-ის საერთო შემოსავალმა 4,9 მილიარდ ფუნტ სტერლინგზე მეტი შეადგინა. დაფინანსების უდიდესი ნაწილი, 3,7 მილიარდ ფუნტზე მეტი სამომხმარებლო გადასახადზე მოდის. ბრიტანელები BBC-ის ლიცენზირებული ყურებისთვის თვეში £147 იხდიან.

რეკლამის განთავსება დასაშვებია მხოლოდ BBC Worldwide-ზე, რომელიც BBC-ის შვილობილი კომერციული არხია. 2017 წელს, აქედან მიღებული კომერციული შემოსავალი 1,1 მილიარდი იყო. Royal Charter BBC-ის ავალდებულებს, კომერციული შემოსავალი საზოგადოებრივი სერვისების გაუმჯობესებაზე მიმართოს. მაგალითად, გასული შვიდი წლის განმავლობაში, კომპანიამ BBC Worldwide ბრიტანეთის შემოქმედებითი ინდუსტრიის განვითარებაში 1 მილიარდი ფუნტის ინვესტიცია ჩადო.


Yleisradio Oy (Yle) - ფინეთის საზოგადოებრივი მაუწყებელია, რომელიც 1926 წელს დაფუძნდა. კომპანიის 99,98% ფინეთის სახელმწიფო საკუთრებაა. Yle აერთიანებს 4 ნაციონალურ მაუწყებელსა და 6 რადიოს. ასევე, 24 რეგიონალურ რადიო სადგურს. 2016 წელს მაუწყებლის ბიუჯეტი 508 მილიონი ევრო იყო.

2013 წელს, საზოგადოებრივი მაუწყებლის მეტი დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის გამო, მისი დაფინანსების მოდელი შეიცვალა და მას შემდეგ Yle-ს ფინეთის მოქალაქეები და კომპანიები სპეციალური დამატებითი გადასახადით აფინანსებენ. კერძო პირები მაუწყებელს საკუთარი შემოსავლის 0,68 პროცენტს უხდიან, კომპანიები - 0,35 პროცენტს.

გადასახადს იხდის ყველა სრულწლოვანი, რომლის შემოსავალიც წელიწადში 10 300 ევროს აჭარბებს. არასრულწლოვნები და დაბალი შემოსავლის მქონე ადამიანები გადასახადს არ იხდიან. Yle-ს გადასახადი გროვდება ფონდში, რომელიც სახელმწიფო ბიუჯეტის ნაწილი არაა. სრული თანხის 10% პროცენტი კი იქვითება.

ფინეთის კანონმდებლობა ქვეყნის საზოგადოებრივ მაუწყებელს რეკლამის განთავსებას ყველა პლატფორმაზე უკრძალავს. მაუწყებელს ეკრძალება დასპონსორებული გადაცემების გაშვებაც.

2017 წელს თავად მაუწყებლის მიერ ჩატარებული საზოგადოებრივი აზრის კვლევის მიხედვით, ფინეთის მოსახლეობის 74% მიიჩნევს, რომ Yle-ის კონტენტი და სერვისები გადასახადს ამართლებს.

ARD - გერმანიაში საზოგადოებრივი მაუწყებლების კონსორციუმი რეგიონალური მაუწყებლების გაერთიანებაა, რომელიც 1950 წელს დასავლეთ გერმანიაში დაფუძნდა. კომპანია აერთიანებს 9 დამოუკიდებელ რეგიონალურ და მეათე საერთაშორისო მაუწყებელს Deutsche Welle (DW). 2016 წელს ARD-ის საერთო ბიუჯეტმა 6,5 მილიარდ ევროზე მეტი იყო.

ARD-ის ბიუჯეტის უდიდესი ნაწილი, 85% სამომხმარებლო გადასახადზე მოდის, რომლის გადახდაც ევალება თითოეულ ოჯახს, კომპანიასა და სახელმწიფო უწყებასაც კი. სამომხმარებლო გადასახადი უზრუნველყოფს ARD-ისა და მისი გადაცემების დამოუკიდებლობას პოლიტიკური და კომერციული გავლენებისგან.

თუ ფინეთის მოქალაქეები საზოგადოებრივ მაუწყებელს თანხას ინდივიდუალურად უხდიან, გერმანიაში 2013 წლიდან ARD-ის მომხარებლებისთვის ასეთი წესი მოქმედებს: ერთი ბინა - ერთი გადასახადი. არ აქვს მნიშვნელობა რამდენი ადამიანი ცხოვრობს ერთ ბინაში და რამდენ მოწყობილობას მოიხმარენ ისინი.ამჟამად ეს გადასახადი ერთ ბინაზე 17,50 ევროს შეადგენს.

რეკლამა მაუწყებლის შემოსავლის მხოლოდ მცირე ნაწილს შეადგენს. ამჟამად, რეკლამა რადიოს საეთერო დროის მხოლოდ 0,8%-ს და ტელევიზიის საეთერო დროის 1,1%-ს იკავებს. რეკლამის გაშვება დაუშვებელია საღამოს 8 საათის შემდეგ, ასევე, კვრაობით და დღესასწაულებზე.


Eesti Rahvusringhääling (ERR) - ესტონეთის საზოგადოებრივი მაუწყებელი სახელმწიფო ბიუჯეტით დაფინანსებული ტელე-რადიო ორგანიზაციაა, რომელიც 2007 წლის პირველ ივნისს დაფუძნდა. ის აერთიანებს 5 რეგიონალურ რადიოსა და ორ ტელევიზიას.

ERR შემოსავლის უდიდეს ნაწილს, დაახლოებით 91 პროცენტს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან იღებს. სახელმწიფო ბიუჯეტის დამტკიცებიდან არაუგვიანეს ორი კვირის განმავლობაში, ERR-ის მენეჯმენტმა უნდა მოამზადოს საბიუჯეტო დოკუმენტი, რომელშიც გაწერილი იქნება შემოსავლები, ხარჯები და ტრანზაქციები მომდევნო ერთი წლის განმავლობაში. ესტონეთის საზოგადოებრივი მაუწყებლის შესახებ კანონის მიხედვით, ბიუჯეტის პროექტი უნდა დაამტკიცოს მაუწყებლის მარეგულირებელმა საბჭომ - Eesti Ringhäälingunõukogu (RHN).

ესტონეთის კანონმდებლობა საზოგადოებრივი მაუწყებლის ეთერში რეკლამის განთავსებას კრძალავს. ამასთან, RHN-მა შესაძლოა, გამონაკლისის სახით, დაუშვას სარეკლამო ან დასპონსორებული მასალის გადაცემა თუ:

ის დაკავშირებულია საერთაშორისო მსხვილი ღონისძიების გაშუქების უფლებასთან ევროპის მაუწყებელთა გაერთიანების (EBU) გზით;

ის დაკავშირებულია მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესის კულტურული ან სპორტული ღონისძიების გაშუქების უფლებასთან. ამასთან, აღნიშნული მასალის გაშვების დროს უნდა დასახელდეს სპონსორთა სახელები ყოველგვარი მუსიკალური ფონის, ლოგოსა თუ სავაჭრო ნიშნის გარეშე.


Raidió Teilifís Éireann (RTÉ) - ირლანდიის საზოგადოებრივი მაუწყებელი ნაწილობრივ სახელმწიფო კომპანიაა. RTÉ-მ მაუწყებლობა 1926 წლის პირველ იანვარს დაიწყო. 2016 წლის ბოლოს აქ 1 984 ადამიანი მუშაობდა.

RTÉ ორგვარი სახის დაფინანსებას იღებს. 2016 წელს მაუწყებელს 337 მილიონ დოლარზე მეტი შემოსავალი ჰქონდა. აქედან 179 მილიონზე მეტი სამომხმარებლო გადასახადი იყო, კომერციულმა შემოსავლებმა კი 158 მილიონ დოლარზე მეტი შეადგინა.

ყოველ ოჯახს, ბიზნესსა თუ სახელმწიფო ინსტიტუტს, რომელიც სეტ ტოპ ბოქსს იყენებს თვეში 160 ევროს ოდენობის სამომხმარებლო გადასახადის გადახდა ეკისრება. ირლანდიაში ოჯახების 92% მოიხმარს სატელევიზიო პროდუქტს. თუ მომხარებელი გადასახადს არ იხდის, ის შესაძლოა დაჯარიმდეს 1 000 ევროთი. ამასთან, გადასახადისგან თავის არიდების მაჩვენებელი ირლანდიაში 14%-ია, რაც ევროპის სხვა ქვეყნებთან შედარებით მაღალია.

RTÉ კომერციულ საქმიანობას იმით ხსნის, რომ საზოგადოებრივი სერვისებისთვის სამომხმარებლო გადასახადიდან შემოსული თანხა არ ჰყოფნის.



საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებელი (GPB) ნაციონალური ტელე-რადიომაუწყებლობის კომპანიაა, რომელიც 1925 წელს დაფუძნდა, 2004 წლიდან მას სახელმწიფო ტელევიზის სტატუსი შეეცვალა და საზოგადოებრივ მაუწყებლად გადაკეთდა.

მაუწყებლისთვის გამოყოფილი თანხა მთლიან შიდა პროდუქტზეა მიბმული და ყოველწლიურად არ უნდა იყოს წინა წლის მშპს 0,14%-ზე ნაკლები. 2017 წელს მაუწყებელი ბიუჯეტიდან 39,471,426 ლარით დაფინანსდა, კომერციულმა შემოსავალმა (სპონსორობა) 848,137 ლარი შეადგინა. ხოლო ტექმომსახურებისა და სხვა ტიპის არასამაუწყებლო შემოსავალი 2, 002, 772 ლარი იყო.

2018 წლის 21 თებერვალს პარლამენტმა პრეზიდენტის ვეტო დაძლია იმ კანონპროექტზე, რომლის მიხედვითაც, საზოგადოებრივ მაუწყებელს იმაზე მეტი კომერციული რეკლამის მოზიდვა და განთავსება შეეძლება, ვიდრე ცვლილებებამდე შეეძლო. მაუწყებლობის შესახებ კანონს ასევე ემატება რეგულაცია, რომლის თანახმადაც დასაშვები ხდება გასართობი გადაცემებისა და სერიალების სპონსორობაც.

კანონში ცვლილებებს არასამთავრობო ორგანიზაციების ნაწილის მხრიდან კრიტიკა მოჰყვა. მაგალითად, რეკლამის ნაწილთან დაკავშირებით, “საერთაშორისო გამჭვირვალობის” მიერ გავრცელებულ განცხადებაში აღნიშნულია: “საზოგადოებრივი მაუწყებლის ბიუჯეტში სასპონსორო და კომერციული რეკლამისგან მიღებული შემოსავლის მნიშვნელოვნად ზრდამ, შესაძლოა მაუწყებელს შეუზღუდოს თავისუფლება აღნიშნულ კომერციულ ჯგუფებთან დაკავშირებით კრიტიკული და საგამოძიებო შინაარსის წარმოებისას”.

თორნიკე მანდარია

თითქმის ერთი თვის წინ ფეისბუკის დამფუძნებელმა მარკ ცუკერბერგმა ახალი სტრატეგიის შესახებ გაავრცელა ინფორმაცია. ცუკერბერგი აანონსებდა, რომ სიახლეების ველში, ე.წ. “ფიდზე” მნიშვნელოვნად შემცირდება სარეკლამო პოსტების რაოდენობა, ჩვეულებრივი მომხმარებლების მიერ გამოქვეყნებული კონტენტის წილი კი გაიზრდება. შესაბამისად, ფეისბუკმომხმარებლები ნაკლებად ნახავენ ბიზნესკომპანიების, ბრენდებისა და მედიის მიერ გამოქვეყნებულ მასალებს. მათ ნაცვლად გამოჩნდება მეგობრების და ოჯახის წევრების პოსტები, ასევე აქტივობები, რომლებიც იმ ჯგუფებში ხდება, სადაც მომხმარებელია გაწევრიანებული.

ცვლილებები ბუნებრივია, შეეხება საქართველოსაც. ქართული ონლაინმედიის ძირითადი ნაწილი სწორედ ფეისბუკის საშუალებით აწვდის აუდიტორიას მასალებს. წამყვანი მედიასაშუალებების წარმომადგენლების თქმით, Google Analytics-ის მონაცემებიდანაც კარგად ჩანს, რომ საიტზე მომხარებლების დიდი ნაწილი სწორედ ფეისბუკზე გაზიარებული ბმულიდან გადადის. რა ცვლილებებს მოიტანს ფეისბუკის ახალი სტრატეგია ქართული ონლაინმედიისთვის? არის თუ არა ეს ახალი გამოწვევა, რომელთან გამკლავებაც ონლაინმედიას მოუწევს? ამ საკითხებზე მედიაჩეკერი რამდენიმე გამოცემის რედაქტორს ესაუბრა.

“ნეტგაზეთის” მთავარი რედაქტორი, ნესტან ცეცხლაძე ამბობს, რომ მათი მკითხველის 70 პროცენტი ვებგვერდზე ფეისბუკიდან გადადის. მისი თქმით, ახლა სამომავლო შედეგების პროგნოზირება რთულია, რადგან არ იცის, დაანონსებული ალგორითმი რამდენი ხანი იმუშავებს: "ეს მოკლევადიან პერსპექტივაში ცხადია, გავლენას მოახდენს ყველა მედიის სტატისტიკაზე, განსაკუთრებით ისეთ მედიებზე, რომლებიც ძალიან ეფექტურად იყენებდნენ სოციალურ მედიას კონტენტის გასავრცელებლად", - ამბობს ცეცხლაძე.

“ნეტგაზეთის” რედაქტორი არ გამორიცხავს, რომ შესაძლოა, იმ ადამიანების რიცხვი გაიზარდოს, რომლებიც ვებგვერდზე პირდაპირ შევლენ მასალების წასაკითხად: “თუკი აქამდე ვსწავლობდით, ფეისბუკის საშუალებით როგორ მიგვეწოდებინა აუდტორიისთვის ჩვენი კონტენტი, ახლა სხვა გზების მოძებნა მოგვიწევს. მკითხველების დიდი ნაწილი ინფორმაციას სწორედ ფეისბუკზე გაზიარებული ბმულებიდან იღებდა, არ გამოვრიცხავ, რომ ამ პროცესმა პირდაპირ ვებზე შემომსვლელების რიცხვი გაზარდოს, თუმცა მომხმარებელთა ქცევის ცვლელბა მარტივი არ იქნება”.

“ლიბერალის” ვებგვერდზეც მკითხველების 80 პროცენტი ფეისბუკიდან ხვდება. ეს მონაცემები “მედიაჩეკერს” გამოცემის რედაქტორმა, ლიკა ზაკაშვილმა მიაწოდა. ისიც შიშობს, რომ ცვლილებები “ლიბერალის” მკითხველების რაოდენობას შეამცირებს.

ზაკაშვილის თქმით, “ლიბერალი” საწყის ეტაპზე გეგმავს, დააკვირდეს როგორ აისახება მათ აუდიტორიაზე ცვლილებები, ახალ სტრატეგიას კი დაკვირვების შემდეგ შეიმუშავებენ. მისი განმარტებით, ცვლილებები არ ნიშნავს, რომ მომხმარებლებს ახალი ამბების მიღების სურვილი გაუქრებათ, უბრალოდ, მედიაორგანიზაციებს ახალ რეალობასთან ადაპტაცია და მკითხველის მოზიდვის ახალ გზებზე ფიქრი მოუწევთ.

“ერთ-ერთი გზა, რომელიც ინოვაციური არავისთვის არის და ყველა თანხმდება რომ ეფექტურია, მასალების თემატურ ჯგუფებში გაზიარებაა”, - ამბობს ზაკაშვილი.

ფეისბუკის მიერ დაანონსებული ცვლილებებით მკითხველების რაოდენობის შემცირებას არ ელოდება “ინტერპრესნიუსი”. გამოცემის რედაქტორი, ლელა ბაღდავააძე ამბობს, რომ გამოცემის სპეციფიკიდან გამომდინარე, მათი ვიზიტორების უმრავლესობა მასალების სანახავად როგორც წესი, პირდაპირ ვებგვერდზე შედის. იმ მომხმარებლების რაოდენობა კი, რომლებიც ვებზე ფეისბუკზე გაზიარებული ბმულებიდან შედიან, შედარებით ნაკლებია.

ფეისბუკის ახალი ალგორითმის ამუშავებამდე ცვლილებების ზუსტ გავლენებზე საუბარი უჭირს ციფრული მარკეტინგის სპეციალისტს, გიორგი ბერეჩიკიძეს. ის ვარაუდობს, რომ მედიასაშუალებების მიერ გამოქვეყნებული პოსტების რაოდენობა დაახლოებით 20 პროცენტით უფრო ნაკლებად თვალშისაცემი იქნება. ბერეჩიკიძე მედიასაშუალებებს რამდენიმე რჩევას აძლევს, რომელიც მათ დაეხმარებათ იმაში, რომ მკითხველის თვალთახედვის არეალში დარჩნენ:

როგორ დავრჩეთ ფეისბუკის "სიახლეების ველში"

1. როგორც მარკ ცუკერბერგი აანონსებს, მთავარია, გაიზარდოს ინტერაქცია Facebook-ზე. შესაბამისად, მედიამ უნდა განათავსოს ისეთი სიახლეები/პოსტები, რომლებიც გამოიწვევს მომხმარებლების კომენტარებს. ამგვარი პოსტები, ახალი ალგორითმის მიხედვით, უფრო ხშირად გამოჩნდება სიახლეების ველში. ამისთვის, ეფექტური იქნება მედიასაშუალებამ ბმულის გაზიარებისას, თემასთან შესაბამისი კითხვაც დაუსვას აუდიტორიას. ჰკითხოს, ეთანხმება თუ არა ის მასალაში წამოჭრილ საკითხებს. ეს გაზრდის კომენტარების რაოდენობას პოსტის ქვემოთ და შესაბამისად, სიახლეების ველშიც გამოჩნდება. თუმცა, ზედმეტიც არ უნდა მოგვივიდეს. უნდა გავითვალისწინოთ ისიც, რომ მოხმარებლის „დასპამვა“, ჩართულობის ხელოვნურად გაზრდის მიზნით, “დასჯადი” იქნება - მაგალითად, როცა მედიასაშუალება ხშირად დაწერს პოსტებს მსგავსი სათაურით - „დააკომენტარეთ თქვენი აზრი“, ან “მოგვწერეთ, რას ფიქრობთ”, ამგვარი პოსტები გადაიწევს უკან და სხვა მედიასაშუალებები მოხვდებიან მომხმარებლის news feed-ში;

2.ეფექტური იქნება, თუკი მედიასაშუალებები აქტიურად მოუწოდებენ თავიანთ მკითხველს, გვერდების გამოწერისკენ (See first option); მნიშვნელოვანია, იქვე მარტივად აუხსნიან მომხმარებელს, როგორ ხდება გამოწერა. ალგორითმის ცვლილება გამოწერილ გვერდებზე არ იმოქმედებს და მასალები ჩვეულებრივ გამოჩნდება სიახლეების ველში;

3. Live video-ს გადაღება/ჩაწერა - ეს ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალება, რომელიც მედიას მისცემს საშუალებას, არ დაკარგოს საკუთარი აუდიტორია ფეისბუკზე;

4.სიახლეების ველში მოხვედრა რთულია. ამიტომ აუცილებელია, გაიზარდოს მედიის დანახარჯები საკუთარი მასალების ფეისბუკში რეკლამირებაზე.

გასული წელსაც, წინა წლების მსგავსად მედიაში ცვლილებების გარეშე არ ჩაუვლია. 2017 წელს საზოგადოებრივ მაუწყებელში რეფორმა კიდევ ერთხელ გამოცხადდა, საქართველოში კიდევ ერთხელ ჩამოყალიბდა მედიაჰოლდინგი, წინა წლის მსგავსად სასამართლო დავას აგრძელებს “რუსთავი 2”. გასულ წელს საქართველოდან აზერბაიჯანის ხელისუფლების მიმართ კრიტიკული მასალებით გამორჩეული ჟურნალისტი, აფგან მუხტარლი საქართველოს ტერიტორიიდან გაუჩინარდა, გამოძიების შედეგები კი ამ დრომდე უცნობია.

მედიაჩეკერი გთავაზობთ იმ 4 მნიშვნელოვანი მოვლენის მიმოხილვას, რომელმაც ქართულ მედიაგარემოზე გავლენა იქონია.

როგორც წინა საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ, ისე 2016 წელსაც საზოგადობრივი მაუწყებლის მოქმედმა დირექტორმა თანამდებობა დატოვა. მაუწყებელში ახალი დირექტორი 2017 წლის 6 იანვარს აირჩიეს. კონკურსში მონაწილეობას სულ 15 ადამიანი იღებდა. სამეურვეო საბჭომ მათგან ვასილ მაღლაფერიძე შეარჩია.

ვასილ მაღლაფერიძის კანდიდატურა მიუღებელი იყო როგორც სამეურვეო საბჭოს წევრების ნაწილისთვის, ისე არასამთავრობო ორგანიზაციებისთვის. საბჭოს მაშინდელი წევრი, ახლა კი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის თავმჯდომარე, სულხან სალაძე ამბობდა, რომ ვასილ მაღლაფერიძე კანდიდატებს შორის ყველაზე უარესი იყო. მისი თქმით, მაღლაფერიძემ გასაუბრებაზე პოლიტიკურ წარსულთან და ნეიტრალურობასთან დასმულ კითხვებს ვერ გასცა დამაკმაყოფილებელი პასუხები. მაღლაფერიძის არჩევის შემდეგ “კოალიცია მედია ადვოკატირებისთვის” განცხადება გაავრცელა, სადაც საუბარი იყო, რომ ეს გადაწყვეტილება მაუწყებლის რეპუტაციას დააზიანებდა.

მაღლაფერიძემ არჩევიდან ერთი თვის შემდეგ, 6 თებერვალს თავის გუნდთან ერთად, რომელშიც მაუწყებლის წინა მენეჯმენტის წარმომადგენლებიც შედიოდნენ, პრესკონფერენცია გამართა. მაღლაფერიძის მაშინდელი გეგმით არხზე თანამშრომლების ოპტიმიზაცია უნდა დაწყებულიყო და 11 თვის განმავლობაში ყველა გადაცემა უნდა შეჩერებულიყო, “მოამბის” გარდა.

მოგვიანებით, ეს გეგმა შეიცვალა და გადაწყდა, რომ არხზე უნდა დარჩენილიყო ის გადაცამები, რომლებსაც არხის სხვა გადაცემებთან შედარებით საშუალო ან საშუალოზე მაღალი რეიტინგი ჰქონდა. ამ გეგმით, პირველ არხზე 14 გადაცემა იხურებოდა და ამდენივე რჩებოდა.

საბოლოოდ, მაუწყებლის მენეჯმენტმა პირველ არხზე “მოამბის” გარდა ყველა გადაცემის დახურვა მაინც გადაწყვიტა. პროგრამები ეთერში 17 ივლისიდან აღარ გადიოდა. სამეურვეო საბჭოს სხდომაზე წარდგენილი დოკუმენტის მიხედვით, 2017 წლის სექტემბრიდან არხზე პროგრამული პრიორიტეტების შესაბამისად, კონკურსის წესით, შერჩეული გადაცემები უნდა დაბრუნებულიყო. კონკურსის ფარგლებში, მაუწყებელში, სულ 153 პროექტი შევიდა. მათგან 9 იდეამ გაიმარჯვა, თუმცა გადაცემის ნაწილს ეთერში გასვლაზე უარი უთხრეს, ნაწილი რამდენიმე კვირის წინ გავიდა, ნაწილი კი ჯერ არ დაწყებულა.

იმის მიუხედავად, რომ მუშაობის დაწყებისას ვასილ მაღლაფერიძემ საჯარო განცხადებებში თანამშრომლების ოპტიმიზაციაზე ისაუბრა, მისი მისვლის შემდეგ, გადაცემების დახურვის მიუხედავად, არხზე დასაქმებული ადამიანების რიცხვი გაიზარდა (2016 წლის 31 დეკემბერი - 1138 თანამშრომელი; 2017 წლის 31 ოქტომბერი - 1174 თანამშრომელი). მას შემდეგ, რაც საზოგადოებრივი მაუწყებლის გენერალური დირექტორი GDS-ის ყოფილი თანამშრომელი, ვასილ მაღლაფერიძე გახდა, არხზე თავის 20-მდე ყოფილი თანამშრომელი დაასაქმა. მათ შორის იყვნენ, ბიძინა ივანიშვილის გადაცემის წამყვანები და 20/30-ის წამყვანი.

რამდენიმე დღეში საქართველოს პარლამენტი საქართველოს პრეზიდენტის მიერ მაუწყებლობის შესახებ კანონში შესატან ცვლილებებზე ვეტოს დადების საკითხს განიხილავს. ერთ-ერთი ყველაზე საკამათო ცვლილების მიხედვით, საზოგადოებრივ მაუწყებელს უფრო მეტი კომერციული რეკლამის გაყიდვის უფლება მიეცემა და ინტელექტუალური საკუთრების შეძენის დროს ტენდერებით შესყიდვის ვალდებულება არ ექნება. კერძო მაუწყებლები მიიჩნევენ, რომ სარეკლამო ბაზარი ისედაც მცირეა და მაუწყებელს ბიუჯეტიდან მიღებული დაფინანსების პარალელურად რეკლამის განთავსება არ უნდა შეეძლოს. არასამთავრობო ორგანიზაციებს კი ფიქრობენ, რომ ტენდერებით შესაძლებელია მაუწყებელმა ეფექტურად და გამჭვირვალედ შეიძინოს მომსახურება.



თბილისში 2017 წლის 29 მაისს აზერბაიჯანის ხელისუფლების მიმართ კრიტიკული მასალების ავტორი, აფგან მუხტარლი გაუჩინარდა. ის გაუჩინარებიდან მეორე დღეს ბაქოს ციხეში აღმოჩნდა. მისი თქმით, თბილისიდან კრიმინალური პოლიციის ფორმიანმა პირებმა გაიტაცეს.

აზერბაიჯანის ხელისუფლება ამბობს, რომ მუხტარლი საზღვრის უკანონო კვეთის გამო დააკავეს. ამ მიზეზით შეუფარდეს მას პატიმრობაც.

საქართველოში მუხტარლის საქართველოდან გაუჩინარების საქმეზე გამოძიება დაწყებულია, თუმცა რა ეტაპზეა - უცნობია. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში გამოძიება სისხლის სამართლის კოდექსის 143-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენის ფაქტზე დაიწყო, რაც თავისუფლების უკანონო აღკვეთას გულისხმობს.

მუხტარლის გაუჩინარებიდან რამდენიმე კვირაში, 9 ივნისს შინაგან საქმეთა მინისტრმა კრიმინალური პოლიციის ხელმძღვანელი ბესიკ ამირანაშვილი გაათავისუფლა და მისი უფლებამოსილების შეთავსება დაიწყო. შსს-მ მაშინ არ განმარტა, უკავშირდებოდა თუ არა საკადრო ცვლილებები აფგან მუხტარლის საქმეს.

საქართველოში მომუშავე ჟურნალისტების მხრიდან მუხტარლის დაკავებას რამდნიმე კვირიანი პროტესტი მოჰყვა, თუმცა საქმესთან დაკავშირებით დამატებითი დეტალები არ გამხდარა ცნობილი. საქმეს გამოეხმაურნენ როგორც არასამთავრობო ორგანიზაციები, ისე ევროკავშირის საგარეო ქმედებათა სამსახური. ევროკავშირის საგარეო ქმედებათა სამსახურს მიაჩნია, რომ მუხტარლის საქმე საფუძვლიანად და გამჭვირვალედ უნდა გამოიძიონ.


2017 წლის 2 მარტს საქართველოში “რუსთავი 2-ის” წილებთან დაკავშირებით ყოფილ და მოქმედ მფლობელებს შორის დავა დასრულდა. ამ დღეს საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ ერთხმად გაიზიარა ქვედა ინსტანციების გადაწყვეტილება და არხი მის ძველ მფლობელს, ქიბარ ხალვაშს მიაკუთვნა.

ამ გადაწყვეტილების მიღებიდან რამდნიმე საათში არხმა და მისმა მფლობელმა გადაწყვეტილება ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში გაასაჩივრეს. ევროსასამართლომ გადაწყვეტილების აღსრულება საკითხზე განხილვის დასრულებამდე შეაჩერა.

ხალვაშმა სასამართლო დავა 2015 წლის აგვისტოში დაიწყო. ტელეკომპანიის ირგვლივ მიმდინარე საქმეები საქართველოში არსებულმა ყველა ინსტანციის სასამართლომ განიხილა. გადაწყვეტილება ყველა შემთხვევაში უცვლელი დარჩა.

ქიბარ ხალვაში სასამართლოს ნასყიდობის იმ ხელშეკრულების გაუქმებას ითხოვდა, რომლის მიხედვითაც, ტელეკომპანიაში მისი და მისი კომპანიის წილი შპს საქცემენტის და შპს გეო-ტრანსის საკუთრება 2006 წლიდან გახდა.

რუსთავი 2-ის წილების "ამორალური წესით" გასხვისების დასადასტურებლად ხალვაშის ადვოკატმა სასამართლოს ლევან სამხარაულის სახელობის - სასამართლო ექსპერტიზის ეროვნული ბიუროს დასკვნა წარუდგინა. ამ დასკვნით, ხალვაშის მიერ არხის გასხვისების პერიოდისთვის ტელეკომპანიის ღირებულება 7 მილიონი ლარი იყო, მოსარჩელეს კი დაახლოებით 269 ათასი დოლარი უნდა მიეღო, თუმცა, არც ეს გადაუხდიათ.

ტელეკომპანია “რუსთავი 2” და მისი მფლობელები სასამართლო პროცესზე აღნიშნავდნენ, რომ ხალვაშის მიერ სასამართლოში წარდგენილი ლევან სამხარაულის სახელობის - სასამართლო ექსპერტიზის ეროვნული ბიუროს დასკვნა რვა დოკუმენტის ნაცვლად, მხოლოდ ორს ემყარებოდა: ტელეკომპანიის წესდებასა და საბუღალტრო ნაშთებს.

“რუსთავი 2-ის” ინტერესების დამცველები აცხადებდნენ, რომ ხალვაშმა და მისმა კომპანიამ, შპს პანორამამ, ტელეკომპანიის 90-პროცენტიანი წილი 2004 წელს 250 ათას დოლარად იყიდა, დარჩენილი 10 პროცენტი კი ნიკა ტაბატაძისგან (მაშინდელი ერთ-ერთი მფლობელისგან) 200 ლარად.


Screenshot_2018_02_14_16_14_55 ტელეკომპანია GDS-ის 100–პროცენტიანი წილი ტელეკომპანია “იმედის” მფლობელმა კომპანიამ, შპს “ჯორჯიან მედია პროდაქშენ ჯგუფმა” 2017 წლის 27 იანვარს იყიდა. შეთანხმების მიხედვით საქართველოს ყოფილი პრემიერ-მინისტრის, ბიძინა ივანიშვილის შვილმა, ბერა ივანიშვილმა GDS-ის 100-პროცენტიანი წილი სწორედ “შპს მედია პროდაქშენს” დაუთმო.

შპს “ჯორჯიან მედია პროდაქშენის” 100-პროცენტიანი წილი კი ბადრი პატარკაციშვილის მეუღლეს, ინა გუდავაძეს ეკუთვნის.

ტელეკომპანია “იმედმა” 2016 წლის 27 დეკემბერს მფლობელის - “ჰოლდინგ იმედის” განცხადება გაავრცელა. განცხადების მიხედვით, ჰოლდინგმა “მაესტროს” საკონტროლო პაკეტი შეიძინა და 2017 წლიდან მაესტრო “იმედის” ნაწილი ხდებოდა. საქართველოს კომუნიკაციების კომისიაში წარდგენილი დოკუმენტების მიხედვით, მაესტროს 25-პროცენტიანი წილის მფლობელი შპს მედია ფინანს გრუპია, რომლის ბენეფიციარი მესაკუთრე ინა გუდავაძეა.

პირველ სექტემბერს ტელეკომპანია “რუსთავი 2-მა” აღსრულების ეროვნული ბიუროს წერილი მიიღო, სადაც საუბარი იყო, რომ “ნანუკას შოუს” ერთ-ერთ სტუმარს თბილისის საქალაქო სასამართლომ ამავე გადაცემაში პატივის, ღირსებისა და საქმიანი რეპუტაციის შემლახავი ინფორმაციის უარყოფა დაავალა.

2014 წლის 18 ივნისს ტელეკომპანია ,,რუსთავი 2-ის” ეთერში სატელევიზიო გადაცემა ,,ნანუკას შოუში” სტუმრად მიწვეულნი იყვნენ პლასტიკური ქირურგი ციცინო შურღაია და მისი ყოფილი ქმარი ბესო კალანდაძე. გადაცემის მსვლელობისას სტუმრები კამათობდნენ. ციცინო შურღაიამ მიიჩნია, რომ კალანდაძე ცილს სწამებდა, მან სასამართლოს მიმართა და მის მიმართ გამოთქმული პატივის, ღირსებისა და საქმიანი რეპუტაციის შემლახველი ცნობების უარყოფა. სასამართლომ სარჩელი დააკმაყოფილა.

სასამართლო გადაწყვეტილებიდან ირკვევა, რომ საქმეში ტელეკომპანია მოპასუხე მხარე “რუსთავი 2” არ არის, რადგან ცილისმწამებლური განცხადებები რესპონდენტმა გაავრცელა და არა წამყვანმა. ამის მიუხედავად სასამართლომ “ნანუკას შოუს” ინფორმაციის უარყოფისთვის საეთერო დროის გამოყოფა მაინც დაავალა, ტელეკომპანიას გადაწყვეტილება ჩაბარდა და 27 სექტემბერს “ნანუკას შოუ” ცილისწამების უარსაყოფად კალანდაძეს დაუკავშირდა.

როგორ შეიძლება მოიქცეს მედია მსგავს შემთხვევაში და ჰქონდა თუ არა “რუსთავი 2-ს” ინფორმაციის უარყოფისთვის დროის დათმობის ვალდებულება - ამ საკითხზე მედიაჩეკერი IDFI-ს კანონის უზენაესობის პროგრამის ხელმძღვანელს, გიორგი ბერაიას ესაუბრა.

- რა შემთხვევაში შეიძლება დაევალოს მედიას ინფორმაციის უარყოფა?

სამოქალაქო კოდექსში წერია, რომ ცილისწამების შესახებ დავებში მოპასუხეს სასამართლომ შესაძლოა დააკისროს გავრცელებული ცნობის უარყოფა. ეს ზოგადი სტანდარტებია. მოპასუხე შეიძლება იყოს მედია, ან სხვა ფიზიკური ან იურიდიული პირი.

იმ შემთხვევაში, როცა მედია თვითონ ავრცელებს ცილისმწამებლურ ინფორმაციას, ცხადია, მას შეიძლება დაეკისროს ცნობების უარყოფაც, თუმცა განსხვავებული შემთხვევაა, როცა მედია არ არის ცილისმწამებელი, სასამართლო დავის მონაწილე მხარე, მაგრამ მისი საშუალებით სხვა პირის მიერ გავრცელდა ცილისმწამებლური განცხადებები. როცა მედიას უშუალოდ ბრალი არ მიუძღვის ცილისმწამებლური ინფორმაციის გავრცელებაში და ამ დროს სასამართლო სწორედ მას ავალებს, გამოყოს უფასო სატელევიზიო ეთერი კონკრეტული კერძო პირებისთვის, შეიძლება დამაზიანებელი იყოს მედიის თავისუფლებისთვის, შესაბამისად, ამ საკითხს სიფრთხილით უნდა მოვეკიდოთ.

- ეს კონკრეტული გადაწყვეტილება ნიშნავს, რომ “რუსთავი 2” ვალდებული იყო ბესო კალანდაძისთვის, ცილისმწამებლური განცხადების უარსაყოფად დრო დაეთმო?

მართალია, გადაწყვეტილებაში “რუსთავი 2”-ის მიმართ ეთერის შეთავაზებაზე პირდაპირ სიტყვა “ვალდებულება” არ წერია, მაგრამ აზრი ისეა ფორმულირებული, რომ გადაწყვეტილების აღსრულების ნაწილი მასზეც ვრცელდება. გადაწყვეტილებაც ამიტომ ჩაბარდა ტელეკომპანიას.

მაშინ, როცა ასეთი საქმეები ბოლო დროს საკმაოდ ხშირია, შეიძლება მედიას მოუწიოს ძალიან მძიმე ტვირთის აღება. გამოდის, რომ ყველა ასეთ საქმეში მან უფასოდ უნდა დაუთმოს მოპასუხეებს თავისი ძვირფასი საეთერო დრო, რაც მათი შემოსავლის ერთ-ერთი ძირითადი წყაროა.

- “რუსთავი 2” საქმეში მხარე არაა. შეეძლო ტელკომპანიას აღსრულებაზე უარის თქმა და გადაწყვეტილების გასაჩივრება? თუ აღსრულება არ მოხდებოდა, შემდეგი ეტაპი რა იქნებოდა?

სასამართლო გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლება მხოლოდ მხარეს აქვს. ამ შემთხვევაში “რუსთავი 2” არ იყო ჩართული საქმის განხილვაში და როგორც ჩემთვის არის ცნობილი, ასევე არ მიეცა შესაძლებლობა გაესაჩივრებინა სასამართლოს ის გადაწყვეტილება რომლის საფუძველზეც დაეკისრა სატელევიზიო დროის დათმობის ვალდებულება. ესეც ერთ-ერთი საკითხია, რატომაც არის პრობლემური საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება.

რაც შეეხება იმას, შეეძლო თუ არა ტელეკომპანიას აღსრულებაზე უარის თქმა, კანონში ამაზე პირდაპირი პასუხები არ არის. თუმცა, ლოგიკურად, მედიას არ უნდა ჰქონდეს ვალდებულება აღასრულოს ისეთი გადაწყვეტილებები, სადაც თვითონ არ არის მოპასუხე და უშუალოდ მის მიერ არ მომხდარა ცილისმწამებლური ცნობების გავრცელება.

ზოგადად კი, სასამართლოს გადაწყვეტილების აღუსრულებლობა, ცხადია, დასჯადია კანონმდბელობით და ამაზე არსებობს შემდგომში იძულებით აღსრულების მექანიზმები. მაგრამ აქ საუბარია, როგორ უნდა განიმარტოს კანონმდებლობა. თუ მედია არაა მხარე და მას სასამართლო აკისრებს გადაწყვეტილების აღსრულებას და სატელევიზო დროის გამოყოფას, სადავოა, საერთოდ რამდენად არის კანონის ამგვარი განმარტება კონსტიტუციური.

- მოსარჩელე, ციცინო შურღაია არ ითხოვდა ინფორმაციის უარყოფას “რუსთავი 2-ის” საშუალებით. რა გარემოებაზე დაყრდნობით შეიძლებოდა დაევალებინა მოსამართლეს “რუსთავი 2-სთვის” ეთერის დათმობა?

რადგანაც “რუსთავი 2-ის” ეთერით გავრცელდა, სასამართლომ მიიჩნია, რომ იმავე არხზე და იმავე გადაცემაში უნდა გავრცელებულიყო საპასუხო განცხადება. თუმცა, გადაწყვეტილებაში საუბარი არაა, რატომ უნდა დაუთმოს არხმა მოპასუხეს თავისი ეთერი.

- სასამართლოს მსგავსი გადაწყვეტილებები სარედაქციო დამოუკიდებლობაში ჩარევად აღიქმება?

დიახ, ეს არის სარედაქციო პოლიტიკაში ჩარევა, რაღაც დოზით, იმიტომ, რომ სასამართლო მედიას ავალდებულებს გადასცეს ინფორმაცია, რაც შეიძლება მას არ სურდეს. თუმცა, თუ მედია თვითონ იქნებოდა ცილისმწამებელი, ანუ საქმეში მონაწილე მხარე, მაშინ გამართლებული იქნებოდა ამგვარი ვალდებულების დაკისრება.

- რა შეიძლება იყოს ასეთ დროს გამოსავალი, რომ ერთი მხრივ შესრულდეს სასამართლოს გადაწყვეტილება და მომჩივნის კანონიერი ინტერესი, მერე მხრივ კი არ მოხდეს მედიის სარედაქციო პოლიტიკაში ჩარევა?

კანონში საუბარია, რომ გავრცელებული ინფორმაციის უარყოფა უნდა მოხდეს “თანაზომადი საშუალებით”. ანუ, კანონის მიზანია, რომ რა წვდომის საინფორმაციო ველითაც მოხდა ინფორმაციის გავრცელება, იმავე წვდომისა და იმავე გავრცელების მედიასაშუალებით მოხდეს ცილისმწამებლური განცხადების უარყოფა. “თანაზომადი საშუალება” გულისხმობს იმავე ტიპის გადაცემას, რომელშიც ცილისმწამებლური განცხადება გაკეთდა და არა მაინც და მაინც, კონკრეტულად იმავე გადაცემას.

გამოსავალი შეიძლება იყოს, რომ სასამართლომ ზოგადი ვალდებულება დააკისროს კერძო პირებს, (ამ შემთხვევაში ბესო კალანდაძეს) რათა მათ უარყოფის განცხადება გაავრცელონ იმავე გავრცელებისა და რეიტინგის მქონე გადაცემაში, უფასოდ ან გარკვეული თანხის სანაცვლოდ. ანუ თუ მედიასაშუალება ასეთ დროს უარს იტყვის უფასოდ ეთერის დათმობაზე, მოპასუხე ვალდებული უნდა იყოს, იყიდოს გარკვეული საეთერო დრო. ამავდროულად გასათვალისწინებელია, რომ გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვისას დაცული უნდა იქნეს “სანქციის” პროპორციულობის მოთხოვნა. ამ შემთხვევაში, სასამართლომ უნდა შეაფასოს მოპასუხის მიერ ინფორმაციის უარსაყოფად დასახარჯი თანხა, რამდენად პროპორციულია მომჩივანისთვის მიყენებული ზიანის და ამის შესაბამისად უნდა მიიღოსგადაწყვეტიელბა.